T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI GENEL TÜRK TARİHİ BİLİM DALI ORTA ASYA’DA NESTÛRÎ TÜRKLERE AİT MEZAR TAŞLARI VE KİTABELER (XIII. VE XIV. YÜZYILLAR) YÜKSEK LİSANS TEZİ Ayşe ARSLAN BURSA – 2023 T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI GENEL TÜRK TARİHİ BİLİM DALI ORTA ASYA’DA NESTÛRÎ TÜRKLERE AİT MEZAR TAŞLARI VE KİTABELER (XIII. VE XIV. YÜZYILLAR) YÜKSEK LİSANS TEZİ Ayşe ARSLAN Danışman: Prof. Dr. Mehmet TEZCAN BURSA – 2023 T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalında 701942005 numaralı Ayşe ARSLAN’ın hazırladığı “Orta Asya’da Nestûrî Türklere Ait Mezar Taşları ve Kitabeler (XIII. ve XIV. Yüzyıllar)” başlıklı Yüksek Lisans tezi ile ilgili savunma sınavı 30/01/2023 günü 10.00-12.00 saatleri arasında yapılmıştır. Alınan cevaplar sonunda adayın başarılı olduğuna oybirliği ile karar verilmiştir. Üye (Tez Danışmanı ve Sınav Komisyonu Başkanı) Prof. Dr. Mehmet TEZCAN Bursa Uludağ Üniversitesi Üye Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ Bursa Uludağ Üniversitesi Üye Dr. Öğr. Üyesi Kutlu AKALIN İstanbul Medeniyet Üniversitesi 30/01/2023 YEMİN METNİ Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Orta Asya’da Nestûrî Türklere Ait Mezar Taşları ve Kitabeler (XIII. ve XIV. Yüzyıllar)” başlıklı çalışmanın bilimsel araştırma, yazma ve etik kurallarına uygun olarak tarafımdan yazıldığına ve tezde yapılan bütün alıntıların kaynaklarının usulüne uygun olarak gösterildiğine, tezimde intihal ürünü cümle veya paragraflar bulunmadığına şerefim üzerine yemin ederim. 02/01/2023 Adı Soyadı: Ayşe ARSLAN Öğrenci No: 701942005 Anabilim/Anasanat Dalı: Tarih Anabilim Dalı Programı: Yüksek Lisans Programı Tezin Türü: Yüksek Lisans/ Doktora / Sanatta Yeterlik SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS/DOKTORA İNTİHAL YAZILIM RAPORU BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TARİH ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI’NA Tarih: 02/01/2023 T ez Başlığı / Konusu: Orta Asya’da Nestûrî Türklere Ait Mezar Taşları ve Kitabeler (XIII. ve XIV. Yüzyıllar) Yukarıda başlığı gösterilen tez çalışmamın a) Kapak sayfası, b) Giriş, c) Ana bölümler ve d) Sonuç kısımlarından oluşan toplam 474 sayfalık kısmına ilişkin, 14/12/2022 tarihinde şahsım tarafından Turnitin.adlı intihal tespit programında (Turnitin)* aşağıda belirtilen filtrelemeler uygulanarak alınmış olan özgünlük raporuna göre, tezimin benzerlik oranı % 5’tir. Uygulanan filtrelemeler: 1- Kaynakça hariç 2- Alıntılar dahil 3- 5 kelimeden daha az örtüşme içeren metin kısımları hariç Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Çalışması Özgünlük Raporu Alınması ve Kullanılması Uygulama Esasları’nı inceledim ve bu Uygulama Esasları’nda belirtilen azami benzerlik oranlarına göre tez çalışmamın herhangi bir intihal içermediğini; aksinin tespit edileceği muhtemel durumda doğabilecek her türlü hukuki sorumluluğu kabul ettiğimi ve yukarıda vermiş olduğum bilgilerin doğru olduğunu beyan ederim. Gereğini saygılarımla arz ederim. 02/01/2023 Adı Soyadı: Ayşe ARSLAN Öğrenci No: 701942005 Anabilim Dalı: Tarih Anabilim Dalı Programı: Yüksek Lisans Programı Statüsü: Y.Lisans Doktora Danışman Prof. Dr. Mehmet TEZCAN 02/01/2023 * Turnitin programına Bursa Uludağ Üniversitesi Kütüphane web sayfasından ulaşılabilir. ÖZET Yazar Adı Soyadı Ayşe ARSLAN Üniversite Bursa Uludağ Üniversitesi Enstitü Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı Tarih Anabilim Dalı Bilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı Tezin Niteliği Yüksek Lisans Mezuniyet Tarihi Tez Danışmanı Prof. Dr. Mehmet TEZCAN ORTA ASYA’DA NESTURİ TÜRKLERE AİT MEZAR TAŞLARI VE KİTABELER (XIII. ve XIV. YÜZYILLAR) Tarih boyunca Orta Asya coğrafyasında bulunan Türkler arasında birçok din kabul görmüş, Nestûrî Hristiyanlık inancı da bu kapsamda Orta Asya’da bulunan bazı Türk toplulukları tarafından benimsenmiştir. Hristiyanlığın Nestûrî mezhebini benimsemiş olan Türk topluluklarından günümüze ulaşan bazı arkeolojik ve epigrafik materyaller, araştırmacılara bu toplulukların dinî yaşamları hakkında fikir sahibi olma imkânını vermektedir. Bu açıdan söz konusu birincil kaynaklar, Nestûrî Türklerin dinî inancı hakkında bilgiye ulaşma konusunda kılavuz olma niteliği taşımaktadır. Tez çalışmamızının konusunu XIII. ve XIV. yüzyıllarda Orta Asya’da ve Çin’de yaşamış Nestûrî Türklere ait mezar taşları ve kitabeler teşkil etmektedir. Çalışmada güdülen amaç, bugüne kadar araştırmacılar tarafından bilim dünyasına kazandırılmış olan Süryani harfli mezar taşlarının toplu bir tetkikinin yapılmasıdır. Bu tez çalışmasında öncelikle tarihsel süreçte Orta Asya coğrafyasında Nestûrî Hristiyanlık inancının yayılması ve mezar taşlarının keşfedilme süreçleri hakkında ön bilgi verilmiş, sözü edilen inancın etkisiyle XIII. ve XIV. yüzyıllara ait Süryani alfabesi ile yazılmış Süryanice ve Türkçe mezar taşları transliterasyon (yazı çevirim) metodu kullanılarak toplu halde incelenmiştir. Çalışma içerisinde incelenen 871 adet mezar taşı tarihli, tarihsiz ve yazısız olacak şekilde ilgili coğrafyanın başlığı altında tasnif edilmiştir. Yayımlanmış mezar taşları Türkçe tercümeleriyle birlikte bir araya getirilmiş ve Orta Asya’da varlık göstermiş Nestûrî Türklerin XIII. ve XIV. yüzyıllardan günümüze ulaşan mezar taşları ile kitabelerinin müstakil bir derlemesi yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Orta Asya, Çin, Nestûrîlik, Hristiyanlık, Mezar taşı, Süryanice, Türkçe i ABSTRACT Name & Surname Ayşe ARSLAN University Bursa Uludağ University Institution Social Science Institution Field History Branch General Turkish History Degree Awarded Master Date of Degree Awarded Supervisor Prof. Dr. Mehmet TEZCAN TOMBSTONES AND INSCRIPTIONS BELONG TO THE NESTORIAN TURKS IN CENTRAL ASIA (XIII.-XIV. CENTURIES) Throughout history, several religions have been accepted by Turks in Central Asian geography, and the Nestorian Christianity believe has also been adopted by some Turkish groups in Central Asia. Some archaeological and epigraphic items that have remained from Turkish communities that have accepted the Nestorian sect of Christianity allow academics to get insight into the religious life of these communities. In this regard, these main materials serve as a guide for obtaining knowledge on Nestorian Turks' religious beliefs. The subject of our thesis is the tombstones and inscriptions belonging to the Nestorian Turks who lived in Central Asia and China in the 13th and 14th centuries. The aim of this study is to perform a collective assessment of tombstones with Syriac writings that have been introduced to the scientific community by scholars. In this thesis preliminary information about the spread of Nestorian Christianity in the geography of Central Asia in the historical process and the discovery of tombstones and The Syriac and Turkish the tombstones written in the Syriac alphabet belonging to the and 13th and 14th centuries, were examined collectively by used the transliteration method. 871 tombstones examined in the study have been classified under the heading of the relevant geography as datet, undated and unwritten. Furthermore, the published tombstones and Turkish translations gathered together, and an independent compilation of tombstones and epitaphs of the Nestorian Turks, who had a presence in Central Asia in the 13th and 14th centuries, prepared. Key Words: Central Asia, China, Nestorianism, Christianity, Tombstone, Syriac, Turkish ii ÖN SÖZ Türk tarihi, tarihsel süreçler içerisinde önemli olayların vuku bulduğu bir devri temsil etmektedir. Bununla birlikte Türk tarihi, dünya tarihi içerisinde olan etkisi kadar kendi sınırları içinde de mühim olayları barındırmaktadır. Türk tarihi, dili ve inanışları bakımından büyük bir öneme sahip olan Doğu Süryani Kilisesi’nin etkisinin hâkim olduğu süreç ve ardında bıraktığı bakiye, tez çalışmamızın konusunu oluşturmuştur. Çalışmamız içerisinde Türk dili ve tarihi için büyük bir değere sahip olan bu konu çerçevesinde Doğu Kilisesi’ne ait yüzlerce yazıt incelenmiştir. Tez sürecim boyunca danışmanım Sayın Prof. Dr. Mehmet TEZCAN’ın tavsiyeleri ve yönlendirmeleri, sürecin başından sonuna değin çalışmanın şekillenmesini ve neticelenmesini sağlayan en önemli etkendir. Çalışma sürecim boyunca sıkı takibi ve rehberliği benim için büyük bir şanstır. Üniversite eğitimim boyunca bana kattığı akademik tecrübeleri, desteği, bilgisi için minnettarım. Sağlam bir çalışmanın sıkı bir disiplin ile ortaya çıkabileceğini kendisinden öğrendiğim bu akademik hayatın ilk basamağında, tüm destekleri için kendisine bir kez daha teşekkürlerimi sunarım. Bilhassa bu konu ile ilgili Türkiye’de çalışmaların eksik oluşu bizi bu çalışmaya yöneltmiştir. Öncelikle bu alandaki eksikliği fark ederek, bizi bu alana yönlendiren Sayın Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ’a teşekkürü borç bilirim. Tez çalışmam boyunca gerek bilgilerinden istifade ettiğim, gerek akademik duruşunu örnek aldığım ve jürimde bulunarak beni onurlandıran Sayın Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ’a müteşekkirim. Bilhassa çalışmanın ilk anından son anına kadar bana göstermiş olduğu sonsuz sabrı, yol gösterişi ve özellikle zorlandığım zamanlarda beni yüreklendirici yaklaşımı benim için büyük bir değer taşımaktadır. Çalışmamız içerisinde kullandığımız yöntemleri, vermiş olduğu tavsiyeleri, düzeltmeleri ve sonsuz hoşgörüsü için kendisine birkez daha teşekkürlerimi sunarım. Çalışma konumuzun netleştiği ilk noktadan itibaren tez için öncelikle gereken dil eğitimleri alınmaya gayret edilmiştir. Öncelikle Mardin Artuklu Üniversitesi’nin vermiş iii olduğu “Süryanice Temel Seviye” eğitimi tamamlanmış, daha sonra buna bağlı olarak Nicholas AL-JELOO’dan Klasik Doğu Süryanicesi özel dersleri alınmıştır. Dolayısıyla tezin ortaya çıkmasında büyük bir etkisi olan diğer isimlerden birisi Sayın Nicholas AL- JELOO olmuştur. Tez çalışmam süresince kendisinden talep ettiğim dil eğitimim boyunca ve dersler dışında sabırla sorularıma verdiği yanıtları ve hatalarımı asgari orana düşürmemde sağladığı tüm destekleri için sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tez jürimde bulunarak, çalışmamıza iyileştirici tavsiyeler ve öneriler sunan Sayın Dr. Öğr. Üyesi Kutlu AKALIN’a teşekkür ederim. Tez savunmama katılarak çalışmamıza sağladığı katkılardan dolayı Prof. Dr. Osman MERT’e teşekkürlerimi sunarım. Çalışmamız boyunca karşılaştığımız en büyük zorluklardan biri örnek bir çalışmanın bulunmamasıdır. Kırgızistan dışında yazıtlar ile ilgili Türk devletleri içerisinde konumuzla alakalı bir çalışmanın bulunmayışı çalışmanın şekillenmesini oldukça güçleştirmiştir. Bilhassa Türkiye’de bu konu üzerine bir çalışmanın olmayışı, uluslararası literatürden daha yoğun şekilde faydalanmamıza neden olmuştur. Yine buna bağlı olarak çalışmamız boyunca tez konumuz çerçevesinde alanın uzmanlarından kişilerle pek çok defa iletişime geçilmiştir. Bilhassa iletişime geçtiğimiz bütün yabancı bilim insanlarının ortak sevinci bu konuda Türkçe bir çalışmanın ortaya konacağı ve literatüre katkı sağlayacağı ortak düşüncesidir. Bu durum çalışmamızda bizi cesaretlendirmiş ve azmimizi arttırmıştır. Çalışmamız boyunca kendisiyle iletişime geçtiğimiz ilk andan, son ana kadar büyük bir hoşgörü ile sorularımı yanıtlayan ve desteğini esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Pier Giorgio BORBONE’ye teşekkürü borç bilirim. Sayın Borbone, bu çalışmanın şekillenmesinde ve ilerlemesinde kuşkusuz önemli tavsiyelerde bulunmuştur. Tez çalışmamızın bir nevi iskeletini oluşturan taslak planımız, Borbone’nin tavsiye ve önerileri ile düzenlenmiştir. Yine çalışmamızda hangi coğrafyada hangi mezar taşının yerleştirileceği meselesinde Borbone’nin şahsî çalışmalarından faydalanılmıştır. Şahsî çalışmalarının ve başlıca iv eserlerin tarafıma ulaşmasındaki bonkörlüğü ve değerli vaktini ayırarak konu hakkındaki bilgilerini benimle paylaştığı “Zoom” görüşmesi için de kendisine bir kez daha teşekkürlerimi sunarım. Tez konumuz üzerine çalışmaları bulunan uzmanlardan bir diğeri olan Sayın Dr. Mark DICKENS’a çalışmam boyunca verdiği fikirler ve önerileri için çok teşekkür ederim. Yine çalışmalarını, İlibalık kazı raporlarını ve bilgi birikimini benimle paylaşmada gösterdiği nezaketi için müteşekkirim. İç Moğolistan coğrafyası uzmanlarından biri olan Sayın Prof. Dr. T. H. F. HALBERTSMA’da tez sürecimizde bizi yönlendiren ve bilgilerinden faydalandığımız önemli bilim insanlarından bir diğeri olmuştur. Sayın Halbertsma’ya çalışmalarını bizimle paylaştığı ve yönlendirmeleri için sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tez çalışmamız için arkeoloji bilimi de mühim bir yer kaplamaktadır. Özellikle mezar taşlarının bulunduğu bölgelerde yapılan kazı çalışmaları ve buna bağlı olarak ortaya çıkan arkeoloji raporları faydalandığımız önemli eserler olmuştur. Bu bağlamda Semireçye mezar taşlarıyla alakalı Kırgızistan sahasının uzmanı olan arkeolog Sayın Valerii KOLCHENKO’ya vermiş olduğu bilgiler ve tavsiyeler için teşekkürlerimi sunarım. Yine kurmuş olduğumuz iletişim süresince önemli çalışmalarını bizimle paylaşması bizim için büyük bir incelik göstergesidir. Bu bağlamda 2014’te başlayarak günümüze kadar süren İlibalık kazıları çalışmamızın güncelliğini gösteren diğer bir unsur olmuştur. İlibalık kazılarının şekillenmesinde ve aktif olarak ilerlemesinde önemli bir rolü olan Kazı Başkanı Sayın Steven GILBERT’e yaptığımız görüşme içerisinde verdiği güncel bilgiler için ve tez konumuz için vermiş olduğu iyi dilekleri için teşekkürlerimi sunarım. v Çalışmamız içerisinde önemli eserlere ulaşmamda yardımcı olan Dr. Öğr. Üyesi Nurdin USEEV’e, Arş. Gör. Dr. Yusuf Ziya KARAASLAN’a ve Arş. Gör. Umut VAR’a teşekkür ederim. Lisans eğitimimden bugüne ve özellikle tez çalışmam boyunca manevi desteklerini her zaman hissettiğim değerli dostlarım Oğuzhan ALTIN’a ve Sena Nur DURGUT’a, çalışmam süresince bana daima destek olan değerli dostlarım Hatice YILDIRIM’a, Özlem EFENDİOĞLU’na, Elif ÖRNEK’e ve adını zikretmediğim fakat desteklerini her zaman hissettiğim ve beni yüreklendiren dostlarıma bir kez daha teşekkürlerimi sunarım. Son olarak beni yetiştiren ve eğitim hayatım boyunca desteklerini hep arkamda hissettiğim sevgili babama, anneme ve bu süreçte zorlandığım anlarımı kolaylaştıran abime, kız kardeşime ve erkek kardeşlerime sonsuz teşekkür ederim. Tez çalışmamızı şekillendiren önemli unsurlardan biri olan Türk tarihine ve diline bir katkı sağlama hevesimin yerini bulmuş olmasını umut ediyorum. Çalışmamızın bundan sonra bu alana olan ilginin artması yolunda bir başlangıç olması dileğiyle… Bursa, 2023 Ayşe ARSLAN vi İÇİNDEKİLER ÖZET ................................................................................................................................ İ ABSTRACT .................................................................................................................... İİ ÖN SÖZ ......................................................................................................................... İİİ İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... Vİİ EK 1: TABLOLAR, GRAFİKLER VE HARİTALAR ............................................ İX EK 2: RESİMLER ......................................................................................................... X KISALTMALAR ......................................................................................................... Xİ GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 A. TARTIŞMALAR .................................................................................................... 22 B. ÇALIŞMANIN AMACI ......................................................................................... 27 C. ÇALIŞMADA KULLANILAN YÖNTEMLER ..................................................... 28 D. MÜRACAAT EDİLEN BAŞLICA ESERLER ...................................................... 30 1. NESTÛRİ TÜRKLERE AİT MEZAR TAŞLARI VE KİTABELER ................. 36 1.1. YAZITLARIN MENŞEİ VE KEŞFEDİLME SÜRECİ....................................................... 37 1.2. YAZITLARIN DİLİ ................................................................................................... 50 1.3. YAZITLARIN TARİHLENDİRİLME MESELESİ ........................................................... 55 2. XIII. VE XIV. YÜZYILLLARA AİT NESTÛRÎ MEZAR TAŞLARININ TRANSLİTERASYON VE TÜRKÇE ÇEVİRİSİ ..................................................... 59 2.1. SEMİREÇYE (YEDİ SU) BÖLGESİNDE BULUNAN MEZAR TAŞLARI .......................... 59 2.1.1. Çu Vadisi-Bişkek Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları ................................... 60 2.1.1.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları .................................................................. 60 2.1.1.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları.............................................................. 292 2.1.1.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları ............................................................... 347 2.1.2. Tokmak-Burana Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları .................................. 350 2.1.2.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları ................................................................ 350 2.1.2.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları.............................................................. 356 2.1.2.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları ............................................................... 368 vii 2.1.3. İlibalık Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları ................................................. 372 2.1.3.1. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları.............................................................. 372 2.1.3.2. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları ............................................................... 375 2.2. ALMALIK BÖLGESİNDE BULUNAN MEZAR TAŞLARI ............................................ 389 2.2.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları ...................................................................... 389 2.2.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları .................................................................... 392 2.2.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları ..................................................................... 402 2.3. İÇ MOĞOLİSTAN BÖLGESİNDE BULUNAN MEZAR TAŞLARI ................................. 403 2.3.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları ...................................................................... 403 2.3.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları .................................................................... 405 2.3.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları ...................................................................... 416 2.4. QUANZHOU (ZAYTON) BÖLGESİNDE BULUNAN MEZAR TAŞLARI ....................... 436 2.4.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları ...................................................................... 436 2.4.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları ................................................................... 451 2.4.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları ..................................................................... 456 3. XIII. VE XIV. YÜZYILLARA AİT NESTÛRÎ KİTABELER ........................... 457 3.1. KİTABELERİN TRANSLİTERASYON VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNE AKTARIMI ............. 457 3.1.1. Tarihli Nestûrî Kitabeleri ............................................................................ 457 3.1.2. Tarihsiz Nestûrî Kitabeleri .......................................................................... 472 SONUÇ ......................................................................................................................... 474 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 480 EKLER ......................................................................................................................... 490 EK-1: TABLOLAR, GRAFİKLER VE HARİTALAR .......................................................... 490 EK-2: RESİMLER ......................................................................................................... 517 viii EK 1: TABLOLAR, GRAFİKLER VE HARİTALAR Tablo 1: Süryani Alfabesi I Tablo 2: Süryani Alfabesi II Tablo 3: Süryani Alfabesi Hareke Tablosu Tablo 4: Süryani Harfleriyle Türkçe ve Süryanice Yıllar Tablo 5: 12 Hayvanlı Takvim Karşılaştırması Tablo 6: Süryanice Yıl İsimleri Grafik 1: Nestûrî Türklere Ait Mezar Taşlarının Dağılımı Grafik 2: Nestûrî Türklere Ait Kitabelerin Dağılımı Grafik 3: Mezar Taşlarının Genel Dağılımı Harita 1: 13. ve 14. yüzyıllarda Orta Asya Coğrafyası Harita 2: İç Moğolistan Haritası Harita 3: Doğu Asya Sınırları Harita 4: Kırgızistan Haritası Harita 5: Kereyitler ve Naymanların Sınırlarını Gösteren Harita Harita 6: Uygur Kağanlığı Kuruluş Dönemi Haritası Harita 7: Quanzhou, Çin ve Moğolistan Sınırları Harita 8: Quanzhou Bölgesi Harita 9: Orta Asya’da Hristiyanlık İzleri Harita 10: Semireçye ve Almalık Sınırları Harita 11: Quanzhou Sınırları Harita 12: Olon-Süme, Pailingmiao Çevresi Harita 13: Orta Asya Haritası Harita 14: İpek Yolu Üzerinde Hristiyanlık Harita 15: Orta Asya Genel Görünüm Harita 16: Mezopotamya Genel Görünüm Harita 17: İlibalık Bölgesi I Harita 18: İlibalık Bölgesi II Harita 19: Çu Vadisi Uygarlıklarını Gösteren Harita Harita 20: 7. yüzyılda İmparatorluklar ve Kavimler Harita 21: Moğolistan ve İç Moğolistan Sınırları Harita 22: Yazıtların Dağılım Haritası Harita 23: Orta Asya ve Çin’de Dinler ve Kavimler ix EK 2: RESİMLER Resim 1: Semireçye’deki Mezar Taşları I Resim 2: Semireçye’deki Mezar Taşları II Resim 3: Semireçye’deki Mezar Taşları III Resim 4: Semireçye’deki Mezar Taşları IV Resim 5: Semireçye’deki Mezar Taşları V Resim 6: Semireçye’deki Mezar Taşları VI Resim 7: Semireçye’deki Mezar Taşları VII Resim 8: Koço’da Bulunan 7. ve 8. yüzyıllara Ait Bir Görsel Resim 9: İç Moğolistan, Chifeng’de Bulunan Bir Yazıt Resim 10: İç Moğolistan’da Bulunan Bir Yazıt I Resim 11: İlibalık Bölgesi Kayrakları Resim 12: İç Moğolistan’da Bulunan Bir Yazıt II Resim 13: Almalık’ta Bulunan Mezar Taşı I Resim 14: Almalık’ta Bulunan Mezar Taşı II Resim 15: Ulaan Tolgoi’deki Süryanice Yazıt Resim 16: İlibalık’ta Bulunan Bir Kayrak Resim 17: Nestûrî Haçları Resim 18: İlibalık Bölgesi Haç Şekilleri Resim 19: Prens George’un Yakalandığını Gösteren Görsel Resim 20: Yangzhou’da Bulunan Mezar Taşı Resim 21: Burana Kalesi, Kırgızistan Resim 22: Şehristan Kazı Çalışmalarından Bir Görüntü Resim 23: İlibalık Kazı Çalışmalarından Bir Görüntü x KISALTMALAR A-N Almalık Numara bk. Bakınız çev. Çeviren Çin. Çince Ç. C. Çetin Cumagulov D. C. Daniel Chwolson ed. Editör ed. by Edited by km. kilometre haz. Hazırlayan MÖ Milattan Önce MS Milattan Sonra M. D. Mark Dickens M-N İç Moğolistan Numara No. Sayı N Numara N. R. Niu Ruji S Sayfa ss. Sayfadan sayfaya S. L. Samuel Lieu T. H. F. H. Tjalling Halbertsma trans. Translator ö. Ölüm P. K. Pavel Kokovtsov PY Pinyin vd. ve diğerleri Vol. Volume yy. Yüzyıl W. K. Wassilios Klein Q-N Quanzhou Numara xi GİRİŞ Köklü bir tarihî geçmişe sahip olan Orta Asya coğrafyası, birçok medeniyetin bir araya geldiği, tarih bilimi adına kıymetli olayların vuku bulduğu bir bölgedir. Orta Asya’da bozkır kültürünün bir temsilcisi olan Türkler, gerek savaşçı özellikleri gerekse kültürel özellikleri ile bu bölgede millî kimliklerini muhafaza ederek coğrafyanın siyasî, ekonomik ve kültürel gelişimine katkı sağlamışlardır. Orta Asya coğrafyası, geniş bir çerçevede ele alındığında doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, güneyde Hindukuş Dağları, kuzeyde ise Sibirya olarak tahayyül edilebilmektedir. Söz konusu bu sınırlar içerisinde pek çok Türk halkı teşkilatlanmış, bir devlet hâline gelmiş ve yıkılmıştır. Siyasi teşekküllerin yanı sıra bölgeden geçen ticaret yolları farklı milletleri bir araya getirmiştir. Orta Asya coğrafyası için milletlerin ilgisini daima çekmiş olan İpek Yolu aracılığıyla birbirinden farklı kültürler, dinler ve diller buluşma imkânı bularak yayılım alanlarını genişletmişlerdir. Geniş bozkırlara sahip olan Orta Asya birçok dine de ev sahipliği yapmıştır. Tarihî ve epigrafik kaynaklar, Türk topluluklarının yalnızca tek bir dine bağlı kalmadığını gösterir niteliktedir. Eski Türk dinî anlayışlarının yanı sıra Manihaizm, Budizm, Hristiyanlık, Mûsevîlik ve İslâmiyet gibi çeşitli dinler Türk halkları arasında kabul görmüştür. Bu topraklarda çeşitli dinlerin yayılmasının bir diğer açıklaması da Türklerin bu konuda sergilediği açık ve hoşgörülü tutumdur. Bilhassa Uygur Kağanlığı (745-840) bu durumun en güzel örneğini göstermektedir. Uygurların, Manihaizm’i Orta Asya’da resmî din olarak kabul eden ilk devlet olmasının yanı sıra devletin sınırları içerisinde farklı inanışların izlerinin olması da bu müsamahayı belirginleştirir (Ögel, 1984, 349). Orta Asya’da kabul gören ve tez çalışmamızın ana konusunu oluşturan bir diğer dinî inanış ise Doğu Kilisesi’ne mensup olan Nestûrî1 Hristiyanlıktır. Hristiyanlık 1 Doğu Kilisesi Hz. İsa’nın iki tabiat taşıdığına inanan diyofizit inanca mensuptur. Bu inanca sahip olan Hristiyanların, “Nestûrî” olarak adlandırıldığı düşüncesi yaygındır. Fakat “Nestûrî” sözcüğünün kullanımının hatalı olduğu çünkü bu inanç ilkelerinin Mopsuestialı Theodoros’un (?-428) öğretilerine dayandığı belirtilmektedir (Akalın, Duygu 2017, 178). Doğu Kilisesi ve Nestûrî tanımlaması arasındaki 1 inancının mezheplerinden biri olan bu itikadın ortaya çıkış meselesi ve Orta Asya coğrafyasına yayılış süreci oldukça tartışmalıdır. Hristiyanlıkta Hz. İsa için iki tabiatlı düşüncesine sahip olan bu inanç, adını Nestorius’un isminden (380-451) almıştır. Roma İmparatorluğu’nun Kommagene eyaletinin Germanikeia (günümüzde Kahramanmaraş) kentinde dünyaya gelen Nestorius, din eğitimi almış, sırasıyla papaz ve vaiz olmuştur (Albayrak, 2007, 15). Hayatıyla ilgili çok geniş bilgilere ulaşamadığımız Nestorius’un eğitimini Antakya İlahiyat Okulu’nda aldığı bilinmektedir ve düşünce dünyasını, almış olduğu eğitim ekolü etkilemiştir. Nestorius ilerleyen zamanlarda İstanbul Patriği olan Sisinius’un ölümüyle, Doğu Roma (Bizans) imparatoru olan II. Theodosius (408-450) tarafından 428 yılında İstanbul Patrikliği görevine getirilmiştir (Çelik, 1996, 149; McGuckin, 1996, 9; Baumer, 2016, 42; Ostogorsky, 2017, 54). Hristiyanlık inancında kristolojik tartışmaların yaşandığı bu süreç içerisinde patrik olan Nestorius, kendi düşüncelerini açıkça belirtmesi sebebiyle tepki toplamıştır. Bu tartışmaların ana sebebi, Hz. Meryem’in “tanrı doğuran” mı ya da “insan (mesîh) doğuran” mı olarak adlandırılacağı meselesidir. Nestorius’a karşı şiddetle alevlenen bu mesele, Hz. İsa’nın çift tabiatlı olduğu anlayışına inanan Ortodoks bir düşüncenin ortaya çıkmasına neden olmuştur (Ostrogorsky, 2017, 54). Bu tartışmalar arasında diyofizit anlayışa sahip Mopsuestialı Theodoros’un ve onun düşüncelerini destekleyerek savunan Nestorius’un takip ettiği anlayış zamanla “Nestûrî” şekliyle anılmaya başlamıştır. “Nestûrî” sözcüğünün hatalı ve hakaret bildiren bir kullanım olduğu günümüzde de tartışma konusudur.2 Tez çalışmamız boyunca kullanılan kaynaklar itibarıyla da bu ilişki zayıf niteliktedir. Bu kiliseye Nestûrî Kilisesi demek yanıltıcıdır (Brock, 1996, 35). Günümüzdeki çalışmalarda bu düşüncenin yaygınlaşması ve “Nestûrî” kelimesinin kullanımının azaltılmasına yönelik çalışmaları görmek mümkündür. Tez çalışmamız boyunca taranan literatürler ve kullanılan kaynakların tamamına yakınında “Nestûrî” kelimesi kullanılmış olup, tez çalışmamızda bu sözcüğün kullanılmaması mümkün olmamıştır. Çalışmamız boyunca bunu göz önünde bulundurarak “Nestûrî” kelimesini bizim de kullandığımızı belirtmek faydalı olacaktır. 2 Doğu Süryani çalışmalarında önemli uzmanlardan biri olan Mark Dickens, yaptığımız şahsî görüşmede bu hususla ilgili fikirlerini paylaşmış ve önerilerde bulunmuştur. Dickens, “Nestûrî” kullanımının yanlış olduğunu kabul etmekle birlikte “Doğu Kilisesi” veya “Doğu Süryani” tanımlarını kullanmamızı tavsiye etmiştir. Çalışma içerisinde çok defa bu tavsiyelere uyulmuştur (E mail: 23.06.2022, 17:24). 2 sözcüğü çıkartmak pek mümkün olmamıştır. Böylece çalışma içerisinde yer alan söz konusu bu grup “Nestûrîler” olarak anılmıştır. Nestûrî olarak anılan bu grup aslında Süryani’dir ancak günümüzde bu tanımlama da bazı tartışmaları beraberinde getirmektedir. Süryaniler arasındaki temel ayrılığı dinsel inanç farklılıkları başlattıysa da ilerleyen süreçlerde siyasî meseleler bu grubun isimlendirilmesi konusunda yeni tartışmalar ortaya çıkarmıştır. Süryaniler, Doğu Süryanileri ve Batı Süryanileri olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Anadolu coğrafyasında bulunan ve Batı lehçesini kullanan Batı Süryanileri, kendilerini “Süryani” olarak tanımlamaktadır ve Monofizit/Yakubi inancı benimsemektedirler; fakat diyofizit anlayışa sahip ve Doğu lehçesini kullanan Doğu Süryanileri “Nestûrî” olarak tanımlanmaktadır. Anadolu’da yaşayan Süryaniler, Doğu Kilisesi’ne mensup Nestûrîler ile aynı isimlendirme altında anılmak istememektedirler. Bu sebeple Doğu’da yaşayan Süryaniler onların deyimiyle de “Nestûrî” olarak ifade edilmektedir (Albayrak, 2022, 207-210). Nestorius’un düşüncelerini takip eden ve öğrencilerinin bu düşüncelerini yayma çabası sonucunda Doğu Kilisesi bazen “Nestûrî Kilisesi” olarak da karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla Nestûrîler, monofizit bir anlayışa sahip Hristiyanların, Hz. İsa’nın tek tabiatlı olduğu düşüncesine karşıdır. Diyofizit bir düşünceye sahip Nestûrîler Hz. İsa’nın iki tabiatlı olduğunu, bir yanının tanrısal diğer yanının ise insanî özellikleri olduğunu savunur. Nestûrîlerin düşüncelerine göre Hz. Meryem Tanrı doğuran değil, insan doğurandır (Albayrak, 2007, 16). Bizans İmparatorluğu içerisinde yaşanan bu ayrıma karşı Nestorius, bu düşünce çerçevesinde yaptığı çalışmalarına devam etmiş ve buna karşılık sürgün hayatı ile cezalandırılmıştır (Malik, 2012, 369; Табалдиев, 2020, 41). Bu gelişmelere ek olarak belirli aralıklarla yapılan Ekümenik konsillerle parçalanmanın önüne geçilmek istendiyse de Doğu Hristiyanlığı için büyük önem arz 3 eden Efes Konsil’inde (431) daha keskin bir ayrım yaşanmış ve Nestorius aforoz edilmiştir (Moffett, 1998, 174; Baumer, 2016, 48). Nestorius daha sonra Mısır’a sürgün edilmiş ve Nestorius’un düşünceleri etrafında toplanan öğrencilerin yoğun çalışmalar içinde olduğu Urfa İlahiyat Okulu da kapatılmıştır (Albayrak, 1997, 69). Efes Konsili’nin devamında toplanan 451 yılındaki Kadıköy Konsili ile bu ayrılık giderilmeye çalışılsa da başarısız olunmuş ve Nestûrî Kilisesi faaliyetlerine devam etmiştir (Fortacı, 2018, 87). Doğu Roma İmparatorluğu içerisinde yayılma alanı bulamayan ve faaliyetleri engellenen Nestûrîler batıya ilerleyememişlerdir. Dolayısıyla doğuya ilerlemekten başka çareleri olmayan Nestûrîler, o dönemde İran coğrafyasında hüküm süren Sâsânî İmparatorluğu’nu (226-651) düşüncelerine yuva edinmişlerdir. Bilindiği üzere Hristiyanlık inancı ilk yayılmaya başladığında, kabul görmemiştir. Roma İmparatorluğu sınırları içerisindeki baskılara rağmen faaliyet gösteren Hristiyanlık ancak I. Konstantinus (306-337) zamanında ilan edilen Milano Fermanı (313) ve toplanan İznik Konsili (325) ile kurumsallaşmıştır. Birbirini takip eden süreçler içerisinde Hristiyanlık inancı bir yumuşama dönemi yaşamıştır. Bunun devamında Doğu Roma İmparatorluğu sınırları içerisinde ilk aşamada yasaklanan Hristiyanlık, İmparator Büyük Theodosius (ö. MS 395) tahttayken, 381 yılında resmî devlet dini hâline gelmiştir (Dickens, 2011, 146; Baumer, 2016, 68). I. Konstantinus tahttayken kendisini Hristiyanların koruyucusu ilan etmiştir. Bu süreç Sâsânî İmparatorluğu tahtında olan II. Şapur’un (310-379), Hristiyan nüfusa karşı sert kararlar almasına ve bu kararları uygulamasına neden olmuştur. II. Şapur’un bu duruma tepki göstermesinin sebebi, kendi ülkesi içerisinde bulunan Hristiyan nüfustur. II. Şapur mücadele içerisinde olduğu Roma İmparatorluğu’nun, ülkesi içerisindeki Hristiyanları da kapsayan bu hâmilik ilanını hoş karşılamamıştır. II. Şapur tepkisini aldığı sert karar ve uygulamalarla göstermiş ve buna bağlı olarak Sâsânî toprakları içerisinde Hristiyanlara karşı şiddet olayları görülmüştür (Baumer, 2016, 66-68). I. Yezdigerd’in (399-420) tahta geçmesiyle bahsi geçen bu durum yerini daha ılımlı bir 4 politikaya bırakmıştır. I. Yezdigerd döneminde Sâsânî coğrafyasında bulunan Hristiyan Kilisesi piskoposu olan Barsauma da Nestorius’un öğretilerini desteklemiş, böylece ortaya bağımsız bir kilise çıkmıştır. Bununla birlikte Doğu Kilisesi’nin Katolikos’u olarak bilinen I. Mar Aba (540-552), Doğu Kilisesi’nin fikirlerinin Orta Asya’ya yayılmasına büyük katkı sağlamıştır (Var, 2021, 38-39). 5. yüzyılın başlarından itibaren Hristiyanlara karşı olan tutumun olumlu yönde değişmesiyle 410 yılında toplanan Seleukeia-Ktesiphon Konsili ile Hristiyanlık Sâsânî coğrafyasında artık resmî bir din hâline gelmiştir (Frye, 1983, 318; Var, 2021, 156). Hristiyanlığın etkilerine açık hâle gelen Sâsânîler, sınırları içerisinde pek çok dinî merkez kurmuşlardır. İslâmiyet öncesi ve hatta Moğol İstilası’na kadar günümüzdeki Irak sınırları ve İran’ın batısında bazı Nestûrî merkezleri kurulmuştur. 629’dan beri Bağdat civarında monofizit bir Hristiyan metropolitliğinin bulunduğu ve 10. yüzyıldan sonra burasının Nestûrî piskoposluğu olduğu bilinmektedir (Tezcan, 2020, 198). Hristiyanlık inancının İran coğrafyasından doğuya doğru yayılmasında birkaç merkez şüphesiz kilit görevi görmektedir. Bunlardan biri olan Merv, misyonerler için de büyük bir önem taşımaktadır. Merv şehrinde bulunan Hristiyan piskoposluğu, zamanla Nestûrîlerin egemenliğine girmiş ve böylece Merv, Orta Asya’daki ilk Nestûrî merkezi olmuştur. Merv şehri için “Nestûrî misyonerlerinin merkezi” ya da üs bölgesi demek yanlış olmayacaktır. Süreç içerisinde kendilerine yeni metropolitlikler kuran Nestûrîlerin merkezlerini Merv olarak seçmeleri tesadüfi değildir. Merv, coğrafi konumu ve stratejik durumu sebebiyle, birçok dinin aktarıldığı geçiş noktasıdır ve Âmuderyâ’nın (Ceyhun) güneyindeki ve kuzeyindeki şehirlere, kasabalara açılmaktadır (Hunter, 1996, 132; Klimkeit, 1999, 206). Merv’den sonra Herat da önemli bir konuma gelirken, 5. yüzyılda İran idaresinde bulunan Aparşahr da (Nişapur) önemli bir merkez hâline gelmiştir (Hunter, 1996, 131; Tezcan, 2020, 200). Güçlü bir kilise hiyerarşisine sahip olan bu dinî grup 5. yüzyılın ilk çeyreğinde hatta belki daha önce çok sistemli bir şekilde Türkistan sahasında nüfuz oluşturmuştur (Var, 2021, 160). 5 Zamanla Sâsânî İmparatorluğu içerisinde öğretilerini özgürce yaşayan ve faaliyet gösteren Nestûrîler geniş yayılma alanı bulmuştur. İran üzerinden kendilerine yeni coğrafya arayışına giren Nestûrîler, Orta Asya coğrafyasına kadar ulaşmıştır. Baumer, 4. ve 5. yüzyıllarda Doğu Süryani Kilisesi’nin Horasan’a kadar ulaştığından, 6. ve 7. asırlarda ise Semerkant ve Herat’ta metropolitliklerin varlığından bahsetmiştir (2016, 169). 6. yüzyıl civarında Doğu Süryani Hristiyanları Suriye, Irak dâhil olmak üzere Mezopotamya’dan başlayarak Orta Asya’dan Doğu Asya’ya kadar misyonerlik faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Bu misyonerlik çalışmaları sırasında Süryani ve Soğd halkları, Soğd tüccarlarının Merv, Semerkant, Ak-beşim, Semireçye (Yedi Su), Almalık, Turfan, Dunhuang ve diğerleri gibi Orta Asya’nın vaha şehirleri etrafında kurdukları kolonileri kullanmışlardır (Ōsawa, 2017, 81). Doğu Roma İmparatorluğu’nun doğusunda yer alan Sâsânî Devleti, Nestûrî topluluğunun kurumsallaşması ve gelişmesi açısından büyük bir önem taşımaktadır. Hristiyanlığın Orta Asya coğrafyasına kadar yayılmasında İran’ın siyasî ve kültürel tarihi arasında yakın bir ilişki vardır. Bununla beraber, Sâsânî Devleti ile aktif bir siyaset yürüten devletler bu konuda hiç kuşkusuz etki altına girmişlerdir. Sâsânî Devleti’nin doğusunda bulunan Eftalit Devleti (440-557) kuruluşundan itibaren bölgede aktif rol oynamış ve Sâsânîler ile gerek askerî gerekse diplomatik ilişkiler kurmuştur. Eftalitlerin coğrafi ve filolojik kökenleri tartışmalıdır. Muhtemelen Altaylardan ya da Sır-deryâ (Seyhun) Deltası’ndan göç ettikleri ve Baktriya bölgesine geldikten sonra da burada Doğu İran dilini benimsedikleri düşünülmektedir (Baumer, 2014, 97-98). Kuruluşundan itibaren zamanla teşkilatlanan ve güçlenen Eftalitler, İpek Yolu’nu himayeleri altına almışlardır. Bulundukları coğrafya itibarıyla izledikleri politikalarla sınırlarını genişleten Eftalitler, ticaret yolunun idaresiyle birlikte güçlerine güç katmış ve batısında hüküm süren Sâsânî Devleti’nin doğu sınırlarını hedef almışlardır. Öyle ki Eftalit Devleti 5. yüzyıldan itibaren çeşitli sebeplerle etkileşim kurduğu Sâsânî Devleti üzerinde nüfuz oluşturmuş ve Sâsânîlerin iç işlerine müdahale etmeye başlamıştır. Eftalitler, Sâsânî idaresinde bulunan Herat ve Merv şehirlerini işgal ederek bölgede hüküm sürmüşlerdir. Eftalitler, Âmuderyâ’nın kuzey 6 ve güney bölgelerini ve Tohâristan bölgesini topraklarına katarak Sâsânî Devleti’ni vergiye bağlamışlardır (Tezcan, 2020, 202). Eftalitlerin güçlendiği dönem içerisinde Sâsânî Devleti birtakım karışıklıklar ile uğraşmaktaydı. Sâsânî Devleti bir taraftan ülke sınırları içerisinde yaşanan kıtlık sebebiyle zorluklar yaşarken diğer taraftan ise Eftalitlere karşı ağır yenilgiler aldı. Ülke içerisinde yaşanan bu olumsuz gelişmeler Mazdeizm taraftarları tarafından ayaklanmaların başlatılmasını tetiklemiştir. Ayaklanmaların yaşandığı bu dönemde Sâsânîlerin tahtında I. Kubâd/Kavâd (488-496 ve 498-531) bulunmaktadır. İran’da ortaya çıkan Mazdek İsyanı sonucunda I. Kavâd, doğusunda bulunan Eftalitlere sığınmak zorunda kalmıştır. I. Kavâd, Eftalitlerin koruması altında kaldığı süreç içerisinde Eftalit soyundan gelen bir kadınla evlenmiş ve bu evlilikten daha sonra Sâsânî tahtına geçecek olan I. Hüsrev Anuşirvan (531-579) dünyaya gelmiştir. Devam eden süreçte I. Kavâd, Eftalitlerin desteğiyle ailesini de yanına alarak ülkesine geri dönmüştür (Tezcan, 2020, 202). Bilindiği üzere sürekli etkileşim hâlinde olan kültürler birbirlerinden pek çok konuda etkilenir ve din, dil, kültür vs. gibi konularda bilgi aktarımları gerçekleşir. Bahsi geçen bu siyasî süreçler Eftalit ve Sâsânî Devleti arasındaki etkileşimi arttırmış, böylece güçlü bir misyonerlik ağına sahip olan Nestûrî inancı, Eftalit ülkesine taşınmış ve yayılma imkânı bulmuştur. Nestûrî misyonerlerin neredeyse 100 yıldır Baktriya’daki Eftalitler arasında başarılı bir şekilde çalışmaları da bu dönüşümü desteklemiştir (Moffett, 1998, 290; Zani, 2022, 11). Eftalitlerin, Sâsânîlerden isteği üzerine ülkelerine piskopos gönderilmiş ve Hristiyanlık Türk halkları arasında yayılım göstermiştir (Tezcan, 2020, 206). Eftalitlerin Merv, Herat gibi Nestûrî merkezlerini kontrolleri altına almaları da dinsel dönüşümlerini kolaylaştırmıştır. Orta Asya coğrafyasında 6. yüzyılla birlikte dengeler değişmeye başlamış, Bumın Kağan (552-553) liderliğinde resmen kurulan I. Türk Kağanlığı (Gök Türk Devleti) 7 (552-630), bölgede güçlenerek yönlendirici bir kuvvet hâline gelmiştir. Ötüken merkezli devletini kuran Bumın Kağan, hâkimiyet alanlarını Batı Türkistan coğrafyasına kadar ve hatta Hazar Denizi’ne kadar genişletmiştir. Eftalit Devleti, I. Türk Kağanlığı’nın güneybatısında yer almaktaydı ve Gök Türklerin bölgedeki ticaret yollarına hâkim olma istekleri önündeki en büyük engellerden biriydi. Bu sebeple Gök Türkler, Sâsânî Devleti ile diplomatik ilişkiler geliştirerek Eftalitlere karşı ittifak yapmışlar ve Eftalit Devleti’ni 557 yılında yıkmayı başarmışlardır (Akbulut, 1984, 105-109; Taşağıl, 2014, 1-2; Tezcan, 2020, 202). Bununla birikte Sâsânî Devleti ile ittifak içerisine giren ve Nestûrîliğin yayıldığı coğrafyaları idaresi altında birleştiren I. Türk Kağanlığı da Hristiyanlık inancını tanıyarak dönüşüm gerçekleştirmiştir. Merv, Semerkant, Buhara, Ak-beşim ve Krasnaya-Reçka gibi bölgelerde devam eden süreçte Almalık’ta Nestûrî misyonerlik merkezleri inşa edilmiştir. Böylece Nestûrîlerin 6.-8. yüzyıllarda Batı Türk Kağanlığı idaresinde inançları ve dinleri korunmuştur (Ōsawa, 2017, 95). Yine Moğolistan’ın kuzeyinde yaşayan Uygurlar, değişen siyasî süreçler sonrasında idareleri altında bulundukları Türk Kağanlığı’na isyan ederek Karabalgasun’u merkez yapmış ve 744 tarihinde bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Uygur Kağanlığı’nın (744- 840) açık ve hoşgörülü bir tutum takınması sonucunda Nestûrî Hristiyanlık bu Türk topluluğu arasında da kabul görmüştür. Wilhelm Barthold, Uygur Hristiyanlarının merkezinin Turfan’ın doğusunda Bulayık kasabası olduğunu ve burada bulunan Hristiyan yazma eserlerinin keşfedildiğini belirtmiştir (2019, 105; Tang, 2020, 136; Ağca, 2022, 400). İlerleyen süreçlerde güçlenerek Moğolistan bölgesinde üstünlüğü ele geçiren Uygurlar, Uygur Devleti bünyesinde hizmetlerinden yararlandıkları Nestûrîler aracılığıyla Hristiyanlığın geniş bölgelere yayılmasını sağlamışlardır. Bilhassa şunu da eklemek isabetli olacaktır: Orta Asya’daki Türk halkları hakkında değerli bilgiler veren Barthold, Hristiyanlığın yayılmasıyla alakalı kaleme aldığı bir makalesinde Oğuzların ve buna bağlı olarak Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu Selçuk Bey’in Hristiyan olduğunu öne sürmüştür. Barthold, bu düşüncesini Selçuk Bey’in oğullarına verdiği özel isimler üzerinden desteklemiştir (1893-1894, 18-19). Türk halkları arasında Nestûrî Hristiyanlığın yayıldığı kesin olarak bilinmekle birlikte 8 bunu her kurulan Türk devletine de atfedemeyeceğimizi belirtmek gerekir. Yine özel adlar üzerinden bir sonuca varmanın hatalı olduğu, Türklerin birlikte yaşadığı farklı kültürlerden isim alışverişi yaptığı, bunun bir gelenek olduğu unutulmamalıdır (Tezcan, 2016, 235). Barthold’un öğrencilik yıllarında kaleme aldığı bu makalesinde verdiği bilgilere dikkatli yaklaşmak yararlı olacaktır. Zira bu meseleyle alakalı Zeki Velidi (Togan)’ın kaleme aldığı tenkit, Barthold’un düşüncelerinin doğru olmadığını gösterir niteliktedir (1928, 61-67). Türkistan coğrafyası ve Türk toplulukları ile alakalı pek çok çalışmalar yapan A. N. Bernştam da bu konuyla ilgili V. V. Barthold’un kaleme aldığı ve hatalı gördüğü bilgilerini tenkit etmiştir (1943, 3-8). 9. yüzyılın başlarında Uygurlara rakip bir kabile olan Kırgızlar, Orta Asya’yı kontrol etmek için Uygurlarla çatıştılar ve onları mağlup ederek, Uygurların bir kısmını Çin’e doğru sürdüler. Uygurların diğerleri ise Tarım Nehri Havzası’nın etrafında dağınık gruplar halinde hayatta kaldılar ve Uygurlar 840 tarihinde resmen yıkıldılar (Minorsky, 1937, 264; Moffett, 1998, 303, Tang, 2011a, 33). Uygur Kağanlığı yıkıldıktan sonra Çin’de yabancı dinler yasaklanmış ve özellikle Manihaizm ve Hristiyanlık inancının yayılma alanlarının kısıtlanmasıyla bu dinlere mensup olanlar Çin’den ayrılmaya ve dağılmaya başlamışlardır (Spuler, 1964, 155). 781-980 yılları arasında yabancı inanışların Çin’de etkisini yitirmesi söz konusudur. Yuan Hanedanı’na (1280-1368) kadar olan sürede baskılar nedeniyle kendisine alan bulamayan Hristiyanlık, 13.-14. yüzyıllarda Çin’de yeniden ortaya çıkmıştır (Moffett, 1998, 302). Yine kültürel alışverişlerin sağlanmasındaki en etkili yollardan biri olan ticarî ilişkiler aracılığıyla Soğdların da Orta Asya coğrafyasında Nestûrî inancı yaymaktaki faaliyetlerini unutmamak gerekir. Sır-deryâ’nın güneyi, Baktriya’nın kuzeyinde Soğdluların yaşadığı Soğdiyana bölgesinde ticarî faaliyetler sonucu Hristiyanlık yayılmıştır. Soğdiyana kentlerinden olan Semerkant ve Buhara’da 5. yüzyılın başlarından itibaren metropolitlik olduğu bilinmektedir. Buna ek olarak Soğdlu tüccarların Hristiyanlığı sadece Orta Asya’da yaymakla kalmayıp aktif bir ticaret 9 yoluyla Çin’in önemli limanlarından olan Quanzhou’ya kadar ulaştırmaları da önemlidir (Niu, 2009, 51; Zani, 2022, 11-12; Ertl, 2022, 165). Güçlü misyonerlik faaliyetleri bulunan Nestûrî inancı, İslâmiyet öncesinde Türk halkları arasında taraftar toplamayı başarmıştır. Öyle ki Moğolistan’ın doğusu, batısı ve güneyinde bir dizi kavim bu dini kabul etmiştir (Barthold, 2019, 57). Uygurlar ile olan ilişkileri sonucunda Moğollar, Naymanlar3, Kereyitler ve Çin Seddi’nin yakınlarında yaşayan Güney Moğolları ile Öngütlerin de Nestûrî inancını kabul ettiği bilinmektedir (Barthold, 2006, 20). Batı Türklerinden Karlukların da bazılarının Hristiyan inancına bağlandıkları bilinmektedir (Zani, 2022, 11). Kuzeyde yaşayan Kereyitler ve Öngütler dâhil olmak üzere çeşitli Türk grupları arasında Doğu Kilisesi’nin öğretileri kabul görmüştür (Hunter, 1992, 365-367; Dickens, 2019, 602; Табалдиев, 2020, 48). Elde edilen veriler, Hristiyan cemaatinin altı asırdır orada bulunduğunu; Karluk, Türgiş, Karahanlı, Karahitay ve Moğol gibi halkların hâkimiyeti altında yaşadığını göstermektir (Dickens, 2019, 612). Moğolların siyasî olarak devletlerinin kuruluşundan Orta Asya’yı istilasına kadar olan süreçleri konu alan ve 1974 yılında yayımlanan История Киргизской ССР adlı eser önemli bilgiler vermektedir. Editörlüğünü A. Karşkulov’un yaptığı bahsi geçen bu eserde, Moğolların Kırgızistan bölgesindeki yayılmaları sonucunda Nestûrî merkezlerini idare altına aldıklarını ve böylece etkileşimin kaçınılmaz olduğu belirtilmiştir (1984, 381-389). Moğol İmparatorluğu sınırları içerisinde Nestûrîliğin yayılmasında etkili olan bir diğer kavim ise Öngütlerdir.4 Öngütler, Çin Seddi’nin kuzeyinde yaşamakta ve Moğolların Gizli Tarihi adlı eserde “Onggut” şeklinde ifade edilmektedirler (Mert, 2008, 282- 283). Öngütler, Hristiyanlığın Nestûrî mezhebini benimsemiş olan bir Türk halkıdır. George, 13. yüzyılın sonlarında Kuzey Çin’deki Öngüt kabilesinin kralıdır. Süryani kaynakları, Kral George’dan bahsetmektedir ve bu durum Orta Çağ’da Kuzey Çin’ de 3 Naymanlar, Altay Dağlarının yakınlarında ve günümüz Moğolistan topraklarında hüküm sürmüşlerdir. 12. yüzyılda kendi bağımsız devletlerini kuran Naymanlar, Tarım Havzası’nda yaşayan Uygurlar ile sıkı ilişki içerisindeydiler ve hatta Naymanlar arasında birçok Uygur da yaşamaktaydı. Naymanlar Nestûrî Hristiyanlığı kabul etmişlerdir (Tang, 2011a, 31; Obrusánszky, 2019, 191). 4 Öngütler ve mezar külliyeleri hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Mert, 2008, 281-305). 10 Hristiyan bir Türk topluluğunun varlığını kanıtlar niteliktedir. Öngütler Nestûrî Hristiyanlığı kabul etmiş ve bu doğrultuda çevrelerinde bulunan kavimleri de etkilemiştir (Tang, 2016, 238). Buna bağlı olarak Öngütler ve Moğollar arasındaki ilişki, vurgulanması ve üzerinde durulması gereken bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır; zira Moğol tahtında oturan Cengiz Han (1206-1227) döneminde, Öngüt lideri Alakuş Tegin, 1204 yılında Naymanların ittifak teklifini reddederek Cengiz Han’ın yanında olmuş ve ona yardım etmiştir. Öngütlerin yapmış olduğu bu yardım neticesinde Cengiz Han, kendi öz kızını Öngütlere gelin olarak vermiş, iki kavim arasında sıkı akrabalık ilişkilerinin yanı sıra diplomatik ilişkiler de geliştirilmiştir (Ögel, 2002, 306). Yine Öngütlerin bilinen en önemli kralı George’un yapmış olduğu son askerî sefer sonunda, Öngütlerin arkalarında bıraktığı ve Nestûrîliğin izlerini taşıyan Süryanice kaya yazıları araştırmacılar tarafından incelenmiştir, bilhassa mezmurlardan seçmeler içeren bu yazılı kayalar Ulaan Tolgoi’de bulunmuştur. Takashi Ōsawa ve Hidemi Takahashi, Öngüt Kralı George ve bulunan kayaların filolojik incelemesi hakkında detaylı bilgiler sunmuşlardır (2015, 261-280). Doğu Süryani Hristiyanlığı’nın yoğun olarak misyonerlik faaliyetlerinde bulunduğu Orta Asya coğrafyası Türk halklarının çoğunlukta olduğu bir bölgedir. Bununla birlikte Türk topluluklarının bu dinle tanışması ve bu dini kabullenmesi kaçınılmaz olmuştur. Bozkırda bu dinin faaliyet alanlarının olduğunu gösteren en önemli kanıtlar, bölgede kurulan dinî merkezlerdir ve bu merkezler Merv, Semerkant yakınlarında bulunan Wazkard, Turfan’ın kuzeyindeki Kurutka ve Bulayık’da ve Issık Köl yakınlarında inşa edilmiştir (Dickens, 2001, 3). Yine bu bağlamda Bulayık ve Kurutka’da keşfedilen Hristiyan metinleri bu bilgiyi desteklemektedir (Ağca, 2022, 400). Türkistan’ın birçok şehrinde Müslüman yazarların ifadelerine göre Hristiyan kiliseleri vardır. Orta Asya’da Hristiyanlığın yayılmasında Patrik Timothy5 (780-823) aktif rol oynamıştır (Dickens, 2008, 99). 11. yüzyılın başlarında göçebe halklardan Çiğillerin arasında Issık Köl yakınlarında yaşayan yedi köyün Hristiyan olduğu 5 Patrik I. Timothy, yazmış olduğu mektubunda Orta Asya’da pek çok Türk halkının Hristiyanlığı kabul ettiğini yazmıştır, bilhassa mektubunda Türk hükümdarının Doğu Kilisesi mensubu olduğunu ve bir metropolit atandığını yazmıştır ancak burada hangi hükümdardan bahsettiği bilinmemektedir (1904, 43). 11 bilinmektedir (Джумагулов, 2020, 30). Bununla birlikte Bizans tarihçisi Theophylaktos Simokattes eserinde önemli bir olayı kayıt altına almıştır. Bu bilgiye göre Hristiyanlığın Orta Asya Türkleri arasındaki nüfuzu MS 581 yılında Bizans tarafından esir alınan Türklerin alınlarında bulunan haç işaretinden de anlaşılmaktadır. Türkler, bu haçın anlamı sorulduğunda ise yıllar önce ülkelerini kasıp kavuran bir veba salgını olduğunu ve Hristiyanların kurtuluş için onlara bunu önerdiklerini söylemişlerdir (Simocatta, 1988, 181; Delacour, 2005, 85). Bahsi geçen olay A. Mingana’ya ve başka bazı araştırmacılara göre haçın Nestûrî Türkler arasında kullanıldığının kanıtı niteliğindedir. (1925, 305). Yine Sovyet Dönemi’nde Çu Vadisi’nin doğusunda Ak-beşim’e (Suyab) kadar araştırılan Urgut yerleşimi, Orta Asya Hristiyan eserleri için çok nadir arkeolojik Hristiyan kalıntıları barındırmaktadır.6 Bahsi geçen bölgede 1950 yıllarında araştırmacılar tarafından bulunan Süryanice kaya yazıları bunu destekler niteliktedir (Tashmanbetova, 2019, 30). Arkeologların da işaret ettiği gibi Özbekistan’daki Hristiyan varlığının önemli kanıtları kazılardan elde edilen kâse ve buhurdanlıktır (Dickens, Savchenko, 2009, 126-127). Birbirini takip eden ve günümüze ulaşan kazı çalışmaları sonucunda bölgede Hristiyan varlığına dair kanıtlar bulunmuştur. 1997- 1998’de Orta Asya’daki en büyük Orta Çağ Hristiyan bölgesi Ak-beşim bölgesindeki Hristiyan kiliseleri keşfedilmiştir ve Kırgız Cumhuriyeti, Ulusal Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü bu konuyla ilgili kazı raporlarını okuyuculara sunmuştur (Кольченко, 2018, 56; Табалдиев, 2020, 43). Yine günümüz Kazakistan sınırları içerisinde 2014- 2022 tarihleri arasında yapılan çalışmalar sonucunda da İlibalık’da Hristiyanlığın izlerine rastlanmıştır. İlibalık kazılarında bulunan mezar taşları, yerel halk tarafından “kayrak” olarak bilinmektedir. Aynı zamanda burada yapılan kazılar sonucunda elde edilen mezar taşları Nestûrî haç sembolleri içermektedir. 6 Kırgızistan’daki arkeolojik kazı çalışmaları ve Hristiyanlık kalıntıları için bk. Alpaslan Aşık, 2012. “Kırgızistan Şehir Kalıntıları (Nevakent-Suyab-At Başı-Balasagun-Han Tepe), Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Bişkek. 12 Türkler ve bölgede siyasî olarak boy gösteren Çinliler için mücadele konusu olan İpek Yolu, kültürlerin bir araya geldiği tarihî bir ticaret yoludur. Doğu Kilisesi, kuruluş tarihinin başlarından itibaren İpek Yolu boyunca İran’ın kuzeydoğusundan Orta Asya’nın içlerine ve Çin’e kadar dinî düşüncelerin taşındığı, önemli izlerin bırakıldığı güçlü bir misyoner kilisesiydi (Deeg, 2018, 238). Misyonerlik yapanların çoğunluğu çeşitli tarikatlara mensup olsa da özellikle İpek Yolu üzerindeki tüccarlar olmak üzere pek çok laik insan da işin içindeydi (Dickens, 2001, 2). Göçebe bir yaşam tarzına aşina olan Türk halkları için ticaret çok önemli bir konumdaydı. Nestûrî misyonerlerin aynı zamanda tüccar olması da Türkler arasında etkileşime girmeleri açısından önemlidir. Nestûrîliğin Orta Asya’ya girmesiyle bazı Türk gruplarının ve İranlıların bu mezhebi benimsemiş oldukları bilinmektedir. Hatta Nestûrî misyonerlerin gayretiyle Nestûrîlik Çin’de bile taraftar bulmuştur (Saeki, 1916, 39; Борбоне, 2020, 7). Çin’in liman kenti olan Quanzhou7 bölgesine kadar yayılan bu kilise, Nestûrî misyonerliğin ne derece aktif olduğunu göstermektedir. Ticaret için önemli olan bu kıyı kenti, tüccar Hristiyanlar için de hedef noktası olmuştur. 1625 tarihinde Çin’de bulunan ve 781 yılında dikilen Xi’an Steli, Doğu Kilisesi’nin bıraktığı zengin mirasın örneklerindendir (Pelliot, 1914, 624; Pelliot, 1996, 452). Dış etkilere karşı kendisine her daim set ören Çin’de dahi bu dinin yayılmış olmasını görmek, misyonerlerin çok kararlı şekilde görevlerini yerine getirdiğini gösterir. Turfan bölgesi Doğu Süryani el yazmaları ve Doğu Süryanicesinin birçok örneği Çin’deki Hristiyan varlığını desteklemektedir (Dickens, Savchenko, 2009, 126-127). Moğol Dönemi’nde Çin’in liman kenti olan Quanzhou’da, Hristiyanlık ve farklı inançlar yaşama özgürlüğüne sahip olmuşlardır, bölgede keşfedilen yazıtlar da dinî çeşitliliğin açık kanıtıdır (Tang, 2011b, 343; Zhou, 2020, 53). Bununla birlikte Doğu Kilisesi, “Nestûrî” şeklinde anılmış olsa da Çinliler bu gruba farklı bir isim vermişlerdir. Tang Hanedanı Dönemi’nde Hristiyanlık anlamına gelen “Jingjiao” (Çince (Çin): 景教, Pinyin (PY): Jǐngjiào) kelimesi kullanılmıştır ancak 7 Quanzhou coğrafyası için bk. Harita: 7, Harita: 8, Harita 11. 13 araştırmacılara göre “Jingjiao” terimi hem kronolojik hem de coğrafî olarak sınırlı olduğu için bu terim yalnızca Tang Dönemi Çin Hristiyanlığı için uygundur (Zhou, 2020, 3-4). Yuan Dönemi’nde “Jingjiao” terimi yerini “Yelikewen” (Çin: 也里可温, PY: Yělǐkěwēn) kelimesine bırakmıştır (Dickens, 2020, 5; Chen, 2022, 52). Moğolların Çin’deki egemenlik yıllarında Hristiyanlık açısından bir dönüm yaşanmıştır. Her dine eşit mesafede olmaya özen gösteren Moğol hükümdarları Nestûrîlere de hoşgörü göstermişlerdir. Moğol idaresi altında birçok dinin bir arada barınabildiği, dinî grupların kendi varlıklarını kabul ettirdikleri bilgisi ilgili dönemi aydınlatan seyahatnamelere de8 yansımıştır. Bu bağlamda Rubruck, kaleme aldığı seyahatnamesinde Möngke Han’ın hiçbir dine inanmadığını ancak pek çok inanca mensup din adamlarının Möngke Han’ın sarayında bulunduğunu ve saygı gördüklerini not etmiştir (2010, 41; 2019, 124). Fransa’da doğan ve Fransiskan olan Rubruck, dönemin Fransa kralı 9. Louis tarafından Moğol ülkesine elçi olarak gitmek üzere görevlendirilmiştir. Rubruck, görevi sonucunda neticelenen seyahatnamesinde, 9. Louis’nin bir mektubunu taşıdığını, Sartak’ın Hristiyan olduğunu duyduklarını ve Moğolları Hristiyanlığa davet sebebiyle bu yolculuğa çıktığını yazmaktadır, aynı zamanda Rubruck bu yolculuğunda sırasıyla Sartak, Batu Han ve Möngke Han’ın huzurlarına çıkmıştır ve 1253 yılında Moğolların merkezi olan Karakurum’a ulaştığını, burada altı ay kaldığını yazmaktadır (Tang, 2011a, 11). Rubruck’un Moğol dünyasına yaptığı bu gezi, Avrupalıların ve günümüz araştırmacılarının Moğollar hakkında bilinmeyenlere ulaşılmasında bir araç niteliği taşımaktadır. Öyle ki Rubruck, Kayalık (Cailac)9 adında büyük bir şehirle karşılaştığını burada büyük bir ibadet merkezinin bulunduğunu ve Kayalık bölgesinde yaşayan Nestûrîlerin varlığından söz etmektedir (Rubruck, 2019, 97).10 Yine bu coğrafyaları gezmiş olan Marco Polo da 8 Bahsi geçen seyahatnameler dışında Moğol dönemi hakkında ayrıntılı bilgi veren Plano Carpini seyahatnamesi de dönemi aydınlatmaktadır. Bk. Plano Carpini, 2015. Moğolistan Seyahatnamesi, çev. Ergin Ayan, İstanbul: Gece Kitaplığı. 9 Kayalık, günümüzde Kazakistan’ın Almatı bölgesinde Qapal/Kopal’e karşılık gelmektedir (Tang, 2022, 209). 10 Kayalık bölgesi uzmanlarından olan Anthony J. Watson, Rubruck’un Kayalık bölgesinde var olduğunu belirttiği kilisenin henüz bulunamadığını ancak ilerleyen yıllarda yapılacak olan kazı çalışmalarıyla bu durumun netleşeceğinı ve bölge hakkında daha kesin sonuçlara varılacağını belirtmiştir (2022, 67-68). 14 Kayalık (Qayalık) bölgesi hakkında önemli bilgilerden bahsetmiş ve Kayalık bölgesinin Baykal Gölü’nün doğusunda, İli Nehri’nin kuzeyinde bulunduğunu not etmiştir (Pelliot, 1973, 223; Watson, 2022, 61). Bununla beraber Rubruck’un aktardığı önemli bilgilerden bir diğeri de Türklerin, ikon kullanmaması, haçlarında Hz. İsa’nın, Hz. Meryem’in görsellerinin bulunmayışıdır, bilhassa Rubruck bunun nedenini sorduğunda Türkler, böyle bir geleneklerinin bulunmadığı karşılığını vermişlerdir (2019, 98). Bu bilgilere ek olarak Naymanlardan bahseden Rubruck, sözü geçen Naymanların Nestûrî Hristiyanlığı kabul ettiği bilgisini not düşmüştür (2019, 79). Günümüz Moğolistan topraklarında önemli bir devlet kuran bir diğer önemli kavim olan Kereyitler, Nestûrî Hristiyanlığı benimsemiş göçebe bir topluluktur; bununla birlikte 1202 tarihinde Cengiz Han tarafından yenilgiye uğratılmış, Moğol kabileleri arasında dağıtılmış ve Moğolları etkilemişlerdir (Tang, 2011a, 28; Obrusánszky, 2019, 179). Nestûrî inanışa mensup olan Kereyitler, ilerleyen süreçlerde Cengiz Han’ın (1162-1227) torunları ile akrabalık ilişkileri kurmuşlardır (Pelliot, 1914, 627; Bartold, 2017, 260). Bu hoşgörü altında faaliyetlerine devam eden Nestûrî topluluğu bu dönem içerisinde Moğol Devleti’nde önemli konumlara gelmiştir. Dolayısıyla 13. yüzyılda Çin topraklarında Hristiyanlığın tekrar canlanması büyük ölçüde Moğolların fethinden kaynaklanmaktadır. Moğolların her dine eşit hoşgörüde yaklaştığı ve her dine yaşama alanı bıraktığı bilinmektedir. Nesturî Hristiyanlığın Moğol idaresi altındaki yayılışı kolayca görülebilir. Bu durumun ana ve vurgulanması gereken nedeni Moğolların dinî politikalarıdır. 13. yüzyılda Moğol ülkesine birçok seyyahın gitmesiyle beraber aynı zamanda doğudan da batıya giden din adamları olmuştur. Öngüt veya Uygur asıllı oldukları öne sürülen Rabban Bar Savma ve Mar Yahballaha’nın Çin’den başlayan seyahatleri, yaşadıkları dönem hakkında önemli bilgiler içermektedir (Chen, 2022, 50). Dickens, Mar Yahballaha’nın Türk olduğunu düşünmektedir (Dickens, 2020, 4). Li Tang, Mar Yahballaha’nın Uygur olma ihtimali yorumunu tercih etmiştir ancak Thomas Carlson bu hususla ilgili kaleme almış olduğu tenkitinde11 bu durumun üzerinde durmuş ve 11 Thomas Carlson, eleştirisinde Li Tang’ın 2011 tarihinde yayımladığı eserini, dizin ve metotsal açıdan yetersiz bulmakla birlikte bazı bilgilerdeki hatalar üzerinden de ayrıntılı değerlendirmiştir (2012, 401- 407). 15 Öngüt fikrinin hâlâ destek bulduğunu eklemiştir (Tang, 2011a, 38-40; Carlson, 2012, 403). Nestûrî Katolikos’u seçildikten sonra Mar Yahballaha olarak anılan ve asıl adı Markos olan bu din adamı, not ettiği seyahatnamesini Süryani dilinde yazmıştır, bununla beraber 13. ve 14. yüzyıları içeren tarihi eser, Türk-Moğol Devri hakkında mühim bilgiler aktarmaktadır (Tang, 2011a, 37-38; Borbone, 2021, 9-10). P. G. Borbone sözü geçen Süryanice eseri 2021 yılında History of Mar Yahballaha and Rabban Sauma adıyla yayımlamıştır. Moğol hükümdarlarının, Hristiyan olmadığını fakat daha önceki dönemde, başta Doğu Kilisesi olmak üzere, misyonerlik faaliyetleri sonucunda Hristiyan olmuş Kereyit ve Öngüt gibi Türkçe konuşan birtakım kabilelerle çoğu zaman evlilik yoluyla ittifak içinde oldukları bilinmektedir (Takahashi, 2019, 640). Dolayısıyla Nestûrî hatunların devlet içerisinde görülmeleri ve nüfuzları bazı noktalarda hissedilmiştir. Moğol sarayında bulunan ve önemli görevlerde kullanılan Nestûrî kadınlar önemli hükümdarların anneleri veya eşleri olmuşlardır. Sorgaktani Beki (Tuluy’un eşi), Töregene Hatun (Ögedey Han’ın eşi), Dokuz Hatun (Hülegü’nün eşi), Oğul Kaymış Hatun (Güyük’ün eşi) gibi yönlendirici Nestûrî kadınlarını bunlara örnek verebiliriz (Tang, 2006, 351-353; Tezcan, Bayındır, 2013, 298; Ertl, 2022, 167). Yine bu hususla alakalı, Bar Hebraeus veya Abu’l-Faraç olarak da bilinen Grigorios Bar ‘Ebroyo, yazmış olduğu eserinde, Nestûrî kadınlarının Moğol Devleti sınırları içerisinde Hristiyanlığın yayılmasında büyük katkılar sağladıklarına değinmiş, aynı zamanda Nestûrî hatunlarının gerçek birer mümin olduklarını belirtmiştir (Mazzola, 2018, 68). Orta Asya’da Hristiyanlığın izlerinin bulunduğu aşikârdır. Bu durum bazı tartışmalı meseleleri ortaya çıkarmıştır. Orta Asya’da Hristiyanlığın yayılmasına bağlı olarak “Papaz John Efsanesi”ne değinmek de yerinde olacaktır. Avrupalılar için önemli olan Haçlı Seferleri döneminde ortaya atılan, zaman zaman kullanılan ve abartılarla bir efsane durumuna gelen bu tarihî hadise birçok tartışmayı beraberinde getirmiştir. Sözü geçen efsaneye göre, Orta Asya’da bir Hristiyan devletinin olduğu, Papaz John’un da bu devletin hem kralı hem de başrahibi olduğu belirtilir. Papaz John, Orta Asya’da 16 Hristiyanlığın dönüşümünden bahsetmekle birlikte, zulüm ve baskılara karşı papadan yardım isteyen mektuplar yazmaktadır; ancak bu mektuplara günümüze kadar ulaşılamamıştır ve L. N. Gumilëv, bu tarihî hadiseye ayrıntılarıyla değinerek Papaz John’un bir efsane olduğunu ve bu olayın asılsız olduğunu belirtmiştir (2002, 23-26). Araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalar neticesinde de bu olayın bir efsaneden ibaret olduğu açıklanmıştır. Doğu Kilisesi, İslâmiyet’in yükselişi ve Moğolların Çin’de egemenliğini yitirmeleriyle beraber çöküşe geçmiştir. Ayrıca Dickens ve diğer araştırmacılara göre Semireçye bölgesinde 1649-1650 (12 Hayvanlı takvimine göre 1337-1339 tarihlerini kapsamaktadır) yıllarında görülen veba salgını Hristiyan nüfusunun çoğunu yok etmiş olabilir (2001, 18-19). Aynı zamanda 14. yüzyılda Çin’de Timur Devleti’nin (1370- 1507) varlığı ile Doğu Kilisesi’nin Orta Asya’daki etkinliğinin azaldığı ve buna bağlı olarak bölgeyi terk ettiği söylenebilir. Netice olarak Orta Asya coğrafyasında Hristiyanlığın yayıldığı açıkça görülmektedir. Geçmişten günümüze pek çok Türk halkı, yaşamış oldukları dönemler içerisinde bazen bilinçli bazen ise bilinçsiz birçok kalıntı bırakmışlardır. Araştırmacılar ise bu birinci elden kaynakları gün yüzüne çıkararak medeniyetler hakkında yeni bilgilere ulaşmaktadır. Tarih boyunca çeşitli dinî inançlara sahip Türk toplulukları, mensup oldukları dinlerine uygun ayinler, kitaplar veya kalıntılar bırakmışlardır. Türkler, yaşam kadar ölümün de yaratılışın doğal bir gerçeği olduğunun bilincinde olmuşlardır dolayısıyla buna bağlı olarak sevdiklerini kaybettiklerinde bazı ritüeller gerçekleştirmişlerdir. Bunlara ölünün arkasından ağıt yakmak (Eski Türklerde “sagu”), yakma, gömme ya da ölüm sonrası çeşitli etkinlikler örnek olarak verilebilir. Ahiret inancına sahip olan topluluklar ölü gömme geleneğini yaygın olarak gerçekleştirmektedir (Mert, 2022, 1-8). Ölü gömmede dikkat edilecek en önemli unsur, mensup olunan dinî inanışa uygun olmasıdır. Türkler genel olarak, ölülerini gömdükten sonra yeri belirtir bir şekilde ölülerin başucuna mezar taşı dikmişlerdir. Böylelikle o mezar taşı mezarın yerini belirtirken, ölen kişi ile ilgili kişisel bilgileri de 17 içermektedir. Bu mezar taşları bazen süslü sözlerle bazen sade bir şekilde ve hatta yazısız hâliyle de dikilmiştir. Mezar taşları sayesinde araştırmacılar, ölen kişinin ölüm yılını, cinsiyetini, ismini ve belirtildiyse unvanını dahi öğrenebilmektedir. Bilhassa mezar taşları araştırmacılar tarafından bu yönden incelendiğinde önemli veri kaynakları olarak görülmektedir. Tarihçinin en önemli kaynaklarını kuşkusuz birinci elden kaynaklar oluşturmaktadır. Dünya üzerinde yaşamış olan uygarlıkların neredeyse tamamı yaşayışları boyunca üreterek ortaya koydukları maddî manevî değerleri miras olarak arkalarında bırakmışlardır. Alanında uzman araştırmacılar da bu izleri takip ederek önemli çıkarımlara ve bilgilere ulaşmıştır. Bu kalıntılardan biri olan mezar taşları, milletlerin kültürel ve dinî hayatları hakkında bilgi edinmemizde köprü görevi görmektedir. Örneğin bir mezar taşına bakarak; yazı sistemi, dualar, semboller ve işaretler aracılığıyla değerli bilgiler edinilebilmektedir. Yalnızca bunlarla kalmayarak mezar taşlarının dikilme yönleri dahi uzmanlar için bir ipucu değerindedir. Erken tarihlerden itibaren Türk topluluklarında bahsi geçen bu kalıntıların çeşitli örneklerini görmemiz mümkündür. Türkler, öldükten sonra da hayatın devam edeceğine inanmış ve ölümü ebedî hayata başlamak için bir basamak olarak görmüşler, buna bağlı olarak güçlü bir mezar geleneği geliştirmişlerdir (Alyılmaz, 2011, 93). Alyılmaz, sözü geçen bu mezar geleneğini “ebedî hayata intikal eden, sonsuzluğa kavuşan kişiye ev yapma, oba, yurt veya çadır kurma düşüncesi” olarak yorumlamaktadır (2011, 94). Tez çalışmamız boyunca Nestûrî Türklerin arkalarında bırakmış oldukları bu tarihî mirasın incelenmesi amaçlanmıştır. Orta Asya’da çeşitli alanlarda yayılarak İç Moğolistan ve hatta Çin’e kadar yayılan Hristiyanlık, yüzlerce mezar taşı ile kendisinden hâlâ söz ettirmektedir. 18 Tez çalışmamız içerisinde sayı bakımından en geniş orana sahip olan ilk bölge Ruslar tarafından “Semireçye” olarak adlandırılan Yedi Su bölgesidir.12 Sözü geçen bu alan Balkaş Gölü’nün güneyinde ve Mâverâünnehir’in doğusunda bulunan tarihi bir bölgedir (Tang, 2022, 204). Semireçye, (Kazakça: Jetisu, Kırgızca: Dscheti-suu) günümüzde ise Kazakistan coğrafyasının güney ve doğusunda bulunan bir bölgedir ancak Semireçye bölgesinin sınırları aynı zamanda Kırgızistan ve Çin’e kadar da ulaşmaktadır. Çalışmamız içerisinde Tokmak, Burana, Bişkek, Çu Vadisi ve İlibalık etrafındaki mezar taşlarının tümü Semireçye bölgesi başlığı altında toplanmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru Semireçye bölgesi içerisinde eski bir Hristiyan mezarlığı keşfedilmiştir. Императорское Русское Археологическое Общество (Rus Arkeoloji Komisyonu/Rus Arkeoloji Derneği) tarafından kazı çalışmaları için dönemin ünlü Rus arkeoloğu olan N. N. Pantusov görevlendirilmiştir. Pantusov, 1885 yılında başlayarak birbirinin devamı niteliğinde kazılar yaparak birçok Hristiyan mezarlığını ortaya çıkarmış ve bilim dünyasına tanıtmıştır (Alyılmaz, 2009, 190). Semireçye bölgesinde Tokmak, Burana, Bişkek ve Çu Vadisi etrafında birçok mezarlık ve mezar taşı bulunmuştur. Ortaya çıkarılan mezar taşlarının üzerinde çalışmak üzere Rus Arkeoloji Derneği tarafından 13 Aralık 1885 tarihinde düzenlenen Doğu Bölümü toplantısında, elde edilen kaynakların Daniel Chwolson (1819-1911) tarafından çalışılacağına karar verilmiştir (Жумагулов, 2011, 7). Bunun üzerine yazıtların kopyası Chwolson’a verilmiş ve 1886 yılından başlayarak 1890 ve 1897 yıllarında Chwolson, sözü geçen bulguların Almanca çevirilerini yayımlanmıştır. Mezar taşlarının keşfedildiği diğer bir yer Almalık bölgesidir. Önemli bir konuma sahip olan Almalık coğrafyası, günümüz Özbekistan sınırları içerisinde Taşkent bölgesinde ve Kulca’nın kuzeybatısında yer almaktadır. Cengiz Han döneminde Moğol idaresinde olan Almalık, Cengiz Han’ın 1227 tarihinde vefatıyla Çağatay Devleti’nin merkezi hâline gelmiştir (Esin, 1989, 506; Taşağıl, 2002, 354-355). Almalık’daki mezar taşlarının ortaya çıkarılması ve bölgenin keşfedilmesinde Çinli 12 Önemli Kazak arkeologlarından biri olan Baypakov, Yedi Su bölgesinin erken tarihî çağlardan itibaren gelişimini ayıntılı şekilde anlatmıştır. Bunun için bk. (Байпақов, Таймағамбетов, 2009, 126- 132). 19 arkeolog Huang Wenbi13 (1893-1969) ve Rus Pantusov öncülük etmişlerdir. Yine burada bulunan mezar taşları da ilgili araştırmacılar tarafından Almanca, Rusça ve İngilizce gibi kullandıkları dillere çevrilerek bilim dünyasına kazandırılmıştır. Yine İç Moğolistan14 coğrafyası Nestûrîliğin yayıldığı önemli noktalardan birisi olmuştur; keza bu bölgenin güney ve güneydoğusunda Çin, kuzeyinde ise Moğolistan yer almaktadır. İç Moğolistan’ın merkezi Hohhot’tur ve Çin’e bağlıdır. 20. yüzyılla birlikte İç Moğolistan coğrafyasında mezar taşları gün yüzüne çıkarılmış ve bu bölgenin uzmanı olan Hollandalı antropolog T. H. F. Halbertsma, bölgedeki mezar taşlarının detaylarını bilim dünyasına sunmuştur. Hristiyanlığın ulaştığı bir diğer coğrafya olan Çin, bu tarihî mirası kendi sınırları içerisinde barındırmaktadır. Çin’in güneyinde yer alan ve en önemli liman kentlerinden biri olan Quanzhou (Zayton) bölgesi, mezar taşları ve kitabelerin keşfedildiği diğer bir bölge olmuştur. Dünya tarihi açısından da değerli bir konumda olan Marco Polo’nun seyahatnamesindeki notlardan oluşan eserinde Quanzhou bölgesi ile ilgili mühim noktalara değinilmiştir. 13. yüzyılda gerçekleşen, misyonerlik amacı gütmeyen ve Kubilay Han’ın huzuruna kadar varacak olan bu seyahat, Türk, Moğol ve Çin hakkında önemli bilgileri içermektedir. Nestûrî Hristiyanlığın yayılması açısından kilit bir bölge olan Quanzhou, Marco Polo’nun verdiği bilgiler itibarıyla da aktif bir liman kenti olarak aktarılmıştır. Polo’nun verdiği bilgilere göre Çin’deki bu ticaret ağı, Moğol döneminde en aktif dönemini yaşamaktadır; aynı zamanda Quanzhou, Moğol idaresi altında iken çeşitli zamanlarda Orta Çağ’da Hristiyanlık merkezi olmuştur. Quanzhou, Moğolların, Çin’in güneyini fethiyle beraber yabancı tüccarların uğrak noktası hâline gelmiştir (Pelliot, 1959, 583-597; Haw, 2014, 20). Bahsi geçen Quanzhou bölgesi, bir ticaret merkezi olmakla birlikte, Nestûrî Hristiyanlık başta olmak üzere çeşitli dinlerin Çin’e ulaşmasını sağlamış, Nestûrî Hristiyanlığın kalıntılarını barındırması açısından çalışmamıza da konu olmuştur. Çalışmamız içerisinde Quaznhou bölgesinde keşfedilen mezar taşları ve kitabeler Çinli Niu Ruji, Samuel Lieu gibi ilgili birçok araştırmacı tarafından yayımlanmıştır. 13 Huang Wenbi gibi ismi Çince olan uzman araştırmacılar, Çince yazılan eser isimleri ve yer isimleri gerek tez çalışması içerisinde gerekse Kaynakça’da latinize edilerek Pinyin sistemine göre yazılmıştır. 14 İç Moğolistan coğrafyası için bk. Harita: 2, Harita: 7, Harita: 21. 20 Sözü edilen bölgelere ek olarak günümüzde yeni buluntuların ortaya çıkartıldığı önemli coğrafyalardan bir diğeri de İlibalık’tır. İlibalık bölgesi, geç Orta çağ döneminde Moğol Devleti’nin bir parçasıydı dolayısıyla İlibalık, Doğu Kilisesi’nin varlığının bulunduğu bir bölge olmuştur, öyle ki bölgede elde edilen mezar taşları 13. ve. 14. yüzyıllara aittir (Tashmanbetova, 2019, 22). 21. yüzyılın başlarından itibaren araştırmacılar tarafından yapılan kazı sonuçlarında elde edilen ve yerel halk tarafından “kayrak” olarak adlandırılan yeni mezar taşları keşfedilmiştir. İlibalık kazılarıyla birlikte araştırmacılar tarafından sıkça kullanılan “kayrak” sözcüğü, Orta Asya Türkleri arasında sıkça kullanılan bir kelimedir; öyle ki Jeleznyakov Orta Asya Nestûrî mezar taşlarını konu alan ilgili çalışmasında genel olarak mezar taşı yerine “kayrak” adlandırmasını kullanmıştır (Железняков, 2019, 123-141). “Kayrak” sözcüğünün farklı Türk halkları arasında çeşitli anlamları bulunmaktadır ve hatta “kayrak” kelimesi bazen “kadrak” haliyle karşımıza çıkmaktadır. Kayrak, Eski Türkçe “kadrak” kelimesinden tahavvül etmiş ve “sert kaba bir şey” anlamlarına gelmektedir (Clauson, 1972, 604). Sözü geçen “kayrak”, Kazak Türkçesinde “bileği, eğe”, Kırgız Türkçesinde “bileği taşı, bileği çarkı, sulanmayan yağmura muhtaç olan toprak”, Divan-ı Lügati’t Türk’de, “kat sözcüğünden alınarak dağ katlarına ve kıvrımlarına verilen isim, qadrak “katlamak”, Doerfer’in hazırladığı sözlükte “Urfa için, “kayrak”, Moğolca için nehir kenarlarında bulunan çakıl taşı, Kırgızca için bileme taşı”, Çağatay Türkçesinde, “bileği taşı, bilek taşı”, Özbek Türkçesinde “kesme aletlerini keskinleştirmek için kullanılan taş” anlamlarına gelmektedir (Kadri, 1943, 764; Doerfer, 1967,1599; Мабруфов, 1981, 540; Dankoff, Kelly, 1985, 132; Atalay, 1986, 320; Yudahin, 1988, 423; Koç, Bayniyazov, 2003, 274; Рустамова, 2010, 381; Ünlü, 2013, 600; Ercilasun, 2014, 676; Kaçalin, 2016, 210-229). Yerel halk tarafından balta tarzındaki cisimlerin keskinleştirilmesinde kullanılan kayrak taşının mezar taşlarıyla aynı adlandırılma ile anılması ilginçtir. Jeolojide “metamorfik kaya” olarak adlandırılan kayrak taşları atmosferik şartlardan daha az etkilenmekte ve aşınma bakımından diğer taşlara göre daha az zedelenmektedirler bu bağlamda kullanım alanları bakımından çeşitlilik göstermektedirler (Işık, 2019, 54-64). Orta Asya Türk toplulukları arasında kullanılan ve bilinen kayrak taşları, Anadolu Türkleri arasında da 21 bilinmekte ve kullanılmaktadır. Anadolu Türkleri arasında “kösüre taşı” olarak da isimlendirilen bu taş “bileği taşı” olarak bilinmektedir. Bahsi geçen kayrakların Mark Dickens tarafından çeviri denemeleri yapıldıysa da henüz İlibalık mezar taşlarının çevirilerini içeren bir yayın yapılmamıştır. Çalışmamız içerisinde keşfedildiği coğrafya itibarıyla Semireçye bölgesi altında toplanan bu yazıtlar 39 adettir. A. TARTIŞMALAR Orta Asya’da Türk grupları arasında Nestûrî Hristiyanlığın kabul gördüğünü ve yayıldığını bilmekle birlikte bu durum bazı tartışmalı meselelere de yol açmıştır. Bunlardan biri, Türk halklarının Hristiyanlığın diğer mezheplerine nazaran neden Nestûrî mezhebini kabul ettiği sorusudur. Kuşkusuz Türk toplulukları farklı dinlere daima hoşgörülü yaklaşmışlardır. Bunu kendi dinlerinin dışında kabul ettikleri çeşitli dinî inanışlar ile örneklendirebiliriz. Hristiyanlığın Orta Asya’da daha erken tarihlerde görülmesine rağmen geniş alanlara yayılması Nestûrîler vasıtasıyla olmuştur. Çünkü “Nestûrî” diye adlandırılan diyofizit inanca sahip bu grup, oldukça yoğun misyonerlik faaliyetlerine sahiptir. Nestûrîler, yayıldıkları coğrafyada hedef kitle olan göçebeler arasında nasıl kabul görebileceklerini iyi bilmekteydiler. Öyle ki bu mezhep Orta Asya coğrafyasında yaşayan göçebelerin yaşantısına uymaktaydı. Aynı zamanda Türkler bu dinî grupta bulunan kendini geliştirmiş zanaatkârlar, doktorlar ve saygın kişilerden faydalanmıştır. Nestûrîler devlet kademelerinde önemli görevlere getirilmiş ve Türk kabilelerinde hekimlik, öğretmenlik veya zanaatkârlık mesleklerinde etkili olmuşlardır. Toplum içerisinde sürekli bir etkileşim içinde olan bu grup ile bu grubun itikadının Türkleri etkilemesi kaçınılmazdır. Yine bu hususlara ek olarak vurgulanması gereken diğer bir konu, Doğu Kilisesi içerisinde ikonların yer almaması dolayısıyla Türklerde putperestliğin bulunmaması, Türklerin bu inanışa yakınlık duymalarını açıklayabilen diğer bir noktadır. Doğu Kilisesi’nin bırakmış olduğu bu mezar taşları ve kitabeler beraberinde başka bir problemi daha ortaya çıkarmıştır. Bahsi geçen yazıtların dillerinin aitlik meselesi, farklı fikirlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yazıtlar kuşkusuz Süryanice-Türkçe kullanılarak yazılmıştır fakat burada merak edilen, kullanılan Türk dilinin hangi 22 topluluğa ait olduğudur. Konuyla ilgilenen ve çalışan uzmanlar tarafından farklı fikirler ortaya atılmıştır. Öncelikle Chwolson’un 1890 yılında Semireçye bölgesindeki yazıtların çevirisini yayınladığı eserinde Wilhelm Radloff’un15 bu mesele ile ilgili bir yazısı bulunmaktadır. Radloff genel anlamda yazıtların iki dilli olduğu ve bunlardan birisinin Türkçe olduğu kanaatindedir. Radloff, yazıtlarda kullanılan Türkçenin diğer lehçelerle karşılaştırmasını yaptığında Uygurca kelimelerden bahsetmiştir ancak yazıtlarda yalnızca Kutadgu Bilig’de karşılaşılan kelimelerden örnekler bulunduğunu ve bu sözcüklerin Uygurca ile eşleşmediği noktasını da vurgulamıştır. Radloff, yazıtlardaki dili tamamen Uygurca olarak tanımlamamıştır (1890, 147-155). Semireçye’deki mezar taşlarının sayısı diğer bölgelere göre daha fazladır ancak burada Süryani dilinin ağırlığı görülmektedir. Dolayısıyla batıdaki Hristiyan Türk topluluklarının Süryaniceye daha aşina olduklarını, doğuda bulunanların ise Süryaniceyi sadece ayinlerde litürjik bir dil olarak kullandıklarını ve böylece Türk anadilinin doğuda daha baskın olduğunu söyleyebiliriz. Mecdut Mansuroğlu’na göre kitabeler Süryani alfabesi kullanılarak kısa, öz ve düzgün olmayan Süryanice-Türkçe kelimelerle karışık bir biçimde yazılmıştır (1979, 176). Mansuroğlu, kitabelerin diliyle ilgili kullanılan malzeme ve hatalı alfabe göz önüne alındığında bölgede konuşulan dil hakkında kesin bilgiler verilemeyeceğini de eklemiştir. Mansuroğlu bunlara ek olarak kullanılan basit ve dar yazı bilgisi bir sonuca varılmasını güçleştirmekle birlikte kitabelerin vokal durumunun muhtemel olarak Karahanlıca olabileceğini söylemiş ve Karahanlıca’da olduğu gibi eski ünlülerin korunduğunu kabul etmiştir (1979, 177). Semireçye bölgesinde kullanılan Türkçenin aitliği konusunda Mark Dickens da farklı görüşler ortaya atmıştır. Yazıtların bulunduğu Semireçye bölgesi, Karahitay Devleti’nin (1130-1211) ve Çağatay ulusunun önemli bir parçasını kapsadığı bir bölgedir. Dolayısıyla bahsedilen sınırlar kapsamındaki nüfus içerisinde muhtemelen Uygur ve Karahanlı Türkleri16 başta olmak üzere çeşitli Türk kabileleri bulunmaktaydı. Bölgede Uygur Türklerinin bulunduğu, zira Nayman, Kereyit ve 15 W. Radloff, Alman asıllı Rus doğu bilimcidir. Türk dili ve kökeni hakkında birçok çalışması bulunmakla birlikte Türkolojinin kurucusu olarak tanınmaktadır. Aynı zamanda Türk dili için önemli bir eser olan Kutadgu Bilig’i ilk yayımlayan bilim insanıdır. 16 Karahanlı Devletinin kökeni üzerine pek çok görüş ortaya atılsa da J. Deguignes’nin ortaya attığı Uygur görüşü hakimdir. Karahanlı Dönemi için bir kısmı tarafından kullanılan “Hakaniye Türkçesi”, Uygurca’nın bir devamıdır (Caferoğlu, 1984, 39-42; Anat, Almaz, 2003, 39-66). Aslında burada, yazıtlarda “Uygur” ve “Uygurca” tesiri üzerine dikkat çekmek de faydalı olacaktır. 23 Merkitlerin o dönemde daha kuzeyde yaşadığı bilinmektedir. Dickens, Çu Vadisi’ndeki mezarlıklarda gömülen insanların çoğunun etnik olarak Uygur Türkleri olduğu düşüncesindedir (2009, 19). Aynı zamanda 13. ve 14. yüzyıllar, Semireçye coğrafyasında Eski Türkçeden Orta Türkçeye geçiş dönemi olarak bilinmektedir. Dolayısıyla 8. yüzyıldan beri bölgede hâkim olan Eski Türkçenin önemi oldukça azalmıştır ve bunların yerini Orta Türkçe Çağatay dili almaya başlamıştır. Dickens’a göre Hristiyan topluluk Süryaniceyi dinî ortamda sadece litürjik olarak kullandı fakat günlük dilleri bir Orta Türkçe lehçesiydi (2009, 41). Bunlara ek olarak Dickens şu ayrıntıyı da atlamamaktadır: yazıtlardaki paleografi o dönemde Orta Asya’nın bazı bölgelerinde hâlen kullanılmakta olan Uygur yazısının etkisini yansıtıyor gibidir; Süryanice karakterlerin yatay olduğu kadar dikey olarak da yazılması, bir etkileşim olduğunu da göstermektedir (2009, 15). Semireçye bölgesinde keşfedilen yazıtlarda sınırlı bir Türkçe kullanımına rağmen uzman araştırmacılar görüşlerini düşünceleriyle birlikte belirtmişlerdir. Semireçye bölgesine diğer mezarlıklara nispeten daha uzak sayılabilecek İç Moğolistan’daki taşların durumu biraz daha farklıdır. Olon-Süme’deki Süryanice karakterlerle ilgili keşfedilen epigrafik belgeler yetersiz olmasına rağmen, Süryanice’nin aslında Öngüt Hristiyanları arasında çok az bilindiğini öne sürmemize izin vermektedir. Çünkü burada bulunan tüm yazıtlar son derece kısadır ve basmakalıp cümleler şeklindedir (Borbone, 2005, 16). İç Moğolistan’daki yazıtlarda Türkçenin daha yoğun olduğu söylenebilir. Öyle ki İç Moğolistan’da 1983-1984 yıllarında bulunan 1253 tarihli ilginç bir kitabe ile Türkçenin daha yoğun kullanıldığı doğrulanır. Bu kitabe bir haç ile Süryanice iki satır ve Mezmur 34:6a’dan kısa bir alıntı içermektedir (Ma, 2022, 105). Bahsi geçen yazıtın Süryanice kısmı, P. G. Borbone’nin (A. Chow’un 2007 tarihinde yaptığı tercümesini takip ettiği) okuyuşuyla 1,)2 ܘܣܒܪܘ ܒܗ ,)1 ܚܘܪܘ ܠܘܬܗ) ḥur lwātēh 2) w-sabbar bēh) şeklindedir (2019, 138-141; Hamilton, Niu, 1994, 149-150). Uygur alfabesiyle Uygur Türkçesi ile yazılmış olan bu metin ölülerin anısınadır. Pier Giorgio Borbone’ye göre (2015, 17; 2019, 137-138), bahsi geçen yazıtta farklı alfabe seçimiyle vurgulanan litürjik ve gündelik dil arasında açık bir ayrım vardır ve dolayısıyla epigrafik kaynaklar, Batı topraklarında (Semireçye) yaşayan Hristiyanlaşmış Türk 24 halkları ile Doğu’da (İç Moğolistan) yaşayanlar arasında Süryanicenin farklı bir kullanım derecesini göstermektedir (2015, 17; 2019, 137-138). Yazıtların filolojik olarak hangi grubu temsil ettiği konusunda Borbone de farklı görüşlere sahiptir. Mezar taşları ile ilgili birçok çalışma yapmış olan Borbone, tüm metinlerin tamamen Uygur Türkçesini temsil etmediği görüşündedir. Yapmış olduğumuz şahsî haberleşmelerde, Semireçye bölgesinde bulunan metinlerin, döneminin Semireçye lehçesini, İç Moğolistan’daki yazıtların ise Öngüt Türkçesi lehçesini temsil ettiğini söylemiştir. Borbone bu bilgilere ek olarak, Quanzhou’da keşfedilen yazıtların bölgede yaşayan Türk-Moğol halklarının (Uygur) lehçesini temsil ettiğini belirtmiştir (E-mail, 06.06.2022, 19: 26). Bu hususla alakalı Stephen G. Haw, Quanzhou yazıtlarının Süryani harfleriyle ancak dilinin açıkça Türkçe olduğunu belirtmiştir (2014, 21). Netice olarak İç Moğolistan’da bulunan yazıtlar Moğol İmparatorluğu’nda önemli bir role sahip olan Öngüt Türklerine aittir. Burada bu kavmin Hristiyan olduğuna dair en büyük kanıtımız 13. yüzyıl sonlarında Kuzey Çin’deki kralları George’un (?-1298) etkin siyasetidir. Kral George’un efsanevi karakteri Moğol-Yuan Dönemi’nde Çin’in kuzeybatı bölgesinde etkili bir Hristiyan ulus olduğunu açıkça göstermektedir. Çin kaynaklarında Öngüt-Moğol evlilik ittifakı sebebiyle Moğol soyu vurgulansa da George’un atalarının Türkçe konuşan Öngüt kabilesinden olduğu açıktır (Tang, 2014, 240). Bahsi edilen bu durum da bizlere İç Moğolistan’daki yazıtlarda Öngütlerin kullandığı Türk lehçesinin unsurlarının varlığı hakkında yorum yaptırabilir. Kitabelerde kullanılan Türkçenin hangi topluluğa ait olduğunu kesin olarak bilmek mümkün değildir ancak Uygur Türkçesi yoğun olarak görülmektedir. Yazıtların coğrafi olarak dağılımı ve yazılarda kullanılan kısalık, uzunluk, kalıp cümleler gibi unsurlar genel bir çerçevede kesin bir sonuca varmamızı engellemekte, buna bağlı olarak araştırmacılar farklı ve bölgelere bağlı yorumlar yapmaktadırlar. Unutulmamalıdır ki Orta Asya’da Hristiyanlığa dair ilk metinler Nestûrî mezar taşlarıyla sınırlı olmamıştır. Örneğin Turfan bölgesinde de Nestûrî Hristiyanlara ait birçok belge ve metin bulunmuştur. Bu metinlerde Türkçenin varlığı ve önemi görülür. 25 Metinler Süryani, Soğd ve Uygur dilindedir (Zieme, 1974, 661-666; Tang, 2020, 136- 137). Uygur Dönemi Türk dili uzmanı olan Peter Zieme, Hristiyanlık metinlerinin 7. yüzyıldan Moğol Devrine kadar olan süreci kapsadığını belirtmektedir. Turfan Vahası, Dunhuang, Kara-hoto gibi bölgelerde bulunan metin parçaları dil bakımından çeşitlilik gösterir ve keşfedilen metinlerin ana temaları da farklıdır. Bulunan metinler Süryanice, Soğdca,17 Uygurca, Çince gibi farklı dillerde yazılmıştır. Süryani Hristiyanlığın yayıldığını kanıtlayan en önemli belgeler mezar taşlarıdır. Zieme, Hristiyan topluluğunun çoğunluğunun Uygurlardan oluştuğunu düşünmektedir (2015, 12-13). Zieme’ye göre bu çeşitli diller ile yazılan ve keşfedilen metinlerle ilgili kesin olarak bir kanıya varmak mümkün değildir. 1980’lerin başında keşfedilen diğer bir önemli bölge olan Kara-hoto Harabeleri de Hristiyanlığın kanıtlarındandır. Kara-hoto’da keşfedilen metinler günümüzde Hohhot’da İç Moğolistan Arkeoloji ve Kültürel Kalıntılar Enstitüsü’nde korunurken, P. K. Kozlov tarafından ortaya çıkarılan parçalar Rusya Bilimler Akademisi Doğu El Yazmaları Enstitüsü’nün El Yazmaları Bölümü’nde saklanmaktadır (Zieme, 2015, 26). Kara-hoto bölgesinde bulunan metinlerle ilgili Zieme, bir makale yayımlamış ve metinler hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir (2013, 99-104). Tangut18 İmparatorluğu idaresi altında olan ve en bilinen bölgelerinden biri olan Kara-hoto, 1225’de, Moğolların istilası sonucu Moğol himayesine girmiştir dolayısıyla bölgede bulunan metinler Moğol döneminde yayılma alanı bulan Doğu Kilisesi’nin etkisi altındadır. Aynı zamanda bahsi geçen Kara-hoto bölgesinde keşfedilen bu metinler doğum yapan bir kadın için Süryanice dua metinleri içermektedir (Smelova, 2015, 232-234). Hristiyan inanca sahip Türkler arasında birden fazla dil unsuru karşımıza çıkmaktadır. Bir kez daha vurgulamak gerekirse yazıtların tamamını bir Türk topluluğuna atfetmek doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Tez çalışmamız boyunca yazıtların çevirilerinde 17 Yoshida’ya göre, Soğdca ve Uygurca benzerlik göstermektedir zira Soğdların dikey yazdığına dair birkaç örnek vardır. 4. ve 5. yüzyıllarda dikey yazan Soğdlar, bundan sonraki süreçte yatay yazmaya başlamışlardır (2013, 378-384). 18 Tangut olarak anılan ve Kuzeybatı Çin’de yaşayan bu kavim, 1225 yılında Cengiz Han döneminde Moğol idaresi altına girmiştir. Tangut ülkesindeki bazı gruplar Moğol etkisiyle birlikte Doğu Kilisesi’ne mensup Nestûrî Hristiyanlığı benimsemişlerdir. 26 kullanılan dil farkları da göz önünde bulundurularak, dil meselesinde bölgesel yorumlara bağlı kalmak yerinde olacaktır. B. ÇALIŞMANIN AMACI Tez çalışmamızın hedefi bu dinî grubun faaliyet gösterdiği coğrafyalarda bıraktıkları tarihî mirası incelemektir. Orta Asya bozkırlarında yaşama imkânı bulmuş olan Doğu Kilisesi, izah edildiği gibi ardında zengin bir bakiye bırakmıştır. Tez çalışması olarak bu konunun tercihi hususunda bazı nedenler bulunmaktadır. Araştırmacı, bilimsel bir çalışma yapmayı kendine amaç edinmiş ise önceliği, alana katkı sunmak veya farklı bir perspektif getirmek olmalıdır. Ülkemizde Türklerin dinî inançları hususu üzerine çeşitli çalışmalar yapılmıştır ancak Nestûrî mezhebini kabul etmiş Türk halkları hakkında yeterli çalışma bulunmamaktadır. Türkler için önemli bir tarihsel ve filolojik süreci besleyen bu dönem içerisinde yazılan epigrafik bulgular kuşkusuz büyük bir değer taşımaktadır. Türkiye’de Eski Türk Dili kitapları veya Türklere ait Hristiyanlık metinleri hakkında bilgi veren eserler, bu mevzuya çok kısa değinmektedir, Türk dili ve metinleri üzerine yazılmış bazı eserlerde ise Orta Asya’da keşfedilen Hristiyanlık metinleri konusuna neredeyse hiç temas edilmemiştir (bk. Caferoğlu, 1984, 190; Ercilasun, 2004, 263; Akar, 2005). Türkiye’de Nestûrî yazıtları hakkında birçok mezar taşının bulunduğu bilgisinin ötesinde geniş bir yelpazede okuma yapmak neredeyse imkânsızdır. Türk tarihi ve dili için büyük bir öneme sahip olan bu mesele, üzerinde çalışılması gereken önemli bir mirastır. Mezar taşları ve kitabeler hakkında yabancı dillerde yazılmış ve uluslararası literatüre katkı sağlamış muhtelif pek çok çalışma mevcuttur. Çok defa adını zikrettiğimiz ve eserlerinden faydalandığımız Daniel Chwolson, Pier Giorgio Borbone, Mark Dickens, Niu Ruji, Samuel Lieu, Tjalling Halbertsma, Wassilios Klein, Çetin Cumagulov gibi bilim insanları mezar taşlarının incelemelerini ve çevirilerini yapmışlardır. Yazıtları Kırgız Türkçesi ile Türk ve bilim dünyasına kazandıran tek araştırmacı olarak Cumagulov19’un ismini anabiliriz fakat Cumagulov’un çalışmaları tüm taşların bir çevirisini içermemekte ve birkaç bölge ile sınırlı kalmaktadır. Bunun yanı sıra 2008 19 Çetin Cumagulov, Kırgızistan’da bulunan Türk yazıtları üzerine çalışan önemli bir bilim insanıdır. Nestûrî Türkler’e ait yazıtların belirli bir bölümünü çalışmalarıyla bilim dünyasına kazandırmıştır (Alyılmaz, 2008, 11-15). 27 yılında Kubatbek Tabaldiev ve Kayrat Belek’in hazırladığı çalışmada bazı sınırlı mezar taşlarının görselleri yayımlanmıştır ancak bahsi geçen bu çalışma yazıtların çevirisini içermemektedir (2008, 127-155). Türkiye’de Talat Tekin’in kaleme aldığı Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı adlı eserde kitabelerden üç adet örnek paylaşılmıştır (1997, 68-72). Yine Cengiz Alyılmaz’ın yazmış olduğu “’Türk”, “Türkçe” ve “Türk Dili” Kavram İşaretleri Üzerine” adlı makalesinde iki örnek bulunmaktadır (2020, 26, 27). Bu gibi çalışmalar da birkaç mezar taşı örneğinin ötesine geçememiştir. Türkiye’de ve diğer Türk cumhuriyetleri içerisinde tüm yazıtların toplu bir şekilde Türkçe yazı çevirimlerini yapan bir çalışma bulunmaması konunun tercihi hususunda etkili olmuştur. C. ÇALIŞMADA KULLANILAN YÖNTEMLER Kaynakların yetersiz oluşu hatta yazıtların Türkçe çeviri örneklerinin olmayışı konunun araştırılmasını güçleştirmiştir. Klasik Süryanicenin Doğu lehçesi ile yazılmış olan bu mezar taşları ve kitabeler Uygur Türkçesi ve diğer Türk lehçelerinden örnekler içermektedir. Yazıtların transliterasyonlarını ve Türkçe çevirilerini yapabilmek için ilk olarak gereken dil bilgisine sahip olunmaya çalışılmıştır. Çalışmamızda yazıtların orijinal Süryanice metinleri Estrangelo fontu ile yazılmış, daha sonra “Yorumsuz ve Yorumlu Yazı Çevirim”leri yapılmıştır. Cengiz Alyılmaz, transkripsiyon (yazıya geçirme) ve transliterasyon (yazı çevirimi) arasındaki farkı şöyle açıklamaktadır: “‘Yazı çevirimi (translittération / transliterasyon)’, herhangi bir yazı diline (grafik dile) ait ögenin veya ögelerin bir başka yazıya / alfabeye aktarılmasını karşılayan terimin adıdır. Yani yazı çeviriminde herhangi bir alfabeyle yazılan metnin başka bir alfabeye aktarılması söz konusudur. ‘Yazıya geçirme (transcription / transkripsiyon)’ ise sözlü dile ait ögelerin yazıya aktarılmasını karşılayan bir terimdir. Bilinen bir dilin lehçe ve ağızları incelenirken ya da sözlüklerde, dil bilgisiyle ilgili kitap ve yazılarda dil ögelerinin okunuşlarını yani söylenişlerini öğretmek veya göstermek gerektiğinde yazıya geçirme (transcription) terimi kullanılır” (2020, 32; 2021, 271). “Yazı çevirim” anlamına gelen “transliterasyon”, kendi içerisinde yorumlu, yorumsuz ve uyarlanmış yazı çevirimi olarak üç ana gruba ayrılmaktadır (Alyılmaz, 2020, 32). Alyılmaz, yorumsuz yazı çevirimini, metindeki tüm harflerin göründüğü gibi müdahale etmeden aktarılması, yorumlu yazı çevirimini ise metnin daha anlamlı 28 sözcüklere dönüşmesi için harf eklemelerinin yapılması olarak açıklamıştır (2020, 33). Yine yorumlu yazı çevirimi ile metinde anlatılmak istenen mesaj okuyucuya sunulmaktadır. Üçüncü bir aşama olan uyarlanmış yorumlu yazı çeviriminde, metnin yazıldığı malzemenin hasar görmesi, yıpranması veya metnin silinmesi gibi durumlarda araştırmacı, metnin anlamını bozmayacak şekilde müdahalelerde bulunabilmektedir (Alyılmaz, 2020, 33). Tez çalışmamızda bu çeviri yöntemi takip edilmiş ve Süryani harflerle yazılmış olan metin ilk aşamada yorumsuz, daha sonraki aşamada yorumlu ve en son aşama olarak da Türkçe olarak aktarılmıştır. Tez çalışmamızda takip ettiğimiz diğer bir yöntem ise numaralandırma sistemidir. Araştırmacılar aynı coğrafyaya ait yüzlerce mezar taşı ve kitabeyi daha düzenli ve anlamlı hâle getirebilmek için numaralandırma sistemi geliştirmişlerdir. Buna bağlı olarak tez çalışmamızda taşların tasnifini kolaylaştırabilmek adına özgün bir numaralandırma sistemi oluşturulmuştur. Bu sistem içerisine, mezar taşlarının yayınlandığı eserlerde bulunan yazarlara ait orijinal numaralandırma sistemleri de dâhil edilmiştir. Bahsedilen bu sistemle uluslararası literatürdeki numaralar kullanılarak yazıtların karşılaştırması ve tespitinin daha kolay olması amaçlanmıştır. Numaralandırma sisteminde araştırmacıların verdiği özgün numaralar değiştirilmeden parantez içerisinde belirtilmiş ve yayınlanan yazıtlar kronolojik olarak sıralanmıştır. Bununla birlikte, İlibalık yazıtlarının henüz herhangi bir çeviri yayını bulunmadığı için İlibalık bölgesinde bulunan mezar taşları, bulundukları kronolojik sisteme göre sıralanmış ve numaralarının yanında keşif tarihleri parantez içerisinde yazılmıştır. Oluşturduğumuz sistemde karşılaşılan tek problem, Cumagulov’un vermiş olduğu numaralar olmuştur. Cumagulov yazıtları yer aldıkları müzelere göre tasnif ettiği için her başlık içerisinde her defasında N:1, N:2, N:3 biçiminde numaralama yapmıştır. Bu durum coğrafi dağılıma göre oluşturmuş olduğumuz özgün numara sistemimizde karışıklığa yol açacağından dolayı Cumagulov’un numara sistemini değil sayfa numarasını kullanmak bir mecburiyet olmuştur. Böylece “S: X” şeklinde verilen sayı, Cumagulov’un ilgili eserinde belirtilen sayfada bulunabilecektir. Netice olarak okuyucu, belirtilen kısaltmaları ve numaraları takip ederek ilgili eserde yazıtları kolayca bulabilecektir. 29 Tez çalışmamız içerisinde belirtmemiz gereken diğer bir husus ise Semireçye bölgesiyle ilgili Chwolson’un 1897 tarihli Almanca eserinde kullandığı kısaltmalardır. Chwolson 1890 yılında yaptığı eserinde 231 yazıtın çevirisini ayrıntılı yorumlarıyla Almanca yayınlamıştır. Chwolson, bahsi geçen 1890 tarihli eserinde gereken açıklamaları yaptığı için devamı niteliğinde yayınladığı 1897 tarihli eserinde, çevirilerde kısaltmalar kullanmayı tercih etmiştir. Tez çalışmamızda kısaltmalara tahminî bir yorum getirmemizin doğru olmayacağı sonucuna vardığımızdan dolayı, 1890 tarihli eserindeki istisnaî kısaltmalar ile 1897 tarihli eserindeki kısaltmalara genel anlamıyla sadık kaldığımızı belirtmek yerinde olur. Yine bu sonuca varmamızda Borbone’nin de tavsiyeleri etkili olmuştur. Bu bağlamda metin içerisinde yazılmayan fakat metnin aslında olan kısaltılmış kısımlar, […] şeklinde yazılmıştır. D. MÜRACAAT EDİLEN BAŞLICA ESERLER Birçok eserden yararlanmakla birlikte tez çalışmamızın kaynaklarını oluşturan bazı eserlerden kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Bunlardan ilk olarak kullanmış olduğumuz eser, Chwolson’un 1890 yılında yayınlamış olduğu Syrisch-nestorianische Grabinschriften aus Semirjetschie adlı eseridir. Almanca olarak yazılmış olan bu eser, mezar taşlarının bulunuş meselesine değinerek dil ve tarihlendirme hususlarında bilgiler içermektedir. Chwolson’un bu eserinde 231 adet mezar taşının Süryanice metinlerinin yanı sıra Almanca çevirileri de bulunmaktadır. Bahsi geçen bu eserinin sonunda Radloff’un da kısa bir yazısı bulunmaktadır. Semireçye bölgesinde bulunan mezar taşlarını bu eserinde toplayan Chwolson, 1897 yılında eserinin devamı niteliğinde Syrisch-nestorianische Inschriften aus Semirjetschie. Neue Folge adlı çalışmasını yayınlamıştır. Chwolson, 1897 tarihli eserinde kısaltmalar kullanarak 328 adet mezar taşının Almanca çevirisini yapmıştır. Mezar taşlarının ilgili bölümleri için çok defa müracaat ettiğimiz bir diğer önemli eser ise Niu Ruji’nin La croix-lotus. Inscriptions et manuscrits nestoriens en écriture 30 syriaque découverts en Chine (XIIIe-XIVe siècles) adlı çalışmasıdır. Eser Fransızca yazılmış olup, Almalık, İç Moğolistan ve Quanzhou bölgesinde bulunan yazıtların çevirilerini içermektedir. Niu Ruji’nin 2003 yılında sunduğu doktora tezinin geliştirilmiş hali olan bu çalışma 2010 yılında yayımlanmıştır. Niu Ruji’nin bu eserinin yanı sıra yayınlamış olduğu pek çok çalışmasından da faydalanılmıştır. İç Moğolistan bölgesinde bulunan mezar taşlarının çevirilerine ve görsellerine ulaşmada Halbertsma’nın yazmış olduğu Early Christian Remains of Inner Mongolia adlı çalışması kuşkusuz önemli müracaat ettiğimiz eserlerden bir diğeridir. 2008 yılında yayınlamış olduğu bu eser, daha sonraki yıllarda geliştirilerek 2015 yılında son hâlini almıştır. Çalışmamız boyunca 2015 yılındaki eseri kullanılmış olup İç Moğolistan bölümünde kullanılan tüm görsellerin bu kaynaktan alındığını belirtmek yerinde olacaktır. Halbertsma, bu eserinde yazıtların bir çevirisini yapmamıştır. 2018 yılında Dickens ile birlikte yayınlamış oldukları “Inner Mongolian Syro-Turcica I” adlı makalede mezar taşlarının okumalarını İngilizce olarak yayınlamışlardır. Tez çalışmamız boyunca makalelerinden faydalandığımız diğer bir isim ise P. K. Kokovtsov olmuştur. Kokovtsov, Almalık bölgesinde keşfedilen yazıtların çevirilerini “Христианско-сирийские надгробные надписи из Алмалыка (с приложением табл. XII)” adlı çalışmasında, 1906 tarihinde Rusça olarak yayımlamıştır. Aynı zamanda Kokovtsov’un müracaat ettiğimiz bir diğer eseri, Semireçye’de keşfedilen mezar taşları hakkında genel bilgi ve örnekler içeren, 1909 tarihinde yayımlanan “К Сиро-Турецкой Эпиграфике Семиречья” eseridir. Kokovtsov’un bahsi geçen bu eseri de Rusça’dır. Tez çalışmamız içerisinde Quanzhou bölgesinde bulunan mezar taşlarının çevirileri için faydalandığımız diğer bir önemli eser, S. Lieu’nun editörlüğünde 2012 tarihinde yayımlanan Medieval Christian and Manichaean Remains from Quanzhou (Zayton) adlı çalışmadır. Birden fazla bölümü içeren ve İngilizce olan bu çalışma; yazıtların 31 keşfi öncesi tarihsel durumu, içeriği, metinleri ve karşılaştırmalarını içermektedir. Lieu’nun başeditörlüğünü yaptığı bu kitapta her bölümde farklı uzmanların yazıları bulunmaktadır. Tez çalışmamız boyunca kullandığımız diğer bir eserimiz Ç. Cumagulov’un 2011 yılında yayımlanmış olan Kırgızstandagı Nestorian-Türk zhazuu estelikteri (XIII-XIV Kılımdar) adlı eseridir. Cumagulov’un bu eseri mezar taşlarının Kırgız Türkçesine çevirisini içermektedir. Mezar taşlarını bulundukları müzelere göre sınıflandıran bu eserde tüm mezar taşları bulunmamaktadır. Çalışmamız süresince pek çok defa faydalandığımız bir diğer isim Wassilios Klein olmuştur. Klein, Semireçye ve Almalık bölgesinde bulunan yazıtlardan 41 tanesini Silk Road Studies III. Das Nestorianische Christentum an den Handelswegen durch Kyrgyzstan bis zum 14. Jh. adlı eserinde Almanca olarak 2000 yılında yayımlamıştır. Yine 2002 yılında yayımlanan “Syriac Writings and Turkic Language according to Central Asian Tombstone Inscriptions” adlı makalesinde Nestûrî mezar taşlarının dil özelliklerini ayrıntılarıyla incelemiştir. 21. yüzyılın önemli keşiflerinden olan İlibalık kazıları ve raporları tez sürecimizde müracaat ettiğimiz diğer önemli eserlerdendir. Raporların toplu olarak yayımlanmış olduğu ve sürekli güncellenen “www.exploration-eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm” isimli adres İlibalık ile ilgili uzmanların da kullandığı önemli bir internet sitesidir. Bahsi edilen site, 2014 ve 2021 yılları arasında yapılan arkeolojik kazıların raporlarının bulunduğu ve çalışmamızda sıkça erişim sağladığımız bir sayfa olmuştur. Çalışmamız içerisinde önemli yer tutan diğer müracaat eserlerimiz Süryani kaynakları olmuştur. Öncelikle Doğu Kilisesi için büyük hizmetlerde bulunmuş olan I. Mar Aba’nın (550-552), Doğu Süryani Kilisesi’nin Sâsânî topraklarından Orta Asya coğrafyasına kadar yayılmasında büyük bir etkisi olmuştur. Mar Aba’nın ölümünden sonra yazılmış olan Histoire de-Mar Jabalaha, de trois autres patriarches, d’un pretre 32 et de deux laīques, nestoriens adlı eseri 1895 yılında P. Bedjan tarafından yayımlanmıştır. Yine Doğu Kilisesi’nin önemli isimlerinden olan Grigorios Bar ‘Ebroyo’nun yazmış olduğu ve Ö. R. Doğrul’un 1945-1950 yıllarında Türkçe’ye çevirdiği Abu'l-Farac Tarihi I-II adlı eseri çok önemlidir. Bilhassa bahsi geçen eserin II. cildinde Moğollar ve diğer kavimler hakkında önemli bilgiler yer almaktadır. Tez çalışmamız içerisinde istifade ettiğimiz diğer müracaat eserlerimiz seyahatnameler olmuştur. Önemli bilgilerin aktarımında, tarihçiye ışık tutan, mühim kaynaklardan biri olan seyahatnameler, ilgili devletlerin sosyal, kültürel, ekonomik, dinî, siyasî vd. yaşayışlarının gözlemlenmesi sonucu elde edilen bilgileri içermektedir. Moğol Devri dinî hayatıyla alakalı başvurabildiğimiz Wilhelm Rubruck ve Marco Polo’nun seyahatnameleri gerek Moğol dinî hoşgörüsü açısından gerekse Nestûrî Hristiyanlığın Moğol topraklarında konumunun değerlendirebilmesi açısından büyük bir değer taşımaktadır. Wilhelm Rubruck’un seyahatnamesi, Ergin Ayan tarafından 2019 yılında Moğolların Büyük Hanı’na Seyahat, Peter Jackson editörlüğünde ve Zülal Kılıç’ın tercümesiyle 2010 yılında Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255 başlığıyla yayınlamıştır. Marco Polo’nun yapmış olduğu seyahat ise Paul Pelliot tarafından üç ayrı kitap şeklinde, 1959 tarihinde Notes on Marco Polo adıyla yayımlanmıştır. Bilhassa Marco Polo’nun Çin ülke sınırları içerisinde gözlemlediği bilgileri aktarması, Quanzhou bölgesi ve Çin’de Nestûrîliğin konumu açısından mühimdir. Tez konumuz üzerine birçok çalışması bulunan bir diğer isim Li Tang olmuştur. Li Tang’ın ve D. Winkler editörlüğünde Doğu Süryani Çalışmaları üzerine farklı ülkelerde toplanan konferanslardan oluşan bildiri kitapları çalışmamız boyunca müraacat ettiğimiz başlıca eserlerden olmuştur. Bunlardan 2009 yılında toplanan konferans bildirilerinden oluşan Hidden Treasures and Intercultural Encounters: Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia, 2016 yılında toplanan konferans bildirilerinden oluşan Winds of Jingjiao: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia, 2020 yılında toplanan bildiri yayınlarını içeren Artifact, Text, 33 Context Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia yine 2022 yılında toplanan bildiri yayınlarını içeren Silk Road Traces: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia çalışmaları bunlardan yalnızca bazılarıdır. Li Tang’ın doktora tezini içeren ve Moğol tarihi hakkında önemli bilgiler sunan 2011 yılında yayınlanan East Syriac Christianity in Mongol-Yuan China kitabı önemli eserlerdendir. Tez çalışmamız boyunca müracaat ettiğimiz pek çok sözlük bulunmaktadır. Bihassa faydalandığımız bu sözlükler gerek online gerekse yayımlanmış eserlerden oluşmaktadır. Editörlüğünü J. Payne Smith’in yaptığı 1903 tarihli A Compendious Syriac Dictionary, bunlardan yalnızca bir tanesidir. Tez çalışmamız içerisinde kullandığımız pek çok Türkçe sözlük de mevcuttur. Bahsi geçen husus bağlamında S. G. Clauson’un 1972 tarihinde yayımlanan Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish adlı sözlüğü, Ahmet Caferoğlu’nun Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü gibi çalışmaların yanı sıra Kazakça, Kırgızca, Çağatayca, Özbekçe gibi pek çok Türkçe sözlük kullanılmış ve sözlükler kaynakçada belirtilmiştir. Aynı zamanda tez çalışmamız içerisinde faydalandığımız birçok online sözlük kaynakçada belirtilmiştir. Bunlara ek olarak yazıtlarda geçen özel Türkçe şahıs isimlerinin okunuşlarıyla ilgili Làszlò Ràsonyi ve Imre Baski’nin 2007 tarihinde yayımlanan Onomasticon Turcicum: Turkic Personal Names çalışmasından yararlanılmıştır. Çalışmamız içerisinde örnek verdiğimiz çalışmaların dışında pek çok eserden de faydalanılmıştır. Mezar taşlarının keşfinden başlayarak yazılan arkeoloji raporlarından da yararlanılmıştır. Bu eserlere ek olarak yazıtların çevirisiyle ilgili yapılmış makale yayınları, kitaplar, tenkit eserler incelenmiştir. Orta Asya coğrafyasının Hristiyanlık bölgesi, Hristiyanlığın yayılması gibi meseleler konusunda ilgili eserlerden faydalanılmış ve bu eserler kaynakçada belirtilmiştir. Tez çalışmamız üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yazıtların menşei meselesine değinilmiş ve mezar taşlarının keşfedilme süreci detaylandırılmıştır. Oluşturulan alt başlıklar ile birlikte mezar taşı ve kitabelerin filolojik özellikleri hakkında bilgi verilmiş ve bulundukları farklı coğrafyalar açısından karşılaştırması 34 yapılmıştır. Aynı zamanda mezar taşlarının ilk çevirileri ve araştırmacıların literatüre yaptığı katkılar kronolojik olarak incelenmiştir. Birinci bölüm içerisindeki “Yazıtların Dili” alt başlığında, yazıtları okurken karşılaşılan zorluklara temas edilmiştir. Aynı zamanda mezar taşlarında kullanılan dil meselesi üzerinde durulmuştur. Birinci bölümün son alt başlığını “Yazıtların Tarihlendirme Meselesi” konusu oluşturmaktadır. Mezar taşlarının kendine özgü olan tarihlendirmeleri hakkında bilgiler verilmiştir. Tezin ikinci bölümünde mezar taşlarının yorumsuz, yorumlu yazı çevirimleri ile Türkçe çevirileri bulunmaktadır. Sözü geçen yazıtlar, değinilen numaralandırma sistemleri ile keşfedildiği coğrafyaların alt başlığında kronolojik şekilde sıralanmıştır. İkinci bölüm Semireçye, Tokmak-Burana, Bişkek-Çu Vadisi, İlibalık, Almalık, İç Moğolistan ve Quanzhou’da bulunan yazıtlar şeklinde alt başlıklara ayrılmıştır. Coğrafik olarak bu isimlerle ayrılan taşlar da kendi başlıkları içinde tarihli, tarihsiz ve yazısız mezar taşları adıyla ayrılmıştır. Bunu yapmamızdaki ana sebep, mezar taşları arasında belirli bir standardın olmamasıdır. Yazıtlar taş ustaları tarafından tarihli veya tarihsiz şekilde yazılmıştır. Mamafih hiçbir bilgi vermeyen, yalnızca bir haç veya sembollerden oluşan mezar taşları da bulunmaktadır. Bu sebeple bu yazıtlar da yazısız taşlar olarak tasnif edilmiştir. Malzemenin bol ve çeşitlilik göstermesi, çalışmamızda tasnifleme yöntemini kullanmamızda bir gereklilik oluşturmuştur. Ayrıca İkinci Bölüm içerisinde, yazıtlarda zarar görmüş, silinmiş, belirsiz veya çevrilemeyen kelimeler, olduğu gibi bırakılmış ve bu durum dipnotta belirtilmiştir. Tezin son bölümünü Türkçe kitabeler oluşturmaktadır. Kitabeler bölümü, yazıtın atfedildiği kişinin adına göre sıralanmıştır. Süryani alfabesiyle yazılmış olan bu kitabelerin neredeyse tamamı Türkçedir. Kitabelerdeki Türkçe çevirilerin isabetli bir anlam kazanması için Cengiz Alyılmaz’ın tavsiyeleri yönlendirici olmuştur. Kitabeler bölümünde okumakta zorluk çektiğimiz kısımlar müdahale edilmeden bırakılmıştır. 35 1. NESTÛRİ TÜRKLERE AİT MEZAR TAŞLARI VE KİTABELER Tarihte bilinen ve yazı sistemine sahip uygarlıklar kendilerine ait yazılı veya yazısız pek çok kalıntı bırakmışlardır. Bırakmış oldukları yazılı belgeler kimi zaman bir kâğıt parçasına yazılırken kimi zaman ise kâğıt görevi üstlenecek malzemelere işlenmiştir. Epigraflar ve filologlar için büyük bir veri olarak görülen, yazının olduğu her arkeolojik kalıntı, tarihçiler için de büyük bir önem taşımaktadır. Sözü geçen kalıntıların bir parçası olan mezar taşları ve kitabeler de halkların tarihî ve filolojik geçmişlerini tahmin etme aşamasında araştırmacılara ışık tutmaktadır. Hayat kadar ölüm de hayatın bir gerçeği olmakla birlikte tarihsel süreçlerde insanlar ölülerine saygı göstermişler, buna bağlı olarak yakma, gömme gibi çeşitli defin merasimi uygulamalarında bulunmuşlardır. Farklı kültür ve dinlere mensup topluluklar, defin konusunda çeşitli uygulamalar yapsa dahi, ölüye ve mezarlığa saygı duyma konusunda birleşmektedirler çünkü mezarlıklar maddi unsurlar kadar manevi ve ruhani unsurları da beslemektedir (Mermutlu, Öcalan, 2011, 14). Mezar taşları, bilindiği gibi toprağa gömülen ölülerin ardından ölen kişinin başucuna dikilmektedir. Dinî inanışlara göre farklılık gösterebilen bu durumun ana sebebi, ölünün yattığı yere işaret etmektir. Milli kültürün yansımaları olan bu taşlar aynı zamanda halkların duygu, düşünce ve sanat zevklerinin bir aktarımıdır (Karamağaralı, 1998, 33). Türk Dil Kurumu’nun hazırlamış olduğu Türkçe Sözlük, mezar taşını “Gömülen kişiye ait kimlik bilgileri, dua vb. yazıları kazınmış olarak üzerinde bulunduran ve mezarın başucuna dikilen taş, hece taşı20” olarak tanımlamaktadır (Akalın, 2011, 1674). Bu taş üzerinde bazen yalnızca kimlik bilgileri, doğum ve ölüm tarihi bulunurken bazen daha uzun dualar ve mesajlar yer almaktadır. Kitabeler ise anılması istenilen kişi ya da kişiler için dikilen abidelerdir. Yine bahsi geçen Türkçe Sözlük, kitabe veya yazıt için “Bir kimse veya bir olayın anısını yaşatmak 20 Halk ağzında mezar taşına “hece taşı” denmektedir. 36 için bir şey üzerine kazılan yazı, kitabe” tanımlamasını yapmıştır (Akalın, 2011, 2562). Türkler, tarih boyunca ardında pek çok mezar taşı ve kitabe bırakmış bir millettir. Tez çalışmamızın ikinci ve üçüncü bölümünü oluşturan bu kaynaklar detaylıca incelenerek sunulacaktır. 1.1. Yazıtların Menşei ve Keşfedilme Süreci Orta Asya coğrafyası geçmişten günümüze kadar çeşitli halkların, dinlerin ve kültürlerin kesişim noktası olmuştur. Orta Asya sınırları içerisinde bulunan geniş bozkırlar, çeşitli halklar ve buna bağlı olarak kültürel zenginliğin yanı sıra bölgede bulunan ticaret yolları bu coğrafyayı daha çekici bir hâle getirmiştir. Birçok dinin yayılma alanı olan Orta Asya, Hristiyanlık için de durak noktası olmuştur. Çeşitli nedenler ile Orta Asya’ya yayılan Doğu Hristiyan Kilisesi ve buna bağlı olarak gelişen misyonerlik faaliyetleri sonucunda Hristiyanlık azımsanmayacak derecede taraftar toplamıştır. Bölgedeki arkeolojik çalışmalar ile elde edilen bulgular da bunu kanıtlar niteliktedir. Çalışmamızın ana malzemesi olan bu yazılı belgelerin bulunuş süreci ve kökenleri hakkında bilgi vermek yerinde olacaktır. Orta Asya’nın malzeme açısından zengin coğrafyaları olan günümüzdeki Kırgızistan, Kazakistan, İç Moğolistan ve Çin, Nestûrî varlığının uğrak noktaları olmuştur. Sözü edilen bu bölgelerde eski Türk yazıtlarının birçok örneği olduğu gibi tarihin önemli bir parçasını oluşturan Hristiyan Türklere ait yazılı belgeler de bulunmuştur. Ortaya çıkarılan bu belgeler 13 ile 14. yüzyıllar arasında bölgenin siyasî, kültürel, filolojik ve dinî yapısı hakkında bize önemli bilgiler vermektedir. Mezar taşlarının keşfedildiği ilk coğrafya Semireçye bölgesidir. Bu bölgenin sınırları Kazakistan’ın güney ve doğu kısmında bulunmakla birlikte Kırgızistan ve Çin’e kadar da ulaşmaktadır. Semireçye coğrafyası erken dönemlerden itibaren günümüze kadar Türkçe konuşan ve çeşitli Türk halklarının bulunduğu bir bölgedir (Камолиддин, 2021, 47-50). 19. yüzyılın sonlarına doğru Semireçye, Tokmak ve Bişkek bölgelerini 37 içine alan yerleşimlerin yakınlarında eski bir Hristiyan mezarlığı bulunmuştur (Жумагулов, 2011, 7). Kırgızistan ve Orta Asya’daki Orta Çağ Hristiyanlığının arkeolojik çalışmaları, 1885’te iki mezarın keşfiyle başlamıştır. Bugünkü Bişkek şehrinin güneydoğu eteklerinde bulunan Karacigaç köyünün yakınlarında olan bu bölgeyi daha sonra Burana ve Tokmak’ta bulunan mezarlıkların keşfi takip etmiştir (Кольченко, 2018, 48). Araştırmacılar için büyük ilgi uyandıran bu gelişme sonrasında bölgede çalışması için Rusya Arkeoloji Komisyonu, N. N. Pantusov’a21 (1849-1909) yetki vermiştir. Pantusov göreve geldikten sonra çalışmalarına hız kesmeden başlamış, Semireçye bölgesinin Bişkek yakınlarındaki Alamedin köyünde sulama kanalında, üzerinde haç bulunan çok sayıda yazıt ortaya çıkarmıştır. 1885 yılında bölgeye giden Pantusov ve ekibi 35 adet mezar kazarak çalışmalara başlamış ve bunu 1886 yılında Burana yakınlarında 85 adet mezarın daha açılması takip etmiştir (Кольченко, 2018, 48). 1885 yılında başlayarak devamında aralıklarla süren kazı çalışmaları sonucunda Bişkek, Burana ve Tokmak’ta 611’e yakın mezar taşı ortaya çıkarılmıştır. Ortaya çıkarılan mezar taşı sayısı 600’ü aşkın olmasına rağmen 3000 mezara ulaşılmıştır. Dolayısıyla bu bulgular araştırmacılara Hristiyan cemaatinin yalnızca %20’lik kısmı hakkında bilgi vermektedir (Dickens, 2014, 14). Pantusov, 1885-1908 yılları arasında Semireçye ve Almalık’ı çok defa ziyaret etmiş ve kazı çalışmaları hakkındaki ayrıntılı bilgiyi komisyona sunmuş, bunlara ek olarak da 1885-1908 yıllarındaki kazılar ve buluşlar sonrasında elde ettiği bilgi ve gözlemlerini eserlerinde kaleme almıştır. Pantusov, Semireçye’deki 13.-14. yüzyıllara ait olduğu bilinen mezarları ayrıntılı şekilde incelemiş ve kazılan mezarlıkların üç dönümlük bir tarım arazisini kapsadığını belirtmiştir. Bahsi edilen mezarlıklar bulunduğunda, çevre sakinleri tarafından mezarlıkların bulunduğu arazinin bir kısmı 21 N. N. Pantusov Orta Asya coğrafyası için önemli bir arkeolog ve oryantalisttir. Pantusov arkeolog olmasının yanı sıra aynı zamanda Türkologdur. Türk dili için birçok çalışması bulunan Pantusov’un, “Tarançi Tapişmaklari” adlı çalışması en bilinenler arasındadır. Bu eserinde Pantusov, Tarançi bulmaca ve bilmecelerini Rusça neşretmiştir. 1849-1909 yılları arasında yaşayan Pantusov, aynı zamanda çağdaş Türk lehçeleri araştırmacıları arasındadır. 38 sürülmüş ve hububat ekimi yapılmış durumdaydı. Yalnızca sulama için erişilmesi zor bazı alanların boş kaldığı görülmüştür (Пантусов, 1886, 74). Çiftçiler, tarım arazisini sürmek amacıyla taşları belirli bir bölgeye taşıdıkları için taşların bulunduğu yer bizlere mezarlıklar hakkında bir işaret vermemektedir (Пантусов, 1886, 74). Bulunan taşların herhangi bir şeyi temsil etmediğini bildiren Pantusov ancak bunların cilalanmış sert kaya parçalarından oluştuğunu ve her taşın boyutunun farklı olduğunu bildirmekte ve aynı zamanda bu taşların kolay taşınabilmesi adına küçük olduğu ve üzerine yazı yazılabilmesi için düz bir yüzey vermek amacıyla kaba yapay cilalama yapıldığına dikkat çekmektedir (1886, 75). Mezarlığın kapladığı alanda 611 taş sayıldığını bildiren Pantusov, bazı taşların sadece haç işaretleri veya resimlerinin bulunduğunu, bazılarının yazılı olduğunu ve hepsinin şekil ve boyutlarının farklı olduğunu ve bunlara ek olarak, yazıtların okunabilirlik durumunun da aynı olmadığını, bazılarının net okunabildiğini, bazılarının ise belirsiz daha az kazındığı bilgisini vermiştir (1886, 87). Pantusov, net bulgulara ulaşmak için birkaç mezarlık daha açmıştır. Açılan mezarların birinde bir aile mezarlığına denk gelen Pantusov, bir mezarda birden fazla ölünün olabileceğini kanıtlamıştır (1886, 82); bilhassa Semireçye’de bulunan ve çevirileri yapılan taşlar da bunu destekler durumdadır. Pantusov, mezarda yatan ölülerin ayaklarının doğuya yatırıldığını, ölülerin yatış pozisyonlarının aslında mezarcının inisiyatifinde olduğunu belirtmiştir çünkü mezar alanı dardır ve ancak mezarcı yardımı ile ceset, alana sığabilmektedir (1886, 82). Pantusov, kazı çalışmaları sonrasında yayınladığı ilk eserinde Çu Vadisi’nde benzer bir antik Hristiyan mezarlığının bulunduğunu ve Tokmak ile Burana’nın antik kulesinden çok uzakta olmayan bu mezarlığın, taşları üzerinde haç tasvirleri olduğunu belirtmiştir. Burana Kalesi, Tokmak şehrinin karşısında dağlara yerleştirilmiştir. Burana ile yukarıda belirtilen Alamedin veya Bişkek Mezarlığı arasındaki mesafe, 50 verst22 yani yaklaşık 50 kilometredir (Пантусов, 1886, 78). Pantusov, Tokmak’taki mezarlardan birkaçını kazmış ve burada da aile mezarlarına denk gelmiştir. 22 Verst, Rus uzunluk ölçü birimidir, 1,0668 km. ve 3500 feete karşılık gelir. 39 Bişkek, Burana, Tokmak ve Çu Vadisi çevresinde bulunan 600’den fazla mezar taşının genelini Semireçye bölgesi olarak adlandırmak daha doğru olacaktır. Tez çalışması içerisinde bahsedilen bölgelerde bulunan mezar taşları Semireçye coğrafyası içerisine dâhil edilmiştir. Pantusov yaptığı kazı çalışmaları sonucunda yazıtları keşfetmiş fakat çeviri ve yorumlamasını yapmamıştır. Keşifler sonrasında Rus Arkeoloji Derneği, 13 Aralık 1885 tarihinde düzenlediği Doğu Bölümü Toplantısı’nda, elde edilen kaynakların Daniel Chwolson23 (1819-1911) tarafından çalışılacağına karar vermiştir (Жумагулов, 2011, 7). Bunun üzerine yazıtların kopyası Chwolson’a verilmiş ve 1886 yılında ilk 22 mezar taşı Almanca olarak yayınlanmıştır. Chwolson, 1890 yılında 231 adet mezar taşını daha Almanca çevirileri ile yayınlamış ve 1897 yılında yeni keşfedilen 328 yazıt ile de bunlara ekleme yapmıştır. Chwolson’un çalışmalarında Türkçe okumalar için ünlü Türkolog Wilhelm Radloff’un yardımları olmuştur. Yine bu dönemde Chwolson’un çağdaşı olan S. S. Slutskiy, 1889 tarihinde yazıtların çevirilerini ve fotoğraflarını yayınlamıştır (Кольченко, 2018, 49-50). Semireçye’de bulunan 600’den fazla yazıt ile günümüze kadar yeni keşfedilen mezar taşları, alanın uzman araştırmacıları tarafından yayınlanmıştır. Cumagulov, Semireçye coğrafyasında bulunan mezar taşlarını 1987 yılında Epigrafika Kirgizii, Vıpusk III adlı eserinde, daha sonra 1971 yılında Yazık Siro-Turkskih (Nestorianskih) Pamatnikov Kirgizii adlı eserinde ve son olarak 2011 yılında yayınlanan Kırgızstandagı Nestorian- Türk zhazuu Estelikteri (XIII-XIV Kılımdar) isimli çalışmasında toplu hâlde neşretmiştir. Cumagulov’un 2011 tarihli eserinde yazıtlar Kırgız Türkçesi ile çevrilmiştir. Bu araştırmacılara ek olarak, Batılı uzmanlardan Pier Giorgio Borbone, Mark Dickens, Niu Ruji, Wassilios Klein, çeviri yayınlar yapmışlar ve yazıtlarla ilgili bilgi edinebileceğimiz eserler kaleme almışlardır. 23 1819 yılında Wilna’da dünyaya gelen Daniel Abramovich Chwolson, İbranicenin yanı sıra Almanca, Fransızca ve Rusça bilmektedir. Almış olduğu eğitimler ve görevler sonrasında unvanlar almıştır. Hristiyanlık inancını benimseyen Chwolson birçok eser yazmakla birlikte çalışmamız içerisinde büyük öneme sahip Syrisch-nestorianische Grabinschriften aus Semirjetschie ve Syrisch-nestorianische Inschriften aus Semirjetschie. Neue Folge çalışmaları sahibidir. Sözü geçen Süryanice ve Türkçe Hristiyanlık yazıtlarını içeren bu eserlerde Türkçe konusunda Radloff’dan yardım almıştır. Aynı zamanda Chwolson’un Süryanice mezar taşlarını da Süryanice bilen biri yardımıyla okuduğu söylenmektedir. Chwolson, 1899 yılında vefat etmiştir. 40 Doğu Süryani Kilisesine ait olan bu zengin bakiyenin belgelerinin keşfi günümüzde hâlâ devam etmektedir; zira İlibalık’ta yapılan kazı çalışmaları bu durumun delillerindendir. Usharal-İlibalık, günümüz Kazakistan sınırları içerisinde yer alan Kayalık ile birlikte Yedi Su’nun en önemli Orta Çağ kenti olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda İlibalık, Kırgızistan’daki Suyab (Ak-beşim), Navakent (Krasnaya- Reçka) ve Balasagun (Burana) gibi güneybatıdaki diğer Orta Çağ şehirlerine ve doğudaki şehirlere bağlı olan ticaret yollarının bir parçası konumundadır (www.exploration-eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, 2014, Erişim Tarihi: 23.10. 2022). Steven Gilbert’a göre, nümizmatik kanıtlar bugünkü güneydoğu Kazakistan ve kuzeybatı Kırgızistan’ı kapsayan Semireçye bölgesinin çoğu gibi Karluk yönetimi altında olduğunu gösteriyor (2022, 38). İlibalık bölgesi, Çağatay Hanlığı’nın idari başkenti olan Almalık’a da sadece 53 km. uzaklıktadır, öyle ki İlibalık bölgesinde elde edilen nümizmatik bulgulara ve Nestûrî yazıtlara Almalık’ta da raslanmaktadır, bilhassa bu durum iki bölge arasında gerek kültürel, ticarî gerekse dini bir bağlantı olduğunu kanıtlamaktadır (Voyakin, Gilbert, 2020, 358). 2014 tarihinde Kazakistan’ın güneydoğusunda, Çin sınırına yalnızca birkaç kilometre uzaklıktaki bölgede Kazak bir öğretmen, bir metre boylarında Nestûrî bir mezar taşı keşfettiğini bildirdi. Bu gelişmeler, bölgede Amerikalı Kevin White, Kazak arkeologları D. Dimitry Voyakin ve Karl Baypakov gibi araştırmacılar liderliğinde uluslararası bir araştırma kazısını başlatmıştır. Bahsi geçen projenin sponsorluğunu Christoph Baumer’in Avrasya Keşif Derneği ile Tandy Arkeoloji Enstitüsü yapmıştır ve aynı zamanda Stephen Ortiz ve Thomas Davis’in himayesinde Amerika Birleşik Devletleri’nden arkeoloji ekipleri katılım sağlamıştır. Bahsi geçen projenin 2016 tarihinde başlamasından bu yana Kazakistan’ın yerel arkeolog ve sakinleri de büyük bir özveriyle fayda sağlamışlardır (Gilbert, 2022, 39). Yapılan arkeolojik kazılarda 2021 tarihi itibariyle 3924 Nestûrî mezar taşının bulunduğu bilinmektedir. İlibalık coğrafyası üzerinde arkeolojik çalışmaların devam ettiğini belirtmek ve her geçen yıl 24 İlibalık bölgesinin uzmanlarından ve kazı başkanlarından biri olan arkeolog Steven Gilbert, kendisiyle yapmış olduğumuz şahsî görüşmede 2022 yılının Temmuz ayı içerisinde yeni bir mezar taşının keşfedildiği bilgisini paylaşmıştır. Bahsi geçen bu yazıtın 2023 yılı itibariyle yayımlanacağını belirtmiştir. Kendisine bu önemli bilgileri paylaşarak çalışmamıza sağlamış olduğu katkılardan ve tavsiyelerinden dolayı teşekkür ederiz. 41 buluntuların sayılarının artacağı umut edilmektedir. Araştırmacılar tarafından arkeoloji kazılarının devam ettiği bu bölge konumu itibariyle Semireçye bölgesinde yer almaktadır. İlibalık coğrafyasında elde edilen Nestûrî yazıtlara, geleneksel Orta Asya ve Moğolistan’da kullanılan bir mezarın yerini gösteren ve mezar taşı anlamına gelen “kayrak”25 ismi verilmektedir (Voyakin, Gilbert, 2020, 357). İlibalık coğrafyasında keşfedilmiş olan 39 yazıtın en ilgi çekici ve vurgulanması gereken hususlardan birisi de kayrakların üzerinde bulunan haç şekilleridir. Voyakin, Gilbert ve Stewart’a göre, Kazakistan coğrafyasındaki Hristiyanlığın kanıtı sayılan bu haç simgeleri adeta bir desen kitabından kasıtlı seçimler yapılarak tasvir edilmiş gibidir; bilhassa bazı kayraklarda bulunan haç tasvirleri Avrupa’da kullanılan haç simgelerine benzemekte, bazıları ise geç antik dönem Akdeniz haçlarını temsil etmektedir (Voyakin, Gilbert, 2020, 361-363; Gilbert, 2022, 43). Yine İlibalık mezar taşlarında kullanılan 39 yazıtın içinde 6 yazılı mezar taşında geçen “rahip” unvanı ve dini isimler bölgede örgütlü bir kilisenin varlığını gözler önüne serer niteliktedir (Gilbert, 2022, 43). Mezar taşlarının keşfi yalnızca Semireçye bölgesiyle sınırlı kalmamış, Almalık bölgesinde de yeni Hristiyan mezarlıkları keşfedilmiştir. Orta Çağ’ın önemli merkezlerinden biri olan ve günümüzdeki Özbekistan’ın sınırları içerisinde olan Almalık, bugünkü Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin Huocheng (霍城县) ilçesinin doğusunda yer almaktadır (Zhou, 2020, 37). Huocheng ilçesine 13 km. uzaklıkta antik bir kent olan Almalık, Yuan Hanedanı (1271-1368) Dönemi’nde Nestûrîliğin faaliyet merkezlerindendir. Coğrafî konumu tam olarak bilinmemekle birlikte bölgenin keşfi için Çinli arkeolog Huang Wenbi (1893-1969) ve Pantusov öncü olmuştur (Niu, 2010, 33). Bu iki uzman arkeolog liderliğinde Almalık bölgesinde yeni mezarlıklar ve yazıtlar keşfedilmiştir. Aynı zamanda Çinli arkeolog Wenbi Almalık’ta Toglug Temür Han’ın (1347-1362-3) mezarını ortaya çıkartmıştır (Tang, 2011a, 82-83). Pantusov 13. 25 Günümüzde Özbekçe’de ise mezar taşlarına “kabir taşı” denmektedir. 42 ve 14. yüzyıllarda Çağatay hanlarının ikametgâhı olan Almalık kentinin bulunduğu yerde, Tokmak’ın yaklaşık 100 mil kuzeydoğusunda, bir mezarlık daha keşfetmiştir (Niu, Li, 2009, 91). Bölgedeki Hristiyanlık araştırmalarında bir sonraki dönüm noktası, 1902’de Almalık’ta açılan üçüncü mezarlık olmuştur. Almalık mezarlığının keşfi, dağlık bölgelerde Hristiyanlığın izlerinin olabilme ihtimalini arttırmıştır (Кольченко, 2018, 52). Yapılan araştırmalar sonucunda Wenbi, bölgenin 16. yüzyılda hâlâ yerleşim gördüğü sonucuna varmıştır (1983, 16). 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkarılan bu mezar taşlarının orijinalleri İmparatorluk Arkeoloji Komisyonuna ve Rus İmparatorluk Arkeoloji Derneği’ne teslim edilmiştir. Almalık’ta keşfedilen mezar taşları paleografik ve filolojik olarak yukarıda bahsedilen Hristiyan-Süryani Semireçye yazıtları dizisiyle yakından ilişkilidir (Коковцов, 1904- 1905, 190). Bilhassa Semireçye’de bulunan 600’den fazla Nestûrî mezar taşı arasında en az yedi tanesi, mezar sahiplerinin Almalık kökenli olduğunu göstermektedir dolayısıyla bu durum Semireçye ve Almalık’taki Nestûrî Hristiyanları arasında yakın bir bağlantı olduğunu göstermektedir (Niu, 2008, 3). Almalık’ta bulunan bu yazıtlar üslup bakımından Tokmak, Burana, Bişkek ve Çu Vadisi çevresindeki yazıtlara benzemektedir ancak işçilik bakımından diğer bölgelere göre daha kaliteli şekildedir (Niu, Li, 2009, 92). Semireçye’deki taşlar ile genel çerçevede benzerlik var iken bazı farkları da göz ardı etmemek gerekmektedir. Zira Almalık’taki taşların üzerinde lotus desenleri, İç Moğolistan’da bulunan mezar taşları ile daha yakın benzerliktedir (Zhou, 2020, 37). Almalık’taki yazıtların çoğu basit Süryanice-Türkçe kelimelerden oluşan cümlelerle yazılmıştır. Almalık yazıtlarını Kokovtsov ve Niu Ruji, birbirinin devamı niteliğinde çeviriler ile neşretmişlerdir. 19. yüzyılın sonlarına doğru bir dizi Hristiyanlık yerleşiminin bulunmasını, İç Moğolistan’daki keşifler takip etti dolayısıyla bu gelişme araştırmacıların konuya olan ilgisini daha da artırdı. İç Moğolistan coğrafyasında ilk Öngüt Hristiyan yerleşimleri 43 ve nesneleri 19. yüzyıl sonlarında misyonerler tarafından keşfedilmiştir. Bu misyonerler İç Moğolistan’daki yazıtların üzerinde bulunan lotus çiçekli haçları belgelemişlerdir. İç Moğolistan bölgesinde birden fazla cemaatin bulunduğu aşikârdır ve buna bağlı olarak bölgedeki araştırmalar bazı dönemlerde hükümet tarafından sınırlandırılmıştır Misyoner cemaatlerin keşiflerinden sonra bölgede saha çalışmaları başlamış ve 1927 yılında Sven Hedin başkanlığında bir grup arkeolog tarafından Çin- İsveç keşif gezisi gerçekleşmiştir. Hedin’in gezisine üye olan Danimarkalı Henning Haslund-Christensen, 1923-1930 yıllarında İç Moğolistan’ı araştırmış ve Çin’in kuzeyine bir yolculuk gerçekleştirmiştir. Bailingmiao yakınlarında bir Nestûrî yerleşimi bulmuştur ancak bu bölgenin Olon-Süme olması ihtimaller arasındadır. Haslund, yerleşim içerisinde taş haçların, yıkılı duvarların ve sulama kanallarının varlığından bahsetmiştir (Halbertsma, 2015, 81-83). Hedin’in keşif gezisinin diğer üyelerinden biri olan Çinli arkeolog Huang Wenbi 1929 yılında yapmış olduğu gezisinde surlarla çevrili bir alana rastlamıştır. Sözü geçen alan, bölgedeki çobanlar ve yerel halk tarafından Olon-Süme olarak bilinen ilk Nestûrî yerleşimidir ancak Huang Wenbi, Haslund gibi bu yerleşimin Olon-Süme olduğunun farkında olmamıştır (Halbertsma, 84-85). İlerleyen yıllarda Owen Lattimore 1932’te Olon-Süme’yi ziyaret etmiş ve burayı harap bir Nestûrî kenti olarak tanımlamıştır. Wenbi ve Husland’ın gezilerinde onlara eşlik etmiş olan Araş isimli bir Moğol, Lattimore’a da gezi sırasında eşlik ederek onu yönlendirmiştir. Lattimore, ziyaretini, 1934 yılında yazmış olduğu “A Ruined Nestorian City in İnner Mongolia” isimli makalesinde ayrıntılarıyla paylaşmıştır. Lattimore, 1932 yılında keşfettiği yıkık şehrin, Kweihwa’nın kuzeyindeki Moğol bölgeleri ve Pailingmiao arasındaki en uğrak doğu-batı yolunun yakınlarında olduğunu belirtmiştir (1934, 481). Lattimore’a göre, keşfettiği alandaki hiçbir levha birden fazla haç işareti ile işaretlenmemiştir ve taş, her zaman levhanın diğer ucunda bulunmaktadır (1934, 489). Halbertsma’ya göre Lattimore’un Olon-Süme gezisi Husland ve Wenbi’ye göre daha kapsamlıdır çünkü 1932 yılında yayınladığı makalesinde verdiği bilgilerle bölgeye olan dikkati çekmiştir, aynı zamanda Lattimore’un bu bölgenin 44 Öngütler tarafından kurulduğu ve bunların Nestûrî kökenli olduğu sonucuna varması onu diğerlerden bir adım öne çıkartmıştır (2015, 90). Lattimore’un ardından Kanadalı kâşif Desmond Martin, 1936’da bir başka Öngüt Hristiyan bölgesi grubunu keşfetmiştir. Martin’in keşfettiği bölgeler Jellag, Shabe Khuren, Ulan Baishing, Wangmuliang, Wang-mu ve Mukhor Soborghan’dı ve bu yerleşimlerden Wangmuliang birçok mezar taşını içeriyordu. Martin burada bulunan kalıntıları yayınlamış ve onu Çinli arkeolog Gai Shanlin (1936-2020) takip etmiştir (Dickens, Halbertsma, 2018, 279-281). Yapılan çalışmalar günümüze kadar uzanmış ve 21. yüzyılın başından itibaren bu alanda çalışmalar ve yayınlar yapılmaya devam etmiştir. Niu Ruji, ortaya çıkarılan yazıtları okunuşlarıyla birlikte yayımlamıştır. Aynı zamanda İç Moğolistan bölgesi uzmanlarından Halbertsma, burada bulunan yazıtları toplu hâlde 2008 yılında, daha sonra düzenlemeler ve güncellemelerle 2015 yılında okuyuculara sunmuş, bu çalışmasında yazıtların çevirileri dışında çeşitli görselleri ve ayrıntılı bilgilerini de vermiştir. Yine Halbertsma, aynı çalışmada bulunan ve çevirisi yapılmamış eserleri Dickens ile birlikte çevirileriyle 2018 yılında ortak bir makaleyle bilim dünyasına kazandırmıştır. Halbertsma’ya göre; İç Moğolistan coğrafyasında keşfedilen mezarlıklar genellikle eski şehirlerin kuzeydoğu ucunda yer almaktadır ve diğer taşlarda olduğu gibi mezar taşları bulundukları mezarlıklardan kaldırılmıştır; aynı zamanda bölgede yaşayan göçmenler ve çobanlar taş malzemeyi duvarlar ve kapı söveleri için temel taşı olarak kullanmışlardır, diğerleri ise yalnızca dekoratif amaçlı kullanılmaktadır (2005, 122). İç Moğolistan coğrafyasında keşfedilen yazıtların durumlarını şekil ve görüntü itibariyle değerlendirdiğimizde, Semireçye ve Almalık bölgesindeki yazıtlardan birçok konuda farklı olduğunu söylemek doğru olacaktır. Mezar taşları renk, yapı ve malzeme bakımından büyük ölçüde değişiklik gösterir; bilhassa malzemeler çoğunlukla granit bazen de mermerdir. Alçak kabartmadaki bezemeler, yüksek 45 kabartmadakilere göre daha iyi korunmuş ve bazı taşlar ağır hasar görmüştür (Halbertsma, 2005, 123). Taşların bazıları sabit bir kaide üzerinde duruyormuş gibi görünürken bazıları ise ayrı bir temel taşının içine veya üzerine yerleştirilmiştir, zira bazı mezar taşları birden fazla parçadan oluşmaktadır. Yazıtların genel itibariyle en uzunu 130 cm. iken en kısa olan taş 78 cm. uzunluğundadır ancak taşların hiçbiri boyut olarak aynı değil ve genel olarak dikdörtgen şeklindedir (Halbertsma, 2005, 123-124). Ayrıca İç Moğolistan yazıtları son derece kısa ve kalıplaşmış ifadelerden oluşmaktadır (Borbone, 2008, 3). İç Moğolistan taşlarının üzerinde bulunan süslemeler çeşitlilik açısından oldukça zengindir. Taşların üzerinde semboller, haçlar, nilüferler, çiçekler, sarmaşıklar, bulutlar, dalga desenleri veya ayrıntılı soyut tasarımlar görülürken aynı zamanda bu tür süslemeler de kare içerisinde çerçevelenmektedir (Halbertsma, 2005, 124; Delacour, 2005, 89). Bilhassa Semireçye’deki taşların üzerinde daha çok farklı boyutlarda haçlar bulunmaktadır ve bu haçlar oldukça basit şekildedir. Almalık taşları ise Semireçye bölgesine göre daha özenli işlenmiş olsa da İç Moğolistan taşlarının yanında şüphesiz çok daha sade kalmıştır. İç Moğolistan’da mezar taşlarında tasvir edilen tüm haçlar simetriktir ve bir hizada sıralanmıştır. Dikdörtgen şekilli kaidelerde, nilüfer çiçekleri veya diğer bitkisel motifler gibi başka süslemelerde bir dizi haç bulunur ve haçlar bazen bu çiçek motifleri içerisinden yükselir (Halbertsma, 2005, 124). Taşlarda çerçevelenen desenlerin köşelerinde bulut benzeri tasvirler oluşur; asma veya çiçek desenleri tasvir edilmeyen uç panellerde genellikle daireler, dalgalar, kalpler veya tekrarlayan soyut geometrik desenler görülür. İlginçtir ki bu tür birbirini tekrarlayan desenler ile tasvirlerin çoğu günümüzde hâlâ Orta Asya ve İç Moğolistan’da yaygın olarak kullanılmaktadır (Halbertsma, 2005, 125). Kendine has şekil ve desenlere sahip İç Moğolistan’daki Nestûrî mezar taşları, aynı zamanda bölgenin dinsel durumu hakkında bazı ipuçları vermektedir. Çinli arkeolog Wei Jian’a göre tuğlaların yapısı ve baskıları özellikle Jin (265-420), Song (960-1279) ve Yuan (1271-1368) hanedanlarının eşleşmesinde kullanılmıştır. Mezarda bulunan sikkeler de bölgede Hristiyan varlığına dayanmaktadır (Halbertsma, 2005, 127). 46 Orta Asya’da Nestûrî Hristiyanlığın geniş bir alana yayıldığını kanıtlayan diğer bir buluş ise Çin’de olmuştur. Quanzhou26 (泉州) liman kenti, Güney Çin’deki Fujian eyaletinin başlıca şehirlerinden biridir. Tang Hanedanı Dönemi’nde (618-907) bir şehre dönüşen Quanzhou liman kenti, Moğol idaresi altındayken resmen dışa açılmış ve buna bağlı olarak da zengin bir kültür merkezi hâline gelmiştir (Zhou, 2020, 50). Çin’de 5. yüzyıldan itibaren Güney Çin ile Basra Körfezi arasında gelişen deniz ticareti, Moğol Devri’nde yeni bir önem kazanmıştır. Bu aktif ticarî faaliyetlerin bir sonucu olarak yabancılar, Güney Çin kıyılarını sık sık ziyaret etmeye başlamış ve bölgenin büyümesini sağlamıştır (Lieu, 1980, 71). 13. yüzyılda tüm Asya ve Avrupa’nın bazı bölgelerinin hâkimi haline gelen Moğollar devrinde, Kafkasya’dan Çin’e giden güzergâhlar ticaret için önemli bir yol haline gelmiştir ve buna bağlı olarak da Venedikli gezginler Çin’e gitmek için bu rotayı kullanmışlardır. Mamafih Quanzhou’un bir liman olarak önemi, kara ticaretindeki bu canlanmanın bir sonucu olarak hiçbir şekilde azalmamıştır çünkü deniz yoluyla yük taşımacılığı daha ekonomiktir (Lieu, 1980, 71). 15. yüzyıl sonralarına doğru Moğolların bölgeden çıkarılması, Çin’de Nestûrîliğin son bulmasının işaretidir. Moğolların yerini alan Ming Hanedanı (1368-1644) yoğun bir şekilde yabancı düşmanıydı ve yabancılara çok az sevgi besliyordu. Dolayısıyla Quanzhou kenti, yabancı sakinlerini zamanla kaybetmeye başladı ve birçok mezar taşını, yazıtları Çin’e miras bıraktı. Bölge önemini bu siyasî süreçlere bağlı olarak kaybetti; ancak 20. yüzyılın başlarında kara ve demir yollarının inşası sırasında mezar taşlarının bir kısmı gün ışığına çıkartılmıştır (Lieu, 1980, 72). Bölgenin, liman kenti ve işlek bir ticari mekân olması çeşitli kültür ve dinlerin bir araya gelmesini ve kültürel alışverişin gerçekleşmesini kaçınılmaz kılmıştır. Moğol Dönemi’nde bölgede yayılma fırsatı yakalayan Nestûrî Kilisesi pek çok yazılı belgeyi arkasında miras olarak bırakmıştır. Quanzhou’da Nestûrî varlığının ilk kanıtı 17. yüzyılda ortaya çıkmıştır. 1625 yılında Çin topraklarında keşfedilen Süryani yazısındaki ilk ünlü yazıt kuşkusuz işçiler tarafından keşfedilen 781 yılında dikilen Xi’an Nestûrî Anıtı’dır (Eccles, Lieu, 2012, 26 Quanzhou’nun eski adı Zayton, Zaiton veya Zaytun olarak bilinir. 47 151). Bu anıtı Emmanuel Diaz (1574-1659) ilk kez 1644 yılında yayımlamıştır. Sözü geçen Xi’an Steli, Doğu Kilisesi’nin Çin’deki manastır örgütlenmesinin bir kanıtı niteliğindedir (Yoshida, 2022, 600). Quanzhou bölgesinde en son şehir surlarının onarımı Ming Hanedanı Dönemi’nde yapılmıştır. Buradaki mezar taşları duvar inşa etmek için kaldırılmıştır ancak 20. yüzyılda Quanzhou şehrinin yeniden yapılanma sürecinden geçtiği görülmüştür ve eski şehir surları yıkılırken şehrin bir bölümünü oluşturan çok sayıda mezar taşı ortaya çıkmıştır. Bölgede çoğunlukla yazılı veya süslü mezar taşları dâhil olmak üzere pek çok Hristiyan lahit parçası bulunmuştur (Tang, 2011b, 343; Zhou, 2020, 51). Ortaya çıkarılan yazıtlar önemli bir uzunluğa sahip olmakla birlikte Estrangelo yazım şekli ile yazılmıştır ve Türk dillerinde harf çevirisi mümkündür (Lieu, 1980, 73). Wenliang, 1920-1948 tarihlerinde Çin’de surların yıkıldığını, kentin temelinin kazıldığını belirtmiş ve bu kazı sonrasında birçok gömülü mezar taşı çıkartıldığını eklemiştir (1957, 42). Wenliang, çıkartılan yazıtları sistematik bir şekilde sırasıyla 1950, 1957 tarihlerinde kataloglamış ve yayınlamıştır (Zhou, 2020, 52). Yapılan çalışmalar ve Çin’de Nestûrî Kilisesi’nin varlığı araştırmacılar için derin bir merak uyandırmıştır. Öyle ki 2000 yılının başlarından günümüze kadar uzanan tarihî süreçte Avustralya merkezli bilim adamlarından oluşan bir araştırma ekibi bunları toplamış ve analiz etmiştir (Zhou, 2020, 52). Avustralya ekibi bölgede incelemelerde bulunmuş ve yeni taşları ortaya çıkarmıştır. Quanzhou dışında Yanzhou’da bulunan hem Çince hem de Süryanice-Türkçe iki dilli (bilingual) bir yazıtın bulunmasıyla ilgi daha da artmıştır (Lieu, Franzmann, 2012, 171). Çin’de bulunan bu mezar taşları günümüzde Quanzhou Denizcilik Müzesi’nde sergilenmektedir (Tang, 2011a, 58). Çin’de bulunan mezar taşlarını değerlendirdiğimizde, Quanzhou’da ortaya çıkarılan mezarların iki türde olduğu görülmektedir. Bunlar, sunak tipi mezar ve basit mezar tarzındadır ve bu iki mezar tipi Hristiyanlık ve İslâmiyet’te benzer ve popülerdir; zira 48 aralarındaki tek fark, İslâmî mezar taşları Arap alfabeli, Hristiyanlık mezar taşları ise haçlar, nilüfer ve Süryani alfabelidir (Wu, 1957, 39-40; Niu, 2008, 32-35; Niu, 2009, 51). Nestûrî mezar taşlarının üzerinde bulunan haç sembolleri nilüfer çiçeğiyle, bulutlarla çevrilidir ya da uçan melek sembolleriyle tasvir edilmiştir (Lieu, 1980, 73; Zhou, 2020, 54). Çin’de bulunan mezar taşları, diğer coğrafyalardaki mezar taşlarına göre daha uzun metinler içermekle birlikte süsleme bakımından da farklılık göstermektedir. Quanzhou’daki Doğu Kilisesi’nin takipçileri, mezar taşlarını genellikle tripodal bir tabanda haç sembolünü çevreleyen apsara27 benzeri meleklerle güzelce dekore etmişlerdir. Çin’deki mezar taşlarının yoğun süslemesi bizlere bu bölgede yaşayan Nestûrî grubunun açıkça yüksek sosyal statü ve ekonomik zenginliğe sahip olduğu yorumunu yaptırabilir. Mezar taşlarındaki yazıların uzunluğu ve kalitesine baktığımızda araştırmacıların bu sonuca varması olağandır, bilhassa bu fikri destekleyen, çok da uzak bir düşünceye sahip olmayan Qinzhang Yang’a göre Orta Asya’daki Nestûrîlerin çoğu sıradan insanlar, İç Moğolistan’dakiler soylu, Quanzhou’dakiler ise iş adamı veya keşiştir (Yang, 1984, 4). Ecless ve Lieu’ya göre, Çin’de keşfedilen Süryanice ve Türkçe yazılan tüm yazıtlar Moğol Dönemi’nden kalmadır (2012, 152-153). Çin’de bulunan mezar taşlarının farklı yönlerinden bir diğeri ise sahiplerinin çoğunlukla kadın olmasıdır (Niu, 2003, 3). Semireçye bölgesinde karşımıza çıkan Nestûrî Kilisesi’nin Çin’in önemli limanlarına kadar geniş anlamda inanan kitle bulması, kilisenin ne derece istikrarlı olduğunu gözler önüne serer. Mezar anıtları bölgede var olan dinî çeşitliliğin açık kanıtıdır, zira Moğol Dönemi Hristiyanlığın yanında farklı dinler ve mezhepler Moğol egemenliği altında yaşama 27 Budist ve Hindu mitlerinde suda ya da bulutlarda yaşadığına inanılan perilere “apsara” denir. 49 özgürlüğüne sahip olmuştur. 14. yüzyılda Çin’de Süryani Hristiyanlığının yeniden ortaya çıkması büyük ölçüde Moğol Devleti’nin fetihlerinden kaynaklanmaktadır. Bu dönemde Moğol Devleti tarafından Nestûrîlere ayrıcalıklar verilmiş ve bunlar çoğu zaman devlet içerisinde yönetici olarak çalışmışlar, aynı zamanda ticaret ve diğer faaliyetlerde de aktif rol oynamışlardır (Takahashi, 2019, 640). Türkler, Orta Asya coğrafyasında çeşitli dinî inançları kabul etmiştir; bilhassa Doğu Süryani Kilisesi’nin Türk halkları arasında taraftar topladığını açıkça görmekteyiz. Keşfedilerek tarihsel, filolojik ve dinsel açıdan büyük yankı uyandıran bu mezar taşları ve yazıtlar şüphesiz ki Nestûrî Kilisesi’nin bir ürünüdür. Yapılan çalışmalar sonucunda yazıtların Türklere ait olduğu açıkça ispatlanmıştır. 1.2. Yazıtların Dili Yazıtların menşei konusunun önemi ve taşların bilim dünyasına kazandırılma süreçleri üzerinde gerek “Giriş” kısmında gerekse “Yazıtların Menşei ve Keşfedilme Süreci” başlığı altında durulmuştur. Bu meseleler kadar önem arz eden diğer bir mevzu ise yazıtlarda kullanılan dil ve buna ek olarak tarihlendirmedir. Tarih, araştırmacılara gösterir ki yeni keşfedilmiş bir yazıtın veya kitabenin hangi millete ait olduğu bilgisine bizleri ulaştıran en önemli şey şüphesiz yazı sistemi ve alfabedir. Halkların kullandıkları alfabe ve dil sistemleri, kendine özgü olması sebebiyle epigraflar ve filologlar için yazıtların menşei meselesini çözme konusunda önemli bir ipucudur. Nestûrî Hristiyanlığı benimsemiş olan Türklere ait olan mezar taşı külliyatının, dil meselesi de malzemenin kökeniyle ilgili görüşlere kanıt oluşturmuştur. Arkeologlar tarafından veya tesadüfi gün yüzüne çıkartılan bu yazıtlar uzmanlar tarafından incelenerek pek çok görüş ortaya atılmıştır. Yazıtlarla ilgili ilk delillerin 19. yüzyılın sonlarına doğru Semireçye bölgesinde bulunduğunu bilmekle beraber incelemesi için görevlendirilen bilim insanı Chwolson olmuştur. Chwolson gerekli incelemeleri yaptıktan sonra Almanca çevirileriyle 50 beraber ilk 22 yazıtı yayınlamıştır. Böylece Nestûrî Türklere ait ilk yazıtlar yorumlanmış ve yayınlanmıştır. Chwolson, yazıtları incelediğinde mezar taşlarının Nestûrî Türklere ait olduğunu belirtmiş ve buna dayanak olarak da birçok delil sunmuştur; özellikle yazıtlarda yer alan Türk adları ve Türkçe kelimelerden bu açıkça anlaşılmaktadır (Chwolson, 1890, 106). Hatta yazıtlarda geçen Türkçe kelimeler Chwolson’un çalışmasını zorlaştırdığı için Radloff’dan yardım almıştır (Джумагулов, 2020, 27). Chwolson’un verdiği bilgilere göre mezar taşlarının dili ve yazımları hakkında önemli verilere ulaşılmaktadır. Danimarkalı Türkolog Kaare Grønbech, mezar taşlarında Süryani alfabesi görünse dahi, bunların Türkçe olduğunu ve bazı yazıtların maalesef zarar gördüğünü söylemiştir (1939, 305-308). Semireçye bölgesinde keşfedilen ve yayınlanan 600’den fazla yazıt, dikey ve yatay yönde bir haçla yazılmıştır. Süryani yazıtlar ortalama iki veya üç satırdan oluşurken, Türkçe yazıtlar 10 veya daha fazla satırdan oluşmaktadır (Джумагулов, 2020, 30). Yapılan incelemeler sonucunda mezar taşlarının yazılma yönleri hususundaki bazı noktalar araştırmacılar için yönlendirici olmuştur. Nestûrî Türklere ait olan bu yazıtlar sağdan sola yazılmıştır ve mezar taşlarında Estrangelo yazı tipi kullanılmıştır. Pantusov, yazıtların Uygur Türkçesini temsil ettiğini, Süryanice’nin Estrangelo şekliyle yazıldığını belirtmiştir (1886, 78). Dickens’a göre dik olarak yazılan Süryani karakterler, hâlâ Orta Asya’da kullanılan Uygur yazısının etkisi altında gibidir (2009, 15). Taşın ön tarafının ortasına bir haç görüntüsü yerleştirilir ve yukarıdan yatay, sağdan sola yazılmış satırlarla çerçevelenir, yazıt hem alttan hem de dikey olarak yukarıdan aşağıya doğru okunabilir (Кольченко, 2002, 166). Cumagulov, taşların üzerine işlenmiş olan yazının haçın önce sağından daha sonra sol tarafından olacak sırayla, sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazıldığını belirtmiştir (2017, 44). Bahsi edilen yazı sisteminin Uygurlar, Moğollar ve Kalmuklar’da hâlâ devam etmesi ilginçtir (Chwolson, 1890, 116).28 28 Uygurlar kendi yazı sistemlerini oluşturarak 18 harfli “Uygur Alfabesi”ni kullanmaya başlamışlardır. Erken dönemlerde Uygur etkisinde olan Moğollar da tıpkı Uygurlar gibi bu alfabeyle sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru şekilde yazmışlardır. 15. yüzyılın ikinci yarısında Uygur dikey yazısının Timurlular tarafından da yazıldığı ve kullanıldığı kesindir (Козинцев, 2020, 91). Cengiz Han dönemiyle birlikte Moğollar, Uygur ve Soğd alfabelerinden etkilenerek kendilerine has yeni bir “Moğol Alfabesi” oluşturmuşlardır (Abu’l Faraç, 1950, 478). Uygurlar 1926’lı yıllarda Bakü Türkoloji 51 Taş ustaları mezar taşlarını yazarken Süryani alfabesini kullanmış olsa da Türkçenin varlığı inkâr edilemez. Mezar taşlarının dili için en genel yorum olarak litürjik bir dilden bahsetmemiz mümkündür. Bilhassa bu durum, yazıtların dilinde ve yazımında bazı acemi hataların olmasını beraberinde getirmiştir. Mezar taşlarını yazmak için görevlendirilen taş ustalarının ana dillerinin Süryanice olmadığı, Süryanice yazılan taşlarda yapılan birçok hatadan anlaşılmaktadır. Klein, bu hususta yazıtlarda kullanılan Süryanice’nin kesinlikle acemice ve hatalı kelimelerle dolu olduğunu belirtmiştir (2002, 217). Kullanılan edatlardaki eksikler ve beraber sık kullanılan sözcüklerin de yazımlarında bir standart yoktur. Örneğin “mhaymnā” olarak transliterasyonu yapılan ve “mümin” anlamına gelen ܡܗܝܡܢܐ sözcüğü, bazı yazıtlarda “ܝ” (yud/yod) harfinin fazladan yazılmış hâli ile karşımıza çıkmaktadır. Klein’a göre; yazıtlardaki hataların ana sebebi, dil konusunda eksik olan taş ustalarından kaynaklanmamaktadır; bilhassa Türkçenin dile olan etkisinin de bir sonucudur, zira Süryanicede sık kullanılan “č” harfinin Türkçede karşılanamaması sebebiyle, yazıcılar “č” (ʿ) sesini “ܨ” (ṣ) (sode) harfi ile yazmayı tercih etmişlerdir (2002, 218-221). Yine dilin özelliklerine göre baktığımızda “ܘ” (vav) harfinin kendisinden sonraki harfe bağlanmaması gerekirken birleşik yazıldığı görünmektedir. Bunlara ek olarak “ܐ” (ālap) harfinin şeklinden sıkça saptığını da belirtmekte fayda vardır. Taş ustalarına bağlı olarak ortaya çıkan diğer bir karışıklık nedeni ise “ܪ” (riş) harfinin noktasının yapılmaması durumudur. Böylece noktanın eksikliği okuyucuyu “ܙ” (zayd) harfine yönlendirmektedir (Klein, 2002, 222). Yine mezar taşlarında kullanılan diğer ilgi çekici durum Arap alfabesinde bulunan “ک” (kef) harfinin yazıtlarda kullanılmış olmasıdır. Ayrıca taşın yüzeyinden tasarruf etmek isteyen taş ustaları, bazı durumlarda kelimeleri kısaltmayı tercih etmiştir yine bu da araştırmacılar için okumada güçlük çıkartmıştır. Dickens’a göre Süryanice yazımda çok sayıda gramer ve imla hataları, Kongresi’nde aldıkları bir karar ile “Latin Alfabesi”ne geçmişlerdir ancak bu süreç kısa sürmüş ve “Kiril Alfabesi” kullanmaya başlamışlardır. Günümüzde ise “Arap Alfabesi”ni kullanmakta ve sağdan sola yazmaktadırlar. Moğollar ise Uygur etkisiyle kendi alfabelerini oluşturmuşlardır. Moğollar yukarıdan aşağı ama soldan sağa şeklinde alfabelerini kullanırlardı ancak günümüzde 1941’den itibaren “Kiril Alfabesi”ne geçiş yapmışlardır. 52 Hristiyan cemaatinin Süryaniceyi dinî ortamlarda kullandığını ancak günlük hayatta dilde eksiklikleri olduğunu ortaya koymaktadır (2009, 42). Semireçye coğrafyasında bulunan yazıtlarda öncelikle ölüm tarihi verilmiş ve “Bu .….. ’nın mezarıdır” şeklinde genel kalıp cümleler kullanılmıştır. Süryanicedeki eril/dişil ayrımı, kullanılan kelimelere de yansımıştır. Kullanılan ekler yoluyla mezarların kadınlara ya da erkeklere ait olduğu sonucuna ulaşabiliriz. Örneğin haliyle “genç kız” anlamını ”ܥܠܝܡܬܐ“ ,kelimesi “genç erkek” demek iken ”ܥܠܝܡܐ“ ifade eder. Süryanice’de “ܬܐ” eki dişil anlam vermekte ve ölen kişinin cinsiyeti hakkında fikir yürütmemize yardımcı olmaktadır (Akalın, 2018, 37). Yazıtlarda geçen Türkçe, Farsça ve Hristiyanlığın kutsal isimleri bir arada görülmektedir. Bu durum Semireçye’deki Türk ve Süryani kültürünün sentezini göstermektedir (Dickens, 2009, 42). Philippe Gignoux, hazırlamış olduğu Farsça isimler sözlüğünde Orta Farsçadan Süryaniceye bazı şahıs ve yer isimlerinin geçtiğini düşünmektedir (2009, 129). Gignoux’nun eserinde bulunan Şah-Malik ve Şadi şahıs isimlerinin taşlarda karşımıza çıkması manidardır. Mezar taşlarında sık geçen cinsiyet, statü gibi özellikler hakkında öngörüde bulunabileceğimiz ve üzerinde durmamız gereken bir diğer sözcük ise “كܘܫܛܐܢܨ” (Quštānṣ)’dır. Yapılan araştırmalara göre “Quštānṣ” (Quştanç) kelimesi “hanımefendi, kadın, lady” anlamına gelir ve bunlara ek olarak da “öğretmen, muallime” unvanlarını karşılamak için de kullanılır (Zieme, 1999, 301-307). O hâlde bu durum Nestûrîler arasında kadınların da eğitilmiş ve saygın konumda olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda “Quştanç” sözcüğü tıpkı günümüz Türkçesinde olduğu gibi şahıs isminden sonra kullanılarak “Kutlu-Aşa öğretmen (hanımefendi, lady, muallime)” anlamına gelecek şeklinde varlığını korumuştur. 53 Semireçye dışında Almalık bölgesinde bulunan yazıtlar dil konusundaki hatalar bakımında pek de farksız değildir. Taş ustalarına bağlı olarak yapılan yazım hatalarına ek olarak Almalık’takilerde Türkçe kullanımındaki hatalar, Semireçye’dekilere oranla daha fazladır. Çoğunda basit bir Süryanice-Türkçe vardır, zira Almalık ve Semireçye coğrafyasında Türkçe konuşan grupların varlığı bilinmektedir (Zhou, 2020, 37). İç Moğolistan, Ordos bölgesindeki Olon-Süme’den gelen mezar taşlarının dış biçimi, farklı olmasının yanı sıra son derece kısadır (Klein, 2002, 222-223). İç Moğolistan bölgesinde bulunan yazıtlar genel olarak tarih içermez ve oldukça sadedir. Borbone’ye göre yazıtlarda kullanılan dinî unvanlar göz önünde bulundurulursa yine litürjik bir dil kullanıldığı sonucuna varılabilir ve aynı zamanda Olon-Süme’de Süryanice karakterlerle epigrafik belgelerin yetersizliği, Süryanicenin halk arasında çok az bilindiği sonucu üzerinde durmamıza izin vermektedir (2008, 7; 2005, 16). Eccles ve Lieu’ya göre; Çin’de yaşayan Nestûrî Türklerin yazıtlarının neredeyse tamamı Türk dilindedir, öyle ki Quanzhou bölgesindeki yazıtlar Süryanice süslü cümlelerden uzaktır ve Türkçe belirgindir (2012, 162). Yine Takahashi’ye göre de Quanzhou’daki yazıtların dili açıkça Türkçedir (2019, 637). Çin’deki yazıtlar diğer bölgelere göre daha uzun satırlardan oluşmakta dolayısıyla yazıt sahibi hakkında daha fazla bilgi verilmektedir. Mezar taşları dil durumları bakımından çeşitlilik göstermekte ve bu durum araştırmacılara önemli çıkarımlar elde etme konusunda izin vermektedir. Kullanılan dil ve alfabe, halkların ne derece dil bilgisine hâkim olduğunu gösterir. Bunlara ek olarak Borbone’nin yaptığı şu değerlendirmeye katıldığımızı belirtmemizde bir problem yoktur: Yangzhou, Quanzhou ve İç Moğolistan’daki yazıtlar Türkçe olduğu için Süryanice dil bilgisi hakkında öngörüde bulunacağımız coğrafya ancak Semireçye bölgesindeki yazıtlar olacaktır (2008, 12). 54 1.3. Yazıtların Tarihlendirilme Meselesi Yazıtların anlamlandırılması ve yorumlanması için bir başka önemli konu da tarihlendirme meselesidir. Mezar taşları 13. ve 14. yüzyılları temsil etmektedir. Yazıtların kendine özgü bir tarihlendirme sistemi bulunmakta ve araştırmacılar kişinin ölüm tarihini tespit etmek için bazı kurallara uymaktadır. Genel olarak Türk yazıtlarında yalnızca bir tarih sistemi varken, Türk tarihi için önemli edebî ve tarihî belgeler olan Nestûrî yazıtlarında iki ayrı tarihlendirme sistemi kullanılmıştır. Mezar taşlarında bulunan Selevkos hesaplamasına29 göre verilen tarih Süryanice harfler ile yazılmaktadır (Borbone, 2021, 109). Taş ustaları Süryanice yazıtlarda tarihleri rakamla değil yazıyla yazmayı tercih etmişlerdir. Tarihlendirme ile ilgili bilmemiz gereken en önemli husus, yazıtlarda iki tarihlendirme sisteminin kullanılmış olmasıdır ve bunlar Selevkos Takvimi ile Türk, Moğol ve Çinlilerin kullandığı 12 Hayvanlı Takvim döngüsüdür. Mezar taşları hem Selevkos dönemini, hem de 12 Hayvanlı Takvim yılını içermektedir (Dickens, 2016, 106). Bununla birlikte mezar taşlarının bazılarında iki tarihlendirme sistemi kullanılırken bazılarında ise sadece ya Selevkos tarihlendirmesi ya da 12 Hayvanlı Takvim kullanılmıştır. Yazıtlar için iki tarihlendirmenin de kullanılmış olması, mezar taşlarının tarihini tespit konusunda daha fazla kolaylık sağlar (Klein, 2002, 216). Yine bu bağlamda Reşit Rahmeti Arat’ın yazmış olduğu “Türklerde Tarih Zaptı” makalesi, bu konu üzerinde ayrıntılı açıklamalar sunmaktadır, bilhassa Semireçye mezar taşlarında Selevkos Takvimi ile 12 Hayvanlı Takvimi’nin beraber kullanıldığını yazan Arat, bu formülün tarihlendirmeye ulaşmakta kolaylık sağladığını belirtir (1987, 156-164). Arat, sözü geçen makalesinde, Uygur Hukuk Vesikaları’nda kullanılan tarihlendirme formüllerine örnek vermiştir; burada dikkat çekici olan husus, Quanzhou bölgesindeki mezar taşlarının da bazen bu formülleri kullanarak yazıldığıdır dolayısıyla bu durum Quanzhou’daki yazıtlarda Uygur tesirinin bulunduğuyla açıklanabilir. 29 Büyük İskender’in ölümünün ardından, generallerinden biri olan Selevkos (MÖ 312-281) bağımsızlığını ilan ederek Selevkos İmparatorluğu’nu kurmuştur. Selevkoslar devrinde kullanılan ve başlangıç olarak MÖ 312/311 tarihi kabul edilen bu takvim “Selevkos Takvimi” olarak bilinmektedir. Çalışmamızda incelediğimiz mezar taşlarında genel olarak bu tarihlendirme sistemi kullanılmıştır. Selevkos Takvimi’ne göre verilen yıldan 311 sayısı çıkartılarak Miladi karşılığına ulaşılabilmektedir (Bazin, 2011, 414). 55 Yazıtlarda Selevkos Takvimi’nin Büyük İskender’e (Aleksandros Han) mal edilmiş olması ilginçtir çünkü bu takvim Büyük İskender’in generallerinden biri olan Selevkos Nicator tarafından MÖ 312 tarihinde düzenlenmiştir (Bazin, 2011, 427). Yazıtlarda nadir olarak gördüğümüz diğer bir durum ise, ölen kişinin haftanın hangi günü ve hangi ayda öldüğü bilgisinin belirtilmesidir. Genel olarak değerlendirdiğimizde bu durum istisnaî ve pek nadir görülür. Tarihlendirmede taş ustalarının yazdığı tarihten 311’i çıkararak, ölen kişinin ölümünün Türk Takvimi’ne göre hangi yıla denk geldiğine kolayca ulaşılabilmektedir. Örneğin Selevkos Takvimi’ne göre 1600 yılında öldüğü yazılan kişinin, Türk Takvimi’ne göre ölüm yılı (1600-311=) 1289’dur. Yazıtlarda bazen sadece yıl bilgisi verilir, bazen de ek olarak hangi hayvan döngüsüne denk geldiği belirtilmiş yine bu da ölünün hakkında daha ayrıntılı bilgiye ulaşmamızı sağlamaktadır. Bölgesel olarak filolojik ve taşların süslemesi konusunda farklılıklar olmuştur ancak tarihlendirme için coğrafî olarak şunları söylemek faydalı olacaktır: Semireçye’deki taşlar Moğol hâkimiyeti, 1200-1345 yıllarını kapsamaktadır (Dickens, 2019, 612). İç Moğolistan yazıtlarının genel olarak kısa ve sade olduğunu yinelemek yararlı olacaktır çünkü yazıtlarda tarih yazımı nadirdir, tarihsiz yazıtlar daha yaygındır. Çin’de bulunan mezar taşlarında ise genel olarak Moğollar tarafından da kullanılan 12 Hayvanlı Takvim30 sistemi görülmektedir (Klein, 2002, 216). Bu bilgilere ek olarak bölgesel olarak tarih yazımında bazı farklılıklar dikkat çekmektedir; örneğin Semireçye bölgesinde bulunan yazıtların genelinde tarih her zaman başta yazarken, Almalık bölgesinde tarihin açıkça sonda yazıldığı görülmektedir. Yine aynı zamanda 30 Türk kavimleri arasında geçmişten günümüze kullanılan 12 Hayvanlı takvim, Türkmenlerde “yıl övürmek”, Kazaklarda “jıl sürmek”, Kırgızlarda ise “cıl sürüü” olarak kullanılmaktadır (Biray, 2009, 672). 12 Hayvanlı takvimde her yıl farklı bir hayvan ismiyle anılmaktadır ve bu takvimi Çinlilerin ve Moğolların da kullandığı bilinmektedir. Yerleşik yaşamı benimsemiş Çinliler için uygun olmayan bu takvim, genel özellikleri itibariyle ve hayvan isimlerinin tamamına yakınının Türkçe olması nedeniyle Türk takvimi olarak kabul edilmektedir, bununla birlikte “lu-ejderha” isminin Çin’den, “domuz” adınının Moğol veya Tibeterden, “biçin-maymun” isminin de Tibetlilerden aldıkları anlaşılmaktadır (Tezcan, 1990, 83-87). Sözü geçen takvim özellikle Kazak ve Kırgızlar arasında farklı telaffuz edilmiş ve bazı değişikliklere uğramıştır. 56 Quanzhou bölgesinde bulunan yazıtların tarihlendirmeleri orta satırlarda yer almaktadır ve ayrıca Quanzhou’daki yazıtlar içerisinde “Tabgaç Takvimi”, “Tang Takvimi” gibi sözcüklerin de kullanılmış olması istisnaî bir durumdur. Yazıtların belirli zaman dilimlerine işaret etmesi, o dönem hakkında sosyal, kültürel, filolojik ve dinî olarak bazı yorumlar yapmamızı mümkün kılmıştır. Yazıtlardaki tarihlendirme ve verilen bilgiler sayesinde Orta Asya’da vuku bulmuş ve 1347-1351 tarihlerinde Avrupa’ya kadar yayılan Veba Salgını hakkında önemli bilgilere ulaşılabilmektedir. Semireçye bölgesindeki mezar taşlarında, 1649 ve 1650 (1338- 1339) yılları arasında Veba Salgını olduğu ve halkın bu hastalıktan öldüğü açıkça belirtilmiştir (Dickens, 2016, 126; Tang, 2022, 217). Li Tang, bahsedilen Veba Salgını’nın 1341 yılında hâlâ yaygın olduğunu çünkü 1652 (1341) yılında en az 16 kişinin daha salgından öldüğünü belirtmiştir (2022, 217). Yazıtların çevirilerinden açıktır ki taş ustaları bu yıllar arasında vefat eden ölülerin mezar taşlarına “mīṯ b- māwtānā”, yani “vebadan öldü” bilgisini eklemişlerdir. Yine metinler içerisinde tarihî şahıslar hakkında önemli bilgiler verildiği görülmektedir; bilhassa Çağatay Hanlarından biri olan Cenkşi Han’ın tahta çıktığı yılı işaret eden bir kitaba mevcuttur (bk. Alma Katun Kitabesi). Genel olarak mezar taşlarındaki sisteme göre, ölen kişinin ölüm tarihinin ardından ismi, yaşı, soy ağacı, unvanı ve mesleği gibi bilgiler yazılmaktadır. Türkçe metinler genel olarak “Hükümdar Aleksandros İlig Han takvimine göre” veya “Makedonya Kralı Philip’in oğlu Aleksandros Han takvimine göre” diye başlamaktadır. Aynı zamanda 12 Hayvanlı Türk Takvimi kullanılan mezar taşlarında bazı yanlışlar göze çarpmaktadır, zira çalışmamız içerisinde bu hatalara müdahale ederek düzelttiğimiz ve ilgili dipnotta belirttiğimiz tarihlendirmeler bulunmaktadır dolayısıyla yazıtların yorumlanmasında bunu göz önünde bulundurmak faydalı olacaktır. Yine bu tarihlerin kontrol edilmesi ve düzeltilmesi aşamasında W. Klein’in Silk Road Studies III. Das Nestorianische Christentum an den Handelswegen durch Kyrgyzstan bis zum 14. Jh. 57 adlı çalışmasının sonunda bulunan “Anhang” kısmındaki tarih listesinden faydalanılmıştır. 58 2. XIII. VE XIV. YÜZYILLLARA AİT NESTÛRÎ MEZAR TAŞLARININ TRANSLİTERASYON VE TÜRKÇE ÇEVİRİSİ Geniş bir coğrafyayı kapsayan Orta Asya, Nestûrî Hristiyanlığın kabul gördüğü ve buna bağlı olarak izler barındıran bir bölgedir. Bilhassa tez çalışmamızın ana malzemelerini oluşturan mezar taşlarının keşfedildiği Orta Asya, günümüzde de yeni keşifler için merak uyandırmaya devam etmektedir. Bahsi geçen coğrafya içerisinde Nestûrî mezar taşlarının birbirinden farklı bölgelerde keşfedildiği bilinmektedir. Çalışmamız içerisinde mezar taşlarının keşfedildiği bölgeler Çu Vadisi-Bişkek Bölgesi, Tokmak-Burana Bölgesi, İlibalık Bölgesi, Almalık Bölgesi, İç Moğalistan ve Quanzhou Bölgesi olarak tasnif edilmiştir. Sözü edilen bölgelere baktığımızda Çu Vadisi-Bişkek Bölgesi kapsamında 628, Burana-Tokmak bölgesinde 52, İlibalık bölgesinde ise 39 mezar taşının çevirisi yapılmıştır. Bunlara ek olarak Almalık için 32, İç Moğolistan için 90, Quanzhou bölgesi için ise 13 adet mezar taşının yazı çevirimleri ve Türkçe çevirileri yapılmıştır. Coğrafî olarak dağılımları yapılan mezar taşları kronolojik olarak sıralanmış, sıralanan yazıtlar da kendi içerisinde “Tarihli”, “Tarihsiz” ve “Yazısız” şeklinde ayrı başlıklar altında tasnif edilmiştir. “Tarihli Nestûrî Mezar Taşları” başlığı altında bulunan yazıtlar belirli bir süreç hakkında net tarihsel bilgi vermekteyken,“Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları” başlığı altında yer alan mezar taşları net bir tarih içermemektedir. Buna bağlı olarak da gerek hiçbir tarih vermeyen, gerek yalnızca 12 Hayvanlı Takvim’e göre bilgi veren mezar taşları, “Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları” başlığı altında incelenmiştir. “Yazısız Nestûrî Mezar Taşları” başlığında ise hiçbir yazılı bilgi vermeyen, yalnızca bir haç sembolü taşıyan yazıtlar tetkik edilmiştir. 2.1. Semireçye (Yedi Su) Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları Günümüzde büyük bir bölümü Kazakistan sınırları içerisinde bulunan ve güney uçlarının Kırgızistan’a kadar uzandığı Semireçye bölgesi, Nestûrî kalıntılarının yoğun olduğu bir bölgedir. Geniş bir alanı içerisine alan Semireçye bölgesi, tez çalışmamız içerisinde en fazla yazıtın bulunduğu coğrafya olmuştur. Çalışmamız içerisinde Çu 59 Vadisi, Bişkek yakınlarında bulunan yazıtlar ile Burana-Tokmak bölgesinde bulunan yazıtlar ve İlibalık bölgesinde keşfedilen yazıtlar Semireçye başlığı altında incelenmiştir. 31 2.1.1. Çu Vadisi-Bişkek Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları Semireçye Bölgesi dediğimiz coğrafyaya dâhil olan Çu Vadisi ve Bişkek yakınlarında keşfedilen yazıtlar bu başlık altında toplanmıştır. Yazı çevirimleri yapılmış olan Süryanice-Türkçe Nestûrî mezar taşları ilgili başlıklar altında tasnif edilmiştir bu bağlamda Çu Vadisi-Bişkek Bölgesinde toplamda 628 yazıt incelenmiştir ve incelenen yazıtlardan 471 tanesinin tarihli, 150 tanesinin açık bir tarih belirtmediği, aynı zamanda 7 mezar taşının da yazısız olduğu tespit edilmiştir. 2.1.1.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (D. C. 1897 N: 2) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni (1 1512 ܐܠܛܘܢ ܛܘܢܓܐ ܪܝܫܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlṭwn ṭwngʾ ryšʿdtʾ 1) Alṭun Ṭūngā rīšʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1512 (1201) [senesinde. Bu mezar] kilise lideri Altun Tunga’nındır. 31 Tez çalışmamız boyunca yardımlarını esirgemeyen P. G. Borbone, coğrafya dağılımımız hususunda da önemli tavsiyelerde ve eklemelerde bulunmuştur yine Çu Vadisi-Bişkek ile Burana-Tokmak Bölgesinde keşfedilen yazıtların “Semireçye” adı atlında işlenmesi gerektiğini tavsiye etmiştir. Çalışmamız içerisinde kendisinin öneri ve tavsiyeleri dikkate alınarak en uygun sınıflandırmanın bu şekilde olacağı konusunda fikir birliği sağlanmıştır. Yapmış olduğu yardımlar ve yönlendirmeler için Borbone’ye tekrar teşekkür etmeyi borç biliriz. 60 N: 2 (Ç. C. 2011 S: 74) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni (1 ܒܫܢܬ ܐܐܪܩܨܛ (2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ (3 ܩܫܝܫ]ܐ[ (4 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ ܫܝܚܩܗ (؟) Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾʾrqṣṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1559 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) qšyš[ʾ] 3) q(a)š(š)īš[ā] 4) ʿlymʾ rǥyǥʾ šyḥqh (?) 4) ʿl(a)ymā rǥīǥā Šiḥq(a)h (?) Türkçe Çevirisi: 1559 (1248) senesinde. Bu mezar sevimli genç papaz . . . . . .’dır. Bu yazıtta geçen ismi okumak oldukça zordur. Cumagulov 2011 tarihli eserinde ismin harflerini çevirmeye çalışmış olsa da mezar taşının görseline bakıldığında harflerde hata olduğu açıktır (68). Yazıta işlenen özel isim belirsiz ve siliktir, bu sebeple isim çevrilememiştir. N: 3 (D. C. 1890 N: 60 (159); Ç. C. 2011 S: 288) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܢܬ )2 ܬܪܢܓܐܠ )3 ܘܒܫܢܬ ܐܬܩܡܢ )4 ܒܬܠܬ )5 ܚܙܝܪܢ ܡܝܬ ܫܠܝܐ 61 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šnṯ 1) šn(a)ṯ 2) trnǥlʾ 2) t(a)rn(a)ǥlā 3) w-bšnṯ ʾtqmn 3) w-b(a)šn(a)ṯ 1560 4) btlṯ 4) btl(a)ṯ 5) ḥzyrn myṯ šlyʾ 5) ḥzir(ā)n mīṯ Š(i)l(y)ā Türkçe Çevirisi: Horoz (Türk takvimine göre tavuk)32 yılı, 1560 (1249) senesinde. Şilya Haziran ayının üçüncü gününde öldü. N: 4 (D. C. 1890 N: 61 (142).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܤܐ ܗܘܐ )2 ܒܫܢܬ ܟܠܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܡܪܝܡ )4 كܘܫܛܐܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqsʾ hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1561 hwā 2) bšnṯ klbʾ 2) b(a)šn(a)ṯ k(a)lbā 3) hnw qḇrh d-mrym 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h d-M(a)ry(a)m 4) qwšṭʾnṣ 4) Qušṭ(ā)nṣ Türkçe Çevirisi: 1561 (1250) senesi, bu köpek yılıdır. Bu mezar Meryem Quştanç’ındır. tarnaǥlā) kelimesi Süryanicede “horoz” demektir. Çeviri içerisinde Türk takvimine göre denk) ܬܪܢܓܐܠ 32 geldiği yıl adı da beraberinde verilmiştir. Aynı zamanda Süryanicede dil özelliklerine bağlı olarak eril ve dişil ayrımı yapılmaktadır. Bu sebeple ܬܪܢܓܐܠ kelimesi, kadın mezarlarında karşımıza kelime sonuna kelimesi ”ܬܪܢܓܐܠ“ tā) ekini almış şekliyle çıkmaktadır. Bundan sonra çalışmamız içerisinde) ܬܐ “tavuk” yılı olarak çevrilecektir. 62 N: 5 (Ç. C. 2011 S: 124) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܐܬܩܣܐ )3 ܗܕܐܗܝ )4 ܩܒܪܗ )5 ܡܘܠܕܝܨܐܣ )؟( )6 کܘܫܛܢܨ )؟( )7 ܥܠܝ]ܡܬܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2) ʾtqsʾ 2) 1561 3) hdʾ hy 3) h(ā)d(e)y 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(ā)h 5) mwldyṣʿs (?) 5) Muldiṣās (?) 6) qwšṭnṣ (?) 6) Qušṭ(ā)nṣ (?) 7) ʿly[mṯʾ] 7) ʿl(a)y[mṯā] Türkçe Çevirisi: 1561 (1250) senesinde. Bu mezar genç kız Muldişas (?) Quştanç (?)’ındır. Cumagulov tarihlendirmeyi 1680 (1269) olarak okumuştur (2011, 124). Bahsi geçen mezar taşının 2. satırındaki harflere baktığımızda 1561 tarihine ulaşılmaktadır. Buna bağlı olarak mezar taşında geçen tarih 1561 olarak çevrilmiştir. N: 6 (D. C. 1897 N: 3) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܣܕ ܣܨکܐܢ 63 )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܓܘܪܓܝܣ )3 ܐܘܠܝܓܘܢ ܣܒܐ ܡܐܠ )4 ܣܓܝ ܟܘܢ ܒܨܠܘܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqsd sṣkʾn 1) b(a)šn(a)ṯ 1563 s(ı)ṣkān 2) hnw qḇrh gwrgys 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h G(i)w(a)rgīs 3) ʾwlygwn sḇʾ mlʾ 3) Oligun s(ā)ḇā m(i)(l)le 4) sgy kwn bṣlwṯʾ 4) s(a)g(g)ī k(a)w(w)(i)n b(a)ṣl(ā)w(ā)ṯā(?) Türkçe Çevirisi: 1563 (1252) senesi, sıçkan yılında. Bu mezar birçok duada yer alan yaşlı adam Givargis Oligun’undur. N: 7 (D. C. 1890 N: 65 (183).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܤܗ )2 ܗܘܐ ܛܘܪܟܐ ]ܝ[ܬ )3 ܐ]ܘ[ܕ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪ]ܗ[ )5 ܕܡܪܝܡ ܟܐܛܘܢ كܘ]ܫܛܐܢܨ)؟([ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqsh 1) b(a)šn(a)ṯ 1565 2) hwʾ ṭwrkʾ[y]ṯ 2) hwā Ṭ(ū)rkāʾ[ī]ṯ 3) ʾ[w]d 3) ʾ[ū]d 4) hḏʾ hy qḇr[h] 4) h(ā)ḏ(e)y q(a)ḇr(ā)[h] 5) d-mrym ḵʾṭwn qw[šṭʾnṣ(?)] 5) d-M(a)ry(a)m Ḵ(ā)ṭūn Qu[šṭ(ā)nṣ(?)] Türkçe Çevirisi: 1565 (1253) senesi, Türk takvimine göre ud yılında. Bu mezar Meryem Hatun Quştanç’ındır. 64 N: 8 (D. C. 1890 N: 66 (138).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܐܡܐ ܟܘܪܐܦܝܤܩܘܦܐ )2 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܚܡܫܡܐܐ )3 ܘܫܬܝܢ ܘܫܬܐ ܥܢܕ ܡܢ )4 ܥܠܡܐ ܗܐ ܒܝܪܚ ܐܒ )5 ܒܝܘܡ ܚܪ ܒܫܒܐ ܥܘܡܪܛܐ )6 ܕܡܐܠ ܡܪܢ ܢܚܠܛ ܪܘܚܗ )7 ܥܡ ܟܐܢܐ ܘܙܕܝܩܐ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh d-ʾmʾ kwrʾpysqwpʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h d-Āmā 2) bšnṯ ālp ḥmšmʾʾ korap(p)īsqopā 3) w-štyn w-štʾ ʿnd mn 2) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p ḥ(a)mš(ā)māʾ 4) ʿlmʾ hʾ byrḥ ʾḇ 3) w-št(ī)n w-štā ʿn(a)d m(i)n 5) bywm ḥr bšbʾ ʿwmrṭʾ 4) ʿ(ā)lmā h(ā)(n)ā bīr(a)ḥ Āḇ 6) dmlʾ mrn nḥlṭ rwḥh 5) by(o)m ḥ(a)d bš(a)(b)bā ʿ(u)mrṭā 7) ʿm kʾnʾ w-zdyqʾ ʾmyn 6) damle m(ā)ran n(i)ḥl(a)ṭ rūḥ(e)h 7) ʿ(a)m kēne w-z(a)ddīqe āmīn Türkçe Çevirisi: Bu horepiskopos Ama’nın mezarıdır. 1566 (1255) yılının Ağustos ayında, Pazar gününde bu dünyadan ayrıldı. Rabbimiz ruhunu birleştirdi. Amin! Rabbimiz ruhunu adiller ve haniflerle karıştırsın. N: 9 (D. C. 1890 N: 692).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܤܛ )2 ܗܢܘ )3 ܩܒܪܗ )4 ܡܢܓܟܘܛܐܫ ܡܗܝܡܢܐ 65 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqsṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1569 2) hnw 2) h(ā)n(ā)w 3) qḇrh 3) q(a)ḇr(e)h 4) mngkwṭʾš mhymnʾ 4) M(e)ngküṭaš mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1569 (1258) senesinde. Bu mezar mümin Mengkütaş’ındır. N: 10 (D. C. 1897 N: 4) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܘܥܒ )2 ܬܪܢܓܐܠ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܐܠܝܫܘܥ ܘܟܘܫܛܨ )5 ܛܘܝܐ ܛܐܫܟ )6 ܐܢܐܣܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqʿb 1) b(a)šn(a)ṯ 1572 2) trnǥlʾ 2) t(a)rn(a)ǥlā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 4) ʾlyšwʿ w-kwšṭṣ 4) Elišoʿ w-Kušṭ(ā)ṣ 5) ṭwyʾ ṭʾšk 5) Ṭuyā Ṭāš(i)k 6) ʾnʾsy 6) anası33 Türkçe Çevirisi: 1572 (1261) tavuk senesinde. Bu mezar Elişoʿ ve annesi Kuştas Tuya Taşik’indir. 33 Bu satırda geçen “anası”kelimesi Türkçedir. 66 N: 11 ( D. C. 1897 N: 5) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni (1 1573 ܩܒܪܗ کܘܫܛܐܢܨ ܐܡܗ ܕܐܝܣܦܗܣܐܠܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1573 qḇrh kwšṭʾnṣ ʾmh d-ʾysphslʾr 1) 1573 q(a)ḇr(ā)h Kušṭānṣ im(m)eh d- isp(a)hs(a)lār Türkçe Çevirisi: 1573 (1262) senesinde. [Bu mezar] sipehsâlârın annesi Kuştanç’ındır.34 Burada kullanılan sipehsâlâr kelimesi orduda hizmetli anlamındadır ve bu bir unvanı veya bir mesleği belirtmektedir (Chwolson, 1897, 8). Li Tang’a göre35 üst düzey bir askeri komutan anlamına gelen sipehsâlâr, Farsça bir unvan olması ve genel olarak İslam dünyasında kullanılmasına rağmen Hristiyan olan bu topluluk tarafından da kullanılmıştır (2022, 214). N: 12 ( D. C. 1890 N: 73 (105).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐ]ܬ[ܩܥܓ )2 ܟܠܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܘܒܪܗ )4 ܓܝܘܪܓܝܤ ܩ]ܫ[ܐ )5 ܒܪ]ܗ[ ܡܠܝܚܐ ܟܘܪ ܐܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾ[t]qʿg 1) b(a)šn(a)ṯ 1573 34 Bu mezar taşının Türkçe çevirisi, okunan kelimeler çerçevesinde bu şekildedir. 35 Li Tang mezar taşlarında geçen pek çok unvanı tablo şeklinde incelemiştir ancak makalesinde incelemiş olduğu “saʿura, eskolāyā, qaiyāmā, rišʿdta” gibi unvanların yazımında bazı farklılıklar bulunmaktadır (Tang, 2022, 213-215). Bilhassa çalışmamızda, bu kelimeler çerçevesinde Doğu Süryanicesi uzmanı olan Nicholas Al-Jeloo’nun önerileri dikkate alınmıştır. 67 2) klbʾ 2) k(a)lbā 3) hnw qwḇrh 3) h(ā)n(ā)w qaḇr(e)h 4) gywrgys q[š]ʾ 4) Giw(a)rg(ī)s q(a)[š(š)]ā36 5) br[h] mlyḥʾ kwr ʾs 5) br(e)[h] M(a)līḥā kor37 as Türkçe Çevirisi: 1573 (1262) senesi, köpek yılında. Bu mezar horepiskopos Maliha’nın oğlu papaz Givargis’indir. N: 13 (D. C. 1890 N: 74 (185); Ç. C. 2011 S: 293) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܬܠܝܐ )2 ܒܫܢܬ ܐܬܩܥܕ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )4 ܥܒܪܝܫܘܥ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtlyʾ 1) atl(ā)yā 2) bšnṯ ʾtqʿd 2) b(a)šn(a)ṯ 1574 3) hnw qḇrʾ 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 4) ʿbryšwʿ mhymnʾ 4) ʿ(A)ḇ(d)īšoʿ38 mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Ejderha (it veya tunguz),39 1574 (1263) senesinde. Bu mezar mümin Abdişo’nundur. 36 Burada ܩܫܝܫܐ (qaššīšā) kelimesinin kısaltılmış hali yazılmıştır. 37 Bu mezar taşında ܟܘܪܐܦܝܤܩܘܦܐ (korappīsqopā) kelimesinin kısaltılmış hali yazılmıştır. Muhtemelen yazıcı taşın alanı dolayısıyla kısaltmalar kullanmayı tercih etmiştir. 38 Mezar taşının Süryani harfleri ile yazımı Chwolson’un 1890 yayınlı eserinde olduğu gibi yazılmıştır fakat burada karşımıza bir problem çıkmaktadır: Yazıtın 4. Satırında belirtilen ismin 3. harfi ܪ olarak yazılmasına rağmen çevirisinde ܕ şekliyle çevrilmiştir. Süryani harflerin hatalı yazılmış olma ihtimali göz önünde bulundurularak yorumlu transliterasyonda çeviriye sadık kalınarak ܕ olarak yazılmıştır. 39 1574 tarihi 12 Hayvanlı Takvim’e göre it veya tunguz yıllarına denk gelmektedir, muhtemelen taş ustası hatalı yazmıştır. 68 Mezar taşında ilk satırdaki kelimenin muhtemelen ikinci harfi hatalı yazılmıştır. Kelimenin orijinalinde ikinci harfin ܬ olması gerekmektedir (Chwolson, 1890, 18). Yorumlu transliterasyonda kelime orjinal haliyle çevrilmiştir. N: 14 ( D. C. 1897 N: 6) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1575 ܗܕܐ ܗܝ ܣܡܝܕܐ ܛܠܝܛܐ40 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1575 hdʾ hy smydʾ ṭlyṯʾ 1) 1575 h(ā)d(e)y Smidā ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) [senesinde.] Bu [mezar] küçük kız Smida’nındır. N: 15 (D. C. 1897 N: 7) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1575 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ ܓܝܘܪܓܝܤ ܒܪ ܙܐܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1575 hnw qḇrh ʾskwlyʾ gywrgys br 1575 h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h iskol(ā)yā zʾwmʾ Giw(a)rgīs b(a)r Zawmā Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) [senesinde. Bu mezar] Zavma’nın oğlu öğrenci Givargis’indir. 40 Kelimenin sonunda eklenen “tā” eki dişil ekidir. Kelime sonralarına gelen bu ekin doğru yazımı “ܬܐ” (tā) şeklinde olmalıdır. 69 N: 16 (D. C. 1897 N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1575 ܕܦܝܠܝܦܘܣ ܣܥܘܪܐ ܒܪ ܡܠܦܢܐ ܒܪ ܛܘܢܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1575 d-pylypws sʿwrʾ br mlpnʾ br 1) 1575 d-Pīlīpos s(ā)ʿorā b(a)r ṭwngʾ M(a)lpānā b(a)r Ṭūngā Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) [senesinde. Bu mezar] öğretmen Tunga’nın oğlu, kilise bekçisi Pilipos’undur. N: 17 (D. C. 1897 N: 9) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1575 ܣܒܐ )2 ܝܫܚܘܥ ܪܝܫܚܘܒܐ )3 ܓܡܝܪܐ ܗܢܘ ܩܒܪܐ )4 ܗܕܝܪܐ ܡܠܦܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1575 sḇʾ 1) 1575 s(a)ḇā 2) yšwʿ ryšḥwbʾ 2) İšoʿ rišḥub(b)ā (?) 3) gmyrʾ hnw qḇrʾ 3) gmīrā h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 4) hdyrʾ mlpnʾ 4) hdīrā m(a)lp(ā)nā Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) [senesinde.] Bu mezar refah yöneticisi, mükemmel öğretmen, saygıdeğer yaşlı adam İšoʿ’nındır. N: 18 (D. C. 1897 N: 10) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1575 ܦܘܠܘܣ ܐܡܝܢ 70 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1575 pwlws ʾmyn 1) 1575 P(a)wlos āmīn Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) [senesinde. Bu mezar] Pavlos’undur. Amin! N: 19 (Ç. C. 2011 S: 295) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܥܗ )2 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ ܗܢܘ ܩܒܪܐ )3 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ ܥܢܕ ܡܢ )4 ܥܠܡܐ ܗܕܐ )5 کܘܛܠܘܟ ܐܣܐܠܢ ܩܫܝܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqʿh 1) b(a)šn(a)ṯ 1575 2) šnṯ ʿwqbrʾ hnw qḇrʾ 2) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 3) ʿlymʾ rǥyǥʾ ʿnd men 3) ʿl(a)ymā rǥīǥā ʿn(a)d min 4) ʿlmʾ hdʾ 4) ʿ(ā)lmā h(ā)de 5) kwṭlwk ʾslʾn qšyšʾ 5) Kuṭluk Aslān q(a)š(š)īšā Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) senesi, fare yılında. Bu mezar papaz Kutluk Arslan’ındır. N: 20 (D. C. 1890 N: 75,1 (123); Ç. C. 2011 S: 301) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܚܡܫܡܐܐ )2 ܘܫܒܥܝܢ ܘܚܡܫܐ )3 ܥܘܒܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܝܘܫܡܝܕ ܩܫܐ 71 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp ḥmšmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p ḥ(a)m(m)(i)šmāʾā 2) wšbʿyn wḥmšʾ 2) w-š(a)ḇʿīn w-ḥ(a)mšā 3) ʿwḇrʾ 3) ʿūq(a)brā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ywšmyd qšʾ 5) Yušmid q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) senesi, fare yılında. Bu mezar papaz Yuşmid’indir. N: 21 (D. C. 1890 N: 75,2 (135).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܥܗ )2 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܕܢܚܐ )4 ܡܗܝܡܢܐ )5 ܟܕ ܕܨܡܚܐ كܘܫܛܝ )6 ܕܟܝܪ ܢܗܐ )7 ܫܠܡܐ ܥܡ )8 ܪܘܚܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqʿh 1) b(a)šn(a)ṯ 1575 2) šnṯ ʿwqbrʾ 2) šn(a)ṯ ʿūqabrā 3) hnw qḇrh d-dnḥʾ 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h d-D(i)nḥā 4) mhymnʾ 4) mh(a)ymnā 5) kd d-ṣmḥʾ qwšṭy 5) k(a)d d-Ṣ(i)mḥā Kušṭi 6) dkyr nhʾ 6) dḵīr nhā 7) šlmʾ ʿm 7) šl(ā)mā ʿ(a)m 8) rwḥh 8) rūḥ(e)h Türkçe Çevirisi: 1575 (1264) senesi, fare yılında. Bu mezar Zimha Quşti’nin oğlu mümin Dinha’nındır. Onu hatırla (yani onun hatırasını) ve barış ruhu üzerine olsun. 72 N: 22 (D. C. 1897 N: 11) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܢܬ ܐܬܩܥܘ ܗܘܐ )2 ܫܢܬ ܬܘܪܐ )3 ܒܥܣܪܝܢ ܘܬܠܬ ܒܐܕܐܪ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ کܝܙ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )5 ܒܪܬܐ ܕܐܠܛܘܢ ܐܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šnṯ ʾtqʿw hwʾ 1) šn(a)ṯ 1576 hwā 2) šnṯ twrʾ 2) šn(a)ṯ t(ā)wrā 3) b-ʿsryn w-tlṯ b-ʾdʾr 3) b-ʿ(i)srīn w-tl(ā)ṯ b-Ādār 4) hnw qḇrh kyz ʾšʾ mhymntʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h Kız Ašā 5) brtʾ d-ʾltwn ʾbʾ mh(a)ym(a)ntā 5) b(a)rṯā d-Altun Ab(b)ā Türkçe Çevirisi: 1576 (1265) senesi, sığır yılı Mart’ın 23’ünde. Bu mezar Altun Abba’nın mümine kızı Kız-Aşa’nındır. N: 23 (D. C. 1897 N: 12) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1577 ܩܒܪܐ ܠܥܙܪ ܐܪܩܝܕܝܩܘܢ ܣܒܐ ܗܕܝܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1577 qḇrʾ lʿzr ʾrqydyqwn sḇʾ hdyrʾ 1) 1577 q(a)ḇrā Lʿ(a)z(a)r ark(i)dy(ā)qon s(ā)ḇā hdīrā Türkçe Çevirisi: 1577 (1266) [senesinde. Bu mezar] saygıdeğer yaşlı başdiyakon Lazar’ındır. 73 N: 24 (D. C. 1897 N: 13) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1577 ܩܒܪܐ کܘܣܛܐܢ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1577 qḇrʾ qwsṭʾn qšʾ 1) 1577 q(a)ḇrā Qusṭān q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1577 (1266) [senesinde. Bu] mezar papaz Kustan’ındır. N: 25 ( D. C. 1890 N: 80 (215).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦ )2 ܗܘܐ ܚܘܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ] كܘ[ܛܠܘܟ )4 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqp 1) b(a)šn(a)ṯ 1580 2) hwʾ ḥwyʾ hnw qḇrh 2) hwā ḥ(i)wyā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 3) [qw]ṭlwk 3) [Qu]ṭluk 4) mhymntʾ 4) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1580 (1269) senesinde, yılan yılında. Bu mezar mümine Kutluk’undur. N: 26 (D. C. 1890 N: 80,1 (217).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦ )2 ܚܘܐ ܗܘܝܐ ܗܕܝ ܩܒܪܗ )3 ܛܘܙ ܛܝܪܝܡ كܘܫܛܢܨ 74 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqp 1) b(a)šn(a)ṯ 1580 2) hwʾ ḥwyʾ hdy qḇrh 2) h(ā)we ḥ(i)wyā h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 3) ṭwz ṭyrym qwšṭnṣ 3) Ṭūz Ṭerīm Qušṭ(ā)nṣ Türkçe Çevirisi: 1580 (1269) senesi, yılan yılında. Bu mezar Tuz-Terim Quştanç’ındır. N: 27 (W. K. 2000 N: 40 (Abb. 70)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܐܬܩܦ )3 ܗܕܐ ܗܝ )4 ܩܒܪܗ )5 ܐܡܝܠܬ . . . )6 کܘܛܠܘܟ . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2)ʾtwp 2)1580 3) hdʾ hy 3) h(ā)dey 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(a)h 5) ʾmyltʾ . . . 5) Amiltā . . . 6) kwṭlwk . . . 6) Kuṭluk . . . Türkçe Çevirisi: 1580 (1269) senesinde. Bu mezar . . . Amilta . . . Kutluk’undur. N: 28 (D. C. 1890 N: 81 (157); Ç. C. 2011 S: 232) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ 75 )3 ܕܤܪܓܝܤ ܩܫܝܫܐ )4 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ )5 ܒܪܝܡܝܢܐ )6 ܒܪܗ ܐܝܡܢܓܟܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqpʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1681 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) d-srgys qšyšʾ 3) d-S(a)rgis q(a)š(š)īšā 4) ʿlymʾ rǥyǥʾ 4) ʿl(a)ymā rǥīǥā 5) brymynʾ 5) b(a)r-y(a)m(m)īnā 6) brh ʾymngkw 6) br(e)h Aym(e)ngku Türkçe Çevirisi: 1581 (1270) senesinde. Bu mezar Aymengkü’nun güzel ve genç oğlu papaz Sargis’indir. N: 29 ( D. C. 1890 N: 83 (127).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦܓ )2 ܗܘܐ ܩܘܦܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܨܘܡܐ ܩܫܝܫܐ ܘܪܒܚܝܐܠ )5 ܤܒܐ ܒܪܝܟܐ )6 ܐܡܝܪܐ )7 ܡܫܡܗܐ )8 ܒܪ ܓܝܘܪܓܝܤ ܪܒܚܝܐܠ )9 ܡܪܢ ܢܚܠܛ ܪܘܚܗ ܥܡ )10 ܪܘܚܐ ܐܒܗܬܐ ܘܩܕ]ܝ[ܫܐ )11 ]ܠ[ܥܠܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqpg 1) b(a)šn(a)ṯ 1583 76 2) hwʾ qwpʾ 2) hwā qopā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) ṣwmʾ qšyšʾ w-rbḥylʾ 4) Ṣ(a)wmā q(a)š(š)īšā w-r(a)bḥ(a)ylā 5) sḇʾ bryḵʾ 5) s(a)ḇā brīḵā 6) ʾmyrʾ 6) am(m)īrā 7) mšmhʾ 7) mš(a)mhā 8) br gywrgys rbḥylʾ 8) b(a)r Giw(a)rgīs r(a)bḥ(a)ylā 9) mrn nḥlṭ rwḥh ʿm 9) m(ā)r(a)n n(i)ḥl(a)ṭ rūḥ(e)h ʿ(a)m 10) rwḥʾ ʾḇhṯʾ w-qd[y]šʾ 10) rūḥā aḇ(ā)h(ā)ṯā w-q(a)d(d)[ī]še 11) [l]ʿlmyn 11) [l]-ʿ(ā)lmīn Türkçe Çevirisi: 1583 (1272) senesi, maymun yılında. Bu mezar hayırlı yaşlı adam, ünlü emir, komutan Givargis’in oğlu, papaz ve komutan Savma’nındır. Rabbimiz ruhunu ebediyen babalarının ve azizlerinin ruhlarıyla karıştırsın. N: 30 (D. C. 1890 N: 84 (218); Ç. C. 2011 S: 283) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦܕ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )3 ܦܐܓ ܡܢܓܟܘ ܤܥܘܪܐ )4 ܡܗܝܡܢܐ ܡܟܝܟܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqpd 1) b(a)šn(a)ṯ 1584 2) hnw qḇrʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 3) bʾg mngkw sʿwrʾ 3) Beg M(e)ngku s(ā)ʿorā 4) mhymnʾ mkyḵʾ 4) mh(a)ymnā m(a)kīḵā Türkçe Çevirisi: 1584 (1273) senesinde. Bu mezar mütevazı bir mümin olan kilise müdavimi (ziyaretçisi) Beg-Mengkü’nundur. 77 N: 31 (D. C. 1897 N: 13,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1584 ܟܘܪܝܩܘܣ ܩܫܐ ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1584 kwryqws qšʾ ʿlymʾ rǥyǥʾ 1) 1584 Kury(a)qos q(a)š(š)ā ʿl(a)ymā mhymnʾ rǥīǥā mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1584 (1273) senesi, [tavuk yılında. Bu mezar] ışık saçan, mümin, genç papaz Kuryaqos’undur. N: 32 (D. C. 1890 N: 85 (191).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦܗ )2 ܟܠܒܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܛܘܙܐܝܐ كܘܫܛܐܢܨ )5 ܤܒܬܐ ܒܪܝܟܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqph 1) b(a)šn(a)ṯ 1585 2) klbʾ 2) k(a)lbā 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) ṭwzʾyʾ qwšṭʾnṣ 4) Ṭuzayā Košṭānṣ 5) sḇtʾ bryḵtʾ 5) s(ā)ḇtā brīḵtā Türkçe Çevirisi: 1585 (1274) senesi, köpek yılında. Bu mezar mübarek yaşlı kadın Tuzaya Kuştanç’ındır. 78 N: 33 (D. C. 1897 N: 14) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1585 کܝܙ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1585 kyz ʾšʾ mhymntʾ 1) 1585 Kız Ašā mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1585 (1274) [senesi, köpek yılında. Bu mezar] mümine Kız Aşa’nındır. N: 34 (D. C. 1890 N: 75 (102).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܥܗ )2 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ ܥܢܕ ܡܢ )4 ܥܠܡܐ ܗܕܐ )5 كܘܛܠܘܟ ܐܪܤܐܠܢ ܩܫܝܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqʿh 1) b(a)šn(a)ṯ 1575 2) šnṯ ʿwqbrʾ hnw qḇrh 2) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) ʿlymʾ rǥyǥʾ ʿnd mn 3) ʿl(a)ymā rǥīǥā ʿn(a)d m(i)n 4) ʿlmʾ hdʾ 4) ʿ(ā)lmā h(ā)de 5) Qwṭlwk ʾrslʾn qšyšʾ 5) Quṭluk Arslān q(a)š(š)īšā Türkçe Çevirisi: 1585 (1274) senesi, fare yılında. Bu mezar bu dünyadan boşanmış (ayrılmış) sevgili genç adam, papaz Kutluk Arslan’ındır. N: 35 (D. C. 1897 N: 15) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦܙ ܣܝܨکܐܢ 79 )2 ܒܝܪܚ ܬܫܪܝ ܩܪܝܡܐܝܐ )3 ܒܝܘܡܐ ܕܥܪܘܒܬܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܫܐܕܝ ܡܗܝܡܢܐ )5 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ )6 ܒܪܗ ܕܢܚܐ )7 ܩܝܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqpz syṣkʾn 1) b(a)šn(a)ṯ 1587 sıṣkān 2) byrḥ tšry qrymʾyʾ 2) bīr(a)ḥ t(i)šrī q(d)(ī)m(ā)yā 3) bywmʾ d-ʿrwḇtʾ 3) b-y(a)wmā d-ʿruḇtā 4) hnw qḇrh šʾdy mhymnʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Šādī mh(a)ymnā 5) ʿlymʾ rǥyǥʾ 5) ʿl(a)ymā rǥīǥā 6) brh dnḥʾ 6) br(e)h D(i)nḥā 7) qywmʾ 7) q(ā)yomā Türkçe Çevirisi: 1587 (1275) senesinde, sıçkan yılı, Ekim ayının Cuma gününde. Bu mezar güzel genç adam vekil Dinha’nın oğlu, mümin Şadi’nindir. N: 36 (D. C. 1890 N: 87 (212).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܦܙ ܗܘܐ )2 ]ܥܘܩܒܪܐ[ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܡܪܝܡ )؟( ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqpz hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1587 hwā 2) [ʿwqbrʾ] 2) [ʿūq(a)brā] 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) mrym (?) mhymntʾ 4) M(a)ry(a)m (?) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1587 (1276) senesi, fare yılında. Bu mezar mümine Meryem’indir. 80 N: 37 (D. C. 1897 N: 16) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1588 ܡܪܬܐ ܥܠܝܡܬܐ ܪܓܝܓܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1588 mrtʾ ʿlymṯʾ rǥyǥtʾ 1) 1588 M(ā)rtā ʿl(a)ymṯā rǥīǥtā Türkçe Çevirisi: 1588 (1277) [senesinde, sığır yılında. Bu mezar] genç güzel kız Marta’nındır. N: 38 (D. C. 1897 N:17) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1590 ܛܘܢܓܐ ܒܪܗ ܝܘܚܢܢ ܡܠܦܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1590 twngʾ brh ywḥnn mlpnʾ 1) 1590 Tūngā br(e)h Yoḥ(a)n(n)(ā)n m(a)lp(ā)nā Türkçe Çevirisi: 1590 (1279) [senesinde. Bu mezar] öğretmen Yohannan’ın oğlu Tunga’nındır. N: 39 (D. C. 1897 N: 18) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܪܬܗ ܕܫܠܝܚܐ ܩܫܝܫܐ ܬܒܣܡ ܡܪܝܐ ܒܡܠܟܘܬܗ ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ ܕܕܘܠܛܐܝܫܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) brṯh d-šlyḥʾ qšyšʾ t-bsm mryʾ b- 1) b(a)rṯ(e)h d-Šlīḥā q(a)š(š)(ī)šā mlkwṯh hdʾ hy qḇrh d-dwlṭʾyšy tb(a)s(s)(i)m m(ā)ryā b-m(a)lkūṯ(e)h h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h d-Dulṭaiši Türkçe Çevirisi: [1591 (1280) senesi, ejderha yılında.] Bu mezar papaz Şliha’nın kızı Dultaişi’nindir. Efendimiz, krallığında onu mutlu etsin. 81 N: 40 (D. C. 1890 N: 92 (57).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܒ )2 ܫܢܬ ܚܘܝܐ ܒܐܝܪܚ )3 ܐܝܠܘܠ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ ܡܐܝܦܪܗ )5 ܡܗܝܡܢܬܐ )6 ܐܢܬܬܗ ܕܨܘܡܐ ܝܥܩܘܒ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣb 1) b(a)šn(a)ṯ 1592 2) šnṯ ḥwyʾ bʾyrḥ 2) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā b-īr(a)ḥ 3) ʾylwl 3) Īlūl 4) hdʾ hy qḇrh mʾyfrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h Māʾifr(e)h 5) mhymntʾ 5) mh(a)ym(a)ntā 6) ʾntth d-ṣwmʾ yʿqwḇ 6) antt(e)h d-Ṣawmā Y(a)ʿqūḇ Türkçe Çevirisi: 1592 (1281) senesi, yılan yılı Eylül ayında. Bu mezar Savma Yakup’ın karısı Maifreh’nindir. N: 41 (D. C. 1897 N: 19) Mezar taşının okunuşu muhtemelen şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1593 ܣܘܣܝܐ ܒܐܝܪܚ )2 ܗܢܘ ܕܡܐܝܦܪܗ )3 ܐܢܬܬܐ ܨܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1593 swsyʾ bʾyrḥ 1) 1593 susyā b-īr(a)ḥ 2) hnw d-mʾyfrh 2) h(ā)n(ā)w d-Mā’ifr(e)h 3) ʾnttʾ ṣwmʾ 3) anttā Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: 1593 (1282) senesi, at yılında. Bu Savma’nın eşi (karısı) mümine Maifreh’nindir. 82 N: 42 (Ç. C. 2011 S: 152) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: Çu Vadisindeki Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 152). Bu yazıt 1593 (1282) tarihlerine ait olması ihtimaliyle beraber çevrilebilmesi henüz mümkün değildir. Harfler çok dağınıktır, anlamlı bir bütün haline getirmek de güçtür (Джумагулов, 2011, 152). Bahsi geçen bu yazıtın çeviri denemesi tarafımızca yapılmıştır. Anlamca en uygun haliyle çevrilen yazıt aşağıdaki şekildedir: Yazıtın Özgün Metni )1 [ܒܝܪܚ ܐܝܝܪ ܒܬܠܬ]ܒܫܒܐ؟ )2 ܦܩܝܕ ܠܗ ... )3 ܕ̈ܫܠܝܚܐ ܐܪܟܝܬ )4 ܝܩܘܢ )5 ܒ...ܩܝܝܠ ܪܝܫܥܕܬܐ )6 ܡܪܝܐ ܢܒܣܡ )7 ܒܡܠܟܘܬܗ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣd h 1) b(a)šn(a)ṯ 1594 5 2) byrḥ ʾyyr btlṯ [bšbʾ?] 2) b-īr(a)ḥ Ayy(a)r b(a)-tl(ā)ṯ [b- 3) pqyd lh š(a)b(b)ā? ] 83 4) dšlyḥʾ ʾrkyt 3) pqīd l(e)h 5) yqwn 4) d(a)-Šlīḥā ʾrkyt 6) b….qyyl ryšʿdtʾ 5) yqwn 7) mryʾ nḇsm 6) b….qyyl rīš-ʿ(e)dtā 8) bmlkwṯh ʾmyn 7) m(a)ryā nḇ(a)s(s)(i)m 8) b-m(a)lkūṯ(e)h āmīn Türkçe Çevirisi: 1594 senesi, Mayıs ayının 5. gününde (yani Salı), koyun yılında. …. kilise lideri, (…). Rabbimiz krallığında mutlu etsin, amin!41 N: 43 (D. C. 1897 N: 20) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1594 ܣܪܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1594 srʿ 1) 1594 S(ā)r(i)ʿ Türkçe Çevirisi: 1594 (1283) [senesinde. Bu mezar mümin] Sariʿ’nindir. N: 44 (D. C. 1897 N: 21) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܘ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܒܪܗܡ ܣܥܘܪܐ ܩܫܝܫܐ )3 ܐܣܟܘܠܝܐ ܒܪ )4 ܝܘܚܢܢ ܩܫܝܫܐ )5 ܗܘܐ ܥܢܕܢܗ ܒܝܘܡ ܬܪܝܢ ܒܫܒܐ )6 ܪܡܝܢ ܥܕܬܐ )7 ܡܪܢ ܢܚܣܐ ܣܡܘܗ )ܚܘܒܗ( ܐܡܝܢ 41 Araştırmacılar tarafından da çevirisinin zor olduğu ve yapılamadığı belirtilen yazıtın, çeviri denemesi çalışmamız içerisinde yapılmıştır. Sözü geçen yazıtın çevrilmesinde katkısı büyük olan Nicholas Al- Jeloo’ya yardımlarından ve tavsiyelerinden dolayı birkez daha teşekkür etmeyi borç biliriz. Bununla birlikte yapılan çevirinin geliştirilebilir olduğunu belirtmek yerinde olur. 84 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣw 1) b(a)šn(a)ṯ 1596 2) hnw qḇrh ʾḇrhm sʿwrʾ qšyšʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Aḇr(ā)h(ā)m 3) ʾskwlyʾ br s(ā)ʿorā q(a)š(š)īšā 4) ywḥnn qšyšʾ 3) iskol(ā)yā b(a)r 5) hwʾ ʿnrnh bywm tryn bšbʾ 4) Yoḥ(a)n(n)(ā)n q(a)š(š)īšā 6) rmyn ʿdtʾ 5) hwā ʿ(u)nd(ā)n(e)h b-yom tr(e)yn b- 7) mrn nḥsʾ ḥmwh (ḥwbh) ʾmyn š(a)b(b)ā 6) rmyn ʿ(e)dtā 7) m(ā)r(a)n nḥ(a)s(s)e ḥ(a)wb(ā)(w)h āmīn! Türkçe Çevirisi: 1596 (1285) senesinde. Bu mezar papaz Yohannan’ın oğlu kilise bekçisi öğrenci Abraham’ındır. Pazartesi günü ayrıldı (öldü), …. kilise. Efendimiz günahlarını affetsin, amin! N: 45 (D. C. 1897 N: 22) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1597 ܐܣܟܘܠܝܐ ܐܪܣܐܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1597 ʾskwlyʾ ʾrslʾn 1) 1597 iskol(ā)yā Arslān Türkçe Çevirisi: 1597 (1286) [senesinde. Bu mezar] öğrenci Arslan’ındır. N: 46 (D. C. 1897 N: 23) Mezar taşının tarihlendirmesi N: 44 (D. C. 1897 N:21 ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܥܠܝܡܬܐ ܟܫܝܪܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿlymṯʾ kšyrtʾ 1) ʿl(a)ymṯā k(a)š(š)īrtā 85 Türkçe Çevirisi: [1597 (1286) senesinde. Bu mezar mümine,] başarılı genç kız [Marta’nındır.] N: 47 (D. C. 1897 N: 24) Mezar taşının tarihlendirmesi N: 44 (D. C. 1897 N:21 ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܬܪܝܡ ܨܝܢܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw trym synytʾ 1) h(ā)n(ā)w T(e)rīm Ṣīn(ā)ytā Türkçe Çevirisi: [1597 (1286) senesinde.] Bu mümine Çinli Terim’indir. N: 48 (D. C. 1897 N: 25) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܘܪܟܐܝܬ )2 ܝܘܚܢܢ ܛܓܝܢ ܪܒ ܚܝܐܠ ܨܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwrkʾyṯ 1) Ṭūrkāʾīṯ 2) yḥnn ṭgyn rb ḥylyʾ ṣwmʾ 2) Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Ṭ(e)gin r(a)b-ḥ(a)ylā Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: [1597 (1286) senesi,] Türk takvimine göre it yılında. [Bu mezar] ordu komutanı Savma’nın oğlu papaz Yohannan Tegin’indir. N: 49 (D. C. 1897 N: 25,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿlymʾ 1) ʿl(a)ymā 86 Türkçe Çevirisi: [1597 (1286) senesinde. Bu mezar] genç adam ….’nındır? Bu mezar taşı çok zarar görmüştür. Bu sebeple okunması oldukça zor, bazı harfler belirsizdir (Chwolson, 1897, 11). N: 50 (D. C. 1890 N: 97,1 (179); Ç. C. S: 215) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܙ ܗܘܐ )2 ܟܠܒܐ ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܛܘܙܘܢ ܡܝܝ )ܒܝܝ( )4 ܡܗܝܡܢܬܐ )5 ܟܪܬܗ ܝܠܕܐ )6 ܤܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣz hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1597 hwā 2) klbʾ hdʾ hy qḇrh 2) k(a)lbā h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 3) ṭwzwn myy (byy) 3) Ṭūzūn M(a)yī (Bay(ī)) 4) mhymntʾ 4) mh(a)ym(a)ntā 5) brṯh yldʾ 5) b(a)rṯ(e)h Y(a)ldā 6) sʿwrʾ 6) sāʿorā Türkçe Çevirisi: 1597 (1286) senesi, köpek yılında. Bu mezar kilise bekçisi Yalda’nın kızı mümine Tuzun- Mayi’nindir. N: 51 (D. C. 1890 N: 97,2 (186)] Mezar taşının muhtemel okunuş sıralaması şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܙ ܗܘܐ ܟܠܒܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܐܠܝܐ )3 ܐܣܟܘܠܝܐ ܒܪ ܣܪܓܝܣ ܡܠܦܢܐ 87 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣz hwʾ klbʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1597 hwā k(a)lbā 2) hnw qḇrh d-ʾlyʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h d-El(i)yā 3) ʾskwlyʾ br srgys mlpnʾ 3) iskol(ā)yā b(a)r S(a)rg(ī)s m(a)lp(ā)nā Türkçe Çevirisi: 1597 (1286) senesinde, köpek yılında. Bu mezar öğretmen Sargis’in oğlu öğrenci Eliya’nındır. N: 52 (D. C. 1890 N: 97,3 (202).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨ]ܙ[ )2 ܟܠܒܐ ܗܢܘ ܩܒܪ]ܗ[ )3 ܥܠܝܡܐ ܦܘܤܠܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣ[z] 1) b(a)šn(a)ṯ 1597 2) klbʾ hnw qḇr[h] 2) k(a)lbā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)[h] 3) ʿlymʾ pwslym 3) ʿl(a)ymā Pūslīm Türkçe Çevirisi: 1597 (1286) senesinde, köpek yılında. Bu mezar genç adam Püslim’indir. N: 53 (D. C. 1890 N: 97,4 (211).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܙ ܗܘܐ )2 ܟܠܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܢܘܬܪ ܡܗܝܡܢܬܐ )5 ܒܪܬܗ )6 ܒܘܛܘܟ ܤܥܘܪ ]ܐ[ )7 ܤܒܐ ܒܪܝܟܐ )؟( 88 )8 ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣz hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1597 hwā 2) klbʾ 2) k(a)lbā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 4) nwtr mhymntʾ 4) Nūt(e)r mh(a)ym(a)ntā 5) brṯh 5) b(a)rṯ(e)h 6) kwṭwk sʿwr[ʾ] 6) Kuṭuk s(ā)ʿor[ā] 7) sḇʾ bryḵʾ (?) 7) s(ā)ḇā brīḵā (?) 8) ʾmyn 8) āmīn Türkçe Çevirisi: 1597 (1286) senesi, köpek yılında. Bu mezar kilise bekçisi hayırlı yaşlı adam Kutuk’un kızı mümine Nuter’indir. Amin. N: 54 (D. C. 1890 N: 97 (137).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܙ ܗܘܐ ܟܠܒܐ )2 ܝܝܠܝ ܬܘܪܩܫܐ ܐܝܬ ܛܘܪ )3 ܡܝܬ ܡܘܬ ܤܐܠܡܐ ܟܘܝܢ )4 ܝܐܫ كܘܝܙܝ ܐܝܪܝܡܝܫ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܝܘܚܢܢ ܚܟܝܡܐ )7 ܡܗܝܡܢܐ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣz hwʾ klbʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1597 hwā k(a)lbā 2) yyly twrqšʾʾyt ṭwr 2) yїlї Tūrqšā ʾīt ṭūr 3) myṯ mwt sʾlmʾ42 kwyn 3) mīṯ m(a)wt sāl(i)m(ā) kwyn 4) yʾš kwyzy ʾyrymyš 4) yāš kwyzy īrīmīš 42 Burada yazılan “sʾlm” kelimesi muhtemelen hatalıdır. Yorumlu transliterasyonda kelime “salgın hastalık” manasına gelen “sāl(i)m(ā)” olarak düzenlenmiştir, böylece mezar taşı daha anlamlı hale gelmiştir. 89 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ywḥnn ḥkymʾ 6) Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n ḥ(a)k(k)īmā 7) mhymnʾ ʿlymʾ 7) mh(a)ymnā ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1597 (1288) senesinde, köpek yılında. Türkçe ittir. Bir salgın hastalıktan öldü, günlerce gözünde ..... Bu mezar bilgili genç adam mümin Yohannan’ındır. N: 55 (D. C. 1890 N: 98 (52).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܚ ܗܘܐ )2 ܚܙܝܪܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܓܝܘܪܓܝܤ ܩܫܐ )5 ܐܠܡܠܝܓܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣḥ hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1598 hwā 2) ḥzyrʾ 2) ḥzīrā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) gywrgys qšʾ 4) Giw(a)rgīs q(a)š(š)ā 5) ʾlmlygyʾ 5) Alm(a)līg(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1598 (1287) senesi, domuz yılında. Bu mezar Almalık’dan (veya Almalıklı) papaz Givargis’indir. N: 56 (D. C. 1890 N: 98,1 (162).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܚܙܝܪܐ ܐܬܩܨܚ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܩܝܡܬܐ )3 ܡܗܝܡܢܬܐ 90 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ḥzyrʾ ʾtqṣḥ 1) b(a)šn(a)ṯ ḥzīrā 1598 2) hnw qḇrh d-qymtʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h d(a)-Qy(ā)mtā 3) mhymntʾ 3) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1598 (1287) senesi, domuz yılında. Bu mezar mümine Qyamta’nındır. N: 57 (D. C. 1897 N: 26) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܡܪܬܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi hnw mrtʾ mhymntʾ h(ā)n(ā)w M(ā)rtā mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1599 (1288) senesinde, fare yılında.] Bu mümine Marta’nındır. N: 58 (D. C. 1897 N: 27) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܝܣܪܐܝܠ )2 ܒܪ ܙܙܟܪکܐܝܐ )3 ܐܦܛܪܘܦܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾysrʾyl 1) İsrā’el 2) br zzkrkʾyʾ 2) b(a)r Zz(a)k(a)r(i)yā 3) ʾpṭrwpʾ 3) ap(i)ṭropā Türkçe Çevirisi: [1599 (1288) senesinde. Bu mezar] vekil Zekeriya’nın oğlu papaz İsraʾel’indir. 91 Bu mezar taşında bazı kelimeler eksik ve belirsizdir. Zekeriya kelimesinde geçen کܐ harfleri fazla ve hatalı yazılmıştır (Chwolson, 1897, 12). N: 59 (D. C. 1897 N: 28) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܝܒܘܬܐ کܘܫܛܐܢܨ )2 ܟܝܢܕܝܫ ܡ. . .ܛܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭybwṯʾ qwšṭʾnṣ 1) ṭ(a)ybūṯā Qušṭānṣ 2) kyndyš m . . .ṭʾ 2) Kindiš M . . .ṭā Türkçe Çevirisi: [1599 (1288) senesinde. Bu mezar] Kindiş M…ta (?)’nın [kızı mümine] Taybuta Kuştanç’ındır. N: 60 (D. C. 1890 N: 99 (116).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܛ ܗܘܐ )2 ܥܘܩܒܪܐ ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܛܒܝܬܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )4 ܐܠܡܐܠܓܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqsṭ hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1599 hwā 2) ʿwqbrʾ hdʾ hy qḇrh 2) ʿūq(a)brā h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 3) ṭḇyṯʾ mhymntʾ 3) Ṭ(ā)ḇiṯā mh(a)ym(a)ntā 4) ʾlmlʾgytʾ 4) Alm(a)līg(ā)ytā Türkçe Çevirisi: 1599 (1288) senesi, fare yılında. Bu mezar mümine Almalık’dan (veya Almalıklı) Tabita’nındır. 92 N: 61 (D. C. 1890 N: 99,1 (136).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܛ ܗܘܐ ܥܘܩܒܪܐ )2 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܐܝܛܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ )4 ܐܢܬܗ ܝܘܢܢܢ ) ܝܘܚܢܢ .1( ܒܫܓܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣṭ hwʾ ʿwqbrʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1599 hwā ʿūq(a)brā 2) hdʾ hy qḇrh 2) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 3) ʾyṭrym mhymntʾ 3) Ayṭ(e)rīm mh(a)ym(a)ntā 4) ʾnth ywnnn (1. ywḥnn) bšgw 4) ant(e)h Y(a)wn(ā)n (1. Yoḥ(a)n(n)(ā)n) B(e)šgū Türkçe Çevirisi: 1599 (1288) senesi, fare yılında. Bu mezar Yohannan Beşgü’nün karısı mümine Ayterim’indir.43 N: 62 (D. C. 1890 N: 99,2 (167); Ç. C. 2011 S: 363) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܛ )2 ܗܘܐ ܥܘܩܒܪܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܡܝܒܘܠܘ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1599 2) hwʾ ʿwqbrʾ 2) hwā ʿūq(a)brā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) mybwlw mhymnʾ 4) Mībūlū mh(a)ymnā 43 Yazıcının 4. satırdaki ilk kelimede hata yapmış olması muhtemeldir (Chwolson, 1890, 32). Yorumlu transliterasyonda kelime orijinal haliyle yazılmıştır. 93 Türkçe Çevirisi: 1599 (1288) senesi, fare yılında. Bu mezar mümin Mibulu’nundur. N: 63 (D. C. 1890 N: 99,3 (197).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܛ ܒܫܢܬ )2 ܥܘܩܒܪܐ )3 ܗܢ]ܘ ܩܒܪܗ[ . . . . . . . . . . . 4( . . . . . . . . . . . 5( )6 ܣܥܘܪܐ ܒ. . . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣṭ bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 1599 b(a)šn(a)ṯ 2) ʿwqbrʾ 2) ʿūq(a)brā 3) hn[w qḇrh] 3) h(ā)n(ā)[w q(a)ḇr(e)h] 4) . . . . . 4) . . . . . 5) . . . . . 5) . . . . . 6) sʿwrʾ b. . . . . 6) s(ā)ʿorā b. . . . . Türkçe Çevirisi: 1599 (1288) senesi, fare yılında. Bu mezar kilise bekçisi …….’nindir. N: 64 (D. C. 1890 N: 99,4 (208).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܒܫ[ܢܬ ܐܬܩܨܛ ܗܘܐ )2 ܥܘܩܒܪܐ )3 ]ܗܕܐ[ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 كܘܨܩܙ ܡܗܝܡܢܬܐ 94 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [bš]nṯ ʾtqṣṭ hwʾ 1) [b(a)š]n(a)ṯ 1599 hwā 2) ʿwqbrʾ 2) ʿūq(a)brā 3) [hdʾ] hy qḇrh 3) [h(ā)de]y q(a)ḇr(ā)h 4) kuṣkz mhymntʾ 4) Kūṣk(i)z mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1599 (1288) senesi, fare yılında. Bu mezar mümine Kuzkız’ındır. N: 65 (Ç. C. 2011 S: 313) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܨܛ ܗܘܐ ܥܘܩܒܪ )2 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܐܝܛܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ )4 ܐܢܬܗ ܝܘܚܢܢ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqṣṭ hwʾ ʿwbr 1) b(a)šn(a)ṯ 1599 hwā ʿūq(a)br(ā) 2) hdʾ hy qḇrh 2) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 3) ʾyṭrym mhymntʾ 3) Ayṭ(e)rim mh(a)ym(a)ntā 4) ʾnth yḥnn qšʾ 4) Ant(a)h Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1599 (1288) senesi, fare yılında. Bu mezar din adamı papaz Yohannan’ ın kızı mümine Ayterim’indir. N: 66 (D. C. 1890 N: 1600 (224)1).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐ . ܬ . ܪ ܗܘܐ ]ܬܘܪܐ[ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܡܣܚܘܛ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1)bšnṯ ʾ. t . r hwʾ [twrʾ] 1)b(a)šn(a)ṯ 1600 hwā [t(ā)wrā] 95 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) msḥwṭ qšʾ 3) M(a)sḥuṭ q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1600 (1289) senesinde, [sığır] yılında. Bu mezar mümin papaz Maksut’undur. N: 67 (D. C. 1890 N: 1600,1 (154)2).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܘܛ ܐܪܕܝ )3 ܓܝܘܪܓܝܤ ܩܫܝܫܐ )4 ܪܝܫ ܥܕܬܐ ܤܓܝ )5 ܢܨܝܚܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) štmʾʾ ʾwṭ ʾrdy 2) š(i)ṯm(ā)ʾā ʾūṭ erdī 3) gywrgys qšyšʾ 3) Giw(a)rgīs q(a)š(š)īšā 4) ryš ʿdtʾ sgy 4) rīš ʿ(e)dtā s(a)g(g)ī 5) nṣyḥʾ 5) n(a)ṣ(ṣ)īḥā Türkçe Çevirisi: 1600 (1289) senesi, sığır yılında. Bu mezar kilise lideri, şanlı Givargis’indir. N: 68 (D. C. 1897 N: 29) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1600 ܫܐܝܐܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1600 šʾyʾn 1) 1600 Šāyān Türkçe Çevirisi: 1600 (1289) [senesinde. Bu mezar çocuk] Şayan’ındır. 96 N: 69 (D. C. 1897 N: 30) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1600 ܝܘܪܕܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1600 ywrdyn 1) 1600 Yūrdīn Türkçe Çevirisi: 1600 (1289) [senesi, sığır yılında. Bu mezar sevimli genç mümin] Yurdin’indir. N: 70 (Ç. C. 2011 S: 78) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪ ܗܘܐ ܬܘܪܐ )2 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܡܝܦܪܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )4 ܥܠܝܡܬܐ ܪܓܝܓܐ )5 ܒܪܬܗ ܓܘܪܓܝܣ )6 ܪܒܫܝܐܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtr hwʾ twrʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1600 hwā t(ā)wrā 2) hdʾ hy qḇrh 2) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 3) myfrʾ mhymntʾ 3) M(a)ifrā mh(a)ym(a)ntā 4) ʿlymṯʾrǥyǥʾ 4) ʿl(a)ymṯā rǥīǥā 5) brṯh gwrgys 5) b(a)rṯ(e)h G(i)w(a)rgīs 6) rbšylʿ 6) r(a)b-ḥ(a)ylā Türkçe Çevirisi: 1600 (1289) senesinde, sığır yılınnda. Bu mezar komutan Givargis’in güzel ve genç kızı mümine Maifra’nındır. 97 N: 71 (Ç. C. 2011 S: 412) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ کܘܫ )4 کܐ ܒܘکܐ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) šnṯ swsyʾ 2) šn(a)ṯ susyā 3) hnw qḇrh kwš 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Kuš- 4) kʾbwkʾ ʿlymʾ 4) ka Bukā ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1600 (1289) senesi, at (ud veya sıçkan)44 yılında. Bu mezar genç Kuşka Buka’nındır. N: 72 ( D. C. 1890 N: 1 (108).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܐ )2 ܢܡܪܐ ܗܢܘ ܩܒܖܗ )3 ܝܥܩܘܒ ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1601 2) nmrʾ hnw qḇrh 2) n(i)mrā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) yʿqwḇ ʿlymʾ rǥyǥʾ 3) Y(a)ʿqūḇ ʿl(a)ymā rǥīǥā Türkçe Çevirisi: 1601 (1290) senesi, kaplan yılında. Bu mezar güzel genç Yakup’undur. 44 1600 yılı 12 Hayvanlı Türk Takvimi’ne göre ud veya sıçkan yıllarına denk gelir dolayısıyla burada yazıcıdan kaynaklı bir yanlış yapılmıştır. 98 N: 73 (D. C. 1897 N: 31) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1601 ܟܝܡܬܐ )2 ܥܠܝܡܬܐ ܪܓܝܓܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1601 kymtʾ 1) 1601 Kīmtā 2) ʿlymṯʾ rǥyǥtʾ 2) ʿl(a)ymṯā rǥīǥṯā Türkçe Çevirisi: [1601 (1290) senesi, kaplan yılında. Bu mezar güzel, mümine] güzel genç kız Kimta’nındır. N: 74 (Ç. C. 2011 S: 76) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܐ )؟( ܗܘܐ )2 ܐܪܢܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܓܘܪܓܝܣ )4 ܪܫܥܕܬܐ )5 ܒܪܗ ܐܢܬܘܢ ܪܫܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrʾ (?) hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1601(?) hwā 2) ʾrnḇʾ 2) arnḇā 3) hnw qḇrh gwrgys 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h G(i)w(a)rgīs 4) ršʿdtʾ 4) r(i)šʿ(e)dtā 5) brh ʾntwn ršʿdtʾ 5) br(e)h Antūn r(i)šʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1601(?) (1290(?)] senesi, tavşan45 yılında. Bu mezar kilise lideri Givargis’in oğlu kilise lideri Antun’undur. 45 Bu mezar taşında bulunan tarihlendirme hatalı olabilir. 99 N: 75 (Ç. C. 2011 S: 80) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪ)؟( ܢܡܪܐ )؟( )2 ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܠܠܝܐ )؟( . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtr(?) nmrʾ (?) 1) b(a)šn(a)ṯ 1601(?) n(i)mrā (?) 2) hdhy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 3) llyʾ(?) . . . 3) L(i)lyā(?) . . . Türkçe Çevirisi: 1601 (1290) senesi, kaplan yılında. Bu mezar Lilya’nındır.46 N: 76 (Ç. C. 2011 S: 82) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪ )؟( )2 ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܓܘܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtr(?) 1) b(a)šn(a)ṯ 1601 2) šnṯ ʾrnḇʾ 2) šn(a)ṯ arnḇā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) gwrgys 4) G(i)w(a)rgīs Türkçe Çevirisi: 1601 (1290) senesi, tavşan (ud veya pars)47 yılında. Bu mezar Givargis’indir. 46 Bu yazıtta verilen isim net olarak çevrilememiştir. 47 1601 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre ud veya pars yıllarına tekabül eder, bu nedenle tarih yazımında bir hata bulunmaktadır. 100 N: 77 (D. C. 1897 N: 32) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1602 ܛܘܙܩ )2 ܝܘܚܢܢ ܝܘܫܐ ܐکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1602 ṭwzq 1) 1602 Tūz(i)q 2) ywḥnn ywšʾ ʾkʾ 2) Yoḥ(a)n(n)(ā)n Yušā-Akā Türkçe Çevirisi: 1602 (1291) [senesinde, tavşan yılında. Bu mezar] Yohannan Yuşa- Aka’ın [kızı mümine] Tuzik’indir. Mezar taşında geçen Yuşa kelimesinin anlamı bilinmemekle birlikte Aka’nın “Aga” anlamına geldiği tahmin edilmektedir (Chwolson, 1897, 12). N: 78 (D. C. 1890 N: 3 (113).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ ܗܘܐ ܠܘܘ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܕܢܚܐ ܩܝܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg hwʾ lww 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 hwā lūū 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) dnḥʾ qywmʾ 3) D(i)nḥā q(ā)yomā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, luu yılında. Bu mezar vekil Dinha’nındır. 101 N: 79 (D. C. 1890 N: 3,1 (121); Ç. C. 2011 S: 217) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ ܗܘܐ ]ܠܘܘ[ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܝܘܚܢܢ ܩܫܐ )4 ܛܐܒܓܐܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg hwʾ[lww] 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 hwā [lūū] 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) ywḥnn qšʾ 3) Yoḥ(a)n(n)(ā)n q(a)š(š)ā 4) ṭʾbgʾṣ 4) Ṭābgāṣ Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, [luu] yılında. Bu mezar papaz Yohannan Tabgaç’ındır. N: 80 (D. C. 1890 N: 3,2 (194).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ ܗܘ]ܐ[ )2 ]ܐܬܠܝ[ܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܡܠܟܐ )3 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg hw[ʾ] 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 hw[ā] 2) [ʾtly]ʾ hnʾ qḇrh d-mlkʾ 2) [atl(ā)y]ā h(ā)nā q(a)ḇr(e)h d-M(a)lkā 3) mhymnʾ 3) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, ejderha yılında. Bu mezar mümin Malka’nındır. N: 81 (D. C. 1890 N: 3,3 (196).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ 102 )2 ܗܘܐ )3 ܠܘܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܤܪܓܝܣ )6 ܩܫܝܫܐ )7 ܐܠܡܐܠܝܓܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hwʾ 2) hwā 3) lww 3) lūū 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) srgys 5) S(a)rgīs 6) qšyšʾ 6) q(a)š(š)īšā 7) ʾlmʾlygyʾ 7) Almālīg(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, bu luu yılıdır. Bu mezar Almalıklı papaz Sargis’indir. N: 82 ( D. C. 1890 N: 3, 14 ).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܘܬܠܬܐ )3 ܠܘܘ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܛܘܪܩ ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā48 48 Kelimenin orijinali ܫܬܡܐܐ (šiṯmāʾā) şeklindedir. Yorumlu transliterasyonda orijinal haliyle çevrilmiştir. 103 2) w-tlṯʾ 2) w-tl(ā)ṯā 3) lww 3) lūū 4) hdʾ hy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) ṭwrq ṭlyṯʾ 5) Ṭūrq ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, luu yılında. Bu mezar küçük kız Türk’ündür. N: 83 (D. C. 1890 N: 3,5 (196,a).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ )2 ܗܘܐ )3 ܠܘܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܝܘܚܢܢ ܟܘܪ )6 ܐܦܝܤܩܘܦܐ )7 ܨܝܐܡܪܛ )8 ܐܠܡܐܠܝܓܝ --- ܤ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hwʾ 2) hwā 3) lww 3) lūū 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ywḥnn kwr 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n kor- 6) ʾpysqwpʾ 6) ap(p)īsqopā 7) ṣyʾmrṭ 7) Ṣ(i)yām(a)rṭ 8) ʾlmʾlygy – s (?) 8) Almālīg(ā)y(ā) – s (?) Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, bu luu yılıdır. Bu mezar horepiskopos Almalıklı Yohannan Ziyamart’ındır. 104 N: 84 (D. C. 1897 N: 33) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1603 ܐܬܠܝܐ ܬܘܪܟܝܬ ܠܘܘ )2 ܗܢܘ کܐ . ܘ . ܡܨܐܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1603 ʾtlyʾ twrkʾyṯ lww 1) 1603 atl(ā)yā Tūrkāʾīṯ lūū 2) hnw kʾ . w . mṣʾr 2) h(ā)n(ā)w Kā . u . M(a)ṣār Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesinde, Türk takvimine göre luu yılında. Bu [mezar] Ka . u . (?)’nın [kızı mümine] Mazar’ındır. N: 85 (D. C. 1897 N: 33,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ 1603 )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ . . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1603 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hnw qḇrh ʾskwlyʾ . . . . 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h iskol(ā)yā . . . . Türkçe Çevirisi: 1603 senesinde. Bu mezar öğrenci ……’nındır. N: 86 (D. C. 1897 N: 34) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1603 ܐܬܪܓ ܠܘܘ )2ܐܥܝܘܣ ܒܪ ܕܒܪܗ ܐܒܪܗܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtrg lww 1) 1603 lūū 2) ʾʿyws br d-brh ʾḇrhm 2) Aʿyus b(a)r d-br(e)h Aḇr(ā)h(ā)m 105 Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, luu [yılında. Bu mezar mümin] Abraham’ın torunu güzel genç, mümin Aʿyus’undur. Mezar taşında geçen Acius (?) ismi Annius şeklinde de okunabilir (Chwolson, 1897, 12). N: 87 (Ç. C. 2011 S: 72) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ )2 ܗܘܐ )3 ܠܘܘ )4 ܗܕܐ ܗܝ )5 ܩܒܪܗ )6 ܛܘܪܟܐܝܬ )؟( )7 ܡܗܝܡܢܬܐ )8 ܐܘکܘܫܐܕ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hwʾ 2) hwā 3) lww 3) lūū 4) hdʾ hy 4) h(ā)dey 5) qḇrh 5) q(a)ḇr(ā)h 6) ṭwrkʾyṯ (?) 6) Ṭūrkāʾīṯ (?) 7) mhymntʾ 7) mh(a)ym(a)ntā 8) ʾwkwšʾd (?) 8) Okuşad (?) Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, Türk takvimine göre (?) luu yılında. Bu mezar mümine Okuşad (?)’ındır. 106 N: 88 (W. K. 2000 N: 17 (Abb.47); Ç. C. 2011 S: 144) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ ܗܘܐ ܒܫܢܬ )2 ܚܘܝܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܡܢܓܘ ܡܠܓܐ )5 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg hwʾ bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 hwā b(a)šn(a)ṯ 2) ḥwyʾ 2) ḥ(i)wyā 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(a)d(e)y q(a)ḇr(e)h 4) mngw mlgʾ 4) M(i)ngū M(a)lgā 5) mhymnʾ 5) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, yılan (tabışkan veya luu)49 yılında. Bu mezar mümin Mengü Malga’nındır. N: 89 (Ç. C. 2011 S: 420) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܛܪܓ ܗܘܐ . . . . . 2( )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܓܘܪܓܝܣ )5 ܐܠܡܠܝܓܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾṭrg hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 hwā 2) . . . . . 2) . . . . . 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 49 1603 tarihi, 12 Hayvanlı Takvim’e göre tabışkan veya luu yıllarına denk gelir, yazıcı muhtemelen hatalı yazmıştır. 107 4) gwrgys 4) G(i)w(a)rgīs 5) almlygyʾ 5) Alm(ā)līg(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesinde. Bu mezar Almalıklı Givargis’indir. N: 90 (Ç. C. 2011 S: 428) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ )2 ܗܘܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܣܪܓܝܣ )5 ܩܫܝܫܐ )6 ܐܠܡܠܝܓܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾṭrg 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hwʾ 2) hwā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) srgys 4) S(a)rgīs 5) qšyšʾ 5) q(a)š(š)īšā 6) ʾlmlygyʾ 6) Alm(ā)līg(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesinde. Bu mezar Almalık’lı papaz Sargis’indir. N: 91 (Ç. C. 2011 S: 442) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܛܪܓ )2 ܗܘܐ ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ )3 ܗܕܐܗܝ )4 ܩܒܪܗ )5 ܗܐܢ ܐܨܝܫܐ )؟( 108 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾṭrg 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hwʾ šnṯ ʾrnḇʾ 2) hwā šn(a)ṯ arnḇā 3) hdʾhy 3) h(ā)dey 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(ā)h 5) hʾn aṣyšʾ 5) Han Aṣišā Türkçe Çevirisi: 1603 (1292) senesi, tavşan yılında. Bu mezar Han Azişa’nındır. N: 92 (W. K. 2000 N: 15 (Abb. 45); Ç. C. 2011 S: 206) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ )؟( )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܣܘܠܩܐܢܝܓ )4 ܐܝܠܝ ܛܐکܘܩ ܐܪܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾṭrg (?) 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 (?) 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) swlqʾnyg 3) Sulqānīg 4) ʾyly ṭʾkwq ʾrdy 4) yılī ṭākūq erdī Türkçe Çevirisi: 1603 (1297) senesinde. Bu mezar Sulkanig’indir. Yılı Taquk (tabışkan veya luu)50 idi. N: 93 (Ç. C. 2011 S: 357) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܓ )2 ܗܘܐ 50 1603 yılı 12 Hayvanlı Takvim’e göre tabışkan veya luu yıllarını kapsar, taş ustası hata yapmıştır. 109 )3 ܠܘܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܝܘܚܢܢ ܟܘܪ )6 ܐܦܝܣܩܘܦܐ )7 ܨܝܐܡܪܛ )8 ܐܠܡܐܠܝܓܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrg 1) b(a)šn(a)ṯ 1603 2) hwʾ 2) hwā 3) lww 3) lūū 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ywḥnn kwr 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n kor- 6) ʾpyṣqwpʾ 6) ap(p)īsqopā 7) ṣyʾmrṭ 7) Ṣ(i)yām(a)rṭ 8) ʾʿmʾlygqs 8) Almālīgq(o)s Türkçe Çevirisi: 1603 (1291) senesi, luu yılında. Bu mezar horepiskopos Almalıklı Yohannan Ziyamart’ındır. N: 94 (D. C. 1897 N: 35) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1604 ܐܘܛܘܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1604 ʾwṭwk 1) 1604 Uṭuk Türkçe Çevirisi: 1604 (1293) [senesi, yılan yılında. Bu mezar kilise bekçisi mümin] Utuk’undur. 110 N: 95 (D. C. 1897 N: 36) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܦ ܐܬܪܕ )2 ܢܟܘܐܠ ܣܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlp ʾtrd 1) 1604 2) nkwla sʿwrʾ 2) N(i)kolā s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: 1604 (1293) [senesi, yılan yılında. Bu mezar] kilise bekçisi Nikola’nındır. Mezar taşında çok açık şekilde yazılan fakat anlamının tahmin edilemediği ܐܒܝܐ .(kelimesi bulunmaktadır (Chwolson, 1897, 13 ܕܗܘܝܐܠ N: 96 (D. C. 1890 N: 5 (190).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܡܪܬܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) štmʾʾ ḥmšʾ 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšā 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) mrtʾ mhymntʾ 4) M(ā)rtā mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1605 (1294) senesinde. Bu mezar mümine Marta’nındır. 111 N: 97 (W. K. 2000 N: 39 (Abb. 69)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬ]ܡܐܐ[ )2 ܚܡܫ ܗܘܐ . . . )3 کܘܛܠܘ]ܟ[ )4 ܥܠܝܡ]ܬܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯ[mʾʾ] 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯ[māʾā] 2) ḥmš hwʾ . . . 2) ḥ(a)mš hwā . . . 3) kwṭlw[k] 3) Kuṭlu[k] 4) ʿlym[tʾ] 4) ʿl(a)ym(ā)[tā] Türkçe Çevirisi: 1605 (1293) senesinde. Bu genç kız Kutluk’undur. N: 98 (D. C. 1897 N: 37) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1607 ܩܘܪܝܩܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1607 qwryqws 1) 1607 Qury(ā)qos Türkçe Çevirisi: 1607 (1296) [senesi, maymun yılında. Bu mezar mümin] Quryakos’undur. N: 99 (Ç. C. 2011 S: 418) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܬܒܠܝܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܣܝܨܟܢ 112 )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܣܪܓܝܣ )7 ܪܓܝܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrbʿn tḇlyʾ hwʾ 2) arbʿ(ī)n tiḇ(e)l(ā)yā hwā 3) šnṯ ʿwqḇrʾ 3) šn(a)ṯ ʿūq(a)ḇrā 4) ṭwrkʾyṯ syṣkn 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ sıṣk(ā)n 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) srgys 6) S(a)rgīs 7) rǥyǥʾ 7) rǥīǥā Türkçe Çevirisi: 1607 (1296) senesi, fare yılı Türk takvimine göre sıçkan (koy veya piçin)51 yılında. Bu mezar dünyada ışık saçan Sargis’indir. N: 100 (D. C. 1890 N: 8 (210).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬܡܐܐ ܬܡ]ܢܐ[ )2 ܫܢܬ ܩܘܦܐ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܨܝܢ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ]ܐܪ[ܤܐܠܢ ܡܢܓ ܒܪܗ )6 ܝܘܫܡܕ ܐܤܟܘܠܝܐ . . . . . 7( . . . . . 8( . . . . . 9( )10 ܒܫܡܝܐ 51 1607 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre koy ya da piçin yıllarına denk gelmektedir dolayısıyla taş ustası hatalı yazmıştır. 113 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp w-štmʾʾ tm[nʾ] 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯmāʾā 2) šnṯ qwpʾ tm(ā)[ne] 3) ṭwrkʾyṯ pṣyn 2) šn(a)ṯ qopā 4) hnw qḇrh 3) Ṭūrkāʾīṯ p(i)ṣīn 5) [ʾr]slʾn mng brh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ywšmd ʾskwlyʾ . . . 5) [Ar]slān M(i)ng br(e)h 7) . . . . . 6) Yušm(i)d iskol(ā)y(ā) . . . 8) . . . . . 7) . . . . . 9) . . . . . 8) . . . . . 10) bšmyʾ 9) . . . . . 10) b(a)-šm(a)y(y)ā Türkçe Çevirisi: 1608 (1297) senesi, maymun Türk takvimine göre piçin yılında. Bu mezar öğrenci Yuşmid’in oğlu Arslan Ming’indir. …. cennette. N: 101 (D. C. 1897 N: 38) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1608 ܣܪܓܝܣ )2 ܡܪܢ ܢܚܣܐ ܚܛܗܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1608 srgys 1) 1608 S(a)rgīs 2) mrn n-ḥsʾ ḥṭhʾ 2) m(ā)r(a)n n-ḥ(a)s(s)e ḥṭ(ā)he Türkçe Çevirisi: 1608 (1297) senesi, [tavuk yılında. Bu mezar] Sargis’indir. Efendimiz günahlarını affetsin! N: 102 (D. C. 1897 N: 39) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1608 ܛܘܢܓܐ 114 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1608 ṭwngʾ 1) 1608 Ṭūngā Türkçe Çevirisi: 1608 (1297) [senesinde. Bu mezar çocuk] Tunga’nındır. N: 103 (D. C. 1890 N: 9 (101).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܬܫܥܐ )3 ܫܢܬ ܟܠܒܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܐܪܣܐܠܢ ܡܗܝܡܢܐ )6 ܒܪܗ ܣܪܓܝܣ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ tšʿʾ 2) š(i)ṯmāʾā t(i)šʿā 3) šnṯ klbʾ 3) šn(a)ṯ k(a)lbā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ʾrslʾn mhymnʾ 5) Arslān mh(a)ymnā 6) brh srgys qšʾ 6) br(e)h S(a)rgīs q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1609 (1298) senesi, köpek yılında. Bu mezar papaz Sargis’in oğlu mümin Arslan’ındır. N: 104 (D. C. 1897 N: 40) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1609 ܨܘܡܐ کܘܫܛܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1609 ṣwmʾ qwšṭnṣ 1) 1609 Ṣ(a)wmā Qušṭ(ā)nṣ 115 Türkçe Çevirisi: 1609 (1298) [senesi, köpek yılında. Bu mezar horepiskopos Yohannan’ın karısı] Savma Quştanç’ındır. N: 105 (D. C. 1897 N: 41) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1609 ܟܠܒܐ ܣܐܟܘ ܬܐܪܝܡ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1609 klbʾ sʾkw ṭʾrymʿlymṯʾ 1) 1609 k(a)lbā Sākū Ṭarīm ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1609 (1298) [senesinde,] köpek [yılında. Bu mezar] genç kız Saku Tarim’indir. N: 106 (D. C. 1890 N: 10 (208)1).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni ܘܥܤܪ )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬ]ܡܐܐ[ )2 ܗܘܐ ܚܙܝܪܐ )3 ܗܕܝ )4 ܟܒܪܗ ܡܪܬܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )5 ܒܪܬܗ ܦܨܚܐ )6 ܩܫܐ )7 ܥܠܝܡܬܐ ܪܓܝܓܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi w-ʿsr w(a)-ʿs(a)r 1) bšnṯ ʾlp w-šṯ[mʾʾ] 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯ[māʾā] 2) hwʾ ḥzyrʾ 2) hwā ḥzīrā 3) hdy 3) h(ā)d(e)y 4) kḇrh mrtʾ mhymntʾ 5) brṯh pṣḥʾ 116 6) qšʾ 4) q(a)ḇr(ā)h52 M(ā)rtā mh(a)ym(a)ntā 7) ʿlymṯʾ rǥyǥtʾ 5) b(a)rṯ(e)h P(i)ṣḥā 6) q(a)š(š)ā 7) ʿl(a)ymṯā rǥīǥtā Türkçe Çevirisi: 1610 (1299) senesi, bu domuz yılıdır. Bu mezar papaz Pisha’nın kızı genç ve güzel mümine Marta’nındır. N: 107 (D. C. 1897 N: 42) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1610 ܛܝܛܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1610 ṭyṭws 1) 1610 Ṭīṭūs Türkçe Çevirisi: 1610 (1299) [senesinde, domuz yılında. Bu mezar mümin] Titus’undur. N: 108 (D. C. 1890 N: 11 (48); Ç. C. 2011 S: 291) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܕܥܤܪ )3 ܥܘܩܒܪܐ ܗܘܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܐܠܛܘܟ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥdʿsr 2) š(i)ṯmāʾā ḥd(a)ʿs(a)r 52 Mezar taşının aslında “qaḇrah” kelimesi “kaḇrah” şeklinde yazılmıştır. Yorumlu transliterasyon kısmında kelime orijinal (doğru) haliyle çevrilmiştir. 117 3) ʿwqbrʾ hwʾ 3) ʿūq(a)brā hwā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 5) ʾlṭwk 5) Alṭūk 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1611 (1300) senesi, fare yılında. Bu mezar mümine Altuk’undur. N: 109 (D. C. 1890 N: 11,1 (59).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܕܥܤܪ ܗܘܐ ܥܘܩܒܪܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܓܝܘܪܓܝܤ ܩܫܐ ܐܠܡܐܠܝܓܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) hdʿsr hwʾ ʿwqbrʾ 2) hd(a)ʿs(a)r hwā ʿūq(a)brā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) gywrgys qšʾ ʾlmʾlygyʾ 4) Giw(a)rgīs q(a)š(š)ā Almālīg(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1611 (1300) senesi, fare yılında. Bu mezar Almalıklı papaz Givargis’indir. N: 110 (D. C. 1890 N: 11,2 (144).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬܡܐܐ )2 ܚܕܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܥܘܩܒܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܡܘܫܐ ܩܫܐ ܐܠܡܠܝܓܝܐ 118 )6 ܩܢܟܝܐܛܐܫ ܥܘܡܠ )7 ܥܡܝܠ ܕܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp w-šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯmāʾā 2) ḥdʿsr hwʾ 2) ḥḏ(a)ʿs(a)r hwā 3) ʿwqbrʾ 3) ʿūq(a)brā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) mwšʾ qšʾ ʾlmlygyʾ 5) Mūše q(a)š(š)ā Alm(ā)līg(ā)yā 6) qnkyʾ ṭʾš ʿwml 6) q(a)nk(ā)yā ṭāš ʿūmāl 7) ʿmyl dʿdtʾ 7) ʿmīl d-ʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1611 (1300) senesi, bu fare yılıdır. Bu mezar Almalıklı papaz, kilise kuratörü Musa’nındır. Kilisenin işi için gayretle çalıştı. N: 111 (D. C. 1890 N: 11,3 (160); Ç. C. 2011 S: 317) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬܡܐܐ )2 ܘܚܕܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܥܘܩܒܪܗ ܤܨكܐܢ ܝܝܠ )4 ܐܪܕܝ ܐܪܕܢܝܢܓ ܟܒ )5 ܟܘܢ ܐܪܕܝ )6 ܐܘܠܕܝ )7 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )8 ܫܡܥܘܢ ܛܠܝܐ )9 ܒܪ ܨܘܡܐ )10 ܐܤܟܘܠܝܐ )11 ܝܐܛ ܦܘܠܤܘܢ )12 ܬܢܪܐ )ܬܢܨܪܐ – ܬܨܪܐ ( )13 ܕܘܫܡܕ )ܝܘܫܡܕ ؟( 119 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp w-šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯmāʾā 2) w-ḥdʿsr hwʾ 2) w-ḥḏ(a)ʿs(a)r hwā 3) ʿwqbrh sṣkʾn yyl 3) ʿūqbr(a)h s(ı)ṣkān yīl 4) ʾrdy ʾrdnyng kr 4) erdī ard(ı)n(ı)ng kb- 5) kwy ʾrdy 5) kün erdī 6)ʾwldy 6) oldı 7) hnw qḇrh 7) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 8) šmʿwn ṭlyʾ 8) Š(i)mʿon ṭ(a)lyā 9) br ṣwmʾ 9) b(a)r Ṣ(a)wmā 10) ʾskwlyʾ 10) iskol(ā)yā 11) yʾṭ pwlswn 11) yaṭ polsun 12) tnrʾ (tnṣrʾ, tṣrʾ) nyng 12) t(a)nrı-nıng 13) dwšmd (ywšmd?) 13) dušm(e)d (yušm(e)d?) Türkçe Çevirisi: 1611 (1300) senesi, bu fare, sıçkan yılı idi. Bu mezar Savma’nın oğlu öğrenci çocuk Şimʿon’undur. (O) hatırlansın!53 N: 112 (D. C. 1890 N: 11,4 (169).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܕܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܥܘܩܒܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܐܪܤܐܠܢ ܛܘܢܓܐ )6 ܩܫܝܫܐ ܤܒܐ ܒܪ )7 ܝܟܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 53 Bu yazıt içerisinde çevrilemeyen kelimeler vardır dolayısıyla Türkçe çevirisi eksiktir. 120 2) ḥḏʿsr hwʾ 2) ḥḏ(a)ʿs(a)r hwā 3) ʿwqbrʾ 3) ʿūq(a)brā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ʾrslʾn ṭwngʾ 5) Arslān-Ṭūnga 6) qšyšʾ sḇʾ br 6) q(a)š(š)īšā s(ā)ḇā br- 7) yḵʾ 7) -īḵā Türkçe Çevirisi: 1611 (1300) senesinde, fare yılında. Bu mezar hayırlı yaşlı adam, papaz Arslan-Tunga’nındır. N: 113 (D. C. 1890 N: 12 (133).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܬܪܥܤܪ ܗܘܐ ܫܢܬ ܬܘܪܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 كܘܬܘܟ ܟܐܛܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) trʿsr hwʾ šnṯ twrʾ 2) tr(i)ʿs(a)r hwā šn(a)ṯ t(ā)wrā 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) kwtwk ḵʾtwn 4) Kūtūk Ḵātūn Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesi, sığır yılında. Bu mezar Kutuk Katun’undur. N: 114 (D. C. 1890 N: 12,1 (134).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܪܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܬܘܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܠܝܐ 121 )5 ܐܤܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) trʿsr hwʾ 2) tr(i)ʿs(a)r hwā 3) šnṯ twrʾ 3) šn(a)ṯ t(ā)wrā 4) hnw qḇrh ʾlyʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h El(i)yā 5) ʾskwlyʾ 5) iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesi, bu sığır yılıdır. Bu mezar öğrenci Eliya’nındır. N: 115 (D. C. 1890 N: 12,2 (148).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܪܝܢ ܥܤܪ )3 ܐܘܕ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܝܘܚܢܢ ܐܤܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tryn ʿsr 2) tr(e)yn ʿs(a)r 3) ʾwd 3) ūd 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ywḥnn ʾskwlyʾ 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesinde, ud yılında. Bu mezar öğrenci Yohannan’ındır. N: 116 (D. C. 1890 N: 12,3 (155)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ 122 )2 ܫܬܡܐܐ ܬܪܝܥܤܪ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ ܬܘܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܛܐܟܝ ܩܫܝܫܐ )6 ܣܓܝ ܥܡܐܠ ܕܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ tryʿsr 2) š(i)ṯmāʾā tr(e)yʿs(a)r 3) hwʾ šnṯ twrʾ 3) hwā šn(a)ṯ t(ā)wrā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ṭʾky qšyšʾ 5) Ṭākī q(a)š(š)(ī)šā 6) sgy ʿmlʾ d-ʿdtʾ 6) s(a)g(g)ī ʿ(ā)mlā d-ʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesinde, bu sığır yılıdır. Bu mezar kilise için gayretle çalışan papaz Taki’nindir. N: 117 (D. C. 1890 N: 12,4 (170)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܪܤܪ ܗܘܐ ܥܘܩ]ܒܪܐ[ )3 ܗܢܘ ]ܩܒ[ܪܗ )4 ܓܝܘܪܓܝܣ )5 ܐܤܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) trsr hwʾ ʿwq[brʾ] 2) tr(i)s(a)r hwā ʿūq(a)[brā] 3) hnw [qḇ]rh 3) h(ā)n(ā)w [q(a)ḇ]r(e)h 4) gywrgys 4) Gīw(a)rgīs 5) ʾskwlyʾ 5) iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1612 (1300) senesi, bu fare yılıdır. Bu mezar öğrenci Givargis’dir. 123 N: 118 (D. C. 1897 N: 43) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1612 ܫܐܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1612 šʾdy 1) 1612 Šādī Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) [senesi, sığır yılında. Bu mezar sevimli genç adam] Şadi’nindir. N: 119 (D. C. 1897 N: 44) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1612 ܥܠܝܡܬܐ ܛܘܙܘܢ ܦܠܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1612 ʿlymṯʾ ṭwzwn plgʾ 1) 1612 ʿl(a)ymṯā Ṭūzūn P(i)lgā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) [senesi, sığır yılında. Bu mezar] genç kız Tuzun Pilga’nındır. N: 120 (D. C. 1897 N: 45) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1612 ܬܘܪܐ ܝܝܠܝ ܐܪܕܝ )2 ܒܪ ܐܪܣܐܠܢ ܐکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1612 twrʾ yyly ʾrdy 1) 1612 t(ā)wrā yīlī erdī 2) br ʾrslʾn ʾkʾ 2) b(a)r Arslān-Akā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesi, sığır yılı idi. Bu mezar Arslan-Aka’nın oğlu [papaz Dinha’nındır.] 124 N: 121 (D. C. 1897 N: 46) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1612 ܝܘܪܕܝܢ – ܝܘܢܢ – ܐܟܪܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1612 ywrdyn – ywnn - ʾkrz 1) 1612 Yūrdīn – Y(a)wn(ā)n – Akr(i)z Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) [senesinde, sığır yılında. Bu mezar] Yawnan Akrez’in [oğlu papaz] Yurdin’indir.54 N: 122 (D. C. 1897 N: 461) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܝܠ ܡܝܢܟ ܐܠܛܝ )2 ܝܘܙ ܐܘܢ ܐܝܟܝ )3 ܐܘܕ ܝܥܠ ܕܗܘܐ )؟( )4 ܟܘܝܢ ܝܐܫ کܘ . . . )5 ܡܪܝܡ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )6 ܝܐܛ ܦܘܠܙܘܢ ܐܡܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) yyl myng ʾlṭy 1) yїl mїng alṭї 2) ywz ʾwn ʾyky 2) yüz on iki 3) ʾwd yyl d-hwʾ 3) ūd yїl d-hwā 4) kwyn yʾš kw . . . 4) koy(u)n yaš ku . . . 5) mrym ʾšʾ mhymntʾ 5) M(a)ry(a)m Aša mh(a)ym(a)ntā 6) yʾṭ pwlzwn ʾmn 6) yaṭ polzun ām(ī)n Türkçe Çevirisi: Yıl 1612 (1301), ud yılı. Bu [mezar] mümine Meryem-Aşa’nındır. (O) hatırlansın, amin. 54 Mezar taşında geçen Yonan ismi hatalı veya Yohannan’ın kısaltması olabilir (Chwolson, 1897, 14). 125 N: 123 (Ç. C. 2011 S: 84) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܕܥܣܪ ܗܘܐ ܬܘܪܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܣܘܦܝ ܥܠ. . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ḥḏʿsr hwʾ twrʾ 2) ḥḏ(a)ʿs(a)r hwā t(ā)wrā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) swpy ʿl. . . 4) Sūpī ʿl(a)(y)(m)(ā) (?) Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesi, sığır yılında. Bu mezar genç adam (?) Supi (veya Sufi)’nindir. N: 124 (Ç. C. 2011 S: 86) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܪܥܣܪ ܗܘܐ ܬܘܪܐ )3 ܗܕܐܗܝ )4 ܩܒܪܗ ܒܨܐک ܛܠܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) trʿsr hwʾ twrʾ 2) tr(i)ʿs(a)r hwā t(ā)wrā 3) hdʾhy 3) h(ā)dey 4) qḇrh bṣʾk ṭlṯʾ 4) q(a)ḇr(ā)h B(a)ṣak ṭl(ī)ṯā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesi, sığır yılında. Bu mezar genç kız Bazak’ındır. 126 N: 125 (Ç. C. 2011 S: 402) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܪܝܢ ܥܣܪ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܬܘܪܐ )5 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )6ܛܘܙܘܢ ܦܠܓܐ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tryn ʿsr 2) tr(e)yn ʿs(a)r 3) hwʾ šnṯ 3) hwā šn(a)ṯ 4) twrʾ 4) t(ā)wrā 5) hdʾ hy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) ṭwzwn plgʾ ʿlymṯʾ 6) Ṭūzūn B(i)lge ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1612 (1301) senesi, sığır yılında. Bu mezar genç kız Tuzun Bilge’nindir.55 N: 126 (D. C. 1890 N: 13 (141)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܠܬܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܢܡܪܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܦܐܪܤ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܨܘܡܐ 55 Mezar taşının bulunduğu coğrafya hakkında bilgimiz sınırlıdır. Çevrilen bu yazıtın ilk yayını Bernştam’a aittir (1948, 113). 127 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tltʿsr hwʾ 2) t(a)lt(a)ʿs(a)r hwā 3) šnṯ nmrʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ n(i)mrā Ṭūrkāʾīṯ 4) pʾrs 4) pārs 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ṣwmʾ 6) Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: 1613 (1302) senesi, kaplan Türk takvimine göre pars yılında. Bu mezar Savma’nındır. N: 127 (D. C. 1897 N: 47) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܬܠܬ ܥܣܪ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܐܝܘܢܩ ܩܫܐ )4 ܣܒܐ ܒܪܝܟܐ )5 ܣܓܝ ܥܡܠ ܥܠ )6 ܡܪܝܬܐ56 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ tlt ʿsr 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā t(a)lt(a) ʿs(a)r 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) ʾywnq qšʾ 3) Āyūnq q(a)š(š)ā 4) sbrʾ bryḵʾ 4) s(ā)ḇā brīḵā 5) sgy ʿml ʿl 5) s(a)g(g)ī ʿm(a)l ʾ(a)l 6) mryṯʾ 6) m(a)r(ʿ)īṯā Türkçe Çevirisi: 1613 (1302) senesinde. Bu mezar cemaat için çok çalışan, mübarek ihtiyar papaz Ayuk’undur. 56 Bu satırda geçen ”ܡܪܝܬܐ (marīṯā)” kelimesinin hatalı yazılmış olma ihtimali yüksektir. Tahminimizce doğrusu ܡܕܝܢܬܐ (marʿīṯā) sözcüğüdür.Yorumlu transliterasyonda belirtilen şekliyle çevrilmiştir. 128 N: 128 (D. C. 1890 N: 14 (191a)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܐܬܪ )2 ܐܪܒܥ ܥܤܪ )3 ܗܘܐ ܐܪܢܒܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )5 ܝܘܚܢܢ ܩܫܐ )6 ܒܪܗ ܩܪܝܘܢ. . ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp ʾtr 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 1614 2) ʾrbʿ ʿsr 2) arb(a)ʿ ʿs(a)r 3) hwʾ ʾrnḇʾ 3) hwā arnḇā 4) hnw qḇrʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 5) ywḥnn qšʾ 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n q(a)š(š)ā 6) brh qrywn . . mhymnʾ 6) br(e)h Qriun . . mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1614 (1303) senesi, bu tavşan yılıdır. Bu mezar mümin Kriun...(?)‘nun oğlu papaz Yohannan’ındır. N: 129 (D. C. 1890 N: 15 (174)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫ ܥܤܪ ܗܘܐ )3 ]ܫܢ[ܬ ܐܬܠܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ]ܠܘ[ܘ ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܟܝܢ )5 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ḥmš ʿsr hwʾ 2) ḥ(a)m(i)š ʿs(a)r hwā 129 3) [šn]ṯ ʾtlyʾ ṭwrkʾyṯ 3) [šn(a)]ṯ atl(ā)yā Ṭurkāʾïṯ 4) [lw]w hnw qḇrh byk 4) [lū]ū h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h B(e)k 5) mhymnʾ 5) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1615 (1304) senesinde, ejderha Türk takvimine göre luu yılıdır. Bu mezar mümin Bek’indir. N: 130 (D. C. 1897 N: 48) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܐܬܪܝܗ )2 ܗܕܝ ܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܡܗܝܡܢܐܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp ʾtryh 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 1615 2) hdy hy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 3) mhymntʾ 3) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1615 (1304) senesinde. Bu mezar mümine ………’nındır. N: 131 (D. C. 1897 N: 49) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1615 – ܝܘܒܝ )ܝܘܡܝ؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1615 – ywby (ywmy?) 1) 1615 – Yubi (Yumi?) Türçe Çevirisi: 1615 (1304) [senesinde. Bu mezar] Yubi (veya Yumi)’nindir. 130 N: 132 (Ç. C. 2011 S: 134) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ )3 ܚܡܫܝܢ ܥܣܪ )4 ܗܘܐ ܫܢܬ )5 ܐܬܠܝܐ )6 ܛܘܪܟܐܝܬ ܠܘܘ )7 ܗܕܐ )8 ܩܒܪܗ )9 کܝܙ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )10 ܒܐܛܗ ܐܪܡܘܣ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ 2) š(i)ṯmāʾā 3) ḥmšyn ʿṣr 3) ḥ(a)mšīn ʿṣ(a)r 4) hwʾ šnṯ 4) hwā šn(a)ṯ 5) ʾtlyʾ 5) atl(ā)yā 6) ṭwrkʾyṯ lww 6) Ṭūrkāʾīṯ lūū 7) hdy 7) h(ā)d(e)y 8) qḇrh 8) q(a)ḇr(ā)h 9) kyz ʾšʾ mhymntʾ 9) Kız Aša mh(a)ym(a)ntā 10) bʾṯh ʾrmws qšʾ 10) ba(r)ṯ(e)h Armus q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1615 (1304) senesinde, ejderha, Türk takvimine göre luu yılında. Bu mezar papaz Armus’un mümine kızı Kız Aşa’nındır. N: 133 (Ç. C. 2011 S: 150) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠ]ܦ[ ܫܬ]ܡܐ[ 131 )2 ܚܢܫܢܢ ܗܘܐ . . . . . . . . . . . . . . 3( . . . . . . . . . . 4( )5 کܘܛܘ. . . . . )6 ܥܠܝܡ]ܛܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾl[p] šṯ[mʾ] 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)[p] š(i)ṯ[mā] 2) ḥmšn hwʾ . . . . 2) ḥ(a)mš(i)n hwā . . . . 3) ……….. 3) . . . . . . . . . . 4) ………. 4) . . . . . . . . . . 5) Kwṭw 5) Kuṭu 6) ʿlym[tʾ] 6) ʿl(a)ym[ṯā] Türkçe Çevirisi: 1615 (1304) senesinde. (Bu mezar) genç kız Kutu’nundur. N: 134 (W. K. 2000 N: 33 (Abb. 63)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ )3 ܚܡܫܥܣܪ )4 ܗܘܐ ܫܢܬ )5 ܐܬܠܝܐ )6 ܛܘܪܟܐܝܬ ܠܘܘ )7 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )8 کܝܙ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )9 ܒܐܬܗ ܐܕܡܘܣ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ 2) š(i)ṯmāʾā 3) ḥmšʿsr 3) ḥ(a)m(i)šʿs(ā)r 132 4) hwʾ šnṯ 4) hwā šn(a)ṯ 5) ʾtlyʾ 5) atl(ā)yā 6) ṭwrkʾyṯ lww 6) Ṭūrk(ā)ʾīṯ lūū 7) hdy qḇrh 7) h(a)d(ā)y q(a)ḇr(ā)h 8) kyz ʾšʾ mhymntʾ 8) Kız Aša mh(a)ymn(ā)tā 9) bʾth ʾdmws qšʾ 9) bʾ(r)t(e)h Ad(a)mos q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1615 (1304) senesinde, ejderha, Türk takvimine göre luu yılında. Bu mezar rahip Adamos’un kızı mümine Kız Aşa’nındır. N: 135 (D. C. 1897 N: 49,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܦ ܬܕܝܘ )2 ܣܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlp tdyw 1) 1616 2) srʾ 2) S(a)rā Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) [senesinde. Bu mezar mümin] Sara’nındır. N: 136 (D. C. 1897 N: 50) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1616 – ܚکܒܝܠ )ܝܝکܒܝܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1616 - ḥkbyl (yykbyl) 1) 1616 - Ḥ(a)kbil (Yikbil) Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) [senesinde. Bu mezar mümin] Hakbil/Yirbil’indir. Mezar taşı okunaksızdır ve bu sebeple hangi isim olduğu sonucuna varmak oldukça zordur (Chwolson, 1897, 15). 133 N: 137 (D. C. 1897 N: 51) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1616 – ܡܪܝܡ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1616 mrym ʾšʾ 1) 1616 M(a)ry(a)m Ašā Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) [senesinde. Bu mezar mümine] Meryem-Aşa’nındır. N: 138 (D. C. 1897 N: 52) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܝܘ ܗܘܐ )2 ܫܢܬ ܛܘܪܟܐܝܬ ܚܘܝܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܣܒܪܝܫܘܥ )5 ܐܪܟܝܕܝܩܘܢ )6 ܣܒܐ ܒܪܝܟܐ ܟܗܢܐ )7 ܓܡܝܪܐ ܣܓܝ )8 ܥܡܠ ܥܠ ܝܨܝܦܘܬܗ ܕܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtryw hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1616 hwā 2) šnṯ ṭwrkʾyṯ ḥwyʾ 2) šn(a)ṯ Ṭūrk(ā)ʾīṯ ḥ(i)wyā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) sbryš´wʿ 4) S(a)br-İšoʿ 5) ʾrkydyqwn 5) arkidy(ā)qon 6) sḇʾ bryḵʾ khnʾ 6) s(ā)bā brīḵā k(ā)hnā 7) gmyrʾ sgy 7) gmīrā s(a)g(g)ī 8) ʿml ʿl yṣypwth dʿdtʾ 8) ʿ(ā)m(i)l ʿl y(ā)ṣīputā d-ʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) senesi, Türk takvimine göre yılan yılında. Bu mezar gayretle çabalayan mükemmel rahip, hayırlı yaşlı adam, başdiyakon Sabr- İšoʿ’nındır. 134 N: 139 (D. C. 1897 N: 53) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1616 ܣܘܒܐܝ ܦܘܝܓܐک - ܐܠܝܛܝܡܘܪ ܦܘܠܬܐܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1616 swbʾy pwygʾk - ʾ lyṭymwr pwltʾn 1) 1616 Subay Pöygek - Eliṭimur Pultan Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) [senesinde. Bu mezar] Elitimur Pultan’ın [oğlu sevimli genç adam] Subay Pöygek’indir. N: 140 (D. C. 1890 N: 16 (44); Ç. C. 2011 S: 371) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܫܬܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܚܘܝܐ )4 ܗܕܐ ܗܝ )5 ܩܒܪܗ ܡܐܝܦܪܗ )6 ܥܠܝܡܬܐ ܪܓܝܓܬܐ )7 ܒܪܬܐ ܝܘܫܡܕ )8 ܡܠܦܘܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp štmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)tmā 2) štʿsr hwʾ 2) št(a)ʿs(a)r hwā 3) šnṯ ḥwyʾ 3) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 4) hdʾ hy 4) h(ā)dey 5) qḇrh mʾyfrh 5) q(a)ḇr(ā)h Māʾifr(e)h 6) ʿlymṯʾ rǥyǥtʾ 6) ʿl(a)ymṯā rǥīǥṯā 7) brṯh ywšmd 7) b(a)rṯ(e)h Yušm(i)d 8) mlpwnʾ 8) m(a)lpānā Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) senesinde, yılan yılında. Bu mezar öğretmen Yuşmid’in kızı sevimli Maifreh’nindir. 135 N: 141 (D. C. 1890 N: 16,1 (188)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܫܬܥܤܪ ܗܘܐ )2 ܫܢܬ ܚܘܝܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܝܫܘܥ ܩܫܐ )5 ܒܪܗ ܨܘܡܐ ܐܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp štmʾ štʿsr hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)tmā št(a)ʿs(a)r 2) šnṯ ḥwyʾ hwā 3) hnw qḇrh 2) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 4) yšwʿ qšʾ 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) brh ṣwmʾ ʾbʾ 4) İšoʿ q(a)š(š)ā 5) br(e)h Ṣ(a)wma Aba Türkçe Çevirisi: 1616 (1305) senesinde, bu yılan yılıdır. Bu mezar Savma-Aba’nın oğlu papaz İšoʿ’nundur. N: 142 (D. C. 1890 N: 17 (171)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦܐ ܬܪ )2 ]ܫ[ܒܥ ܥܤܨܪ )3 ܗܘܐ ܤܘܤܝܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܝܘܚܢܢ ܩܫܐ )6 ܒܪܗ ܡܝܢܓܘ . . . . ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlpʾ tr 1) b(a)šn(a)ṯ al(a)pā tr 2) [š]ḇʿ ʿsr 2) [š]ḇa ʿs(a)r 136 3) hwʾ swsyʾ 3) hwā susyā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ywḥnn qšʾ 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n q(a)š(š)ā 6) brh myngw . . . . . mhymnʾ 6) br(e)h Mengu . . . . . mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1617 (1306) senesinde, bu at yılıdır. Bu mezar Yohannan’ın oğlu mümin Mengü’nündür. N: 143 (D. C. 1890 N: 17,1 (175)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܫܒܥܬܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܛܝܪܝܡ ܡܬܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) šḇʿtʿsr hwʾ 2) šḇ(a)ʿt(ā)ʿs(a)r hwā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) hd hy qḇrh 4) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 5) tyrym mty 5) Terīm M(a)t(a)y Türkçe Çevirisi: 1617 (1306) senesinde, bu at yılıdır. Bu mezar Terim-Matay’ındır. N: 144 (D. C. 1890 N: 17,2 (189a)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܝ]ܙ[ ܗܘܐ )2 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܐܝܠ ܦܫܓܐ ܡܗܝܡܢܬܐ 137 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtry[z] hwʾ 1) b(a)šn(a)ṯ 1617 hwā 2) šnṯ swsyʾ 2) šn(a)ṯ susyā 3) hd hy qḇrh 3) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 4) ʾyl pšgʾ mhymntʾ 4) İl B(i)šge mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1617 (1306) senesinde, bu at yılıdır. Bu mezar mümine İl- Bişge’nindir. N: 145 (D. C. 1897 N: 54) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܒܥܬܥܣܪ )2 ܐܫܥܝܐ ܐܣܟ]ܘܠܝܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šḇʿtʿsr 1) šḇ(ā)ʿt(ā)ʿs(a)r 2) ʾšʿyʾ ʾsk[wlyʾ] 2) Ašʿiā īsk[ol(ā)yā] Türkçe Çevirisi: 1617 (1306) [ senesi, at yılında. Bu mezar] öğrenci Aşiʾia’nındır. N: 146 (D. C. 1897 N: 55) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1617 ܦܪܘܢܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1617 frwnyʾ 1) 1617 F(e)roniā Türkçe Çevirisi: 1617 (1306) [senesinde. Bu mezar mümin] Feronia’nındır. 138 N: 147 (D. C. 1897 N: 56) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܬܡܝܬܥܣܪ ܥܪܒܐ کܘܝ )2 ܝܘܠܝܬܐ ܐܢܬܬܐ ܣܪܓܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) tmnṯʿsr ʿrbʾ kwy 1) t(ā)mn(a)ṯ ʿs(a)r ʿ(i)rbā koy 2) ywlytʾ ʾnttʾ srgs 2) Yulitā anttā S(a)rg(i)s Türkçe Çevirisi: 1618 (1307) [senesi,] koyun yılında. [Bu mezar] Sargis’in karısı Yulita’nındır. N: 148 (D. C. 1897 N: 57) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܪܡܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) yrmyʾ 1) Irmiā Türkçe Çevirisi: 1618 (1307) [senesinde. Bu mezar mümin] Irmia’nındır. N: 149 (D. C. 1897 N: 58) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1618 کܘܛܠܘܟ ܐܪܣܐܠܢ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1618 kwtlwk ʾrslʾn mhymnʾ 1) 1618 Kutluk Arslān mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1618 (1307) [senesinde. Bu mezar] mümin Kutluk Arslan’ındır. 139 N: 150 (D. C. 1897 N: 59) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܬܡܢܬܥܣܪ )2 ܗܘܐ ܫܢܬ ܥܪܒܐ ܗܕܐ ܗܝ )3 ܩܒܪܗ ܣܒܘܢܨ ܛܝܪܝܡ )4 ܡܗܝܡܢܬܐ )5 ܒܪܬܗ ܝܫܘܥ ܩܫܝܫܐ )6 ܟܠܬܗ ܓܝܘܪܓܝܣ ܣܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ tmnṯʿsr 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) hwʾ šnṯ ʿrbʾ hdʾ hy t(a)mn(a)ṯʿs(a)r 3) qḇrh sbwnṣ ṭyrym 2) hwā šn(a)ṯ ʿ(i)rbā h(ā)dey 4) mhymntʾ 3) q(a)ḇr(ā)h S(e)bunṣ Ṭerīm 5) brth yšwʿ qšyšʾ 4) mh(a)ym(a)ntā 6) klth gywrgys sʿwrʾ 5) b(a)rṯ(e)h Išoʿ q(a)š(š)īšā 6) k(a)lt(a)h G(i)w(a)rgīs s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: 1618 (1307) senesi, koyun yılında. Bu mezar horepiskopos Givargis’in gelini, papaz İšoʿ’nın kızı mümine Sebunz Terim’indir. N: 151 (D. C. 1897 N: 60) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܬܡܢܬܥܣܪ ܗܘܐ ܫܢܬ ܥܪܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܝܘܚܢܢ )4 ܩܢܟܝܐ ܥܡ ܒܪܗ ܐܝܛܘܡܝܦܒܪܐ )5 ܡܝܬ ]ܒ[ܬܫܡܝܫܬܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾ 2) tmntʿsr hwʾ šnṯ ʿrbʾ 2) t(a)mn(e)ṯʿs(a)r hwā šn(a)ṯ ʿ(i)rbā 3) hnw qḇrh ywḥnn 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Yoḥ(a)n(n)(ā)n 4) qnkyʾ ʿm brh ʾyṭwmyfbrʾ 4) q(ā)nk(ā)yā ʿ(a)m br(e)h İṭumifb(a)rā 5) myt [b]tšmyšth 5) mīṯ [b]tšmyšth 140 Türkçe Çevirisi: 1618 (1307) senesi, koyun yılında. Bu mezar Yohannan ile hizmeti sırasında (veya ibadet ederken) ölen oğlu İtumifbara’nındır. Mezar taşında 4. satırda geçen özel isimin ikinci harfi ܓ veya ܗ olabilir. Sözü geçen bu mezar taşında yazılanlardan hareketle oğluyla birlikte bir babanın gömülü olduğu sonucunu çıkarabiliriz (Chwolson, 1897, 15). N: 152 (D. C. 1890 N: 181)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܘܪܟܐܝܬ ܟܘܝ )2 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )3 ܬܡܢܬܥܣܪ ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܥܪܒܐ ܗܕܐ ܗܝ )5 ܩܒܪܗ ܝܘܠܝܐ )6 ܥܠܝܡܬܐ ܪܓܝܓܬܐ )7 ܟܠܬܗ ܝܘܚܢܢ ܟܘܪ )8 ܐܦܝܣܩܘܦܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwrkʾyt ḳwy 1) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ḳoy 2) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 2) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 3) tmntʿsr hwʾ šnṯ 3) tm(ā)nt(a)ʿs(a)r hwā šn(a)ṯ 4) ʿrbʾ hdʾ hy 4) ʿ(i)rbā h(ā)d(e)y 5) qḇrh ywlyʾ 5) q(a)ḇr(ā)h Yūl(ī)ya 6) ʿlymṯʾ rǥyǥtʾ 6) ʿl(a)ymṯā rǥ(ī)ǥṯā 7) klth ywḥnn kwr 7) k(a)lt(ā)h Yoḥ(a)n(n)(ā)n kor 8) ʾpysqwpʾ 8) ap(p)īsqopā Türkçe Çevirisi: Türk takvimine göre koy yılı. 1618 (1307) senesi koyun yılında. Bu mezar horespiskopos Yohannan’ın gelini güzel kız Yulya’nındır. 141 N: 153 (D. C. 1890 N: 18,1 (143)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 128 (D. C. 1890 N:181)) ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܫܘܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi yš´wʿ İšoʾ Türkçe Çevirisi: [1618 (1307) senesinde, bu koyun yılıdır. Bu mezar mümin] İšoʾnundur. N: 154 (Ç. C. 2011 S: 112) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܡܢܐ ܥܣܪ ܗܘܐ )3 ܥܪܒܐ ܬܘܪܟܐܝܬ کܘܝ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܦܬܪܘܣ )5 ܐܣܩܘܠܝܐ ܒܪܗܣܘܢ )6 ܝܘܚܢܢ )7 ܥܘܪܝܐܦܢܘܐ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tmnʾ ʿsr hwʾ 2) tm(ā)ne ʿs(a)r hwā 3) ʿrbʾ ṭwrkʾyṯ kwy 3) ʿ(i)rbā Ṭūrk(ā)ʾīṯ koy 4) hnw qḇrh ptrws 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h P(e)tros 5) ʾsqwlyʾ brh swn 5) īsqol(ā)yā br(e)h swn 6) ywḥnn 6) Yoḥ(a)n(n)(ā)n 7) ʿwrʾpywʾ (?) 7) ʿwrʾpywʾ (?) Türkçe Çevirisi: 1618 (1307) senesi, koyun Türk takvimine göre koy yılında. Bu mezar horepiskopos Yohannan’ın oğlu öğrenci Petros’undur. 142 N: 155 (D. C. 1890 N: 19 (49)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܫܥܬܥܣܪ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܩܘܦܐ ܗܕܐ ܗܝ )4 ܩܒܪܗ ܡܐܝܦܪܗ )5 كܘܫܛܢܨ ܒܪܬܗ )6 ܝܫܘܥ ܐܪܒܕܝܩܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tšʿtʿsr hwʾ šnṯ 2) tšatʿs(a)r hwā šn(a)ṯ 3) qwpʾ hdʾ hy 3) qopā h(ā)dey 4) qḇrh mʾyfrh 4) q(a)ḇr(ā)h Māʾifr(e)h 5) kwšṭnṣ brth 5) Kušṭ(a)n(ā)ṣ b(a)rṯ(e)h 6) yšwʿ ʾrkdyqwn 6) İšoʾ ark(i)dy(ā)qon Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesinde, bu maymun yılıdır. Bu başdiyakon İšoʾnun kızı Maifreh Kuştanaç’ındır. N: 156 (D. C. 1890 N: 19,1 (104)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܬܫܥܐ )3 ܥܣܪ ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܩܘܦܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )5 ܦܝܨܝܢ ܗܕܐ ܗܝ )6 ܩܒܪܗ )7 كܘܛܠܘܟ ܐܫܐ )8 كܘܫܛܢܨ ܝܐܛ ܦܘܠܣܘܢ 143 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ tšʿʾ 2) š(i)ṯmā tšʿa 3) ʿsr hwʾ šnṯ 3) ʿs(a)r hwā šn(a)ṯ 4) qwpʾ ṭwrkʾyṯ 4) qopā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 5) pyṣyn hdʾ hy 5) p(i)ṣ(ī)n h(ā)dey 6) qḇrh 6) q(a)ḇr(ā)h 7) kwṭlwk ʾšʾ 7) Kuṭluk Aša 8) kwšṭnṣ yʾṭ pwlswn 8) Košṭ(a)n(ā)ṣ yaṭ polsun Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesinde, bu maymun, Türk takvimine göre piçin yılıdır. Bu mezar Kutluk-Aşa Koştanaç’ındır. (O) hatırlansın. N: 157 (D. C. 1890 N: 19,2 (184)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܐܠܦ ܫܬܡܐ )3 ܬܫܥܐ ܥܣܪ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ كܘܦܐ )5 ܛܘܪܟܐܝܬ )6 ܦܨܝܢ )7 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )8 ܓܘܪܓܝܤ )9 ܩܫܐ ܒܪܗ )10 ܐܠܝܐ ܐܣܟܘ]ܠܝ[ܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2) ʾlp šṯmʾ 2) āl(a)p š(i)ṯmā 3) tšʿʾ ʿsr hwʾ 3) tš(a)ʿs(a)rhwā 4) šnṯ qwpʾ 4) šn(a)ṯ qopā 144 5) ṭwrkʾyṯ 5) Ṭūrkāʾīṯ 6) pṣyn 6) p(i)ṣ(ī)n 7) hnw qḇrh 7) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 8) gwrgys 8) G(i)w(a)rgīs 9) qšʾ brh 9) q(a)š(š)ā br(e)h 10) ʾlyʾ ʾskw[ly]ʾ 10) El(i)yā isko[l(ā)y]ā Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesinde, bu maymun Türk takvimine göre biçin yılıdır. Bu mezar öğrenci Eliya’nın oğlu papaz Givargis’indir. N: 158 (D. C. 1890 N: 19,3 (E)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܫܥܣܪ ܗܘܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )3 ܦܨܝܢ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ ܡܪܝܡ )5 ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tšʿsr hwʾ ṭwrkʾyṯ 2) tša(ʿ)s(a)r hwā Ṭūrkāʾīṯ 3) pṣyn 3) p(i)ṣīn 4) hdʾ hy qḇrh mrym 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h M(a)ry(a)m 5) ṭlyṯʾ 5) ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesinde, bu Türk takvimine göre biçin yılıdır. Bu mezar genç kız Meryem’indir. N: 159 (D. C. 1897 N: 61) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܫܢܬ ܐܬܪܝܛ 145 )2 ܩܘܦܐ ܗܢܘ )3 ܩܒܪܗ ܝܘܫܡܕ )4 ܥܠܝܡܐ )5 ܒܪܗ ܕܢܚܐ ܩܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ šnṯ ʾtryṭ 1) b(a)šn(a)ṯ al(a)p š(i)ṯmā šn(a)ṯ 1617 2) qwpʾ hnw 2) qopā h(ā)n(ā)w 3) qḇrh ywšmd 3) q(a)ḇr(e)h Yušm(i)d 4) ʿlymʾ 4) ʿl(a)ymā 5) brh dnḥʾ qymʾ 5) br(e)h D(i)nḥā Q(ā)y(o)mā Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesinde, maymun yılında. Bu mezar Qayoma Dinha’nın oğlu genç Yuşmid’indir. N: 160 (Ç. C. 2011 S: 353) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2̊ ܬܫܥܣܪ ܗܘܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )3 ܦܨܝܢ )4 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ ܡܪܝܡ )5 ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tšʿsr hwʾ ṭwrkʾyṯ 2) tš(a)ʿs(a)r hwā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 3) pyṣn 3) piṣ(ī)n 4) hdʾhy qḇrh mrym 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h M(a)ry(a)m 5) ṭlyṯʾ 5) ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesinde, Türk takvimine göre biçin yılında. Bu mezar kız çocuk Meryem’indir. 146 N: 161 (Ç. C. 2011 S: 349) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܬܪܥܣܪ ܗܘܐ ܫܢܬ ܬܘܪܐ )3 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܐ )4 کܘܬܘܟ ܟܐܛܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) trʿsr hwʾ šnṯ ṭwrʾ 2) tr(e)ʿs(a)r hwā šn(a)ṯ ṭ(ā)wrā 3) hdʾhy qḇrʾ 3) h(ā)dey q(a)ḇrā 4) kwṭwk ḵʾṭwn 4) Kuṭuk Ḵāṭūn Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesi, sığır (koy veya piçin)57 yılında. Bu mezar Kutuk Katun’undur. N: 162 (Ç. C. 2011 S: 325) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܐܠܦ ܫܬܡܐ )3 ܬܫܥܐ ܥܣܪ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ کܘܦܐ )5 ܛܘܪܟܐܝܬ )6 ܦܝܨܝܢ )7 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )8 ܓܘܪܓܝܣ )9 ܩܫܐ ܒܪܗ )10 ܐܠܝܐ ܐܣܟܘ]ܠܝ[ܐ 57 1619 tarihi, 12 Hayvanlı Takvim’e göre koy veya piçin yıllarını kapsar, yazıcı hatalı yazmıştır. 147 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2) ʾlp šṯmʾ 2) āl(a)p š(i)ṯmā 3) tšʿʾ ʿsr hwʾ 3) tš(a)ʿs(a)r hwā 4) šnṯ kwpʾ 4) šn(a)ṯ kopā 5) ṭwrkʾyṯ 5) Ṭūrkāʾīṯ 6) pyṣyn 6) piṣīn 7) hnw qbrh 7) h(ā)n(ā)w q(a)br(e)h 8) gwrgys 8) G(i)w(a)rgīs 9) qšʾ brh 9) q(a)š(š)ā br(e)h 10) ʾlyʾ ʾskw[ly]ʾ 10) Alya īsko[l(ā)y]ā Türkçe Çevirisi: 1619 (1308) senesi, maymun Türk takvimine göre biçin yılında. Bu mezar öğrenci Alya’nın oğlu papaz Givargis’indir. N: 163 (D. C. 1897 N: 62) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1620 - ܝܘܫܡܕ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1620 - ywšmd 1) 1620 - Yušm(i)d Türkçe Çevirisi: 1620 (1309) [senesinde. Bu mezar çocuk] Yuşmid’indir. N: 164 (D. C. 1897 N: 63) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1621 ܡܐܨܐܪ ܡܗܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1621 mʾṣʾr mhy mhymntʾ 1) 1621 Maṣar mhy58 mh(a)ym(a)ntā 58 Buradaki kelime “ܡܗܝܡܢܬܐ”nın kısaltılmış halidir. 148 Türkçe Çevirisi: 1621 (1310) senesi, [köpek yılında. Bu mezar] mümine Mazar’ındır. N: 165 (D. C. 1897 N: 64) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1621 - ܐܠܝܫܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1621 - ʾlyšbʾ 1) 1621 - Elīšbā Türkçe Çevirisi: 1621 (1310) [senesinde. Bu mezar mümin] Elizabet’indir. N: 166 (D. C. 1897 N: 65) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1621 – ܐܝܙܘک ܬܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1621 ʾyzwk ṭrym 1) 1621 Ayzuk Ṭ(e)rīm Türkçe Çevirisi: 1621 (1310) [senesinde. Bu mezar mümin] Ayzuk Terim’indir. N: 167 (D. C. 1890 N: 21 (139)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܥܣܪܝܢ )2 ܘܚܕ ܗܘܐ ܫܢܬ ܟܠܒܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 كܘܛܠܘܟ ܛܪܝܡ )5 ܡܗܝܡܢܬܐ )6 ܒܪܬܗ )7 ܩܘܪ]ܝ[ܩܘܤ )8 ܤܥܘܪܐ 149 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ ʿsryn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā ʿs(i)rīn 2) wḥd hwʾ šnṯ klbʾ 2) w-ḥ(a)d hwā šn(a)ṯ k(a)lbā 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) kwtlwk ṭrym 4) Kutluk Ṭ(e)rīm 5) mhymntʾ 5) mh(a)ym(a)ntā 6) brth 6) b(ā)rṯ(e)h 7) qwr[y]qws 7) Qur[y](ā)qos 8) sʿwrʾ 8) s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: 1621 (1310) senesinde, bu köpek yılıdır. Bu mezar kilise ziyaretçisi Quryakos’un kızı mümine Kutluk Terim’indir. N: 168 (D. C. 1890 N: 23 (180); Ç. C. 2011 S: 213) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܤܪ]ܝܢ[ ܘܬܠܬ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܝܘܚܢܢ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʿsr[yn] w-tlṯ hwʾ 2) ʿ(i)sr[īn] w-tl(ā)ṯ hwā 3) šnṯ ʿwqbrʾ 3) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ywḥnn ʿlymʾ 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1623 (1312) senesinde, fare yılında. Bu mezar genç Yohannan’ındır. 150 N: 169 (D. C. 1897 N: 66) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1623 ܣܒܐ ܗܕܝܪܐ ܦܛܪܘܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1623 sḇʾ hdyrʾ pṭrws 1) 1623 s(ā)ḇā hdīrā P(e)ṭros Türkçe Çevirisi: 1623 (1311) senesi, [domuz yılında. Bu mezar] saygıdeğer yaşlı adam, rahip Petros’undur. N: 170 (D. C. 1897 N: 67) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1623 – ܦܐܨܐܟ ܩܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1623 pʾṣʾk qymtʾ 1) 1623 Baṣak Qy(ā)mtā Türkçe Çevirisi: 1623 (1311) [senesi, domuz yılında. Bu mezar genç kız] Bazak Qyamta’nındır. N: 171 (D. C. 1897 N: 68) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1623 - ܝܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1623 – yḥnn 1) 1623 – Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: 1623 (1312) [senesinde, fare yılında. Bu mezar genç adam] Yohannan’ındır. 151 N: 172 (D. C. 1890 N: 24 (A)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܥܤܪܝܢ )3 ܐܪܒܥ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ ܬܘܪܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 كܘܛܠܘܟ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ʿsryn 2) š(i)ṯmā ʿ(i)srīn 3) ʾrbʿ hwʾ 3) arb(a)ʿ hwā 4) šnṯ twrʾ 4) šn(a)ṯ t(ā)wrā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) kwtlwk qšʾ 6) Kutluk q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1624 (1313) senesinde, sığır yılında. Bu mezar papaz Kutluk’undur. N: 173 (D. C. 1897 N: 70) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1624 – ܐܘܕ ܣܐܢܣܝܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1624 ʾwd sʾnsyz 1) 1624 ūd Sansız Türkçe Çevirisi: 1624 (1313) [senesi, sığır yılında. Bu mezar mümin] Sansız’ındır. N: 174 (D. C. 1897 N: 71) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1624 ܛܐܦ ܛܝܪܝܡ کܘܫܛܢܨ ܒܪܬܗ ܐܝܣܦܐܣܐܠܪ 152 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1624 tʾp tyrym qwšṭnṣ brth ʾyspʾslʾr 1) 1624 Tap Terīm Qušṭ(ā)nṣ b(a)rṯ(e)h īsp(a)hs(a)lār Türkçe Çevirisi: 1624 (1313) [senesinde. Bu mezar] sipâhsaların kızı Tap-Terim Kuştanç’ındır. N: 175 (D. C. 1897 N: 72) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1624 – ܐܘܕ کܘܛܘک - ܝܣܐܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1624 ʾwd - Kwṭwk - ysʾyʾ 1) 1624 ūd - Kuṭuk – Y(e)sayā Türkçe Çevirisi: 1624 (1313) [senesinde,] sığır [yılında. Bu mezar] Yesaya’nın [kızı mümine] Kutuk’undur. N: 176 (D. C. 1897 N: 73) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1624 – ܢܡܪܐ – ܦܐܪܣ )2 ܣܘܦܝ – ܦܐܘܠܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1624 nmrʾ - pʾrs 1) 1624 n(i)mrā - pārs 2) swfy – pʾwls 2) Sūfī – Pāwl(o)s Türkçe Çevirisi: 1624 (1313) [senesi,] kaplan (sıçkan veya ud)59 [yılında. Bu mezar] Pavlos’un [oğlu mümin] Sufi’nindir. 59 1624 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre sıçkan veya ud yıllarını kapsar, taş ustası hatalı yazmıştır. 153 N: 177 (D. C. 1897 N: 75) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1625 - ܓܘܖܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1625 - gwrgys 1) 1625 – G(i)w(a)rgīs Türkçe Çevirisi: 1625 (1314) [senesi, kaplan yılında. Bu mezar genç adam] Givargis’indir. N: 178 (D. C. 1897 N: 77) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1626- ܕܢܚܐ ܪܝܫܥܕܬܐ - ܡܐܪܟܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1626 - dnḥʾ ryšʿdtʾ- mrkws 1) 1626 - D(i)nḥā rīšʿ(e)dtā - M(a)rkos Türkçe Çevirisi: 1626 (1315) [senesi, tavşan yılında. Bu mezar papaz] Markos’un oğlu kilise lideri Dinha’nındır. N: 179 (D. C. 1897 N: 78) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1626 - ܦܛܪܘܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1626 – pṭrws 1) 1626 – P(e)ṭros Türkçe Çevirisi: 1626 (1315) [senesinde. Bu mezar erkek çocuk] Petros’undur. 154 N: 180 (D. C. 1897 N: 224) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܗܠܝܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) hnw qḇrh ṭlyṯʾ hlynʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā H(e)l(e)nā Türkçe Çevirisi: 1626 (1315) senesi, [tavşan yılında.] Bu mezar genç kız Helena’nındır.60 N: 181 (D. C. 1890 N: 271)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܤܪܝܢ ܫܒܥ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܐܬܠܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ ܠܘܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܫܠܝܚܐ ܡܦܫܩܢܐ )5 ܛܒܝܒܐ ܘܡܕܪܫܢܐ ܘܐܢܗܪ )6 ܠܟܠܗܝܢ ܕܝܪܬܐ ܒܢܘܗܪܐ )7 ܒܪܗ ܦܛܪܘܤ )8 ܡܦܫܩܢܐ )9 ܫܒܝܚܐ ܕܚܟܡܬܐ )10 ܪܡ ܩܠܗ ܐܝܟ ܫܝܦܘܪܐ )11 ܡܪܢ ܢܚܠܛ ܠܪܘܚܗ ܙܗܝܬܐ )12 ܤܡ ܟܐܢܐ ܘܐܒܗܬܐ )13 ܢܬܤܝܡ ܟܠ ܓܐܘܝܬܐ )ܓܐܝܘܬܐ .1( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʿsryn šḇʿ hwʾ šnṯ 2) ʿ(i)srīn šḇ(a)ʿ hwā šn(a)ṯ 3) ʾtlyʾ ṭwrkʾyṯ lww 3) atl(ā)yā Ṭūrkāʾīṯ lūū 60 Yazıtta tarih kısmının son harflerinin ܫܬܐ (štā) olması tahmin edilmektedir çünkü ölüm yılı bu şekilde tavşan yılına denk gelmektedir (Chwolson, 1897, 41). 155 4) hnw qḇrh šlyḥʾ mpšqnʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Šl(ī)ḥā 5) ṭḇyḇʾ w-mdršnʾ w-ʾnhr mp(a)šq(ā)nā 6) lklhyn dyrtʾ b-nwhrʾ 5) ṭḇīḇā w-md(a)rš(ā)nā w-anh(a)r 7) brh pṭrws 6) lklhyn d(a)y(ā)rtā b-nuhrā 8) mpšqnʾ 7) br(e)h P(e)ṭros 9) šḇyḥʾ d-ḥḵmṯʾ 8) mp(a)šq(ā)nā 10) rm qlh ʾyk šypwrʾ 9) Šḇīḥā d-ḥ(i)ḵmṯā 11) mrn nḥlṭ l-rwḥh zhytʾ 10) r(a)m q(ā)l(i)h ayk šīporā 12) ʿm kʾnʾ w-ʾḇhtʾ 11) m(ā)r(e)n n(ī)ḥl(a)ṭ l-rūḥ(e)h 13) ntsym kl gʾwytʾ (gʾywtʾ 1.) z(a)hy(ā)tā 12) ʿ(a)m k(a)nā w-aḇ(ā)h(ā)tā 13) ntsym kl g(a)ʾyutā Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesi, ejderha Türk takvimine göre luu yılında. Bu mezar tüm manastırları aydınlatan ünlü müfettiş, vaiz Petros’un oğlu Şliha’nındır. Bilge sesi trampet gibi yükseldi. Rabbimiz aydınlanmış ruhunu doğrularla ve babalarla birleştirsin. Tüm ihtişam paylaşılsın! Mezar taşının 13. satırdaki son kelimesinde yazıcı kelimeyi hatalı yazmıştır (Chwolson, 1890, 56). Bu hata göz önünde bulundurularak yorumlu yazı çeviriminde kelimenin doğru okunuş şekli yazılmıştır. N: 182 (D. C. 1890 N: 271 (120).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܥܤܪܝܢ )2 ܫܒܥܐ ܗܘܐ )3 ܠܘ ܠܘܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܡܐܝܦܪܗ ܡܗ]ܝ[ܡܢܬܐ )6 ܟܠܬܗ كܘܛܫܩ 156 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ ʿsryn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā ʿs(i)rīn 2) šḇʿʾ hwʾ 2) šḇ(a)ʿ hwā 3) lw lww 3) lu lūū 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 5) mʾyfrh mh[y]mntʾ 5) Māʾifr(e)h mh(a)[y]m(a)ntā 6) klth kuṭšq 6) k(a)lt(a)h Kuṭ(a)š(e)q Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesi, luu yılında. Bu mezar Kutaşek’in gelini mümine Maifreh’nindir. N: 183 (D. C. 1890 N: 272 (128).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܤܪܝܢ ܫܒܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܬܠܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܠܘܘ ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 كܝܙ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )6 ܟܠܬܗ ܕܐܝܘܐܢܝܓ ܝܘܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʿsryn šḇʿ hwʾ 2) ʿs(i)rīn šḇ(a)ʿ hwā 3) šnṯ ʾtlyʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ atl(ā)yā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) lww hdʾ hy qḇrh 4) lūū h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) kyz ʾšʾ mhymntʾ 5) Kız-Aša mh(a)ym(a)ntā 6) klth d-ʾywʾnyg ywḥnn 6) k(a)lt(a)h d-İwanıg Yoḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesi, ejderha Türk takvimine göre luu yılında. Bu mezar İvan Yohannan’ın gelini mümine Kız-Aşa’nındır. 157 N: 184 (D. C. 1890 N: 273 (131).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܣܪܝܢ ܫܒܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܬܠܝܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܚܐܙܝܐ ܥܠܝܡܐ )6 ܒܪܗ ܒܘܟܘܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʿsryn šḇʾ hwʾ 2) ʿs(i)rīn šḇ(a)ʾ hwā 3) šnṯ ʾtlyʾ 3) šn(a)ṯ atl(ā)yā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ḥʾryʾ ʿlymʾ 5) Ḥarya ʿl(a)ymā 6) brh bwkws 6) br(e)h Bukus Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesinde, bu ejderha yılıdır. Bu mezar Bukus’un oğlu genç Harya’nındır. N: 185 (D. C. 1890 N: 274 (187).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܤܪܝܢ ܫܒܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܬܠܝܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܨܘܡܐ )5 ܩܫܐ ܒܪܗ كܘܛܐܫܟ )6 ܤܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 158 2) ʿsryn šḇʿ hwʾ 2) ʿs(i)rīn šḇ(a)ʿ hwā 3) šnṯ ʾtlyʾ 3) šn(a)ṯ atl(ā)yā 4) hnw qḇrh ṣwmʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Ṣ(a)wmā 5) qšʾ brh kwtʾşk 5) q(a)š(š)ā br(e)h Kutaş(e)k 6) sʿwrʾ 6) s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesi, bu ejderha yılıdır. Bu mezar kilise ziyaretçisi Kutaşek’in oğlu papaz Savma’nındır. N: 186 (D. C. 1897 N: 79) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1627 ܐܬܠܝܐ )2 کܘܛܘک - ܝܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1627 ʾtlyʾ 1) 1627 atl(ā)yā 2) kwtwk -yḥnn 2) Kutuk –Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) [senesinde,] ejderha [yılında. Bu mezar horepiskopos] Yohannan’ın [kızı mümine] Kutuk’undur. N: 187 (D. C. 1897 N: 80) Mezar taşını muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1627 ܗܢܘ ܬܠܝܬܐ ܐܝܛܪܝܡ )2 ܣܝܒܘܢܨ ܛܝܓܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1627 hnw tlyṯʾ ʾyṭrym 1) 1627 h(ā)n(ā)w tlīṯā Ayṭ(e)rīm 2) sybwnṣ ṭygyn 2) Sibunṣ Ṭegin Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) [senesinde.] Bu [mezar] Sibunz Tegin’in [kızı] Ayterim’indir. 159 N: 188 (D. C. 1897 N: 81) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1627 ܠܘܘ – ܣܝܒܘܢܨ ܛܟܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1627 lww - sybwnṣ tkyn 1) 1627 lūū - Sibunṣ T(e)kin Türkçe Çevirisi: 1627 (1216) [senesi,] luu [yılında. Bu mezar] Sibuns Tekin’indir. N: 189 (Ç. C. 2011 S: 439) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܣܪܝܢ ܫܒܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܛܠܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܠܘܘ ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )5 کܝܪܐܥܝܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )6 ܟܠܛܗ ܕܐܪܓܐܠܝܢ ܝܘܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭmā 2) ʿsryn šḇʿ hwʾ 2) ʿ(i)srīn šḇaʿ hwā 3) šnṯ ʾtlyʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ atl(ā)yā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) lww hdʾhy qḇrh 4) lūū h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) kyrʾkyšʾ mhymntʾ 5) Kirakišā mh(a)ym(a)ntā 6) klth dʾrgʾlyn yḥnn 6) k(a)lt(a)h Dargalin Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesi, ejderha Türk takvimine göre luu yılında. Bu mezar Dargalin Yohannan’ın gelini mümine Kirakişa’nındır. 160 N: 190 (Ç. C. 2011 S: 328) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܣܪܝܢ ܫܒܥ ܗܘܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܗܐܕܝܐ ܥܠܝܡܐ )5 ܒܪܗ ܒܘܩܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʿsryn šḇʿ hwʾ 2) ʿ(i)srīn šḇ(a)ʿ hwā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) ḥʾryʾ ʿlymʾ 4) Ḥaryā ʿl(a)ymā 5) brh bwkws 5) br(e)h Bukus Türkçe Çevirisi: 1627 (1316) senesinde. Bu mezar Bukus’un oğlu genç Harya’nındır. N: 191 (D. C. 1890 N: 281 (130).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܥܣܪܝܢ ܬܡܢܝܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܚܘܝܐ ܗܘܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܝܝܐܠܢ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܐܘܠܘܛܐكܘ ܩܫܐ ܒܪܗ )6 ܝܘܚܢܢ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʿsryn tmnyʾ hwa 2) ʿs(i)rīn tm(ā)nyā hwā 3) šnṯ ḥwyʾ hwʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā hwā Ṭūrkāʾīṯ 4) yylʾn hnw qḇrh 4) yılan h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 161 5) ʾwlwṭʾkw qšʾ brh 5) Oluṭaku q(a)š(š)ā br(e)h 6) ywḥnn qšʾ 6) Yoḥ(a)n(n)(ā)n q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1628 (1317) senesinde, yılan Türk takvimine göre yılan yılında. Bu mezar papaz Yohannan’ın oğlu papaz Olutaku’nundur. N: 192 (D. C. 1890 N: 282 (149).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܥܤܪ]ܝܢ[ )2 ܬܡܢܐ ܗܘܐ ܫܢܬ ]ܚܘܝܐ[ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܝܝܐܠܢ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܛܝܒܘܬܐ ܡܗܝܡܢ]ܬܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ ʿsr[yn] 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā ʿs(i)r[īn] 2) tmnʾ hwʾ šnṯ [hwyʾ] 2) tm(ā)ne hwā šn(a)ṯ [ḥ(i)wyā] 3) twrkʾyṯ yylʾn 3) Ṭūrkāʾīṯ yılan 4) hdʾ hy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) ṭyḇwtʾ mhymn[tʾ] 5) Ṭ(a)ybūtā mh(a)ym(a)n[tā] Türkçe Çevirisi: 1628 (1317) senesinde, bu yılan Türk takvimine göre yılan yılıdır. Bu mezar mümine Taybuta’nındır. N: 193 (D. C. 1890 N: 29 (OR. b)1).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܥܤܪܝܢ ܬܫܥ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ ܤܘܤܝܐ )4 ܗܕܐ ܗܝ )5 ܩܒܪܗ 162 )6 كܘܬܠܘܟ )7 ܛܝܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ʿsryn tšʿ 2) š(i)ṯmā ʿs(i)rīn tš(a)ʿ 3) hwʾ šnṯ swsyʾ 3) hwā šn(a)ṯ susyā 4) hdʾ hy 4) h(ā)dey 5) qḇrh 5) q(a)ḇr(ā)h 6) kwṭlwk 6) Kuṭluk 7) ṭyrym mhymntʾ 7) Ṭerīm mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1629 (1318) senesinde, bu at yılıdır. Bu mezar mümine Kutluk Terim’indir. N: 194 (D. C. 1897 N: 82) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1629 – ܒܘܝܐܢ ܐܘܝܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1629 – bwyʾn ʾwyz 1) 1629 – Buyan Öz Türkçe Çevirisi: 1629 (1318) [senesi, at yılında. Bu mezar rahip] Buyan Öz’ündür. N: 195 (D. C. 1897 N: 83) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1629 - ܐܒܪܗܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1629 - ʾḇrhm 1) 1629 – Aḇr(ā)h(ā)m Türkçe Çevirisi: 1629 (1318) [senesinde. Bu mezar öğrenci] Abraham’ındır. 163 N: 196 (D. C. 1897 N: 84) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1630 - ܩܝܪܝܩܘܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1630 - qyryqws 1) 1630 – Q(u)ry(a)qos Türkçe Çevirisi: 1630 (1319) [senesi, koyun yılında. Bu mezar genç] Quryakos’undur. N: 197 (D. C. 1897 N: 85) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1630 – ܣܐܣ ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1630 - sʾs ṭʾrym 1) 1630 - Sas Ṭarīm Türkçe Çevirisi: 1630 (1319) [senesinde. Bu mezar genç kız] Sas Tarim’indir. N: 198 (W. K. 2000 N: 12 (Abb. 42); Ç. C. 2011 S: 408) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܬܥܬܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ ܥܪܒܐ )3 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܡܪܝܡ ܐܫܐ )5 ܡܗܝܡ ܢܬܐ ܐܝܛܛܗ )6 ܕܢܚܐ )؟( ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) tltyn hwʾ šnṯ ʿrbʾ 2) tl(a)tīn hwā šn(a)ṯ ʿ(i)rbā 3) hdʾhy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 164 4) mrym ʾšʾ 4) M(a)ry(a)m Aša 5) mhymntʾ ʾntth 5) mh(a)ym(a)ntā antt(a)h 6) dnḥʾ mhymnʾ 6) D(i)nḥā mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1630 (1319) senesinde, koyun yılında. Bu mezar mümin Dinha’nın eşi (karısı) mümine Meryem Aşa’nındır. N: 199 (D. C. 1890 N: 31 (69).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ ܘܬܠܬܝܢ )2 ܚܕ ܗܘܐ ܫܢܬ ܩܘܦܐ )3 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 كܝܙ ܟܝܢܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ w-tltyn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā w-tl(a)tīn 2) ḥd hwʾ šnṯ qwpʾ 2) ḥ(ā)d(e) hwā šn(a)ṯ qopā 3) hdʾ hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) kwz kynʾ mhymntʾ 4) Kız-Kınā mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1631 (1320) senesinde, bu maymun yılıdır. Bu mezar mümine Kız- Kına’nındır. N: 200 (W. K. 2000 N: 41 (Abb. 71)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܚܕ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܩܘܦܐ ܗܢܘ )4 ܩܒܪܗ )5 ܐܪܣܐܠܢ )6 ܡܗܝܡܢܐ 165 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) tltyn ḥd hwʾ šnṯ 2) tl(ā)tīn ḥ(a)d(ā)(y) hwā šn(a)ṯ 3) qwpʾ hnw 3) qopā h(ā)n(ā)w 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(e)h 5) ʾrslʾn 5) Arslan 6) mhymnʾ 6) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1631 (1320) senesi, maymun yılında. Bu mezar mümin Arslan’ındır. N: 201 (D. C. 1897 N: 86) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1631 – ܛܘܙ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1631- ṭwz ʾšʾ 1) 1631- Ṭūz Ašā Türkçe Çevirisi: 1631 (1320) [senesi, maymun yılında. Bu mezar mümin] Tuz Aşa’nındır. N: 202 (D. C. 1897 N: 87) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1631 ܐܪܣܐܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1631 - ʾrslʾn 1) 1631 - Arslān Türkçe Çevirisi: 1631 (1320) [senesinde. Bu mezar mümin] Arslan’ındır. 166 N: 203 (D. C. 1897 N: 88) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1631 – ܦܩܘܕܐ )2 ܣܓܝ ܥܡܠ ܥܠ ܛܐܫ ܥܘܡܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1631 – pqwdʾ 1) 1631 – p(ā)qodā 2) sgy ʿml ʿl ṭʾš ʿwmrʾ 2) s(a)g(g)ī ʿ(ā)m(i)l ʿl ṭaš ʿum(ā)rā Türkçe Çevirisi: 1631 (1330) [senesi. Bu mezar] kilisenin yapımı için çok çalışsan kilise lideri [Givargis’indir.] Mezar taşında geçen Türkçe taş kelimesi kaya anlamındadır. Bilhassa bu mezar taşında ölen kişinin, manastır inşasında çalışarak emek verdiği vurgulanmıştır (Chwolson, 1897, 22). N: 204 (D. C. 1897 N: 89) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1631 – ܗܕܝ ܝܘܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1631 - hdy ywlytʾ 1631 – h(ā)d(e)y Yulītā Türkçe Çevirisi: 1631 (1330) [senesinde. Bu mezar mümine] Yulita’nındır. N: 205 (D. C. 1897 N: 90) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1631 – ܨܠܝܐ ܡܗܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1631 - ṣlyʾ mhy 1631 - Ṣl(i)(y)ā Mh(a)y(m)(a)nt(ā) 167 Türkçe Çevirisi: 1631 (1320) [senesinde. Bu mezar mümine] Şliya’nındır. Mezar taşında geçen kelimeler taşın alanının dar olmasından dolayı kısaltılarak yazılmıştır çünkü ܨܠܝܐ (Ṣliyā) yerine ܨܠܝܘܐ (Ṣliywā), ܡܗܝ (mhay) yerine ܡܗܝܡܢܬܐ (mhaymnā)yazılması gerekmektedir (Chwolson, 1897, 22). Yorumlu yazı çeviriminde orijinal haliyle yazılmıştır. N: 206 (D. C. 1890 N: 32 (51)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܬܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܬܪܢܓܐܠ )4 ܗܕܐ ܩܒܪܗ )5 ܦܐܨܪܟ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tltyn tryn hwʾ 2) tl(ā)tīn trin hwā 3) šnṯ trnǥlʾ 3) šn(a)ṯ t(a)rn(a)ǥlā 4) hdy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) pʾṣrk mhymntʾ 5) Paṣ(a)rk mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1632 (1321) senesi, bu tavuk yılıdır. Bu mezar mümine Pazark’ındır. N: 207 (D. C. 1897 N: 91) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1632 ܗܢܘ ܝܠܕܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1632 hnw yldʾ 1) 1632 h(ā)n(ā)w Y(ā)ldā 168 Türkçe Çevirisi: 1632 (1321) [senesi, tavuk yılında.] Bu [mezar mümin] Yalda’nındır. N: 208 (D. C. 1897 N: 91,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܝܠکܐ ܐܘܛܘܙ ܐܝکܝ )؟( )2 ܛܘ]ܪ[ܟܨܐ ܬܪܢܓܐܠ )3 ܦܘ ܩܒܪܐ )4 ܓܝܘܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾylkʾ ʾwṭwz ʾyky (?) 1) illkā (?) oṭuz iki (?) 2) ṭw[r]kṣʾ trnǥlʾ 2) Ṭū[r]kṣā t(a)rn(a)ǥlā61 3) pw qbrʾ 3) pu q(a)brā 4) gywrgys 4) Giw(a)rgīs Türkçe Çevirisi: [1632 (1321) senesi], Türkçe tarnagla (tavuk) yılında. Bu mezar Givargis’indir.62 N: 209 (Ç. C. 2011 S: 406) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܘܬܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܬܖܪܢܓܐܠ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܝܠܕܝ )5 ܡܗܝܢܐ 61 2. satırda Türkçe olarak verilen “tarnaǥlā”sözcüğü aslında Süryanicedir, muhtemelen yazıcıdan kaynaklı bir hatadır. 62 Mezar taşının orijinal halinde 1600 rakamları yazılmamış, yalnızca 32 sayısı taşa işlenmiştir. Bu durum yazıcının bunu kasti olarak yaptığı veya hasar görmüş olmasıyla açıklanabilir (Chwolson, 1897, 23). 169 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tltyn wtryn hwʾ 2) tl(a)tīn w-trin hwā 3) šnṯ trnǥlʾ 3) šn(a)ṯ t(a)rn(a)ǥlā 4) hnw qḇrh yldʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h İldā 5) mhymnʾ 5) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1632 (1321) senesi, tavuk yılında. Bu mezar mümin İlda’nındır. N: 210 (D. C. 1890 N: 34 (41)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܬܠܬܝܢ ܘܐܪܒܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܚܙܝܪܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܘܢܓܘܙ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܛܐܟ ܐܪܣܐܠܢ )6 ܪܝܫܥܕܬܐ )7 ܣܒܐ ܒܪܝܟܐ )8 ܒܪܗ ܐܓܘܨܐك )9 ܐܪܟܕܝܩܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) w-tltyn w-ʾrbʿ hwʾ 2) w- tl(ā)tīn w-arb(a)ʿ hwā 3) šnṯ ḥzyrʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ ḥzīrā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ṭwngwz hnw qḇrh 4) ṭunguz h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ṭʾk-ʾrslʾn 5) Ṭak Arslān 6) ryšʿdtʾ 6) rišʿ(e)dtā 7) sḇʾ bryḵʾ 7) s(ā)ḇā brīḵā 8) brh ʾgwṣʾk 8) br(e)h Aguṣak 9) ʾrkdyqwn 9) ark(i)dy(ā)qon Türkçe Çevirisi: 1634 (1323) senesinde, bu domuz Türk takvimine göre tunguz yılıdır. Bu mezar hayırlı yaşlı adam, kilise lideri başdiyakon Tak-Arslan’ın oğlu Agusak’ındır. 170 N: 211 (D. C. 1890 N: 34,1 (172)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܘܬܠܬܝܢ )3 ܘܐܪܒܥ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ ܚܙܝܪܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 كܘܨܐ ܡܠܦܢܐ )7 ܒܪܗ ܓܘܪܓܝܣ )8 ܣܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ w-tltyn 2) š(i)ṯmāʾā w-tl(ā)tīn 3) w-ʾrbʿ hwʾ 3) w-arb(a)ʿ hwā 4) šnṯ ḥzyrʾ 4) šn(a)ṯ ḥzīrā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) kwṣʾ mlpnʾ 6) Kuṣā m(a)lp(ā)nā 7) brh gwrgys 7) br(e)h G(i)w(a)rgīs 8) sʿwrʾ 8) s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: 1634 (1323) senesinde, bu domuz yılıdır. Bu mezar kilise ziyaretçisi Givargis’in oğlu öğretmen Kuza’nındır. N: 212 (D. C. 1890 N: 34,3 (207)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܘܐܪܒܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )4 ܛܪܟܐܝܬ ܤܝܨܟܐܢ 171 )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 كܛܠܡ )7 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tltyn w-ʾrbʿ hwʾ 2) tl(a)tīn w-arb(a)ʿ hwā 3) šnṯ ʿwqbrʾ 3) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 4) ṭrkʾyṯ syṣkʾn 4) Ṭ(ū)rk(ā)ʾīṯ sıṣkān 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ktlm 6) K(e)tl(e)m 7) mhymnʾ 7) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1634 (1323) senesinde, fare Türk takvimine göre sıçkan (it veya tunguz)63 yılında. Bu mezar mümin Ketlem’indir. N: 213 (D. C. 1897 N: 92) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܐܪܒܥ )3 ܫܢܬ ܚܙܝܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )5 ܐܒܪܗܡ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp štmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)tmāʾā 2) tltyn ʾrbʿ 2) tl(ā)tīn arb(a)ʿ 3) šnṯ ḥzyrʾ 3) šn(ā)ṯ ḥzīrā 4) hnw qḇrʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 5) ʾḇrhm ʿlymʾ 5) Aḇr(ā)h(ā)m ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1634 (1323) senesi, domuz yılında. Bu mezar genç Abraham’ındır. 63 1634 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre it veya tunguz yıllarını kapsar, yazıcı tarihi hatalı yazmıştır. 172 N: 214 (D. C. 1897 N: 93) Bu mezar taşının tarihi N: 213 (D. C. 1897 N:92) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܟܐܛܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi ḵʾṭwn Ḵāṭūn Türkçe Çeviri: [1634 (1323) senesi, domuz yılında. Bu mezar Arslan’ın eşi mümine] Katun’undur. N: 215 (D. C. 1897 N: 94) Bu mezar taşının tarihi N: 213 (D. C. 1897 N:92) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܘܙ ܦܠܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi ṭwz plgʾ Ṭūz B(i)lge Türkçe Çeviri: [1634 (1323) senesi, domuz yılında. Bu mezar mümin] Tuz Bilge’nindir. N: 216 (D. C. 1897 N: 95) Bu mezar taşının tarihi N: 213 (D. C. 1897 N:92) numaralı mezar taşıyla aynıdır ancak :tūngūz) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder) ܛܘܢܓܘܙ )1 ܫܐܕܝ ܡܠܦܢܐ )2 ܛܒ ܚܝܠܬܢ ܗܘܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šʾdy mlpnʾ 1) Šādī m(a)lp(ā)nā 2) ṭḇ ḥyltn hwʾ 2) ṭ(ā)ḇ ḥ(ā)ylt(a)n hwā Türkçe Çeviri: [1634 (1323) senesi, domuz Türk takvimine göre tunguz yılında. Bu mezar papaz Pavlos’un oğlu,] genç öğretmen Şadi’nindir. O çok güçlü biriydi. 173 N: 217 (D. C. 1897 N: 96) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܚܡܝ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܟܘܠ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tltyn ḥmy hwʾ 2) tl(ā)tīn ḥmy hwā 3) šnṯ ʿwqbrʾ 3) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 5) kwl ʿlymṯʾ 5) Kul ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1635 (1324) senesi, fare yılında. Bu mezar genç kız Kul’undur. N: 218 (D. C. 1897 N: 97) Bu mezar taşının tarihi N: 217 (D. C. 1897 N:96) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܒܢܘܣ ܩܫܐ ܐܘܓܘܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bnws qšʾ ʾwgwr 1) B(e)nus q(a)š(š)ā Ogur Türkçe Çevirisi: [1635 (1324) senesi, fare yılında. Bu mezar] papaz Benus Ogur’undur. N: 219 (D. C. 1897 N: 98) Bu mezar taşının tarihi N: 217 (D. C. 1897 N:96) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܦܐܨܐک 174 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾṣʾk 1) Baṣak Türkçe Çevirisi: [1635 (1324) senesi, fare yılında. Bu mezar genç kız] Bazak’ındır. N: 220 (D. C. 1897 N: 99) Bu mezar taşının tarihi N: 217 (D. C. 1897 N:96) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܪܓܝܓܐ ܒܪܗ ܝܛܠܘܢܝ )ܛܠܘܚ؟( ܦܘܠܘܣ ܦ . . . ܝܐ ܥܠܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) rǥyǥʾ brh yṭlwny (ṭlwḥ?) pwlws p. . .yʾ 1) rǥīǥā br(e)h Y(i)ṭluni (ṭluḥ?) P(a)wlos ʿlymʾ P. . .yā ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: [1635 (1324) senesi, fare yılında. Bu mezar] Yitluni’nin oğlu güzel genç adam Pavlos P . . .ya (?)’nındır. N: 221 (Ç. C. 2011 S: 122) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܬܠܬܝܢ )؟( ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܗܕܐܗܝ )5 ܩܘܬܠܘܓ ܦܝܓ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ )؟( )7 ܐܢܬ )8 ܐܢܕܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾtltyn (?) hwʾ 2) atl(a)tīn (?) hwā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) hdʾhy 4) h(ā)dey 175 5) qwṭlwg byg 5) Quṭlug Beg 6) mhymntʾ (?) 6) mh(a)ym(a)ntā (?) 7) ʾyt 7) ʾnt(t)(ā) 8) ʾnrws 8) Andros Türkçe Çevirisi: 1635 (1325) senesi, at (tunguz veya sıçkan)64 yılında. Bu mezar Andros’un mümine eşi (karısı) Kutluk Beg’indir. N: 222 (W. K. 2000 N: 30 (Abb. 60)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܘܬܠܬܝܢ ܚܡܫ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ]ܣ[ܘܣܝܐ )4 ܗܕܐ ܗܝ )5 ܩܛܠܘܟ . . )6 ܡܗܝܡ]ܢ[ܬܐ )7 ܐܢܬܬ ܐܚܪ. . )8 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) wtltyn ḥmš hwʾ 2) w-tl(ā)tīn ḥ(a)m(i)š hwā 3) šnṯ [s]wsyʾ 3) šn(a)ṯ [s]usyā 4) hdʾ hy 4) h(ā)dey 5) qṭlwk . . 5) Q(u)ṭluk . . 6) mhym[n]tʾ 6) mh(a)ym[(a)n]tā 7) ʾntt ʾhr. . 7) antt(ā) Ahr. . 8) mhymnʾ 8) mh(a)ymnā 64 1635 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre tunguz veya sıçkan yıllarını kapsar, yazıcı tarihi hatalı yazmıştır. 176 Türkçe Çevirisi: 1635 (1324) senesinde, at (tunguz veya sıçkan)65 yılında. Bu mezar mümin Ahr. . ‘ nın eşi (karısı) mümine Kutluk . . . (?) undur. N: 223 (D. C. 1890 N: 36 (173)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܘܬܠܬܝܢ )3 ܫܬܐ ܘܗܘܘܐ ܫܢܬ ܬܘܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ كܘܛܠܘܟ ܐܪܣܐܠܢ )5 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ w-tltyn 2) š(i)ṯmāʾā w-tl(a)tīn 3) štʾ w-hwwʾ šnṯ twrʾ 3) štā w-hwā šn(ā)ṯ t(ā)wrā 4) hnw qḇrh kwtlwk ʾrslʾn 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Kutluk Arslān 5) mhymnʾ 5) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1636 (1325) senesinde, sığır yılında. Bu mezar mümin Kutluk- Arslan’ındır. N: 224 (D. C. 1890 N: 36,1 (200); Ç. C. 2011 S: 373) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬܡܐ )2 ܘܬܠܬܝܢ ܫܬܐ ܫܢܬ )3 ܬܘܪܐ ܗܢܘ 65 1635 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre tunguz veya sıçkan yıllarını kapsar, yazıcı tarihi hatalı yazmıştır. 177 )4 ܩܒܪܗ )5 ܐܗܪܘܢ )6 ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp w-šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯmā 2) w-tltyn štʾ šnṯ 2) w-tl(a)tīn štā šn(ā)ṯ 3) twrʾ hnw 3) t(ā)wrā h(ā)n(ā)w 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(e)h 5) ʾhrwn 5) Ahrūn 6) qšʾ 6) q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1636 (1325) senesi, sığır yılında. Bu mezar papaz Ahrun’undur. N: 225 (D. C. 1897 N: 101) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1636 – ܨܠܝܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1636 - ṣlybʾ 1) 1636 - Ṣlībā Türkçe Çevirisi: [1636 (1325) senesi, sığır yılında. Bu mezar genç kız] Şliba’nındır. N: 226 (D. C. 1897 N: 102) Bu mezar taşının tarihi N:225 (D. C. 1897 N:101) numaralı mezar taşıyla aynıdır ancak :pārs) yılı eklenmiştir. Şu şekilde devam eder) ܦܪܣ ܗܕܝ ܣܝܒܘܓ ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy sybwg ṭʾrym 1) h(ā)d(e)y Sibug Ṭerīm 178 Türkçe Çevirisi: [1636 (1325) senesi, Türk takvimine göre kaplan66 yılında.] Bu [mezar mümin] Sibug Terim’imdir. N: 227 (D. C. 1897 N: 103) Bu mezar taşının tarihi N:225 (D. C. 1897 N:101) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܐܟܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾkyn 1) Ṭekīn Türkçe Çevirisi: [1636 (1325) senesi, sığır yılında. Bu mezar rahip] Tekin’indir. N: 228 (D. C. 1897 N: 104) Bu mezar taşının tarihi N:225 (D. C. 1897 N:101) numaralı mezar taşıyla aynıdır ancak :tāwrā) olacaktır. Şu şekilde devam eder) ܬܘܪܐ nimrā) eklenmiştir fakat doğrusu) ܢܡܪܐ ܗܕܝ ܦܒܪܘܢܝܐ کܘܫܛܐܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy fbrwnyʾ qwšṭʾnṣ 1) h(ā)d(e)y F(e)broniā Qušṭānṣ Türkçe Çevirisi: [1636 (1325) senesi, sığır yılında.] Bu [mezar mümine] Febronia Quştanç’ındır. N: 229 (D. C. 1897 N: 105) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܐܬܪܠܚ )3 ܬܘܪܟܨܐ ܐܝܠ 66 Mezar taşına pars (kaplan) yılı olarak işlenmiş olsa da 1636 senesi sığır (ud) yılına denk gelir (Chwolson, 1897, 25). 179 )4 ܦܪܣ ܗܘܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܐܘܪܘܓ ܡܗܝܡܢܐ )7 ܒܬܪܗ )8 ܛܘܙܛܐ )9 ܪܚܝܡ ܛܝܠ . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ʾtrlḥ 2) š(i)ṯmā 1638 3) twrkṣʾ ʾyl 3) Tūrkṣā y(ı)l 4) prs hwʾ 4) p(ā)rs hwā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 6) ʾwrwg mhymnʾ 6) Urug mh(a)ym(a)n(t)(ā) 7) btrh 7) b(a)rṯ(e)h 8) ṭwzṭʾ 8) Ṭūzṭā 9) rḥym ṭyl . . . 9) rḥīm(ā) ṭıl . . . Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesi, Türkçe pars yılında. Bu mezar Tuzta’nın kızı mümine Urug’undur. İncelenen mezar taşı kısmen Süryanice kısmen Türkçedir. 7. Satırda yazılan kelimenin hatalı yazıldığını varsayarak “b(a)rṯ(e)h” şekliyle çevirisi yapılmıştır (Chwolson, 1897, 26). 1638 yılı kaplan yılı değil tavşan yıllarına karşılık gelir dolayısıyla bu mezar taşı 1638 yılının başında dikilmiş olmalıdır ve böylece 1637 yılına karşılık gelen kaplan yılı henüz sona ermemiştir (Chwolson, 1897, 26). N: 230 (D. C. 1897 N: 106) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܐܬܪܠܚ ܗܘܐ 180 )3 ]ܬܘܪ[ܟܨܐ ܐܝܠ ܦܪܣ ܗܘܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܟܘܨܘک ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ʾtrlḥ hwʾ 2) š(i)ṯmā 1638 hwā 3) [twr]kṣʾ ʾyl prs hwʾ 3) [Ṭūr]kṣā y(ı)l p(ā)rs hwā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) kwṣwk ʿlymʾ 5) Kuṣuk ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesinde, Türkçe pars yılında. Bu mezar genç Kuzuk’undur. N: 231 (D. C. 1890 N: 38 (223)1).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܬܠܬܝܢ ܘܬܡܢܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܪܢܘܒܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܨܝܢ )5 ܦܐܪܙ )6 ܗܢܘ ܩܒܖܗ )7 ܝܘܚܢܢ ܐܬܟܢܝ )8 ܐكܦܐܫ ܒܪܗ )9 ܨܠܝܘܐ ܪܝܫܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) w-tltyn w-tmnʾ hwʾ 2) w-tl(ā)ṯīn w-tm(ā)ne hwā 3) šnṯ ʾrnwḇʾ 3) šn(a)ṯ arnūḇā 4) ṭwrkʾyṯ pṣyn 4) Ṭūrkāʾïṯ p(i)ṣ(ī)n 5) pʾrz 5) pārz 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 7) ywḥnn ʾtkny 7) Yoḥ(a)n(n)(ā)n iṯk(a)n(n)ī 181 8) ʾkbʾš brh 8) Akbāš br(e)h 9) ṣlywʾ67 ryšʿdtʾ 9) Ṣlīwā rīšʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesinde, tavşan Türk takvimine göre piçin, pars yılında. Bu mezar kilise lideri Sliva’nın oğlu Yohannan’ındır. Akbaş olarak da bilinir.68 N: 232 (D. C. 1890 N: 38,1 (68)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܬܠܬܝܢ ܘܬܡܢܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܪܢܘܒܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܐܪܙ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ )7 ܐܢܬܗ . ܘ . ܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) w-tltyn w-tmnʾ hwʾ 2) w-tl(a)tīn w-tm(ā)n(ī)ā hwā 3) šnṯ ʾrnwbʾ 3) šn(a)ṯ arnubā 4) ṭwrkʾyṯ pʾrz 4) Ṭūrkāʾīṯ pārz 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 6) mrym mhymntʾ 6) M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā 7) ʾnth w . . ʾ 7) ant(t)āh w . . ʾ Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesinde, bu tavşan Türk takvimine göre pars yılıdır. Bu mezar .w.a ‘nın eşi (karısı) mümine Meryem’indir. 67 “Ṣlīwā” sözcüğü hatalı yazılmıştır, bu sebeple yorumlu transliterasyonda kelime orijinal haliyle çevrilmiştir. 68 Yazıtta tarihlendirme konusunda bir hata mevcuttur çünkü Süryanice tavşan verilen ay hatalıdır. 1638 (1327) tarihi Türk takvimine göre pars yılına denk gelmektedir. 182 N: 233 (D. C. 1890 N: 38,2 (122)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܬܠܬܝܢ )3 ܘܬܡܢܝܐ ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܐܪܢܒܐ ܗܘܐ )5 ܛܘܪܟܐܝܬ )6 ܛܒܫܟܢ )7 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )8 ܣܪܓܝܣ ܩܫܐ )9 ܒܪ ܝܫܘܥ ܟܪܤܘܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ tltyn 2) š(i)ṯmāʾā tl(a)tīn 3) w-tmnyʾ hwʾ šnṯ 3) w-tm(ā)ny(ā hwā šn(a)ṯ 4) ʾrnḇʾ hwʾ 4) arnḇā hwā 5) ṭwrkʾyṯ 5) Ṭūrkāʾīṯ 6) ṭbškn 6) ṭ(a)b(i)šk(a)n 7) hnw qḇrh 7) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 8) srgys qšʾ 8) S(a)rg(ī)s q(a)š(š)ā 9) br yšwʿ krswnʾ 9) b(a)r İšoʾ K(a)rsunā Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesi, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar İšoʾ Karsuna’nın oğlu papaz Sargis’indir. N: 234 (D. C. 1890 N: 38,3 (168)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ )3 ܘܬܠܬܝܢ ܘܬܡܢܐ 183 )4 ܗܘܐ )5 ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ ܗܕܐ ܗܝ )6 ܩܒܪܗ كܝܙܐܫܐ )7 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ 2) š(i)ṯmāʾā 3) w-tltyn w-tmnʾ 3) w-tl(a)tīn w-tm(ā)n(y)ā 4) hwʾ 4) hwā 5) šnṯ ʾrnḇʾ hdʾ hy 5) šn(a)ṯ arnḇā h(ā)dey 6) qḇrh kyzʾšʾ 6) q(a)ḇr(ā)h Kız-Aša 7) mhymntʾ 7) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar mümine Kız- Aşa’nındır. N: 235 (D. C. 1897 N: 107) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1638 – ܟܝܙ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1638 – kyz ʾšʾ 1) 1638 – Kız Ašā Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) [senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin Arslan’ın kızı] Kız Aşa’nındır. N: 236 (D. C. 1897 N: 108) Bu mezar taşının tarihi N: 235 (D. C. 1897 N:107) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܠܝܫܒܐ 184 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlyšbʾ 1) Elīšbā Türkçe Çevirisi: [1638 (1327) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Elizabet’indir. N: 237 (D. C. 1897 N: 1081) Bu mezar taşının tarihi N: 235 (D. C. 1897 N:107) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܠܝܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hlynʾ 1) H(e)lenā Türkçe Çevirisi: [1638 (1327) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümine] Helena’nındır. Tarihin son iki rakamını (38) okumak oldukça güçtür fakat ܬܡܢܐ ܬܠܬܝܢ harf izleri 38 olduğunu doğrular niteliktedir (Chwolson, 1897, 27). N: 238 (Ç. C. 2011 S: 430) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܬܠܬܝܢ ܘܬܡܢܢܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܪܢܘܒܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܐܪܣ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܒܐܝܩ )؟(ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭmāʾā 2) wtltyn wtmnyʾ hwʾ 2) w-tl(a)tīn w- tm(ā)nyā hwā 185 3) šnṯ arnwḇʾ 3) šn(a)ṯ arnuḇā 4) ṭwrkʾyṯ pʾrs 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ pārs 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 6) bʾyq (?) mhymntʾ 6) Bay(a)q (?) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1638 (1327) senesi, tavşan Türk takvimine göre pars69 yılında. Bu mezar mümine Bayak’ındır. N: 239 (D. C. 1890 N: 39 (192)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ ܘܬܠܬܝܢ )2 ܬܫܥܐ ܗܘܐ ܫܢܬ ܐܬܠܝܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܦܨܚܐ ܡܦܫܩܢܐ )4 ܛܒܝܒܐ ܘܡܕܪܫܢܐ )5 ܘܐܢܗܪ ܟܠܗܝܢ )6 ܥܕܬܐ ܒܢܘܗܪܐ )7 ܫܒܝܚܐ ܒܚ]ܟ[ܡܬܐ )8 ܘܢܚܠܛ ܡܪܢ ܪܘܚܗ )9 ]ܥܡ[ ܩܕܝܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ w-tltyn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā w-tl(ā)ṯīn 2) tšʿʾ hwʾ šnṯ ʾtlyʾ 2) tš(a)ʿhwā šn(a)ṯ atl(ā)yā 3) hnw qḇrh d-pṣḥʾ mpšqnʾ 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h d-P(i)ṣḥā 4) ṭḇyḇʾ w-mdršnʾ mp(a)šq(ā)nā 5) w-ʾnhr klhyn 4) ṭḇīḇā w-md(a)rš(ā)nā 6) ʿdtʾ bnwhrʾ 5) w-anh(a)r k(u)lhēn 7) šḇyḥʾ bḥ[ḵ]mṯʾ 6) ʿ(e)dṯā b-nuhrā 8) w-nḥlṭ mrn rwḥh 7) šḇīḥā b-ḥ(i)[ḵ]mṯā 9) [ʿm] qdyšʾ 8) w-n(ī)ḥl(a)ṭ m(ā)r(a)n rūḥ(e)h 9) [ʿ(a)m] q(a)d(d)īše 69 Yazıtta verilen Süryanice tarhinin 12 Hayvanlı Takvim’ine göre karşılığı tavşan olmalıdır, muhtemelen taş ustası hatalı yazmıştır. 186 Türkçe Çevirisi: 1639 (1328) senesinde, bu ejderha yılıdır. Bu mezar ünlü tefsirci ve tüm kiliseleri ışıkla aydınlatan hayırlı bilge vaiz Pisha’nındır. Rabbimiz ruhunu bir araya getirsin. Azizler! N: 240 (D. C. 1897 N: 109) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1639 ܐܬܠܝܐ ܛ]ܘܪ[کܝܬ ܠܘܘ )2 کܐ . ܘ . . ܡܨܐܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1639 ʾtlyʾ ṭ[wr]kyṯ lww 1) 1639 atl(ā)yā Ṭ[ūr]k(ā)īṯ lūū 2) kʾ . w . . . mṣʾr 2) Ka . u . . . M(a)ṣ(a)r Türkçe Çevirisi: 1639 (1328) senesi, ejderha Türk takvimine göre luu yılında. [Bu mezar] Mazar’ın [kızı mümine] Ka . u . .’ nındır. N: 241 (D. C. 1890 N: 40 (40); Ç. C. 2011 S: 359) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ ܚܘܝܐ )3 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )4 ܝܘܠ ܛܓܝܢ )5 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrbʿyn hwʾ šnṯ ḥwyʾ 2) arbʿīn hwā šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 3) hdy qḇrh 3) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 4) ywl ṭgyn 4) Yol Ṭ(e)gin 5) mhymntʾ 5) mh(a)ym(a)ntā 187 Türkçe Çevirisi: 1640 (1329) senesinde, bu yılan yılıdır. Bu mezar mümine Yol- Tegin’indir. N: 242 (D. C. 1890 N: 40,1 (140)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܘܐܪܒܥܝܢ )3 ܘܗܘܐ ܫܢܬ ܚܘܝܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܐܝܐܠܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܫܡܥܘܢ )6 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ w-ʾrbʿyn 2) š(i)ṯmāʾā w-arbʿīn 3) w-hwʾ šnṯ ḥwyʾ 3) w-hwā šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 4) ṭwrkʾyṯ ʾylʾn 4) Ṭūrkāʾīṯ yılan 5) hnw qḇrh šmʿwn 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Š(i)mʿun 6) mhymnʾ 6) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1640 (1329) senesinde, bu yılan Türk takvimine göre yılan yılıdır. Bu mezar mümin Şimʿun’nundur. N: 243 (D. C. 1890 N: 40,2 (145)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ ]ܚܘܝ[ܐ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܐܝܐܠܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ 188 )6 ܨܘܡܐ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrbʿyn hwʾ šnṯ [ḥwy]ʾ 2) arbʿīn hwā šn(a)ṯ [ḥ(i)wy]ā 3) ṭwrkʾyṯ 3) Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ʾylʾn 4) yılan 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ṣwmʾ mhymnʾ 6) Ṣawmā mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1640 (1329) senesinde, yılan Türk takvimine göre yılan yılında. Bu mezar mümin Savma’nındır. N: 244 (D. C. 1897 N: 110) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1640 - ܚܘܝܐ ܝܝܐܠܢ ܢܘܢܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1640 - ḥwyʾ yylʾn nwnw 1) 1640 - ḥ(i)wyā yılan Nunu Türkçe Çevirisi: 1640 (1329) [senesi,] yılan [Türk takvimine göre] yılan [yılında. Bu mezar mümin] Nunu’nundur. N: 245 (D. C. 1897 N: 111) Bu mezar taşının tarihi N: 244 (D. C. 1897 N:110) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܕܝ ܐܝܐܠܢ – ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy ʾylʾn mrym 1) h(ā)d(e)y y(ı)lan M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: [1640 (1329) senesi, yılan yılında.] Bu [mezar mümine] Meryem’indir. 189 N: 246 (D. C. 1897 N: 112) Bu mezar taşının tarihi N: 244 (D. C. 1897 N:110) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܕܝ ܩܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy Qymtʾ 1) h(ā)d(e)y Qy(ā)mtā Türkçe Çevirisi: [1640 (1329) senesi, yılan yılında.] Bu [mezar mümin] Qyamta’nındır. N: 247 (D. C. 1897 N: 113) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝܢ ܗܘܐ )3 ܣܘܣܝܐ )4 ܐܝܠ ܝܘܢܛ )5 ܐܪܕܝ )6 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )7 کܘܛܠܘܟ ܛܪܟܝܢ )8 ܡܗܝܡܢܬܐ )9 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrbʿyn hwʾ 2) š(i)ṯmāʾā arbʿin hwā 3) swsyʾ 3) susyā 4) ʾyl ywnṭ 4) yıl yunṭ 5) ʾrdy 5) erdī 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 7) kwṭlwk ṭrkyn 7) Kuṭluk-Ṭ(e)rkin 8) mhymntʾ 8) mh(a)ym(a)ntā 9) ʿlymṯʾ 9) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1640 (1329) senesi, at (luu veya yılan)70 [Türk takvimine göre] yunt yılında. Bu mezar mümine genç kız Kutluk-Terkin’indir. 70 1640 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre luu veya yılan yıllarına denk gelir, yazıcı tarihi hatalı yazmıştır. 190 N: 248 (D. C. 1897 N: 114) Bu mezar taşının tarihi N: 247 (D. C. 1897 N:113) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܗܘܐ ܩܒܪܗ ܗܢܕܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw hwʾ qḇrh hndw 1) h(ā)n(ā)w hwā q(a)ḇr(ā)h H(i)ndu Türkçe Çevirisi: [1640 (1329) senesi, yılan yılında.] Bu mezar mümin Hindu’nundur. N: 249 (D. C. 1890 N: 41 (3)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝܢ ܚܕ )3 ܘܗܘܐ ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܝܘܢܛ )5 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ ܟܘܛܠܘܟ ܛܪܝܡ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrbʿyn ḥd 2) š(i)ṯmāʾā arbʿīn ḥ(a)d 3) w-hwʾ šnṯ swsyʾ twrkʾyt 3) w-hwā šn(a)ṯ susyā Ṭūrkāʾīṯ 4) ywnṭ 4) yunṭ 5) hdʾ hy qḇrh kwṭlwk ṭrym 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h Kuṭluk Ṭ(e)rīm 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1641 (1330) senesi, bu at Türk takvimine göre yunt yılıdır. Bu mezar mümine Kutluk-Terim’indir. 191 N: 250 (D. C. 1890 N: 41,1 (66)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬܡܐܐ )2 ܘܐܪܒܥܝܢ ܘܚܕ ܘܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܣܘܣܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܝܘܢܛ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܝܘܚܢܢ ܩܫܐ )6 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp w-šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯmāʾā 2) w-ʾrbʿyn w-ḥd w-hwʾ šnṯ 2) w-arbʿīn w-ḥ(a)d w-hwā šn(a)ṯ 3) swsyʾ ṭwrkʾyṯ 3) susyā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ywnṭ 4) yunṭ 5) hnw qḇrh ywḥnn qšʾ 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Yoḥ(a)n(n)(ā)n 6) ʿlymʾ rǥyǥʾ q(a)š(š)ā 6) ʿl(a)ymā rǥīǥā Türkçe Çevirisi: 1641 (1330) senesinde, işte bu at Türk takvimine göre yunt yılıdır. Bu mezar sevimli genç papaz Yohannan’ındır. N: 251 (D. C. 1890 N: 41,2 (124)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܘܐܪܒܥܝܢ ܚܕ ܘܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 192 2) šṯmʾʾ w-ʾrbʿyn ḥd w-hwʾ 2) š(i)ṯmāʾā w-arbʿīn ḥ(a)d w-hwā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) hdʾ hy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) mrym mhymntʾ 5) M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1641 (1330) senesinde, bu at yılıdır. Bu mezar mümine Meryem’indir. N: 252 (D. C. 1897 N: 115) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1641 ܡܝܟܐܝܠ ܩܫܐ ܨܐܡ ܦܐܠܟ ܒܪܗ ܫܠܝܚܐ کܘܫܛܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1641 mykʾyl qšʾ ṣʾm pʾlk brh šlyḥʾ 1) 1641 Mikayil q(a)š(š)ā Ṣāʾ(i)m qwšṭy Pāl(a)k br(e)h Šlīḥā Qūšṭī Türkçe Çevirisi: 1641 (1330) [senesi, at yılında. Bu mezar] Şliha Quşti’nin oğlu papaz Mikhail Saim Palak ‘ındır. N: 253 (D. C. 1897 N: 116) Bu mezar taşının tarihi N: 252 (D. C. 1897 N: 115) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܡܐܪܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywmʾry 1) Yumari Türkçe Çevirisi: [1641 (1330) senesi, at yılında. Bu mezar genç kız] Yumari’nindir. N: 254 (Ç. C. 2011 S: 285) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ 193 )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝܢ ܗܕ )3 ܘܗܘܐ ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ )5 ܝܘܢܬ )6 ܗܕܝܗܝ ܗܒܪܗ ܟܘܬ )7 ܠܘک ܛܪܝܡ )8 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrblyn ḥd 2) š(i)ṯmāʾā arb(ī)lin ḥ(ā)d(e) 3) whwʾ šnṯ swsyʾ 3) w-hwā šn(a)ṯ susyā 4) ṭwrkʾyṯ 4) Ṭūrkāʾīṯ 5) ywnṭ 5) yunṭ 6) hdyhy qḇrh kwṭ 6) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h Kuṭ- 7) lwk ṭrym 7) luk Ṭ(e)rīm 8) mhymntʾ 8) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1641 (1330) senesi, bu at Türk takvimine göre yunt yılında. Bu mezar mümine Kutluk Terim’indir. N: 255 (D. C. 1890 N: 42 (61)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܘܬܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܪܒܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ كܘܝ )5 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )6 ܛܘܪ كܐܛܘܢ ܥܠ]ܝ[ܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 194 2) ʾrbʿyn w-tryn hwʾ 2) arbʿīn w-trin hwā 3) šnṯ ʿrḇʾ 3) šn(a)ṯ ʿ(i)rḇā 4) ṭwrkʾyṯ kwy 4) Ṭūrkāʾīṯ koy 5) hdʾ hy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) ṭwr ḵʾtwn ʿl[y]mtʾ 6) Ṭur Ḵātūn ʿl(a)[y]mṯā Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) senesi, bu koyun Türk takvimine göre koy yılında. Bu mezar genç kız Tur-Katun’undur. N: 256 (D. C. 1890 N: 42,1 (151)] Bu mezar taşının 1-4 satırı N:255 (D. C. 1890 N:42 (61)) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܛܐܦܐܫܐ كܘܫܛܐܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) ṭʾpʾšʾ qwšṭʾnṣ 2) Ṭapaša Qušṭanṣ Türkçe Çevirisi: [1642 (1331) senesi, Türk takvimine göre koyun yılında.] Bu mezar Tapaşa Quştanç’ındır. N: 257 (D. C. 1890 N: 42,2 (219)] Bu mezar taşının 1-4 satırı N: 255 (D. C. 1890 N:42 (61)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܤܪܓܝܤ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) srgys qšʾ 2) S(a)rgīs q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: [1642 (1331) senesi, Türk takvimine göre koyun yılında.] Bu mezar papaz Sargis’indir. 195 N: 258 (D. C. 1890 N: 42,3 (63)] Bu mezar taşının 1-5 satırı N: 255 (D. C. 1890 N:42 (61)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܪܦܩܐ كܘܫܛܢܨ ܐܢܬܬܗ ܐܪܤܐܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) rfqʾ qwšṭnṣ ʾntth ʾrslʾn 1) R(a)fqā Qušṭ(ā)nṣ antt(e)h Arslān Türkçe Çevirisi: [1642 (1331) senesi, Türk takvimine göre koyun yılında. Bu mezar] Arslan’ın karısı Rafka Quştanç’ındır. N: 259 (D. C. 1890 N: 42,4 (177)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܪܒܥ]ܝ[ܢ ܬܪܝܢ )3 ܫܢܬ ܩܘܦܐ ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܘܨܝܢ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܡܪ ܤܪܓܝܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrbʿ[y]n tryn 2) arbʿ[ī]n trin 3) šnṯ qwpʾ ṭwrkʾyṯ pwṣyn 3) šn(a)ṯ qopā Ṭūrk(ā)ʾīṯ piṣīn 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) mr srgys 5) M(a)r S(a)rg(i)s Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) senesinde, maymun Türk takvimine göre piçin (yunt veya koy)71 yılında. Bu mezar Mar-Sargis’indir. 71 1642 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre yunt veya koy yıllarına denk gelir, muhtemelen yazıcı hatalı yazmıştır. 196 N: 260 (D. C. 1897 N: 117) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1642 ܘܬܪܝܢ - ܡܢܓܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1642 w-tryn - mngw 1) 1642 w-trin – M(e)ngu Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) [senesi, koyun yılında. Bu mezar mümin] Mengü’nündür. N: 261 (D. C. 1897 N: 118) Bu mezar taşının tarihi N: 260 (D. C. 1897 N: 117) numaralı mezar taşıyla aynıdır ancak کܘܝ (koy) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܚܘܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwk 1) Ḥūk Türkçe Çevirisi: [1642 (1331) senesi, koyun yılında. Bu mezar rahip] Huk’undur. N: 262 (D. C. 1897 N: 119) Bu mezar taşının tarihi N: 260 (D. C. 1897 N: 117) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܓܝܘܪܓܝܣ ܩܫܐ ܦܘܠܝܛ ܐܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) gywrgys qšʾ pwlyṭ ʾyʾ 1) Giw(a)rgīs q(a)š(š)ā poliṭ aya Türkçe Çevirisi: [1642 (1331) senesi, koyun yılında. Bu mezar] polit-aya Givargis’indir. Bu yazıtta geçen Polit-aya kelimesinin için birden fazla anlam tahmini bulunmaktadır. Kelimenin farklı yazımlarına göre ܦܘܠܝܛܝܐܝܐ (poliṭi aya) iktidar sahibi, ܦܘܠܝܛܐܝܐ (poliṭ aya) köy şefi (günümüzde muhtar) anlamlarına gelir (Chwolson, 1897, 28). 197 N: 263 (Ç. C. 2011 S: 451) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܐܪܒܥܝܢ ܛܪܝܢ )3 ܫܢܬ ܩܘܦܐ ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܘܨܝܢ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܣܒܐ )؟( ܣܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭmā 2) ḥmšyn ʾrbʿyn ṭryn 2) ḥ(a)mšīn arbʿīn ṭr(e)yn 3) šnṯ qwpʾ ṭwrkʾyṯ pwṣyn 3) šn(a)ṯ qopā Ṭūrk(ā)ʾīṯ piṣīn 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) sḇʾ (?) srgys 5) s(ā)ḇ(ḇ)ā (?) S(a)rgis Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) senesi, maymun Türk takvimine göre piçin (yunt veya koy)72 yılında. Bu mezar yaşlı adam Sargis’indir. N: 264 (Ç. C. 2011 S: 307) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܘܐܪܒܥܝܢ ܘܬܪܝܢ ܘܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܪܒܐ ܛܘܪܟܐܝܬ کܘܝ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܣܪܓܝܣ )5 ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) wrbʿyn wtryn whwʾ 2) w-arbʿīn w-trin w-hwā 3) šnṯ ʿrbʾ ṭwrkʾyṯ kwy 3) šn(a)ṯ ʿ(i)rbā Ṭūrkāʾīṯ koy 72 1642 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre yunt veya koy yıllarına denk gelir, muhtemelen yazıcı hatalı yazmıştır. 198 4) hnw qḇrh srgys 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h S(a)rgīs 5) qšʾ 5) q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) senesi, bu koyun Türk takvimine göre koy yılında. Bu mezar papaz Sargis’ indir. N: 265 (Ç. C. 2011 S: 331) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܘܛܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܥܪܒܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ کܘܝ )5 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )6 ܛܘܪکܐܛܘܢ )7 ܥܠ]ܝ[ܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn wtryn hwʾ 2) arbʿīn w-trin hwā 3) šnṯ ʿrbʾ 3) šn(a)ṯ ʿ(i)rbā 4) ṭwrkʾyṯ kwy 4) Ṭūrkāʾīṯ koy 5) hdʾhy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) ṭwrḵʾṭwn 6) Ṭurḵāṭūn 7) ʿl[y]mtʾ 7) ʿl(a)[y]mṯā Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) senesi, bu koyun Türk takvimine göre koy yılında. Bu mezar genç kız Turkatun’undur. N: 266 (Ç. C. 2011 S: 345) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ 199 )2 ܐܪܒܥܝܢ ܛܪܝܡ )3 ܫܢܬ ܥܪܒܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܥܠܝܡܐ ܝܘܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrblyn ṭryn 2) arbʿīn ṭrin 3) šnṯ ʿrbʾ 3) šn(a)ṯ ʿ(i)rbā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ʿlymʾ yḥnn 5) ʿl(a)ymā Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: 1642 (1331) senesi, koyun yılında. Bu mezar genç Yohannan’ındır. N: 267 (D. C. 1897 N: 120) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1643 ܦܨܝܢ ܐܢܨܐܩ – ܩܝܡܐ ܗܝܢܕܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1643 pṣyn ʾnṣʾq - qymʾ hyndw 1) 1643 p(i)ṣīn Anṣaq – q(ā)y(o)mā (?) Hindu Türkçe Çevirisi: 1643 (1332) [senesi, Türk takvimine göre] piçin [yılında. Bu mezar] kilise lideri Hindu’nun [karısı (eşi) mümine] Anzak’ındır. N: 268 (D. C. 1897 N: 121) Bu mezar taşının tarihi N: 267 (D. C. 1897 N: 120) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: کܘܛܠܘܟ ܦܝܠܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭlwk Bylgʾ 1) Kuṭluk Bilge Türkçe Çevirisi: [1643 (1332) senesi, maymun yılında. Bu mezar mümin] Kutluk Bilge’nindir. 200 N: 269 (D. C. 1897 N: 122) Bu mezar taşının tarihi N: 267 (D. C. 1897 N: 120) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܢܓܘ ܛܐܫ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mngw ṭʾš mhymnʾ 1) M(e)ngü Ṭaš mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: [1643 (1332) senesi, maymun yılında. Bu mezar] mümin Mengü- Taş’ındır. N: 270 (D. C. 1897 N: 123) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝ ܢ )3 ܬܠܬ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ ܩܘܦܐ ܗܘܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܕܐܡܝܪܐ )7 ܕܢܚܐ کܘܨܐ )8 ܟܗܢܐ ܟܡܝܪܐ )9 ܓܒܪܐ ܟܫܝܪܐ )10 ܣܓܝ ܥܡܠ ܥܠ )11 ܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrbʿyn 2) š(i)ṯmāʾā arbʿin 3) tlṯ hwʾ 3) tl(ā)ṯ hwā 4) šnṯ qwpʾ hwʾ 4) šn(a)ṯ qopā hwā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) dʾmyrʾ 6) d-amīrā 201 7) dnḥʾ kwṣʾ 7) D(i)nḥā Kuṣā 8) khnʾ kmyrʾ 8) k(ā)hnā (g)mīrā 9) gḇrʾ kšyrʾ 9) g(a)ḇrā k(a)šīrā 10) sgy ʿml ʿl 10) s(a)g(g)ī ʿ(ā)m(i)l ʿl 11) ʿdtʾ 11) ʿ(e)dtā Türkçe Çevirisi: 1643 (1332) senesi, maymun yılında. Bu mezar emir Dinha Kuza’nındır. O mükemmel bir rahipti, kilise için gayretle çalışan erdemli bir adamdı. N: 271 (D. C. 1890 N: 441)) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܬܪܡܕ ܗܘܐ )2 ܫܢܬ ܬܪܢܓܐܠ ܛܘܪ )3 ܟܐܢܬ ܛܐكܐܟܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܤܐܢ ܕܐ ܝܘك )6 ܐܤܟܘ )7 ܠܝܐ )8 ܦܐܨܐك ܛܟܝܢ )9 ܛܠܝܐ ܡܪܝܡ )10 ܛܠܝܬܐ ܦܘ ܐܘܨܐܓܘ )11 ܡܘܤܘܪܡܐܢ )12 ܠܝكܛܐ ܐܘܠܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtrmd hwʾ 1) 1642 hwā 2) šnṯ trnǥlʾ ṭwr 2) šn(a)ṯ t(a)rn(a)ǥlā Ṭūr- 3) kʾyṯ ṭʾkʾkw 3) k(ā)ʾīṯ ṭakaku 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 5) sʾn dʾ ywk 5) San-Da-Yok 6) ʾskw 6) isko- 202 7) lyʾ 7) l(ā)yā 8) pʾṣʾk ṭkyn 8) Baṣak-Ṭ(e)kin 9) ṭlyʾ mrym 9) ṭ(a)lyā M(a)ry(a)m 10) ṭlyṯʾ pw ʾwṣʾgw 10) ṭlīṯā pu uṣagu 11) mwswrmʾn 11) müsürman- 12) lykṭʾ ʾwldy 12) lıkṭā öldi Türkçe Çevirisi: 1644 (1333) senesinde, bu tavuk Türk takvimine göre takaku yılında. Bu mezar öğrenci San-Da-Yok, çocuk Bazak-Tekin ve genç kız Meryem’indir. Bu üçü müslüman öldü.73 N: 272 (D. C. 1897 N: 124) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1644 ܛܐکܐܟܘ – ܡܝܠܝܓ ܒܘکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1644 ṭʾkʾkw – mylyg bwkʾ 1) 1644 ṭakaku – Melig Bukā Türkçe Çevirisi: 1644 (1333) [senesi, Türk takvimine göre] takaku [yılında. Bu mezar] Melig Buka’nın [kızı Meryem’indir.] N: 273 (D. C. 1897 N: 125) Bu mezar taşının tarihi N: 272 (D. C. 1897 N: 124) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: 1644 ܛܐکܟܘ - ܫܝܪܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1644 ṭʾkkw - šyryn 1) 1644 ṭak(a)ku - Širin Türkçe Çevirisi: 1644 (1333) [senesi, Türk takvimine göre] takaku [yılında. Bu mezar mümine] Şirin’indir. 73 Bu mezar taşının sahipleri (yani mezarda yatan ölüler) Müslüman olabilir. 203 N: 274 (D. C. 1897 N: 451)) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܬܪܡܗ ܗܘܐ )2 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )3 ܤܨܟܐܢ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܣܐܢ ܕܪܝܘك ܐܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtrmh hwʾ 1) 1645 hwā 2) šnṯ ʿwqbrʾ ṭwrkʾyṯ 2) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 3) sṣkʾn 3) s(ı)ṣkān 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) sʾn drywk ʾk 5) San D(e)ryok Ak Türkçe Çevirisi: 1645 (1334) senesinde, bu fare Türk takvimine göre sıçkan (takaku veya it)74 yılında. Bu mezar San-Deryok-Ak’ındır. N: 275 (D. C. 1890 N: 45,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝܢ ܘܚܡܫ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܬܘܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܐܘܕ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܐܠܝܐ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrbʿyn w-ḥmš hwʾ 2) š(i)ṯmāʾā arbʿīn w-ḥ(a)m(i)š hwā 74 1645 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre takaku ya da it yıllarına tekabül eder, bu sebeple yazıcının yazdığı tarih hatalıdır. 204 3) šnṯ twrʾ 3) šn(a)ṯ t(ā)wrā 4) ṭwrkʾyṯ ʾwd 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ūd 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ʾlyʾ mhymnʾ 6) El(i)yā mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1645 (1334) senesinde, bu sığır Türk takvimine göre ud (takaku veya it)75 yılında. Bu mezar mümin Eliya’nındır. N: 276 (D. C. 1890 N: 46 (221)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܝܥܢ ܫܬܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܚܙܝܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܛܘܢܓܘܙ )5 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )6 ܦܐܨܐك ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbyʿn štʾ hwʾ 2) arbʿīn štā hwā 3) šnṯ ḥzyrʾ 3) šn(a)ṯ ḥzīrā 4) ṭwrkʾyṯ ṭwngwz 4) Ṭūrk(ā)īṯ ṭunguz 5) hdʾ hy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) pʾṣʾk mhymntʾ 6) Baṣak mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1646 (1335) senesi, bu domuz Türk takvimine göre tunguz yılıdır. Bu mezar mümine Bazak’ındır. 75 1645 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre takaku ya da it yıllarına tekabül eder, bu sebeple yazıcının yazdığı tarih hatalıdır. 205 N: 277 (D. C. 1897 N: 126) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܦ ܐܬܪܡܘ ܩܒܪ )2 ܐܠܛܐܫ )3 ܝܘܠܝܣ ܡܠܦܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlp ʾtrmw qḇr 1) 1646 q(a)ḇr(e)(h) 2) ʾlṭʾš 2) Elṭaš 3) ywlys mlpnʾ 3) Yulis m(a)lp(ā)nā Türkçe Çevirisi: 1646 (1335) [senesinde. Bu] mezar öğretmen Yulis’in [oğlu papaz] Eltaş’ındır. N: 278 (D. C. 1897 N: 127) Bu mezar taşının tarihi N: 277 (D. C. 1897 N: 126) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܘܢܓܘܙ - ܢܝܛܘܙܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwngwz – nyṭwzy 1) ṭunguz – Niṭuzi Türkçe Çevirisi: [1646 (1335) senesi, Türk takvimine göre] tunguz [yılında. Bu mezar mümin] Nituzi’nindir. N: 279 (D. C. 1897 N: 128) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܝ ܗܘܐ ܩܡܨܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy hwʾ qmṣʾ 1) h(ā)d(e)y hwā Q(a)mṣā Türkçe Çevirisi: [1646 (1335) senesi, fare yılında.] Bu [mezar genç kız] Qamza’nındır. 206 1646 senesi bir önceki mezar taşlarında doğru yazıldığı gibi domuz yılına denk gelmektedir, fare yılı hatalıdır ( Chwolson, 1897, 30). N: 280 (W. K. 2000 N: 13 (Abb. 43); Ç. C. 2011 S: 410) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܒܫܢܬ ܐܠܦ[ ܫܬܡܐ )2 . . . . . ܫܬܡ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܚܙܪܐ ܛܘܢܓܘܙ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܡܠܘܪ ܩܫܝܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [bšnṯ ʾlp] šṯmʾ 1) [b(a)šn(a)ṯ āl(a)p] š(i)ṯmā 2) . . . . . šṯm hwʾ 2) . . . . . šṯm hwā 3) šnṯ ḥzrʾ ṭwngwz 3) šn(a)ṯ ḥz(ī)rā ṭunguz 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) mlwr qšyšʾ 5) M(i)lur q(a)š(š)īšā Türkçe Çevirisi: 1646 (1335) senesinde, bu domuz (Türk takvimine göre) tunguz yılında. Bu mezar papaz Milur’undur. N: 281 (W. K. 2000 N: 11 (Abb. 41)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬ]ܡ[ܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܘܫܬ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܢܡܪܐ ܗܢܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ )5 ܦܐܪܣ )6 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )7 ܗܝܢܕܘ )8 ܡܗܝܡܢܐ 207 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭ[m]ʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭ[m]āʾā 2) ʾrbʿyn wšṯ hwʾ 2) arbʿīn w-š(i)ṯ hwā 3) šnṯ nmrʾ hnʾ 3) šn(a)ṯ n(i)mrā hnā 4) ṭwrkʾyṯ 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ 5) pʾrs 5) pārs 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 7) hyndw 7) Hindu 8) mhymnʾ 8) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1646 (1334/1335) senesi, bu kaplan Türk takvimine göre pars (it veya tunguz)76 yılında. Bu mezar mümin Hindu’nundur. N: 282 (D. C. 1890 N: 47 (103)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬ]ܡܐܐ[ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥܐ ܗ]ܘܐ[ )3 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܤܨܟܐܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܤܪܓܝܣ ܥܠܝܡܐ )7 ܪܓܝܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯ[mʾʾ] 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯ[māʾā] 2) ʾrbʿyn šḇʿʾ h[wʾ] 2) arbʿīn š(a)ḇʿā h[wā] 3) šnṯ ʿwqbrʾ 3) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 4) ṭwrkʾyṯ sṣkʾn 4) Ṭūrkāʾīṯ s(ı)ṣkān 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) srgys ʿlymʾ 6) S(a)rgīs ʿl(a)ymā 7) rgygʾ 7) rgīgā 76 1646 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre it veya tunguz yıllarına denk gelir, yazıcı hatalı yazmıştır. 208 Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde, fare Türk takvimine göre sıçkan yılında. Bu mezar sevimli genç adam Sargis’indir. N: 283 (D. C. 1890 N: 47,1 (182)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥ )3 ܗܘܐ ܥܘܩ]ܒ[ܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܤܝܨكܐܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܛܐܪܝܡ ܥܠܝܡܐ )7 ܪܓܝܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn šḇʿ 2) arbʿīn š(ā)ḇā 3) hwʾ ʿwq[b]rʾ 3) hwā ʿūq(a)[b]rā 4) ṭwrkʾyṯ syṣkʾn 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ sıṣkān 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ṭʾrym ʿlymʾ 6) Ṭarīm ʿl(a)ymā 7) rǥyǥʾ 7) rǥīǥā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde, fare Türk takvimine göre sıçkan yılında. Bu mezar güzel genç adam Tarim’indir. N: 284 (D. C. 1890 N: 47,2 (189)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝܢ )3 ܘܫܒܥܐ ܗܘܐ 209 )4 ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )5 ܛܘܪܟܐܝܬ ܤܝܨܟܐܢ )6 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )7 ܐܝ ܡܓܟܘ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrbʿyn 2) š(i)ṯmāʾā arbʿīn 3) w-šḇʿʾ hwʾ 3) w-š(ā)ḇā hwā 4) šnṯ ʿwqbrʾ 4) šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 5) ṭwrkʾyṯ syṣkʾn 5) Ṭūrk(ā)ʾīṯ sıṣkān 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 7) ʾy mgkw mhymnʾ 7) Ay-M(e)(n)gkü mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde, bu fare Türk takvimine göre sıçkan yılında. Bu mezar mümin Ay-Mengkü’nündür. N: 285 (D. C. 1890 N: 47,3 (4)] Bu mezar taşının 1-5 satırı N: 282 (D. C. 1890 N: 47 (103)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܫܘܒܥܠ )2 ܨܘܡܐ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šwḇʿʾ 1) šoḇʿā 2) ṣwmʾ mhymnʾ 2) Ṣ(a)wmā mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: [1647 (1336) senesinde, Türk takvimine göre sıçkan yılında. Bu mezar] mümin Savma’nındır. N: 286 (D. C. 1890 N: 47,4 (213)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦܐ ܬܪ 210 )2 ܐܪܒܥ]ܝܢ[ ܫܒܥ )3 ܛܘܪܛܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlpʾ tr 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)pʾ tr 2) ʾrbʿ[yn] šḇʿ 2) arbʿ[īn] š(ā)ḇʿā 3) ṭwrṭrym mhymntʾ 3) Ṭūr-Ṭ(e)rīm mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde. Mümine Tur-Terim’indir. N: 287 (D. C. 1897 N: 129) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1647 ܣܝܨکܐܢ – ܐܠܛܘܝܙ ܛܝܘܟܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1647 syṣkʾn - ʾlṭwyz ṭywkwn 1) 1647 sıṣkān - Alṭöz Ṭiukin Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) [senesi, Türk takvimine göre] sıçkan [yılında. Bu mezar mümin] Altöz Tiukin’indir. N: 288 (D. C. 1897 N: 130) Bu mezar taşının tarihi N: 287 (D. C. 1897 N:129) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܨܘܡܐ ܣܝܣܡܐ )ܣܝܡܝܢܐ( – ܐܪܡܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṣwmʾ sysnʾ (symynʾ) - ʾrmyʾ 1) Ṣ(a)wmā Sisnā (Siminā) - İrmiā Türkçe Çevirisi: [1647 (1336) senesi, Türk takvimine göre fare yılında. Bu mezar] İrmia’nın [oğlu] Savma Sisna (veya Simina)’nındır. 211 N: 289 (D. C. 1897 N: 131) Bu mezar taşının tarihi N: 287 (D. C. 1897 N:129) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܐܙܘܩ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾzwq 1) Mazūq Türkçe Çevirisi: [1647 (1336) senesi, Türk takvimine göre fare yılında. Bu mezar güzel genç adam] Mazuk’undur. N: 290 (D. C. 1897 N: 132) Bu mezar taşının tarihi N: 287 (D. C. 1897 N:129) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܫܡܕ ܡܗܝܡܢܐ ܡܬܒܢܐ ܝܘܣ )؟( ܦܐܝܫܝ ܒܪܗ ܐܪܣܐܠܢ ܡܓ . . . ܙܝܢܐ ܣܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywšmd mhymnʾ mtḇnʾ yws (?) pʾyšy 1) Yušm(i)d mh(a)ymnā m(a)tḇ(ā)nā brh ʾrslʾn mg . . . zynʾ sʿwrʾ Yus (?) Paiši br(e)h Arslān mg . . . zynʾ s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: [1647 (1336) senesi Türk takvimine göre fare yılında. Bu mezar kilise müdavimi] Arslan Mg…zyn’nın oğlu Yus Paişi olarak adlandırılan mümin Yuşmid’indir. N: 291 (D. C. 1897 N: 133) Bu mezar taşının tarihi N: 287 (D. C. 1897 N: 129) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܦܐܠܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾlw 1) Palū Türkçe Çevirisi: [1647 (1336) senesi, Türk takvimine göre fare yılında. Bu mezar mümin] Palu’nundur. 212 N: 292 (D. C. 1897 N: 134) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܘܐܪܒܥܝܢ )2 ܫܒܥܐ ܗܘܐ ܫܢܬ ܥܘܩܒܪܐ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܣܨکܐܢ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ کܝܙ ܐܫܐ )5 ܗܕܐ ܗܝ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ ܐ . . . . . )7 ܐܢܬܬܗ ܐܫ )8 ܐکܦܐܫ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ w-ʾrbʿyn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā w-arbʿin 2) šḇʿʾ hwʾ šnṯ ʿwqbrʾ 2) š(ā)ḇāʾ hwā šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 3) ṭwrkʾyṯ sṣkʾn 3) Ṭūrk(ā)ʾīṯ s(ı)ṣkān 4) hnw qḇrh kyz ʾšʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h Kız Ašā 5) hdʾ hy 5) h(ā)dey 6) mhymntʾ ʾ . . . . . 6) mh(a)ym(a)ntā ʾ . . . . . 7) ʾntth ʾš 7) antt(ā)h Aš 8) ʾkpʾš 8) Akpaš Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesi, fare Türk takvimine göre sıçkan yılında. Bu mezar Akpaş’ın eşi (karısı) mümine Kız Aşa’nındır. N: 293 (Ç. C. 2011 S: 88) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܘܐܪܒܥܝܢ )3 ܫܒܥܐ ܗܘܐ )؟( ܫܢܬ )4 ܥܘܩܒܪܐ . . . . . )5 ܩܒܪܗ کܘܛܠܘܓ ܛܐܪܝܡ )6 ܥܠܝܡܬܐ 213 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ w-ʾrbʿyn 2) š(i)ṯmāʾā w-arbʿīn 3) šbʿʾ hwʾ(?) šnṯ 3) šḇ(a)ʿ hwā(?) šn(a)ṯ 4) ʿwqbrʾ . . . 4) ʿūq(a)brā . . . 5) qḇrh kwṭlwg ṭʾrym 5) q(a)ḇr(ā)h Kuṭlug Ṭarīm 6) ʿlymṯʾ 6) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesi, fare yılında. Bu mezar genç kız Kutluk Tarim’indir. N: 294 (Ç. C. 2011 S: 98) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ]ܐܠܦ[ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥܐ ܫܢܬ )3 ܛܐکܐܩܘ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ]ܓܘܪܓܝܣ ؟[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ [ʾlp] šṭmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ [āl(a)p] š(i)ṭmāʾā 2) ʾrbʿyn šḇʿʾ šnṯ 2) arbʿīn š(a)ḇʿā šn(a)ṯ 3) ṭʾkʾqw 3) ṭakaqu 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) [gwrgys ?] 5) [G(i)w(a)rgīs ?] Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesi, takaku (tunguz veya sıçkan)77 yılında. Bu mezar Givargis’indir. 77 1647 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre tunguz veya sıçkan yıllarına denk gelir, taş ustası tarih yazımında hata yapmıştır. 214 N: 295 (Ç. C. 2011 S: 132) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥܐ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܛܐܒܝܫܐک )6 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ālp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmā arbʿyn šḇyʾ 2) š(i)ṯmā arbʿīn š(a)ḇyā 3) hwʾ šnṯ 3) hwā šn(a)ṯ 4) hdʾhy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) ṭʾbyṣʾk 5) Ṭabıṣak 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde. Bu mezar mümine Tabızak’ındır. N: 296 (Ç. C. 2011 S: 449) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥܐ )3 ܘܗܘܐ ܫܢܬ ܥܘܒܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܣܝܨکܐܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܦܐܥܢܕ )6 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṭmʾ ʾrbʿyn šḇʿʾ 2) š(i)ṭmā arbʿīn š(ā)ḇʿā 215 3) whwʾ šnṯ ʿwqbrʾ 3) w-hwā šn(a)ṯ ʿūq(a)brā 4) ṭwrkʾyṯ syṣkʾn 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ sıṣkān 5) hnw qḇrh pʾlyr 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h Palir 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde, fare Türk takvimine göre sıçkan yılında. Bu mezar mümine Palir’indir. N: 297 (W. K. 2000 N: 25 (Abb. 55)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥܐ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܗܘܐ )5 ܛܐ ܦܝܨܐک )6 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṭmʾ ʾrbʿyn šḇʿʾ 2) š(i)ṭmā arbʿīn š(ā)ḇʿā 3) hwʾ šnṯ 3) hwā šn(a)ṯ 4) hwʾ 4) hwā 5) ṭʾ pyṣ ʾk 5) ṭa Baṣak 6) mhymnʾ 6) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1647 (1336) senesinde. Bu mezar mümin Bazak’ındır. N: 298 (D. C. 1890 N: 48 (74); Ç. C. 2011 S: 264) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܐܬܪܡܚ 216 )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܐܘܕ )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܛܒܝܬܐ ܡܗܝܡ]ܢ[ܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2) ʾtrmḥ 2) 1648 3) ṭwrkʾyṯ ʾwd 3) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ūd 4) hdʾ hy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)ḥ 5) ṭbyṯʾmhym[n]tʾ 5) Ṭ(a)biṯā mh(a)ym[(a)n]tā Türkçe Çevirisi: 1648 (1337) senesinde, Türk takvimine göre ud yılında. Bu mezar mümine Tabita’nındır. N: 299 (D. C. 1890 N: 48,1 (8)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܬܡܢܝܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܬܘܪܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܐܘܕ )5 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )6 ܟܘܛܘܪ ܬܐܪܝܡ )7 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn tmnyʾ hwʾ 2) arbʿīn tm(ā)nyā hwā 3) šnṯ twrʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ t(ā)wrā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ʾwd 4) ūd 5) hdʾ hy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) kwtwr ṭʾrym 6) Kutur Ṭarīm 7) mhymntʾ 7) mh(a)ym(a)ntā 217 Türkçe Çevirisi: 1648 (1337) senesinde, sığır Türk takvimine göre ud yılında. Bu mezar mümine Kutur-Tarim’indir. N: 300 (D. C. 1890 N: 48,2 (67)] Bu mezar taşının 1-4 satırları N: 299 (D. C. 1890 N: 48,1 (8)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܠܝܐ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʾlyʾ mhymnʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h El(i)yā mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: [1648 (1337) senesinde, Türk takvimine göre sığır yılında.] Bu mezar mümin Eliya’nındır. N: 301 (D. C. 1890 N: 48,3 (77)] Bu mezar taşının 1-4 satırları N: 299 (D. C. 1890 N: 48,1 (8)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mrym mhymntʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1648 (1337) senesinde, Türk takvimine göre sığır yılında.] Bu mezar mümine Meryem’indir. N: 302 (D. C. 1890 N: 48,4 (39)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܟܤܢܕܪܘܣ ܟܐܢ ܣܐكܙ )2 ܡܝܢܓ ܐܠܬܝ ܝܘܙ كܝܪك ܣܐܟܙ )3 ܐܪܕܝ ܛܘܪ]ܟ[ܨܐ ܝܠ ܐܘܕ ܐܪܕܝ 218 Mezar taşının okunabilen son satırıda şu şekildedir: ܝܐܛ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾn sʾkz 1) Al(e)ks(a)ndros kan sak(i)z 2) myng ʾlty ywz kyrk sʾkz 2) mїng altї yüz kїrk sak(i)z 3) ʾrdy ṭwr[k]ṣʾ yl ʾwd ʾrdy 3) erdī Ṭür[k]ṣā y(ї)l ūd erdī Son Satır: yʾṭ pwlswn ʾmyn ʾmyn SON SATIR: yaṭ polsun āmīn āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1648 (1337) idi. Türk takvimine göre yıl ud idi. …… (O) hatırlansın, amin amin.78 N: 303 (D. C. 1897 N: 135) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1648 ܬܡܢܐ ܐܘܕ ܗܢܘ ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1648 tmnʾ ʾwd hnw mrym 1) 1648 tm(ā)ne ūd h(ā)n(ā)w M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: 1648 (1337) [senesi, Türk takvimine göre] ud [yılında.] Bu [mezar mümine] Meryem’indir. N: 304 (D. C. 1897 N: 136) Bu mezar taşının tarihi N: 303 (D. C. 1897 N:135) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܬܡܢܬܐ – ܦܒܘܓ )ܣܒܘܓ( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) tmntʾ - pbwg (sbwg) 1) tm(ā)n(ā)tā – P(e)bug (S(e)bug) Türkçe Çevirisi: [1648 (1337) senesi, sığır yılında. Bu mezar mümin] Pebug (veya Sebug)’undur. 78 Bu yazıtta 3. satırdan itibaren yazılar okunamamaktadır dolayısıyla mezar taşının kim için dikildiği belirsizdir. 219 N: 305 (Ç. C. 2011 S: 323) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܬܡܢܝܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܛܘܪܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܐܘܕ )5 ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ )6 ܩܘܛܘܩ ܛܐܪܝܡ )7 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn tmnyʾ hwʾ 2) arbʿīn tm(ā)nyā hwā 3) šnṯ twrʾ ṭwrkʾyṯ 3) šn(a)ṯ t(ā)wrā Ṭūrkāʾīṯ 4) ʾwd 4) ūd 5) hdhy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) kwtwk ṭʾrym 6) Kutuk Ṭarīm 7) mhymntʾ 7) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1648 (1337) senesi, sığır Türk takvimine göre ud yılında. Bu mezar mümine Kutuk Tarim’indir. N: 306 (D. C. 1890 N: 49 (100)1)) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܡܛ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܢܤܛܘܪܝܤ )4 ܩܫܐ )5 ܒܪܗ ܡܢܓܘ ܛܐܫ )6 ܡܗܝܡܢܐ ܡܝܬ ܒܡܘܬܢܐ 220 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrmṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1649 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) nsṭwrys 3) N(e)sṭoris 4) qšʾ 4) q(a)š(š)ā 5) brh mngw ṭʾš 5) br(e)h M(e)ngu Ṭaš 6) mhymnʾ myt bmwtnʾ 6) mh(a)ymnā mīṯ b-m(ā)wt(ā)nā Türkiye Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar Mengü-Taş’ın oğlu mümin Nestoris’indir. Vebadan öldü. N: 307 (D. C. 1890 N: 49,1 (12)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܐܬܪܡܛ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܢܡܪܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܪܤ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܛܐܫ ܛܐܪܝܡ )7 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2) ʾtrmṭ hwʾ 2) 1649 hwā 3) šnṯ nmrʾ 3) šn(a)ṯ n(i)mrā 4) ṭwrkʾyṯ prs 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ p(a)rs 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 6) ṭʾš ṭʾrym 6) Ṭaš Ṭarīm 7) ʿlymṯʾ 7) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde, kaplan Türk takvimine göre pars yılında. Bu mezar genç kız Taş-Tarim’indir. 221 N: 308 (D. C. 1890 N: 49,2 (112)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܡܛ )2 ܫܢܬ ܢܡܪܐ )3 ܘܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܫܝܪܝܢ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrmṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1649 2) šnṯ nmrʾ 2) šn(a)ṯ n(i)mrā 3) w-hdʾ hy qḇrh 3) w-h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) šyryn ʿlymṯʾ 4) Širin ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar genç kız Şirin’indir. N: 309 (D. C. 1890 N: 49,3 (165)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܡܛ )2 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )3 ܡܝܓܠܓ ܛܓܝܢ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrmṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1649 2) hdy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 3) myglg ṭgyn mhymntʾ 3) Migl(e)g Ṭ(e)gin mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar mümine Migleg-Tegin’indir. N: 310 (D. C. 1890 N: 49,4 (181)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܡܛ 222 )2 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )3 ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrmṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1649 2) hdy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 3) mrym mhymntʾ 3) M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar mümine Meryem’indir. N: 311 (D. C. 1890 N: 49,5 (129)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܬܫܥܐ )3 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )4 ܨܠܝܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn tšʿʾ 2) arbʿīn t(i)šʿā 3) hdy qḇrh 3) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 4) ṣlybʾ 4) Ṣlibā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar Şliba’nındır. N: 312 (D. C. 1890 N: 49,6 (176)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܐܪܒܥܝ )3 ܬܫܥ ܗܘܐ ܐܝܠ )4 ܦܪܤ ܐܪܕܝ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܫܠܡܐ ܐܡܝܢ 223 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ʾrbʿyn 2) š(i)ṯmāʾā arbʿīn 3) tšʿ hwʾ ʾyl 3) tš(a)ʿ hwā yıl 4) prs ʾrdy 4) p(ā)rs erdī 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) šlmʾ ʾmyn 6) Š(a)l(a)mā āmīn Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde, bu yıl pars idi. Bu mezar Şalama’nındır. Amin! N: 313 (D. C. 1890 N: 49,7 (1)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܘܬܫܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܢܡܪܐ ܗܘܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܪܤ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܛܐ ܬܐܝ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn w-tšʿ hwʾ 2) arbʿīn w-tš(a)ʿ hwā 3) šnṯ nmrʾ hwʾ 3) šn(a)ṯ n(i)mrā hwā 4) ṭwrkʾyṯ prs 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ p(ā)rs 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 6) ṭʾ tʾy mhymnʾ 6) Ṭā-Tay mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde, bu kaplan Türk takvimine göre pars yılıdır. Bu mezar mümin Ta-Tay’ındır. 224 N: 314 (D. C. 1890 N: 49,8 (153)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 313 (D. C. 1890 N: 49,7(1)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܢܘ )2 ܐܠܝܫܒܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw 1) h(ā)n(ā)w 2) ʾlyšbʿ 2) Elīšb(a) Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesinde, bu Türk takvimine göre pars yılıdır.] Bu [mezar] Elizabet’indir. N: 315 (D. C. 1890 N: 49,9 (201)] Bu mezar taşının 1-4 satırları N: 313 (D. C. 1890 N: 49,7 (1)] numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܐܪܒܥܝܢ ܬܫܥܐ ܘܗܘܐ (arbʿīn w-tš(a)ʿ hwā) kelimeleri tekrar etmez. Şu şekilde devam eder: )5 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )6 ܕܘܠܝܛ ܛܠܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 5) hdʾ hy qḇrh 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 6) dwlyṭ ṭlyṯʾ 6) Duliṭ ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesinde, bu Türk takvimine göre pars yılıdır.] Bu mezar küçük kız Dulit’indir. N: 316 (D.C. 90 N: 49,10 (203)] Bu mezar taşının 1-4 satırları N: 313 (D. C. 1890 N: 49,7 (1)] numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܝܘܫܡܕ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ywšmd ʿlymʾ 6) Yušm(e)d ʿl(a)ymā 225 Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesinde, bu Türk takvimine göre pars yılıdır.] Bu mezar genç Yuşmed’indir. N: 317 (D. C. 1890 N: 49,11 (222)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 313 (D. C. 1890 N: 49,7(1)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܣܐܢܡܩ ܡܗܝܡܢܐ )3 ܡܝܬ ܡܘܬܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) sʾnmq mhymnʾ 2) Sanm(e)q mh(a)ymnā 3) myt mwtnʾ 3) mīṯ m(ā)wt(ā)nā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesinde, bu Türk takvimine göre pars yılıdır.] Bu mezar mümin Sanmek’indir. N: 318 (D. C. 1890 N: 49,12 (23)] Bu mezar taşı N: 313 (D. C. 1890 N: 49,7(1)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܩܝܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) Qywmʾ 1) Q(ā)yomā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesinde, bu Türk takvimine göre pars yılıdır. Bu mezar mümin] Qayoma’nındır. [Vebadan öldü] N: 319 (D. C. 1897 N: 137) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1649 ܓܘܗܪ ܢܐܙ ܥܠܝܡܬܐ ܐܢܬܗ کܘܛܐܝܫ 226 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1649 gwhr nʾz ʿlymṯʾ ʾntth kwṭʾyš 1) 1649 G(a)uh(e)r Naz ʿl(a)ymṯā antt(ā)h Kuṭaiš Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) [senesi, kaplan yılında. Bu mezar] Kutaiş’in eşi genç kadın Gauher (veya Gohar?) Naz’ındır. N: 320 (D. C. 1897 N: 138) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: کܘܛܠܘܟ ܐܫܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭlwk ʾšy 1) Kuṭluk Aši Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin] Kutluk Aşi’nindir. N: 321 (D. C. 1897 N: 139) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܕܝܕܘܪܘܣ – ܚܨܩܝܐܝܠ – ܕܡܝܬ ܒܡܘܬܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) dydwrws - ḥṣqyʾyl d-myt b-mwtnʾ 1) Di(o)doros - Ḥ(e)ṣ(e)qyail d-mīṯ b- m(ā)wt(ā)nā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar] vebadan ölen [öğretmen Heziki (veya Hezekyail?)’nin oğlu sevgili öğrenci] Diodoros’undur. N: 322 (D. C. 1897 N: 140) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܣܐܪܐ ܡܝܬ ܡܘܬܢܐ 227 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾrʾ myt mwtnʾ 1) Sara mīṯ m(ā)wt(ā)nā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin] Sara’nındır. Vebadan öldü. N: 323 (D. C. 1897 N: 141) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܣܒܝܢܨ ܛܐܪܝܡ )2 ܡܝܬ ܡܘܬܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sbynṣ ṭʾrym 1) S(e)binṣ Ṭarīm 2) myt mwtnʾ 2) mīṯ m(ā)wt(ā)nā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin] Sebinz Tarim’indir. Vebadan öldü. N: 324 (D. C. 1897 N: 142) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 کܝܙ ܛܐܪܝܡ )2 ܕܡܝܬ ܒܡܘܬܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kyz ṭʾrym 1) Kız Ṭarīm 2) d-myt b-mwtnʾ 2) d-mīṯ b-m(ā)wt(ā)nā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar genç kız] Kız- Tarim’indir. Vebadan öldü. N: 325 (D. C. 1897 N: 143) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܐܡܐ - ܒܘܠܡܝܫ 228 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾmʾ - bwlmyš 1) Māmā - Bulmiš Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar] Bulmiş’in [oğlu genç adam] Mama’ nındır. N: 326 (D. C. 1897 N: 144) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܘܖܘܣ ܦܘکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾwrws pwkʾ 1) Urus Pukā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar sevimli genç adam] Urus Puka’nındır. N: 327 (D. C. 1897 N: 145) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܣܐܙܝܟ ܗܢܕܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾzyk hyndw 1) Sazik Hindu Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar rahip] Sazik Hindu’nundur. N: 328 (D. C. 1897 N: 146) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܡܢܓܘ ܛܐܫ )2 ܒܪܗ ܥܠܝܡܐ )3 ܣܐܙܝܟ ܗܝܢܕܘ 229 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mngw ṭʾš 1) M(e)ngü Ṭaš 2) brh ʿlymʾ 2) br(e)h ʿl(a)ymā 3) sʾzyk hyndw 3) Sazık Hindu Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar] Sazık Hindu’nun genç oğlu Mengü Taş’ındır.79 N: 329 (D. C. 1897 N: 147) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܟܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭkyn 1) Ṭ(e)kīn Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin] Tekin’ indir. N: 330 (D. C. 1897 N: 148) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw mrym 1) h(ā)n(ā)w M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında.] Bu [mezar mümine] Meryem’indir. N: 331 (D. C. 1897 N: 149) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: کܘܛܘܟ )کܘܛܠܘܟ( ܨܝܫ 79 Bu mezar taşında geçen kişi muhtemelen N: 327 (D. C: 97 N: 145) numaradaki ölünün oğludur (Chwolson, 1897, 32). 230 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭwk (kwṭlwk) ṣyš 1) Kūṭūk (Kuṭluk) Ṣiš Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin] Kutuk (veya Kutluk) Ziş’indir. N: 332 (D. C 97 N: 150) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܐܪܓܝܓ ܛܝܓܝܢ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾrgyg ṭygyn mhymnʾtʾ 1) Ṭergig Ṭigin mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümine] Targig Tigin’indir. N: 333 (D. C. 1897 N: 151) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܣܐܢܝܛܐ ܝܘܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾnyṭʾ ywḥnn 1) Saniṭā Yoḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar genç] Sanita Yohannan’ındır. N: 334 (D. C. 1897 N: 152) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܠܨܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlṣw 1) Alṣu 231 Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin] Alzu’nundur. N: 335 (D. C. 1897 N: 153) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin . . . . . . ‘nındır. Mezar taşında geçen isim okunaksızdır fakat kelimeler )ܐܝܠܟܐ ܡܣܝܘ )ܡܦܝܘ (İlka Msyu (?)] ismini verecek şekilde görünmektedir (Chwolson, 1897, 33). N: 336 (D. C. 1897 N: 154) Bu mezar taşının tarihi N: 317 (D. C. 1897 N: 137) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܬܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) twmʾ 1) Tomā Türkçe Çevirisi: [1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar genç] Toma’nındır. N: 337 (Ç. C. 2011 S: 90) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ]ܐܠܦ[ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܢܒܥܝܢ ܬܫܥܐ ܗܘܐ )؟( )3 ܫܢܬ ܢܡܪܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܣܘܦܝ )5 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ [ʾlp] šṭmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ [āl(a)p] š(ī)ṭmāʾā 2) ʾrbyʿyn tšʿʾ hwʾ (?) 2) arbʿīn tšʿā hwā (?) 3) šnṯ nmrʾ 3) šn(a)ṯ n(i)mrā 4) hnw qḇrh swpy 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Supi 5) mhymnʾ 5) mh(a)ymnā 232 Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesi, kaplan yılında. Bu mezar mümin Supi (veya Sufi)’nindir. N: 338 (Ç. C. 2011 S: 94) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐܪܒܥܝܢ )2 ܛܫܥܐ )؟( )3 ܐܪܢܘܒܐ )؟( )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܒܝܨܐک ܡܗܝܡܢ]ܬܐ[ )6 ܥܠܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ ʾrbʿyn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā arbʿīn 2) ṭšʿʾ(?) 2) ṭš(a)ʿā (?) 3) ʾrnwḇʾ (?) 3) arnūḇā (?) 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 5) byṣʾk mhymn[tʾ] 5) Baṣak mh(a)ym(a)n[tā] 6) ʿlymṯʾ 6) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesi, tavşan yılında. Bu mezar genç mümine kız Bazak’ındır. N: 339 (Ç. C. 2011 S: 385) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܘܬܫܥ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܢܡܪܐ ܗܘܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܦܪܣ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܛܐܬܐܝ ܡܗܝܡܢܐ 233 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn wtšl hwʾ 2) arbʿīn: w-tš(a)ʿ hwā 3) šnṯ nmrʾ hwʾ 3) šn(a)ṯ n(i)mrā hwā 4) ṭwrkʾyṯ prs 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ p(ā)rs 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ṭʾtʾy mhymnʾ 6) Ṭatay mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesi, kaplan Türk takvimine göre pars yılında. Bu mezar mümin Tatay’ındır. N: 340 (Ç. C. 2011 S: 333) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܬܫܥܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܨܠܝܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ʾrbʿyn tšʿʾ 2) arbʿīn t(i)šʿā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) ṣlybʾ 4) Ṣlibā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar Şliba’nındır. N: 341 (Ç. C. 2011 S: 297) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܛܪܡܛ )2 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )3 ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ 234 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾṭrmṭ 1) b(a)šn(a)ṯ 1649 2) hdy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 3) mrym mhymntʾ 3) M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar mümine Meryem’indir. N: 342 (Ç. C. 2011 S: 341) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܡܛ )2 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )3 ܡܝܓܠܝܓ ܛܓܝܢ )4 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrmt 1) b(a)šn(a)ṯ 1649 2) hdy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 3) myglyg ṭgyn 3) Miglig Ṭ(e)gin 4) mhymntʾ 4) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar mümine Miglig Tegin’indir. N: 343 (D. C. 1890 N: 50 (106)] Mezar taşı 1650 tarihlidir fakat Süryanice ܢܡܪܐ (nimrā), Türkçe ܦܐܪܣ (pars) yılıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )2 ܐܘܪܘܓ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy qḇrh 1) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 2) ʾwrwg mhymntʾ 2) Urug mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1650 (1338) senesinde, Türk takvimine göre pars yılında.] Bu mezar mümine Urug’undur. 235 Bu yazıt Ekim 1650 ( 1338 Ocak) tarihlidir. 1650 yılı Türk takvimine göre 1339’un son 9 ayı içinde tavşan yılına denk gelir. Bundan sonraki 1650 yılını içeren mezar taşları Türk takvimine göre 1339 tavşan yılına denk gelmiştir (Chwolson, 1890, 85). N: 344 (D. C. 1890 N: 50,1 (13)] Mezar taşının tarihi N: 343 (D. C. 1890 N: 50 (106)] numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat Süryanice ܐܪܢܒܐ (arnḇā) yılıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܕܐ ܗܝ )2 ܩܒܪܗ )3 ܗܐܢ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy 1) h(ā)dey 2) qḇrh 2) q(a)ḇr(ā)h 3) hʾn ʾšʾ 3) Han-Aša Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır.] Bu mezar Has- Aşa’nındır. N: 345 (D. C. 1890 N: 50,2 (16)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 344 (D. C. 1890 N: 50,1(13)) numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܩܝܡܬܐ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qymtʾ ʿlymṯʾ 1) Qy(ā)mtā ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar] genç kız Qyamta’nındır. 236 N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܢ )2 ܗܕ ܗܝ )3 ܩܒܪܗ )4 ܐܪܢܒܐ )5 ܡܪܬܐ )6 ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrn 1) b(a)šn(a)ṯ 1650 2) hd hy 2) h(ā)d(e)y 3) qḇrh 3) q(a)ḇr(ā)h 4) ʾrnḇʾ 4) arnḇā 5) mrtʾ 5) M(ā)rtā 6) ṭlyṯʾ 6) ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar kız çocuk Marta’nındır. N: 347 (D. C. 1890 N: 50,4 (19)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܦܐܨܐك ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾṣʾk mhymntʾ 1) Baṣak mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar] mümine Bazak’ındır. 237 N: 348 (D. C. 1890 N: 50,5 (20)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܚܢܢ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywḥnn mhymnʾ 1) Yoḥ(a)n(n)(ā)n mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar] mümin Yohannan’ındır. N: 349 (D. C. 1890 N: 50,6 (34)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Süryanice tavşan (arnbā) yılının önüne ܫܢܬ (šnaṯ) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܥܙܪܝܐ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿzryʾ ʾskwlyʾ 1) Az(a)ryā iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar] öğrenci Azarya’nındır. N: 350 (D. C. 1890 N: 50,7 (33)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Süryanice arnbā yılından sonra ܗܘܐ (hwā) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܕ ܗܝ )2 ܡܝܦܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hd hy 1) h(ā)dey 2) myfrh mhymntʾ 2) M(ā)ʾifr(e)h mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır.] Bu [mezar] mümine Maifreh’nindir. 238 N: 351 (D. C. 1890 N: 50,8 (35)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat sonra ܗܕ ܗܝ (hādāy) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܦܒܪܘܢܝܐ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) fbrwnyʾ ʿlymṯʾ 1) F(e)broniā ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar] genç kız Febronia’nındır. N: 352 (D. C. 1890 N: 50,9 (75)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 350 (D. C. 1890 N: 50,7 (33)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat ܗܢܘ (hānāw) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܗܝܢܕܘ ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ ܒܪܗ ܛܝܓܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hyndw ʿlymʾ rǥyǥʾ brh ṭygyn 1) Hindu ʿl(a)ymā rǥīǥā br(e)h Ṭigin Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılıdır. Bu mezar] Hindu’nun oğlu sevimli genç Tigin’indir. N: 353 (D. C. 1890 N: 50,10 (7)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 350 (D. C. 1890 N: 50,7 (33)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Türkçe ܛܒܫܟܢ (ṭabıškan) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܝܘܫܡܕ ܩܫܝܫܐ ܒܪܗ ܝܫܘܤ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywšmd qšyšʾ brh yšws 1) Yušm(i)d q(a)š(š)īšā br(e)h Išus Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümin] İsus’un oğlu papaz Yuşmid’indir. 239 N: 354 (D. C. 1890 N: 50,11 (31)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat sonra ܗܕ ܗܝ (hādāy) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܝܘܠܝܬܐ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywlytʾ ʿlymṯʾ 1) Yulitāʾ ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar] genç kız Yulita’nındır. N: 355 (D. C. 1890 N: 50,12 (38)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat sonra ܗܢܘ (hānāw) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܐܣܟܘܠܝܐ ܦܛܪܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾskwlyʾ ptrws 1) iskol(ā)yā P(e)tros Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılında. Bu mezar] öğrenci Petros’undur. N: 356 (D. C. 1890 N: 50,13 (62)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܫܡܕ ܦܠܘܐܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywšmd plwlʾ 1) Yušm(i)d P(e)lulā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tavşan yılında. Bu mezar] Yuşmid Pelula’nındır. 240 N: 357 (D. C. 1890 N: 50,14 (32)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 346 (D. C. 1890 N: 50,3 (17)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Türkçe yıl olarak ܛܒܝܫܟܐܢ (ṭabıškan) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܓܘܪ]ܓܝ[ܣ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) gwr[gy]s qšʾ 1) G(i)w(a)r[gi]s q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, bu tabışkan yılıdır. Bu mezar] papaz Givargis’indir. N: 358 (D. C. 1890 N: 50,15 (9)] Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܘܗܘܐ ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܛܒܝܫܟ]ܐܢ[ )5 ܘܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )6 كܘܬܠܘܟ ܛܐܪܝܡ )7 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) w-hwʾ šnṯ ʾrnbʾ 3) w-h(a)wʾ šn(a)ṯ arnbā 4) ṭwrkʾyṯ ṭbyšk[ʾn] 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ṭ(a)bıšk[an] 5) w-hdʾ hy qḇrh 5) w-h(ā)dey q(a)ḇr(e)h 6) kwṭlwk ṭʾrym 6) Kuṭluk Ṭarīm 7) mhymnʾ 7) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümin Kutluk ve (mümin) Tarim’indir. 241 Bu mezar taşının son satırında yer alan kelime belirsizdir ancak çevirdiğimiz şekilde okunması mümkündür. Bununla birlikte söz konusu mezar, diğer örneklerin aksine iki ayrı kişiye aittir (Chwolson, 1890, 89). N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܚܡܫܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܒܝܫܟܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ كܘܬܠܘܟ )6 ܡܝܬ ܡܘܬܢܐ ܤܡ ܐܢܬܬܗ )7 ܡܝܢܘ ܟܠܟܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) w-ḥmšyn hwʾ šnṯ ʾrnḇʾ 2) w-ḥ(a)mšīn hwā šn(a)ṯ arnḇā 3) ṭwrkʾyṯ 3) Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ṭbyškn 4) ṭ(a)bıšk(a)n 5) hnw qḇrh kwtlwk 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h Kutluk 6) myt mwtnʾ ʿm ʾntth 6) mīṯ māwt(ā)nā ʿ(a)m antt(ā)h 7) mngw klkʾ 7) M(e)ngü K(e)lkā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesinde, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar Kutluk’undur. Eşi Mengü-Kelka ile birlikte vebadan öldü. N: 360 (D. C. 1890 N: 50,17 (118)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Türkçe yıl olarak ܛܒܝܫܟܐܢ (ṭabıškan) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: كܘܡܪܘ 242 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kmrw 1) K(u)mru Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümin] Kumru’nundur. N: 361 (D. C. 1890 N: 50,18 (27)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Türkçe yıl olarak ܛܒܝܫܟܐܢ (ṭabıškan) kelimesi gelmiştir. Şu şekilde devam eder: ܣܝܣܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sysr 1) S(a)ys(a)r Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, Türk takvimine göre tavşan yılında. Bu mezar mümin] Saysar’ındır. N: 362 (D. C. 1890 N: 50,19 (36)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Türkçe yıl olarak ܛܒܝܫܟܐܢ (ṭabıškan) Süryanice ܐܪܢܒܐ (arnbā) kelimesi ve ܗܢܘ (hānāw) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܛܘܪ ܛ]ܐܪܝ[ܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwr ṭ[ʾry]m 1) Ṭur Ṭ[arī]m Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar] Tur-Tarim’indir. N: 363 (D. C. 1890 N: 50,20 (37)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat ܗܕܐ ܗܝ (hādāy) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܡܐܟ ܐܫܐ 243 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾk ʾšʾ 1) Mak Ašā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, Türk takvimine göre tavşan yılında. Bu mezar mümine] Mak-Aşa’nındır. N: 364 (D. C.1890 N: 50,21 (161)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat tarihlendirmenin ardından Türkçe ܛܘܫܟܢ (ṭawıškan) Süryanice :hānāw) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder) ܗܢܘ arnubā) kelimesi ve) ܐܪܢܘܒܐ ܦܘܠܕܝ ܨܐك Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pwldy ṣʾk 1) Puldi Ṣak Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan Türk takvimine göre tavışkan yılında. Bu mezar mümin] Puldi-Sak’ındır. N: 365 (D. C. 1890 N: 50,22 (21)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Türkçe ܛܒܝܫܟܐܢ (ṭabıškan) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: )1 ܣܪܓܝܣ )2 ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) srgys 1) S(a)rgīs 2) ʾskwlyʾ 2) iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar] öğrenci Sargis’indir. 244 N: 366 (D. C. 1890 N: 50,23 (22)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Süryanice ܐܪܢܘܒܐ (arnubā) ve ܗܕܐ ܗܝ (hādāy) kelimeleri eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: 80 )1 ܩܡܬܐ )2 81ܡܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1)qmtʾ 1) Qy(ā)mtā 2) mymntʾ 2) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar] mümine Qyamta’nındır. N: 367 (D. C. 1890 N: 50,24 (109)] Bu mezar taşının tarihlendirmesi N: 359 (D. C. 1890 N: 50,16 (30)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat Süryanice ܐܪܢܘܒܐ (arnubā) ve Türkçe ܛܒܝܫܟܐܢ (ṭabıškan) kelimeleri eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܫܠܝܚܐ ܩܫܝܫܐ )6 ܤܓܝ ܥܡܐܠ ܒܨܠܘܬܢ ܠܥܠܡ )7 ܕܘܟܪܢܗ )8 ܢܗܘܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 5) hnw qḇrh šlyḥʾ qšyšʾ 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Šlīḥā q(a)š(š)īšā 6) sgy ʿmlʾ bṣlwtn lʿlm 6) s(a)g(g)ī ʿamlā b-ṣl(ā)w(ā)ṯ(a)n l- 7) dwḵrnh ʿ(ā)l(a)m 8) nhwʾ 7) duḵr(ā)n(e)h 8) n(i)hwe 80 Bu kelime bir özel isimdir ve hatalı yazılmıştır. Orijinal hali ܩܝܡܬܐ (Qyāmtā) olmalıdır. Yorumlu transliterasyonda orijinal haliyle yazılmıştır. 81 Bu kelime mümin-inançlı anlamına gelir ve hatalı yazılmıştır. Orijinal hali ܡܝܡܢܬܐ (mhaymnā) olmalıdır. Yorumlu transliterasyonda orijinal haliyle yazılmıştır. 245 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında.] Bu mezar kilise için çok çalışan Şliha’nındır. Bizim dualarımızla onun anısı sonsuza kadar olsun. N: 368 (D. C. 1897 N: 155) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1650 ܐܪܢܒܐ – ܛܟܝܫکܐܢ )ܛܘܫܟܐܢ( )2 کܝܙ کܐܛܘܢ – ܛܐܟܠ ܛܐܪܝܡ کܘܫܛܐܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1650 ʾrnbʾ - ṭkyškʾn ( ṭwškʾn) 1) 1650 arnbā - ṭ(a)kıškan (ṭ(a)w(ı)škan) 2) kyz ḵʾṭwn - ṭʾkl ṭʾrym qwšṭʾnṣ 2) Kız Ḵ(ā)ṭūn - Ṭak(e)l Ṭarīm Qušṭānṣ Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) [senesi,] tavşan [Türk takvimine göre takışkan yılında. Bu mezar] Takel Tarim Quştanç’ın gelini mümine Kız Katun’undur. N: 369 (D. C. 1897 N: 156) Bu mezar taşının tarihi N: 368 (D. C. 1897 N: 155) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: کܘܛܠܘک ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭlwk ṭʾrym 1) Kuṭluk Ṭarīm Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar küçük kız] Kutluk Tarim’indir. N: 370 (D. C. 1897 N: 157) Bu mezar taşının tarihi N: 368 (D. C. 1897 N: 155) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܗܕܝ (hādāy) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܐܫ ܛܐܪܝܡ 246 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾš ṭʾrym 1) Aš Ṭarīm Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar küçük kız] Aş Tarim’indir. N: 371 (D. C. 1897 N: 158) Bu mezar taşının tarihi N: 368 (D. C. 1897 N: 155) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܫܐܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šʾdy 1) Šādī Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Şadi’nindir. N: 372 (D. C. 1897 N: 159) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܢ )2 ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ ܗܘܐ )3 ܗܢܘ )4 ܩܒܪܗ )5 ܨܐܟܘܫ )6 ܩܫܐ )7 ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ )8 ܪܡ ܩܠܗ )9 ܐܝܡ ܟܢܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrn 1) b(a)šn(a)ṯ 1650 2) šnṯ ʾrnḇʾ hwʾ 2) šn(a)ṯ arnḇā hwā 3) hnw 3) h(ā)n(ā)w 247 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(e)h 5) ṣʾkwš 5) Ṣakuš 6) qšʾ 6) q(a)š(š)ā 7) ʿlymʾ rǥyǥʾ 7) ʿl(a)ymā rǥīǥā 8) rm qlh 8) r(a)m ql(a)h 9) ʾym knrʾ 9) aym k(i)n(ā)rā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar genç ve güzel bir adam olan papaz Zakuş’undur. Sesi kanun gibi yüksekti. Mezar taşında geçen “Zakuş” ismin 3. harfi tam olarak okunamamaktadır ve burada geçen harfin ܪ olma ihtimalinden dolayı isim Zaruş olarak çevrilebilir (Chwolson, 1897, 34). N: 373 (D. C. 1897 N: 160) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܕܢܚܐ ܣܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) dnḥʾ sʿwrʾ 1) D(i)nḥā s(ā)ʾorā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] kilise ziyaretçisi Dinha’nındır. N: 374 (D. C. 1897 N: 161) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat tarihten sonra ܗܕܝ (hādāy) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܐܠܝܫܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlyšbʾ 1) Elīšbā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde. Bu mezar] Elizabet’indir. 248 N: 375 (D. C. 1897 N: 162) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܘܢܓܐ ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mwngʾ ṭʾrym 1) Mungā Ṭarīm Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar genç adam] Munga Tarim’indir. N: 376 (D. C. 1897 N: 163) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܫܐܕܝܟܐܡ ܪܝܫܥܕܬܐ )2 ܡܢܓܘ ܛܐܫ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šʾdykʾm ryšʿdtʾ 1) Šadikam rišʿ(e)dtā 2) mngw ṭʾš 2) M(e)ngü Ṭaš Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] Mengü Taş’ın [oğlu] kilise lideri Şadikam’ındır. N: 377 (D. C. 1897 N: 164) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) yḥnn 1) Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar öğrenci] Yohannan’ındır. 249 N: 378 (D. C. 1897 N: 165) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܕܘܝܕ – ܢܝܣܛܘܪܝܣ ܒܗܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) dwyd – nysṭwrys bhmnʾ 1) D(a)wid – Nesṭoris bhm(a)nā (?) Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Nestoris’in [oğlu, sevimli genç bir adam olan papaz] David’indir. Mezar taşında geçen ܒܗܡܢܐ (bhmynā) kelimesi ihtimal odur ki ܡܗܝܡܢܐ (mhaymnā) kelimesinin bozulmuş halidir (Chwolson, 1897, 34). N: 379 (D. C. 1897 N: 166) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܩܘܪܝܩܘܣ ܐܦܝܛܪܘܦܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qwryqws ʾpyṭrwpʾ 1) Qury(ā)qos ap(p)īṭropā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] epitropus Quryakos’un [oğlu papaz Arslan’ındır.] N: 380 (D. C. 1897 N: 167) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܗܕܝ (hādāy) kelimesi eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܥܠܝܡܬܐ ܨܠܝܒܐ ܡܝܬ ܡܘܬܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿlymṯʾ ṣlybʾ myt mwtnʾ 1) ʿl(a)ymṯā Ṣlibā mīṯ m(ā)wt(ā)nā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] genç kız Şliba’nındır. Vebadan öldü. 250 N: 381 (D. C. 1897 N: 168) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܟܘܙ ܦܝܓ ܥܡܠ ܥܐܠ ܥܕܬܐ ܣܓܝ ܝܘܠܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwz byg ʿml ʿʾl ʿdtʾ sgy ywlw 1) Kuz Beg ʿ(ā)m(i)l ʿal ʿ(e)dtā s(a)g(g)ī Yulu Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Yulu’nun kilise için gayretle çalışan [genç ve sevimli oğlu papaz] Kuz Beg’indir. N: 382 (D. C. 1897 N: 169) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܢܕܪܐ ܡܗܝܡܢܐ ܡܘܡܝܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾndrʾ mhymnʾ mwmynʾ 1) Andr(e)ā mh(a)ymnā m(a)wmy(ā)nā82 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] mümin Andrea’nın [gelini mümine Tarim’indir.] N: 383 (D. C. 1897 N: 170) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܐܪܢܘܒܐ ܛܘܪܟܐ]ܝܬ[ )2 ܛܒܫکܐܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾrnwḇʾ ṭwrkʾ[yṯ] 1) arnūḇā Ṭūrkā’[īṯ] 2) ṭbškʾn 2) ṭ(a)b(ı)škan 82 Mezar taşında mhaymnā (mümin, inançlı) kelimesinin devamında mawmyānā kelimesine benzer bir yazı vardır. Kelime anlamı olarak “şeytan kovucu”, “Tanrı’ya inanan” anlamına gelmektedir. 251 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi,] tavşan Türk takvimine göre tabışkan [yılında. Bu mezar genç kız Meryem’indir.] N: 384 (D. C. 1897 N: 171) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܦܐܨܐک - ܝܠܕܐ ܡܗܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾṣʾk – yldʾ mhy 1) Baṣak – Y(a)ldā mh(a)y83 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] mümin Yalda’nın [gelini olan genç kadın] Bazak’ındır. N: 385 (D. C. 1897 N: 172) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܘܠܘܢ ܛܟܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwlwn ṭkyn 1) Ṭulun Ṭ(e)kīn Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar genç kız] Tulun Tekin’indir. N: 386 (D. C. 1897 N: 173) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܘܫܥܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾwšʿnʾ 1) Ošʿ(a)nā 83 Burada geçen kelime mhaymnā’nın kısaltılmış halidir. 252 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Oşʿana’nındır. N: 387 (D. C. 1897 N: 174) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܒܘܟܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bwkʾ 1) Bukā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Buka’nındır. N: 388 (D. C. 1897 N: 175) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܓܝܘܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) gywrgys 1) Giw(a)rgīs Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Givargis’indir. N: 389 (D. C. 1897 N: 176) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܠܝܫܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlyšbʾ 1) Elīšbā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Elizabet’indir. 253 N: 390 (D. C. 1897 N: 177) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܗܕܝ (hādāy) kelimesi eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܛܘܙ ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwz ṭʾrym 1) Ṭūz Ṭarīm Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Tuz Tarim’indir. N: 391 (D. C. 1897 N: 178) Bu mezar taşının tarihi N: 372 (D. C. 1897 N: 159) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܙܘܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywzwtʾ 1) Yuzutā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Yuzuta’nındır. N: 392 (D. C. 1897 N: 179) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ ܘܗܕܐ ܗܝ )4 ܩܒܪܗ )5 کܘܛܠܘܟ ܛܪܝܡ )6 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ḥmšyn hwʾ 2) ḥ(a)mšīn hwā 254 3) šnṯ ʾrnḇʾ w-hdʾ hy 3) šn(a)ṯ arnḇā w-h(ā)dey 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(ā)h 5) kwṭlwk ṭrym 5) Kuṭluk Ṭ(a)rīm 6) ʿlymṯʾ 6) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar genç kız Kutluk Tarim’indir. N: 393 (D. C. 1897 N: 180) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܗܘܐ (hwā) kelimesi eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܣܐܢܣܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾnsys 1) Sansis Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Sansis’indir. N: 394 (D. C. 1897 N: 181) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܐܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾgʾ 1) Ṭaga Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar papaz] Taga’nındır. N: 395 (D. C. 1897 N: 182) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܐܝܦܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾyfrʾ 1) Māifra 255 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] Maifra’nındır. N: 396 (D. C. 1897 N: 183) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܐܦܐܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾpʾk 1) Ṭapak Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Tapak’ındır. [O vebadan öldü.] N: 397 (D. C. 1897 N: 184) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܩܝܪܝܩܘܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qyryqws 1) Q(u)ry(ā)qos Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Quryakos’undur. N: 398 (D. C. 1897 N: 185) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܒܪܗܡ - ܩܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾḇrhm – qymʾ 1) Aḇr(ā)h(ā)m – Q(ā)y(o)mā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] Qayoma’nın [oğlu genç] Abraham’ındır. 256 N: 399 (D. C. 1897 N: 186) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾrym 1) Ṭarīm Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Tarim’indir. N: 400 (D. C. 1897 N: 187) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: کܝܡܪܘ )کܘܫܪܘ( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kymrw – (kwšrw) 1) Kimru – (Kušru) Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar] Kuşru’nun (Kimru)dur. N: 401 (D. C. 1897 N: 189) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: کܘܛܐܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭʾy 1) Kuṭay Türkçe Çevirisi: (1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümin) Kutay’ındır. N: 402 (D. C. 1897 N: 190) Bu mezar taşının tarihi N: 392 (D. C. 1897 N: 179) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܦܐܨܐک 257 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾṣʾk 1) Baṣak Türkçe Çevirisi: (1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar küçük kız) Bazak’ındır. N: 403 (D. C. 1897 N: 193) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ ܬܘܪ]ܐ[ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܐܘܕ ܗܕܗܝ )4 ܐܠܫܡܐܥ ܐܬܬܗ )5 ܝܘܚܢܢ ܛܓܝܢ ܦܐܓ ܡܝܪܙ )6 ܝܣܦܐܣܐܠܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ḥmšyn hw šnṯ twr[ʾ] 2) ḥ(a)mšīn hwā šn(a)ṯ t(ā)wr[ā] 3) ṭwrkʾyṯ ʾwd hdhy 3) Ṭūrkāʾīṯ ūd h(ā)d(e)y 4) ʾlšmʾʿ ʾtth 4) Al(i)šmāʿ att(ā)h 5) ywḥnn ṭgyn pʾg myrz 5) Yoḥ(a)n(n)(ā)n Ṭ(e)gin Beg mirz(ā) 6) yspʾslʾr 6) īspa(h)s(a)lār Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, sığır Türk takvimine göre ud (pars veya tabışkan)84 yılında. Bu mezar ispahsalar mirza Yohannan Tegin Beg’in eşi (karısı) Alişma’nındır. N: 404 (W. K. 2000 N: 34 (Abb. 64)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ 84 1650 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre pars veya tabışkan yıllarına denk gelir, taş ustası tarih yazımında hata yapmıştır. 258 )3 ܗܘܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܒܝܫکܐܢ )5 ܗܕܐ ܗܝ )6 ܩܒܪܗ )7 کܘܛܠܘܟ ܛܓܝܢ )8 ܐܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) hwʾ ṭwrkʾyṯ 3) hwā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ṭbyškʾn 4) ṭ(a)bıškan 5) hdʾ hy 5) h(ā)dey 6) qḇrh 6) q(a)ḇr(ā)h 7) kwṭlwk ṭgyn 7) Kuṭluk Ṭ(e)gin 8) ʾlymtʾ 8) ʾl(a)ymtā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesinde, Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar genç kız Kutluk Tegin’indir. N: 405 (D. C. 1897 N: 194) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܟܐܢܘܣ ܐܣܟܘܠܝܐ )6 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )7 کܘܢܫܛܢܨ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 259 2) ḥmšyn hwʾ 2) ḥ(a)mšīn hwā 3) šnṯ ʾrnḇʾ 3) šn(a)ṯ arnḇā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 5) kʾnws ʾskwlyʾ 5) Kanus iskol(ā)yā 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 7) qwnšṭnṣ ʿlymʾ 7) Qunšṭ(ā)nṣ85 ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar öğrenci Kanus’un, bu mezar genç Qunştanç’ındır.86 N: 406 (D. C. 1897 N: 195) Bu mezar taşının tarihi N: 405 (D. C. 1897 N: 194) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܨܐܡܝܣܐ – ܢܝܣܛܘܪܝܣ کܘܝܛܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṣʾmysʾ - nysṭwrys kwyṭʾ 1) Ṣamisā - Nesṭoris Köṭā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Nestoris Köta’nın [oğlu mümin] Zamisa’nındır.87 N: 407 (D. C. 1897 N: 195,1) Bu mezar taşının tarihi N: 405 (D. C. 1897 N: 194) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Yazıtta Türkçe tarihin arkasından ܐܪܕܝ (erdī) kelimesi gelmektedir. Şu şekilde devam eder: ܐܝܒܪ کܘܫܛܢܨ ܐܪܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾybr kwšṭnṣ 1) Ayb(e)r Qušṭ(ā)nṣ 85 7. satırda bulunan kelimenin orjinali “Quštanṣ” şeklindedir ancak metinde hatalı yazılmıştır bu sebeple Türkçe çeviride doğru haliyle çevrilmiştir. 86 Mezar taşına iki farklı kişinin adı yazılmıştır dolayısıyla mezarda iki kişinin gömülü olduğu sonucuna varılabilmektedir. 87 Mezar taşında geçen babanın isminin ikinci adı ve oğlunun adının son iki harfi tam olarak belli değildir (Chwolson, 1897, 38). 260 Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar mümine] Ayber Quştanç’ındır. N: 408 (D. C. 1897 N: 196) Bu mezar taşının tarihi N: 405 (D. C. 1897 N: 194) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܫܡܕ - ܦܘܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywšmd – pwšʾ 1) Yušm(i)d – Pušā Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar] Puşa’nın [oğlu sevimli genç adam] Yuşmid’indir. N: 409 (D. C. 1897 N: 197) Bu mezar taşının tarihi N: 405 (D. C. 1897 N: 194) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܠ . . . ܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi ʾl . . .ʿ El(i)(š)(b)(a) (?) Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Elizabet (?)’indir. N: 410 (D. C. 1897 N: 197,1) Bu mezar taşının tarihi N: 405 (D. C. 1897 N: 194) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܝܘܚܢܢ – ܩܝܪܝܩܘܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) yḥnn - qyryqws 1) Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n – Q(u)ry(ā)qos Türkçe Çevirisi: [1650 (1339) senesinde, tavşan yılında. Bu mezar mümin] Quryakos’un [oğlu papaz] Yohannan’ındır. 261 N: 411-412 (D. C. 1897 N: 198-199) Chwolsan’a göre 1650 (1339) veba yılına ait mezar taşlarının istatistiklerine bakıldığında bu iki yazıtın da bu yıla ait olduğu sonucuna varılabilir. N: 198 numara erkek mezarı, N: 199 numaralı mezar taşı ise bir kadına aittir ve her iki yazıtta da isimleri okumak güçtür. N: 198’de geçen ismin Mirsin olması büyük bir ihtimaldir ancak yazıtta açıkça görülen yalnızca ܣܝܢ (sin)’dır (1897, 38). N: 413 (D. C. 1897 N: 214) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ )3 ܚܘܝܐ ܛܘܪܟܨܐ ܐܝܠ ܐܝܐܠܢ )4 ܚܡܫܝܢ ܬܪܝܢ ܗܘܐ ܐܪܕܝ )5 ܬܪܝܢ )6 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )7 ܐܪܡܝܐ ܢܘܐܪܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ḥmšyn hwʾ 2) ḥ(a)mšīn hwā 3) ḥwyʾ ṭwrkṣʾ ʾyl ʾylʾn 3) ḥ(i)wyā Ṭūrkṣā y(ı)l ilan 4) ḥmšyn tryn hwʾ ʾrdy 4) ḥ(a)mšīn tr(e)yn hwā erdī 5) tryn 5) tr(e)yn 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 7) ʾrmyʾ nqʾrw 7) Ermiā N(a)qaru Türkçe Çevirisi: 1650 (52) (1341) senesi, yılan Türk takvimine göre yıl ilan idi. Bu mezar Ermia Naqaru’nundur. Yazıtta verilen ilk tarih 1650’dir fakat yazıtın devamında yazıcı 52 yazmıştır. 1652 yılı 1341 yılına denk gelmektedir (Chwolson, 1897, 40). Yazıt 1652 (1341) yılına ait 262 olmakla birlikte mezar taşında geçen ismi okumak oldukça zordur, hatalı olma ihtimali vardır. N: 414 (Ç. C. 2011 S: 91) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܚܡܚܝܢ ܗܘܐ )3 ܝܝܠ ܛܒܝܫܘܐ )4 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )5 88ܩܝܛܝک )؟( ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ḥmšyn hwʾ 2) š(i)ṯmā ḥ(a)mšin hwā 3) yyl ṭbyšqʾ 3) yıl ṭ(a)bıšqā(n) 4) hdʾhy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) qyṭyk (?) mhymntʾ 5) Qiṭik (?) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tabışkan yılında. Bu mezar mümine Qitik(?)’indir. N: 415 (Ç. C. 2011 S: 96) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢ]ܬ[ ܐܐܠ]ܦ[ ܫܬܡܐ)؟( )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ]ܐܪܝܘܒܐ[ ܛܠܬܐ )4 ]ܡܗܝܡܢܬܐ[ 88 Bu yazıtın orijinal görselinde 5. satırdaki ilk harf ܩ (?) harfine benzerdir ancak Cumagulov (2011, 93) metnin Süryanicesinde ܡ harfi ile yazmıştır. Çeviride mezar taşının orijinal görüntüsü dikkate alınmıştır. 263 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšn[ṯ] ʾl[p] šṭmʾ (?) 1) b(a)šn(a)[ṯ] āl(a)[p] š(ī)ṭmā (?) 2) ḥmšyn hwʾ šnṯ 2) ḥ(a)mšīn hwā šn(a)ṯ 3) [ʾrnwḇʾ] ṭltʾ 3) [arnūḇā] ṭl(ī)ṯā 4) [mhymntʾ] 4) [mh(a)ym(a)ntā] Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar mümine …..’dır. N: 416 (Ç. C. 2011 S: 130) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܥܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܐܪܢܘܒܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܘܫکܐܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܢܘܪܦܝܢ ܝܘܚܢܢ )6 ܣܓܡܠܝ )؟( )7 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ḥmšyn hwʾ šnṯ 2) ḥ(a)mšīn hwā šn(a)ṯ 3) ʾrnwbʾ ṭwrkʾyṯ 3) arnūḇā Ṭūrkāʾīṯ 4) ṭwškʾn 4) ṭ(ā)w(ı)škan 5) hnw qḇrh nwrpyn ywḥnn 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h Nūrpīn 6) sgmly (?) Yoḥ(a)n(n)(ā)n 7) ʿlymṯʾ 6) S(e)gm(e)li (?) 7) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1650 (1338) senesi, tavşan Türk takvimine göre tavışkan yılında. Bu mezar Yuhanna Segmeli’nin genç kızı Nurpin’indir.89 89 5. ve 6. satırlarda çevrilemeyen sözcükler vardır. Bu kelimelerin okunamaması nedeniyle anlamlı bir çeviri yapılamamıştır. 264 N: 417 (Ç. C. 2011 S: 136) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܗܘܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܒܝܫکܐܢ )5 ܗܕܐ ܗܝ )6 ܩܒܪܗ )7 کܘܛܘܟ ܛܓܝ ܢ )8 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) hwʾ ṭwrkʾyṯ 3) hwā Ṭūrkāʾīṯ 4) ṭbyškʾn 4) ṭ(a)bıškan 5) hdy hy 5) h(ā)dey 6) qḇrh 6) q(a)ḇr(ā)h 7) kwṭwk ṭygyn 7) Kuṭuk Ṭigin 8) ʿlymṯʾ 8) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar genç kız Kutuk Tigin’indir. N: 418 (Ç. C. 2011 S:422) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܬܒܝܫܟܐܢ )5 ܗܘܐ ܘܩܒܪܗ ܫܠܝܚܐ ܩܫܝܫܐ 265 )6 ܣܓܝܢܡܠ )؟( ܒܨܐܠܓ ܥܓܘܒܐ )7 ܕܛܒܫ )؟( ܗܘܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšṯ ʾlp 1) b(a)š(n)(a)ṯ āl(a)p 2) šṭmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṭmāʾā ḥ(a)mšīn 3) hwʾ šnṯ 3) hwā šn(a)ṯ 4) ṭwrkʾyṯ ṭbyškʾn 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ṭ(a)bıškan 5) hwʾ wqḇrh šlymʾ qšyšʾ 5) hwā w-q(a)ḇr(ā)h Šlimā q(a)š(š)īšā 6) sgynmʿ bṣʾlg ʿgqbʾ 6) sgynmʿ bṣʾlg ʿgqbʾ 7) dṭbš hwʾ 7) dṭbš hwʾ Türkçe Çevirisi: 1650 (1338) senesi, Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar papaz Şlima’nındır. 90 N: 419 (Ç. C. 2011 S: 414) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ )؟( ܫܢܬ ܐܪܢܘܒܐ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܛܒܝܫܟܐܢ )4 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )5 کܝܪܐکܝܙ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) hmšyn hwʾ (?) šnṯ ʾrnwḇʾ 2) ḥ(a)mšīn hwā (?) šn(a)ṯ arnūḇā 3) ṭwrkʾyṯ ṭbyškʾn 3) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ṭ(a)bıškan 4) hdʾhy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) kyrʾ kyz 5) Kırā Kız 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā 90 Mezar taşının 6. ve 7. satırlarının deşifresi güçtür, bu sebeple yapılan çeviri eksik ve son satırlar dahil edilmeden yapılmıştır. 266 Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümine Kıra Kız’ındır. N: 420 (Ç. C. 2011 S: 219) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܗܘܐ ܫܢܬ ܐܪܢܘܒܐ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܦܛܪܘܣ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmā ḥ(a)mšīn 3) hwʾ šnṯ ʾrnwbʾ 3) hwā šn(a)ṯ arnūbā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) pṭrws ʾskwlyʾ 5) P(e)ṭros iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar öğrenci Petros’undur. N: 421 (Ç. C. 2011 S: 319) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܘܚܡܫܝܢ ܫܘܐ )3 ܫܢܬ )4 ܛܒܫܟܢ ܩܒܪܗ )5 ܩܫܐ ܣܪܓܝܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 267 2) wḥmšyn šwʾ 2) w-ḥ(a)mšīn š(a)we 3) šnṯ 3) šn(a)ṯ 4) ṭbškn qḇrh 4) ṭ(a)b(ı)šk(a)n q(a)ḇr(e)h 5) qšʾ srgyws 5) q(a)š(š)ā S(a)rgīs Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tabışkan yılında. Mezar papaz Sargis’indir. N: 422 (Ç. C. 2011 S: 347) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܝܢ )2 ܗܕܗܝ )3 ܩܒܪܗ )4 ܐܪܢܒܐ )5 ܡܪܬܐ )6 ܬܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtryn 1) b(a)šn(a)ṯ 1650 2) hdhy 2) h(ā)dey 3) qḇrh 3) q(a)ḇr(ā)h 4) ʾrnḇʾ 4) arnḇā 5) mrṭʾ 5) M(ā)rṭā 6) ṭlyṯʾ 6) ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar küçük kız Marta’nındır. N: 423 (Ç. C. 2011 S: 391) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܚܡܫܝܢ ܫܢܬ ܐܪܘܒܐ 268 )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܬܒܝܫܟܢ )؟( )4 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܡܐܟ ܐܫܐ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ḥmšyn šnṯ ʾrnwbʾ 2) š(i)ṯmā ḥ(a)mšīn šn(a)ṯ arnubā 3) ṭwrkʾyṯ ṭbyškn (?) 3) Ṭūrkāʾīṯ ṭ(a)bıšk(a)n (?) 4) hdʾhy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) mʾk ʾšʾ 5) Mak Ašā 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesinde, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümine Mak Aşa’nındır. N: 424 (D. C. 1897 N: 200) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܐܫܐک Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾšʾk 1) Bašak Türkçe Çevirisi: [1651 (1340) senesi, ejderha yılında. Bu mezar mümin] Başak’ındır. N: 425 (D. C. 1897 N: 201) Bu mezar taşının tarihi N: 425 (D. C. 1897 N: 200) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܐܪܢܒܐ (arnbā) yılına denk gelir. Şu şekilde devam eder: ܨܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṣwmʾ 1) Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: [1651 (1339) senesi, tavşan yılında. Bu mezar …..’ın oğlu güzel bir genç olan mümin] Savma’nındır. 269 Yazıtta ikinci isim belirsiz ve okunaksızdır, aynı zamanda bu yazıt Ekim-Ocak ayları arasındaki zamanları içermektedir. 1651 senesi başlamıştır ancak tavşan yılı henüz sona ermemiştir (Chwolson, 1897, 38). N: 426 (D. C. 1897 N: 202) Bu mezar taşının tarihi N: 425 (D. C. 1897 N: 200) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܠܘܘ ܗܢܘ ܩܒܪܐ . . . . ܟܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) lww hnw qḇrʾ . . . . . kʾ 1) lūū h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā . . . . . kā Türkçe Çevirisi: [1651 (1340) senesi,] luu [yılında.] Bu mezar ……’nındır. 91 N: 427 (D. C. 1890 N: 51 (117)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ ܚܕ )3 ܘܗܘܐ ܫܢܬ ܐܬܠܝܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܠܘܘ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܐܠܝܐ ܩܫܝܫܐ ܒܪܗ ܝܘܚܢܢ )6 ܩܫܝܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn ḥd 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn ḥd(ā) 3) w-hnw šnṯ ʾtlyʾ 3) w-h(ā)n(ā)w šn(ā)ṯ atl(ā)yā 4) ṭwrkʾyṯ lww hnw qḇrh 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ lūū h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(eh 5) ʾlyʾ qšyšʾ brh ywḥnn 5) El(i)yā q(a)š(š)īšā br(e)h 6) qšyšʾ Yoḥ(a)n(n)(ā)n 6) q(a)š(š)īšā Türkçe Çevirisi: 1651 (1340) senesi ejderha Türk takvimine göre luu yılında. Bu mezar papaz Yohannan’ın oğlu papaz Eliya’nındır. 91 Yazıttaki isim belirsizdir. 270 N: 428 (W. K. 2000 N: 35 (Abb. 65)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ]ܐܠܦ[ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܬܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܗܘܝܐ ܗܘܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܐ . . . 5( )6 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܣܫܘ )7 ܩܫܐ ܒܪ]ܗ[ ܐ]ܘܪ[ܘܣ )8 ܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ [ʾlp] šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ [āl(a)p] š(i)ṯmāʾā 2) ḥmšyn tryn hwʾ 2) ḥ(a)mšīn tr(e)yn hwā 3) šnṯ hwyʾ hwʾ 3) šn(a)ṯ h(i)wyā hwā 4) ṭwrkʾyṯ 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ 5) . . . 5) (y)(ı)(l)(a)(n) 6) hnw qḇrh sšw 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Sšo 7) qšʾ br[h] ʾ[wr]ws 7) q(a)š(š)ā br[(a)h] A[wr]os- 8) mʾ 8) mā Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesi, yılan Türk takvimine göre yılan yılında. Bu mezar mümin Avrosma’nın oğlu, rahip Sşo’undur. N: 429 (W. K. N: 28 (Abb. 58)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ]ܐ[ܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܐܪܢܒܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܘܫܟܐܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܢܘܪ .ܝܓ ܝܘܢܝܢܢ 271 )6 ܣܓܡܥ )7 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ [ʾ]lp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ [ā]l(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ḥmšyn hwʾ šnṯ 2) ḥ(a)mšīn hwā šn(a)ṯ 3) ʾrnḇʾ ṭwrkʾyṯ 3) arnḇā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ṭwškʾn 4) ṭ(a)w(ı)škan 5) hnw qḇrh nwr .yg ywnynn 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(a)h Nor .ig 6) sgmʿ Yonin(a)n- 7) ʿlymtʾ 6) Sgmʿ 7) ʿl(a)ymtā Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesi, tavşan Türk takvimine göre tavışkan (luu veya yılan)92 yılında. Bu mezar genç kız Nor.ig Yoninan Sgmʿ’nındır.93 N: 430 (W. K. 2000 N: 27 (Abb. 57); Ç. C. 2011 S: 120) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܬܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܚܘܝܐ )4 ܛܘܪܩܐܝܬ ܐܝܐܠܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܝܘܫܡܕ ܐܣܟܘܠܝܐ )7 ܐܩܬܐܪܘ )؟( )8 ܒܪܗ ܒܪܫܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ḥmšyn tryn hwʾ 2) ḥ(a)mšīn tr(e)yn hwā 3) šnṯ ḥwyʾ 3) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 4) ṭwrkʾyṯ ʾylʾn 4) Ṭūrqāʾīṯ īlān 92 1652 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre luu veya yılan yıllarına denk gelir, taş ustası tarih yazımında hata yapmıştır. 93 İsim çevrilememiştir. 272 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ywšmd ʾskwlyʾ 6) Yušm(i)d iskol(ā)yā 7) ʾqṭʾrw (?) 7) aqṭārū (?) 8) brh bršbʾ 8) br(e)h B(a)rš(a)b(b)ā Türkçe Çevirisi: 1652 (1340/1341) senesi, yılan Türk takvimine göre ilan yılında. Bu mezar Barşabba’nın en büyük oğlu öğrenci Yuşmid’indir. N: 431 (D. C. 1890 N: 52 (147)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܬܪܬܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܚܘܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ ܝܐܠܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܨܙܘܫ ܩܫܝܫܐ )7 ܒܪ ܝܘك Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) trtyn hwʾ šnṯ 3) t(a)rtin hwā šn(a)ṯ 4) ḥwyʾ ṭwrkʾyṯ ylʾn 4) ḥ(i)wyā Ṭūrk(ā)ʾīṯ y(ı)lan 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ṣzwš qšyšʾ 6) Ṣ(e)zuš q(a)š(š)īšā 7) br ywk 7) b(a)r Yok Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesi, bu yılan Türk takvimine göre yılan yılıdır. Bu mezar Yok’un oğlu papaz Zezuş’undur. 273 N: 432 (Ç. C. 2011 S: 142) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܛܪܝܢ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܗܘܝܐ ܗܘܐ )4 ܛܘܪܩܐܝܬ ܐܝܐܠܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܝܘܫܡܕ ܐܣܟܘܠܝܐ )7 ܐܘܛܐܪܩ )8 ܒܪܗ ܒܪܫܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) ḥmšyn ṭryn hwʾ 2) ḥ(a)mšīn ṭreyn hwā 3) šnṯ hwyʾ hwʾ 3) šn(a)ṯ h(i)wyā hwā 4) ṭwrkʾyṯ 4) Ṭūrkāʾīṯ 5) ʾylʾn 5) ilan 6) hnw qḇrh 6) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 7) ywšmd ʾskwlyʾ 7) Yušm(i)d iskol(ā)yā 8) ʾwṭʾrq 8) Awṭarq (?) 9) brh bršbʾ 9) br(e)h B(a)rš(a)b(b)ā Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesi, yılan Türk takvimine göre ilan yılında. Bu mezar Barşabba’nın oğlu öğrenci Yuşmid’indir. N: 433 (D. C. 1897 N: 191) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 1652 ܩܒܪܐ کܠܨܐ ܛܓܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) 1652 qḇrʾ klṣʾ ṭgyn 1) 1652 q(a)ḇrā K(e)lṣā Ṭ(e)gīn 274 Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesi, yılan yılında. Bu] mezar [öğrenci Kelza Tegin’indir. N: 434 (D. C. 1897 N: 192) Bu mezar taşının tarihi N: 433 (D. C. 1897 N: 191) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܝܢܕܘ - ܓܘܕܓܝܤ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hyndw - gwrgys 1) Hindu – G(i)w(a)rgīs Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesi, yılan yılında. Bu mezar] Givargis’in [oğlu papaz] Hindu’nundur. N: 435 (D. C. 1897 N: 203) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܬܪܬܝܢ )2 ܝܝܐܠܢ ܛܘܢܓܐ ܝܝܐܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) trtyn 1) t(a)rt(e)yn 2) yylʾn ṭwngʾ yylʾn 2) yılan Ṭūngā Yılan Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde,] yılan [yılında. Bu mezar] Tunga Yılan’ındır. Yazıtta geçen ikinci yılan sözcüğü özel ad olarak çevrilmiştir çünkü mezar taşlarında 12 Hayvanlı Türk Takvimine göre yıllar genellikle, ܛܘܪکܐܝܬ (ṭūrkāʾīyṯ)’dan sonra yazılmaktadır. Bu yazıtta bunun dışında ilk ismin ardından geldiğini görmekteyiz. Bu sebeple Yılan ismi ölen kişinin ikinci adı olarak çevrilmiştir (Chwolson, 1897, 39). 275 N: 436 (D. C. 1897 N: 204) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܘܬܪܬܝܢ (wtartin) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܛܠܝܬܐ ܣܐܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭlyṯʾ sʾrʾ 1) ṭlīṯā Sarā Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında.] Kız Sara. N: 437 (D. C. 1897 N: 205) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܬܪܝܢ (trin) kelimesi eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܠܘܩܐ - ܚܢܢܝܫܘܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) lwqʾ- ḥnnyšwʿ 1) Luqā- Ḥ(a)n(a)n-İšoʿ Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar] Hanan- İšoʿ’nın [oğlu genç çocuk] Luka’nındır. N: 438 (D. C. 1897 N: 206) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܛܘܪܟܐܝܬ ܐܝܐܠܢ (ṭūrkāʾīyṯ īlan) kelimeleri haçın altına baş aşağı yazılmıştır (Chwolson, 1897, 39). Şu şekilde devam eder: ܛܘܓܠܘܓ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwglwg 1) Ṭuglug Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, Türk takvimine göre ilan yılında. Bu mezar mümin] Tuglug’undur. 276 N: 439 (D. C. 1897 N: 207) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܐܝܦܪܐ ܐܢܬܗ ܐܘܫܥܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾyfrʾ ʾnth ʾwšʿnʾ 1) Māʾifre(h) ant(ā)h Oš(a)ʿnā Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar] Oşaʿna’nın eşi (karısı) [mümine] Maifreh’nindir. N: 440 (D. C. 1897 N: 208) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܩܬܪܬܝܢ (wtartin) kelimesi eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܦܐܨܐک ܛܐܪܝܡ - ܫܐܕܝܟܐܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pʾṣʾk ṭʾrym – šʾdykʾm 1) Baṣak Ṭarīm – Šadikam Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar papaz] Şadikam’ın [kızı] Bazak Tarim’indir. N: 441 (D. C. 1897 N: 209) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܡܐܪܬܐ ܐܢܬܗ ܡܘܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾrtʾ ʾnth mwšʾ 1) Mārtā ant(ā)h Mūše Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesi, yılan yılında. Bu mezar] Muşe’nin eşi (karısı) [mümine] Marta’nındır. 277 N: 442 (D. C. 1897 N: 210) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܥܟܕܝܫܘܥ – ܫܠܝܚܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿkdyšwʿ - šlyḥʾ 1) ʿ(o)kdišoʿ - Šliḥā Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar başdiyakon] Şliha’nın [oğlu genç adam] ʿokdişoʿ’nundur. N: 443 (D. C. 1897 N: 211) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܩܝܡܬܐ - ܟܫܟܪܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qymtʾ - kškryʾ 1) Qy(ā)mtā – K(a)šk(a)ryā Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar] Kaşgarlı Qyamta’nındır. N: 444 (D. C. 1897 N: 212) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܠܩܒ )ܐܠܝܩܒ( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlqb (ʾlyqb) 1) Elq(a)b (Eliq(a)b) Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar genç kız] Elkab (veya Elikab)’ındır. 278 N: 445 (D. C. 1897 N: 213) Bu mezar taşının tarihi N: 435 (D. C. 1897 N: 203) numaralı mezar taşıyla aynıdır fakat ܗܕܗܝ (hādāy) kelimesi eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܡܘܝ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mwy mhymntʾ 1) Möy mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar] mümine Möy’ündür. N: 446 (D. C. 1897 N: 215) Bu mezar taşının tarihi N: 413 (D. C. 1897 N: 214) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܐܫܝ ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾšy ṭʾrym 1) Aši (Aš(a)y) Ṭarīm Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar genç kız] Aşi (Aşay) Tarim’indir. N: 447 (D. C. 1897 N: 216) Bu mezar taşının tarihi N: 413 (D. C. 1897 N: 214) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܕܐ ܗܝ ܩܒ. . ܩܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy qḇ. . qymʾ 1) h(ā)dey q(a)ḇ(r)(a)(h) Qy(ā)m(t)ā Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında]. Bu mezar Qyamta’nındır. N: 216 numaralı mezar taşı bir kadına aittir bunu ܗܕܐ ܗܝ (hādāy) kelimesinden çıkarabiliyoruz fakat verilen isim genellikle ܬ harfiyle yazılmakta olup burada yazıcının hatalı yazdığı tahmini üzerinde durulmuştur (Chwolson, 1897, 40). 279 N: 448 (D. C. 1897 N: 217) Bu mezar taşının tarihi N: 413 (D. C. 1897 N: 214) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܓܝܘܪܓܝܣ ܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ . . . . )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh gywrgys mhymnʾ . . . .(?) 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Giw(a)rgīs mh(a)ymnā . . . .(?) Türkçe Çevirisi: [1652 (1341) senesinde, yılan yılında.] Bu mezar Givargis’in oğlu mümin …..’ındır. Yazıtta ölen kişinin ismini okuması oldukça güçtür. Mezar taşında ayrıca ܟܝ harfleri açık görülmektedir bu sebeple, ܐܪܟܝܕܝܩܘܢ (arkidyāqon) sözcüğünün olma ihtimali düşünülmektedir (Chwolson, 1897, 40). N: 449 (Ç. C. 2011 S: 315) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܬܪܬܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )4 ܚܘܝܐ ܛܘܪܟܐܝܡ ܝܐܠܢ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܨܙܘܗ ܩܫܝܫܐ )7 ܒܪܝܘك Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) trtyn hwʾ šnṯ 3) t(a)rtin hwā šn(a)ṯ 4) ḥwyʾ ṭwrkʾyṯ ylʾn 4) ḥ(i)wyā Ṭūrkāʾīṯ y(ı)lan 280 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ṣzwh qšyšʾ 6) Ṣ(e)zuh (?) q(a)š(š)īšā 7) br ywk 7) b(a)r Y(o)k Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesi, yılan Türk takvimine göre yılan yılında. Bu mezar Yok’un oğlu papaz Şezuh’undur. N: 450 (Ç. C. 2011 S: 305) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ )3 ܚܡܫܝܢ ܘܬܠܬ )4 ܗܘܐ ܚܘܝܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ کܘܛܠܘܟ )6 ܦܝܓ ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ 2) š(i)ṯmāʾā 3) ḥmšyn wtlṯ 3) ḥ(a)mšīn w-tl(ā)ṯ 4) hwʾ ḥwyʾ 4) hwā ḥ(i)wyā 5) hnw qḇrh kwṭlwk 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Kuṭluk 6) byg ṭlyʾ 6) Beg ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesi, yılan yılında. Bu mezar çocuk Kutluk Beg’indir. N: 451 (D. C. 1897 N: 218) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܢܓ ܣܘܣܝܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܓܘܗܪ ܛܐܪܝܡ 281 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrng swsyʾ 1) b(ā)šn(ā)ṯ 1653 susyā 2) hnw qḇrh ṭlyṯʾ gwhr ṭʾrym 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā G(e)wh(e)r Ṭarīm Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at [yılında.] Bu mezar küçük kız Gevher Tarim’indir. N: 452 (D. C. 1897 N: 219) Bu mezar taşının tarihi N: 451 (D. C. 1897 N: 218) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܗܩܒܪ ܛܠܝܬܐ ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyṯʾ mrym 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesi, at yılında.] Bu mezar küçük kız Meryem’indir. N: 453 (D. C. 1897 N: 220) Bu mezar taşının tarihi N: 451 (D. C. 1897 N: 218) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܣܝܡܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymnʾ symy 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h mh(a)ymnā Simi Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesi, at yılında.] Bu mezar mümin Simi’ nindir. N: 454 (D. C. 1897 N: 221) Bu mezar taşının tarihi N: 451 (D. C. 1897 N: 218) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܩܫܝܫܐ ܡܪܩܘܣ )2 ܪܓܝܓܐ ܥܠܝܡܐ 282 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh qšyšʾ mrqws 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h q(a)š(š)īšā 2) rǥyǥʾ ʿlymʾ Marqos 2) rǥīǥā ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesi, at yılında.] Bu mezar papaz Markos’undur. Sevimli genç adam(ındır). N: 455 (D. C. 1897 N: 222) Bu mezar taşının tarihi N: 451 (D. C. 1897 N: 218) numaralı mezar taşıyla aynıdır. Şu şekilde devam eder: ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܝܥܩܘܒ ܝܫܡܕ ܒܪܗ ܥܠܝܡܐ ܨܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qbrh yʿqwb yšmd brh ʿlymʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)br(e)h Y(ā)ʿqūb ṣwmʾ Y(u)šm(i)d br(e)hʿl(a)ymā Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesi, at yılında.] Bu mezar Yakup Yuşmid’in oğlu genç adam Savma’nındır. N: 456 (D. C. 1890 N: 53 (14)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ )3 ܚܡܫܝܢ ܘܬܠܬ )4 ܗܘܐ ܚܘܝܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ كܘܛܠܘܟ )6 ܦܝܓ ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ 2) š(i)ṯmāʾā 3) ḥmšyn w-tlt 3) ḥ(a)mšīn w-tl(ā)t 283 4) hwʾ ḥwyʾ 4) hwā ḥ(i)wyā 5) hnw qḇrh kwtlwk 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Kutluk 6) pyg ṭlyʾ 6) Beg ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesinde, bu yılan yılıdır. Bu mezar çocuk Kutluk- Beg’indir. N: 457 (D. C. 1890 N: 53,1 (10)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܚܡܫܝܢ ܬܠܬ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܝܘܢܛ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܐܩܫܐܩ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) w-ḥmšyn tlṯ hwʾ 2) w-ḥ(a)mšīn tl(ā)ṯ hwā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) ṭwrkʾyṯ ywnṭ 4) Ṭūrk(ā)ʾīṯ yunṭ 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ʾqšʾq ʾskwlyʾ 6) Aqšaq iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesinde, bu at Türk takvimine göre yunt yılıdır. Bu mezar öğrenci Akşak’ındır. N: 458 (W. K. 2000 N: 32 (Abb. 62)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܝܐܐ ܚܡܫܝܢ 284 )3 )؟( ܘܬܠܬ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 . . . ܩܫܝܫܐ ܒܪܗ ܬܐܫܘ ܐܝܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmyʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) (?) wtlṯ hwʾ 3) (?) w-tl(ā)ṯ hwā 4) šnṯ swsyʾ 4) šn(a)ṯ susyā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) . . . qšyšʾ brh tʾšw ʾynʾ 6) . . . q(a)š(š)īšā br(e)h Tašu Aynā Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at yılında. Bu mezar Taşu Ayna’nın oğlu papaz . . . ‘nındır. N: 459 (W. K. 2000 N: 36 (Abb. 66)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܘܚܡܫܝܢ ܘܬܠܬܐ )؟( ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝ]ܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) wḥmšyn wtltʾ (?) hwʾ 2) w-ḥ(a)mšin w-tl(ā)tā (?) hwā 3) šnṯ swsy[ʾ] 3) šn(a)ṯ susy[ā] Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at yılında. N: 460 (D. C. 1890 N: 53,2 (11)] Bu mezar taşının 1-5 satırları N: 457 (D. C. 1890 N: 53,1 (10)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: )6 ܦܘكܐ ܥܠܝܡܐ ܪܓ]ܝܓܐ[ 285 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 6) pwkʾ ʿlymʾ rǥ[yǥʾ] 6) Pukā ʿl(a)ymā rǥ[īǥā] Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesinde, bu at yılıdır. Bu mezar] güzel genç Puka’nındır. N: 461 (D. C. 1890 N: 53,3 (15)] Bu mezar taşının 1-3 satırları N: 457 (D. C. 1890 N: 53,1 (10)] numaralı mezar taşı ile aynıdır. Şu şekilde devam eder: )4 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܟܐܡܐك ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 4) hdʾ hy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) kʾmʾk ʿlymṯʾ 5) Kamak ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesinde, bu at yılıdır.] Bu mezar genç kız Kamak’ındır. N: 462 (D. C. 1890 N: 53,4 (29)] Bu mezar taşının 1-3 satırları N: 457 (D. C. 1890 N: 53,1 (10)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat ܘܬܠܬܐ (wtlatā) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: ܗܕܐ ܗܝ ]ܩܒܪܗ[ ܣܒܝܨ ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy [qḇrh] sbyṣ ṭlyṯʾ 1) h(ā)dey [q(a)ḇr(ā)h] S(e)biṣ ṭ(a)lītā Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesinde, bu at yılıdır.] Bu [mezar] genç kız Sebiz’indir. N: 463 (D. C. 1890 N: 53,5 (18)] Bu mezar taşının 1-3 satırları N: 457 (D. C. 1890 N: 53,1 (10)] numaralı mezar taşı ile aynıdır fakat ܘܬܠܬܐ (wtlatā) eklenmiştir. Şu şekilde devam eder: )4 ܗܕܐ ܗܝ 286 )5 ܩܒܪܗ )6 ܐܘܨك ܛܐܪܝܡ )7 ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 4) hdʾ hy 4) h(ā)dey 5) qḇrh 5) q(a)ḇr(ā)h 6) ʾwṣk ṭʾrym 6) Oṣ(a)k Ṭarīm 7) ṭlyʾ 7) ṭlī(ṯ)ā Türkçe Çevirisi: [1653 (1342) senesinde, bu at yılıdır.] Bu mezar genç kız Osak- Tarim’indir. N: 464 (Ç. C. 2011 S: 138) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܘܛܠܬܐ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ܐܪܣܐܠܢ ܩܫܝܫܐ ܒܪܗ ܛܐܫ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʾā ḥ(a)mšīn 3) wṭltʾ hwʾ 3) w-ṭl(ā)tā hwā 4) šnṯ swsyʾ 4) šn(a)ṯ susyā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ʾrslʾn qšyšʾ brh ṭʾš 6) Arslān q(a)š(š)īšā br(e)h Ṭaš Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at yılında. Bu mezar Taş’ın oğlu papaz Arslan’ındır. 287 N: 465 (Ç. C. 2011 S: 148) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܪܒܥܝܢ ܫܒܥܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrbʿyn šḇʿʾ 2) arbʿīn š(ā)ḇʿā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) hdhy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) mrym mhymntʾ 5) M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1653 (1341) senesi, at yılında. Bu mezar mümine Meryem’indir. N: 466 (Ç. C. 2011 S: 444) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ ܡܠܝ )ܣܐܝ( ܣܠܝ )2 ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܠܝܓ )3 ܐܘܨܢܢܕܐ )؟( ܐܠܡܙܩܝܢ ܐܘܢ )4 ܐܠܛܝܣܝ . . . . . . ܟܐܢ )5 ܛܘܫ ܘܐܠܕܝܢܕܐ ܦܘ ܝܘܠ کܘܛܠܘܓ )6 ܥܠܝܡܐ )؟( ܟܘܨ ܦܝܪܐܠ ܗܕܐ ܗܕܐ )7 ܝܡܐ ܐܛܝܢ )؟( ܐܪܝܢ )؟( ܟܐܣ ܛܘܪܕܝ )8 ܐܘܙܝܢܝܢܓ ܝܝܠܝ ܝܘܢܕ ܐܪܕܝ ܢܘܥܐ )9 ܝܘܢܕ ܝܝܠܝ ܐܘܙܐ ܐܘܙܘܕ ܦܘܠܕܝ )10 ܝܐܕ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ 288 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws mly (sʾy) sly 1) Al(e)ks(a)ndros mly (say) s(a)lї (?) 2) myng ʾlty ywz ʾlyg 2) mїng altї yüz alїg 3) ʾwṣyndʾ (?) ʾlmzqng ʾwn 3) üṣindā (?) almzqn(ї)g on 4) ʾlṭysy . . . . . kwn 4) alṭїsї . . . . . kün- 5) ṭwš ʾwlryndʾ pw ywl kwṭlwg 5) ṭüš w-Aldїndā pu Yol Kuṭlug 6) ʿlymʾ (?) kwṣ pyrlʾ hdʾ hdʾ 6) ʿl(a)ymā (?) kuṣ pirlā hdā hdā 7) ymʾ ʾṭyn (?) ʾryn (?) kʾs ṭwrdy 7) imā ʾṭїn (?) arin (?) kas ṭurdї 8) ʾwzynyng yyly ywnd ʾrdy ymʾ 8) ozınıng yїlї yund erdī imā 9) ywnd yyly ʾwzʾ ʾwzwd pwldy 9) yund yїlї özü özūd puldї 10) yʾd pwlswn ʾmyn 10) yad polsun āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1653 (1342) yılında, gündüz. Bu genç adam Yol Kutlug’un ruhu sakinleşti…… ……. yılı yund idi … yund yılı vücudu (kendi/özü) ruh buldu. (O) hatırlansın, amin.94 N: 467 (Ç. C. 2011 S: 351) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܘܬܠܬܐ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܗܕܐܗܝ ]ܩܒܪܗ[ )5 ܣܒܝܨ )؟( ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ḥmšyn wtlṯʾ hwʾ 2) ḥ(a)mšīn w-tl(ā)ṯā hwā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) hdʾhy [qḇrh] 4) h(ā)dey [q(a)ḇr(ā)h] 5) sbyṣ (?) ṭlyṯʾ 5) S(e)biṣ (?) ṭlīṯā 94 Mezar taşının yorumlu yazı çevirimi kısmında eksiklikler mevcuttur dolayısıyla Türkçe çevirisi eksiktir. 289 Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at yılında. Bu mezar küçük kız Sebiz’indir. N: 468 (Ç. C. 2011 S: 337) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ )2 ܘܚܡܫܝܢ ܬܠܬ ܗܘܐ )3 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )4 ܛܘܪܟܐܝܬ ܝܘܢܛ )5 ܗܢܘ ܩܒܖܗ )6 ܐܘܫܐܩ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmāʾā 2) wḥmšyn tlt hwʾ 2) w-ḥ(a)mšīn tl(ā)t hwā 3) šnṯ swsyʾ 3) šn(a)ṯ susyā 4) ṭwrkʾyṯ ywnṭ 4) Ṭūrkāʾīṯ yunṭ 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) ʾqšʾq ʾskwlyʾ 6) Aqšaq iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at Türk takvimine göre yunt yılında. Bu mezar öğrenci Akşak’ındır. N: 469 (W. K. 2000 N: 14 (Abb. 44)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܘܬܠܬܐ ܗܘܐ )4 ܫܢܬ ܣܘܣܝܐ )5 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )6 ]ܐ[ܪܣܐܠܢ ܩܫܝܫܐ ܒܪܗ ܬܐܫܝ 290 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmāʿā ḥ(a)mšīn 3) wtlṯʾ hwʾ 3) w-tl(ā)ṯā hwā 4) šnṯ swsyʾ 4) šn(a)ṯ susyā 5) hnw qḇrh 5) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 6) [ʾ]rslʾn qšyšʾ brh tʾšy 6) [A]rslān q(a)š(š)īšā br(a)h Taši Türkçe Çevirisi: 1653 (1342) senesi, at yılında. Bu mezar rahip Arslan’ın oğlu Taşi’nindir. N: 470 (D. C. 1890 N: 56 (205)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܘܫܬܐ ܗܘܐ )3 ܛܪܢܩܐܠ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )5 ܨܘܡܐ ܩܫܐ ܥܠ]ܝ[ܡܐ )956 ܪܝܓܓܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ḥmšyn w-štʾ hwʾ 2) ḥ(a)mšīn w-štā hwā 3) ṭrnqlʾ 3) ṭ(a)rn(a)ǥlā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) ṣwmʾ qšʾ ʿl(y)mʾ 5) Ṣ(a)wmā q(a)š(š)ā ʿl(a)(y)mā 6) ryggʾ 6) rg(ī)gā Türkçe Çevirisi: 1656 (1345) senesinde, tavuk yılında. Bu mezar güzel genç, papaz Savma’nındır. 95 Bu satırda geçen kelimenin orijinali ܪܓܝܓܐ , “rǥiǥā”dır. Yorumlu transliterasyonda doğru şekliyle çevrilmiştir. 291 N: 471 (Ç. C. 2011 S: 339) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܚܡܫܝܢ )3 ܫܢܬ ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܝܘܠܝܬܐ )5 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ḥmšyn 2) š(i)ṯmā ḥ(a)mšīn 3) šnṯ hdhy qḇrh 3) šn(a)ṯ h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) ywlytʾ 4) Yulitā 5) ʿlymṯʾ 5) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: 1656 (1345) senesinde. Bu mezar genç kız Yulita’nındır. 2.1.1.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (D. C. 1890 N: I (209)1)) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ . . . . ܡܐܪܬܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ . . . . mʾrtʾ mhymntʾ 1) b(a)šn(a)ṯ . . . . Marta mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: …. senesinde. mümine Marta’nındır. N: 2 (D. C. 1890 N: II (50)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܘܩܒܪܐ ܗܢܘ 292 )2 ܩܒܪܗ ܗܢܕܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿwḇrʾ hnw 1) ʿūq(a)brā h(ā)n(ā)w 2) qḇrh hndw 2) q(a)ḇr(e)h H(i)ndu Türkçe Çevirisi: Fare yılı. Bu mezar Hindu’nundur. N: 3 (D. C. 1890 N: III (198)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܣܨܟܐܢ )2 ܗܢܘ )3 ܒܐܩ ܡܢܓܩ ܛܟܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sṣkʾn 1) s(ı)ṣkān 2) hnw 2) h(ā)n(ā)w 3) bʾq mngw ṭlyʾ 3) Baq M(e)ngü ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: Sıçkan yılı. Bu mezar genç çocuk Bak-Mengü’nündür. N: 4 (D. C. 1890 N: III,1(114)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܠܝܐ )؟( )2 ܠܘܝ )3 ܗܕܝ ܩܒܪܗ )4 ܦܨܐك ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtlyʾ 1) b(a)šn(a)ṯ atl(ā)yā 2) lwy 2) lūū 3) hdy qḇrh 3) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 4) pṣʾk mhymntʾ 4) B(a)ṣak mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Ejderha Türk takvimine göre luu senesinde. Bu mezar mümine Bazak’ındır. 293 N: 5 (D. C. 1890 N: IV (146)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܢܬ ܚܘܝܐ )2 ܛܘܪܟܐܝܬ ܐܝܐܠܢ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܫܝܪܐܡܘܢ ܡܗܝܡܢܐ )5 ܐܡܘܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šnṯ ḥwyʾ 1) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 2) ṭwrkʾyṯ ʾylʾn 2) Ṭūrk(a)ʾīṯ ilan 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) šyrʾmwn mhymnʾ 4) Širemün mh(a)ymnā 5) ʾmwkwlyʾ 5) iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: Yılan Türk takvimine göre ilan yılında. Bu mezar mümin öğrenci Şiremün’dür.96 N: 6 (D. C. 1890 N: V (166)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܢܬ ܩܘܦܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܛܐܫ ܝܘܓ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šnṯ qwpʾ 1) šn(a)ṯ qopā 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) ṭʾš ywg mhymnʾ 3) Ṭaš Yug mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Maymun yılında. Bu mezar mümin Taş-Yug’undur. 96 Yazıcı mezar taşının son satırında geçen kelimeyi muhtemelen hatalı yazmıştır. Kelimenin “iskolāyā” olması büyük ihtimaldir (Chwolson, 1890, 97). 294 N: 7 (D. C. 1890 N: VI (163)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )2 ܨܠܝܒܐ كܘܫܛܢܨ )3 ܦܨܝܢ ܐܝܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy qḇrh 1) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 2) ṣlybʾ qwšṭnṣ 2) Ṣlibā Qušṭ(ā)nṣ 3) pṣyn ʾyl 3) p(i)ṣīn y(ı)l Türkçe Çevirisi: Bu mezar Şliba Quştanç’ındır. Piçin yılında. N: 8 (W. K. 2000 N: 37 (Abb. 67)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni . . . 1( . . . 2( )3 ܩܒܪܗ . . . 4( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . 1) . . . 2) . . . 2) . . . 3) qḇrh 3) q(a)ḇr(e)h 4) . . . 4) . . . Türkçe Çevirisi: Mezar. N: 9 (D. C. 1890 N: VIII (5)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܐܝܫ ܡܝܢܓܟܘ 295 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾyš myngkw 1) Ṭaiš Mengkü Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Taiş-Mengkü’nündür. N: 10 (D. C. 1890 N: IX (6)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ )2 ܦܐܨܐك ܡܗܝܡܢܬܐ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy 1) h(ā)dey 2) pʾṣʾk mhymntʾ ʾmyn 2) Baṣak mh(a)ym(a)ntā āmīn Türkçe Çevirisi: Bu [mezar] mümine Bazak’ındır. Amin! N: 11 (D. C. 1890 N: X (45)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܣܐܢܤܝܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾnsyz 1) Sansız Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Sansız’ındır. N: 12 (C. D. 1890 N: XI (60)] Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܝܠܬܐ )2 ܘܗܕܐ ܗܝ )3 ܩܒܪܗ )4 ܨܠܝܒܐ 296 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭyltʾ 1) ṭlīṯā97 2) whdʾ hy 2) w-h(ā)dey 3) qḇrh 3) q(a)ḇr(ā)h 4) ṣlyḇʾ 4) Ṣlīḇā Türkçe Çevirisi: Bu mezar kız çocuk Şliba’nındır. N: 13 (D. C. 1890 N: XII (107)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܘܫܡܕ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywšmd 1) Yušm(i)d Türkçe Çevirisi: [Bu mezar öğrenci] Yuşmid’indir. N: 14 (D. C. 1890 N: XIII (110)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܘܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywḥnn 1) Yoḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] çocuk Yohannan’ındır. 97 Yazıcı muhtemelen harf yanlışı yapmıştır, yorumlu transliterasyonda kelime orijinal hali ile çevrilmiştir. 297 N: 15 (D. C. 1890 N: XIV (111)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܗܝܡܢܐ )2 ܐܠܘܐܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mhymnʾ 1) mh(a)ymnā 2) lʾwʾr 2) Lawar Türkçe Çevirisi: Mümin Lavar. N: 16 (D. C. 1890 N: XV (126)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒ]ܪܗ[ )2 ܓܘܪܓܝܣ )3 ]ܘ[ܟ . . ܘܬܐ )4 ܒܪ ܒܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇ[rh] 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇ[r(e)h] 2) gwrgys 2) G(i)w(a)rgīs 3) [w]k . . . wtʾ 3) [w]K . . . utā 4) br brh mhymntʾ 4) b(a)r br(e)h mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Givargis torunu mümine K…..uta (?)’nındır. N: 17 (D. C. 1890 N: XVI (132)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ )2 ܡܐܝܦܪܗ 298 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy 1) h(ā)dey 2) mʾyfrh 2) Māʾifr(e)h Türkçe Çevirisi: Bu [mezar] Maifreh’nindir. N: 18 (D. C. 1890 N: XVII (132,a)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ )2 ܐܠܫܟܥ ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy 1) h(ā)dey 2) ʾlšbʿ ṭlyṯʾ 2) El(i)šba ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Bu [mezar] genç kız Elizabet’indir. N: 19 (D. C. 1890 N: XVIII (156)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )2 ܦܘܠܘܣ ܒܪ ܦܨܝ )3 ܩܫܐ ܤܐܓܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) pwlws br pṣy 2) P(a)wlos b(a)r P(a)ṣe 3) qšʾ sʾgwn 3) q(a)š(š)ā Sagun Türkçe Çevirisi: Bu mezar Pase-Sagun’un oğlu papaz Pavlos’undur. 299 N: 20 (D. C. 1890 N: XIX (164).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ )2 ܩܒܪܗ ܫܠܡܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )3 ܐܢܬܬܗ )4 كܘܛܠܘܟ )5 ܤܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy 1) h(ā)dey 2) qḇrh šlmʾ mhymntʾ 2) q(a)ḇr(ā)h Š(a)l(a)mā mh(a)ym(a)ntā 3) ʾntth 3) antt(ā)h 4) kwṭlwk 4) Kuṭluk 5) sʿwrʾ 5) s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: Bu mezar kilise ziyaretçisi Şalama’nın mümine eşi (karısı) Kutluk’undur. N: 21 (D. C. 1890 N: XX (178).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܘܫܥܢܐ ܤܒܪ )2 ܤܒܪܝܫܘܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾwšʿnʾ sbr 1) Ušʿ(a)nā S(a)(b)b(a)r Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Uşana-Sabbar’ındır. 300 N: 22 (D. C. 1890 N: XXI (199).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܪܫܒܐ ܡܘܡܝܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bršbʾ mwmynʾ 1) B(a)rš(a)b(b)ā mümine98 Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] mümine Barşabba’nındır N: 23 (D. C. 1890 N: XXIII (B).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܟܤܢܕܪܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws 1) Al(e)ks(a)ndros Türkçe Çevirisi: [Bu mezar çocuk] Aleksandros’undur. N: 24 (D. C. 1890 N: XXIV1).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܟܘܡܘܫ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwmwš 1) Kumuš Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Kumuş’undur. 98 Yazıtların genelinde mümine için “mhymnā” sözcüğü kullanılıyorken bu yazıtta Türkçe olarak “mümine” kelimesi kullanılmıştır. 301 N: 25 (D. C. 1890 N: XXV) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܝܡܢܓܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾymngw 1) Aym(e)ngü Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Aymengü’nündür. N: 26 (D. C. 1890 N: XXVI) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ )2 ܛܘܠܛ . . . كܘܫܛܐܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw 1) h(ā)n(ā)w 2) ṭwlṭ . . . qwšṭʾnṣ 2) Ṭulṭ . . . Qušṭānṣ Türkçe Çevirisi: Bu [mezar] Tult . . . Quştanç’ındır. N: 27 (D. C. 1890 N: XL) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 كܘܛܐܫ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) qwṭʾš ʾskwlyʾ 2) Quṭaš iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Kutaş’ındır. 302 N: 28 (D. C. 1897 N: 225) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܣܨܟܐܢ ܥܠܝܡܐܬܐ ܒܐܨܐک ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) syṣkʾn ʿlymṯʾʾ bʾṣʾk ṭʾrym 1) s(ı)ṣkān ʿl(a)ymṯā Baṣak Ṭarīm Türkçe Çevirisi: Sıçkan [yılında.] Küçük kız Bazak Tarim. N: 29 (D. C. 1897 N: 226) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܘܩܒܪܐ ܐܣܟܘܠܝܐ ܕܘܝܕ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿwqbrʾ ʾskwlyʾ dwyd 1) ʿūq(a)brā iskol(ā)yā D(a)wid Türkçe Çevirisi: Fare [yılında.] Öğrenci David. N: 30 (D. C. 1897 N: 227) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܪܫܒܐ ܡܦܫܩܢܐ - ܢܣܛܘܪܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bršbʾ mpšqnʾ - nsṭwrys 1) B(a)rš(a)b(b)ā mp(a)šq(ā)nā- N(e)sṭoris Türkçe Çevirisi: [Sığır, Türk takvimine göre ud yılında. Bu mezar] başrahip Barşabba’nın oğlu mümin Nestoris’indir. 303 N: 31 (D. C. 1897 N: 228) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܢܡܪܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܬܠܝܐ ܓܘܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) nmrʾ hnw qḇrh ṭlyʾ gwrgys 1) n(i)mrā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ṭ(a)lyā G(i)w(a)rgīs Türkçe Çevirisi: Kaplan [yılında.] Bu mezar çocuk Givargis’indir. N: 32 (D. C. 1897 N: 229) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܢܡܪܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܕܘܠܛ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) nmrʾ hnw qḇrh ṭlyṯʾ dwlṭ 1)n(i)mrā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā D(a)ul(e)ṭ Türkçe Çevirisi: Kaplan [yılında.] Bu mezar genç kız Daulet’indir. N: 33 (D. C. 1897 N: 230) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܬܠܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܝܫܘܥ ܪܝܫܚܘܒܐ ܒܪܗ )3 ܡܗܝܡܢܐ ܨܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtlyʾ hnw qḇrh 1) atl(ā)yā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) yšwʿ ryšḥwbʾ brh 2) İšoʿ rišḥubā br(a)h 3) mhymnʾ ṣwmʾ 3) mh(a)ymnā Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: Ejderha [yılında.] Bu mezar refah yöneticisi (yoksulların babası veya köprü amiri) İšoʿ’nın oğlu mümin Savma’nındır. 304 Bu yazıtın N: 17 (D. C. 1897 N: 9)’de 1575 (1264) yılında ölen İšoʿ isimli kişiyle bir bağlantısı bulunmaktadır, zira yıllar sonra İšoʿ isimli kişiye yazılan kalıp cümleler oğlunun mezar taşında da tekrarlanmıştır (Cwhwolson, 1897, 42). N: 34 (D. C. 1897 N: 231) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܬܠܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܛܠܝܬܐ ܟܘܛܠܘܟ ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtlyʾ hnw qḇrh 1) atl(ā)yā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) ṭlyṯʾ kwṭlwk ṭʾrym 2) ṭlīṯā Kuṭluk Ṭarīm Türkçe Çevirisi: Ejderha [yılında.] Bu mezar genç kız Kutluk Tarim’indir. N: 35 (D. C. 1897 N: 232-2331)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܬܠܝܐ )2 ܛܠܝܐ ܐܪܣܐܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾtlyʾ 1) atl(ā)yā 2) ṭlyʾ ʾrslʾn 2) ṭ(a)lyā Arslān Türkçe Çevirisi: Ejderha [yılında.] Erkek çocuk Arslan. N: 36 (D. C. 1897 N: 234) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܚܘܝܐ ܗܕܝ ܩܒܪܗ )2 ܨܠܝܒܐ ܛܠܝܬܐ 305 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwyʾ hdy qḇrh 1) ḥ(i)wyā h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h 2) ṣlybʾ ṭlyṯʾ 2) Ṣlibā ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Yılan [yılında.] Bu mezar küçük kız Şliba’nındır. N: 37 (D. C. 1897 N: 235) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܘܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܐܣܟܘܠܝܐ ܛܘܟܕܘܟ ܦܘکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwyʾ hnw qḇrh 1) ḥ(i)wyā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ʾskwlyʾ ṭwkdwk pwkʾ 2) iskol(ā)yā Ṭukduk Pukā Türkçe Çevirisi: Yılan [yılında.] Bu mezar öğrenci Tukduk Puka’nındır. N: 38 (D. C. 1897 N: 236) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܘܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܡܪܟܘܣ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwyʾ hnw qḇrh 1) ḥ(i)wyā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) mrkws mhymnʾ 2) M(a)rkos mh(ā)ymnā Türkçe Çevirisi: Yılan [yılında.] Bu mezar mümin Markos’undur. N: 39 (D. C. 1897 N: 237) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܘܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ 306 )2 ܐܣܟܘܠܝܐ ܨܘܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwyʾ hnw qḇrh 1) ḥ(i)wyā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ʾskwlyʾ ṣwmʾ 2) iskol(ā)yā Ṣ(a)wmā Türkçe Çevirisi: Yılan [yılında.] Bu mezar öğrenci Savma’nındır. N: 40 (D. C. 1897 N: 238) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܘܝܐ ܬܘܪܟܐܝܬ ܝܝܐܠܢ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ کܘܨܐ ܒܪܗ )3 ܐܣܟܘܠܝܐ ܛܘکܘܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwyʾtwrkʾyṯ yylʾn 1) ḥ(i)wyā Ṭūrkāʾīṯ yılan 2) hnw qḇrh kwzʾ brh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Kuzā br(a)h 3) ʾskwlyʾ ṭwkwz 3) iskol(ā)yā Ṭukuz Türkçe Çevirisi: Türk takvimine göre yılan [yılında.] Bu mezar Kuza’nın oğlu öğrenci Tukuz’undur. N: 41 (D. C. 1897 N: 239) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܘܝܐ . ܘ. ܟܐܝܬ ܝܝܐܠܢ )2 ܗܘܐ ܩܒܪܗ ܛܘܙ ܐܚܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥwyʾ . w . kʾyṯ yylʾn 1) ḥ(i)wyā (Ṭ)ū(r)kāʾīṯ yılan 2) hwʾ qḇrh ṭwz ʾḥln 2) hwā q(a)ḇr(e)h Ṭūz Aḥl(a)n Türkçe Çevirisi: Türk takvimine göre yılan [yılında.] Bu mezar mümin Tuz Ahlan’ındır. 307 N: 42 (D. C. 1897 N: 240) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܘܠܕܝ )2 ܐܝܐܠܢ ܐܝܠܝ ܐܘܝܙܐ )3 ܕܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ )4 ܡܕܝܡ ܐܘܝܐ )ܐܫܐ؟( )5 ܡܚܡܢܒܪܬ ܗ )6 ܕܡܢܨܘܪ )7 ܟܘܨܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾwldy 1) öl(d)i 2) ʾylʾn ʾyly ʾwyzʾ 2) īl(ā)n y(ı)lı özü(t)ʾ 3) dhdʾ qḇrh 3) d-h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) mrym ʾwyʾ (ʾšʾ?) 4) M(a)ry(a)m Aw(ī)yā 5) mḥmnbrṯh 5) mh(a)(y)m(a)n(t)(ā) b(a)rṯ(e)h 6) dmnṣwr 6) d-M(a)nṣur 7) kwṣh 7) Kuṣ(a)h Türkçe Çevirisi: Türk takvimine göre ilan yılında öldü. Bu mezar Mansur Kuzah’ın kızı mümine Meryem Aviya’nındır. N: 43 (D. C. 1897 N: 240,1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܘܝܐ ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܠܝܫܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hwyʾ hnw qḇrh lyšbʾ 1) h(i)wyā h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h (E)lišbā Türkçe Çevirisi: Yılan [yılında.] Bu mezar Elizabet’indir. 308 N: 44 (D. C. 1897 N: 241) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܣܘܣܝܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܪܝܡ ܟܐܛܘܢ ܡܗܝܡܢܐܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) swsyʾ 1) susyā 2) hnw qḇrh mrym ḵʾṭwn mhymnʾtʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h M(a)ry(a)m Ḵ(ā)ṭūn mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: At [yılında.] Bu mezar mümine Meryem Katun’undur. N: 45 (D. C. 1897 N: 242) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ )2 ܣܘܣܝܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )4 ܐܝܘܩܘܢ )5 ܪܝܫܥܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ 1) b(a)šn(a)ṯ 2) swsyʾ 2) susyā 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) ʾywqwk 4) Ayuquk 5) ryšʿdtʾ 5) rišʿedtā Türkçe Çevirisi: At senesinde. Bu mezar kilise lideri Ayukuk’undur. 309 N: 46 (W. K. 2000 N: 38 (Abb. 68)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܢܬ ܚܘܝܐ )2 ܗܢܘ ܩܒ]ܪܗ[ ]ک[ܘܛܠܘܓ )3 ܐܫܐ ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šnṯ ḥwyʾ 1) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 2) hnw qḇ[rh] [k]wṭlwg 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇ[r(ā)h] [K]uṭlug 3) ʾšʾ ṭlytʾ 3) Ašā ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Yılan yılında. Bu mezar kız çocuk Kutlug Aşa’nındır. N: 47 (D. C. 1897 N: 244) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܪܒܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܒܢܝܡܝܢ ܩܫܝܫܐ )3 ܥܠܝܡܐ ܡܟܝܟܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿrbʾ 1) ʿ(i)rbā 2) hnw qḇrh bnymyn qšyšʾ 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h B(e)ny(a)min 3) ʿlymʾ mkykʾ q(a)š(š)īšā 3) ʿl(a)ymā m(a)kīḳā Türkçe Çevirisi: Koyun [yılında.] Bu mezar genç mütevazı papaz Benyamin’indir. N: 48 (D. C. 1897 N: 245) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܘܦܐ )2 ܗܢܩ ]ܩܒܪܗ[ 310 )3 ܛܠܝܬܐ ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qwpʾ 1) qopā 2) hnw [qḇrh] 2) h(ā)n(ā)w [q(a)ḇr(ā)h] 3) ṭlyṯʾ mrym 3) ṭlīṯā M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: Maymun [yılında.] Bu [mezar] kız çocuk Meryem’indir. N: 49 (D. C. 1897 N: 246) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܬܪܢܓܐܠ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 ܛܘܢܓܐ ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) trnǥlʾ 1) t(a)rn(a)ǥlā 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 3) ṭwngʾ ṭlyʾ 3) Ṭūngā ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: Tavuk [yılında.] Bu mezar çocuk Tunga’nındır. N: 50 (D. C. 1897 N: 247) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ . . . . . )2 ܫܢܬ ܬܪܢܓܐܠ )3 ܗܢܘ )4 ܩܒܪܗ )5 ]ܡ[ܪܬܐ )6 ܡ]ܗ[ܝܡܢܬܐ )7 ܐܢܬܬܗ . . . . . 8( 311 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ . . . . . 1) b(a)šn(a)ṯ . . . . . 2) šnṯ trnǥlʾ 2) šn(a)ṯ t(a)rn(a)ǥlā 3) hnw 3) h(ā)n(ā)w 4) qḇrh 4) q(a)ḇr(ā)h 5) [m]rtʾ 5) [M](ā)rtā 6) m[h]ymntʾ 6) m[h](a)ym(a)ntā 7) ʾntthh 7) ant(a)h 8) . . . . . 8) . . . . . Türkçe Çevirisi: ….. senesi, tavuk yılında. Bu mezar Marta’nın eşi (karısı) mümine . . . . . ‘nındır. N: 51 (D. C. 1897 N: 248) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܝܠ ܛܐܫ ܚܙܝܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥzyrʾ- ʾyl ṭʾš 1) ḥzīrā - İl-Ṭaš Türkçe Çevirisi: Domuz [yılında. Bu mezar çocuk] İl-Taş’ındır. N: 52 (D. C. 1897 N: 249) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 کܝܙ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi kyz ʾšʾ Kız Ašā Türkçe Çevirisi: [Domuz yılında. Bu mezar mümine] Kız Aşa’nındır. 312 N: 53 (D. C. 1897 N: 250) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܒܪܗ ܗܢܘ )2 ܨܐܪܟܐ ܙܡܟܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qḇrh hnw 1) q(a)ḇr(ā)h h(ā)n(ā)w 2) ṣʾrkʾ zmkwrʾ 2) Ṣarka Z(a)mkura Türkçe Çevirisi: Bu mezar Zarka Zamkura’nındır. N: 54 (D. C. 1897 N: 251) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܘܢܓܐ ܣܥܘܪܐ ܒܪܗ )2 ܩܫܝܫܐ ܡܬܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwngʾ sʿwrʾ brh 1) Ṭūngā s(ā)ʿorā br(a)h 2) qšyšʾ mtyʾ 2) q(a)š(š)īšā M(a)(t)tyā Türkçe Çevirisi: Kilise ziyaretçisi Tunga’nın oğlu papaz Mattaya. N: 55 (D. C. 1897 N: 252) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܘܢܓܐ ]ܐܪ[ܣܐܠܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭwngʾ [ʾr]slʾn 1) Ṭūngā [Ar]slān Türkçe Çevirisi: Tunga Arslan. 313 N: 56 (D. C. 1897 N: 253) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ ܝܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʾskwlyʾ yḥnn 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h iskol(ā)yā Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Yohannan’ındır. N: 57 (D. C. 1897 N: 254) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ کܘܕܘܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymnʾ kwdwz 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h mh(a)ymnā Kūdūz Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Kuduz’ undur. N: 58 (D. C. 1897 N: 255) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ ܡܐܝܦܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymntʾ mʾyfrʾ 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h mh(a)ym(a)ntā Māʾifre Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Maifre’nindir. 314 N: 59 (D. C. 1897 N: 256) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ ܨܐܪܘک Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʾskwlyʾ ṣʾrwk 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h iskol(ā)yā Ṣaruk Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Zaruk’undur. N: 60 (D. C. 1897 N: 257) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ ܐܠܫܒܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymntʾ ʾlšbʿ 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h mh(a)ym(a)ntā El(i)šbā Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Elizabet’indir. N: 61 (D. C. 1897 N: 258) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܐ ܒܐܪܟ ܡܢܓܟܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy qḇrʾ bʾrk mngkw 1) h(ā)dey q(a)ḇrā Bar(e)k M(e)ngkü Türkçe Çevirisi: Bu mezar Barek Mengkü’nündür. N: 62 (D. C. 1897 N: 259) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܠܝܬܐ ܡܪܝܡ ܐܫܐ 315 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭlyṯʾ mrym ʾšʾ 1) ṭlīṯā M(a)ry(a)m Ašā Türkçe Çevirisi: Küçük kız Meryem Aşa. N: 63 (D. C. 1897 N: 260) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܓܝܘܪܓܝܣ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) gywrgys ʾskwlyʾ 1) Giw(a)rgīs iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: Öğrenci Givargis. N: 64 (D. C. 1897 N: 261) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ ܩܝܡܬܐ ܐܠܡܐܠܝܓܝ]ܬܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymntʾ qymtʾ ʾ lmʾlygy[tʾ] 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h mh(a)ym(a)ntā Qy(ā)mtā Almalıg(ā)y(ā)[tā] Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Almalık’lı Qyamta’nındır. N: 65 (D. C. 1897 N: 262) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܬܠܝܐ ܦܝܬܝܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyṯʾ pytywn 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā Pition Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Pition’undur. 316 N: 66 (D. C. 1897 N: 263) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܠܝܬܠ ܛܐܫ ܛܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭlytl ṭʾš ṭrym 1) ṭlīṯ(ā) Ṭaš Ṭ(a)rīm Türkçe Çevirisi: Küçük kız Taş Tarim. Yazıcı, küçük kız kelimesini hatalı yazmıştır, doğrusu ܛܠܝܬܐ (ṭlīṯā) şeklinde olacaktır (Chwolson, 1897, 47). N: 67 (D. C. 1897 N: 264) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qymtʾ 1) Qy(ā)mtā Türkçe Çevirisi: Qyamta. N: 68 (D. C. 1897 N: 265) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܩ ܩܒܪܗ ܛܠܝܐ ܫܠܝܥܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyʾ šlyʿʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ṭ(a)lyā Šliʿā Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Şliʿa’nındır. 317 N: 69 (D. C. 1897 N: 266-267) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܝܘܫܡܝܕ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymnʾ ywšmyd 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h mh(a)ymnā Yušmid Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Yuşmid’indir. N: 70 (D. C. 1897 N: 268) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܡܘܓܘܠܝܐ ܛܐܛܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymnʾ mwgwlyʾ ṭʾṭʾ 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h mh(a)ymnā Mogolyā Ṭaṭā Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Moğol Tata’nındır. N: 71 (D. C. 1897 N: 269) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܪ ܣܪܓܝܣ ܝܫܘܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) br srgys yšwʿ 1) b(a)r S(a)rgīs Išoʿ Türkçe Çevirisi: Išoʿ’nın oğlu Sargis. 318 N: 72 (D. C. 1897 N: 270) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܣܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) srgys 1) S(a)rgīs Türkçe Çevirisi: [Bu mezar çocuk] Sargis’indir. N: 73 (W. K. 2000 N: 4 (Abb. 34)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪ. . )݂ܐܠܦ . . . ؟( . . . . 2( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtr. . (ʾlp . . . ?) 1) b(a)šn(a)ṯ 16?. . (āl(a)p . . . ?) 2) …. 2) …. Türkçe Çevirisi: 16? senesinde …. N: 74 (D. C. 1897 N: 272) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ ܐܣܟܘܠܝܐ ܦܬܪܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrʾ ʾskwlyʾ ptrws 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā iskol(ā)yā P(e)tros Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Petros’undur. 319 N: 75 (D. C. 1897 N: 273) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܣܒܪܐ ܡܛܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh sbrʾ mṭy 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h S(a)brā M(a)ṭ(a)y Türkçe Çevirisi: Bu mezar Sabra Matay’ındır. N: 76 (D. C. 1897 N: 274) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܠܥܙܪ ܐܪܩܕܝܩܘܢ ܒܪܗ ܩܫܐ ܥܠܝܡܐ ܪܓܝܓܐ . . . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) lʿzr ʾrqdyqwn brh qšʾ ʿlymʾ rǥyǥʾ . . . 1) L(a)ʿz(a)r arq(i)diqon br(a)h q(a)š(š)ā . . ʿl(a)ymā rǥīǥā . . . . . Türkçe Çevirisi: Başdiyakon Laʿzar’ın oğlu sevimli genç papaz . . . . N: 77 (D. C. 1897 N: 275) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܟܘܝ ܩܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾkwy qšʾ 1) Akuy q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: Papaz Akuy. 320 N: 78 (D. C. 1897 N: 276) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܟܕܝܫܘܥ ܒܪ ܐܘܫܥܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿkdyšwʿ br ʾwšʿnʾ 1) ʿ(O)kdišoʿ b(a)r Ošʿ(a)nā Türkçe Çevirisi: Oşʿana’nın oğlu Okdişoʿ. N: 79 (D. C. 1897 N: 277) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܗܝܡܢܐ ܚܕܘܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mhymnʾ ḥdwtʾ 1) mh(a)ymnā Ḥ(e)dūtā Türkçe Çevirisi: Mümin Heduta. N: 80 (D. C. 1897 N: 278) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܗܝܡܢܐ ܚܕܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mhymnʾ ḥdtʾ 1) mh(a)ymnā Ḥ(a)d(i)tā Türkçe Çevirisi: Mümin Hadita. N: 81 (D. C. 1897 N: 279) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܝ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ ܝܠܬܐ 321 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy qbrh ʾskwlyʾ yltʾ 1) h(ā)d(e)y q(a)br(e)h iskol(ā)yā Y(a)ltā Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Yalta’nındır. N: 82 (D. C. 1897 N: 280) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܟܘܛܘܟ ܡܓܢܘ ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh kwṭwk mgnw ṭlyʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h Kuṭuk M(e)gnü ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Kutuk Megnü’nündür. N: 83 (D. C. 1897 N: 281) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܗܢܘ ܩܒ[ܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܒܡ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [hnw qḇ]rh mhymnʾ bm ʾšʾ 1)[h(ā)n(ā)w q(a)ḇ]r(e)h mh(a)ymnā B(e)m Ašā Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] mümin Bem Aşa’nındır. N: 84 (D. C. 1897 N: 282) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܥܠܝܡܐ ܓܝܘܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʿlymʾ gywrgys 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ʿl(a)ymā Giw(a)rgīs Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Givargis’indir. 322 N: 85 (D. C. 1897 N: 283) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܒܪܗ[ ܐܣܟܘܠܝܐ ܕܢܚܐ ܡܝܓܠܟ ܛܐܡܘܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [brh] ʾskwlyʾ dnḥʾ myglk ṭʾmwr 1)[br(a)h] iskol(ā)yā D(i)nḥā Migl(a)k Ṭemür Türkçe Çevirisi: Öğrenci Dinha’nın oğlu Miglak Temür. N: 86 (D. C. 1897 N: 284) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܥܠܝܡܐ ܝܘܫܡܕ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʿlymʾ ywšmd 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ʿl(a)ymā Yušm(i)d Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Yuşmid’indir. N: 87 (D. C. 1897 N: 285) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 کܘܛܠܘܟ ܛܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭlwk ṭrym 1) Kuṭluk Ṭ(e)rīm Türkçe Çevirisi: [Küçük kız] Kutluk Terim. 323 N: 88 (D. C. 1897 N: 286) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ کܘܛܠܘܟ ܛܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyṯʾ kwṭlwk ṭrym 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā Kuṭluk Ṭ(e)rīm Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Kutluk Terim’indir. N: 89 (D. C. 1897 N: 287) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ ܣܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʾskwlyʾ srgys 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h iskol(ā)yā S(a)rgīs Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Sargis’indir. N: 90 (D. C. 1897 N: 288) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܡܐܝܦܪܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyṯʾ mʾyfrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā Māʾifr(e)h Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Maifreh’nindir. 324 N: 91 (D. C. 1897 N: 289) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܦܐܨܐک Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymnʾ pʾṣʾk 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h mh(a)ymnā Baṣak Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Bazak’ındır. N: 92 (D. C. 1897 N: 290) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܐ ܕܢܚܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyʾ dnḥʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ṭ(a)lyā D(i)nḥa Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Dinha’nındır. N: 93 (D. C. 1897 N: 291) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܝ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܡܪܝܡ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdy qḇrh ṭlyṯʾ mrym ʾšʾ 1) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā M(a)ry(a)m Ašā Türkçe Çevirisi: Bu mezar kız çocuk Meryem Aşa’nındır. 325 N: 94 (D. C. 1897 N: 292) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܘܗܕܐܝ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܡܪܝܡ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) whdʾy qḇrh ṭlyṯʾ mrym ʾšʾ 1) w-h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā M(a)ry(a)m Ašā Türkçe Çevirisi: Bu mezar kız çocuk Meryem Aşa’nındır. N: 95 (D. C. 1897 N: 293) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܘܗܕܐܝ ܗܝ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܡܪܝܡ ܐܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) whdʾy hy qḇrh ṭlyṯʾ mrym ʾšʾ 1) w-h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā M(a)ry(a)m Ašā Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Meryem Aşa’nındır. N: 96 (D. C. 1897 N: 294) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܩܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyṯʾ qymtʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā Qy(ā)mtā Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Qyamta’nındır. 326 N: 97 (D. C. 1897 N: 295) Bu yazıt eksiktir, buna bağlı olarak çevirisi yapılamamıştır (Chwolson, 1897, 49). N:98 (D. C. 1897 N: 296) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ )2 ܩܒܪܗ )3 ܫܠܝܚܐ )4 ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw 1) h(ā)n(ā)w 2) qḇrh 2) q(a)ḇr(e)h 3) šlyḥʾ 3) Šliḥā 4) ṭlyʾ 4) ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Şliha’nındır. N: 99 (D. C. 1897 N: 297) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܕܒܪܢ]ܐ[ ܕܥܕܬܐ ܩܘܪܝܩܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mdbrn[ʾ] dʿdtʾ qwryqws 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h md(a)br(ā)n[ā] ʿ(e)dtā Qury(a)qos Türkçe Çevirisi: Bu mezar kilise yöneticisi Quryakos’undur. 327 N: 100 (D. C. 1897 N: 298) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܥܠܝܡܐ ܐܝܣܚܩ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʿlymʾ ʾysḥq 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ʿl(a)ymā İsḥ(a)q Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç İshak’ındır. N: 101 (D. C. 1897 N: 299) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ کܘܨܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdhy qḇrh mhymntʾ kwṣyn 1) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(ā)h mh(a)ym(a)ntā Kuṣin Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Kuzin’ indir. N: 102 (D. C. 1897 N: 300) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܣܟܘܠܝܐ ܝܚܢܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʾskwlyʾ yḥnn 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h iskol(ā)yā Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Yohannan’ındır. 328 N: 103 (D. C. 1897 N: 301) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐܬܐ ܡܐܝܦܪܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymntʾ mʾyfrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h mh(a)ym(a)ntā Māʾifr(e)h Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Maifreh’nindir. N: 104 (D. C. 1897 N: 302) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ ܛܝܠܝܬܐ ܣܒܘܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrʾ ṭlyṯʾ sbwnṣ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā ṭlīṯā S(e)bunṣ Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Sebunz’undur. N: 105 (D. C. 1897 N: 303) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܣܛܦܢܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾsṭpnws 1) Esṭ(e)p(h)(a)nus Türkçe Çevirisi: [Bu mezar genç rahip] Estephanus’undur. N: 106 (D. C. 1897 N: 304) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܕܒܫܒܐ 329 )2 ܒܪ ܕܢܚܐ ܡܗܝܡܢܐ )3 ܥܠܝܡܐ )4 ܪܓܝܓܐ )5 ܘܨܡܚܐ کܘܫܛܘܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh dbršbʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h d-B(a)rš(a)b(b)ā 2) br dnḥʾ mhymnʾ 2) b(a)r D(i)nḥā mh(a)ymnā 3) ʿlymʾ 3) ʿl(a)ymā 4) rǥyǥʾ 4) rǥīǥā 5) wṣmḥʾ kwšṭwk 5) w-Ṣ(e)mḥā Kušṭuk Türkçe Çevirisi: Bu mezar Dinha ve Zemha Kuştuk’un oğlu sevimli genç Barşabba’nındır. N: 107 (D. C. 1897 N: 305) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܤܥܘܪܐ ܐܒܪܗܡ ܒܪܗ )3 ܡܗܝܡܢܐ ܡܝܠܟܝܫܘܥ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) sʿwrʾ ʾḇrhm brh 2) s(ā)ʿorā Aḇr(ā)h(ā)m br(a)h 3) mhymnʾ mylkyšwʿ 3) mh(a)ymnā Milkišoʿ Türkçe Çevirisi: Bu mezar kilise ziyaretçisi Abraham’ın oğlu mümin Milkišoʿ’nundur. Yazıtta geçen ܡܝܠܟܝܫܘܥ (Milkišoʿ) isminin Süryaniler arasında varlığı hakkında net bilgi vermek zordur fakat İšoʿ kelimesinden dönme olabilme ihtimali vardır (Chwolson, 1897, 49). 330 N: 108 (D. C. 1897 N: 306) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ ܕܠܛܐܫ )ܕܢܛܐܫ( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrʾ dlṭʾš (dnṭʾš) 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā D(e)lṭaš (D(e)nṭaš) Türkçe Çevirisi: Bu mezar Deltaş (veya Dentaş)’ındır. N: 109 (D. C. 1897 N: 307) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )2 ܒܪ ܒܪܗ ܫܗܡܠܝܩ )3 ܓܝܘܪܓܝܣ ܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 2) br brh šhmlyq 2) b(a)r br(a)h Š(a)h-M(e)liq 3) gywrgys ʾskwlyʾ 3) Giw(a)rgīs iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Şah-Melik’in torunu öğrenci Givargis’indir. N: 110 (D. C. 1897 N: 308) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܠܝܡܐ ܕܢܚܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿlymʾ dnḥʾ 1) ʿl(a)ymā D(i)nḥa Türkçe Çevirisi: Genç adam Dinha. 331 N: 111 (D. C. 1897 N: 309) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܓܘܪܓܝܣ ܪܒ ܚܝܐܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh gwrgys rb ḥylʾ 1)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h G(i)w(a)rgīs r(a)b-ḥ(ā)ylā Türkçe Çevirisi: Bu mezar komutan Givargis’indir. N: 112 (D. C. 1897 N: 310) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܕܗܕܐ ܗܝ )2 ܩܒܪܗ )3 ܐܦܦܪܘܢܝܐ کܘܫܛܐܢܨ )4 ܥܢܪ ܡܢ ܥܠܝܡܐ )5 ܗܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) dhdʾ hy 1) d-h(ā)dey 2) qḇrh 2) q(a)ḇr(e)h 3) ʾpprwnyʾ qwšṭʾnṣ 3) E(u)pproniā Qušṭānṣ 4) ʿnr mn ʿlymʾ 4) ʿ(ā)n(e)r m(a)n ʿl(a)ymā 5) hnʾ 5) h(a)nā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Euppronia Quştanç’ındır. O bu dünyadan göçüp gitti. N: 113 (D. C. 1897 N: 311) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܬܐ ܢܝܫܪܐ 332 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyṯʾ nyšrʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h ṭlīṯā Nišrā Türkçe Çevirisi: Bu mezar küçük kız Nişra’nındır. N: 114 (D. C. 1897 N: 312) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܟܘܙܘܐܪ کܐܛܘܢ کܘܫܛܐܢܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) kwzwʾr ḵʾṭwn qwšṭʾnṣ 2) Kuzwar Ḵ(ā)ṭūn Qušṭānṣ Türkçe Çevirisi: Bu mezar Kuzvar Katun Quştanç’ındır. N: 115 (D. C. 1897 N: 313) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni . . . . . 1( )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܐܝܫܥܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . . . 1) . . . . . 2) hnw qḇrh mhymnʾ ʾyšʿyʾ 2)h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h mh(a)ymnā İšʿ(a)yā Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin İşʿaya’nındır. N: 116 (D. C. 1897 N: 314) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܗ 333 )2 ܛܘܪܐ ܟܝܠܢܐܦ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy qḇrh 1) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 2) ṭwrʾ kylnʾp 2) Ṭurā Kilnap Türkçe Çevirisi: Bu mezar Tura Kilnap’ındır. N: 117 (D. C. 1897 N: 315) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܐ ܐܢܛܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyʾ ʾnṭwn 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ṭ(a)lyā Anṭun Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Antun (Antonius)’undur. N: 118 (D. C. 1897 N: 316) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܛܠܝܐ ܐܠܩ )ܐܠܟܐ( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ṭlyʾ ʾlq (ʾlkʾ) 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ṭ(a)lyā Al(e)q (Alkā) Türkçe Çevirisi: Bu mezar çocuk Alek (veya Alka)’indir. N: 119 (D. C. 1897 N: 317) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܐܢܦܐܠܘܘܣ ܩܫܐ 334 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh ʾnplʾwws qšʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h ʾnplʾwws q(a)š(š)ā Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz ʾnplʾwws ‘nındır. Bu yazıtta geçen ismin okunması konusunda tereddütler vardır. İsimdeki ܢ harfi ܠ olarak, ܦ harfi de ܣ şeklinde yazılmış olabilir, bu sebeplerden dolayı özel isim çevrilememiştir (Chwolson, 1897, 52). N: 120 (D. C. 1897 N: 318) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܪܟܘܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mrkws 1) M(a)rkos Türkçe Çevirisi: Markos. N: 121 (D. C. 1897 N: 319) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐ ܗܝ ܩܒܪܐ )2 ܝܘܠܝܛܐ ܒܪܬܗ . . . . . 3( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾ hy qḇrʾ 1) h(ā)dey q(a)ḇrā 2) ywlyṭʾ brth 2) Yuliṭā b(a)rt(ā)h 3) . . . . . 3) . . . . . Türkçe Çevirisi: Bu mezar . . . . . ‘nın kızı Yulita’nındır. 335 N: 122 (D. C. 1897 N: 320) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐ . ܓܫܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾ . gšʾ 1) ʾ . gšā Türkçe Çevirisi: A(?)gšā N: 123 (D. C. 1897 N: 321) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܐܡܩ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bʾmq 1) Bam(e)q Türkçe Çevirisi: Bamek. N: 124 (D. C. 1897 N: 322) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܗܝܡܢܐ ܝܚܢܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh mhymnʾ yḥnn 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h m(a)hymnā Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Yohannan’ındır. N: 125 (Ç. C. 2011 S: 404) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢ ܩܒܪܐ 336 )2 ܕܠܛܓܢܒ )؟( ܣܥܘܪܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hn qḇrh 1) h(ā)n(ā)(w) q(a)ḇr(e)h 2) dlṭgnb sʿwrʾ 2) D(o)lṭ(a)gn(o)b (?) s(ā)ʿorā Türkçe Çevirisi: Bu mezar kilise bekçişi Doltagnob (?)’undur. Mezar taşında geçen özel ismin deşifre edilmesi zor olmakla birlikte yazıt ilk defa Bernştam tarafından yayımlanmıştır (1948, 113). N: 126 (D. C. 1897 N: 324) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 . . . . ܐܪܟܕܝܩܘܢ ܐܢܬܬܗ )3 ܡܪܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) . . . . . ʾrkdyqwn ʾntth 2) . . . . . ark(i)diqon antt(e)h 3) mrym mhymntʾ 3) M(a)ry(a)m mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Bu mezar başdiyakon . . . . . ‘nın eşi (karısı) mümine Meryem’indir. N: 127 (D. C. 1897 N: 326) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 کܘܛܘܟ ܙܘܝܫ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1)kwṭwk zwyš 1) Kuṭuk Zöš Türkçe Çevirisi: [Bu mezar genç kız] Kutuk Zöş’ündür. 337 N: 128 (D. C. 1897 N: 327) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܟܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭkyn 1) Ṭ(e)kīn Türkçe Çevirisi: [Türkçe tabışkan yılında.] Çocuk Tekin. N: 129 (D. C. 1897 N: 328) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܗܢܘ ܩܒܪܗ[ )2 ܝܠܕܐ ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [hnw qḇrh] 1) [h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h] 2) yldʾ ṭlyʾ 2) Y(a)ldā ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] çocuk Yalda’nındır. N: 130 (Ç. C. 2011 S: 100) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܦܐܨܐک ؟ )4 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) hdhy qḇrh 2) h(ā)d(e)y q(a)ḇr(e)h 3) pʾṣʾk 3) Baṣak 338 4) mhymnʾ 4) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Bin senesinde. Bu mezar mümin Bazak’ındır. N: 131 (Ç. C. 2011 S: 102) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܫܝܪܝܢ ܛܠܝܬܐ )3 ܒܪܬܗ )4 ܐܪܝܐܩܣܐ ؟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) šyryn ṭlyṯʾ 2) Širin ṭlīṯā 3) brṯh 3) b(a)rṯ(e)h 4) ʾryʾqsʾ 4) Aryaq(u)sā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Aryakusa’nın kızı Şirin’indir. N: 132 (Ç. C. 2011 S: 104) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܠܒܝܠܓܐ ܩܘܐ )2 ܛܝܨ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ylbylgʾ qwʾ 1) İlbilge hwā (?) 2) ṭyṣ (?) 2) ṭyṣ (?) Türkçe Çevirisi: İlbilge.99 99 Mezar taşına yazılan kelimeler çok sınırlıdır, bu sebeple anlamlı bir çeviri yapılamamaktadır. 339 N: 133 (Ç. C. 2011 S: 106) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܛܘܪܐ ܦܘکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ṭwrʾ pwkʾ 2) ṭ(ā)wrā Pukā Türkçe Çevirisi: Sığır [yılında.] Bu mezar Puka’nındır. N: 134 (Ç. C. 2011 S: 108) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 . . . ܗ . . . )2 . . . . ܠܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . h . . . 1) . . . h . . . 2) . . . . lmtʾ 2) . . . . lmtā Türkçe Çevirisi: Yazıttaki kelimeler net okunamadığı için çevrilememiştir. N: 135 (Ç. C. 2011 S: 110) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܬܪܝܓܐܠ )2 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )3 ܦܒܪܩܝܡ ܡܗܝܡܢܬܐ ܥܠܝܡܐ )4 ܗ . . . . . . . . . ܬܐ)؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ trnǥlʾ 1) b(a)šn(a)ṯ t(a)rn(a)ǥlā 2) hdʾhy qḇrh 2) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 340 3) pbrqym mhymntʾ ʿlymʾ 3) P(a)br(a)q(ı)m mh(a)ym(a)ntā 4) h . . . . . . . tʾ (?) ʿl(a)ymā 4) h . . . . . . . tʾ (?) Türkçe Çevirisi: Tavuk senesinde. Bu mezar genç mümine Pabraqım’ındır. N: 136 (Ç. C. 2011 S: 114) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )2 .ܢ ܐ. . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 2) .n ʾ. . . 2) .n ʾ. . . Türkçe Çevirisi: Bu mezar …….’nındır. N: 137 (Ç. C. 2011 S: 126) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܗܝ )2 ܩܒܪܗ )3 ܣܒܢܝܨ . . . . . 4( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdhy 1) h(ā)dey 2) qḇrh 2) q(a)ḇr(ā)h 3) sbyṣ 3) S(a)biṣ 4) . . . . . 4) . . . . . Türkçe Çevirisi: Bu mezar Sabiz’indir. 341 N: 138 (Ç. C. 2011 S: 128) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܫܢܬ ܚܘܝܐ )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )؟( )3 ܐܫܐ ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) šnṯ ḥwyʾ 1) šn(a)ṯ ḥ(i)wyā 2) hnw qḇrh (?) 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h (?) 3) ʾšʾ ṭʾlyṯʾ 3) Aša ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Yılan yılında. Bu mezar kız çocuk Aşa’nındır. N: 139 (Ç. C. 2011 S: 140) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܡܝܓܠܝܓ کܛکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) myglyg kṭkʾ 2) Miglig K(a)ṭkā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Miglig Katka’nındır. N: 140 (Ç. C. 2011 S: 146) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܗܕܗܝ ܐܣܟܘܠܝܐ )3 ܡܝکܝ 342 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) hdhy ʾskwlyʾ 2) h(ā)dey iskol(ā)yā 3) myky 3) Miki Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Miki’nindir. N: 141 (Ç. C. 2011 S: 426) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܫܐ )2 ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlšʾ 1) Alšā 2) ṭlyʾ 2) ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: Erkek çocuk Alşa. N: 142 (Ç. C. 2011 S: 434) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܘܠܦܝܐ )3 ܩܫܝܫܐ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) qlpyʾ 2) q(a)lp(i)yā 3) qšyšʾ (?) 3) q(a)š(š)īšā (?) Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz Qalpiya’nındır. 343 N: 143 (Ç. C. 2011 S: 400) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܫܪܝܢ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) šryn ʿlymṯʾ 2) Š(i)rin ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç kız Şirin’indir. N: 144 (Ç. C. 2011 S: 303) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )2 ܐܠܫܒܐ ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾhy qḇrh 1) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 2) ʾlšbʾ ṭlyṯʾ 2) El(i)šbā ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Bu mezar kız çocuk Elizabet’indir. N: 145 (Ç. C. 2011 S: 329) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )2 ܦܐܨܐک )3 ܡܗܝܡܢܬܐ )4 ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hdʾhy qḇrh 1) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 2) pʾṣʾk 2) Baṣak 344 3) mhymntʾ 3) mh(a)ym(a)ntā 4) amyn 4) āmīn Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Bazak’ındır. Amin. N: 146 (Ç. C. 2011 S: 365) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܝܘܚܢܢ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) yḥnn mhymnʾ 2) Y(o)ḥ(a)n(n)(ā)n mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Yohannan’ındır. N: 147 (W. K. 2000 N: 16 (Abb. 46); Ç. C. 2011 S: 209) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܒܪܐ )2 ܒܝܢܐܪܐک )3 ܥܠܝܡܬܐ ܝܝܠ ܝܐܠܢ )4 ܐܪܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qḇrh 1) q(a)ḇr(ā)h 2) bynʾrʾk 2) Bınarak 3) ʿlymṯʾ yyly ylʾn 3) ʿl(a)ymṯā yılı y(ı)lan 4) ʾrdy 4) erdī Türkçe Çevirisi: Mezar, genç kız Bınarak’ındır. Yılı yılan idi. 345 N: 148 (W. K. 2000 N: 3 (Abb. 33)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܬܐ )2 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) tʾ 1) ta 2) mhymntʾ 2) mh(a)ymn(ā)tā Türkçe Çevirisi: Mümine ta (?) N: 149 (W. K. 2000 N: 26 (Abb. 56)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ )2 ܩܒܪܗ )3 ܡܢܓܝܓ )4 ܩܛکܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw 1) h(ā)n(ā)w 2) qḇrh 2) q(a)ḇr(e)h 3) mngyg 3) M(e)ngig 4) qṭkʾ 4) Q(u)ṭkā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Mengig Kutka’nındır. N: 150 (W. K. 2000 N: 29 (Abb. 59)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܗܠܪܘ ܐܛکܐ ܘܒܘܝܢ 346 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) slrw ʾṭkʾ wbwnn 2) Slru Aṭkā Wbwnn Türkçe Çevirisi: Bu mezar Slru Aṭka Wbwnn’nındır.100 2.1.1.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (Ç. C. 2011 S: 116) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: Çu Vadisi’ndeki Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 115). N: 2 (Ç. C. 2011 S: 118) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 2: Çu Vadisi’ndeki Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 119). 100 Anlamlı bir isim çevirisi yapılamamıştır. 347 N: 3 (Ç. C. 2011 S: 423) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 3: Almatı Merkez Tarihi Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 424). N: 4 (Ç. C. 2011 S: 452) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 4: Almatı Merkez Tarihi Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 452). 348 N: 5 (W. K. 2000 N: 5 (Abb. 35); Ç. C. 2011 S: 281) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 5: Çu Vadisi’ndeki Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 281). N: 6 (W. K. 2000 N: 18 (Abb. 48)] YAZITIN GÖRSELİ Görsel 6: Çu Vadisi’ndeki Mezar Taşı (Klein, 2000, 391). N: 7 (W. K. 2000 N: 31 (Abb. 61)] YAZITIN GÖRSELİ Görsel 7: Çu Vadisi’ndeki Mezar Taşı (Klein, 2000, 415). 349 2.1.2. Tokmak-Burana Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları Günümüz Kırgızistan sınırları içerisinde yer alan Tokmak şehrine bağlı Burana Kalesi civarında keşfedilen mezar taşları, bu başlık altında toplanmıştır ve bu yazıtlar yorumlu ve yorumsuz yazı çevirimleri yapılarak, Türkçe çevirileriyle birlikte ele alınmıştır. 20. yy sonlarına doğru Tokmak-Burana civarında bulunan bu yazıtların Süryanice yazımlarında ve çevirilerinde bazı hatalar dikkat çekmektedir. Bu konuda Tokmak-Burana bölgesinde keşfedilen yazıtların çevirileri hususunda faydalanmış olduğumuz Çetin Cumagulov, bazı kelime okumalarında farklı kullanımlarla karşımıza çıkmaktadır. Yine bu bağlamda P. Zieme, “Review of Četin Džumagulov, Kırgızstandagı Nestorian-Türk Džazū Ėstelikteri (XIII– XIV kılımdar)” tenkiti ile Cumagulov’un bahsedilen hatalarına temas etmiştir. Çalışmamız içerisinde buna benzer problemli gördüğümüz hatalara müdahale edilmiş ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır.101 Bu başlık altında sıralanan yazıtların 9 tanesi tarih belirtirken 31 tanesi net bir tarih içermemektedir yine bu bölgede keşfedilen 12 yazısız mezar taşıyla birlikte toplamda 52 adet mezar taşı incelenmiştir. 2.1.2.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (D. C. 1890 N: 78; Ç. C. 2011 S: 392) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܩܥܚ )2 ܗܘܐ ܐܪܢܒܐ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )4 ܫܐܗܡܠܝܩ 101 Tez çalışması sırasında araştırmacıların müracaat ettiğimiz eserlerinde karşılaştığımız yazım veya tarihlendirme hataları olmuştur. Bu duruma bağlı olarak çalışmamız boyunca bilgimiz dâhilinde ya da bir öneri niteliğinde alternatifi olduğunu düşündüğümüz müdahalelerde bulunulmuştur. Bu durum yalnızca Tokmak-Burana bölgesi ile sınırlı kalmayarak tüm coğrafî bölgeler için de geçerlidir. Orijinal metnin yazımında veya çevirisinde karşımıza çıkan bu sorunlara karşılık yaptığımız değişiklikler ilgili dipnotta belirtilmiştir. 350 )5 ܦܪܝܕܘܛܐ )6 ܒܪܗ ܓܘܪܓܝܤ )7 ܐܠܛܘܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtqʿḥ 1) b(a)šn(a)ṯ 1578 2) hwʾ ʾrnḇʾ 2) hwā arnḇā 3) hnw qḇrʾ 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 4) šʾhmlyq 4) Šah-M(e)līq 5) pryḏwṭʾ 5) p(i)ry(ā)ḏūṭā 6) brh gwrgys 6) br(e)h G(i)w(a)rgīs 7) ʾlṭwṣ 7) Alṭöṣ Türkçe Çevirisi: 1578 (1267) senesi, tavşan yılında. Bu mezar Givargis Altöz’ün oğlu piskopos vekili, papaz Şah-Melik’indir. N: 2 (W. K. 2000 N: 22 (Abb. 52); Ç. C. 2011 S: 435) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܛܡܐ ܥܣܪܝܢ )2 ܛܡܢܝܐ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܚܘܝܐ ܛܘܪܟܐܝܬ ܝܝܐܠܢ )4 ܗܕܐܗܝ ܩܒܪܗ )5 ܨܠܝܒܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭmʾ ʿsryn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭmā ʿ(i)srīn 2) tmnyʾ hwʾ šnṯ 2) tm(ā)nyā hwā šn(a)ṯ 3) ḥwyʾ ṭwrkʾyṯ yylʾn 3) ḥ(i)wyā Ṭūrk(ā)ʾīṯ yılan 4) hdʾhy qḇrh 4) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 5) ṣlybʾ mhymntʾ 5) Ṣlibā mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1628 (1317) senesi, yılan Türk takvimine göre yılan yılında. Bu mezar mümin Şliba’nındır. 351 N: 3 (D. C. 1890 N: 351)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܬܠܬܝܢ ܚܡܫ )3 ܗܕܐ ܗܝ )4 ܩܘܪܗ ܝܐܠ )5 ܩܘܝܙ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) tltyn ḥmš 2) tl(a)tīn ḥ(a)m(ī)š 3) hdʾ hy 3) h(ā)dey 4) qwrh102 ylʾ 4) q(a)ḇr(ā)h İlā 5) qwyz mhymntʾ 5) Qöz mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1635 (1324) senesinde. Bu mezar mümine İla-Köz’ündür. N: 4 (Ç. C. 2011 S: 181) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )2 ܫܬܡܐ ܐܪܒܥܝܢ )3 ܗܢܘ ܩܒܪܗ . . . )4 . . . . . ܥܠܝܡܐ . . . . . 5( . . . . . 6( )7 ܤܘܤܝܐ . . . . . 8( 102 Kelimenin orijinali ܩܒܪܗ (qaḇrā) şeklindedir. Muhtemelen yazıcı hatalı yazmıştır. Yorumlu yazı çeviriminde orijinal haliyle çevrilmiştir. 352 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) šṯmʾ ʾrbʿn 2) š(i)ṯmā arbʿīn 3) hnw qḇrh 3) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 4) . . . . . ʿlymʾ 4) . . . . . ʿl(a)ymā 5) . . . . . 5) . . . . . 6) swsyʾ 6) susyā 7) . . . . . 7) . . . . . 8) . . . . . 8) . . . . . Türkçe Çevirisi: 1639 (1328) senesinde. At.103 Bu mezar genç . . . . ‘nındır. N: 5 (W. K. 2000 N: 20 (Abb. 50); Ç. C. 2011 S: 158) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܐܪܒܝܠܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 . . . . ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܡܪܛܐ )5 ܡܗܝܡܢܬܐ ܒܪܬ )6 ܒܪ . . )؟( ܡܪܝܡ . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā 2) ʾrbʿyn hwʾ šnṯ 2) arbʿīn hwā šn(a)ṯ 3) . . . . ṭwrkʾyṯ 3) . . . . Ṭūrkāʾīṯ 4) hnw qḇrh mrṭʾ 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h M(a)rṭā 5) mhymntʾ brṯ 5) mh(a)ym(a)ntā b(a)rṯe(h) 6) br . . . (?) mrym . . . 6) b(a)r . . . (?) M(a)ry(a)m . . . 103 1639 yılı, tabışkan veya luu yıllarına denk gelir ancak bu mezar taşında geçen “susyā (at)” kelimesi açık bir şekilde ölüm tarihi olarak yazılmadığı ve yazıt eksik olduğundan dolayı bir müdahale yapılmamıştır. 353 Türkçe Çevirisi: 1640 (1329) senesi, Türk ….. yılında.104 Bu mezar Marta’nın kızı mümine Meryem’indir. N: 6 (W. K. 2000 N: 21 (Abb. 51); Ç. C. 2011 S: 163) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ ܐܪܒܥܝܢ )2 ܛܫܥܐ ܗܘܐ )؟( )3 ܗܕܗܝ ܩܒܪܗ. . )4 ܡܪܝܡ )؟( ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṯmʾ ʾrbʿyn 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā arbʿīn 2) ṭšʿʾ hwʾ (?) 2) ṭ(i)šʿā hwā 3) hd hy qḇrh 3) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h 4) Mrym (?) mhymntʾ (?) 4) M(a)ry(a)m (?) mh(a)ym(a)ntā (?) Türkçe Çevirisi: 1649 (1338) senesinde. Bu mezar mümine Meryem (?)’indir. N: 7 (D. C. 1897 N: 188; W. K. 2000 N: 24 (Abb. 54); Ç. C. 2012 S: 446) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܗܘܐ ܫܢܬ )3 ܐܪܢܒܐ ܛܘܪܟܐܝܬ )4 ܛܒܝܫܟܐܢ )5 ܗܕܐܗܝ ܗܒܪܗ ܡܢܪܝܢ )6 ܡܗܝܡܢܬܐ 104 Bu mezar taşında bulunan Türkçe yıl okunamamıştır ancak 1640 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre ejderha ya da yılan yıllarına denk gelmektedir dolayısıyla taştaki eksik kısımda luu veya yılan yazma ihtimali vardır. 354 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭmā 2) ḥmšyn hwʾ šnṯ 2) ḥ(a)mšīn hwā šn(a)ṯ 3) ʾrnḇʾ ṭwrkʾyṯ 3) arnḇā Ṭūrk(ā)ʾīṯ 4) ṭbyškʾn 4) ṭ(a)bıškan 5) hdʾhy qḇrh šyryn 5) h(ā)dey q(a)ḇr(ā)h Širin 6) mhymntʾ 6) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesinde, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümine Şirin’indir. Chwolson’a göre yazıcı, ölen kişinin isminin altına muhtemelen ܡܗܝܡܢܬܐ (mhaymantā) kelimesini yazmak istedi fakat yer darlığından dolayı kelimeyi yarım bıraktı veya başka bir yere yazdı (1897, 36). N: 8 (W. K. 2000 N: 23 (Abb. 53) ; Ç. C. 2011 N: 11; P. G. B. 2019 N?) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܢ ܗܘܐ ܫܢܬ ܐܪܢܒܐ )3 ܛܘܪܟܐܝܬ ܛܒܫکܐ )؟( )4 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܨܐܕܘکܙ )5 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp šṭmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṭmā 2) ḥmšn hwʾ šnṯ ʾrnḇʾ 2) ḥ(a)mš(ī)n hwā šn(a)ṯ arnḇā 3) ṭwrkʾyṯ ṭbškʾ (?) 3) Ṭūrk(ā)ʾīṯ ṭ(a)b(ı)ška(n) (?) 4) hnw qḇrh ṣʾdwkz 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h Ṣaduk(ı)z 5) mhymntʾ 5) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: 1650 (1339) senesi, tavşan Türk takvimine göre tabışkan yılında. Bu mezar mümine Zadukız’ındır. 355 N: 9 (Ç. C. 2011 S: 165) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ]ܐ[ܠܦ ܫܬܡܐ )2 ܚܡܫܝܢ ܬܪܝܢ )3 ܢܝܘܝܐ ܗܘܐ )4 ܗܘܐ ܩܒܪܗ )5 ܩܥܠܦ )؟( ܤܗܪܐ ܫܐܢ ܤܝܪ )6 ܥܠܝܡܐ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ [ʾ]lp šṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ [ā]l(a)p š(i)ṯmā 2) ḥmšyn tryn 2) ḥ(a)mšīn tr(e)yn 3) ḥwyʾ hwʾ 3) ḥ(i)wyā hwā 4) hnw qḇrh 4) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 5) mlp (?) shrʾ sʾnsyz 5) m(a)l(i)p (?) S(a)hrā Sansız 6) ʿlymʾ 6) ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: 1652 (1341) senesinde, yılan yılında. Bu mezar Tanrı’ya inanan genç Sahra-Sansız’ındır. (?) 2.1.2.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (D. C. 1890 N: XXII (220); Ç. C. 2011 S: 335) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 کܘܬܠܘܟ ܛܪܝܡ )3 ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) kwṭlwk ṭrym 2) Kuṭluk-Ṭ(e)rīm 3) ṭlyṯʾ 3) tlīṯā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç kız Kutluk-Terim’indir. 356 N: 2 (D. C. 1890 N: XXVII1).) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܝܬ ܢܝܚܬܐ )2 . . . . . ܛܠܘܟ )3 ܓܘܪܓܝܣ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) byt nyḥtʾ 1) b(e)yt nīḥtā 2) . . . . . . ṭlwk 2) . . . . . . ṭluk 3) gwrgys 3) G(i)w(a)rgīs Türkçe Çevirisi: Huzur evi . . . luk Givargis. N: 3 (D. C. 1890 N: XXVIII) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܢܤܛܘܪܝܤ )2 ܡܗܝܡܢܐ ܚܘܝܐ ܗܘܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh nsṭwrys 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h N(es)ṭoris 2) mhymnʾ ḥwyʾ hwʾ 2) mh(a)ymnā ḥ(i)wyā hwā Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Nestoris’indir. Yılan yılında. N: 4 (D. C. 1890 N: XXIX) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 كܘܛܠܩܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwṭlwk 1) Kuṭluk Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Kutluk’undur. 357 N: 5 (D. C. 1890 N: XXX; Ç. C. 2011 S: 360) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ )2 ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw 1) h(ā)n(ā)w 2) mrym 2) M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: Bu [mezar mümine] Meryem’indir. N: 6 (D. C. 1890 N: XXXI; Ç. C. 2011 S: 369) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܝܘܚܢܢ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ywḥnn ʿlymʾ 2) Yoḥ(a)n(n)(ā)n ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç Yohannan’ındır. N: 7 (D. C. 1890 N: XXXII) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܡܠܦܢܐ )3 ܐܘܫܥܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) mlpnʾ 2) m(a)lp(ā)nā 3) ʾwšʿnʾ 3) Ušʿanā Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğretmen Uşʿana’nındır. 358 N: 8 (D. C. 1890 N: XXXIII) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܘܠ كܘܛܠܘܟ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywl kwṭlwk 1) Yol Kuṭluk Türkçe Çevirisi: [Bu mezar] Yol Kutluk’undur. N: 9 (D. C. 1890 N: XXXIV) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܝܘܚܢܢ ܟܠܒܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ywḥnn klbʾ 2) Yoḥ(a)n(n)(ā)n k(a)lbā Türkçe Çevirisi: Bu mezar Yohannan’ındır. Köpek (yani köpek yılında). N: 10 (D. C. 1890 N: XXXV) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 كܘܬܘܟ ܐܤܟܘܠܝܐ )؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) kwṭwk ʾskwlyʾ (?) 2) Kūṭūk iskol(ā)yā (?) Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğrenci Kutuk’undur. 359 N: 11 (D. C. 1890 N: XXXVI) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ]كܘ[ܛܘܟ ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) [kw]ṭwk ʿlymṯʾ 2) [Kū]ṭūk ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç kız Kutuk’undur. N: 12 (D. C. 1890 N: XXXVII) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܟܝܢ --- Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ---- ṭkyn 1) ---- Ṭ(e)kīn Türkçe Çevirisi: ….. Tekin. N: 13 (D. C. 1890 N: XXXVIII) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܗ[ܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܦܐܨܐك )3 ܢܝܫܐ ]ܕ[ܚܝܐ )4 ܝܫܘܥ ܦܪܘܩܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [h]nw qḇrh 1) [h](ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) pʾṣʾk 2) Baṣak 3) nyšʾ [d]ḥyā 3) nīšā [d]ḥ(ā)yā 4) yšwʿ prwqn 4) İšoʿ p(a)ruqan Türkçe Çevirisi: Bu mezar Bazak’ındır. Yaşamın amacı kurtarıcımız İšoʿ’dır. 360 N: 14 (D. C. 1890 N: XXXIX) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ )2 ܩܒܪܐ )3 ܓܝܘܪܓܝܣ )4 ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw 1) h(ā)n(ā)w 2) qḇrʾ 2) q(a)ḇrā 3) gywrgys 3) Giw(a)rgīs 4) ʿlymʾ 4) ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç Givargis’indir. N: 15 (D. C. 1897 N: 323) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܡܠܦܢܐ ܐܘܫܥܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) mlpnʾ ʾwšʿnʾ 2) m(a)lp(ā)nā Ošʿ(a)nā Türkçe Çevirisi: Bu mezar öğretmen Oşʿana’dır. N: 16 (D. C. 1897 N: 325) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܩܫܐ ܝܘܠ کܘܛܠܘܟ 361 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) qšʾ ywl kwṭlwk 2) q(a)š(š)ā Yol Kuṭluk Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz Yol Kutluk’undur. N: 17 (W. K. 2000 N: 1 (Abb. 31); Ç. C. 2011 S: 278) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܝܫܘܥ ܥܠܝܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) yšwʿ ʿlymʾ 2) İšoʿ ʿl(a)ymā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç adam İšoʿ’nundur. N: 18 (W. K. 2000 N: 2 (Abb. 32); Ç. C. 2012 N:34 279) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܪ )2 کܐܙܢ ܛܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾr 1) ar 2) kʾzn ṭlyʾ 2) Kaz(a)n ṭ(a)lyā Türkçe Çevirisi: Erkek çocuk Kazan. N: 19 (Ç. C. 2011 S: 160) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ 362 )2 ܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) lyʾ 2) Liā Türkçe Çevirisi:Bu mezar Lia’nındır. N: 20 (Ç. C. 2011 S: 161) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܫܐ ܗܢ]ܐ[ )2 ܝܫܘܥ ܦܪܘܩܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qšʾ ḥn[ʾ] 1) q(a)š(š)ā ḥn[ā] 2) yšwʿ prwqn 2) İšoʿ p(a)ruq(a)n Türkçe Çevirisi: Bu papaz (?) İšoʿ kurtarıcımız. N: 21 (Ç. C. 2011 S: 167) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni . . . . . . . . . . . 1( )2 ܬܠܝܛܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . . . . . . . . 1) . . . . . . . . . . 2) tlyṯʾ mhymntʾ 2) tlīṯā mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Mümine genç kız. 363 N: 22 (Ç. C. 2011 S: 169) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni . . . . . . . . . . 1( )2 ܬܠܝܛܐ ܥܠܝܚܛܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . . . . . . . . . 1) . . . . . . . . . . . 2) tlyṯʾ ʿlymṯʾ 2) tlīṯā ʿl(a)ymṯa Türkçe Çevirisi: Genç kız çocuk. N: 23 (Ç. C. 2011 S: 171) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܝܠܦ ܐܪܒܝܓ )؟( )2 ܛܠܝܐ ܐܡܝ . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qylp ʾrbyg (?) 1) qylp Arbēg (?) 2) ṭlyʾ ʾmy. . . . 2) ṭ(a)lyā āmī(n). . . . Türkçe Çevirisi: Çocuk Arbeg, amin. N: 24 (Ç. C. 2011 S: 173) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 . . . . ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) . . . . . mhymntʾ 2) . . . . . mh(a)ym(a)ntā 364 Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine . . . . . . ‘nındır.105 N: 25 (Ç. C. 2011 S: 175) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܩܠܦ كܘܠܘك . . . . . . . . . . .2( )3 ܡܗܝܬܐ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qwlp kwlwk 1) qwlp Kūlūk 2) . . . . . . . . . . 2) . . . . . . . . . . 3) mhytʾ ʾmyn 3) mh(a)ytā āmīn Türkçe Çevirisi: Mümine Kuluk, amin. N: 26 (Ç. C. 2011 S: 177) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܗܪܝܢ ܥܠܝ]ܡܛܐ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) hryn ʿly[mtʾ] 2) H(i)rin ʿl(a)y[mṯa] Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç kız Hirin’indir. 105 Mezar taşında geçen isim okunaksızdır. 365 N: 27 (Ç. C. 2011 S: 179) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 كܘܬܠܘܟ ܛܐܪܝܡ )2 ܛܠܝܐ . . . ܝܐ . . . . . 3( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwtltk tʾrym 1) Kutluk Tarīm 2) ṭlyʾ . . . .yʾ 2) ṭ(a)lyā . . . .yā(?) 3) . . . . . 3) . . . . . Türkçe Çevirisi: Erkek çocuk Kutluk Tarim. N: 28 (Ç. C. 2011 S: 183) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ . . . )2 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )3 . . . . . ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ . . . 1) b(a)šn(a)ṯ . . . 2) hnw qḇrh 2) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 3) . . . . . mhymntʾ 3) . . . . . mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: …… senesinde. Bu mezar mümin . . . .’nındır. N: 29 (Ç. C. 2011 S: 185) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܐܟܐ )؟( )3 ܟܐܝ )؟( 366 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ʾkʾ (?) 2) Akā- 3)kʾy (?) 3) kay (?) Türkçe Çevirisi: Bu mezar Akakay (?)’ındır. N: 30 (Ç. C. 2011 S: 187) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܒܫܢܬ ܐܠܦ )3 ܐܠܨܐك )4 ܛܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) bšnṯ ʾlp 2) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 3) ʾlṣʾk 3) Alṣak 4) ṭrym 4) Ṭ(a)rīm Türkçe Çevirisi: Bin (?)106 senesinde. Bu mezar Alzak Tarim’indir. N: 31 (Ç. C. 2011 S: 200) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܘܩܠܦ ܤܐܝܤܙ )2 ܩܫܝܫܐ ܢܐܠܘܢ ܢܐܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) wqlp sʾysz 1) wqlp Says(ı)z 2) qʾšyšʾ nʾlwn nʾnʾ 2) q(a)š(š)īšā Nalun Nanā (?) Türkçe Çevirisi: Saysız papaz Nalun Nana. 106 Bu mezar taşının tam tarihi belli değildir, eksiktir. 367 2.1.2.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (W. K. 2000 N: 19 (Abb. 49)] YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Klein, 2000, 403). N: 2 (Ç. C. 2011 S: 188) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 2: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов, 2011, 188). N: 3 (Ç. C. 2011 S: 190) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 3: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 190). 368 N: 4 (Ç. C. 2011 S: 191) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 4: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 191). N: 5 (Ç. C. 2011 S: 192) YAZITIN GÖRSELİ 107 Görsel 5: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 192). 107 Orijinal fotoğrafı bulunmayan mezar taşlarının bu hali kullanılmıştır. 369 N: 6 (Ç. C. 2011 S: 193) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 6: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 193). N: 7 (Ç. C. 2011 S: 194) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 7: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 194). N: 8 (Ç. C. 2011 S: 195) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 8: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 195). 370 N: 9 (Ç. C. 2011 S: 196) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 9: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 196). N: 10 (Ç. C. 2011 S: 197) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 10: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 197). N: 11 (Ç. C. 2011 S: 198) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 11: Burana Tarih Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 198). 371 N: 12 (Ç. C. 2011 S: 455) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 12: Almatı Merkez Tarihi Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Джумагулов 2011, 452). 2.1.3. İlibalık Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları 21. yüzyılda keşfedilerek Nestûrî mezar taşı külliyatını zenginleştiren İlibalık mezar taşlarının108 6’sı yazılı ve tarihsiz, 33’ü ise yazısız yazıtlardan oluşmak üzere toplamda 39 tanedir. İlibalık bölgesinde bulunan mezar taşları keşfedildikleri yıllara göre kronolojik olarak tasnif edilmiştir. 2.1.3.1. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (2014) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni (1 ܒܪܫܒܐ کܘܨܐܢܝܓ ܐܘܝܠܝ (2 ܛܝܠܝܙܢܝܓ (3 ܐܘܝܠܝ ܦܛܪܘ(ܣ) ܩܫ(ܝܫܐ) (4 ܦܨܝܢ (5 ܝܝܠ (6 ܝܘܠ (؟) Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bršbʾ qwṣ ʾnyng ʾwyly 1) B(a)rš(a)b(b)ā Quṣanıng oylı 2) ṭylyznyg 2) Tilezni(n)g/(Tegizni(n)g- 108 Bk. İlibalık mezar taşlarının keşfi ve bulunduğu coğrafya için Giriş, Harita 17, Harita 18. 372 3) ʾwyly pṭrw(s) qš(yšʾ) 3) oylı P(e)ṭro(s) q(a)š((š)īšā) 4) pyṣyn 4) piṣīn 5) yyl 5) yıl 6) ywl (?) 6) öl(dü) Türkçe Çevirisi: Barşabba Quça’nın oğlu Tileznin (Tegiznin) oğlu papaz Petros. Piçin yılında öl(dü). N: 2 (2017) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܐ )2 ܫܝܪܝܢ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrʾ 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇrā 2) šyryn mhymntʾ 2) Širin mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine Şirin’indir. N: 3 (2017) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܐܪܫܒܐ کܘܨ ܢܝܢܓ )2 ܩܒܪܐܣܝ )3 ܝܘܫܡܕ ܟܗܢܐ )4 ܢܝܢܓ ܩܒܪܐܣܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bršbʾ qwṣ-nyng 1) B(a)rš(a)b(b)ā Quṣ(a)nıng 2) qḇrʾsy 2) q(a)ḇrāsı 3) ywšmyd khnʾ- 3) Yušmid k(a)hnā- 4) nyng qḇrʾsy 4) nıng q(a)ḇrāsı 373 Türkçe Çevirisi: Barşabba Quça’nın mezarı, rahip Yuşmid’in mezarı. N: 4 (2017) Görsel 1: İlibalık’ta keşfedilen Nestûrî mezar taşı (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). Yalnızca görseli verilen bu kayrak, Süryani harflerinden oluşan yazılar içermektedir ancak taş kırık ve okuması oldukça zordur. N: 5 (2020) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 )....( ܡܝ )2 ܡܪ ܝܢ..../ ܚܢ).....( )3 ܢܝܓ ܟܒ/ܟܘ)....( )4 ܐܝܨ ..... Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) (….) my 1) (….) my 2) mr yn…./ḥn(…) 2) m(a)r Yn…./Ḥn(…) 3) yyl kb/kw(….) 3) yıl kb/kw(….) 4) ʾyṣ 4) iṣ Yazıtı okumak oldukça güçtür, bu sebeple anlamlı bir Türkçe çeviri yapılamamıştır. 374 N: 6 (2020) Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ( ܩܒܪܗ ܕ )ܦܒܪܘܢ ܪܝܐ ܩܘܫܛ( ܐܢܨ) Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw) qbrh d (fbrwnrya qwšṭ)ʾnṣ ( 1) h(ā)n(ā)w) q(a)br(a)h d-(F(e)bronriā Qušṭ)ānṣ ( Türkçe Çevirisi: Bu mezar Febronria Quştanç’ındır. 2.1.3.2. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 375 N: 2 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 2: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 3 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 3: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 376 N: 4 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 4: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 5 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 5: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 377 N: 6 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 6: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 7 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 7: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 8 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 9: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 378 N: 9 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 9: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 10 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 379 N: 11 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 11: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 12 (2017) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 12: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 13 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 13: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 380 N: 14 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 14: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 15 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 15: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 381 N: 16 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 16: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 17 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 17: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 382 N: 18 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 18: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 19 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 19: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). 383 N: 20 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 20: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 21 (2018) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 21: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim Tarihi: 16. 10. 2022). N: 22 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 22: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 222). 384 N: 23 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 23: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 223). N: 24 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 24: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 223). N: 25 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 25: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 224). 385 N: 26 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 26: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 225). N: 27 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 27: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 225). N: 28 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 28: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 226). 386 N: 29 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 29: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 227). N: 30 (2019) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 30: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Baumer, Voyakin, 2019, 227). N: 31 (2020) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 31: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Voyakin, Gilbert, 2020, 51). 387 N: 32 (2020) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 32: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Voyakin, Gilbert, 2020, 52). N: 33 (2021) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 33: İlibalık’ta Bulunan Mezar Taşı (Kayrak) (Voyakin, Gilbert, 2022, 46). 388 2.2. Almalık Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları Tarihî süreçler içerisinde önemli devletlere başkentlik yapan Almalık, Türk tarihi açısından önemli bir konumdadır. Almalık coğrafyası Semireçye’den farklı olarak bir alanı belirttiği için ayrı başlık altında incelenmiştir. Bu başlık altında, Almalık bölgesinde keşfedilen toplamda 32 adet mezar taşının yorumlu, yorumsuz yazı çevirimleri ile Türkçe çevrileri yapılmıştır. Bahsi geçen yazıtların 6 tanesi tarihli, 25 tanesi tarihsiz ve 1 tanesi yazısız taşlar başlığı altında incelenmiştir. 2.2.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (P. K. 1907 N: 1; Ç. C. 2011 S: 261) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܬܪܝܓ ܐܠܟܣܢܕ )2 ܪܘܣ ܥܢܕ ܘܢܦܩ ܡܢ ܥܠܡܐ )3 ܗܢܐ ܢܣܛܘܪܝܣ )4 ܡܦܫܩܢܐ ܐܟܣܓܝܣܬܐ )5 ܒܪ ܟܪܝܐ )؟( ܒܪ ܝܡܝܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾtrng ʾlksnd 1) b(a)šn(a)ṯ 1613 Al(e)ks(a)nd- 2) rws ʿnd wnpq mn ʿlmʾ 2) ros ʿn(a)d w-np(a)q m(i)n ʿ(ā)lmā 3) hnʾ nsṭwrys 3) h(ā)nā N(e)sṭorīs 4) mpšqnʾ ʾksgystʾ 4) mp(a)šq(ā)nā aks(i)gīstā 5) br kryʾ (?) br ymynʾ 5) b(a)r K(a)ryā (?) b(a)r Y(a)m(m)īnā Türkçe Çevirisi: Aleksandros Han takvimine göre 1613 (1302) senesinde. Yammina’nın oğlu olan Karya’nın oğlu müfessir, yorumcu Nestoris bu dünyadan ayrıldı ve çıktı. 389 N: 2 (P. K. 1905 N: 9) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܬܢܕܬ ܨܛܫܐ )2 ܒܬܘܠܬܐ )3 ܒܫܢܬ ܐܬܪܢܟ )4 ܟܘܢ ܕ. . . ܣܘܛ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿndt ṣṭšʾ 1) ʿn(a)dt Ṣ(a)ṭšā 2) btwltʾ 2) btultā 3) bšnṯ ʾtrnk 3) b(a)šn(a)ṯ 1650 4) kwn d…..swṭ 4) kon d…..soṭ Türkçe Çevirisi: Güzel (bekâr) kadın Zatşa 1650 (1359) senesinde vefat etti. Mezar taşında geçen son satır eksiktir ve anlamlı bir çeviri yapmak zordur (Коковцов, 1905, 196). 2. satırda geçen kelime Süryanicenin doğu lehçesinde “bakire, evlenmemiş, güzel kadın” anlamlarını karşılamaktadır. Yazıtın en uygun şekliyle Türkçe çevirisi verilmeye gayret edilmiştir. N: 3 (N. R. 2010 A-N: 4) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܢܕ ܘܢܦܘ )2 ܡܢ ܥܠܝܡܐ ܗܢܐ )3 ܝܡܥܘܪ ܩܫܐ )4 ܩ ܒܫܢܬ ܐܬܪܢܕ )5 ܠܝܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿnd wnfq 1) ʿn(a)d w(a)nf(a)q 2) mn ʿlymʾ hnʾ 2) men ʿl(a)ymā h(ā)nā 390 3) ymʿwr qšʾ 3) Y(a)mʿur q(a)š(š)ā 4) q bšnṯ atrnd 4) q-b(a)šn(a)ṯ 1654 5) lywn 5) ly(a)w(a)n Türkçe Çevirisi: Genç papaz Yamʿur bu dünyadan 1654 (1343) senesinde ayrıldı. N: 4 (N. R. 2010 A-N: 2) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܢܕ ܩܢܦܘ ܡܢ ܥܠܝܡܐ ܗܢܐ )2 ܓܝܘܪܓܝܣ ܡܗܝܡܢܐ ܒܫܢܬ )3 ܐܛܪܥܙ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿnd wnfq mn ʿlymʾ hnʾ 1) ʿn(a)d w(a)np(a)q m(i)n ʿl(a)ymā 2) gywrgys mhymnʾ bšnṯ h(ā)nā 3) ʾṭrʿz(d) 2) Giw(a)rgīs mh(a)ymnā b(a)šn(a)ṯ 3) 1677 (veya 1674) Türkçe Çevirisi: Genç mümin Givargis bu dünyadan 1677 (veya 1674) (1366 veya 1363) senesinde ayrıldı. N: 5 (P. K. 1905 N: 2; Ç. C. 2011 S: 376) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 کܐܛܘܢ ܒܛܘܠܬܐ )2 ܥܢܕܬ ܘܢܦܩܬ )3 ܒܫܢܬ ܐܬܪܥܚ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḵʾṭwn bṭwltʾ 1) Ḵ(ā)ṭūn B(a)ṭultā 2) ʿndt wnpqt 2) ʿn(a)d w-n(i)pqt(ā) 3) bšnṯ ʾtrʿs 3) b(a)šn(a)ṯ 1678 Türkçe Çevirisi: Katun Batulta bu dünyadan 1678 (1367) senesinde ayrıldı. 391 N: 6 (P. K. 1905 N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܥܢܕܬ ܩܢܦܘܬ ܡܢ )2 ܥܠܡܐ ܗܢܐ ܩܝܡܬܐ )3 ܡܗܝܡܢܬܐ ܒܫܢܬ )4 ܐܬܪܦܓ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʿndt wnpqt mn 1) ʿn(a)d w-n(i)pqt(ā) m(i)n 2) ʿlymʾ hnʾ qymtʾ 2) ʿl(a)ymā h(ā)nā Qy(ā)mtā 3) mhymntʾ bšnṯ 3) mh(a)ym(a)ntā b(a)šn(a)ṯ 4) ʾtrpg 4) 1683 Türkçe Çevirisi: Bu genç mümine Qyamta dünyadan 1683 (1372) senesinde ayrıldı. 2.2.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (P. K. 1905 N: 1; W. K. 2000 N: 10 (Abb. 40); Ç. C. 2011 S: 257) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܓܪܩܢ )2 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) grqn 1) G(i)rq(a)n 2) mhymnʾ 2) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Mümin Girgan (veya Girsan). Yazıt Kokovtsov’dan sonra birçok defa yayımlanmıştır fakat isimde okuma farklıkları görülmektedir. Klein ve Cumagulov ܓܪܣܢ (Girsin/Gersin)şeklinde çözümlemiştir ve bu daha mümkün gözükmektedir. 392 N: 2 (D. C. 1897 N: 271; P. K. 1905 N: 3; Ç. C. 2011 S: 309) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 کܐܙܐܢ )2 ܘܐܣܟܘܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kʾzʾn 1) Kazan 2) w-ʾskwlyʾ 2) w-iskol(ā)yā Türkçe Çevirisi: Öğrenci Kazan. N: 3 (P. K. 1905 N: 4; Ç. C. 2011 S: 375) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܠܝܬܐ )2 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭlyṯʾ 1) ṭlīṯā 2) mhymntʾ 2) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Mümine kız çocuk. N: 4 (P. K. 1905 N: 5; Ç. C. 2011 S: 276) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܩܝܡܬܐ )3 ܬܠܝܬܐ )4 ܡܗܝܡܢܬܐ )5 ܐܘܠܗ 393 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(ā)h 2) qymtʾ 2) Qy(ā)mtā 3) ṭlyṯʾ 3) ṭlīṯā 4) mhymntʾ 4) mh(a)ym(a)ntā 5) ʾwlh 5) Aul(a)h Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümine kız çocuk Qyamta’nındır. Burada. N: 5 (P. K. 1905 N: 6) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܣܪܓܝܣ )2 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) srgys 1) S(a)rgīs 2) mhymnʾ 2) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Mümin Sargis. N: 6 (P. K. 1905 N: 7) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܠܝܬܐ )2 ܡܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭlyṯʾ 1) ṭlīṯā 2) mrym 2) M(a)ry(a)m Türkçe Çevirisi: Kız çocuk Meryem. 394 N: 7 (P. K. 1905 N: 10) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܘܖܘܓ )2 ܛܐܡܘܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) wrwg 1) Urug 2) ṭʾmwr 2) Ṭemür Türkçe Çevirisi: Urug Temür. N: 8 (P. K. 1907 N: 2; Ç. C. 2011 S: 271) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܥܟܣܢܕܢܘܣ ............................. 2( ............................. 3( )4 ܥܢܕܬ ܡܢ ܥܠܡܐ ܗܢܘ )5 ܐܠܝܫܒܐ ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlksndrws 1) b(a)šn(a)ṯ Al(e)ks(a)ndros 2) …………………. 2) …………………. 3) …………………. 3) …………………. 4) ʿnd mn ʿlmʾ hnʾ 4) ʿn(a)d m(i)n ʿ(ā)lmā h(ā)nā 5) ʾlyšbʾ mhymntʾ 5) Elīšba mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Aleksandros . . . . . senesinde bu dünyadan ayrıldı. Mümine Elizabet. 395 N: 9 (P. K. 1907 N: 3; Ç. C. 2011 S: 267) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )2 ܥܠܝܡܐ )3 ܐܢܬܘܢܝܣ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 2) ʿlymʾ 2) ʿl(a)ymā 3) ʾnṭwnys mhymnʾ 3) Anṭoni(u)s mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Bu mezar genç mümin Antonyus’undur. N: 10 (P. K. 1907 N: 4) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni . . . . . 1( )2 ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . . . . 1) . . . . . . 2) mhymnʾ 2) mh(a)ymnā Türkçe Çevirisi: Mümin. N: 11 (P. K. 1907 N: 5) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܐ ܩܒܪܗ )2 ܫܠܝܚܐ ܡܗܝܡܢܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnʾ qḇrh 1) hnā q(a)ḇr(e)h 2) šlyḥʾ mhymnʾ 2) Šliḥā mh(a)ymnā 396 Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Şliha’nındır. N: 12 (P. K. 1907 N: 6; Ç. C. 2011 S: 311) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܪܝܡ )2 ܡܗܝܡܢܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mrym 1) M(a)ry(a)m 2) mhymntʾ 2) mh(a)ym(a)ntā Türkçe Çevirisi: Mümine Meryem. N: 13 (P. K. 1907 N: 7) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܝܡܬܐ )2 ܥܠܝܡܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qymtʾ 1) Qy(ā)mtā 2) ʿlymṯʾ 2) ʿl(a)ymṯā Türkçe Çevirisi: Genç kız Qyamta. N: 14 (P. K. 1907 N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܐܪܝܡ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭʾrym 1) Ṭarīm Türkçe Çevirisi: Tarim. 397 N: 15 (P. K. 1907 N: 9; Ç. C. 2011 S: 273) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ]ܡ[ܗ )2 ܕܘܢܕ )3 ܐܣܟܠܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) [m]h 1) [m]h(a)(y)(m)(n)(ā) 2) dwyd 2) D(a)wid 3) ʾsklyʾ 3) isk(o)l(ā)yā Türkçe Çevirisi: Mümin öğrenci David. N: 16 (P. K. 1907 N: 10; Ç. C. 2011 S: 259) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܨܠܡܐ )2 ܡܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṣlmʾ 1) Ṣ(a)lmā 2) mh 2) mh(a)(y)(m)(a)(n)(t)(ā) Türkçe Çevirisi: Mümine Zalma. Yazıtın bir kadına ait olduğu görüşü Kokovtsov’a ait olmakla birlikte Cumagulov da onu destekler biçimde yazıtı çevirmiştir (1905, 439; 2011, 259). N: 17 (W. K. 2000 N: 6 (Abb. 36); Ç. C. 2011 S: 268) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܪܘܢ ܡܗܝܡܢܐ ܥܙܕ ܘ]ܢܦܩ ܡܢ[ 398 )2 ܥܠܡܐ ܗܢܐ ܒܫܢܬ ܐܬܪ. . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾrwn mhymnʾ ʿzd w[npq mn] 1)Aron mh(a)ymnā ʿ(ā)z(ā)d w- 2) ʿlymʾ hnʾ bšnṯ ʾtr. . [n(ā)p(e)qm(i)n] 2) ʿl(a)ymā h(a)nā b(a)šn(a)ṯ 16. . Türkçe Çevirisi: Genç mümin Aron bu dünyadan ayrıldı. 16.. senesinde. N: 18 (W. K. 2000 N: 8 (Abb. 38)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܚܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ḥn. . 1) ḥn. . Türkçe Çevirisi: Hn. Bu mezar taşı kırılmış, hasar görmüştür. Taşın üzerinde yazılanlar eksiktir ve üzerinde bir haç işareti bulunmaktadır (Klein, 2000, 160). N: 19 (W. K. 2000 N: 9 (Abb 39); Ç. C. S: 378) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ . . . )2 ]ܡ[ܠ . . . . . ܐ )3 . . ܡ . . ܩܨ )4 ܐܡܝ )؟( ............... Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p 2) [m]l . . . . . ʾ 2) [m]l . . . . . ʾ 3) . . m . . wṣ 3) . . m . . wṣ 4) . . . . ʾmy(?) 4) . . . . āmī(n) 399 Türkçe Çevirisi: ….senesinde. Amin. Yazıt kabartma tekniği ile oyulmuştur, 2. ve 3. satırlarından anlamlı kelimeler çıkartmak olanaksızdır. Bugün St. Petersburg’da müzede bulunan mezar taşı üç taraftan kırılmış, hasar görmüştür ( Klein, 2000, 160; Джумагулов, 1987, 133; 2011, 379). N: 20 (N. R. 2010 A-N: 1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܝܠܟܐ )2 ܟܘܫܛܐܨ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bylkʾ 1) Bilge 2) qwšṭʾṣ 2) qušṭāṣ Türkçe Çevirisi: Bilge Qušṭaç. N: 21 (N. R. 2010 A-N: 3) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܩܠܨܐ )2 ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) qlṣʾ 1) Q(a)lṣā 2) ṭlyṯʾ 2) ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Küçük kız Qalza. 400 N: 22 (N. R. 2010 A-N: 5) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܛܝܒܘܬܐ ܟܘܫܛܐܢܨ )2 ܒܐܬܪܡ )3 ܗܢܘܢܐܨܦܫܐ ܡܗ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ṭyḇwtʾ kwšṭʾnṣ 1) Ṭ(a)ybūṯā Kūšṭānṣ 2) bʾtrm 2) Bet(e)r(i)m 3) hnw nʾṣ pšʾ mh 3) h(ā)n(ā)w Nāṣ P(a)šā M(ā)h109 Türkçe Çevirisi: Taybuta Kuştanç - Beterim (veya Tarim), bu Naz Paşa Mah. N: 23 (N. R. 2010 A-N: 6) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܟܘܙܡܗ ܡܗܝܡܢܐ )2 ܒܪ ܝܘܥܨܐܫ )3 ܐܪܟܝܕܝܩܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) kwzms mhymnʾ 1) Kuzm(a)s mh(a)ymnā 2) br ywkṣʾš 2) b(a)r Yokṣaš 3) ʾrkydyqwn 3) ark(i)dy(ā)qon Türkçe Çevirisi: Baş diyakon Yokzaş’ın oğlu mümin Kuzmas. N: 24 (N. R. 2010 A-N: 7) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܝܫܒܐ 109 Bu yazıtın son satırındaki kelime Niu Ruji tarafından “han ʿalīyama” olarak okunmuştur ancak çalışma içerisinde metin içerisinde öneride bulunan çeviri tercih edilmiştir. 401 )2 ܛܠܝܬܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlyšbʾ 1) Elīšba 2) ṭlyṯʾ 2) ṭlīṯā Türkçe Çevirisi: Kız çocuk Elizabet. N: 25 (N. R. 2010 A-N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܫܬܡܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp š(i)ṯmʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p š(i)ṯmā Türkçe Çevirisi: 1600 senesinde. 2.2.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (W. K. 2000 N: 7 (Abb. 37)] YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: Hermitage Müzesi’nde Bulunan Mezar Taşı (Klein, 2000, 391). 402 2.3. İç Moğolistan Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları Nestûrî varlığının bulunduğu diğer bölgelerden birisi de İç Moğolistan coğrafyasıdır. Tez çalışmamız boyunca İç Moğolistan coğrafyası içerisinde toplamda 90 mezar taşı incelenmiştir ve bu taşlar içinde 2 tanesi net bir tarih içermektedir. Tarih içermeyen 29 adet yazıt bulunurken 59 tane yazısız mezar taşı mevcuttur. 59 adet yazısız mezar taşının görselleri Halbertsma’nın 2015 yayımlı eserinden alınmıştır. İç Moğolistan uzmanı olan Halbertsma, bölgede bulunan yazıtların pek çok açıdan görsellerini çekmiş ve kitabında bunlara yer vermiştir. Tez çalışmamız boyunca Halbertsma’nın da bilgisi dâhilinde bu görsellerden, görüntü bakımından kaliteli olan fotoğraflar tercih edilmiştir. 2.3.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (N. R. 2010 M-N: 2) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܘܒܪܐ ܘܪܘܚܐ ܕܘܩܕܫܐ )2 ܡܘܕܘܢܝܐ ܦܐܠܟܠܟ ܦܝܠܝܦܣ ܟܐܢ ܐܘܟܠܝ )3 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ ܐܝܠܥܓ ܟܐܢ ܣܐܟܝܫܝ ܡܝܢܓ )4 ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܝܟܝ ܝܝܠܝܢܛܐ ܛܐܒܟܐܨ )5 ܣܐܟܝܫܝ ܦܐܪܣ ܝܝܠ ܐܘܢܘܢܨ )6 ܐܝ ܝܝܛܝ ܝܐܢܓܝܛܐ . . . . )7 . . . . ܛܐܓܝܢ . . . . )8 . . . . ܐܘܛܘܙ ܐܘܝܨ ܝܐܫܝܢܛܐ )9 ܬܢܓܪܝ ܝܐܪܠܝܟܝܢ ܦܘܝܛܘܪܕܝ ܝܐܛ )10 ܦܘܠܣܘܢ ܐܘܝܙܘܛ ܡܢܓܘ )11 ܐܘܫܛܝܡܐܟܛܐ ܐܘܪܢܐܛ )12 ܡܐܟܝ ܦܘܠܢܘ ܐܡܝܢ ܘܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ wrwḥʾ dqwdšʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā w-Rūḥā d- 2) mqdwnyʾ pʾlklk kʾn ʾwkly Qūdšā 403 3) ʾlksndrws ʾylyg kʾn sʾkyšy myng 2) M(a)q(a)donyā bal(ї)kl(ї)k (Pilipos) 4) ʾlṭy ywz ʾyky yylynṭʾ ṭʾbkʾṣ kan oklї 5) sʾkyšy pʾrs yyl ʾwnwnṣ 3) Al(e)ks(a)ndros ilig kan sakїšї mїng 6) ʾy yyṭy yʾngytʾ . . . . 4) alṭї yüz iki yїlїnṭa ṭabkaṣ 7) . . . . ṭʾgyn . . . . 5) sakїšї pārs yїl onunṣ 8) . . . . ʾwṭwz ʾwyṣ yʾšynṭʾ 6) ay yiṭi yangїta . . . . 9) tngry yʾrlykyn pwyṭwrdy yʾṭ 7) . . . . Ṭägin . . . . 10) pwlswn ʾwyzwṭy mngw 8) . . . . oṭuz üṣ yašinṭa 11) ʾwšṭymʾkṭʾ ʾwrnʾṭ 9) t(ä)ngri yarlїkїn püṭürdi yaṭ 12) mʾky pwlzw ʾmyn wʾmyn 10) polsun özüṭi m(ä)ngü 11) ušṭimahṭa ornaṭ 12) makї polzu(n) āmīn w-āmīn Türkçe Çevirisi: Baba, oğul, kutsal ruh adına. Makedonya şehrinden Philip Han oğlu Aleksandros İlig Han takvimine göre 1602 (1291) senesi, Tabgaç takvimine göre pars yılında, 10. ay. …. Tegin …. 33 yaşında Tanrı’nın emrini gerine getirdi. Ruhu ebedi cennetteki yerini alsın. (O) hatırlansın amin ve amin. N: 2 (N. R. 2010 M-N: 1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܐܒܪܗܡ ܛܡܘܪܣ ܢܝܢܓ ܐܘܠ ܟܝܢܓܨܐܘܦܘ ܛܐ ܛܐܪܘܟܐܨܝ . . . )2 ܐܘܢ ܣܐܟܝܙ ܝܝܠܝܢ ܛܐ ܛܐܪܘܟܐܨܝ ܣܘܝܢ ܫܝܘܐܠ ܟܝܪܘܢ ܟܘ ܦܐ . ܘܛ . . . )3 ܐܝܟܝ ܣܘܝܢ ܫܝܘܐܠ ܛܝܢ ܐܘܨܣܘܝܢ ܫܝܘܐܠܟܐ ܐܘܛܘܙ ܐܠܛܝ ܝܐܫܝܢܛܐ . . . . )4 ܛܢܓܪܝ ܝܪܠܝܟܝܢ ܦܘܛܘܪܛܝ ܛܐܒܝܫܟܐܢ ܝܝܠ ܐܠܛܝܢܨ ܐܝ ܢܓܝܪܡܝ ܛ]ܘܝܪܛ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ʾḇrhm ṭmwrs nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Aḇr(ā)h(ā)m Ṭ(ö)mür(ä)s kyngṣʾwfw ṭʾ ṭʾrwkʾṣy nїng ol Kїngṣaofu-ṭa ṭarukaṣї 2) ʾwn sʾkyz yylyn ṭʾ ṭʾrwkʾṣy swyn 2) on sakiz yїlїn-ṭa ṭarukaṣї110 sün (lä) qywlʾ kyrwn kwybykwṭ qiula qer-ün köbegüṭ 110 Metinde 2. satırda geçen “ṭarukaṣї”, “darugaçi” sözcüğü Moğollarda idari, askeri ve mali yetkilere sahip büyük memurlara verilen isimdir. Niu Ruji bahsi geçen bu kelimeyi “vali” olarak çevirmiştir. 404 3) ʾ yky šwyn šywlʾ ṭyn ʾ wṣ swyn šywlʾkʾ 3) iki süin šiula-ṭin üṣ süin šiula-qa oṭuz ʾwṭwz ʾlṭy yʾšynṭʾ alṭї yašїn-ṭa 4) ṭngry yrlykyn pwṭwrṭy ṭʾbyškʾn yyly 4) ṭ(e)ngri y(a)rl(ї)kїn püṭürṭi ṭabїškan ʾlṭynṣ ʾy ygyrmy ṭ[wyrṭ] yїlї alṭїnṣ ay y(i)girmi ṭ[örṭ] Türkçe Çevirisi: Bu mezar Abraham Tömüres’indir. Kingcaofu Valisi …. Sekiz yıldır Sünla-quila Valisi ev oğlu … ikinci randevudan üçüncü randevuya, 36 yaşında. Tabışkan yılına göre (1638- 1327) altıncı ay yirmi dördüncü … Tanrı’nın emrini tamamladı. 2.3.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (N. R. 2010 M-N: 3) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܓܝܘܪܓܝܣ ܐܪܟܝܕܝܩܘܢ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ gyvrgys ʾrkydyqwn nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Giv(a)rgīs arkidy(ā)qon- nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar baş diyakon Givargis’indir. N: 2 (N. R. 2010 M-N: 4) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܝܘܚܢܢ )2 ܦܝܓ ܢܝܢܓ ܐܘܠ )3 ܡܫܡܫܢܐ )4 ܦܝܓ . ܦܙ ܢܓ )5 ܐܘܢܓ ܟܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ywḥnn 1) pu q(a)ḇrā Yoḥ(a)n(n)(ā)n 2) mšmšnʾ 2) mš(a)mš(a)nā 405 3) byg / bzng 3) beg / b(i)z (i)ng 4) ʾwng kw 4) öng kü 5) byg nyng ʾwl 5) beg-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar diyakoz Yohannan Beg’indir. N: 3 (N. R. 2010 M-N: 5) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪ]ܐ[ . . . . )2 ܐܠܟܝܫܠܝܟ . . . . )3 . . . . ܐܠܛܘܢ . . . . )4 ܣܢܣܝܙ ܟܠܣܘܢ ܐܡܝܢ . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇr[ʾ] . . . . . 1) pu q(a)ḇr[ā] . . . . . 2) ʾlkyšlyk . . . . 2) alkїšlїk . . . . 3) . . . . ʾlṭwn . . . . 3) . . . . Alṭun . . . . 4) snsn klswn ʾmyn . . . . 4) s(a)ns(ї)n k(ä)lsun āmīn . . . . Türkçe Çevirisi: Bu mezar … nimet … Altun …. Sansin kelsun amin. N: 4 (N. R. 2010 M-N: 6) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 . . . . ]ܡ[ܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܠܝܓ )2 . . . . ܣܐܢܝ ܚܙܝܪܢ ܐܝ ܢܝܢܓ )3 . . . .ܝܓܝܪܡܝܢܨܝ . . . . )4 . . . .ܛ ܦܘܠܣܘܢ ܦܘ ܩܒ]ܪܐ[ )5 . . . . ܐ ܣܘܢ ܢܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . . [m]yng ʾlty ywz ʾlyg 1) . . . . [m]їng altї yüz älig 406 2) . . . . sʾny ḥzyrn ʾy nyng 2) . . . . sanї ḥ(a)ziran ay-nїng 3) . . . . ygyrmynṣy . . . . 3) . . . . y(i)girminṣi . . . . 4) . . . . yʾṭ pwlswn pw qḇ[rʾ] 4) . . . . yaṭ polsun pu q(a)ḇ[rā] 5) . . . . ʾswn nyng ʾwl 5) . . . . Asun-nїng ol Türkçe Çevirisi: M… altı yüz elli …… Haziran ayının…..yigirminci …… (O) hatırlansın. Bu mezar Asun’undur. N: 5 (N. R. 2010 M-N: 7) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 . . . .ܝܐܢܓܝܛܐ )2 . . . . ܦܘ ܩܒܪܐ ܐܠܟܣܐܢܕܪܘ )3 . . . . ܘܐ . . . . )4 . . . . ]ܐܘ[ܨܡܓܝܛܐ . . . . ܦ. . . . ܐܠܛܝ )5 . . . . ܛܝܢܝܠܝܓ ܦܪܣ ܒܪ ܐܪܢܐܢܛܐ ܓܙܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) . . . . yʾngyṭʾ 1) . . . . yangiṭā (?) 2) . . . . pw qḇrʾ ʾlksʾndrws 2) . . . . pu q(a)ḇrā Al(e)ksandros 3) . . . .wʾ . . . . 3) . . . .wʾ . . . . 4) . . . . [ʾw]ṣmgyṭʾ . . . . p . . . . ʾlṭy 4) . . . . [u]ṣ m(a)gїṭä . . . . p . . . . alṭї 5) . . . . ṭynlyg prsḇʾ ʾryʾnṭʾ gzy . . . . 5) . . . . ṭїnlїg B(a)rs(a)b(b)ā äryanṭā g(ä)zi . . . . Türkçe Çevirisi: Bu mezar Aleksandros …… altı... Barşabba. N: 6 (N. R. 2010 M-N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܐܠܝܫܒܥ ܟܐܛܘܢ ܘܠܢ ܟܘܢܓ )2 . . . . ܨܘܝ ܢܝܢܓ ܐܘܠ 407 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrh ʾlyšbʿ ḵʾṭwn qln kwng 1) pu q(a)ḇr(ā)h Elišb(ā) Ḵ(ā)ṭūn 2) ṣwy nyng ʾwl q(a)l(ї)n kong- 2) ṣuy111-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar prenses Elizabet Katun’undur. N: 7 (N. R. 2010 M-N: 10) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 . . . ܦܝܓ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) byg nyng ʾwl 1) Beg-nїng ol Türkçe Çevirisi: Beg’indir. N: 8 (N. R. 2010 M-N: 15) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܫܟܚܛܐ ܫܐܐܝܢ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ šʿḥṭʾ šʾʾyn nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Š(a)ʿḥ(a)ṭā Šaʾīn-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Şaʿhata Şaʾin’indir. N: 9 (N. R. 2010 M-N: 16) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܝܘܠܘܛܐ ܡܗܝܡܢܐ ܢܢܓ ]ܐܘܠ[ 111 Bu yazıtta Çince prenses anlamına gelen “Konçuy” sözcüğünün geçmesi ilginçtir. 408 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ywlwṭʾ mhymnʾ nyng [ʾwl] 1) pu q(a)ḇrā Yoluṭā mh(a)ymnā-nїng [ol] Türkçe Çevirisi: Bu mezar mümin Yoluta’nındır. N: 10 (N. R. 2010 M-N: 17) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܟܘܓܡܘܢ ܛܐ ܟܘܫܢܐܢܨ ... ]ܢܝܢܓ[ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ kwgmwn ṭʾ qwšnʾnṣ [nyng] 1) pu q(a)ḇrā Kögmünṭe Qušnānṣ-[nїng] ʾwl ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Kögmünte Quş(t)anç’ındır. N: 11 (N. R. 2010 M-N: 18) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ . . . . ܨܛܐܪܡ ܢܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ . . . . ṣtʾrm nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā . . . . [quštānṣ] Tär(ī)m - nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Terim [Quştanç]’ındır. N: 12 (N. R. 2010 M-N: 19) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܣܝ]ܝܩܪܓܝ[ܣ ܟܘ]ܫܢܐܢܨ[ ]ܢܝܢܓ[ ܐܘܠ 409 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ sy[ywrgy]s qw[šnʾ]ṣ [nyng] 1) pu q(a)ḇrā Se[yorgi]s Qu[šnā]ṣ-[nїng] ʾwl ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Seyorgis Quştanç’ındır. N: 13 (N. R. 2010 M-N: 21) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ]ܩܒܪܐ[ ܐܠܝܛܝܡܘܪ ܢܝܢܓ ]ܐܘܠ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw [qḇrʾ] ʾlyṭymwr nyng [ʾwl] 1) pu [q(a)ḇrā] Eliṭimur-nїng [ol] Türkçe Çevirisi: Bu mezar Elitimur’undur. N: 14 (N. R. 2010 M-N: 22) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܐܠܟܣܢܕ]ܪܘܣ[ . . . . )2 ܐܝܟ . . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksnd[rws] . . . . 1) Al(e)ks(a)nd[ros] . . . . 2) ʾyk . . . . 2) ik . . . . Türkçe Çevirisi: Aleksandros ik. N: 15 (N. R. 2010 M-N: 24) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܦܨܝܐ ܛܠܝܪ ܟܘܛܐܨܝ ܢܝܢܓ ܐܘܠ 410 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ bṣyʾ ṭlyr kwṭʾṣy nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā B(i)ṣya Ṭ(i)lir Qu(š)ṭāṣi- nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Bizya Tilir Quştaç’ındır. N: 16 (N. R. 2010 M-N: 27) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܝܘܗܢܐܢ ܟܘܫܢܐܢܨ ܢܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ywhnʾn qwšnʾnṣ nng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Yoh(a)n(n)ān Qušnānṣ- n(ї)ng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Yohannan Quşnanç’ındır. N: 17 (N. R. 2010 M-N: 28) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܝܘܠܝܨܐ ܟܘܫܢܐܨ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ywlyṣʾ qwšnʾnṣ nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Yoliṣā Qušnānṣ-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Yoliza Quşnanç’ındır. N: 18 (N. R. 2010 M-N: 12; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 15) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܒܘܩܪܐ ܩܫܝܫܐ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ bwqrʾ qšyšʾ nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Buqra112 q(a)š(š)īšā-nїng ol 112 N. Ruji bu ismi “ܥܡܝܛܐ” (ʿmitā) şeklinde okumuştur. 411 Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz Buqra’nındır. N: 19 (N. R. 2010 M-N: 14; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 16) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܐܘܓܢ ܩܫܝܫܐ ܢܝܢܓ ]ܐܘܠ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ʾwgn qšyšʾ nyng [ʾwl] 1) pu q(a)ḇrā Og(a)n (Ugan)113 q(a)š(š)īšā-nїng [ol] Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz Ogan (Ugan)’ındır. N: 20 (N. R. 2010 M-N: 11; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 21) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܥܡܢܘܐܝܠ ܘܫܝܫܐ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ʿmnwʾyl qšyšʾ nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Em(m)(a)nuel q(a)š(š)īšā- nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz Emmanuel’indir. N: 21 (N. R. 2010 M-N: 13; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 22) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ . . . ܐܣܛܦܢܘܣ ܩܫܝܫܐ ܢܝܢܓ ܩܒܪܐܣܝ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw . . . ʾ sṭpnws qšyšʾ nyng qḇrʾsy ʾ wl 1) h(ā)n(ā)w . . . Esṭ(e)p(a)nos q(a)š(š)īšā-nїng q(a)ḇrāsı ol 113 Dickens ve Halbertsma bu özel ismi Avgen şekliyle çevirmişlerdir. Süryanicede alap ve vav harfinin kelime başında yazımı o,u harflerini verebilir. Bu sebeple burada N. Ruji’nin okuması esas alınmıştır. 412 Türkçe Çevirisi: Bu papaz Estepanos’un mezarıdır. N: 22 (N. R. 2010 M-N: 26; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 23) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܛܘܢܓܐ ܡܚܝ ܣܥܘܪܐ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ṭwngʾ mḥy sʿwrʾ ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Ṭūngā mḥ(a)y114 s(ā)ʿorā ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar kilise bekçisi mümin Tunga’nındır. N: 23 (N. R. 2010 M-N: 23; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 29) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܗܢܘ ܩܒܪܗ ܣܪܓܝܣ ܐܪܟܝܕܝܩܘܢ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) hnw qḇrh srgys ʾrkydyqwn nyng (wl) 1) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h S(a)rgīs arkidy(ā)qon-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar baş diyakon Sargis’indir. N: 24 (N. R. 2010 M-N: 9; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 30) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܚܕܘܬܐ کܘܫܢܐܢܨ ܢܝܢܓ ܐܘܠ 114 M. Dickens ve T. H. F. Halbertsma 2018 yılındaki makalesinde bu kelimeyi özel isim olarak (Mahi) okumuştur fakat mezar taşlarında mhaymnā (mümin, inançlı) sözcüğü bazen kısaltılmış haliyle ܡܚܝ (Mahi) yazılmaktadır. Bunu göz önünde bulundurarak çeviride mümin manasıyla yorumlanması daha uygun görülmüştür. Aynı zamanda bu yazıtın Niu Ruji tarafından çevirisi farklıdır, çalışmamız içerisinde M. Dickens ve T. H. F. Halbertsma’nın okumaları esas alınmıştır. 413 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ḥdwtʾ qwšnʾnṣ nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Ḥ(a)dutā115 Qušnānṣ-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Hadutha Quştanç’ındır. N: 25 (N. R. 2010 M-N: 20; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 33) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܩܣܛܘܢ )ܕ(ܣܘܒܪܥܘܢ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ qsṭws (d)swbrʿwn nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Q(u)sṭus (Quštānṣ) (d)- Sob(o)rʿon116-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Quştus (veya Quštanç) Soborʿon’undur. N: 26 (N. R. 2010 M-N: 25; T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 70) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܫܘܗܐܪ کܘܫܢܐܢܨ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ šwhʾr kwšnʾnṣ nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Š(o)whar Qušnānṣ-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Şovhar117 Quşnanç’ındır. 115 Niu Ruji bahsi geçen yazıttaki özel ismi “ܩܕܘܛܐ” (Qadutā) şeklinde okumuştur ancak yazıtın görselinde de görüldüğü gibi burada geçen özel isim “ܚܕܘܬܐ” (Ḥadutā)dır. 116 Niu Ruji bu yazıttaki özel ismi “Solqun” olarak okumuştur ancak Dickens ve Halbertsma’nın okumaları esas alınmıştır. 117 Niu Ruji, bu yazıtta geçen ismi “Bursar” olarak okumuştur ancak çalışmamız içerisinde Dickens ve Halbertsma’nın okumaları tercih edilmiştir. 414 N: 27 (T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܝܘܣܦ ܩܫܝܫܐ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ywsp qšyšʾ nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Yos(e)p q(a)š(š)īšā-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar papaz Yosep’indir. N: 28 (T. H. F. H. & M. D. 2018 N: 12) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܗ ܐܠܝܫܒܥ کܐܛܘܢ ܢܝܢܓ ܐܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ʾlyšbʿ ḵʾṭwn nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Elišb(a) Ḵ(ā)ṭūn-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Elizabet Katun’undur. N: 29 (P. G. B. 2015 S: 226)118 Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܦܘ ܩܒܪܐ ܐܪܐܘܣ کܐܬܘܢ ܢܝܢܓ ܐ]ܘܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) pw qḇrʾ ʾrʾws kʾtwn nyng ʾwl 1) pu q(a)ḇrā Araus Ḵ(ā)ṭūn-nїng ol Türkçe Çevirisi: Bu mezar Araus Katun’undur. 118 Bu yazıtın okunuşu P. G. Borbone’nin 2015 tarihli makalesinde 224-227 sayfaları arasında ayrıntılarıyla tartışılmıştır. Borbone ilgili yazıtın okunuşuyla ilgili ihtimalleri değerlendirerek en uygun okunuşunu bu haliyle vermiştir ve çalışmamızda Borbone’nin okunuşu esas alınmıştır (2015, 226). 415 2.3.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (T. H. F. H. 2015 N: 1) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 336). N: 2 (T. H. F. H. 2015 N: 2) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 2: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 339). N: 3 (T. H. F. H. 2015 N: 3) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 3: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 341). 416 N: 4 (T. H. F. H. 2015 N: 4) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 4: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 346). N: 5 (T. H. F. H. 2015 N: 5) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 5: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 348). N: 6 (T. H. F. H. 2015 N: 6) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 6: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 351). 417 N: 7 (T. H. F. H. 2015 N: 7) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 7: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 353). N: 8 (T. H. F. H. 2015 N: 9) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 8: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 357). N: 9 (T. H. F. H. 2015 N: 10) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 9: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 359). 418 N: 10 (T. H. F. H. 2015 N: 11) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 10: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 361). N: 11(T. H. F. H. 2015 N: 13) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 11: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 368). N: 12 (T. H. F. H. 2015 N: 14) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 12: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 371). 419 N: 13 (T. H. F. H. 2015 N: 17) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 13: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 382). N: 14 (T. H. F. H. 2015 N: 18) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 14: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 383). N: 15 (T. H. F. H. 2015 N: 19) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 15: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 388). 420 N: 16 (T. H. F. H. 2015 N: 20) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 16: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 390). N: 17 (T. H. F. H. 2015 N: 24) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 17: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 402). N: 18 (T. H. F. H. 2015 N: 25) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 18: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 403). 421 N: 19 (T. H. F. H. 2015 N: 26) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 19: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 404). N: 20 (T. H. F. H. 2015 N: 27) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 20: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 405). N: 21 (T. H. F. H. 2015 N: 28) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 21: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 406). 422 N: 22 (T. H. F. H. 2015 N: 31) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 22: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 416). N: 23 (T. H. F. H. 2015 N: 32) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 23: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 419). 423 N: 24 (T. H. F. H. 2015 N: 34) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 24: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 427). N: 25 (T. H. F. H. 2015 N: 35) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 25: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 429). 424 N: 26 (T. H. F. H. 2015 N: 36) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 26: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 430). N: 27 (T. H. F. H. 2015 N: 37) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 27: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 432). N: 28 (T. H. F. H. 2015 N: 38) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 28: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 434). 425 N: 29 (T. H. F. H. 2015 N: 39) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 29: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 436). N: 30 (T. H. F. H. 2015 N: 40) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 30: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 438). N: 31 (T. H. F. H. 2015 N: 41) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 31: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 439). 426 N: 32 (T. H. F. H. 2015 N: 42) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 32: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 440). N: 33 (T. H. F. H. 2015 N: 43) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 33: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 441). N: 34 (T. H. F. H. 2015 N: 44) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 34: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 443).119 119 Bailingmiao’da bulunan bu yazıtın bir görseli bulunmamaktadır (Halbertsma, 2015, 443). 427 N: 35 (T. H. F. H. 2015 N: 45) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 35: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 444). N: 36 (T. H. F. H. 2015 N: 46) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 36: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 445). N: 37 (T. H. F. H. 2015 N: 47) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 37: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 447). 428 N: 38 (T. H. F. H. 2015 N: 48) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 48: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 448). N: 39 (T. H. F. H. 2015 N: 49) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 39: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 450). N: 40 (T. H. F. H. 2015 N: 50) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 40: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 451). 429 N: 41 (T. H. F. H. 2015 N: 51) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 41: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 452). N: 42 (T. H. F. H. 2015 N: 52) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 42: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 453). N: 43 (T. H. F. H. 2015 N: 53) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 43: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 454). 430 N: 44 (T. H. F. H. 2015 N: 54) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 44: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 455). N: 45 (T. H. F. H. 2015 N:55) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 55: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 456). N: 46 (T. H. F. H. 2015 N: 56) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 46: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 457). 431 N: 47 (T. H. F. H. 2015 N: 57) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 47: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 460). N: 48-49 (T. H. F. H. 2015 N: 58-59) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 48-49: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 467-468). 432 N: 50-51-52 (T. H. F. H. 2015 N: 60-61-62) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 50-51-52: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 469-472). N: 53-54 (T. H. F. H. 2015 N: 63-64) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 53-54: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 474-475). 433 N: 55 (T. H. F. H. 2015 N: 65) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 55: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 475). N: 56 (T. H. F. H. 2015 N: 66) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 56: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 477). 434 N: 57 (T. H. F. H. 2015 N: 67) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 57: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 479). N: 58 (T. H. F. H. 2015 N: 68) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 58: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 484). N: 59 (T. H. F. H. 2015 N: 69) YAZITIN GÖRSELİ Görsel 59: İç Moğolistan Nestûrî Mezar Taşı (Halbertsma, 2015, 491). 435 2.4. Quanzhou (Zayton) Bölgesinde Bulunan Mezar Taşları Çin’in önemli kıyı limanlarından Quanzhou kenti, Nestûrî bulguları açısından zengin olan bir diğer bölgedir. Ticaretin aktif olarak yapıldığı Quanzhou, pek çok farklı milletin ve kültürün bir arada olduğu kozmopolit bir şehirdir. Bu durum dillerin, dinlerin ve kültürel birikimlerin kaynaşmasını sağlamaktadır, bilhassa bu durum Çin topraklarında Nestûrî inancın yansımalarıyla karşılaşmamıza neden olmuştur. Quanzhou Bölgesinde toplamda 13 mezar taşı incelenmiş, bu taşlardan 10 tanesi tarihliyken 2 tanesi tarihsiz yazılmıştır. Aynı zamanda herhangi bir yazı ve tarih bulunmayan 1 adet de yazısız mezar taşı bulunmaktadır. 2.4.1. Tarihli Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (S. L. 2012 N: B19 (=Z5)]120 Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܩܕܘܢܝܐ ܠܝܥ ܦܝܠܝܦܘܣ کܐܢ ܐܘ )2 ܐܠکܣܢܕܪܐܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫܝ ܝܝܠ ܡܝܢܓ )3 ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܒܝܪ ܛܐ ܣܐܟܢܝܢܨ ܐܝ ܣܐܟܝܙ ܝܐܢܓܙ )4 ܛܐ ).( ܢܨܝܢܨ ܘܝܝܨ ܝܢܝܡ )5 ܡܝ)؟()ܠ؟(ܢ ܩܥܘ)ܡ؟(ܪܙܝܢܨ ܙܘܙ )6 ܠܣܝܢ ܘܨ)؟( ܝܛܐܝܐ)؟ܐܠܝܐ( ܘܛܐ )7 ܛܒکܐܨ ܣܐکܝܫܝ ܐܘܘܛܝܝܠ )8 ܛܘکܣܘܢܨ ܐܙ ܝܝܛܝ ܝܐܢܓܝܕܐ )9 ܛܐܐ ܦܩܛܐܠܘ)؟(ܝ ܢܘکܛܣ)؟(ܐ ܐܠܙܝ )10 ܢܐܒܐکܝܠ ܐܘکܠܝ ܙܝܣܢ ܡܐܠک )11 ܛܐܓ ܙܝ ܒܐܓ ܢܒܢܠܘ ܢܝܢܓ ܦܝ )12 ܝܝܛܝ کܘܪ ܛܘܐܨ ܨܘܨܝܫܐ ܐܠܝܓ 120 Metnin Süryanice ve harf çeviriminde Samuel N. C. Lieu, Majella Franzmann ve Peter Zieme’nin okumaları dikkate alınmıştır. 436 )13 ܢܝܢܓ کܛܘܢܝ ܩܡܨܐ کܐܛܘܢ )14 ܛܘܟܐܠ ܝܝܓܝܪܡܝ ܝܐܫܝܢܛܐ )15 ܛܐܢܓܪܝ ܝܐܪܠܝکܝܢ ܦܘܝܛܘܪܕܝ )16 ܦܘ ܣܝܢ ܩܘܒܪܐ ܝܐܨܝܢܛܐ )17 کܝܙܐܠܛܝ ܘ ܦܘ ܩܝܡܨܐ )18 کܐܛܘܢ ܢܘܢܓ )؟( ܐܘܣܘܛܝ ܐܘܫܛܡکܬܐ ܐܩܝ)؟( )19 ܦܝܪܠܝ )؟(ܝ ܐܘکܠܝ کܝܙܝ ܘܐܪܘکܝ کܐ ܝ)؟( ܐܕܓܘ )20 ܐܪܘܐ ܐܣܝܠܘ ܐܘܝܣܬܐܠܘ ܦܝܪ ܡܐܟܝ ܝܐܛ ܦܘܠܙܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mqdwnyʾ lyʾ pylypws kʾn ʾwkly 1) M(a)q(a)donyā-lїʾ Pilipos kan oklї 2) ʾlksdrʾws kʾn sʾkyšy yyl myn(g) 2) Al(e)ks(a)ndrʾos kan sakїšї yїl min(g) 3) ʾlṭy ywz byr tʾ sʾkzynṣ ʾy sʾkyz yʾngy 3) alṭї yüz bir-tä sak(i)zinṣ ay säkiz yangї 4) tʾ (.)nṣynṣ wyyṣ ynym(?) 4) ta (.)nṣynṣ wyyṣ ynym(?) 5) my(?).(l?)n qʿw.(m?)rzynṣ zwz 5) my(?).(l?)n qʿw.(m?)rzynṣ zwz 6) lsyn wṣ(?) yṭʾyʾ (ʾlyʾ?) wṭʾ 6) lsyn wṣ(?) yṭʾyʾ (ʾlyʾ?) wṭʾ 7) ṭʾbkʾṣ sʾkyshy ʾwwṭ yyl 7) ṭabkaṣ sakїsi ūūṭ yїl 8) ṭwkswnṣ ʾy yyṭy yʾngydʾ 8) ṭoksunṣ ay yiṭi yangїda 9) ṭʾʾ pq ṭʾlw(?)y nwkṭh(?)ʾ ʾlzy 9) ṭaa pq ṭalw(?)y nwkṭh(?)a alzy 10) nʾbʾkyl ʾwkly zysn mʾlk 10) Nabakil oklї zysn malk 11) ṭʾg zy bʾg nbnlw nyng py 11) ṭäg zy bag nbnlw nyng py 12) yyṭy kwr twʾṣ ṣwṣyšʾ ʾlyg 12) yyṭy kwr twaṣ ṣwṣyša alyg 13) nynʿ (?) ḵʾṭwny qmṣʾ ḵʾṭwn 13) ninʿ (?) Ḵāṭūnї Q(a)mṣā Ḵāṭūn 14) ṭwkʾl yygyrmy yʾšynṭʾ 14) ṭükäl yigirmi yašїnṭā 15) ṭʾngry yʾrlykyn pwyṭwrdy 15) ṭengri yarlїkїn büṭürdi 16) pw syn qwḇrʾ ʾṣynṭʾ 16) pu sїn qubrā iṣinṭä 17) xyzlʾlṭy w pw qymṣʾ 17) xızlälṭi w pu Q(a)mṣā 18) xʾṭwn nwng ʾwswṭy ʾwšṭmxtʾ ʾqy(?) 18) Xaṭun-nung ösüṭi ušṭm(a)htā aqy(?) 19) pʾrly y(?) ʾwkly kyzy wʾwrwky kʾ 19) parly y(?) oklї kїz urukї kā y(?) ädgü y(?) ʾdgw 20) arwa(n) asїlu üstälü pir maki yaṭ 20) ʾrwʾ ʾsylw ʾwystʾlw pyr mʾky yʾṭ polzun āmīn pwlzwn ʾmyn 437 Türkiye Türkçesine Aktarımı: Makedonyalı Philip Han’ın oğlu Aleksandros Han takvimine göre 1601 (1290) senesi, sekizinci ayın sekizinci gününde, Tabgaç takvimine göre uut yılında, ……. eşi (karısı) Kamza Katun yirmi yaşında Tanrı’nın emrini yerine getirdi. Bu hanımefendinin ruhu cennette kalsın. Onun ruhu, çocukları ve torunlarıyla gittikçe artacak. (O) hatırlansın, amin.121 N: 2 (N. R. 2010 Q-N: 6) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܘܒܪܐ ܘܪܚܐ ܕܩܘܕܫܐ )2 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫܝ ܝܝܠ ܐܢܓ )3 ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܦܝܪܛܐ ܣܐܟܝܙܢܨ ܐܝ ܣܐܟܝܙ )4 ܝܐܢܓܝܛܐ ܒܫܢܐܬ )5 ܐܠܦ ܫܬܡܐܐ ܘܚܕ ܐܬܪܐ )6 ܠܝܘܢ ܗܘܐ ܐܘܠܣܐܪ )7 ܛܐܒکܐܨ ܣܐܟܫܝ ܐܘܕ ܝܝܠ )8 ܛܐܡܘܙ ܐܝ ܝܝܛܝ ܝܐܢܓܝܕܐ )9 ܣܐܢܡܩ ܛܐܪܝܡ ܐܪܝܦ )10 . . ܐܩܝܐܠܪܟܐ ܣܢܡܩ )11 ܛܐܪܝܡ ܦܘ ܚܪܛܘܪܨܝ )12 ܛܐ ܐܪܛܝܦ ܩܨ ܝܦ . . . . )13 ܐܪܝܓ ܣܢܡܐܩ ܟܐܛܘܢ )14 ܛܘܪܛ ܝܝܓܝܪܡܝ ܝܐܫܝܢܛܐ )15 ܛܢܓܪܝ ܝܐܪܠܟܝܢ ܦܘܝܛܘܪܛܝ )16 ܦܘ ܣܝܢ ܩܒܪܐ ܐܝܨ ܝܢܛܐ )17 ܟܝܙܐܠܢܕܩܘ ܦܘ ܐܪܝܡ )18 ܟܐܬܘܢܝܢ ܐܩܝܣܘܛܝ ܐܘܫܛܝܡܐܟܛܐ ܐܪܕܝ )19 ܦܐܪܠܝܟ ܐܩܟܠܝܐܠܪ ܐܩܢܝ ܡܐܢܓܘ ܡܐܢܓܘ )20 . . . . ܝܐܕ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܢ 121 Bu yazıtın henüz araştırmacılar tarafından tamamı deşifre edilememiştir; dolayısıyla Türkçe’ye aktarımında eksiklikler vardır. 438 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ wrwḥʾ dqwdšʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā w-Rūḥā d- 2) ʾlksndrws kʾn sʾkyšy yyl mng Qūdšā 3) ʾlṭy ywz byr ṭʾ sʾkyzynʿ ʾy sʾkyz 2) Al(e)ks(a)ndros kan sakїšї yїl m(ї)ng 4) yʾngyṭʾ bšnʾṯ 3) alṭї yüz bir ṭä säkizinʿ ay säkiz 5) ʾlp štmʾʾ ḥdʾ ʾtrʾ 4) yangїṭa b(a)šnaṯ 6) lywn hwʾ ʾyṭsʾr 5) āl(a)p š(i)tmāʾā ḥdā ātrā 7) ṭʾbkʾʿ sʾkyšy ʾwd yyl 6) ly(a)w(a)n hwā ayṭsar 8) ṭʾmwz ʾy yyty yʾngydʾ 7) ṭabkaʿ sakїšї ʾūd yїl 9) sʾnmq ṭrym ʾryp 8) ṭām(m)uz ay yiti yangїda 10) . . . ʾwylʾ rkʾ sʾnmʾq 9) Sanm(a)q Ṭ(ä)rim ärip 11) tʾrym pw yyrṭynʿy 10) . . . ülärkä Sanmaq 12) ṭʾ ʾrṭyp kʾʿyp . . . . 11) Tärim pu yirṭunʿi 13) ʾryg snmʾq ḵʾṭwn 12) ṭä arṭїp kaʿїp . . . . 14) ṭrym yygrymy yʾšynṭʾ 13) arїg S(a)nmaq Ḵāṭūn 15) ṭngry yʾrlykyn pwyṭwrṭy 14) Ṭ(ä)rim yig(i)rmi yašїnṭa 16) pw sn qwḇrʾ ʾʿynṭʾ 15) ṭengri yarlїkїn püṭürṭi 17) kyzlʾndwq pw ʾryg 16) pu s(i)n qaḇra iʿinṭä 18) ḵʾṭwnyng ʾwyswṭy ʾwšṭymʾkṭʾ ʾrdy 17) kizlanduq pu arїg 19) pʾrlyk ʾwklylʾr ʾwny mʾngw mʾngw 18) Ḵāṭūnїng ösüṭi ušṭїmahṭa erdi 20) . . . . . . . yʾd pwlswn ʾmyn 19) parlїk oklїlar onї mängü mängü 20) . . . . . . . yad polsun āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul ve kutsal ruh adına. Aleksandros Han takvimine göre 1601 (1290) senesinde, Tabgaç takvimine göre ud yılının, Temmuz ayı Sanmak Katun bu dünyadan ayrıldı. İffetli eş Sanmak Katun, Tanrı’nın emrini yirmi yaşında yerine getirdi. Bedeni bu mezara defnedilmiştir. Bu iffetli kadının ruhu cennette idi. Ebediyette bütün kızları onun için. (O) hatırlansın, amin. 439 N: 3 (N. R. 2010 Q-N: 8) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܩܒܪܐ )2 ܘܪܘܚܐ ܕܘܩܕܫܐ ܠܝܠܡܢ )3 ܡܘܕܘܢܝܐ ܦܐܠܝܟܠܝܟ )4 ܦܝܠܝܦܘܣ کܐܢ ܐܘکܠܝ )5 ܐܠکܣܢܕܪܘܣ ܐܝܠܝܓ ܟܐܢ ܣܐ )6 ܟܝܫܝ ܝܝܠ ܡܝܢܓ )7 ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܣܐܟܝܫܙ ܝܝܠܝܢܛܐ )8 ܛܘܝܪܟ ܣܐܟܝܫܝ ܦܝܨܝܢ ܝܝܠ )9 ܨکܫܦܛ ܐܝ ܐܘܢ ܝܐܢܓܝܛܐ )10 ܟܘܛܠܘܟ ܟܘܫܛܐܢܨ )11 ܐܝ ܟܘܕܘܪ ܟܐܛܘܢ )12 ܐܘܛܘܙ ܐܝܟܝ ܝܐܫܝܢܛܐ )13 ܛܢܓܪܝ ܝܐܪܠܝܟܝ ܦܘܛܘܪܕܝ ܦܘ )14 ܣܐܢܓܘܡ ܢܢܓ ܐܫܠܝܟܝ )15 ܐܘܝܢܩܛܐ ܡܢܓܘ ܐܘܫܛܝܡܐܟܕܐܟܝ )16 ܣܪܐ ܪܦܩܐ ܪܚܝܐ ܐܪܝܡ )17 ܟܝܙܐܠܪ ܦܝܪܐܠ ܝܘܪܬ )18 ܛܘܪܘܦ . . . . )19 ܐܘܪܘܢ ܛܘܛܘܦ ܡܢܓܘ )20 ܐܛ ܝܢܓܝ ܦܘܠܣܘܢ )21 . . . . ܦܘ ܩܒܪܐ ܣܝܢ ܛܐ )22 ܟܝܙܐܠܢܕܘܪܕܝ ܐܘܝܙܘܛܝ ܡܢܓܘ ܡܢܓܩ )23 ܐܘܫܛܡܐܟ ܐܝܨ ܝܢܛܐ ܝܐܛܐܡܐܟܛܐ )24 ܡܐܢܓܝ ܡܐܢܓܝ ܐܛ ܝܐܢܓܝ ܦܘܠܣܘܢ )25 ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā 2) wrwḥʾ dqdšʾ lylmʾn 2) w-Rūḥā d-Qūdšā l-(ʿ)ālmīn 440 3) mqdwnyʾ bʾlyklyk 3) M(a)q(a)donya balїklїk122 4) pylypws kʾn ʾwkly 4) Pilipos kan oklї 5) ʾlksndrws ʾylyg kʾn sʾ 5) Al(e)ks(a)ndros ilig kan sa 6) qyšy yyl myng 6) qїšї yїl mїng 7) ʾlṭy ywz sʾkyz yylnṭʾ 7) alṭї yüz säkiz yїl(ї)nṭa 8) ṭwrk sʾqyšy pyṣyn yyl 8) Ṭürk saqїšї piṣīn yїl 9) ṣkšpṭ ʾy ʾwn yʾngyṭʾ 9) ṣ(a)kš(a)p(u)ṭ ay on yangїṭa 10) kwtlwk qwšṭʾnṣ 10) Kutluk Qušṭānṣ 11) ʾy kwdwr ḵʾtwn 11) ay Kūdur Ḵātūn 12) ʾwṭwz ʾyky yʾšynṭʾ 12) oṭuz iki yašїnṭa 13) ṭngry yʾrlyky pwyṭwrdy bw 13) ṭ(e)ngri yarlїkї püṭürdi bu 14) sʾngwm nyng ʾšlyky 14) sängüm nїng äšliki 15) ʾwyzwṭy mngw ʾwšṭymʾkdʾky 15) özüṭi m(ä)ngü ušṭїmahdakї 16) srʾ rpqʾ rḥyl ʾryg 16) s(a)ra r(e)pqa r(a)ḥel arїg 17) kyzlʾr pyrlʾ ywrṭ 17) kїzlar pirlї yurṭ 18) ṭwṭwp 18) ṭuṭup 19) ʾwrwn ṭwṭwp mngw 19) orun ṭuṭup m(ä)ngü 20) ʾṭ yngy pwlswn 20) aṭ y(a)ngї polsun 21) . . . . pw qbrʾ syn ṭʾ 21) . . . . pu q(a)ḇrā sin ṭä 22) kyzlʾndwrdy ʾwyzwṭy 22) kizländürdi özüṭi 23) ʾwšṭymʾk ʾyṣynṭʾ yʾṭʾmʾkṭʾ 23) ušṭїmah iṣinṭä yaṭamakṭa 24) mngy mngy ʾt yʾngy pwlswn 24) m(ä)ngi m(ä)ngi at yangї polsun 25) ʾmn 25) ām(ī)n Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına. Makedonya şehrinden Philip Han’ın oğlu Aleksandros İlig Han takvimine göre 1608 (1297) senesinde, Türk takvimine göre piçin yılının, on ikinci ay (çakşaput), onuncu günü Kutlu Kudur Katun, otuz iki yaşında, Tanrı’nın isteğini yerine getirdi. Komutanın eşinin (karısı) ruhu 122 Quanzhou yazıtları içerisinde dikkat çekici diğer bir husus, metinlerde yazılan “Mak(g)adonya balїklїk, balїklї veya balїk” sözcükleridir. Yazıtların çevirilerinde buna benzer kelimelerin geçtiği yerler "Makedonya şehrinden” anlamıyla çevrilmiştir çünkü metinlerde bu kelimeler “Makedonya şehrinden gelen” manası ile kullanılmıştır (Lieu, 2012, 162-163). “Balık” kelimesinin “bal+” kökünden geldiği “bal+çık”, “çamur” manalarından tahavvül ederek çamurdan yapılan duvarla çevrilmiş manasında “şehir” anlamını bulduğu bilinmektedir (Ercilasun, 2022, 311-312). Bu bağlamda Makedonya bir krallık olmasına rağmen taş ustaları şehir anlamına gelen “balık” kelimesini tercih etmiştir dolayısıyla çeviriler metne sadık kalınacak şekilde yapılmıştır. 441 sonsuza dek cennette dinlensin. Azizler Sara, Rebeka ve Rahel123 ile birlikte şöhreti sonsuza dek yenilenecek. Bedeni bu mezara yatırıldı. Ruhu cennette kutsansın, (o) hatırlansın. Amin. N: 4 (N. R. 2010 Q-N: 1; S. L. 2012 N: B17 (=Z25)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܘܒܪܐ ܘܪܘܚܐ ܕܩܘܕܫ]ܐ[ )2 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫܝ ܝܝܠܝ )3 ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܘܢ ܐܘܨ ܝܝܠܝܢܛܐ )4 ܛܐܒکܐܨ ܣܐکܝܫܝ ܐܘܘܕ ܝܝܠ ܐܘܢ )5 ܐܙ ܝܝܓܝܪܡܝ ܐܠܛܝ ܛܐ کܘܨܘ )6 ܦܐܠܝک ܠܝک ܛܘܥܡܝܫ ܐܛܐ ܐܪ )7 ܢܝܢܓ ܐܘکܠܝ ܐܘܫܛܐ ܛܐܣکܐܢ )8 ܐܠܛܡܝܫ ܝܝܛ ܝܐܫܢܛܐ ܦܘ )9 ܨܝܛܘܢ ܦܐܠܝک کܐ کܝܛܦ )10 ܛܢܓܪܝ ܝܐܪܠܝکܝܢ ܦܘܝܠܘܪܕܝ ܐܘ )11 ܙܘܬܝ ܐܘܫܛܡܐ کܛܐ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ wrwḥʾ dqwdšʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā w-Rūḥā d- 2) ʾlksndrws kʾn sʾkyšy yyl(y) Qūdšā 3) myng ʾlṭy ywz ʾwn ʾwṣ yylynṭʾ 2) Al(e)ks(a)ndros kan sakїšї yїl(ї) 4) ṭʾbkʾṣ sʾkyšy ʾwwd yyl ʾwn[ynṣ] 3) mїng alṭї yüz on üṣ yїlїnṭā 5) ʾy yygyrmy ʾlṭy ṭʾ kwṣw 4) ṭabkaṣ sakїšї ūd yїl on[unṣ] 6) bʾlyk lyk ṭwʿmyš ʾtʾ ʾr 5) ay yigirmi alṭї-ṭā Koṣo 7) nyng ʾwkly ʾwšṭʾ ṭʾskʾn 6) balı(k)ʿ-lıʿ Ṭuʿmїš Atā är- 8) ʾlṭmyš yyṭy yʾšynṭʾ pw 7) nїng oklї Ušṭā Ṭaskan 9) ṣyṭwn bʾlyk kʾ yyṭp 8) alṭmїš yiṭi yašїnṭā pu 10) ṭngry yʾrlyʿyn bwyṭwrdy ʾw 9) Ṣ(a)yṭun balı(k)ʿ-ka yiṭ(i)p 11) zwṭy ʾwšṭmʾk ṭʾ pwlswn ʾmyn 10) ṭ(e)ngri yarlїkїn büṭürdi ö-(?) 11) (ö)züṭi ušṭmah-ṭā polsun amin 123 Bu yazıtta geçen “Sara (Sâre) Hz. İbrahim’in, Rebeka İshak’ın, Rahel Hz. Yakup’un eşidir. Aynı zamanda yazıtlar arasında ilk defa sözü edilen üç kutsal kadının isminin geçmesi ilginçtir (Rybatzki, 2004, 283; Hiebel, 2021, 15-17). 442 Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul ve kutsal ruh sonsuza dek. Aleksandros Han takvimine göre 1613 (1302) senesi, Tabgaç takvimine göre ud yılında, onuncu ayın yirmi altıncı gününde. Tuymış Ata’nın oğlu, Qoço şehrinden Uşta Taşkan, altmış yedi yaşında Zayton şehrine gelerek Tanrı’nın emrini yerine getirdi. Onun ruhu cennette olsun, (o) hatırlansın amin. N: 5 (N. R. 2010 Q-N: 2; S. L. 2012 N: B20 (=Z2)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܘܒܪܐ )2 ܘܪܘܚܐ ܕܩܘܕܫܐ )3 ܐܠܠܡܝܢ ܐܡܝܢ )4 ܡܩܕܘܢܝܐ ܦܘܠܝک )5 ܠܝک ܦܝܠܝܦܘܣ کܐܢ )6 ܐܘکܠܝ ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ )7 ܐܝܠܝܓ کܐܢ ܣܐکܝܫܝ )8 ܝܝܠ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ )9 ܝܘܙ ܐܘܢ ܐܠܛܝ ܛܐ )10 ܛܐܒکܐܨ ܣܐکܝܫܝ )11 ܠܘܘ ܝܝܠܝ ܐܘܢܘܢܨ ܐܝ )12 ܐܘܢ ܐܠܛܝ ܟܝܨܐܣܝ )13 ܣܘܝܪܘܓ ܣܐکܝܫܝ ܝܝܠ )14 ܛܘܟܘܙ ܐܝ ܐܘܢ ܐܝܟܝ )15 ܟܝܨܐܣܝܛܐ ܝܐܛ ܦܘܠܣܘ]ܢ[ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā 2) wrwḥʾ dqwdšʾ 2) w-Rūḥā d-Qūdšā 3) lʾlmyn ʾmyn 3) l-(ʿ)ālmīn amin 4) mqdwnyʾ bʾlyk 4) M(a)q(a)donyā balї(k) 5) lyk pylypws kʾn 5) lїʿ Pilipos kan 443 6) ʾwkly ʾlksndrws 6) oʿlı Al(e)ks(a)ndros 7) ʾylyʿ kʾn sʾkyšy 7) iliʿ kan sakїšї 8) yyl myng ʾlṭy 8) yїl mїng alṭї 9) ywz ʾwn ʾlṭy ṭʾ 9) yüz on alṭї ṭa 10) ṭʾbkʾṣ sʾkyšy 10) ṭabkaṣ sakїšї 11) lww yyly ʾwnwnṣ ʾy 11) lūū yılı onunṣ ay 12) ʾwn ʾlṭy kyṣʾsy 12) on alṭї kїṣäsї 13) swyrwg sʾkyšy yyl 13) sürüg säkїšї yїl 14) (?) twkwz ʾy ʾwn ʾyky 14) (?) tokuz ay on iki 15) kyṣʾsyṭʾ yʾṭ pls(n) 15) kiṣäsiṭä yaṭ p(o)ls(u)(n) Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına, sonsuza dek, amin. Makedonya şehrinden Philip Han’ın oğlu Aleksandros İlig Han takvimine göre 1616 (1304) yılında, Tabgaç takvimine göre luu yılı, onuncu ayın on altıncı gecesi, dini takvimde yıl …. dokuzuncu ayın on ikinci gecesi. (O) hatırlansın. 124 N: 6 (N. R. 2010 Q-N: 7; S. L. 2012 N: B22 (=Z26)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܩܒܪܐ )2 ܘܪܘܚܐ ܕܩܘܕܫܐ ܠܟܠܡܝܢ )3 ܡܩܕܘܢܝܐܦܐܠܝܟ ܠܝܟ )4 ܦܝܠܝܦܘܣ کܐܢ ܐܘܟܠܝ )5 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ ܐܝܠܝܓ )6 کܐܢ ܣܐکܝܫܝ ܡܝܢܓ )7 . . . ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܘܢ )8 ܣکܝܙ ܝܝܠ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā 124 İlgili yazıtın deşifre edilmiş birden fazla çevirisi bulunmaktadır. Niu Ruji yazıtın son 4 satırını farklı şekilde deşifre etmiş ve bu mezarın Giorgis’e it olduğu sonucuna varmıştır. Çalışmamızda Lieu’nun okumaları dikkate alınmıştr. 444 2) wrwḥʾ dqwdšʾ lʾlmyn 2) w-Rūḥā d-Qūdšā l-(ʿ)ālmīn 3) mqdwnyʾ bʾlyklyk 3) M(a)q(a)donyā balїklїk 4) pylypws kʾn ʾwkly 4) Pilipos kan oklї 5) ʾlksndrws ʾylyg 5) Al(e)ks(a)ndros ilig 6) kʾn sʾkyšy m[yng](?) 6) kan sakїšї m[їng](?) 7) ʾlṭy ywz ʾwn 7) alṭї yüz on 8) skyz yyl (?) [. . . ] 8) s(ä)kiz yıl (?) [. . . ]125 Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına, sonsuza dek. Makedonya şehrinden Philip Han’ın oğlu Aleksandros İlig Han takvimine göre 1618 (1307) yılı.126 N: 7 (N. R. 2010 Q-N: 10; S. L. 2012 N: B50 (=Z47)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ )2 ܩܒܪܐ ܘܪܘܐ )3 ܕܩܕܫܐ ܠܝܠܡܝܢ )4 ܡܩܕܘܢܝܐ )5 ܦܐܠܝک ܠܝک )6 ܦܝܠܝܦܘܣ کܐܢ )7 ܐܘ ܟܠܝ ܐܠکܣܢܕܪܘܣ )8 ܐܝܠܝک کܐܢ ܣܐکܝܫܝ )9 ܝܝܠ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ )10 ܝܘܙ ܝܝܠܓܪܡܝ )11 ܛܘܝܪܛ ܝܝܠܝܢܛܐ )12 ܛܘܝܪܘ ܣܐکܝܫܝ )13 ܐܘܘܕ ܝܝܠܝ 125 Niu Ruji, yazıtta “on säkiz” sayılarını “säkiz on” şeklinde okumuştur ancak diğer yazıtlardaki tarihlendirmeler de göz önüne alınarak metin içerisinde “on säkiz” yazımı daha doğru kabul edilmiştir. 126 Yazıt eksiktir, Niu Ruji’nin deşifre şekli ile Franzmann ve Lieu’nun yorumlaması farklıdır. Çalışmamızda Franzman ve Lieu’nun okumaları esas alınmıştır. 445 )14 ܐܘܢܘܨ ܐܝ )15 ܐܠܛܝ ܝܐܢܓܝܛܐ )16 ܛܘܝܙ ܝܐܪܝܢܛܐ )17 ܦܪܩܐܡܨܐ کܘܫܛܐ)ܨ( )18 ܡܝܫܚܐ ܢܝܢܓ ܝܐܪܠܝکܝ )19 ܦܘܝܛܘܪܕܝ ܐܘܝܙܘܛܝ )20 ܐܘܫܛܝܡܐܟܕܐ ܐܪ )21 ܪ ܝܐܕ ܦܘܠܙܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšmʾ ʾbʾ 1) b-Š(i)m Abā 2) wḇrʾ (w)rwʾ 2) w(a)-Brā w-Rūḥā 3) dqwdšʾ lʾlmyn 3) d-Qūdšā l-(ʿ)ālmīn 4) mqdwnyʾ 4) M(a)q(a)donyā 5) bʾlyk lyk 5) balїk-lїk 6) pylypws kʾn 6) Pilipos kan 7) ʾwkly ʾlksndrw[s] 7) oklї Al(e)ks(a)ndro[s] 8) ʾylyg kʾn sʾkyšy 8) ilig kan sakїšї 9) yyl myng ʾlṭy 9) yїl mїng alṭї 10) ywz yygrmy 10) yüz yig(i)rmi 11) ṭwrṭ yylynṭʾ 11) ṭörṭ yїlїnṭā 12) ṭwyrq sʾkyšy 12) Ṭürq sakїšї 13) ʾwwd yyly 13) ūūd yїlї 14) ʾwṣwnṣ ʾy 14) onunṣu ay 15) ʾlṭy yʾngyṭʾ 15) alṭї yangї-ṭa 16) ṭwyz yʾrynṭʾ 16) ṭöz yär-in-ṭa 17) prqʾmṣʾ kwšṭʾṣ 17) Barqamṣa Kušnaṣ 18) mšyḥʾ-nyng yʾrlyky 18) m(e)šiḥa-nīng yarlīqī 19) pwṭwrdy ʾwyzwṭy 19) büṭürdi özüṭ-i 20) ʾwšṭymʾkdʾ ʾr 20) ušṭīmah-da är 21) r yʾd pwlzwn ʾmyn 21) –(ü)r yad bol-zun amin Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına, sonsuza dek. Makedonya şehrinden Philip Han’ın oğlu Aleksandros İlig Han takvimine göre 1624 446 (1313) yılı, Türk takvimine göre ud yılının onuncu ay, altıncı gününde gece yarısında Barqamça Kuşnaç (Quştanç) Mesîh’in emrini yerine getirdi, ruhu cennette olsun. (O) hatırlansın, amin! N: 8 (N. R. 2010 Q-N: 9; S. L. 2012 N: B37 (=Z44)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܡܝܢܢܙ ܐܝܐܠܪܢܝܢܓ ܡܪܝ ܚܣܝܐ ܡܪܝ ܫܠܝܡܘܢ ܐܦܝܣܩܘܦܐܢܝܢܓ ܩܒܪܐܣܝ ܘܠ )2 ܐܘܘܕ ܝܝܠ ܣܟܝܨ ܐܝܢܝܢܓ ܐܘܢ ܦܝܫܛܐ ܦܐܫܐܠܦ کܝܠܥܘܨܝ ܙܘܡܐ ܒܝܛܝܡܝܫ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mynzy ʾylʾrnyng mry ḥsyʾ mry 1) minzi il(l)ärning marї ḥ(a)si(r)ā šlymwn ʾpysqwpʾnyng qbrʾsy wl M(a)rї Šlemun ap(p)їsqopā-nїng 2) ʾwwd yyl skyṣ ʾynyng ʾwn pyšṭʾ pʾšṭʾ q(a)brāsї ol pʾšlʾp kylʿwṣy zwmʾ byṭymyš 2) ūd yїl s(ä)kiṣ ay-nїng on piš-ṭä pašlap kїlʿuṣї S(a)wma biṭimiš Türkiye Türkçesine Aktarımı: Bu dönemin en muhterem piskoposu Mar Süleyman’ın mezarıdır. Lider, kilise yöneticisi Savma, bunu ud yılının sekizinci ayının on beşinci gününde (1313 (Selevkos Takvimi’ne göre 1624)] yazdı. Niu Ruji’nin çevirisi şu şekildedir: )1 ܡܚܝ ܐܝܠܝ ܐܠܪ ܢܝܢܓ ܡܪܝ ܚܣܝܐ ܡܪܝ ܫܠܝܡܘܢ ܐܦܝܣܩܘܦܐ ܢܝܢܓ ܩܒܪܐܣܝ ܐܘܠ )2 ܐܘܘܕ ܝܝܠ ܣܟܝܨ ܐܝܢܝܢܓ ܐܘܢ ܦܝܫ ܛܐ ܦܐܫܐܠܦ ܟܝܠܝܦ /// ܦܝܛ /// Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mhy ʾyly lʾr nyng mry ḥsyʾ mry 1) m(a)he aylī-lar-nīng M(a)rī Ḥ(a)sira šlymwn ʾpysqwpʾnyng qbrʾsy wl M(a)rī Šlemun apīsqopā-nīng q(a)bra-sī 2) ʾwwd yyl skynṣ ʾy nyng ʾwn pyš ṭʾ ol pʾšlʾp kylyp /// swmʾ pyṭ/// 2) ud yīl s(ä)kinṣin ay-nīg on biš-ṭä bašlap kälip /// S(a)wma biṭ(i)-(miš)/// Türkiye Türkçesine Aktarımı: Bu Mah ailesinden piskopos Mar Slemun Hazretleri’nin mezarıdır. Ud yılı, sekizinci ay, on beşinci (1313 (Selevkos Takvimi’ne göre 1624)] günü. 447 Bu yazıtın okunuşuyla alakalı son olarak Li Tang 2011 yılında yeni bir öneri sunmuştur (Tang, 2011b, 348-349). Li Tang’ın okuyuşu ise şöyledir: )1 ܡܐܢܝ ܐܪܟܐܠܪ ܢܝܢܓ ܡܪܝ ܚܣܝܐ ܡܪܝ ܫܠܝܡܘܢ ܐܦܣܩܘܦܐ ܢܝܢܓ ܩܒܪܐܣܝ ܐܘܠ )2 ܐܘܘܪ ܝܝܠ ܣܓܝܨ ܐܝ ܢܝܢܓ ܐܘܢ ܦܝܫܛܐ ܦܐܫܐܠܦ ܟܝܠܩܝܨ ܨܘܡܐ ܒܛ. . . . . Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾny ʿrklʾr nyng mry ḥsyʾ mry 1) m(a)ni ärk-lär-nīng M(a)rī Ḥ(a)syra šlymwn ʾpysqwpʾnyng qbrʾsy wl M(a)rī Šlemun epīsqopā-nīng q(a)bra-sī 2) ʾwwd yyl skyṣ ʾy nyng ʾwn pyš ṭʾ ol pʾšlʾp kilmiš swmʾ bṭ….. 2) ud yīl s(ä)kiz ay-nīng on beš-ṭä bašlap qīlmīš S(a)wma biṭ(i)-[miš] Türkiye Türkçesine Aktarımı: Bu, Manihaist ve Yelikewen’in piskoposu Mar Solomon’un mezarıdır. Öküz yılının sekizinci ayının 15. gününde, Savma bunu (yazıtı) gerçekleştirdi ve yazdı. N: 9 (S. L. 2012 N: Y1) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡܗ ܕܡܪܢ ܝܫܘܥ ܡܫܝܚܐ )2 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫ ܝܝܠ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ )3 ܝܘܙ ܝܝܓܪܡܝ ܣܟܝܙ ܝܝܠܢܛܐ ܛܘܝܪܩ ܣܐܢܝ )4 ܝܝܐܠܢ ܝܝܠ ܐܘܨܢܘܨܐܙ ܛܘܟܘܙ ܝܐܢܓܝܛܐ ܛܐܛܘܠܘک )5 ܝܘܐܢܝܣ ܣܡ ܫܐܢܝܢܓ ܐܝܫܠܝܓܝ ܐܠܝܫܒܥ کܐܛܘܢ )6 ܐܘܛܘܙ ܐܘܨ ܝܐܫܝܢܛܐ ܛܢܓܪܝ ܝܐܪܠܝܥܝܢ ܦܘܛܘܪܕܝ )7 ܝܐܫ کܘܛܕܝ ܐܛܘܝܙܝ ܦܘ ܣܝܢ ܩܒܪܐ ܐܝܨܝܢܛܐ )8 ܟܝܙ ܐܠܠܕܝܐܠܪ ܐܘܝܙܘܛܝ ܡܢܓܘ ܘܫܛܡܐکܛܐکܝ )9 ܣܪܐ ܪܦܩܐ ܪܚܝܠ ܐܪܝܥ کܘܢܨܘܐܠܪ ܦܝܪܐܠ ܝܘܪܛ )10 ܐܘܪܘܢ ܛܘܛܘܦ ܡܝܢܓܝ ܡܝܢܓܝ ܐܛ ܫܐܓܝ ܦܘܠܣܘܢ )11 ܐܘܝܪ ܟܐܨ ܐܘܝܕܐܠܪܟܐ ܛܓܝ ܝܐܛ کܝܠܝܠܡܝܫ ܦܘܠܣܘܢ )12 ܐܡܝܢ ܐܝܢ ܘܐܡܝܢ 448 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšhm dmrn yšwʿ mšyḥʾ 1) ba-Šhm(e)h d-m(ā)r(a)n İšoʿ m(e)šiḥā 2) ʾlksndrws kʾn sʾkyš yyl myng ʾlṭy 2) Al(e)ks(a)ndros kan saqїš yїl mїng alṭї 3) ywz yygrmy skyz yylnṭʾ ṭwyrq sʾny 3) yüz yig(i)rmi s(ä)kiz yїl(ї)nṭā Ṭürk 4) yylʾn yyl ʾwṣwnṣ ʾy ṭwkwz yʾngyṭʾ sanї ṭʾṭwlwk 4) yїlan yїl üṣünṣ ay ṭokuz yangїṭā 5) ywʾnys sm šʾnyng ʾyšlygy ʾlyšbʿ Ṭaṭuluq ḵʾṭwn 5) Yo(w)anis S(a)m-šanїng ašligi 6) ʾwṭwz ʾw(y)ʿ yʾšynṭʾ ṭngry yʾrlyʿyn Elīšb(a)ʿ Ḵāṭūn pwṭwrdy 6) oṭuz ü(ç)ʿ yašїnṭā ṭ(e)ngri yarlїʿїn 7) yʾš kwṭdy ʾṭwyzy pw syn qḇrʾ ʾyṣynṭʾ püṭürdi 8) kyzlʾldylʾr ʾwyzwṭy mnngw 7) yaš koṭdї äṭözi pu sїn-q(a)ḇrā iṣinṭā wšṭmʾkṭʾky 8) kizläldilär127 özüṭi m(e)nngü 9) srʾ rpqʾ rḥyl ʾryʿ kwnṣwlʾr pyrlʾ ywrṭ ušṭmahṭakї 10) ʾwrwn ṭwṭwp myngy myngy ʾṭ šʾgy 9) S(a)rā R(i)pqā R(a)ḥel arїg pwlswn konṣu(y)lar pir(l)ā yurṭ 11) ʾwyr kʾʿ ʾwydlʾrkʾ ṭgy yʾṭ kylylmyš 10) orun ṭuṭup m(ä)ngї mängї aṭ šagї (?) pwlswn polsun 12) ʾmyn ʾyn wʾmyn 11) ür-käʿ ʾödlärkä-ṭ(ä)gi yaṭ kїlїlmїš polsun 12) āmīn ayn w-āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Rabbimiz İšoʿ Mesîh adına. Aleksandros Han takvimine göre 1628 (1317) senesinde, Türk takvimine göre yılan yılında, üçüncü ayın dokuzuncu gününde. Tatuluk’dan (Pekin) Yovanis Samsa’nın eşi Elizabet Katun, otuz üç yaşında Tanrı’nın emrini yerine getirdi ve hayatını bir kenara bıraktı. Bedeni bu mezarın içinde. Ruhu saf prenseslerle ebedi cennette ikamet etsin: Sarah, Rebekka ve Rahel. Gelecek nesillerde (o) hatırlansın ve adı sonsuza dek kalsın. Amin, amin. 127 Geng Shimin, Hans- Joachim Klimkeit ve Jens Peter Laut, birlikte yazdıkları makalede, aynı yazıtın 8. satırında geçen ilk kelimeyi “aldılar” şeklinde çevirmiştir (Shimin, Klimkeit, Laut, 1996, 170). 449 N: 10 (N. R. 2010 Q-N: 4) Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܒܫܡ ܐܒܐ )2 ܩܘܒܪܐ ܘܪܘܐ )3 ܕܘܕܫܐ ܠܝܠܡܢ )4 ܡܘܕܘܢܝܐ ܦܐܠܝک )5 ܠܝک ܦܝܠܝܦܘܣ )6 کܐܢ ܐܘ کܠܝ )7 ܐܠکܣܢܕܪܘܣ کܐܢ )8 ܣܐکܝܫܝ ܝܝܠ )9 ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ )10 ܐܘܛܘܙ ܝܝܠܝܢܛܐ )11 ܛܘܪܟ ܣܐکܫܝ ܟܘܝ ܝܝܠ )12 ܐܘܢܘܢܨ ܐܝ ܣܐܟܢܛܐ )13 ܩܐܫܐ ܓܝܘܪܓܝܣ )14 ܡܝܫܚܐܢܝܢܓ ܝܐܪܠܝܝک )15 ܝܢ ܦܘܝܛܘܪܕܝ )16 ܐܘܝܢܘܛܝ ܡܐܢܓܘ )17 ܐܘܫܛܝܡܐکܕܐ )18 ܐܪܛܘܪܕܝ ܝܐܕ )19 ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ 1) b-Š(i)m Abā 2) wḇrʾ wrwḥʾ 2) w(a)-Brā w-Rūḥā 3) dqdšʾ lylmʾn 3) d-Qūdšā l-(ʿ)ālmīn 4) mqdwnyʾ bʾlyk 4) M(a)q(a)donya balїk 5) lyk pylypws 5) -lїk Pilipos 5) kʾn ʾwkly 5) kan oklї 7) ʾlksndrws kʾn 7) Al(e)ks(a)ndros kan 8) sʾqyšy yyl 8) saqїšї yїl 450 9) myng ʾlṭy ywz 9) mїng alṭї yüz 10) ʾwṭwz yylynṭʾ 10) oṭuz yїlїn-ṭa 11) ṭwrk sʾqyšy kwy yyl 11) Ṭürk saqїšї koy yїl 12) ʾwnwnʿw ʾy sʾkyzṭʾ 12) onunʿї ay säkiz-ṭä 13) qʾšʾ gywrgys 13) qaš(š)ā Giw(a)rgīs 14) myšḥʾ nyng yʾrlyk 14) m(e)š(i)ḥa-nїng yarlїk 15) yn pwyṭwrdy 15) -їn püṭürdi 16) ʾwyzwty mʾngw 16) özüt-i mängü 17) ʾwštymʾkdʾ 17) uštїmah-da 18) ʾrṭwrdy yʾd 18) ärṭürdi yad 19) pwlswn ʾmyn 19) polsun āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına, sonsuza dek. Makedonya şehrinden Philip Han’ın oğlu Aleksandros Han takvimine göre 1630 (1319) senesi, Türk takvimine göre koy yılında, onuncu ayın sekizinci (gününde) papaz Givargis, Mesîh’in emrini yerine getirdi. Ruhu ebedi cennette olsun, (o) hatırlansın, amin. 2.4.2. Tarihsiz Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (N. R. 2010 Q-N: 3; S. L. 2012 N: B28 (=Z3)] Mezar taşının muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܐܪܠܝܟ ܦܘܝܛܘܪܕܝ )2 ܐܘܢܝܢܓ ܦܘ ܝܪܛܝܢܨܘ )3 ܛܝܢ ܐܪܛܝܦ ܟܐܨܝܦ . . . . . . . 4( )5 ܦܐܪܐܠ ܟܘܛܠܘܟ )6 ܙܝܛܘܢ ܦܘܠܝܟܠܝ]ܟ[ )7 ܡܙܚܫܝܐ ܝܘܚܢܐܢ )8 ܡܝܫܝܚܐ ܢܝܢܓ )9 ܝܐܪܠܝܟܙ ܦܘܝܛܘܪܕܝ )10 ܝܐܕ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ 451 )11 ܟܝܪܟ ܦܐܫ ܝܐܫܝܢܛܐ )12 ܛܢܓܪܝ ܝܐܪܠܝܟܢ )13 ܦܘܝܛܘܪܕܝ ܐܘܝܙܝ )14 ܢܝܢܓ ܐܘܙܘܛܝ . . )15 . . ܡܢܟܘ ܘܫܛܡܐܟ )16 ܐܝܙܝܢܛܐ ܐܪܛܘܪܘܪ )17 ܐܘܪܟܐܨ ܐܘܝܕ )18 ܐܠܪܟܐ ܛܐܟܝ ܝܐܕ )19 ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) yʾrlyk pwṭwrdy 1) yarlїk püṭürdi 2) ʾwnyng pw yrṭynṣw 2) unїng bu y(e)rṭinṣü 3) ṭyn ʾrṭyp kʾṣyp 3) ṭin arṭїp kaṣїp 4) . . . . . . . . . . 4) . . . . . . . . . . 5) bʾrlʾ kwṭlwk 5) birlä Kuṭluk 6) zyṭwn bʾlykly(k) 6) Z(a)yṭon b(a)lїklї(k) 7) mr ḥšyʾ ywḥnʾn 7) m(a)r-Ḥ(a)š(ї)ya Yoḥ(a)n(n)ān 8) myšyḥʾnyng 8) Mešiḥa-nїng 9) yʾrlyky pwyṭwrdy 9) yarlїkї püṭürdi 10) yʾd pwlswn amyn 10) yad polsun amin 11) kyrk bʾş yʾšynṭʾ 11) kїrk bäş yašїnṭa 12) ṭngry yʾrlykn 12) ṭ(ä)ngri yarlїk(ї)n 13) pwyṭwrdy ʾwyzy 13) püṭürdi öyzi- 14) nyng ʾwzwṭy 14) nїng özüṭi 15) mnkw wšṭmʾk 15) m(ä)nkü ušṭmah 16) ʾyṣynṭʾ ʾrtwrwr 16) iṣinṭä ärtürür 17) ʾwrkʾṣ ʾwyd 17) ürkäṣ öd 18) lʾrkʾ ṭʾky yʾd 18) lärkä ṭäki yad 19) pwlswn amyn 19) polsun amin Türkiye Türkçesine Aktarımı: Tanrı’nın emrini yaptı, dünyadan çok uzaklara gitti. Zengin Zayton şehrinden piskopos Mar Yohannan, Mesîh’in emrini yerini getirdi. (O) 452 hatırlansın, amin! Kırk beş yaşında Tanrı’nın isteğini yerine getirdi, onun ruhu, ebedi cennette. Kutsansın, (o) hatırlansın, amin! N: 2 (N. R. 2010 Q-N: 5; S. L. 2012 N: B21 (=Z31r)] Bu yazıtın tercümesinde Niu Ruji ve S. Lieu ile M. Franzmann’ın okumaları farklılık göstermektedir, bu sebeple iki okumaya da yer verilmiştir. Niu Rujinin çevirisi şöyledir: )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܘܒܪܐ )2 ܘܪܘܚܐ ܕܩܘܕܫܐ )3 ܐܠܟܣܢܛܪܣ ܟܐܢ ܣܐܟܝܫܝ )4 ܝܝܠ ܡܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܘܢ ܐܠܛ )5 ܡܝܫ ܛܘܪܓ ܣܐܟܝܫܝ )6 ܐܘܕ ܝܝܠܝ ܝܐܛܝܢܨ )7 ܐܝ ܐܘܢ ܛܘܪܛ ܐܘܙ]ܐ[ )8 ܝܐܫ ܣܐܢܝ ܐܝܓܪܡܝ )9 ܣܝܪܛܐ ܛܢܓܪܝ ܝܪܠܟܢ )10 ܦܘܛܘܪܕܝ ܐܘܙܛܝ ܐܘܫܛܝ )11 ܡܐܚܛܐ ܡܢܓܘ ܐܪܛܝ )12 ܝܝܛܝܢܨ ܝܐܕܝܪ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā 2) wrwḥʾ dqwdšʾ 2 w-Rūḥā d-Qūdšā 3) ʾlksnṭrs kʾn sʾkyšy 3) Al(e)ks(a)nṭr(o)s kan sakїšї 4) yyl mng ʾlṭy ywz ʾwn ʾlṭ 4) yїl m(ї)ng alṭї yüz on alṭ- 5) myš ṭwrg sʾkyšy 5) mїš128 Ṭürg sakїšї 6) ʾwd yyly yʾṭynṣ 6) ūd yїlї yäṭinṣ 7) ʾy ʾwn ṭwrt ʾwz[ʾ] 7) ay on ṭört üz[ä] 8) yʾš sʾny ʾygrmy 8) yaš sanї y(i)g(i)rmi 128 Bu yazıtta 4. Satırda geçen tarih yazımı farklıdır; “1000-600-10-60” şeklinde yazılmıştır. 453 9) syrṭʾ ṭngry yrlkn 9) Sїrṭā ṭ(e)ngri y(a)rl(ї)k(ї)n 10) pwṭwrdy ʾwzṭy ʾwšṭy 10) püṭürdi öz(ü)ṭi ušṭī- 11) mʾḥtʾ mngw ʾrṭy 11) mahtā m(ä)ngü ärṭi 12) yyṭnṣ ʾy yʾdr ʾmyn 12) yeṭ(i)nṣ ay yadar āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına, sonsuza dek. Aleksandros Han takvimine göre 1660 (1349) senesi ve Türk takvimine göre ud yılında, yedinci ayın on dördünde, 20 yaşında Sirta Tanrı’nın emrini yerine getirdi. Yedinci ay kazındı (yazıldı). Ruhu cennette ebedi olsun. Bu yazıt hem Çince hem de Süryanice yazılmıştır dolayısıyla metinleri karşılaştırma imkânı bulunmaktadır. Lieu ve Franzmann’a göre, Niu Ruji yazıtın Çince kısmını görmezden gelmiş ve bazı satırlarda hatalı okumalar yapmıştır, bilhassa yazıtta “Sїrṭā” ismini okuması ve tarihlendirmeki çevirisi doğru değildir. Franzmann ve Lieu, Peter Zieme ile Li Tang’ın da yardımları ve önerileriyle ölen kişinin bir Moğol subayı olduğunu ve diğer Nestûrî yazıtlar gibi standart bir formatı takip ederek okunması gerektiğini düşünmektedir (Lieu, Franzmann, 2012, 201-202). Çalışmamız içerisinde Lieu ve Franzmann’ın okumaları esas alınmıştır. Lieu ve Franzmann’ın çevirisi şu şekildedir: )1 ܒܫܡ ܐܒܐ ܘܒܪܐ )2 ܘܪܘܚܐ ܕܩܘܕܫܐ )3 ܐܡܝܢ ܦܘ ܩܒܪܐ )4 ܡܐܪ ܐܘܢܓ ܦܘ ܬܐ ܐܘܥ )5 ܠܝ ܐܘܢܓ ܒܪ ܓܝܘܪܓܝܣ )6 ܟܘ ܝܝܠܬܐ ܣܐܢܓܘܢ )؟( )7 ܠܝܓ )؟( ///ܢ ܛܐܘܠ )؟( ܐܘܘܕ )8 ܝܝܠ ܝܝܛܝܢܨ ܐܙ ܝܓܝܪܡܝ )9 ܛܘܪܛ ܛܢܓܪܝ ܝܪܠܝܥܝܢ )10 ܦܘ )ܝ(ܛܘܪܕܝ ܐܝܪܓ ܛܘܪܓ )11 ܐܘܫܛܡܐکܛܐ ܡܢܓܝ ܡܢܓܝ )12 ܐܨܝܢܛܐ ܝܐܕ ܦܘܠܣܘܢ 454 Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšm ʾbʾ wḇrʾ 1) b-Š(i)m Abā w(a)-Brā 2) wrwḥʾ dqwdšʾ 2) w-Rūḥā d-Qūdšā 3) ʾmyn pw qḇrʾ 3) amin pu q(a)ḇrā 4) mʾr ʾwng pw tʾ ʾwʿ 4) Mar W(a)ng Fu ta(o) o(k)ʿ 5) ly ʾwng br gywrgys 5) lī W(a)ng Bar Giorgis 6) kw yylṭʾ … 6) ku yīlṭa … 7) ʾy ///n ṭʾwl (?)/// ʾwwd 7) ʾy ///n ṭʾwl (?)/// ud 8) yyl yyṭynʿ ʾy ygyrmy 8) yīl yiṭinʿ ʾyigirmi 9) ṭwrṭ ṭngry yrlyʿyn 9) ṭörṭ ṭ(ä)ngri y(a)rlīʿīn 10) pw(y) ṭwrdy ʾyrg (?) ṭwrg 10) Büṭürdi ʾyrg (?) ṭwrg (?) 11) ʾwšṭmʾkṭʾ mngy mngy 11) ušṭmahṭa(q) m(ä)ngü m(ä)ngü 12) ʾṣynṭʾ (?) yʾd pwlswn 12) /// (?) yad bolsun Türkiye Türkçesine Aktarımı: Baba, oğul, kutsal ruh adına, amin. Bu Bar Giorgis’in oğlu Mar Wang Futao’nun mezarıdır.Onda (..….) Ud yılında yedinci ayda yirmi dördüncü günde Tanrı’nın emrini yerine getirdi. Cennette ebedi olsun, (o) hatırlansın!129 129 Bu yazıtın Lieu ve Franzmann çevirisi esas alındığı ve net bir tarih belirtmediği için Tarihsiz yazıtlar başlığı altında sıralanmıştır. 455 2.4.3. Yazısız Nestûrî Mezar Taşları N: 1 (S. L. 2012 N: B18 (=Z4)] YAZITIN GÖRSELİ Görsel 1: Zayton Bölgesinde Bulunan Mezar Taşı (Lieu, 2012, 191). Yirmi beş satırdan oluşan bu mezar taşı henüz deşifre edilememiştir (Lieu, 2012, 191). 456 3. XIII. ve XIV. YÜZYILLARA AİT NESTÛRÎ KİTABELER Ölen kişi veya kişilerin ardından onları anmak veya ruhlarına sunmak amacıyla kitabeler dikilmektedir. Türk tarihi içerisinde çeşitli Türk halkları arkalarında bu anı taşlarını miras olarak bırakmışlardır. Bu bölüm içerisinde, ölen kişilerin ardından dikilmiş olan kitabeler incelenmiştir ve kronolojik olarak sıralanmıştır. Kitabelerin isimleri, kitabenin atfedildiği kişilere aittir. Genel bağlamda incelenen kitabeler Türkçe olarak yazılmıştır ancak yazıcı bazen ilk satırda bazen ise metin içerisinde Süryanice kelimeler kullanmıştır. Türkçe olarak yazılmış olan bu kitabeler toplamda 17 tanedir. Sözü edilen kitabelerin 15 tanesinde tarih belirtilirken, 2 tanesinde herhangi bir tarih bulunmamaktadır. Kitabeler içerisinde “Yorumlu Yazı Çevirimi” kısmında çözemediğimiz130 kelimeler bulunmaktadır. Çözemediğimiz veya okuyamadığımız kelimeler, kitabelerin ilgili dipnot kısımlarında belirtilerek bu duruma dikkat çekilmiştir. 3.1. Kitabelerin Transliterasyon ve Türkiye Türkçesine Aktarımı 3.1.1. Tarihli Nestûrî Kitabeleri MENGÜ-TAŞ KİTABESİ (1278 Tarihli) (Ç. C. 2011 S: 56) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܣܐکܝܫ )2 ܡܝܢܓ ܦܝܫ ܝܘܙ ܣܐܟܣܐܢ )3 ܛܘܟܘܙ ܐܪܕܝ ܦܐܪܣ ܝܝܠܝ )4 ܦܝܓ . . . . . )5 ܡܝܢܓ ܐܘܓܠܝ ܢܝܢܓ ܛܐܫ . . . . . 6( 130 Tez çalışmamız boyunca birçok konuda bilgilerinden istifade ettiğimiz Cengiz Alyılmaz, kitabeler bölümünde Uygur Türkçesi ve diğer Türk lehçelerine ait kelimeleri okumamızda yardımcı olmuş ve gerekli yerlerde düzeltmelerde bulunmuştur. Bir kez daha kendisine vermiş olduğu tavsiyeler ve düzeltmeler için teşekkür ederiz. 457 . . . . . 7( )8 ܦܘܠܕܘ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾkyš 1) sakiš 2) myng pyš ywz sksʾn 2) mїng peš yüz s(e)ksen 3) ṭwkwz ʾrdy pʾrs yyly 3) ṭokuz ärdi pārs yїlї 4) byg . . . . 4) beg . . . . 5) nyng ʾwgly mngw ṭʾš 5) nїng oglї M(e)ngü Ṭaš 6) . . . . . 6) . . . . . 7) . . . . . 7) . . . . . 8) pwldw 8) poldu Türkiye Türkçesine Aktarımı: Sekiz, 1589 (1278) senesi, pars yılında ….. oğlu Mengü Taş …. buldu/oldu. ŞİMʿON (1300 TARİHLİ) KİTABESİ (D. C. 1890 N: 11,3 (160); Ç. C. 2011 S: 57) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܒܫܢܬ ܐܠܦ ܘܫܬܡܐܐ )2 ܘܚܕܥܤܪ ܗܘܐ )3 ܥܘܩܒܪܗ ܤܨكܐܢ ܝܝܠ )4 ܐܪܕܝ ܐܪܕܢܝܢܓ ܟܒ )5 ܟܘܢ ܐܪܕܝ )6 ܐܘܠܕܝ )7 ܗܢܘ ܩܒܪܗ )8 ܫܡܥܘܢ ܛܠܝܐ )9 ܒܪ ܨܘܡܐ )10 ܐܤܟܘܠܝܐ )11 ܝܐܛ ܦܘܠܤܘܢ 458 )12 ܬܢܪܐ )ܬܢܨܪܐ – ܬܨܪܐ ( )13 ܕܘܫܡܕ )ܝܘܫܡܕ ؟( Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) bšnṯ ʾlp wšṯmʾʾ 1) b(a)šn(a)ṯ āl(a)p w-š(i)ṯmāʾā 2) wḥdʿsr hwʾ 2) w-ḥ(a)ḏ(i)ʿs(a)r hwā 3) ʿwqbrh sṣkʾn yyl 3) ʿūq(a)ḇrā s(ı)ṣkān yїl 4) ʾrdy ʾrdnyng kr 4) ärdi ard(ī)-n(ї)ng k(o)r- 5) kwy ʾrdy 5) kwy ärdi 6)ʾwldy 6) öldї 7) hnw qḇrh 7) h(ā)n(ā)w q(a)ḇr(e)h 8) šmʿwn ṭlyʾ 8) Š(i)mʿon ṭ(a)lyā 9) br ṣwmʾ 9) b(a)r Ṣ(a)vmā 10) ʾskwlyʾ 10) iskol(ā)yā 11) yʾṭ pwlswn 11) yaṭ polsun 12) tnrʾ (tnṣrʾ, tṣrʾ) nyng 12) t(e)nrї-nїng 13) dwšmd (ywšmd?) 13) dušm(e)d (dušm(e)d) (?) Türkçe Türkçeşine Aktarımı: 1611 (1300) senesi, bu fare, sıçkan yıl idi. (….)131 Bu mezar Bar Savma’nın oğlu genç öğrenci Şimʿon’undur. (O) hatırlansın! Tanrı’nın duşmed/yuşmed(?) MERYEM AŞA KİTABESİ (Ç. C. 2011 S: 59) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܝܝܠ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ )2 ܝܘܙ ܐܘܢ ܐܝܒܝ )3 ܐܘܕ ܝܝܠ ܕܗܘܐ )؟( )4 ܟܘܢ ܝܐܫ کܘ . . . . 131 Yazıtta 4. ve 5. satırdaki kelimeler Türkçe tercümede eksiktir. 459 )5 ܡܪܝܡ ܐܫܐ ܡܗܝܡܢܬܐ )6 ܝܐܛ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) yyl myng ʾlṭy 1) yїl mїng alṭї 2) ywz ʾwn ʾyky 2) yüz on iki 3) ʾwd yyl dhwʾ (?) 3) ud yїl d-hwā (?) 4) kwn yʾš kw. . . 4) kün yaš ko. . . 5) mrym ʾšʾ mhymntʾ 5) M(a)ry(a)m Ašā mh(a)ymn(ā)tā 6) yʾṭ pwlswn ʾmyn 6) yaṭ polsun āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: 1612 (1301) senesi, ud yılında. Mümine Meryem Aşa, (o) hatırlansın. Amin. MENGÜTAŞ-TAY KOPUZCU KİTABESİ (D. C. 1897 N: 69; Ç. C. 2011 S: 45) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ )2 کܐܢ ܣܐکܝܫ ܡܢܓ )3 ܐܠܛܝ ܝܘܙ )4 ܝܓܝܡܝ ܐܘܨ ܐܪܕܝ )5 ܛܘܪܟܨܐ ܝܝܠ )6 ܣܝܨܐܢ ܐܪܕܝ )7 ܦܘ ܩܒܪܐ )8 ܡܢܓܘܛܐܫ ܛܐܝ کܘܦܘܙ )9 ܨܝ ܢܝܢܓ ܛܐܪܘܪ ܝܐܛ )10 ܦܘܠܣܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws 1) Al(e)ks(a)ndros 2) kʾn sʾkyš mng 2) kan sakiš m(ї)ng 460 3) ʾlty ywz 3) altї yüz 4) ygyrmy ʾwṣ ʾrdy 4) y(i)girmi üṣ ärdi 5) ṭwrkṣʾ yyl 5) Ṭürkṣā yїl 6) syṣkʾn ʾrdy 6) sїṣkan ärdī 7) pw qḇrʾ 7) pu q(a)ḇrā 8) mngwṭʾš ṭʾy kwpwz 8) M(e)nguṭaš-Ṭay Kopuz- 9) ṣy nyng ṭwrwr yʾṭ 9) ṣi-nїng ṭurur yaṭ 10) pwlswn 10) polsun Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1623 (1212) senesinde, Türk takvimine göre yıl sıçkan idi. Bu mezar Mengütaş-Tay Kopuzcu’nundur. (O) hatırlansın! DİNHA ARIM KİTABESİ (D. C. 1897 N: 74; Ç. C. S: 43) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐ]ܢ] )2 ܣܐکܝܫܝ ܡܢܓ ܐܠܛܝ )3 ܝܘܙ ܝܟܪܡܝ ܛܘܪܛ )4 ܐܪܕܝ )5 ܐܘܛ ܐܪܕܝ )6 ܦܘ ܘ]ܒ[ܪܐ )7 ܕܢ]ܚ[ܐ ܐܪܝܡ )8 ܒܐܡܬܐ ܢܝܢܓ ܛܪܘܪ )9 ܝܐܛ ܦܝܠܘܢ )ܦܘܠܣܘܢ( کܝܠܡܐ )کܝܠܡܠ( )10 ܝܐܙܝکܝܢܓܐ ܦܘܫܘ ܦܘܠܣܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾ[n] 1) Al(e)ks(a)ndros ka[n] 2) sʾkyšy mng ʾlty 2) sakiši m(i)ng altї 461 3) ywz ykrmy ṭwrṭ 3) yüz y(i)k(i)rmi ṭörṭ 4) ʾrdy 4) ärdī 5) ʾwṭ ʾrdy 5) ūṭ ärdi 6) pw q[ḇ]rʾ 6) pu q(a)[ḇ]rā 7) dn[ḥ]ʾ ʾrym 7) D(i)n[ḥ]a Arim 8) bʾmtʾ nyng ṭrwr 8) Bamtā-nїng ṭ(u)rur 9) yʾt pylwn (pwlswn) kylma (kylml) 9) yat pilun (polsun) kylmʾ (kylml) 10) yʾzykyngy pwšw pwlswn 10) yazıkıngı bošu polsun Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandors Han takvimine göre 1624 (1313) senesi idi. Ut idi. Bu mezar Dinha Arim Bamta’nındır. (O) hatırlansın, günahları affedilsin. MAİ’FREH KİTABESİ (D. C. 1897 N: 76; Ç. C. 2011 S: 46) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ )2 کܐܢ ܣܐکܝܫܝ )3 ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ )4 ܝܘܙ ܝܝܓܪܡܝ )5 ܦܝܫ ܐܪܕܝ )6 ܛܘܪܟܨܐ )7 ܝܝܠ ܦܐܪܣ )8 ܐܪܕܝ )9 ܦܘ ܩܒܪܐ )10 ܡܐܝܦܪܗ ܡܗܝܡܢܬܐ )11 ܢܝܢܓ ܛܘܪܘܪ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws 1) Al(e)ks(a)ndros 2) kʾn sʾkyšy 2) kan sakıšı 462 3) myng ʾlṭy 3) ming alṭї 4) ywz yygrmy 4) yüz yig(i)rmi 5) pyš ʾrdy 5) peš ärdī 6) ṭwrkṣʾ 6) Ṭürkṣā 7) yyl pʾrs 7) yїl pārs 8) ʾrdy 8) ärdi 9) pw qḇrʾ 9) pu q(a)ḇrā 10) mʾyfrh mhymntʾ 10) Māʾifr(e)h mh(a)ymntā- 11) nyng ṭwrwr 11) nїng ṭurur Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1625 (1314) idi. Türk takvimine göre yıl pars idi. Bu mezar mümine Maifreh’nindir. KUTAŞ KİTABESİ (D. C. 1890 N: 21 (150); Ç. C. 2011 S: 48) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ )2 ܣܐکܝܫܡܝ کܐ )3 ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ )4 ܢܝܓܝܪܡܝ ܦܝܫ )5 ܐܪܕܝ ܛܘܪܨܐ )6 ܝܠ ܐܝܛ ܐܪܕܝ )7 ܦܘ ܩܒܪܐ )8 کܘܛܐܫ ܝܡܝܛ )9 ܐܘܓܠܝܢܝܢܓ ܛܘܪܘܪ ܝܐܛ ܦܘܠܣܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾn 1) Al(e)ks(a)ndros kan 2) sʾkyšmy kʾ 2) sakišmi kā 3) myng ʾlṭy ywz 3) ming alṭї yüz 463 4) ygyrmy pyš 4) y(i)girmi peš 5) ʾrdy ṭwrṣʾ 5) ärdi Ṭür(k)ṣā 6) yl ʾyṭ ʾrdy 6) y(ї)l ūṭ ärdī 7) pw qḇrʾ 7) pu q(a)ḇrā 8) kwṭʾš ymyṭ 8) Kuṭaš İmiṭ 9) ʾwglynyng ṭwrwr yʾṭ pwlswn 9) oglї-nїng ṭurur yaṭ polsun Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1625 (1314) senesi idi. Türk takvimine göre yıl ut idi. Bu mezar Kutaş İmit’in oğlunundur. (O) hatırlansın.132 İLTAŞ KİTABESİ (D. C. 1890 N: 28 (125); Ç. C. 2011 S: 55) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܤܢܕܪܘܤ )2 كܐܢ ܤܐكܝܫܨܐ ܡܝܢܓ )3 ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܝܝܓܪܡܝ )4 ܤܟܝܙ ܐܪܕܝ )5 ܛܘܪܟܨܐ ܝܝܠ ܝܘܢܛ )6 ܐܪܕܝ )7 ܦܘ ܩܒܪܐ )8 ܐܝܠܛܐܫ ܩܫܐ ܢܝܢܓ ܛܘܪܘܪ )9 ܝܐܛ ܦܘܠܙܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws 1) Al(e)ks(a)ndros 2) kʾn sʾkyšṣʾ myng 2) kan sakїšṣa ming 3) ʾlṭy ywz yygrmy 3) alṭї yüz yig(i)rmi 4) skyz ʾrdy 4) s(a)kiz ärdī 5) ṭwrkṣʾ yyl ywnṭ 5) Ṭūrkṣā yїl yunṭ 132 Chwolson ve Cumagulov tarafından yapılan çevirilerde bu kitabenin Kutaş İmit’in oğluna ait olduğu yazar fakat Kutaş İmit’e ait olma ihtimali de vardır. 464 6) ʾrdy 6) ärdī 7) pw qḇrʾ 7) pu q(a)ḇrā 8) ʾylṭʾš qšʾ nıng ṭwrwr 8) İlṭaš q(a)š(š)ā-nїng ṭurur 9) yʾṭ pwlzwn 9) yaṭ polzun Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1628 (1317) senesi idi. Türk takvimine göre yıl yunt (luu veya yılan)133 idi. Bu mezar papaz İltaş’ın mezarıdır. (O) hatırlansın! ŞADİ-BEG KİTABESİ (D. C. 1890 N: 34,2 (193); Ç. C. 2011 S: 51) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܣܐكܫ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ ܐܘܛܘܙ ܛܘܪܛ )2 ܐܪܕܝ ܛܘܪܟܨܐ ܝܝܠ ܛܘܢܓܘܙ )3 ܐܪܕܝ كܘܛ ܛܓܢ ܦܝܓ )4 ܐܘܓܠܝ ܫܐܕܝ ܦܓ )5 ܝܝܬܡܝܫ ܣܟܝܙ ܝܐ )6 ܫܝܢܛܐ كܘܪܝܠܛܝ )7 ܝܐܛ ܦܘܠܤܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) sʾkš myng ʾlṭy ywz ʾwṭwz ṭwrṭ 1) sak(i)š ming alṭї yüz oṭuz ṭörṭ 2) ʾrdy ṭwrkṣʾ yyl ṭwngwz 2) ärdī Ṭürkṣā yїl ṭunguz 3) ʾrdy kwṭ ṭgn bg 3) ärdi Kūṭ-Ṭ(e)g(ī)n B(e)g 4) ʾwgly šʾdy bg 4) oglı Šādī B(e)g 5) yytmtš skyz yʾ 5) yetmiš s(e)kiz ya- 6) šyn ṭʾ kwrlṭy 6) šїn-ṭa kur(ї)lṭї 7) yʾṭ pwlswn 7) yaṭ polsun 133 1628 yılı, 12 Hayvanlı Takvim’e göre luu ya da yılan yıllarına denk gelir, taş ustası tarih yazımında hata yapmıştır. 465 Türkiye Türkçesine Aktarımı: 1634 (1323) senesi idi. Türk takvimine göre yıl tunguz idi. Bu, Kut Tegin Beg’in oğlu Şadi-Beg’indir. 78 yaşında kırıldı (öldü). (O) hatırlansın! YUŞMİD KİTABESİ (P. K. 1909 N: 2 (K23); Ç. C. 2011 S: 42) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABEN İN ÖZGÜN METNİ ܝܩ ܦܝܠܝܦܘܣ ܡܐܩܝܕܘܢܝܐ 1( )2 ܐܘܓܠܝ ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫܝ )3 ܝܝܠ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ کܝܪܟ ܐܝܛܝܢܨ )4 ܝܝܠܝܢܕܐ ܛܫܪܝ ܝܝܪܝܢܢܓ ܛܘکܘܙ ܐܘܛܘܙ )5 ܐܘܝܢܠܕܛܐܢܝܢܓ ܦܝܫܝܢܕܝ ܟܘܝܢ )6 ܦܘ ܝܘܫܡܕ ܥܠܝܡܐ ܡܝܫܝܚܐܢܝܢܓ )7 ܝܐܪܠܝܥܢܢ ܦܘܛܘܪܕܝ )8 ܝܡܝܐ ܐܘܩܢܝܢܓ )؟( ܝܝܠܝ ܛܘܢܓܘܙ ܐܪܕܝ )9 کܘܝ ܝܝܠܢܕܐ ܐܘܙܘܛ ܐܪܛܘܪܕܝ )10 ܝܐܕ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) mʾqydwnyʾ yq pylypws 1) Maq(a)donyā yq Pilipos 2) ʾwgly ʾlksndrws kʾn sʾkyšy 2) oglı Al(e)ks(a)ndros kan sakıšı 3) yyl myng ʾlty ywz kyrk ʾyṭynṣ 3) yїl mїng altї yüz kїrk iṭinṣ 4) yylyndʾ ṭšry yyryng ṭwkwz ʾwṭwz 4) yїlїndā ṭ(a)šri yїrїng ṭokuz oṭuz134 5) ʾwydʿdtʾnyng pyšyndy kwyn 5) ʾwydʿdtʾnїng pešindi koy 6) pw ywšmd ʿlymʾ myšyḥʾnyng 6) pu Yušm(i)d ʿl(a)ymā Mešiḥa-nїng 7) yʾrlyg pwṭwrdy 7) yarlїg püṭürdi 8) ymyʾ ʾwqnyng (?) yyl ṭwngwz ʾrdy 8) ymyʾ ʾwqnyng (?) yıl ṭunguz ärdi 9) kwy yylyndʾ ʾwzwṭ ʾrṭwrdy 9) koy yılındā özüṭ erṭürdi 10) yʾd pwlswn ʾmyn 10) yad polsun āmīn 134 Yazıtta geçen “tokuz otuz” yazısı aslında bizlere 29 sayısını vermektedir. Bilhassa Göktürk Dönemi tarihlendirmesinde görülen bu durum ilgili yazıtta ilk defa karşımıza çıkmaktadır. Sözü geçen tarihlendirme sisteminden ilk kez W. Bang bahsetmiş, yazıtlarda geçen bu tarihlendirme sisteminin nasıl yapılmasıyla ilgili ayrıntılı bilgi vermiştir (Bang, 1898, 34-54; Marquart, 1898; VI-VII). Böylece 39- 10=29 hesaplamasıyla kişinin 29 yaşında öldüğü bilgisini bize vermektedir. (Türklerde tarihlendirme hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Bazin, 2011, 71-130; Erdal, 2004, 220-227). 466 Türkiye Türkçesine Aktarımı: Makedonya Kralı Philip’in oğlu Aleksandros Han takvimine göre 1647 (1336) senesinde. 29 yaşında, bu genç Yuşmid Mesîhin emrini yerine getirdi .…. yıl tunguz idi, koyun yılında ruhunu teslim etti. (O) hatırlansın! Amin.135 ALMA KATUN KİTABESİ (Ç. C. 2011 S: 62) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫܝ )2 ܝܝܠܝ ܡܝܢܓ ܐܠܛܝ ܝܘܙ کܝܪک ܝܛܝܢܨ )3 ܝܝܠܝܢܕܐ ܟܢܘܢܒܐܕܝܡ ܢܝܢܓ ܐܘܢ ܛܝܪܛܝ )4 ܐܙܙܐܪܒܐܢܝܢܓ )5 ܐܝܫܡܕܢܝܢܓ )6 ܛܐܢܓ ܦܐܫܝܢܕܐ )7 ܣܝܨکܐܢ ܝܝܠܕܐ ܨܐܢܓܫܝ کܐܢ )8 ܐܘܙܘܢ ܐܘܠ ܘܙܘܦ )9 ܐܝܠ ܦܘܫܠܥܢܝܢܕܐ )10 ܦܘ ܐܠܡܐ کܐܛܘܢ ܐܘܙܝܢܕܐ ܠܛܘܪܕܝ )11 ܝܐܢܓܝ ܟܐܠܢܢ ܐܪܝܦ ܐܘܙܐܠܢ ܐܘܝܙܐܪܛܝ )12 ܦܐܝܐ کܐܛܢܓܐ ܛܫܡܝܫ ܝܝܠܝ ܛܘܢܓܘܙ )13 ܐܪܘܪ . . ܐܠܦ )؟( کܘܕܕܝ ܝܝܓܢܪܡ )14 ܐܠܛܝ ܝܐܫܝܢܙܐ کܐܕܐ ܘܠܙܪܝܢܓܐ )؟( )15 ܝܐܕ کܝܠܝܦ ܐܘܝܢܥܡܐ ܣܘܢ کܐܕܫܐܠܪ )16 ܐܪܐ ܣܝܢܝܐ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾn sʾkyšy 1) Al(e)ks(a)ndros kan sakıšı 2) yyly myng ʾlṭy ywz kyrk yṭynṣ 2) yїlї mїng alṭї yüz kїrk iṭinṣ 3) yylndʾ knwnbʾdnm nyng ʾwn ṭyrty 3) yїl(ї)nda knunbnd(i)n-nїng on ṭirti 135 Bu yazıtta geçen bazı kelimeler çevrilememiştir, bu sebeple Türkçe çevirisinde eksiklikler mevcuttur. 467 4) ʾzzʾrbʾnyng 4) azzarba-nїng 5) ʾyšmdnyng 5) išm(i)d-ning 6) ṭʾng pʾšyndʾ 6) ṭang pišinda 7) syṣkʾn yydʾ ṣʾngšy kʾn 7) sıṣkān yїda Ṣangši kan 8) ʾwzwn ʾwl wzwp 8) ozun ol özüp 9) ʾyl pʾšlʿnyndʾ 9) il pašlınında 10) pw ʾlmʾ ḵʾṭwn ʾwzyndʾ lṭwrdy 10) pu Alma Ḵāṭūn uzinda (o)ṭurdi 11) yʾngy kʾlyn ʾryp ʾwzlʾn ʾwynʾrṭy 11) yangi kalin arip uzlan uynarṭi 12) pʾyʾ kʾṭyngʾ ṭšmyš yyly ṭwngwz 12) paya kaṭngʾ ṭšmyš yїlї ṭunguz 13) ʾrwr . .wlʾp (?) kwrdy yygyrm 13) erür . .ulʾp (?) kuddi yigirm(i) 14) ʾlṭy yʾšyndʾ kʾdʾ wldryngʾ (?) 14) alṭї yašїnda kada oldringa (?) 15) yʾd kylyp ʾwndylmʾswn kʾdšlʾr 15) yad kılıp undilmasun kad(a)šlar 16) ʾrʾsyndʾ 16) arasında Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1647 (1336) senesinde, Tang takvimine göre sıçkan yılında, kanun kadim (?) on dördü, sabah vakti sıçkan yılında bu Alma Katun, Cenkşi Han136 yerine oturdu (onun yerine tahta geçti). (……) Yıl tunguzdu, 26 yaşında vefat etti. Kardeşleri arasında (o) hatırlansın unutulmasın...137 TAG-ARSLAN KİTABESİ (D. C. 1890 N: 48,4 (39); Ç. C. 2011 S: 54) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ ܟܐܢ ܣܐکܝܫ )2 ܡܝܢܓ ܐܠܬܝ ܝܘܙ کܝܪک ܣܐکܝܙ ܐܪܕܝ )3 ܛܘܪܟܨܐ ܝܠ ܐܘܛ ܐܪܕܝ )4 ܛܐܓ ܐܪܣܐܠܢ ܢܝܢܓ ܐܪܕܝ ܩܒܪܐ 136 Cenkşi Han, 1335-1338 tarihleri arasında hüküm süren önemli Çağatay hanlarından birisidir. Doğu Süryani Kilisesi’ne mensup olduğu öne sürülmekle birlikte, onun dönemi hakkında bilgi veren bu kitabe Hristiyanlığın varlığını kanıtlar niteliktedir. 137 Bahsi geçen kitabenin Türkiye Türkçesine aktarımı oldukça güçtür. Buna bağlı olarak çeviri eksiktir, geliştirilmeye muhtaçtır. 468 )5 ܦܘ ܝܝܪ ܛܘܨܘܕܝܢ ܐܪܨܝܦ )ܐܪܛܝܦ( )6 ܟܐܨܝܦ ܦܐܪܙܝ ܐܪܝܓ ܦܐܫܨܝܣܝ )7 ܦܘܠܣܘܢ ܝܐܛ ܦܘܠܣܘܢ )8 ܐܡܝܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾn sʾkyš 1) Al(e)ks(a)ndros kan sakiš 2) myng ʾlṭy ywz kyrk sʾkyz ʾrdy 2) ming alṭї yüz kїrk sakiz ärdi 3) ṭwrkṣʾ yl ʾwṭ ʾrdy 3) Ṭūrkṣa y(ї)l uṭ ärdī 4) ṭʾg ʾrslʾn nyng ʾrdy qḇrʾ 4) Ṭag Arslān nїng ärdī q(a)ḇrā 5) pw yyr ṭwṣwdyn ʾrṣyp 5) pu yїr ṭwṣwdyn ʾrṣyp 6) kʾṣyp pʾrzy ʾryg pšṣysy 6) kʾṣyp pʾrzy ʾryg pšṣysy 7) pwlswn yʾṭ pwlswn 7) polsun yaṭ polsun 8) ʾmyn ʾmyn 8) āmīn āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre 1648 (1337) senesi idi. Türk takvimine göre yıl ut idi. Bu mezar Tag-Arslan’ındır. (O) hatırlansın, amin amin.138 YUNTUZBEK KİTABESİ (D. C. 1890 N: 48,5 (XXII); Ç. C. 2011 S: 53) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫ )2 ܡܝܢܓ ܐܠܛܬ ܝܘܙ کܝܪک ܣܐܟܝܙ )3 ܐܪܕܝ ܛܘܪܟܣܐ ܝܠ ܐܘܛ )4 کܘܛܠܘܓ ܛܡܢ ܦܝܓܝ ܝܘܙ ܛܘܙ ܦܝܓ )5 ܦܘܛܓܪܨܝܣܝ ܡܘܡܪܝܓ ܩܫܐ ܦܝܓ ܦܘ ܝܝܪ )6 ܛܘܢܨܘܛܝܢ ܟܐܨܝܦ ܦܘܪܡܝܫ )7 ܟܘܢܝ کܘܛܠܘܓ ܐܠکܝܫܠܝܓ 138 Kitabenin yorumlu yazı çevirim kısmında eksiklikler mevcuttur. 469 )8 ܦܘܠܣܘܢ )9 ܡܪܝ ܝܘܚܢܢ ܡܪܝܐ ܐܢܐܐܠܪܝܘܢ )10 ܐܘܝܙ ܦܘ ܝܝܪܬܘܢܨܝܛܝܢ ܐܘܛܝܦ ܟܐܨܝܦ )11 ܦܐܪܙܝ ܡܝܢܓ ܫܘܐܠܪܓ ܐܪܓܫܐܠ ܩܘܫܐ )12 ܐܪܝܓ ܢܘܢܐ ܐܛܐܐܠܪ ܦܪܐܠ ܒܠܣܘܢ ܐܡܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾn sʾkyš 1) Al(e)ks(a)ndros kan sakıš 2) myng ʾlty ywz kyrk sʾkyz 2) mїng altї yüz kırk sakız 3) ʾrdy ṭwrkṣʾ yl ʾwṭ 3) ärdī Ṭürkṣā y(ї)l ūṭ 4) kwṭlwg ṭmn bʾgy ywnṭwz byg 4) Kuṭlug Ṭ(ü)m(e)n Begi Yunṭuz Beg 5) pwṭgrṣysy mwmryg qšʾ byg pw yyr 5) pwṭgrṣysy mwmryg q(a)š(š)ā beg pu 6) ṭwnṣwṭyn kʾṣyp pʾrmyš yїr 7) kwny kwṭlwg ʾlkyšlg 6) ṭwnṣwṭyn kʾṣyp pʾrmyš 8) (p)w(lswn) 7) kwny kuṭlug ʾlkyšlg 9) mry ywḥnn mryʾ ʾnʾlʾrywn 8) (p)o(lsun) 10) ʾwyz pw yyr ṭwnṣyṭyn ʾwṭyp kʾṣyp 9) mry Yoḥ(a)n(n)(ā)n mryʾ ʾnʾlʾrywn 11) pʾrzy myng qw šwlʾ[r]g ʾ ryg šlʾ qwšʾ 10) öz pu yїr ṭwnṣyṭyn ʾwṭyp kʾṣyp 12) ʾryg ywnʾ ʾṭʾlʾr prlʾ qlswn ʾmyn 11) pʾrzy myng qw šwlʾ[r]g ʾ ryg šlʾ qwšʾ ʾmyn 12) ʾ ryg ywnʾ ʾṭʾlʾr prlʾ qlswn āmīn āmīn Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre, 1648 (1337) idi. Türk takvimine göre yıl ut (yılında). Kutlug Tümen Begi Yuntuz Beg…139 TAP-TERİM KİTABESİ (P. K. 1909 N: 1 (K:22); Ç. C. 2011 S: 432) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܠܟܣܢܕܪܘܣ کܐܢ ܣܐکܝܫ )2 ܡܝܢܓ ܐܠܬܝ ܝܘܙ ܐܠܝܓ ܐܝܟܝܢܨ 139 Kitabenin yorumlu yazı çevirimi bölümünde eksik kısımlar bulunmakta ve Türkiye Türkçesine anlamlı bir aktarımı yapılamamaktadır, geliştirmeye muhtaçtır. 470 )3 ܕܥܪ ܘܒܬܐ ܡܪܝ ܝܘܚܢܢ ܡܥܡܕܢܐ )4 ܕܘܟܕܢܐ ܐܥܡ )؟( ܟܐܨܐܣܝ )5 ܛܐܢܟ ܦܐܫܝܢܕܐ )6 ܦܘ ܛܐܦܛܐܪܝܡ )7 کܘܫܛܐܢܨ ܥܠܝܡܬܐ )8 ܥܘܢܕܢܐܣܝ ܦܘܠܕܝ )9 ܛܘܪܩܫܐ ܝܝܠܝ ܠܘܘ ܐܪܕܝ )10 ܝܐܫܝܢܝܢܓ ܣܐܢܝ ܐܛܘܙ ܣܟܝܙ ܦܘܠܘܪ )11 ܦܘ ܐܪܛܡܠܝܓ ܝܝܪܛܢܨܘܕܝܢ ܐܘܙܘܬ )12 ܐܪܛܘܪܝ ܝܐܕ ܦܘܠܣܘܢ ܐܡܝܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾlksndrws kʾn skyš 1) Al(e)ks(a)ndros kan s(a)kıš(ı) 2) myng ʾlty ywz ʾlyg ʾykynṣ 2) mїng altї yüz ilig ikinṣ 3) dʿrwbtʾ mry yḥnn mʿmdnʾ 3)da(a)rubtā m(a)ri Yoḥ(a)n(n)(ā)n 4) dwkrnʾ ʾʿm (?) kʾṣʾsy m(a)ʿmd(ā)nā 5) ṭʾnk pʾšyndʾ 4) dukr(a)nā aʿm (?) kaṣasi 6) pw ṭʾptʾrym 5) ṭank pašındā 7) qwšṭʾnṣ ʿlymtʾ 6) pu Ṭap-Terim 8) ʿwndʾnʾsy pwldı 7) Qušṭānṣ ʿl(a)ymṯā 9) twrkšʾ yyly lww ʾrwr 8) ʿundanasi poldı 10) yʾšynyng sʾny ʾṭwz skyz pwlwr 9) Türkšā yılı lūū erür 11) pw ʾrṭmlyg yyr ṭnṣwryn ʾwzwṭ 10) yašınıng sanı oṭuz s(e)kiz polur 12) ʾrṭwry yʾd pwlswn ʾmyn 11) pu erṭ(i)mlig yır ṭ(ı)nṣurın özüṭ 12) erṭüri yad polsun āmin Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aleksandros Han takvimine göre; 1652 (1341) senesinin Cuma günü Aziz Yohannan’ın anma gecesinde. Bu mezar genç kız Tap Terim Quştanç’ındır. Türk takvimine göre yılı luuydu.. Onun yaşı 38’dir, ona sonsuz bir hatıra olsun. (O) hatırlansın! 471 3.1.2. Tarihsiz Nestûrî Kitabeleri SAVMA KİTABESİ (D. C. 1897 N: 243; Ç. C. 2011 S: 49) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: Yazıtın Özgün Metni )1 ܝܘܢܛ ܝܝܐܠ ܟܘܝܙܢܐܣ )2 ܦܘܠܕܝ ܦܘ )3 ܘܐܙܐ ܨܘܡܐ )4 ܡܗܝܡܢܐ )5 ܢܝܢܓ ܛܘܪܘܪ )6 ܐܝܠܛܐܫ ܐܘܟܠܝ ܢܝܢܓ )7 ܝܐܛ ܦܘܠܙܘܢ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ywnṭ yyly kwyznʾs 1) yunṭ yılı kwyznʾs 2) pwldy pw 2) poldı pu 3) ʾwzʾ ṣwmʾ 3) özü Ṣ(a)wmā 4) mhymnʾ 4) mh(a)ymnā 5) nyng ṭwrwr 5) nıng ṭurur 6) ʾylṭʾš ʾwkly nyng 6) İlṭaš oklı-nıng 7) yʾṭ pwlzwn 7) yaṭ polzun Türkçe Çevirisi: Yunt yılı. Bu (mezar) İltaş oğlunun, mümin Savma’nındır. (O) hatırlansın! 472 ANİŞ HATE KİTABESİ (D. C. 1890 N: VII (158); Ç. C. 2011 S: 58) Kitabenin muhtemel okunuşu şöyledir: KİTABENİN ÖZGÜN METNİ )1 ܐܝܬܐܓ ܢܝܢܓ كܙܝܝ )2 ܐܢܝܫ ܚܛܐ )3 ܐܡܝܛܐ ܤܐܟܘܠܕܝ Yorumsuz Yazı Çevirimi Yorumlu Yazı Çevirimi 1) ʾytʾg nyng kzy 1) Ayteg nїng k(ї)zї 2) ʾnyş htʾ 2) Aniş H(a)te 3) ʾmytʾ sʾkwldy 3) amita sakuldї Türkiye Türkçesine Aktarımı: Aytag’ın kızı Aniş-Hate. Ruhu iyileşti. 473 SONUÇ Geçmişten günümüze pek çok topluma ev sahipliği yapan Orta Asya, kuşkusuz Türk tarihinin ana hatlarının oluştuğu önemli bir coğrafyadır. Türk tarihinin köklerinin bulunduğu bu bölge içerisinde Türk halkları birbirinden farklı kültürler ve toplumlarla yaşama şansı bulmuşlardır. Bu nedenle Orta Asya, çeşitli dinlerin, dillerin ve kültürlerin kesişim noktasını oluşturmuştur. Türk toplulukları, kültürel aktarımın oldukça yoğun olduğu bu bölge içerisinde birçok dinî inançtan etkilenmiş ve bu inanışları kabul etmişlerdir. Öyle ki tarih boyunca Eski Türk dininden farklı olarak benimsemiş oldukları Budizm, Manihaizm, Hristiyanlık, Mûsevîlik ve İslâmiyet bunun somut örnekleridir. Orta Asya coğrafyasının önemini arttıran diğer hususlardan biri, bölgede varlık gösteren ticaret yollarıdır. Ticaret yolları çeşitli dinlerin yayılmasında ve kültürel etkileşimlerin meydana gelmesinde etkili olan bir diğer unsurdur. Bilhassa bu bağlamda İpek Yolu din adamları aracılığıyla inançların taşındığı bir köprü görevi görmüştür. Çalışmamız boyunca Doğu Süryani Kilisesi’nin Orta Asya üzerinde yayılışı ve bu ilerleyişi sonrasında bu dini kabul eden Türk topluluklarının bıraktıkları yazıtlar incelenmeye çalışılmıştır. Bir kez daha değinmek gerekir ki, çalışma konumuz üzerine Türkiye’de örnek bir çalışmanın olmayışı, Nestûrî Hristiyanlık konusunda ilginin yetersiz olduğunun göstergesidir. Türkiye’de Türk dili hakkında bilgi veren Eski Türk dili hakkında yazılan eserler incelendiğinde, Hristiyanlık metinleri üzerine verilen bilgiler bazen üç veya dört cümleyi geçmeyen paragraflardan oluşmakta, bazen ise hiç bahsi geçmemektedir. Bu durum, Hristiyanlık metinleri üzerindeki ilginin yetersiz olduğunun kanıtıdır ancak bu konuyla alakalı pek çok metin ve yazıtın varlığı inkâr edilemez durumdadır. Bilhassa Uygur Dönemi, Moğol Dönemi başta olmak üzere çeşitli Türk halklarının dinî, siyasî, sosyal ve kültürel yönleri hakkında önemli bilgiler veren bu eserler muhakkak gözden geçirilmelidir. Moğol Devleti döneminde hem siyasî hem de dinî politikalar sayesinde Çin’de dahi iz bırakan Nestûrî Hristiyanlık, elbette Türk dili ve tarihi ile ilgili çalışmalarda bir paragraftan fazla bilgiyi hak etmektedir. 474 Çalışmamız boyunca Türklerin Doğu Süryani Kilisesi’ne bağlı olarak Hristiyanlaşma süreci incelenmiş ve bu sürece bağlı olarak bırakılan zengin bakiyeleri ele alınmıştır. Çeşitli inançların var olduğu Orta Asya coğrafyasında Nestûrî Hristiyanlık, 5. yüzyıldan itibaren adım adım kendine yer bulmuş ve Asya’nın içlerine kadar ilerlemiştir. Bilhassa 5. ve 6. yüzyılda İran’ın doğusu üzerinden Orta Asya’ya giren bu inanç, yoğun misyonerlik faaliyetleriyle kısa sürede Çin’e kadar yayılmıştır. Öyle ki 13. ve 14. yüzyıllara kadar bölgede aktif olan bu inancın arkasında bırakmış olduğu mirasın izleri tez çalışmamızın malzemesini oluşturabilmiştir. Göçebe Türk toplulukları ve Orta Asya’da kurulan devletler arasında ilgi çeken ve taraftar toplayan Nestûrî Hristiyanlık, Eftalit (440-557), I. Gök Türk (552-630), Öngüt, Karluk, Kırgız, Nayman, Kereyit, Uygur (745-840), Moğol, gibi topluluklar arasında yaşama alanı bulmuştur. Mezar taşları ve kitabeler Türkler arasında yayılan bu dinin kalıcı izleridir. Nestûrî Hristiyanlığı benimsemiş olan Türkler, mezarlıklarına dikmiş oldukları mezar taşlarında bu dine ait önemli ipuçları bırakmışlardır. Çalışmamız boyunca 854 adet Nestûrî mezar taşı ve 17 adet Nestûrî kitabesi ele alınmıştır. İncelenen mezar taşlarından 498 tanesi tarihli, 243 tanesi tarihsiz ve 113 tanesi yazısız taşlardan oluşmaktadır. Tarihli taşlar Süryani alfabesi ile Türkçe veya Süryanice yazılmış, bazen iki takvimli (Selevkos Takvimi ve 12 Hayvanlı Takvim), bazen ise Selevkos takvimi esas alınarak yazılmıştır. 242 adet mezar taşında herhangi bir net tarih belirtilmemiştir. Bu bağlamda yazıtlarda tarihlendirmede yapılan hataları yinelemek yerinde olacaktır. Taş ustaları, Süryanice yazı ile yazmış oldukları tarih ile yine Süryani harfleriyle Türkçe yazdıkları 12 Hayvanlı Takvim arasında tutarsızlığa düşmüşlerdir; zira yazıtlarda tarih hatalarıyla ilgili bu örnekler azımsanmayacak derecededir. Yazısız mezar taşlarında herhangi bir bilgi okunamazken, yalnızca Nestûrî haçı bulunmaktadır. Türkiye Türkçesine aktarılan 17 kitabenin ise 15 tanesi tarih belirtirken, 2 tanesi tarihsizdir. İncelediğimiz taşlar içerisinde Ermeni olduğu yazılan Ermeni bir kişiye ait mezar taşı bulunmaktadır. Ermeni olan bu kişi muhtemelen Semireçye coğrafyasına gitmiş ve burada vefat etmiş olmalıdır. Yine 475 mezar taşları içerisinde açıkça yazılanlar göz önüne alındığında bir adet Çinli ve bir adet Moğol bulunmaktadır. Bunlara ek olarak dikkat çeken diğer bir husus ise yazıtlar arasında Müslüman kişilerin bulunmasıdır; zira mezar taşlarında geçen “ܠܝكܛܐ ܐܘܠܕܝ müsürman-lıkta öldi” (Müslüman öldü/Müslümanken öldü) gibi“ ,”ܡܘܤܘܪܡܐܢ sözcükler, bazı kişilerin Müslüman oldukları hakkında ipuçları vermektedir ancak bu durum nadir görülmektedir. Çalışmamız boyunca incelenen taşlar göz önüne alındığında Süryanicenin litürjik bir dil olarak yalnızca dinî ayinlerde kullanıldığı belirtilebilmektedir. Öyle ki yazıtlarda tekrarlanan yazım hataları ve özellikle Quanzhou ile İç Moğolistan’da bulunan mezar taşlarındaki Türkçe’nin yoğunluğu bu fikri desteklemektedir. İlaveten, 13. ve. 14. yüzyıllarda Moğol ve Çin coğrafyasına giden kişilerin yazmış olduğu seyahatnamelerde, Süryanice’nin yalnızca dinî ayinlerde kullanıldığı, inanan Türk halkları tarafından bilinmediği ve günlük hayatta kullanılmadığı belirtilmiştir; bu deliller Süryanice’nin litürjik bir dil özelliği taşıdığı sonucunu pekiştirmektedir. Çalışmamız boyunca tetkik edilen yazıtların, dilleri ve buna bağlı olarak hangi Türk topluluğuna ait oldukları konusunda net bir sonuç belirtmenin doğru olmayacağı açıktır. Bilhassa yazıtlarda apaçık “ܛܘܪܟܨܐ”, “Türkṣā” (Türkçe) kelimesi ve “Türk” ismi (bk. 2.1.1. N: 82) okunmaktadır. Bahsi geçen bu hususta araştırmacılar tarafından çeşitli fikirler ortaya atılmış ancak genel anlamıyla tüm bu fikirler bölgesel mahiyette olmuştur. Bu doğrultuda yazıtların aitliği hususunda bu yorumlara bağlı kalmak yerinde olacaktır. Bu duruma bağlı olarak gün yüzüne yeni çıkartılmış olan İlibalık bölgesindeki yazıtlar, bölgedeki Nayman veya Kereyit gibi Türk-Moğol göçebe kabilelerine mi, yoksa Semireçye coğrafyasında yaşayan ve daha sonra Karahanlı Devleti altında İslam dinini benimseyen yerleşik Türklerden olan Karluklara mı ait olduğu henüz net değildir. Doğu Kilisesi’ne ve Türklere aitliği kesin olan ve “kayrak” olarak anılan bu yazıtların, hangi Türk halkına ait olduğu meselesi de kesinleşmemiştir ancak yazıtlarda kullanılan dil özellikleri Uygur fikrini öne sürmemizi desteklemektedir. Günümüzde yapılan ve devam edilen kazılar neticesinde bu sorulara 476 daha net cevaplar verileceği umut edilmektedir. Yazıtlar üzerine yapılan arkelojik kazı çalışmalarının devam etmesi ve önemli bulguların elde edilmesi, bu Hristiyan cemaatinin varlığının göz ardı edilemez olduğunun göstergesidir. Çalışmamız boyunca Nestûrî Hristiyanlığı benimsemiş olan Türklere ait toplamda 871 adet yazıt tetkik edilmiştir. Sözü geçen bu taşların en yoğun bulunduğu coğrafya Semireçye olmuştur; bunu sırasıyla İç Moğolistan, İlibalık, Almalık ve Quanzhou bölgeleri takip etmiştir. Bölgesel olarak yazıtların dil unsuru dışında, mezar taşlarında bulunan semboller veya süslemeler de farklılık göstermektedir. Semireçye bölgesinde bulunan yazıtlar diğer bölgelere göre oldukça sadedir, bilhassa yazıtlar üzerinde birbirinden farklı şekillerde Nestûrî haçları yer almaktadır. İç Moğolistan ve Quanzhou yazıtlarına baktığımızda ise buradaki taşların üzerinde çeşitli sembollerin, tasvirlerin işlendiğini görmek mümkündür. Bu durum bizlere farklı coğrafyalarda bu dini kabul etmiş olan Türk topluluklarının sosyo-ekonomik durumları hakkında yorum yapma olanağı tanımaktadır. Keza dil farklılıkları göz önüne alındığında Quanzhou bölgesinde yer alan yazıtlar, metin uzunluğu bakımında da farklılık göstermektedir; bilhassa bu durum Quanzhou yazıtları hakkında daha net bilgilere ulaşmamızı sağlayabilir. Aynı zamanda Quanzhou yazıtlarındaki tarihlendirme sistemi, Uygur Hukuk Vesikaları’nda kullanılan sistem ile aynıdır, dolayısıyla bu durum Quanzhou yazıtlarının Uygur tesiri altında olduğunun da açık kanıtıdır. Yine Quanzhou yazıtlarında pek çok defa “ušṭmah-ṭā/ ušṭmahṭakї” gibi “cennet” anlamına gelen kelimeler karşımıza çıkmaktadır, diğer bölgelere göre bu durum farklılık gösterir. Quanzhou yazıtlarında dikkat çekici olan diğer bir husus, “baba, oğul, kutsal ruh” üçlemesidir; bilhassa bu örnekler yazıtların ilk satırlarında çoğunlukla geçer ve bu durum Quanzhou bölgesindeki Doğu Kilisesi’ne inanan bu toplulukta teslis inancının varlığını kanıtlar. Teslis inancına ait sözcüklerin Quanzhou dışında yalnızca İç Moğolistan’da keşfedilen bir mezar taşında görülmesi ve Semireçye bölgesi ile Almalık’ta hiç rastlanılmaması dikkat çekicidir. 477 Yazıtlarda ilgi çeken hususlar arasında vurgulanması gereken diğer bir durum, Nestûrî Hristiyanlığı kabul etmiş olan Türk topluluklarında ikon anlayışının bulunmayışıdır. Doğu Süryani Kilisesi’ne mensup olan Türk toplulukları, Hz. İsa’nın veya Hz. Meryem’in tasvirlerine yer vermemişler ve seyyahlar tarafından bunun nedeni kendilerine sorulduğunda, böyle bir geleneklerinin bulunmadığı cevabını vermişlerdir. Keza seyahatnamelerde de bu duruma açıkça yer verilmektedir. Bilhassa bu durum Türklerin bu inanışı kendi kültürel özellikleriyle harmanladıklarını gösteririr. Seyahatnamelerden elde edilen bilgilere göre Türkler, kutsal ayinlerini gerçekleştirirken ve ibadet ederken bazı Şamanik özellikler göstermişlerdir; bu durum Türklerin, Nestûrîliği kendilerince yorumladıklarını gösterir. Çalışmamızda tetkik edilen yazıtlar içerisinde pek çok defa “Nestoris” şahıs isminin kullanıldığı görülmektedir. Bu durum Doğu Süryani Kilisesi’nin “Nestûrî” olarak anılmasının ve etkisinin yansıması olarak da yorumlanabilir. Birkez daha bu adlandırmanın doğru olarak kabul edilmediğini söyleyebiliriz ancak “Nestorius” isminin Orta Asya’da Doğu Kilisesi mensupları tarafından yoğun olarak kullanıldığı da açıkça görülmektedir. Üzerinde durulması gereken mühim meselelerden bir diğeri, İlibalık kazıları ve kazılar sonucunda günümüz Kazakistan sınırları içerisinde ortaya çıkarılan yeni Nestûrî mezar taşları ve arkeolojik buluntulardır. İlibalık kazılarıyla birlikte yoğun olarak “kayrak” olarak anılan mezar taşları, bu cemaatin etkinliğini ortaya koymaktadır. Yine İlibalık bölgesinde elde edilen yazıtların üzerinde bulunan haç süslemelerinin çeşitliliği de bu bölgede ortaya çıkartılan mezar taşlarına olan ilgiyi artırmıştır. Çalışmamıza 2022 tarihindeki İlibalık kazılarının son buluntuları da dâhil edilmiş olup, böylelikle güncelliği de korunmuştur. Netice olarak, Türk tarihinin önemli bir devrini oluşturan ve değerli bilgi veren Nestûrî yazıtlar, üzerinde çalışılması gereken mühim hususlar barındırmaktadır. Çalışmamız 478 boyunca odağımız yazıtların çevirileri olsa da araştırma süreci içerisinde yazıtlarda karşılaştığımız semboller, simgeler ve dillerinin aitliği noktasında pek çok yeni araştırma soruları ortaya çıkmıştır. Türk tarihi için bu mühim noktalar hakkında bize bilgiler verebilecek bu mezar taşı külliyatı, farklı disiplinler açısından incelenerek araştırılmalıdır. 479 KAYNAKÇA AĞCA, F. 2022. "Eski Türkçe Çağı: Eski Uygurca Dönemi." ed. S. Çirkin, Kökler I içinde, 383-440. Ankara: Ötüken Neşriyat. AKALIN, K. 2018. Klasik Süryaniceye Giriş 1. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. AKALIN, K., DUYGU, Z. 2017. Süryanî Literatürü. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. AKALIN, Ş. H. 2011. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKAR, A. 2005. Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ALBAYRAK, K. 1997. Keldanîler ve Nasturîler. Ankara: Vadi Yayınları. ALBAYRAK, K. 2007. “Nestûrîlik.” TDV İslâm Ansiklopedisi, 33: 15-17. ALBAYRAK, K. 2022. “Keldanîler.” TDV İslâm Ansiklopedisi, 25: 207-210. AKBULUT, D. A. 1984. "Arap Fütuhatına Kadar Maveraünnehir ve Horasan'da Türkler (M.Ö. II- M. S. VII. yy.)." Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Erzurum. ALICI, M. 2015. “Sāsānī İmparatorluğu’nun Erken Döneminde Hristiyanların Konumu ve İlk Sinodlar.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 56 (1): 33-75. ALYILMAZ, C. 2007. (Kök)Türk Harfli Yazıtların İzinde. Ankara:Karam Yayınları. ALYILMAZ, C. 2008. “Ömrünü Yazıtlara Adayan Adam: Çetin Cumagulov.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8 (1): 93-108. ALYILMAZ, C. 2009. “Kırgızistandaki Arap Harfli Yazıtlar Üzerine.” Turkish Studies, 4 (8): 185-209. ALYILMAZ, C. 2011. “Eski Türk Mezar Geleneği ve Bursa'daki Türbeler.” ed. C. Alyılmaz, Kaşgar'dan Endülüs'e Türk-İslam Şehirleri Sempozyumları-Bursa Şehrengizi Bildiriler Kitabı içinde, 93-108. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi. ALYILMAZ, C. 2020. “Bilge Tonyukuk Yazıtları'nın Yazı Çevirimleri Nasıl Yapılmalıdır?” haz. K. Yıldırım, Bilge Tonyukuk Yazıtı'nın Dikilişinin 1300. Yılı Unesco 2020 Bilge Tonyukuk Anısına içinde, 31-40. İstanbul: Türk Ocakları İstanbul Şubesi. ALYILMAZ, C. 2020. “‘Türk”, “Türkçe” ve “Türk Dili” Kavram İşaretleri Üzerine” ed. C. Alyılmaz, O. Er, Türkçe Eğitiminin Güncel Sorunları içinde, 1-45. Ankara: Eğiten Kitap. ALYILMAZ, C. 2021. Bilge Tonyukuk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AL-JELOO, N., AWDE N. 2007. Modern Aramaic (Assyrian/Syriac). New York: Hippocrene Books Inc. ANAT, H. Y., ALMAZ, A. 2003. Karahanlılar Tarihi. İstanbul: Oku Yayınları. ARAT, R. R., 1987. Makaleler Cilt I. haz. Osman Fikri Sertkaya. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. AŞIK, A. 2012. “Kırgızistan Şehir Kalıntıları (Nevakent-Suyab-At Başı-Balasagun-Han Tepe), Doktora Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Bişkek. ATALAY, B. 1986. Divanü Lûgat-it Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu. BANG, W. 1898. “Zur Erklarung der köktürkischen Inschriften.” Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, vol. 12: 34-54. BARTHOLD, V. 2006. Türk-Moğol Ulusları Tarihi. çev: H. Eren. Ankara: Türk Tarih Kurumu. BARTHOLD, V. 2017. “Orta Asya'da Hristiyanlık.” çev: T. Aşirov. Kocaeli İlahiyat Dergisi, 2 (2): 259-262. BARTHOLD, V. 2019. Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. çev: R. H. Özdem. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 480 BAUMER, C. 2014. The History of Central Asia Volume II, The Age of the Silk Roads. London: Bloomsbury. BAUMER, C. 2016. The Church of the East. London-Newyork: I. B. Tauris. BAUMER, C., VOYAKIN, D. 2019. Field Report on the Archaeological Excavations at Usharal-Ilıbalyk, Kazakhstan in 2019. Almaty: Eurasia Exploration Society, Switzerland International Institute for Central Asian Studies Archaeological Expertise LLP, Kazakhstan Tandy Institute for Archaeology, Soutwestern Baptist Theological Seminary, USA. BAZIN, L. 2011. Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri. çev: Vedat Köken. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BEDJAN, P. (ed.) 1895. Histoire de-Mar Jabalaha, de trois autres patriarches, d’un pretre et de deux laīques, nestoriens, Leipzig: Otto Harrasowitz. BİRAY, N. 2009. "12 Hayvanlı Türk Takvimi-Zamana ve İnsana Hükmetmek." A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (39): 671-682. BORBONE, P. G. 2005. “Some Aspects of the Turco-Mongol Christianity in the Light of Literary and Epigraphic Syriac Sources.” Journal of the Assyrian Academic Studies, 19 (2): 5-20. BORBONE, P. G. 2008. “Syroturcica 1. The Ongguds and the Syriac Language.” ed. by G. A. Kiraz, Malphono w-Rabo d-Malphone. Studies in Honor of Sebastian P. Brock içinde, 1-17. Piscataway-NJ: Gorgias Press. BORBONE, P. G. 2015. “An Ongudd Gravestone in Musée Guimet, Paris and it's Inscription.” ed. by P. Fedi, M. Paolillo, Arte dal Mediterraneo al Mar della Cina. Genesi ed incontri di scuole e stili. Scritti in onore di Paola Mortari Vergara Caffarelli içinde, 221-231. Palermo: Officina di Studi Medievali. BORBONE, P. G. 2019. "A "Nestorian" Mirror from Inner Mongolia." Egitto e Vicino Oriente, 42: 135-149. BORBONE, P. G. 2020. History of Mar Yahballaha and Rabban Sauma. Hamburg: Verlag Tredition. BORBONE, P. G. 2021. “Three Notes on Syro-Turkic Epigraphy.” Journal of Studies in the Christian Culture of Asia and Africa, 9 (XV): 105-122. BROCK, S. P. 1996. “The ‘Nestorian’ Church: a Iamentable Misnomer.” BJRL, 78 (3): 23- 35. CAFEROĞLU, A. 1984. Türk Dili Tarihi I-II. İstanbul: Enderun Kitabevi. CAFEROĞLU, A. 2015. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CARLSON, T. A. 2012. "East Syriac Christianity in Mongol-Yuan China (Book Reviews)." Hugoye, 15 (2): 401-407. CHEN, A. H. 2022. "From Beijing to Baghdad: A Contextualised Reading of the History of Mār Yahbalāhā and Rabban Ṣawmā from a Political and Ecclesiastical Perspective." Master diss. Oxford University, England. CHWOLSON, D. 1890. Syrisch-nestorianische Grabinschriften aus Semirjetschie. St.- Petersburg: Commissionnaires de l'Académie Impériale des Sciences. CHWOLSON, D. 1897. Syrisch-nestorianische Inschriften aus Semirjetschie. Neue Folge. St. Petersburg. CLAUSON, S. G. 1972. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: At the Clarendon Press. CUMAGULOV, Ç. 2017. “Kırgızistan'daki Nestoryan-Türk Yazıları (XIII-XVI. Yüzyıllar).“ I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Kırgız-Türk İlişkileri Sempozyum Bildirileri, 41- 52. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları. 481 ÇELİK, M. 1996. Süryâni Tarihi I. Ankara: Ayraç Yayınları. DANKOFF, R., Kelly, J. 1985. Compendium of the Turkic Dialects: Part I - Mahmud al- Kashghari. Massachusetts: Printed at Harvard University Office of the University Publisher. DEEG, M. 2018. "Along to Silk Road: from Aleppo to Chang'an." ed. by. J. Lössl, N. J. Baker- Brian , A Companion to Religion in Late Antiquity içinde, 233-253. Hoboken: John Wiley&Sons. DELACOUR, C. 2005. "Un ensemble funèraire Ongut du dèbut de l'èpoque Yuan provenant de Mongolie intèrieure." Arts Asiatiques, 60: 85-102. TIMETHEO I. 1904. Nestorianorum Patriarcha (728-823) et Christianorum Orentalium Condicione sub Chaliphis Abbasidis. ed. H. Labourt, Paris: Apud Victiorem Lecoffre. DICKENS, M. 2001. “Nestorian Christianity in Central Asia.“ 1-19. https://ualberta.academia.edu/MarkDickens (Erişim Tarihi: 22. 03. 2021). DICKENS, M. 2008. "Turkāyē: Turkic Peoples in Syriac Literature Prior to the Seljüks." PhD diss. Cambridge University, England. DICKENS, M. 2009. “Syriac Gravestones in the Tashkent History Museum.” ed. by D. Winkler, L. Tang, Hidden Treasures and Intercultural Encounters: Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 13-49. Wien: LIT. DICKENS, M. 2011. "Nestorius did not intend to argue that Christ had a dual nature, but that view became labeled Nestorianism." ed. by. S. L. Danver, Popular Controversies in Wold History Vol II içinde, 145-174. California: Abc-Clıo. DICKENS, M. 2014. “Review of Lieu et al. Medieval Christian and Manichaean Remains from Quanzhou (Zayton).” Hugoye, 17 (2): 395-429. DICKENS, M. 2016. “More Gravestones in Syriac script from Tashkent, Panjikent& Ashgabat” , ed. by D. Winkler, L. Tang, Winds of Jingjiao: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 105-129. Wien: LIT. DICKENS, M., HALBERTSMA, T. H. F. 2018. “Inner Mongolian Syro-Turcica I.” Monumenta Serica, 66 (2): 279-302. DICKENS, M. 2019. “Syriac Christianity in Central Asia.” ed. by D. King, The Syriac World içinde, 585-624. New York: Routledge. DICKENS, M., SAVCHENKO, A. 2009. “Prester John's Realm: New Light on Christianity between Merv and Turfan.” ed. by E. C. Hunter, The Christian Heritage of Iraq. Collected papers from the Christianity of Iraq I-V Seminar Days içinde, 121-135. Iraq: Gorgias Press. DICKENS, M. 2020. “Tarsā: Persian and Central Asian Christians in Extent Literature.” ed. by D. Winkler, L. Tang, Artifact, Text, Context Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 9-43. Zürich: LIT. DICKENS, M. 2020. Echoes of a Forgotten Presence, Reconstructing the History Church of the East in Central Asia. Zürih: Lit Verlag. DOERFER, G. 1967. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen Band III. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh. DROMPP, M. R. 2005. Tang China and the Collapse of the Uighur Empire: A Documentary History. Boston: Brill. ECCLES, L., LIEU, S. N. C. 2012. “Inscriptions in Syro-Turkic from Quazhou (I) Epigraphical and Historical Background.” ed. by S. N. C. Lieu et all., Medival Christian and Manichaen Remains from Quanzhou (Zayton) içinde, 151-170. Turnhout: Brepols. 482 ERCİLASUN, A. B. 2004. Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. ERCİLASUN, A. B., Akkoyunlu, Z. 2014. Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu. ERCİLASUN, A. B. 2022. "İlk ve Ana Türkçe Çağı." ed. S. Çirkin, Kökler I içinde, 289-340. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ERDAL, M. 2004. A Grammer of Old Turkic. Leiden: Brill. ERTL, T. 2022. "Uzak Doğu'dan Yansımalar: Çin'deki Katolik ve Nestûrî Varlığının Karşılaştırılması." çev. C. Öney, Din ve Bilim Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 5 (1): 161-185. ESİN, E. 1989. "Almalığ." TDV İslam Ansiklopedisi, 2: 506. FORTACI, T. 2018. “Nestûrîliğin Ortaya Çıkış Süreci.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 18 (2): 63-99. FRANZMANN, M., LIEU, S. N. C. 2012. “Nestorian Inscriptions in Syro-Turkic from Quanzhou (II) Texts and Translations.” ed. by S. N. C. Lieu et all., Medieval Christian and Manichaen Remains from Quanzhou (Zayton) içinde, 171-214. Turnhout: Brepols. FRYE, R. N. 1983. The History of Ancient Iran. München: Beck. GENG, S., KLIMKEIT, H.-J., LAUT, J. P. 1996. “Eine Neue Nestorianische Grabinschrift Aus China.” Originalbeitraf erschienen in: Ural-altaische Jahrbücher N. F., 14: 164- 175. GIGNOUX, P. 2009. Iranisches Personennamenbuch/Iranisches Personenamenbuch Iranische Namen in semitischer Neben/berlieferung Fazsikel 5. Wien: Austrian Academy of Sciences Press. GILBERT, S. T., VOYAKIN, D. 2020. “The Church of the Christian Community of Medieval Ilıbalyk: Initial Archaeological Investigations of a Medieval Site in Southeastern Kazakhstan.” История и археология Турана, (5): 356-367. GILBERT, S. T. 2022. “The Church of the East Cemetery at Ilibalyk." ed. by. D. Winkler, L. Tang, Silk Road Traces: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 37-57. Wien: LIT. GREGORY Abu'l Farac (Bar Hebraeus), 1945. Abu'l-Farac Tarihi I, çev. Ömer Rıza Doğrul. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara. GREGORY Abu'l Farac (Bar Hebraeus), 1950. Abu'l-Farac Tarihi II, çev. Ömer Rıza Doğrul. Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara. GRØNBECH, K. 1939. “Turkish Inscriptions from Inner-Mongolia.” Monumenta Serica IV, 305-308. GUMILËV, L. N. 2002. Muhayyel Hükümdarlığın İzinde. çev: D. A. Batur. İstanbul: Selenge Yayınları. HALBERTSMA, T. 2005. “Some Field Notes and Images of Stone Material from Graves of the Church of the East in Inner Mongolia, China.” Monumenta Serica, 53: 113-244. HALBERTSMA, T. 2015. Early Christian Remains of Inner Mongolia. Leiden, Boston: Brill. HAMILTON, J. NIU, R. 1994. "Deux inscriptions funéraires turques nestoriennes de la Chine orientale." Journal Asiatique, 282: 147-164. HAW, S. G. 2014. “The Persian Language in Yuan-Dynasty China: A Reappraisal.” East Asian History, 39: 5-32. HERRMANN, A. 1935. Historical and Commercial Atlas of China. Cambridge: Harvard University Press. , 39: 5-32. 483 HUNTER, E. C. 1992. "Syriac Christianity in Central Asia." Zeitschrift für Religions und Geistesgeschichte, 44: 362-368. HUNTER, E. C. D. 1996. “The Church of the East in Central Asia.” BJRL, 78 (3): 129-142. HIEBEL, J. 2021. A Friendly Guide to: Women in the old Testament. Melbourne: Garratt Publishing. ISAKOV, B. 2014. "Kırgız Toplumunda Takvim ve Ölçü Birimleri." ed. H. W. Choi, B. Isakov vd., Altay Communities-Migrations and Emergence of Nations içinde, 242-250. İstanbul: Print Yayıncılık. IŞIK, V. 2019. "Kayrak Taşı: Adlanması, Jeolojisi ve Kullanım Alanlarına Genel Bakış." Mavi Gezegen, 26: 54-64. JOHNSON, S. F., Penn, M. P., 2022. Invitation to Syriac Christianity an Anthology. California: University of California Press. KAÇALİN, M. S. 2016. Dîvânu Lugâti't Turk. düz: M. Ölmez. İstanbul: Kabalcı Yayınları. KADRİ, H. K. 1943. Türk Lûgati III. İstanbul: Maarif Matbası. KARAMAĞARALI, B. 1998. "Kültür Tarihimiz Bakımından Mezar Taşlarının Önemi ve İkonografisi." Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, 33-43. İstanbul: Mezarlıklar Vakfı. KLEIN, W. 2000. Silk Road Studies III. Das Nestorianische Christentum an den Handelswegen durch Kyrgyzstan bis zum 14. Jh. Turnhout: Brepols. KLEIN, W. 2002. “Syriac Writings and Turkic Language according to Central Asian Tombstone Inscriptions.” Hugoye, 5 (2): 213-223. KLIMKEIT, H. J., GILLMAN, I. 1999. Christians in Asia before 1500. Ann Arbor: University of Michigan Press. KOÇ, K., BAYNIYAZOV, A. 2003. Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. KÖK, A. 2008. “Kazaklarda Halk Takvimi "Ay Adları, Müşellik ve On İki Hayvanlı Türk Takvimi" Üzerine.” VI. Uluslararası Türk Dünyasının Geleceği ve Sosyal Bilimler Kongresi, 735-751. Kırgızistan. LATTIMORE, O. 1934. "A Ruined Nestorian City in Inner Mongolia." The Geographical Journal, 84 (6): 481-497. RYBATZKI, H. 2004. "Nestorian Personal Names from Central Asia." ed. H. Juulosa, Studia Orientalia 99 içinde, 269-291. Helsinki LIEU, S. N. C. 1980. “Nestorians and Manichaeans on the South China Coast.” Vigiliae Christianae, 34 (1): 71-88. MA, Xiaolin, T. 2022. “Yonan of Almalıq and the Syro-Uighur Chifeng Brick (1253)." ed. by. D. Winkler, L. Tang, Silk Road Traces: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 105-118. Wien: LIT. MALİK, G. D. 2012. Süryânîlerin Tarihi. çev: V. İlmen. İstanbul: Yaba Yayınları. MANSUROĞLU, M. 1979. “Karahanlıca.” Tarihi Türk Şiveleri, çev: M. Akalın, 141-182. Ankara: Sevinç Matbaası. MARQUART, J. 1898. Die Chronologie der alttürkischen Inschriften. Leipzig: Dieterich’sche Verlags-Buchhandlung. MAZZOLA, M. 2018. "Bar 'Ebroyo's Ecclesiastical History: Church History Writing in the 13th century Middle East." PhD diss. Universiteit Ghent. MERT, O. 2008. “Öngöt Mezar Külliyesi ve Külliyede Bulunan Damgalar.”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36: 281-305. 484 MERT, O. 2022. “Türk Kültüründe Ağıt Geleneği ve Alper Tonga Sagusu.”, Bugu Dil ve Eğitim Dergisi, 3 (1): 1-15. MCGUCKIN, J. A. 1996. “Nestorius and the Political Factions of Fifth-Century Byzantium: Factors in his Personal Downfall.” BJRL, 78 (3): 7-21. MERMUTLU, B., ÖCALAN, H. B. 2011. Tarihi Bursa Mezar Taşları I Bursa Hazireleri. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi. MINGANA, A. 1925. “The Early Spread of Christianity in Central Asia and the Far East: A New Document.” BJRL, 9: 297-371. MINORSKY, V. V. 1937. Hudud Al-’Alam: The Regions of the World: A Persian Geography, London: E. J. W. Gibb Memorial Trust. MOFFETT, S. H. 1998. A History of Christianity in Asia, Volume I: Beginnings to 1500. Maryknoll, New York: Orbis Books. NIU, Ruji, 2003. “Inscriptions et manuscrits nestoriens en écriture syriaque découverts en Chine (XIIIe-XIVe siècles).” PhD diss. EPHE, Paris. NIU, Ruji, 2008. Shizi lianhua:Zhongguo yuandai xuli yawen jingjiao beiming wenxian yanjiu 十字莲花：中国元代叙利亚文景教碑铭文 献研究. [The Syriac Writing System of Turkic-Uighur in Nestorian Inscriptions and Documents Found in China during 13th- 14th Centuries]. Shang Hai: 上海古籍出版. NIU, Ruji. 2009. "Nestorian Grave Inscriptions from Quanzhou (Zaitun) China (2004-2005)." Journal The Canadian Society for Syriac Studies, (5): 51-67. NIU, Ruji, LI, Chonglin. 2009. “The Discovery of Nestorian Inscriptions in Almaliq, Xinjiang, China.” ed. by D. Winkler, L. Tang, Hidden Treasures and Intercultural Encounters: Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 91- 100. Berlin: LIT Verlag. NIU, Ruji, 2010. Inscriptions et manuscrits nestoriens en écriture syriaque découverts en Chine (XIIIe-XIVe siècles). Shanghai: Shanghai Classics Publishing House. OBRUSÁNSZKY, B. 2019. "Nestorian Christians in Frontier History." Journal of Frontier Studies, (3): 175-193. OSTROGORSKY, G. 2017. Bizans Devleti Tarihi. çev. F. Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ŌSAWA, T., TAKAHASHI, H. 2015. “Le Prince Georges des Onggut dans les Montagnes de l’altaï de Mongoiie: Les Inscriptions d’Ulaan Tolgoi de Doloon Nuur.” ed. by P. G. Borbone, P. Marsone, Le Christianisme Syriaque en Asie Centrale et en Chine içinde, 257-290. Paris: Geuthner. ŌSAWA, T. 2017. “The Acceptance of Syrian Christianity by the Ancient Turks in Central Asia in the Sixth and Seventh Centuries, and the Stone Sculptures Reflecting Their Beliefs.” ed. by H. Teule, et al., Syriac in its Multi-Cultural Context. First International Syriac Studies Symposium, Mardin Artuklu University, Institute of Living Languages 20-22 April 2012 içinde, 81-106. Mardin: Mardin Artuklu University. ÖGEL, B. 2002. Çingiz Han’ın Türk Müşavirleri: Sino Turcica. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. ÖGEL, B. 1984. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu. PELLIOT, P. 1914. “Chrétiens d’Asie centrale et d’Extréme-Orient.” Brill, 15: (5): 623-644. PELLIOT, P. 1959. Notes on Marco Polo I. Paris: Imprimerie Nationale Librairie Adrien- Maisonneuve. PELLIOT, P. 1959. Notes on Marco Polo III. Paris: Imprimerie Nationale Librairie Adrien- Maisonneuve. 485 PELLIOT, P. 1996. L’Inscription Nestorienne De Si-Ngan-Fou. ed. by. A. Forte. Paris: Scuola di Studi sull'Asia Orientale, Kyoto Collège de France, Institut des Hautes Etudes Chinoises. PLANO, C. 2015. Moğolistan Seyahatnamesi. çev. Ergin Ayan, İstanbul: Gece Kitaplığı. PINYINBAN, H. 1977. Zhonghua Renmin Gongheguo Fen Sheng Dituji. Zhongguo Beijing: Ditu Chubanshe. RÁSONYI, L. 2007. Onomastican Turcicum-Turkic Personal Names Vol. I-II. Indiana: Denis Sinor Research Institute of Inner Asian Studies. RUBRUCK, W. V. 2019. Moğolların Büyük Hanı'na Seyahat. çev: E. Ayan. İstanbul: Kronik Yayınları. SAEKI, P. Y. 1916. The Nestorian Monument in China. London: Society for Promoting Christian Knowledge. SMITH, J. P. 1903. A Compendious Syriac Dictionary. London: Oxford at the Clarendon Press. SIMOCATTA, T. 1988. The History of Theophylact Simocatta. trans. Michael and Mary Whitby. New York: Oxford University Press. SMELOVA, N. 2015. “Manuscrits Chrètiens de Qara Qoto: Nouvelles Perspectives de Recherche” ed. by P. G. Borbone, P. Marsone, Le Christianisme Syriaque en Asie Centrale et en Chine içinde, 215-236. Paris: Geuthner. SPULER, B. 1964. Die Morgenländischen Kirchen. Köln: Brill. TAKAHASHI, H. 2019. “Syriac Christianity in China.” ed. by D. King, The Syriac World içinde, 625-652. New York: Routledge. TANG, Li. 2006. "Sorkaktani Beki: A Prominent Nestorian Woman at the Mongol Court." ed. by. R. Malek, Jingjiao the Church of the East in China and Central Asia içinde, 349-357. Germany: Institut Monumenta Serica. TANG, Li. 2011a. East Syriac Christianity in Mongol-Yuan China. Wiesbaden: Harrassowitz. TANG, Li. 2011b. "A New Investigation into Several East Syrian ("Nestorian") Christian Epitaphs Unearthed in Quanzhou: Commentary and Translation." ed. by. D. Bumazhnov, E. Grypeou, Bıbel, Byzanz und Christlicher Orient içinde, 343-361. Paris: Uıtgeverıj Peeters. TANG, Li. 2016. “The ‘Nestorian’ Ongut King George in Medieval Chinese, Latin and Syriac Sources.” Syrische Studien: Beitrage zum 8. Deutschen Syrologie-Symposium in Salzburg 2014, 227-243. Münster: LIT. TANG, Li. 2020. “The Liturgical Language of the Church of the East in China.” ed. by D. Winkler, L. Tang, Artifact, Text, Context Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 129-144. Zürich: LIT. TANG, Li. 2022. “Christian Communities in Medieval Central Asia: Syriac and Syro-Turkic Inscriptions from Zhetysu and the Chuy Valley (9th-14th Centuries).” ed. by. D. Winkler, L. Tang, Silk Road Traces: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 201-222. Wien: LIT. TASHMANBETOVA, Z. 2019. “Christianity In Central Asia: Adoption of East Syriac Christianity.” Master diss. Nazarbayev University, Kazakhstan. TAŞAĞIL, A. 2002. "Kulca." TDV İslam Ansiklopedisi, 26: 354-355. TAŞAĞIL, A. 2014. Gök-Türkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu. TEKİN, T. 1997. Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. haz: M. Ölmez. Ankara: Simurg Yayınları. TEMİR, A. 2016. Moğolların Gizli Tarihi I Tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 486 TEZCAN, M. 1990. "Eski Türklerde Damga." Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitsi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. TEZCAN, M., Bayındır, A. 2013. “Aristocratic Women and Their Relationships to Nestorianism in the 13. Century Chingizid Empire.” ed. by D. Winkler, L. Tang, From the Oxus River to the Chinese Shores 5 içinde, 297-316. Zürich: LIT. TEZCAN, M. 2016. “On Christianity among Central Asian and Syr Daryan Oghuz and Their Possible Nestorian Connections.” ed. by D. Winkler, L. Tang, Winds of Jinjiao, Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 221-242. Salzburg: LIT. TEZCAN, M. 2020. “On ‘Nestorian’ Christianity among the Hephthalites or the Where Huns.” ed. by D. Winkler, L. Tang, Artifact, Text, Context Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 195-212. Zürich: LIT. ÜNLÜ, S. 2013. Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. VAR, U. 2021. Süryani Tarih Yazıcılığında Türkler. İstanbul: Timaş Yayınları. VELİDİ, A. Z. 1928. “Oğuzların Hristiyanlığı Meselesine Ait.” Türkiyat Mecmuası, II: 61- 67. VOYAKIN, D., GILBERT, S. T. 2020. Field on the Archaeological Excavatians at Usharal- Ilıbalyk, Kazakhstan in 2020. Almaty: Eurasia Exploration Society, Switzerland International Institute for Central Asian Studies Archaeological Expertise LLP, Kazakhstan. VOYAKIN, D., GILBERT, S. T. 2022. Field Report on the Archaeological Excavations at Usharal-Ilıbalyk, Kazakhstan in 2021. Almaty: Society for the Exploration of Eurasia, Switzerland International Institute for Central Asian Studies Archaeological Expertise LLP, Kazakhstan Lanier Center for Archaeology, USA. YANG, Q. 1984. “Quanzhou Jingjiao Shike Chutan” [A Preliminary Study Of Quanzhou Jingjiao Stone Carvings]. Shijie Zongjiao Yanjiu. YOSHIDA, Y. 2013. "When Did Sogdians begin to Write Vertically?" Tokyo University Linguistic Papers, 33: 375-394. YOSHIDA, Y. 2022. "Sogdian Christians in China, Turfan and Sogdiana." ed. by. K. Paryy, G. B. Mikkelsen, Byzantium to China: Religion, History and Culture on the Silk Roads, Studies in Honour of Samuel N. C. Lieu içinde, 596-617. Leiden-Boston: Brill. YUDAHIN, K. K. 1988. Kırgız Sözlüğü. çev: A. Taymas. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ZANI, M. N. 2022. The Luminous Way to the East, Texts and History of the First Encounter of Christianity with China. Trans: W. Skudlarek. New York: Oxford University. ZHOU, Y. 2020. “Studies on Nestorian Iconology in China and part of Central Asia during the 13th and 14th Centuries.” PhD diss. Università Ca' Foscari Venezia, İtaly. ZIEME, P. 1974. “Zu den nestorianisch-türkischen Turfantexten.” ed. by G. Hazai, P. Zieme, Sprache, Geschichte und Kultur der Altaischen Völker Protokollband der XII. Tagung der Permanent International Altaistic Conference 1969 in Berlin içinde, 661-668. Berlin: PIAC. ZIEME, P. 1999. “Die seltsame Wanderwege des sogdischen Titels *xushtanch “Lehrerin.” ed. by H. F. Kappert, Turkologie für das 21. Jahrhundert. Herausforderungen zwischen Tradition und Moderrne. Materialen der vierter Deutschen Turkologen- Konferenz Hamburg içinde, 301-307. Wiesbaden: Harrassowitz. ZIEME, P. 2013. “Turkic Christianity in the Black City (Xaraxoto).” ed. by D. Winkler, L. Tang, From the Oxus River to the Chinese Shores: Studies on East Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 99-103. Münster: LIT. 487 ZIEME, P. 2014. “Review of Četin Džumagulov, Kırgızstandagı Nestorian-Türk Džazū Ėstelikteri (XIII– XIV kılımdar)” Hugoye, 17 (2): 382-387. ZIEME, P. 2015. Altuigurische Texte der Kirche des Ostens aus Zentralasien: Old Uigur texts of the Church of the East from Central Asia. Tokyo: Gorgias Press. WATSON, A. J. 2022. “Site Surveys of Archaeological Sites of Potential Relevance to the Church of the East in the Vicinity of Koilyk." ed. by. D. Winkler, L. Tang, Silk Road Traces: Studies on Syriac Christianity in China and Central Asia içinde, 57-68. Wien: LIT. WU, Wenliang. 1957. Quanzhou Zongjiao Shike 泉州宗教石刻 [Religious Stone Inscriptions at Quanzhou]. Beijing: Kexue chubanshe. WENBI, H. 1983. Xinjiang kaogu fajue baogao [Report on an Archaeological Tour of Xinjiang]. Beijing: Wenwu. WILLIEM, R. 2010. Mengü Han'ın Sarayına Yolculuk 1253-1255. düz: P. Jackson. İstanbul: Kitap Yayınevi. ГОРКИНА, А. Ф, В. Е. (1939). Большой советский атлас мира Том 2-ой. Москва: Научно-издательский институт Большого советского атласа мира при Цик СССР. БАРТОЛЬД, В. 1893-1894. “О христіанствѣ въ Туркестанѣ въ до-монгольскій періодъ (По поводу семирѣченскихъ надписей).” Записки Восточного Отделения Императорского Русского Археологического Общества 8, изд. Б. В. Розена, 1- 32. БАЙПАҚОВ, К. М. Таймағамбетов, Ж. Қ. 2009. Қазақстан Археологиясы. Алматы: Әл- Фараби Атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Атындағы Археология Институты. БЕРНШТАМ, А. Н. 1943. Академик В. В. Бартольд как историк Кыргызстана», Предисловие кн.: В. В. Бартольд. Очерк истории Семиречья. Фрунзе: Лань. БЕРНШТАМ, А. Н. 1948. "Новые Эпиграфические Находки Из Семиречья." Эпиграфика Востока II, 107-113. БОРБОНЕ, П. Д. 2020. “Несторианство в Кыргызстане и Средней Азии в Средние Века.” Редактор: Брат Дамиан Войцеховски ОИ, Христианство в Кыргызстане. История и Современность Сборник Статей Международной Конференции 2019 içinde, 7-22. Кыргызстана- Бишкек. ЖУМАГУЛОВ, Ч. 1971. Язык Сиро-Тюркских (Несторианских) Памятников Киргизии. Фрунзе. ЖУМАГУЛОВ, Ч. 1982. Эпиграфика Киргизии. Выпуск III.Фрунзе: Издательство Илим. ЖУМАГУЛОВ, Ч. 2011. Кыргызстандагы Несториан-Түрк Жазуу Эстеликтери . Бишкек: Кыргызская Республикасынын Улуттук Илимдер Академиясы ДЖУМАГУЛОВ, Ч. 2020. “Несторианские Эпиграфические Памятники Кыргызстана.” Редактор: Брат Дамиан Войцеховски Ои, Христианство в Кыргызстане . История и Современность. Сборник Статей Международной Конференции 2019 içinde, 23-39. Кыргызстана- Бишкек. КАРЫПКУЛОВ, А. 1984. История Киргизской ССР: С Древнейших Времен До Наших Дней. Фрунзе: Кыргызстан: Академия Наук Киргизской ССР. Институт Истории. КАМОЛИДДИН, Ш. С. 2021. "Древнетюркская Топонимия Семиречья." Проблемы Древней и Средневековой Истории Чача История Археология, Нумизматика, Выпуск, (7): 47-52. КОКОВЦОВ, П. 1906. “Христианско-сирийские надгробные надписи из Алмалыка (с приложением табл. XII).” Записки Восточного Отделения Императорского 488 Русского Археологического Общества 16, 1904-1905 içinde, 190-200. Санкт- петербург: Типография Императорской Академии Наук. КОКОВЦОВ, П. 1907. “Несколько новых надгробных камней с христианско- сирийскими надписями из Средней Азии (С 2-мя таблицами).” Азиатские смеси. Взято из Вестника Императорской Академии наук Санкт-Петербурга 1907- 1908 içinde, 427-458. Санкт-петербург: Записки Восточного Отделения Императорского Русского Археологического Общества. КОКОВЦОВ, П. 1909. “К сиро-турецкой эпиграфике Семиречья.” Mélanges asiatiques. Tirés du Bulletin de l’Académie Impériale des Sciences de, Tome XIV, 1909-1910 içinde, 131-154. Санкт-петербург. КОЛЬЧЕНКО, В. 2002. “Заметки о христианстве в Чуйской долине.” Manas Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3, 163-182. КОЛЬЧЕНКО, В. 2018. “Средневековое христианство Кыргызстана по данным археологических источников.” Ф. А. Б. Аманбаева, Религии Центральной Азии и Азербайджана. Том IV. Христианство içinde, 48-103. Самарканд: МИЦАИ. КОЗИНЦЕВ, М. А. 2020. "Тюркские стихотворные отрывки, записанные уйгурским вертикальным письмом,из собрания ИВР РАН." Письменные памятники Востока, 17 (3): 90-99. МАЪРУФОВ, 3. М. 1981. Ўзбек Тилининг Изоҳли Луғати. Москва: Рус Тили Нашриёти. РУСТАМОВА, А. Р. 2010. Махмуд Ал-Кашгари Диван Лугат Ат-Турк (Свод Тюркских Слов). Москва: Восточная Литература Ран. ПАНТУСОВ, Н. 1886. “Христианское Кладбище близ Города Пишпека (Семиреченской Области) в Чуйской Долине.” Записки Восточного Отделения Императорского Русского I içinde, 74-84. Санкт-Петербург. ПУГАЧЕНКОВА, Г. А., Буряков, Ю. Ф. 1994. Из истории древних культов Средней Азии (Христианство). Ташкент: Комрон. ТАБАЛДИЕВ К. 2020. “Исследования археологических памятников несторианства в Кыргызстане.” Редактор: Брат Дамиан Войцеховски Ои, Христианство в Кыргызстане. История и Современность. Сборник Статей Международной Конференции 2019 içinde, 40-49. Кыргызстана- Бишкек. ТАБАЛДИЕВ К., Белек, К. 2008. Памятники письменности на камне Кыргызстана (свод памятников письменности на камне). Кыргызстана- Бишкек. WEB SİTELERİ www.exploration-eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm https://structurae.net/en/structures/burana-tower ONLİNE SÖZLÜKLER sedra.bethmardutho.org assyrianlanguages.org/sureth/search.php www.dukhrana.com/lexicon/search.php 489 EKLER EK-1: Tablolar, Grafikler ve Haritalar Tablo 1: Süryani Alfabesi I (Al-Jeloo, 2007, 34). 490 Tablo 2: Süryani Alfabesi II (Al-Jeloo, 2007, 35). 491 Tablo 3: Süryani Alfabesi Hareke Tablosu (Al-Jeloo, 2007, 36). Tablo 4: Süryani Harfleriyle Türkçe ve Süryanice Yıllar (Klein, 2000, 354). 492 YIL KIRGIZLARDA KAZAKLARDA MOĞOLLARDA İSİMLERİ 12 HAYVANLI 12 HAYVANLI 12 HAYVANLI TAKVİM TAKVİM TAKVİM Sıçan-Fare ÇIÇKAN TIŞKAN SIÇKAN-İL İnek-Sığır UY SİYİR UD-İL Pars-Kaplan COLBORS-BARS BARIS BARS-İL Tavşan KOYON KOYAN TIŞKAN-İL Balık BALIK ULU LUY-İL Yılan CILAN JILAN İLAN-İL At CILKI JILKI YUNT-İL Koyun KOY KOY GUY-İL Maymun MAYMIL MEŞİN PİÇİN-İL Tavuk TOOK TAUIK TAHAGU-İL Köpek İT İT İT-İL Domuz DONUZ DONIZ TUNGUZ-İL Tablo 5: 12 Hayvanlı Takvim Karşılaştırması (Kök, 2008, 740; Biray, 2009, 673; Isakov, 2014, 248). YIL İSİMLERİ SÜRYANİCE YIL KARŞILIKLARI Sıçan-Fare ʿūqabrā/ ܥܘܩܒܪܐ İnek-Sığır tāwrā/ ܬܘܪܐ Pars-Kaplan nimrā/ ܢܡܪܐ Tavşan arnḇā/ ܐܪܢܒܐ Balık atlāyā/ ܐܬܠܝܐ Yılan ḥiwyā/ ܚܘܝܐ At susyā/ ܤܘܤܝܐ Koyun ʿirbā/ ܥܪܒܐ Maymun qopā/ܩܘܦܐ Tavuk tarnaǥlā/ ܬܪܢܓܐܠ Köpek kalbā/ ܟܠܒܐ Domuz ḥzīrā/ ܚܙܝܪܐ Tablo 6: Süryanice Yıl İsimleri 493 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Bişkek-Çu Tokmak- İlibalık Almalık İç Moğolistan Quanzhou Vadisi Burana Tarihli Yazıtlar 471 9 0 6 2 10 Tarihsiz Yazıtlar 150 31 6 25 29 2 Yazısız Yazıtlar 7 12 33 1 59 1 Tarihli Yazıtlar Tarihsiz Yazıtlar Yazısız Yazıtlar Grafik 1: Nestûrî Türklere Ait Mezar Taşlarının Dağılımı 494 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Kitabeler Tarihli Kitabeler 15 Tarihsiz Kitabeler 2 Tarihli Kitabeler Tarihsiz Kitabeler Grafik 2: Nestûrî Türklere Ait Kitabelerin Dağılımı 495 MEZAR TAŞLARI Quanzhou: 13 İç Moğolistan: 90 Almalık: 32 Semireçye Bölgesi (Çu Vadisi- Bişkek+Tokmak- Burana+İlibalık): 719 Grafik 3: Mezar Taşlarının Genel Dağılımı 496 Harita 1: 13. ve 14. yüzyıllarda Orta Asya Coğrafyası (Nicolini-Zani, 2022, 18). 497 Harita 2: İç Moğolistan Haritası (Halbertsma, 2015, 159). 498 Harita 3: Doğu Asya Sınırları (Johnson, Penn, 2022, map3). 499 Harita 4: Kırgızistan Haritası (Горкина, Мотылева, 1939). 500 Harita 5: Kereyitler ve Naymanların Sınırlarını Gösteren Harita (Halbertsma, 2015, 119). 501 Harita 6: Uygur Kağanlığı Kuruluş Dönemi Haritası (Drompp, 2005, XIII, harita 1). 502 Harita 7: Quanzhou, Çin ve Moğolistan Sınırları (King, 2019, map 11). 503 Harita 8: Guanzhou Bölgesi (Pinyinban, 1977, 45). 504 Harita 9: Orta Asya’da Hristiyanlık İzleri (Пугаченкова, Буряков, 1994, 85). 505 Harita 10: Semireçye ve Almalık Sınırları (Niu, 2010, 28). Harita 11: Quanzhou Sınırları (Niu, 2010, 47). 506 Harita 12: Olon-Süme, Pailingmiao Çevresi (Lattimore, 1934, 482). 507 Harita 13: Orta Asya Haritası (Nicolini-Zani, 2022, 2). 508 Harita 14: İpek Yolu Üzerinde Hristiyanlık (Пугаченкова, Буряков, 1994, 21). 509 Harita 15: Orta Asya Genel Görünüm (Baumer, 2016, Ekler). 510 Harita 16: Mezopotamya Genel Görünüm (Baumer, 2016, Ekler). 511 Harita: 17: İlibalık Bölgesi I (www.exploration-eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim: 13.10.2022). Harita 18: İlibalık Bölgesi II (Gilbert, Voyakin, 2020, 357). 512 Harita 19: Çu Vadisi Uygarlıklarını Gösteren Harita (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim 13.10.2022). Harita 20: 7. yüzyılda İmparatorluklar ve Kavimler (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim: 13.10.2022). 513 Harita 21: Moğolistan ve İç Moğolistan Sınırları (Pinyinban, 1977, 37). 514 Harita 22: Yazıtların Dağılım Haritası (Tashmanbetova, 2019, 109). 515 Harita 23: Orta Asya ve Çin’de Dinler ve Kavimler (Herrmann, 1935, 45). 516 Ek-2: Resimler Resim 1: Semireçye’deki Mezar Taşları I (Chwolson, 1897, Ekler 1). 517 Resim 2: Semireçye’deki Mezar Taşları II (Chwolson, 1897, Ekler 2). 518 Resim 3: Semireçye’deki Mezar Taşları III (Chwolson, 1897, Ekler 3). 519 Resim 4: Semireçye’deki Mezar Taşları IV (Chwolson, 1897, Ekler 4). 520 Resim 5: Semireçye Mezar Taşları V (Chwolson, 1890, 188). 521 Resim 6: Semireçye’deki Mezar Taşları VI (Chwolson, 1890, 194). 522 Resim 7: Semireçye’deki Mezar Taşları VII Chwolson, 1890, 197). 523 Resim 8: Koço’da bulunan 7. ve 8. yüzyıllara Ait Bir Görsel (Baumer, 2016, 176). 524 Resim 9: İç Moğolistan, Chifeng’de Bulunan Bir Yazıt (Halbertsma, 2015, 549). 525 Resim 10: İç Moğolistan’da Bulunan Bir Yazıt I (Halbertsma, 2015, 525). Resim 11: İlibalık Bölgesi Kayrakları (Foto: Mehmet TEZCAN). 526 Resim 12: İç Moğolistan’da Bulunan Bir Yazıt II (Halbertsma, 2015, 545). 527 Resim 13: Almalık’ta Bulunan Mezar Taşı I (Коковцов, 1906, 201). Resim 14: Almalık’ta Bulunan Mezar Taşı II (Коковцов, 1907, 459). 528 Resim 15: Ulaan Tolgoi’deki Süryanice Yazıt (King, 2019, 641). Resim 16: İlibalık’ta Bulunan Bir Kayrak (Foto: Mehmet TEZCAN).140 140 Görselde üzerine su dökülerek haç işaretinin daha net ortaya çıkartıldığı bir yazıt görülmektedir. Yazılı yüzeyler üzerinde yazıta zarar vermeden üzerinde bulunan işaretleri daha net ortaya çıkarmak için “su püskürtme” yöntemi kullanılarak belgeleme yapılmaktadır ve bu epigrafların kullanmış olduğu belgeleme yöntemlerinden yalnızca biridir (Alyılmaz, 2007, 122). 529 Resim 17: Nestûrî Haçları (Джумагулов, 2011, 17). 530 Resim 18: İlibalık Bölgesi Haç Şekilleri (Foto: Mehmet TEZCAN). 531 . Resim 19: Prens George’un Yakalandığını Gösteren Görsel (Ōsawa, Takahashi, 2015, 267). 532 Resim 20: Yangzhou’da Bulunan Mezar Taşı (Lieu, 2012, 172). 533 Resim 21: Burana Kalesi, Kırgızistan (https://structurae.net/en/structures/burana-tower, Erişim: 14.10.2022). 534 Resim 22: Şehristan Kazı Çalışmalarından Bir Görüntü (Foto: Mehmet TEZCAN). Resim 23: İlibalık Kazı Çalışmalarından Bir Görüntü (www.exploration- eurasia.com/inhalt/projekt_aC.htm, Erişim: 13.10.2022). 535