T. C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EKONOMETRİ ANABİLİM DALI İSTATİSTİK BİLİM DALI RİSK ANALİZİ BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR ve SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Aydın TURAN BURSA 2006 U.Ü.S.B.E. RİSK ANALİZİ EKONOMETRİ BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR Aydın BURSA ANABİLİM DALI ve İSTATİSTİK TURAN 2006 SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI BİLİM DALI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) T. C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ EKONOMETRİ ANABİLİM DALI İSTATİSTİK BİLİM DALI RİSK ANALİZİ BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR ve SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI (YÜKSEK LİSANS TEZİ) Aydın TURAN Danışman Prof. Dr. Necmi GÜRSAKAL BURSA 2006 T. C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Ekonometri Anabilim, İstatistik Bilim Dalı’nda U2002164 numaralı Aydın TURAN’nın hazırladığı “Risk Analizi ve Bir Uygulama” konulu Yüksek Lisans Tezi ile ilgili tez savunma sınavı, ...../...../ 2006 günü ……… - ………..saatleri arasında yapılmış, sorulan sorulara alınan cevaplar sonunda adayın tezinin/çalışmasının ……………………………..(başarılı/başarısız) olduğuna …………………………(oybirliği/oy çokluğu) ile karar verilmiştir. Sınav Komisyonu Başkanı Akademik Unvanı, Adı Soyadı Üniversitesi Üye (Tez Danışmanı) Üye Akademik Unvanı, Adı Soyadı Akademik Unvanı, Adı Soyadı Üniversitesi Üniversitesi Üye Üye Akademik Unvanı, Adı Soyadı Akademik Unvanı, Adı Soyadı Üniversitesi Üniversitesi Ana Bilim Dalı Başkanı Akademik Unvanı, Adı Soyadı ....../......./ 2006 Enstitü Müdürü Akademik Unvanı, Adı Soyadı ÖZET Yazar : Aydın TURAN Üniversite : Uludağ Üniversitesi Anabilim Dalı : Ekonometri Bilim Dalı : İstatistik Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : V + 49 Mezuniyet Tarihi : …. /…. / 2006 Tez Danışman(lar)ı : Prof.Dr.Necmi GÜRSAKAL RİSK ANALİZİ BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR ve SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI Çalışmada; Riskin tanımlaması ve sınıflanması, Bankacılık sektöründe yaşanan gelişmeler, Basel düzenlemeleri ve tarihsel gelişimi, Riskin ölçülmesiyle ilgili teorik tanımlar, Riske maruz değer ve ölçümüyle ilgili tanımlamalar ve hesaplama metodları teorik olarak incelenmeye çalışılmıştır. Bunların yanında ayrıca ülkemizde ayrı bir yeri olan ve kanunlarla da desteklenen bankacılık sektöründeki düzenlemelere ilişkin kanun maddelerin üzerinde yoğunlaşılmış, risk ölçümünün ve yönetiminin önemini vurgulamaya çalışılmıştır. Piyasa riskine maruz değer hesaplamasında, günümüz bankalarınca da uygulanmakta olan “standart metod”a yer verilmiştir. Standart yöntem metoduyla hesaplanan bu tutar sermaye yeterlilik rasyosu hesaplamasına kullanılmış ve analiz edilmiştir. Anahtar Sözcükler; risk, riskin sınıflandırılması, riske maruz değer, finansal risk, beklenen getiri, piyasa riski, sermaye yeterlilik rasyosunun hesaplanması. III ABSTRACT Writer : Aydın TURAN University : Uludağ Universty Main Science : Econometer Science : Statistics Status of Thesis : Post Grduate Thesis Page Number : V + 49 Date of Graduated : …. /…. / 2006 Inguiry of Thesis : Prof.Dr.Necmi GÜRSAKAL RISK ANALYSIS – THE APPLICATION OF A BANK IN CALCULATION OF VALUE AT RİSK FOR MARKET, CREDIT RISK AND MINUMUM REGULATORY CAPITAL REQUIREMENT In this Work; The definition of risk and its classificaiton, Progress in Banking sector, Basel regulations and historical progress. Theorical Definitions about Risk Management Definitions for Value at Risk Measurements and calculation methods are covered. Beside the topics above, this Work also covers the important role of Banking sector and legislative arrangments on Banking sector in our country and emphasizes the importance of Risk Management and Measurement. “Standart Method”, that also is being used for the banks nowadays, is gived place to calculate for Value at Risk for Market. This value, that is calculated with “Standart Method”, is used and analized in Regulatory Capital Requirement. Key words; Risk, Risk Classification, Value at Risk, Financial Risk, Expected Income, Value at Risk for Market, the calculation of Regulatory Capital Requirement. IV ÖNSÖZ Diğer kurumlara göre bankalar aktiflerinde göreli olarak daha yüksek risk içeren, riskin gerçekleşmesi halinde karlılık performansını, dolayısıyla üstlendiği risklere karşı sermaye yeterliliğini olumsuz yönde etkileyebilecek olan varlıklara sahiptir. Hal böyle olunca bankaların karşı karşıya oldukları riskler ve bunların ölçülmeside önem arzetmektedir. Bu konuda uluslararası boyutta çalışma ve düzenlemeler yapan Basel Bankacılık Komitesi mevcut olup, yakın tarihte birçok ülkede yürürlüğe girmesi beklenen yeni Basel Uzlaşısı üzerinde son çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmada, bankalarda etkin risk yönetimini ve piyasa disiplinini geliştirmek, sermaye yeterliliği ölçümlerinin etkinliğini artırmak ve bu sayede sağlam ve etkin bir bankacılık sistemi oluşturulmaya çalışılmakta, sermaye yükümlülüğünün nasıl hesaplanacağı, maruz kalınan riskler ve nasıl yönetileceği, ris ölçümüne ilişkin olarak basit aritmatiğe dayalı standart yöntemler ortaya konmaya çalışılmaktadır. Her nekadar yeni gelişmeler ve analizler ortaya konmaya çalışsa da SYR herzaman etkinliğini koruyarak yeni formatlarla uygulamaya devam edilecektir. Bu gerçekten yola çıkarak örnek uygulamamı PRMD ve SYR üzerine yapmayı yeğledim. Bu çalışmamda günümüz teknolojilerinin bize sunduğu, geçmişte akademisyenlerin bile hayal edemediği, etse bile zor olduğu düşündüğü elektronik ortam verilerinden yararlanmış olmam bana sunulmuş bir nimet olsa gerek. Bu bağlamda bizlere internet ortamını sunan bilim adamlarına be bilişimcilere hakkını vermemek olmaz, başta onlara, BDDK ve TMSF’ye de yayınlarını ve çalışmalarını bizlere sunudukları, analizde veri sağlamada yardımlarından dolayı koordinatörüm Sn.Ayşegül KAĞITÇI ve değerli büyüğüm ve yönetmenim Yaşar HANCI’ya, ayrıca hocam sayın Prof.Dr. Necmi GÜRSAKAL’a da bana tatilinde de katlanma inceliğinde bulunmasından ve katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunarım. Tabiki bu arada mesai saatlerim dışında evde çalışma odama çekilmem dolayısı ile eşim ve sevgili kızıma ayırmam gereken zamanı ayıramamamdan ve onların benim bu davranışlarıma rağnem göstermiş oldukları olgunluk ve yardımlarından dolayı da kendilerine sevgi ve teşekkürlerimi sunuyorm. Bursa, Kasım 2006 Aydın TURAN V ÖZET Yazar : Aydın TURAN Üniversite : Uludağ Üniversitesi Anabilim Dalı : Ekonometri Bilim Dalı : İstatistik Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : V + 49 Mezuniyet Tarihi : …. /…. / 2006 Tez Danışman(lar)ı : Prof.Dr.Necmi GÜRSAKAL RİSK ANALİZİ BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR ve SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI Çalışmada; Riskin tanımlaması ve sınıflanması, Bankacılık sektöründe yaşanan gelişmeler, Basel düzenlemeleri ve tarihsel gelişimi, Riskin ölçülmesiyle ilgili teorik tanımlar, Riske maruz değer ve ölçümüyle ilgili tanımlamalar ve hesaplama metodları teorik olarak incelenmeye çalışılmıştır. Bunların yanında ayrıca ülkemizde ayrı bir yeri olan ve kanunlarla da desteklenen bankacılık sektöründeki düzenlemelere ilişkin kanun maddelerin üzerinde yoğunlaşılmış, risk ölçümünün ve yönetiminin önemini vurgulamaya çalışılmıştır. Piyasa riskine maruz değer hesaplamasında, günümüz bankalarınca da uygulanmakta olan “standart metod”a yer verilmiştir. Standart yöntem metoduyla hesaplanan bu tutar sermaye yeterlilik rasyosu hesaplamasına kullanılmış ve analiz edilmiştir. Anahtar Sözcükler; risk, riskin sınıflandırılması, riske maruz değer, finansal risk, beklenen getiri, piyasa riski, sermaye yeterlilik rasyosunun hesaplanması. III ABSTRACT Writer : Aydın TURAN University : Uludağ Universty Main Science : Econometer Science : Statistics Status of Thesis : Post Grduate Thesis Page Number : V + 49 Date of Graduated : …. /…. / 2006 Inguiry of Thesis : Prof.Dr.Necmi GÜRSAKAL RISK ANALYSIS – THE APPLICATION OF A BANK IN CALCULATION OF VALUE AT RİSK FOR MARKET, CREDIT RISK AND MINUMUM REGULATORY CAPITAL REQUIREMENT In this Work; The definition of risk and its classificaiton, Progress in Banking sector, Basel regulations and historical progress. Theorical Definitions about Risk Management Definitions for Value at Risk Measurements and calculation methods are covered. Beside the topics above, this Work also covers the important role of Banking sector and legislative arrangments on Banking sector in our country and emphasizes the importance of Risk Management and Measurement. “Standart Method”, that also is being used for the banks nowadays, is gived place to calculate for Value at Risk for Market. This value, that is calculated with “Standart Method”, is used and analized in Regulatory Capital Requirement. Key words; Risk, Risk Classification, Value at Risk, Financial Risk, Expected Income, Value at Risk for Market, the calculation of Regulatory Capital Requirement. IV İ Ç İ N D E K İ L E R 1- RİSK......................................................................................................................... 1 1-1 Finansal Risk Ve Beklenen Getiri ...................................................................... 2 1-2 Uluslararası Finansal Piyasalarda Denetim ve Gözetim .................................... 3 1-2-1 Basel I (1988 Basel Düzenlemesi) .............................................................. 5 1-2-1-1 1988 Sonrası Yapılan Değişiklikler ..................................................... 6 1-2-1-2 1996 Düzenlemesi: Piyasa Riskinin Sermaye Yeterlilik Rasyosuna Dahil Edilmesi .................................................................................................. 7 1-2-1-3 Sermaye Yeterlilik Rasyosu (SYR) ..................................................... 7 1-2-2 Basel II’ye Uyum Sürecindeki Çalışmalar................................................ 13 1-2-2-1 Haziran 1999 Önerisi ......................................................................... 13 1-2-3 Basel II Nihai Sermaye Uzlaşısı Haziran 2004......................................... 14 İKİNCİ BÖLÜM............................................................................................................. 15 2- RİSKİN ÖLÇÜLMESİ ........................................................................................... 15 2-1 BIS Düzenlemelerinde Riskin Kontrolü Ve Ölçümü ....................................... 15 2-2 AB’nin Basel Düzenlemelerine Yaklaşım ve Uygulamaları............................ 16 2-2-1 Risklere Karşı Yeterli Özvarlık................................................................. 16 2-2-2 AB Ülkelerinde Risk İçin Gerekli Özvarlık Düzenlemeleri ..................... 18 2-2-2-1 Net Pozisyon Tutarının Hesaplanması............................................... 18 2-2-2-2 Spesifik Risk İçin Sermaye Gereksiniminin Hesaplanması .............. 19 2-2-2-3 Genel (Sistematik Olmayan) Risk Karşılığının Hesaplanması .......... 19 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ........................................................................................................ 20 3- RİSKE MARUZ DEĞER VE RİSKE MARUZ DEĞER MODELLERİ .............. 20 3-1 Riske Maruz Değer- RMD (Value at Risk-VaR) ............................................. 20 3-1-1 Piyasa Riskinin Riske Maruz Değer- RMD (Value at Risk-VaR) ile Ölçümü................................................................................................................ 20 3-1-1-1 RMD (Value at Risk-VaR) Ölçümünde Kullanılan Parametreler ..... 21 3-1-1-2 RMD Hesaplama Yöntemleri ............................................................ 22 3-1-1-3 Parametrik RMD ( Varyans-Kovaryans ) Yöntemi ........................... 23 3-1-1-4 Tarihi Verilere Dayanarak Hesaplanan RMD Metodu (Historical Simulation)...................................................................................................... 27 3-1-1-5 Monte Carlo Similasyonu Modeli...................................................... 28 3-1-1-6 RMD Ölçüm Modellerinin Karsılaştırılması ..................................... 30 3-1-1-7 Standart Metod................................................................................... 31 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................................. 34 4- BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR VE SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI.............................................................. 34 4-1 Bilanço ve Bilançoya Dayalı Risk Analizleri................................................... 34 4-1-1 BFB A.Ş. 29.09.2006 Barihli Bilanço....................................................... 34 4-1-2 Risk Analizleri .......................................................................................... 36 4-1-3 Piyasa Riskine Maruz Tutarın Hesaplanması ........................................... 39 4-1-4 Sermaye Yeterlilik Analizi Ve Sermaye Yeterlilik Rasyosunun Hesaplanması ...................................................................................................... 40 SONUÇ........................................................................................................................... 46 KAYNAKLAR ............................................................................................................... 47 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 49 BİRİNCİ BÖLÜM 1- RİSK Normal şartlar altında alınan kararlar doğrultusunda yapılan plamların başarısız olma olasılığı, kararların hatalı olma olsılığı, zarar etme veya kararlarda önemli ölçüde sapma durumlarını risk olarak adlandırabiliriz1. Risklerin Sınıflandırılması; Tahmin edilen sonuçlarla gerçekleşen sonuçların farklı olması çok değişik nedenlerden kaynaklanmaktadır. Hava şartlarının öngörülememesi ya da beklenmedik bir değişim göstermesi, bir doğal afet meydana gelmesi, herhangi bir ürüne olan talebin beklenmedik ölçüde azalması ya da çoğalması, bir şirketin olağan üstü boyutta bir kar ya da zarar açıklaması dünyanın bir yerinde savaş çıkması ya da bir ülkede darbe olması, döviz kurlarında umulmadık değişiklikler meydana gelmesi, bizim ülkemizde olduğu gibi ekonomisi sığ bir yapıya sahip ülkelerdeki ani bir siyasi kırizin meydana gelmesi gibi unsurlar birer risk unsurudur. Tahmin edilen sonuçlarla gerçekleşen sonuçların farklılaşmasına neden olabilecek faktörlerin, diğer bir deyişle risk faktörlerinin sayısının fazlalığı, bunların sınıflandırılmasını da zorlaştırmakta ve üzerinde anlaşmaya varılmış genel bir risk sınıflandırılması bulunmamaktadır. Bununla birlikte bazı genel faktörlerin sınıflandırılması şu şekilde yapılabilir; 1) Firma Dışı-Firma İçi Risk Unsurları, 2) Yönetilebilir Riskler-Yönetilemez Riskler, 3) Sistematik-Sistematik Olmayan Risk, 4) Finansal Risk-Finansal olmayan Risk ve 5) Sabit Getirili Menkul Kıymetlerde Risk. Firmalar finansal dalgalanmaların çoğuna hazır olmakla birlikte piyasalarda şiddetli finansal şoklar yaşanabilmektedir. Entegre risk yönetim sistemlerinin kurulması ve bu sistemlerin taktik ve stratejik karar alma mekanizmalarında kullanılması çok önem kazanmıştır. Piyasa, Kredi ve Operasyonel Risklerin ölçülmesi konusunda dünya çapında ciddi çalışmalar yapılması kaçınılmaz olmuş ve yapılmaktadır. Bugün, piyasa risklerinin ölçülmesinde Riske Maruz Değer (RMD- Value at Risk(VaR)) gibi gelişmiş yöntemler kullanılmaktadır. Kısaca RMD (VaR) tanımlanacak olursa; bir finansal kurumun taşıdığı portföyün, faiz oranı, döviz kuru, mal fiyatları şeklinde piyasa risk faktörlerindeki dalgalanmalardan dolayı, %95-%99 gibi önceden belirlenmiş bir güven düzeyinde, 1 gün ya da 10 gün gibi belli bir elde tutma süresinde uğrayabileceği maksimum zarar tutarını ifade etmektedir2. Yani belli bir zaman aralığındaki kazanç ve kayıpların dağılımı için α güven düzeyi seçilmişse, RMD bu dağılımın 1 Mehmet Bolak, “Risk ve Yönetimi”, Birsen Yayınevi, İstanbul-2004, s.3. 2 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.39. 1 ucundaki (1-α )’ya denk gelir. RMD (VaR) ugulamaları içerisinde çeşitli Stres Testleri hesaplanmakta bu hesaplama yardımı ile yaşanabilecek muhtemel şartların boyutları tahmin edilmeye çalışılmaktadır (RMD ilerleyen bölümlerde tekrar ele alınacaktır). Riskin tanımlanması ve ölçülmesi sürecinde gözlenen değişklikler, istatistik ve matematik dünyasının artan katkıları ile birlikte devrim niteliği kazanmıştır. Finansal Risk Yönetiminde son dönemlerde karşılaşılan uygulamalar daha çok piyasa riskinin ölçülmesi, ölçülen riskin kontrol edilmesi ve yönetimi üzerine yoğunlaşmaktadır. 1999 yılında başlayan ve Haziran’04 yılında son hali yayınlanan Basel II çalışmaları ile birlikte Kredi ve Operasyonel Risklerin ölçülmesi ve yönetilmesi konusunda da ciddi ilerlemeler kaydedilmiştir. Basel II düzenlemeleri ile Operasyonel Risk sermaye yeterlilik ölçümüne dahil edilerek entegre risk yönetimi alanında çok öneli bir değişikliği başlatmıştır. Piyasa Riski, Kredi Riski ve Operasyonel Riskler Standart Yöntemler ve Gelişmiş Ölçüm Yöntemleri ile ölçülebilmekte. Her risk türü geçiş aşamasında standartları ve katsayıları Basel II tarafından belirlenmiş Standart Ölçüm Yöntemleri ile ölçülebilmekte. Fakat Standart Yöntemler farklı piyasaların farklı koşullarını dikkate almayan, esneklikten uzak ölçüm modelleridir. Bu nedenle kuruluşlar kendi yapılarına uygun risklerini daha hassas ölçülebilen gelişmiş yaklaşımları kullanmak durumundadır. Geçmişte Aktif/Pasif Yönetimi olarak başlayan, günümüzde Risk Yönetimi olarak gelişimini sürdüren uygulamalar bankacılık sektöründe oldukça hızlı bir ivme kaydetmektedir. Her iki yöntemin de amacı finansal riskleri ölçmek, izlemek ve kontrol etmektir. Riskler artık daha iyi belirlenmekte ve kantitatif risk uygulamaları yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Hızla gelişen ve yenilenen teknoloji sayesinde kontroller daha sık yapılmakta, ölçümler daha hassas yapılarak yeni araçlar ve organizasyonel dizaynlar geliştirilmektedir. Özellikle Piyasa Risklerinin limitlenmesi uygulamalarının hayata geçirilmesi ile daha etkin denetim sağlanarak finansal skandalların ortaya çıkma olasılıkları azaltılmıştır. 1-1 Finansal Risk Ve Beklenen Getiri Her finansal yatırım, riskini de beraberinde getirir. Gelecekte piyasa koşullarının ne olacağının tam olarak bilinememesinden dolayı, yapılan yatırımların ilerdeki değerleri de kesin olarak tespit edilemez. Ancak, istatistiksel yöntemler kullanılarak, yapılan yatırımların beklenen değeri değişik olasılıklar altında analiz edilebilir. İstatistiksel yaklaşım finansal riskin ölçülmesini mümkün kılmaktadır. Örneğin, istatistiksel yaklaşım kullanılarak %95 güven aralığında, İMKB endeks değerinin veya USD döviz kurunun günlük değişiminin +/- %5 arasında değişebileceği söylenebilir. Genelde oluşan büyük fiyat hareketlerini büyük hareketler, küçük hareketleri ise küçük fiyat hareketleri takip etmektedir. Dolayısı ile bu varsayımı RMD hesaplamalarında da dikkate almak gerekir. Bu etkiyi RMD hesaplamsına etkin bir şekilde yansıtmak ve volatilinin doğru modellenmesi için “Üssel Ağırlıklı Hareketli Ortalama (EWMA)” ya da Garch gibi ileri volatilite modellerinin biri kullanılabilir. 2 RMD(VaR) Yöntemi, temelde bu istatistiksel varsayım üzerine inşa edilmiştir. Öncelikle riski kötü bir günde karşılaşabileceğimiz kayıp olarak tanımlayalım. Bu kötü günü her 100 günde bir gerçekleşebilecek bir gün olarak ya da meydana gelme olasılığı %1 olan bir gün olarak ifade edebiliriz. Kötü gün için seçilen olasılığı %2 ya da %5 olabilir. Ancak genellikle %1 olarak kullanılır. Sebebi ise BIS (İsviçrenin Basel kentinde yerleşik Uluslararası Takas Bankası-Bank for İnternational Settlements) tarafından kötü günü tanımlayan olasılığın %1 olarak belirlenmiş olmasıdır. BIS bu tanımlamadan yola çıkarak piyasa risklerinin ölçülebilmesi için RMD yöntemini önermektedir. Böylelikle BIS’in tanımıyla, RMD kötü bir günde beklenen şiddetli kayıp miktarını gösterir. Şiddetli kayıp olma olasılığı %1’den küçük olan kayıp miktarı olarak tanımlanır. Bir portföyün RMD’si bir gün veya on gün gibi belirli bir süre içerisinde elde tutulan bir portföyün değerinde faiz oranı, kur gibi piyasa faktörlerindeki dalgalanmalar nedeniyle %1 gibi belirli bir olasılık dahilinde aşılabilecek maksimum kaybı ifade eder. Örneğin; bir portföyün bir gün bazında %99 güven aralığındaki RMD’i 10.000,00-YTL olsun. Bu değer, bu portföyün bir günde %1 olasılıkla kaybedebileceği değerin 10.000,00-YTL’yi aşacağını gösterir. Gerçekte bankaların karşı karşıya kaldıkları piyasa riski iki boyuttan oluşmaktadır; 1) Hazine tarafından gerçekleştirilen alım/satım işlemlerinden kaynaklanan risk (trading risk) 2) Bilançodaki açık döviz pozisyonu ve Aktif-Pasif vade uyuşmazlığı nedeniyle maruz kalınan faiz, likidite riski. Olarak sıralanabilir. Kredi ve Operasyonel risklerin ölçümünde de güven düzeyi, elde tutma süresi, gözlem peryodu gibi parametreler önem taşımaktadır. Bankaların riskleri iç içe geçmiştir. Örneğin piyasa riski taşıyan bir menkul kıymetler portföyü aynı zamanda Kredi Riskine de maruzdur. Çünkü menkul kıymeti ihraç eden kuruluş batabilir. Bu portföy izlenirken Sistem, Süreç, İnsandan ve Dışsal Faktörlerden kaynaklanan Operasyonel Risklere maruz kalınabilir. Bu nedenle finansal riskler farklı yöntemler ve yaklaşımlar ile ölçülse bile, birlikte değerlendirilemediklerinde gerçek risk boyutunu görmek ve yönetmek mümkün olmamaktadır. İşletmelerin risk altında riskten en az zarar görerek yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli politikalardan biri de risk yönetimidir. Riskin yönetilmesi de ölçülmesinden ve bu ölçülen riskin beklentilere göre çok iyi süzgeçten geçirilerek, analizinin sağlıklı yapılmasından geçer. Piyasa, Kredi ve Operasyonel Risklerin Basel düzenlemeleri ışığı altında ölçülmesi ve yönetilmesi dönemimizin en önemli finansal uygulamalarından biri olacaktır. Özellikle bankalar tarafından başlayan gelişme ve değişim, zamanla diğer finansal kurumları ve reel sektör fırmalarını etkileyecek ve yayılacaktır. 1-2 Uluslararası Finansal Piyasalarda Denetim ve Gözetim Mikro ekonomik hareketler makro ekonomiyi ve de sonuç olarak Uluslararası piyasaların riskini oluşturmaktadır. Doalyısı ile bu ekonomilerin kontolü ve disipline edilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyaçtan BASEL I (1988’de kabul edilen yürürlükteki sermaye yeterliliği uzlaşması) ve BASEL II (BASEL I yerine önerilen yeni uzlaşı) risk yönetimi alanında önemli kilometre taşları olmuştur. 1988 Basel Sözleşmesiyle bankaların kredi risklerini kapsayan bu düzenleme zaman içerisinde finansal piyasalardaki gelişmelere yanıt verecek şekilde birçok kez gözden geçirilmiş ve takip eden düzenlemeler için önemli bir basamak oluşturulmuştur. Bankaların asli işlevlerinden biri olan kredi vermenin yanı sıra, finansal piyasalarda kar amacına 3 yönelik kısa vadeli alım/satım yapmaları ve bu şekilde eriştikleri işlem hacminin çok büyük boyutlara ulaşması “Piyasa Risk”ini gündeme getirmiştir. Bu gelişmeler üzerine harekete geçen BIS (Uluslararası Takas Bankası / Bank for International Settlement), 1993 yılından itibaren yoğun bir çalışma içine girmiş ve 1996 yılında son halini alan “Basel Sözleşme’sinin Piyasa Riskini de İçerecek Şekilde Yeniden Düzenlenmesi” başlıklı bir düzenlemeyle son şeklini vermiştir. Haziran 1999 tarihinde Basel Komitesi, yeni bir düzenlemeye ilişkin bir taslak hazırlamıştır. Risk duyarlılığı daha fazla olan yeni düzenlemeye ilişkin olarak, ilgili taraflarca 200’ün üzerinde görüş bildirmiştir. Bu görüşler doğrultusunda taslakta yapılan değişiklikler sonrasında Ocak 2001’de düzenlemeye ilişkin ikinci taslak çalışması kamu oyuna sunulmuştur. Mayıs 2001 sonuna kadar ikinci taslağa ilişkin tekrar görüşlerin toplanması ve 2001 yılı sonunda yeni sermaye düzenlemesi yayımlanarak, 2004 yılında uygulamaya geçirilmesi planlanmıştır. Ocak 2001’de yayınlanan yeni Basel Sözleşmesi önerisi, operasyonel riskleri de sermaye yeterliliğinin hesaplamasında dikkate almak suretiyle bu alanda atılan önemli bir adım olmuştur. Son olarak uygulama tarihi bir kaç kez revizyon geçiren Basel II; BIS komitesince Haziran 2004’te son hali yayınlanarak, 2006 yılı sonuna kadar ülkelerin uygulamaya geçmek için gerekli hazırlıkları yapmaları planlanmıştır. 2006 yılında eski ve yeni sistem paralel olarak çalışacak ve bir geçiş süresi sonunda 2007’den itibaren yeni Basel II uygulamaya başlayacaktır. Bankaların işlemleri itibariyle maruz kaldıkları riskler çeşitlenirken, bu riskleri izleyecek ve ölçecek gelişmiş metodların kullanılması bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. En az risklerin tanınması, izlenmesi ve ölçümü kadar önemli olan bir diğer konu da bankaların bünyesindeki tüm görev ve sorumlulukların etkin bir biçimde dağıtıldığı sağlıklı organizasyonel yapının oluşturulmasıdır. Bu konu da bankanın icracı birimleri ile kontrol birimlerinin bir birinden ayrıldığı çift organizasyonel yapı BIS tarafından önerilmekte ve uygulamada da genel kabul görmektedir. Son çıkartılan 5411 nolu Bankalar Kanunu’nun (19.10.2005 tarihinde kabul edilerek 01.11.2005 tarih ve 25983 sayılı mükerer resmi gazete ile yayınlanmıştır) “Üçüncü Kısım, Kurumsal Yönetim, Birinci Bölüm, Yönetim” başlığı Yönetim Kurulu Madde 23, Denetim Komitesi Madde24 ve Genel Müdür ve Yardımcıları Madde 25 olarak yönetim kademeleri ayrıştırılmış, görev ve sorumlulukları ilgili maddelerde belirtilmiştir3. 5411 Sayılı Bankalar Kanunu Üçüncğ Kısım, Kurumsal Yönetim, Birinci Bölüm, Yönetim, Denetim Komitesi Madde 24: Bankaların, yönetim kurullarınca yönetim kurulunun denetim ve gözetim faaliyetlerinin yerine getirilmesine yardımcı olmak üzere denetim komitesi oluşturulur. Denetim komitesi en az iki üyeden oluşur. Denetim komitesi üyeleri icraî görevi bulunmayan yönetim kurulu üyeleri arasından seçilir. Türkiye'de şube olarak faaliyet gösteren bankalarda ise kendisine bağlı icraî mahiyette faaliyet gösteren bir birim bulunmayan müdürler kurulu üyelerinden biri görevlendirilir. Denetim komitesi üyelerinin, Kurulca belirlenen niteliklere sahip olmaları şarttır. Buna ilişkin bilgi ve belgeler atamanın yapılmasını müteakiben en geç yedi iş günü içinde Kuruma bildirilir. Denetim komitesi, yönetim kurulu adına bankanın iç kontrol, risk yönetimi ve iç denetim sistemlerinin etkinliğini ve yeterliliğini, bu sistemler ile muhasebe ve raporlama sistemlerinin bu Kanun ve ilgili düzenlemeler çerçevesinde işleyişini ve üretilen bilgilerin bütünlüğünü 3 http://www.bddk.org.tr/turkce/mevzuat/bankalarkanunu/bankacilik_kanunu.htm 4 gözetmek, bağımsız denetim kuruluşlarının yönetim kurulu tarafından seçilmesinde gerekli ön değerlendirmeleri yapmak, yönetim kurulu tarafından seçilen bağımsız denetim kuruluşlarının faaliyetlerini düzenli olarak izlemek, bu Kanun kapsamında ana ortaklık niteliğindeki kuruluşlarda, konsolide denetime tâbi kuruluşların iç denetim işlevlerinin konsolide olarak sürdürülmesini ve eşgüdümünü sağlamakla görevli ve sorumludur. Denetim komitesi, iç kontrol, iç denetim ve risk yönetimi sistemleri kapsamında oluşturulan birimlerden ve bağımsız denetim kuruluşlarından; görevlerinin ifasıyla ilgili olarak düzenli raporlar almak ve bankanın faaliyetlerinin sürekliliği ve güven içinde yürütülmesini olumsuz etkileyebilecek hususlar veya mevzuata ve iç düzenlemelere aykırılıklar bulunması hâlinde bu hususları yönetim kuruluna bildirmekle yükümlüdür. Denetim komitesi, altı aylık dönemleri aşmamak kaydıyla icra ettiği faaliyetlerin sonuçları ile bankada alınması gereken önlemlere, yapılmasına ihtiyaç duyulan uygulamalara ve bankanın faaliyetlerinin güven içinde sürdürülmesi bakımından önemli gördüğü diğer hususlara ilişkin görüşlerini yönetim kuruluna bildirmekle yükümlüdür. Denetim komitesi, bankanın tüm birimlerinden, anlaşmalı destek hizmeti kuruluşları ve bağımsız denetim kuruluşlarından bilgi ve belge almaya, bedeli banka tarafından karşılanmak suretiyle konularında ihtisas sahibi kişilerden yönetim kurulunun onayına bağlı olarak danışmanlık hizmeti sağlamaya yetkilidir. Denetim komitesinin görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usûl ve esasları yönetim kurulu tarafından düzenlenir. Risk yönetimi sistemi MADDE 31: Bankalar risk yönetimi sistemi kapsamında, risk politikalarını Kurulca belirlenen esaslar çerçevesinde oluşturmak, uygulamak ve raporlamak zorundadır. Risk yönetimi faaliyetleri yönetim kuruluna bağlı olarak çalışacak risk yönetimi birimi ve personeli tarafından yürütülür. Sırayla Basel I ve Basel II düzenlemeleri neleri içermektedir kısaca incelemeye çalışalım; 1-2-1 Basel I (1988 Basel Düzenlemesi) Basel Komitesi, 1980’lerde uluslararası riskler artarken, evrensel bankaların sermaye yeterlilik rasyolarının gerilmesi üzerine konuyla ilgili olarak çalışmaya başlamıştır. 1988 yılında sadece uluslararası alanda faaliyet gösteren büyük bankalara yönelik olarak yayınladığı “Sermaye Tabanı / Risk Ağırlıklı Aktifler” oranına bir alt sınır getirmiştir. Sermaye Yeterlilik Rasyosu “%8” olarak bilinen uygulaması, başlangıçta sadece bu bankalar tarafından mali yapılarının gücünü gösteren bir araç olarak yaygın kabul görmüştür. 1988 Basel Uzlaşması; uluslararası piyasalarda faaliyet gösteren bankaların aktiflerinin risklerini ağırlıklandırmak ve buna karşılık gelen asgari sermaye büyüklüğünü saptamak için bir yöntem önermiştir. Basel I, ilk hedef olarak bankacılık kesiminin ötesinde de kabul görmüş ve genelde bankaların sermaye yeterlilik oranlarını arttırmaları yönünde olumlu katkı yapmıştır. Günümüzde uygulanan yöntem, varlıların risk ağırlıklarının belirlenmesi, en iyi olasılıkla ekonomik riskin kaba bir ülçümünü sağlamaktadır4. Bunu temel nedeni, kredi borçlarının risk derecelerinin, temerrüt risklerinin ve teminat yapılarının yeterince birbirlerinden ayrılmasını 4 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s. 85. 5 sağlayacak şekilde ayarlama yapılmamış olmasındandır. Sadece kredi riskini sınırlamaya çalışan Basel I, ilk uygulamalarında piyasa riklerini sermaye yeterlilik hesaplamalarında dikkate almamaktaydı. Döviz pozisyonları, hazine bonoları ve devlet tahvillerinin piyasa riskleri için sermaye gereksinimi ölçülmemekteydi. Risk ağırlığı bazlı sermaye yaklaşımında kullanılan sermaye kavramı, bir bankanın beklenen yada beklenmeyen kayıplarını karşılama kapasitesini yeterince ifade etmemektedir. Örneğin, kredi karşılıkları konjonktürün iyi olduğu dönemlerde karşılaşılan riskin gerektirdiğinin üstüne çıkmakta, tersine gelişmeler olduğunda da altında kalmaktadır. Kullanılan risk ölçütü doyurucu değildir. Varlıkların riski değerlendirilirken kredi riskindeki farklılıklar yeterince göz önüne alınmamıştır. Bunun sonucu olarak da bankalar risk ağırlığı bazlı sermaye yeterliliği ölçümü yaklaşımında, sermaye oranlarını tutturabilmek için çeşitli formüller üretmişlerdir. Finansal pozisyonlarını düşük risk ağırlıklı pozisyonlara kaydırarak mali yapılarını güçlendirmek yerine, sistemi aşmaya yönelik çözümler üretmişlerdir. Diğer taraftan “Cooke Ratio” olarak da bilinen sermaye yeterlilik rasyosu, ilk uygulama yıllarında sermaye ve risk ile ilişkilenmekle beraber parasal ve oransal olarak da riski ölçebilmekteydi. Ancak bu rasyo, finansal türev enstürmanlarının çeşitlenmesi, yoğunlaşması ve bilanço dışı işlemlerin ağırlık kazanmasıyla birlikte son yıllarda yetersiz kalmaya başlamıştır. Sonuçta komite, zamanın gereklerini yerine getirmek amacıyla bir sermaye yeterliliği alt grubu oluşturmuş. Bu grupla, 1988 düzenlemesi dinamik bir yapıya getirilmeye çalışılmıştır. Ve bunun sonucu olarak da 1995’te taslak olarak, Ocak 1996’da da nihai olarak uzlaşma üzerinde iki önemli değişiklik yapılmıştır. 1-2-1-1 1988 Sonrası Yapılan Değişiklikler Basel Bankacılık Gözetim ve Denetim Komitesi, Nisan 1993’te “The Supervisory of Market Risks” isimli raporunu yayınlamıştır. Raporda bankaların, fiyatlarda meydana gelen değişmeler sonucu bilanço içi ve nazım hesaplar nedeniyle, üstlendikleri piyasa riskleri için yeterli sermaye tutulmasını sağlayacak bir yapının gerekliliği vurgulanmışi rapor bir süre tartışmaya açık kaldıktan sonra 1995 Nisan ayında gözden geçirilmiş ve yeni hali görüşülmeye sunulmuştur. Önceki rapora dahil edilen riskler aşağıdaki gibi belirlenmiştir; Menkul Kıymetler ve Nazım Hesaplarda izlenen sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler. Sadece döviz kuru riski dahil iken, bu raporda ürün riskleri de hesaplamaya dahil edilmiştir. Bankaların kullanabileceği içsel modeller, tipik olarak RMD yaklaşımının ortaya koyduğu şekilde tanımlanmıştır. Bankanın ticari işlemleri nedeniyle ortaya çıkan fiyat ve pozisyon verileri belli ölçüm parametreleriyle beraber bir model dahilinde hesaplandığında bankanın piyasa risk üstlenimine dair bir veriyi ortaya koymaktadır. Böylece belli bir istatistiki güven aralığında bir banka portföyünün uğrayabileceği tahmini maksimum zarar hesaplanabilmektedir. İçsel model olarak, RMD’nin kullanılabilmesi için gereken nicel ve nitel özelliklerden bahsedilmiş, modelin ne kadar etkin olduğunun tespit edilebilmesi için, geriye dönük test edilmesi (backtesting) gerekliliği vurgulanmıştır. Yapılan hesaplamalar ardından elde edilen RMD rakamına bağlı bir sermaye gereği hesaplamasının bazı nedenlerle yeterli olmayacağı düşünülmüştür. Dolayısıyla düzenlemeciler tarafından ortaya çıkan rakamın belli bir katsayı ile arttırılmasına karar verilmiştir. Ancak bu çarpım faktörünü test etmenin yerini almak üzere, yeni bir parametrenin ortaya çıkmadığı özellikle vurgulanmıştır. Ayrıca ülkelerin bireysel 6 düzenleyicilerinin de tespit ettiği çarpım faktörünün (3’ün) altında kalmamak üzere, yapacakları değerlendirmeler çerçevesinde kendi ülke uygulamaları için daha yüksek bir çarpım faktörü tespit edebilecekleri belirtilmiştir. Böylece tespit edilen riske bağlı olarak tutulması gerekli olan minimum sermaye miktarı belirlenecektir. 1-2-1-2 1996 Düzenlemesi: Piyasa Riskinin Sermaye Yeterlilik Rasyosuna Dahil Edilmesi Komite; Ocak 1996’da bankaların açık pozisyonları, borçlanma araçlarının ikincil piyasalarda alınıp satılması, iştirakler, türev ürünleri ve opsiyonlar nedeniyle üstlendikleri piyasa risklerini de düzenleme içine dahil edebilmek üzere yeni bir taslak açıklamıştır. Bu taslağın gündeme gelmesinin nedeni, bankaların karşı karşıya oldukları fiyat riskleri için belirgin bir sermaye gereğinin ortaya konabilmesidir. Komite, banka portföy risklerinin ölçülmesinde içsel modelleri güzel bir başlangıç kabul etmekle beraber, günlük RMD tahminlerinin, daha uzak bir zaman dilimi içinde kötü piasa koşulları nedeniyle oluşabilecek zararlara karşı bir tedbir oluşturabilmesi için bir sermaye gereği cinsinden ifade edilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Diğer yandan komite, diğer nicel parametreler de dikkate alındığında, çarpım faktörü olarak “3” değerini yeterli bulmaktadır. 1-2-1-3 Sermaye Yeterlilik Rasyosu (SYR) Bankaların maruz kalınan riskler nedeniyle oluşabilecek zararlara karşı yeterli özkaynak bulundurmalarının sağlanmasına ilişkin usul ve esaslar çerçevesinde hesaplanan rasyodur. Sermaye yeterliliği standart oranının asgari yüzde 8 olarak tutturulması ve idame ettirilmesi şarttır. Sermaye yeterliliği standart oranı, aşağıda yer alan Sermaye Yeterliliği Analiz Formunda belirtilen esaslara göre hesaplanır. Sermaye yeterliliği standart oranının hesaplanmasında hesap ve kayıt düzenine ilişkin mevzuata uygun olarak düzenlenen veriler kullanılır. SERMAYE YETERLİLİĞİ ANALİZ FORMU PARA BİRİMİ: BİN YTL SIRA AÇIKLAMA 1 ANA SERMAYE TOPLAMI (2+3+4+5+6-7) 2 a. Ödenmiş Sermaye 3 b. Kanuni Yedek Akçeler 4 c. İhtiyari ve Fevkalade Yedek Akçeler 5 d. Enflasyon Muhasebesinden Kaynaklanan Sermaye Yedekleri 6 e. Vergi Provizyonundan Sonraki Dönem Karı ve Geçmiş Yıllar Karı Toplamı 7 f. Dönem Zararı ve Geçmiş Yıllar Zararı Toplamı 8 KATKI SERMAYE TOPLAMI (9 dan 15 e) 9 a.Genel Kredi Karşılığı Tutarı 7 10 b. Banka Sab.Kıy.Yen.Değ.Fonu (Mal.Artış Fonu, Serm.Ekl.İşt.ve Bağlı Ort.Hiss.İle G.men.Satış Kaz.Dahil) 11 c. Banka Sabit Kıymetleri İçin Hesaplanan Yeniden Değerleme Tutarı 12 d. İşt. ve Bağlı Ort.Sab.Kıy.Yen.Değ.Karş. (Men.Kıy.ler ara.izl.İştirak amaçlı Diğ.Ort.İlişk.Olanl.Dahil) 13 e. Alınan Sermaye Benzeri Krediler 14 f. Menkul Değerler Değer Artış Fonu 15 g. Muhtemel Riskler İçin Ayrılan Serbest Karşılıklar 16 ÜÇÜNCÜ KUŞAK SERMAYE 17 ORANA ESAS SERMAYE TOPLAMI (Mevzuatta öngörülen sınırlar çerçevesinde:1+8+16 ) 18 SERMAYEDEN İNDİRİLEN DEĞERLER TOPLAMI (19 dan 26 ya) 19 a. Ana faal. kon. para ve ser. piy.ile sig. olan ve bu kon. özel izin ve ruh. ile faal. gös. tüm mali kur. yap. tüm ser. kat. 20 b. Özel Maliyet Bedelleri 21 c. İlk Tesis Giderleri 22 d. Peşin Ödenmiş Giderler 23 e. İşt.lerin, Bağlı Ort., Serm.Katıl.Diğ.Ort.veSabit Kıy. Ray.Değ.Bil. Değ.Alt. ise Aradaki Fark 24 f. Türkiyede Faaliyet Gösteren Diğer BankalaraVerilen Sermaye Benzeri Krediler 25 g. Şerefiye 26 h. Aktifleştirilmiş Giderler 27 ÖZKAYNAK (17-18) 28 RİSK AĞIRLIKLI KALEMLER TOPLAMI (29 dan 33 e) 29 a.Risk Ağırlığı % 0 Olanlar (40x% 0) 30 b.Risk Ağırlığı % 20 Olanlar (81x% 20) 31 c.Risk Ağırlığı % 50 Olanlar (111x% 50) 32 d.Risk Ağırlığı %100 Olanlar (129x% 100) 33 e.Piyasa Riskine Maruz Tutar 34 SERMAYE YETERLİLİĞİ STANDART RASYOSU ((27 / 28)*100) 35 KATKI SERMAYE / ANA SERMAYE ((8 / 1)*100) 36 ALINAN SERMAYE BENZERİ KREDİLER / ANA SERMAYE ((13 / 1)*100) 37 NET RİSK TOPLAMI / VARLIKLAR, GAYRİNAK.KREDİLER VE YÜK.TOPLAMI (BRÜT) ((28/39)*100) 38 ANA SERMAYE / RİSK AĞIRL.VARL.GAYRİNAKDİ KREDİ VE YÜKÜMLÜLÜKLER ((1/28)*100) 39 VARLIKLAR, GAYRİNAKDİ KREDİLER VE YÜKÜMLÜLÜKLER TOPLAMI (BRÜT) (33+40+81+111+129) RİSK AĞIRLIKLI AKTİFLER 8 40 RİSK AĞIRLIĞI %0 OLAN KAL.TOP(41+45+46+47+48+49+58+62+63+64+65+71+78+79+80) 41 NAKİT DEĞERLER (42+43+44) 42 a.Kasa 43 b.Efektif Deposu 44 c.Yoldaki Paralar 45 BANKALAR - T.C. Merkez Bankası 46 BANKALARARASI PARA PİYASASI 47 TERS REPO İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR -Haz.veyaHaz.kef.çık.men.k.,OECD ülk.mer.yön.ile mer.b.ya da bunların 'kef.ihr.ed.men.k.ve % 0 risk ağ.tabi gel.ort.sen.karş.yap. ters repo işl. Alacaklar 48 MEVDUAT MUNZAM KARŞILIKLARI 49 KREDİLER (50 den 57 ye) 50 a.Nakit Karşılığında Verilen Nakdi Krediler 51 b.Hazine ile Merkez Bankasına verilen Nakdi Krediler İle Hazine Kefaletini Haiz Nakdi Krediler 52 c.Hazinece veya Hazine Kefaleti ile Çıkarılan Menkul Kıy.Karş.Verilen Nakdi Krediler 53 d.OECD Ül.Merk.Yön.ile Merk.Bnk.nìn Kef.İle Ver.Nak.Kred., Bu Kurumlarca veya Bunl. Kefaletiyleİhraç Edilen Men.Kıymetlerle Teminat Altına Alınan Nakdi Krediler 54 e.Kan., Kar.ve Teb.Teşk.Ed.Fonl.Yet.Merc.Tal.ile.Tahsis Olun.ve Riski Aracı Bank.Ait Olma.Fon Kayn.Nak.Kre. 55 f.Bankaların Kendilerinin İhr.Et.Men.Kıy.ile Teminat Altına Alınan Nakdi Kr.(YFKB Hariç) 56 g.Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.’ ne kullandırılan krediler. 57 h. Kurum Tarafından Belirlenen Banka ve Mali Kurumlardan, Nitelikleri Sözleşme ile Belirlenen Taraf ve Konuların Finansmanında Kullandırılmak Üzere Risk Rer. Olarak Sağlanan ve Kurumdan İzin Alınmak Kaydıyla Kullandırılan Nakdi Krediler 58 MUHTELİF ALACAKLAR (59+60+61) 59 a.Fonlardan Alacaklar 60 b.%0 R.Ağ.T. Men. Kıy.le, OECD Ül.Mrk.Yön.ve Mer.Ban.Kef.le, Haz.Kef.ve Nak.ile Tem. Alt. Al.Muht.Ala. 61 c.T.C.M.B. Özel Hesapları 62 BAĞLI MENKUL DEĞERLER (NET) -Haz.bon.,DİB tah.,K.O.İd.veÖz.İd.t.çık.gel.ort.sen.ve diğ.borç.sen.,Haz.kef.ihr.ed.men.k.,OECD ülk.mer.yön.ile mer.bank.ya da b.kef.ihr.ed.men.k.,altın ve vad.gel.men.d.(%0 r.a.t.men.k.il.) bağ.men.d.ar.gös. 63 FİNANSAL KİRALAMA AMAÇLI VARLIKLAR İÇİN VERİLEN AVANSLAR - %0 Risk Ağ.Men.Kıym.le,OECD Ülk. Merk.Yön.İle Merk.Bank.Kef.ile, Nakit ve Hazine Kef.ile Tem.Alt.Alınanlar 64 SABİT KIYMETLER (Net) -B.K. m12 hariç, Kanun, Kararn., Diğ.Mevz.Ger.Bank Zor.Ol.İkt.Et.ve Akt. Kayd. 65 DİĞER AKTİFLER (66 dan 70 e) 66 a.Peşin Ödenmiş Vergiler 67 b.Özel Görev Hesapları 68 c.OECD Ülk.Mrk.Yön.İle Mrk.Bank.dan Ol.Diğ.Al. ve Bu Kurumlarca Garanti Edilen Diğ.Al. ile % 0 RiskAğırlığına Tabi Menk.Kıy.ile, Nakit ve Hazine Kefaletiyle Teminat Altına Alınan Diğer Alacaklar 69 d.Şubeler Cari Hesabı 70 e.Altın Deposu 9 71 GARANTİ VE KEFALETLER (72 den 77 ye) 72 a.Nakit Karşılığı Verilen Garanti ve Kefaletler 73 b.Hazine ve Merkez Bankasına Kull.Gar.ve Kef.ileHazine Kefaletiyle Verilen Garanti ve Kefaletler 74 c.Hazinece veya Hazine Kefaleti ile Çık.Men.Kıy.Karş.Verilen Garanti ve ve Kefaletler 75 d.OECD Ül.Mer.Yön.ile Mrk.Bnk.nın Kef.le Ver.Gar.ve Kef.ile Bu Kurumlarca veya Bunların Kefaletiyleİhraç Edilen Menkul Kıymetlerle Teminat Altına Alınan Garanti ve Kefaletler 76 e.Bankaların Kendi İhraç Ettikleri Menkul Kıymetlerle Tem.Alt.Al.Gr.ve Kf.(YFKB Hariç) 77 f.Cirolar 78 TAAHHÜTLER-Herhangi Bir Şarta Bağlı Kalmaksızın Banka Tar.İstenildiğinde İptali Mümkün Cayılabilir Taahhütler 79 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR -%0 R.A.T.Kr.Öz.Benz.Öz.Ol.Karş.Tar.Alac.İliş.Tut.-Kred.Dön.Or.İle Ağırlıklandırılmış 80 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REEESKONTLARI -%0 Risk Ağırlığına Tabi Tutulan Kalemlerin 81 RİSK AĞ.%20 OLAN KALEMLER TOPLAMI (82+83+87+90+91+96+97+98+99+105+106+107+108) 82 NAKİT DEĞERLER - OECD Ülke Bankalarınca Keşide Edilen, Satın Alınan YP Banka Çekleri 83 BANKALAR (84+85+86) 84 a.Türkiyede Faaliyette Bulunan Bankalar Nezdindeki Hesaplar 85 b.OECD Ülk.de Kur.Y.dışı Bank.Nezd.,Teminata Verilme., Bloke Edilme.Vade Har.Bank.Serb.Tas.Bulunan Mevc. 86 c.Türkiye'de Faal.Bulunan Yabancı Bankaların Yurtdışı Merkez ve Diğer Şubeleri Nezdindeki Hesaplar 87 TERS REPO İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR (88+89) 88 a.OECD ülk. Bank. İhr. Veya gar. Edilen men. Kıy. Karş. Yapılan ters repo işl. alacaklar 89 b.Diğer men. Kıy. karşılığı yapılan ters repo işlemlerinden alacaklar 90 ÖZEL FİNANS KURUMLARI 91 KREDİLER (92+93+94+95) 92 a.Türkiye’de faaliyette bulunan bankaların mukabil kefaletlerine dayanılarak verilen nakdi krediler, 93 b.OECD Ülke.Bankalarının Muk.Kef.Dayanılarak Verilen Nakdi Krediler 94 c.OECD Ülke Bank.ca veya Bu Bank.ın Kef. İhraç Edilen Men.Kıy.Teminat Al.Verilen Nak.Krd. 95 d.Risk Baz.Ser.Yük.Dah.Kor.Den.veDüz.Tab.OECD Ül.Ser.Piy.Ar.Ku.Ver./Bu Ara.Ku.Kef./Gr.leVer.Nak.Kred. 96 MUHTELİF ALACAKLAR.-Risk Bazlı Serm.Yük.Dah.Ol.Üz.Koruy.Den.veDüz.Tabi OECD Ülk.Serm.Piya.AracıKuruml.dan Al. veya Bu Aracı Kur.Kef.veya Gar.İle Tem.Alt.Alınan Muht. Alacaklar 97 BAĞLI MENKUL DEĞERLER (NET) -OECD ülk. ban. ihr. veya gar. ed.men.k.,YFKB ve vad.gel.men.değ(%20 risk ağ.tabi men.k.i.)bağ.men.kıy.ar.izl. 98 FİNANSAL KİRALAMA AMAÇLI VARLIKLAR İÇİN VERİLEN AVANSLAR -OECD Ülkel.Bank.Mukabil Kef.neDayanıl.Ver.ile OECD Ül.Bank. veya Bu Bank.Kef ile İhraç Edil. Men.Kıy.Tem.Al.Verilenler 99 GARANTİ VE KEFALETLER (100 den 104 e) 100 a.Türkiye’de faaliyette bulunan bankaların mukabil kefaletlerine dayanılarak verilen garanti ve kefaletler 101 b.OECD Ülke.Bnkl.nın Muk.Kefaletine Dayanılarak Verilen Garanti ve Kefaletler 102 c.OECD Ülke Bank.ca veya Bu Bank.ın Kef. İhraç Edilen Men.Kıy.Teminat Al.Verilen Gar.ve Kef. 10 103 d.Geçici ve Kesin Teminat Mektupları (% 0 Risk Ağ.Tabi Olanlar Hariç) 104 e.Bir Yıldan Az.Vadeli, Kendi Ken.İtfa Olan ve Bir "Yükleme" Yükümlüğü ile Teminatlan. Akreditifler 105 TAAHHÜTLER-Diğer Cayılabilir Taahhütler 106 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR -%20 R.A.T.Kr.Öz.Ben.Öz.Ol.Karş.Tar.Alac.İliş.Tut.-Kred.Dön.Or.İle Ağırlıklandırılmış 107 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REESKONTLARI -%20 Risk Ağırlığına Tabi Tutulan Kalemlerin 108 BU CETVELDE RİSK AĞIRLIĞI VERİLMEMİŞ OLAN KALEMLER (109+110) 109 a.Aktifler İçerisinde Yeralanlar 110 b.Nazım Hesaplar İçerisinde Yeralanlar 111 RİSK AĞIRLIĞI %50 OLAN KALEMLER TOPLAMI (112+116+117+118+124+127+128) 112 KREDİLER (113+114+115) 113 a.İkamet Amac.Kull.Gayrimenkul.1.Der.İpoteği Karşılığında Verilen Nakdi Krediler 114 b.Bel.Sın.Dah.Tapulu Ars.ve Araz.ile G.Men.1.Der.İpoteği Karşılığında Verilen Nakdi Krediler 115 c.Bu G.menkuller Üzerine 2. veya 3. Dereceden Tesis Edilmiş İpotekler Karşılığında (ban.tar.tesis edilen ipotek tutarı, bankanın ipotek der.den önde gelen ve boş ipotek değ. top. İle g.menkullerin ray. değ arasındaki farkı aşmamk kayd.) Kull. Nakdi Kred.2 116 F.KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR 117 F. KİRALAMA KONUSU VARLIKLAR (Net) -FK.Sözl.uya.Eld.Ed.ve FKK ve VUK Uya.Bnk.Sab.Kıy.Aras.Göst.Arazi, Arsa ve Bina,Tes.,Mak.ve Cih.,Taşıt ve Diğ.FK Amaçlı Değ.%0 ve %20 R.A. Uy.Har.İçin Ver.Avanslar 118 GARANTİ VE KEFALETLER (119 dan 123 e) 119 a.Diğer Teminat Mektupları (%0 ve %20 Risk Ağırlığına Tabi Tut. Haricindekiler) 120 b.İkamet Amac.Kullanılan Gayrimenkullerin 1.derece İpot.Karşılığında Verilen Gar.ve Kef. 121 c.Bel.Sın.Dah.Tapulu Ars.ve Arz.1.Der.İpoteği Karşılığında Verilen Garanti ve Kefaletler 122 d.Diğer Akreditifler (%0 ve %20 Risk Ağ.Tabi Tut. Haricindekiler) 123 e.İkamet Amacıyla Kullanılan G.menkuller ile Belediye Sın. Dahilinde Tapulu Arsa ve Arazilerin 2 veya 3. Dereceden Tesis Ed. İpotekler Karşılığında (ban.tar.tesis edilen ipotek tutarı, bankanın ipotek der.den önde gelen ve boş ipotek değ. top. ile g.menku 124 TAAHHÜTLER (125+126) 125 a.Senet İhracına Aracılık Taahhütleri 126 b.Diğer Cayılamaz Taahhütler (%0,%20 ve %100 Risk Ağırlığına Tabi Ol. Hariç) 127 DİĞER NAZIM HESAPLAR - Menkul Değerler İhracına Aracılık ve Kefalet İşlemleri 128 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REESKONTLARI -%50 Risk Ağ.Tabi Tut. Kalemler 129 RİSK AĞIRLIĞI %100 OLAN KALEMLER TOPLAMI (130+133+134+135+136+137+140+141+142+147+148) 130 NAKİT DEĞERLER (131+132) 131 a.Vadesi Gelmiş Menkul Değerler (%100 Risk Ağ.Men.Değ.İlişkin) 132 b.Satın Alınan Diğer Yabancı Para Banka Çekleri 133 BANKALAR - Diğ.Yurtdışı Bnk.(OECD Ül.Ku.Y.Dışı Bn.Nez.Tem.Ver.Blok.Ed.Bn.Ser.Tas.Bulunm.Mev.Dah.) 11 134 KREDİLER - Diğer Nakdi Krediler 135 TAKİPTEKİ ALACAKLAR (Net) 136 SABİT KIYMETLER (Net) -%0 Risk Ağ.Ta.Tut.Gay.men.,Fin.Kir.Kon.Sab.Kıy. ve Özel Mal.Bed.Hariç 137 İŞTİRAKLER, BAĞLI ORTAKLIKLAR VE BAĞLI MENKUL DEĞERLER (138+139) 138 a.Mali Olmayan İştirakler ve Bağlı Ortaklıklara İlişkin Hisseler 139 b.%0 ve %20 Risk Ağırlıklı Bağlı Menk.Değ.Hariç Diğer Bağlı Menkul Değerler 140 MUHTELİF ALACAKLAR - Diğer Risk Guruplarına Girmeyen Muhtelif Alacaklar 141 DİĞER AKTİFLER -İlk Tes.Gid.,Öz.Gör.Hes.,Peş.Öd.Gid.,Peş.Öd.Ver.H.,OECD Ül.Mrk.Yön.İle Mer.Bn.dan OlanDiğ.Al. ve Bu Kur.ca Gar.Ed. Diğ.Al., ŞCH, Altın Dep.H.,%0 RAT Men.Kıy.,Nak.Ve Haz.Kef.Tem.Alt.Alınan Diğ.Alac.Hariç, F.K.Anl.Kap.Kiracı Ol.Kul.Varl.Dah. 142 GARANTİ VE KEFALETLER (143+144+145+146) 143 a.Diğer Risk Gruplarında Bir Garanti Olarak Risk Ağ. Tabi Tutulmamış "Banka Kabulleri" 144 b.Diğer Risk Grupl.Bir Garanti Ol. Risk Ağ.Tabi Tutulmamış "Garanti Verilen Prefinansmanlar" 145 c.Diğ.Risk Gr.Bir Gar.Ol.R.Ağ.Ta.Tutulma."Riski Bank.Rücu Edilebil.Banka Aktif Değ.İle İlg.Satış İşl." 146 d.Verilen Diğer Garanti ve Kefaletler (%0, %20, %50 Risk Ağırlığına Tabi Tut.Hariç) 147 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR -%100 R.A.T.Kr.Öz.Ben.Öz.Ol.Karş.Tar.Al.İliş.Tut.-Kred.Dön.Or.İle Ağırlıklandırılmış 148 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REESKONTLARI -%100 Risk Ağırlığına Tabi Tut. Kalemler TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR - KRED.DÖNÜŞT.ORANL. İLE AĞIRL.( a ve b Satırl.Brüt Tut.yazılacaktır) 149 İKİ HAFTAYA KADAR VADELİ TOPLAMI (150+151) 150 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%0 Kredi Dönüşüm Oranı) 151 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%0 Kredi Dönüşüm Oranı) 152 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar (149x%0) 153 BİR YIL VE DAHA AZ VADELİ TOPLAMI (154+155) 154 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%0,5 Kredi Dönüşüm Oranı) 155 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%2 Kredi Dönüşüm Oranı) 156 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar ((154x%0.5) + (155x%2)) 157 BİR YILDAN İKİ YILA KADAR VADELİ TOPLAMI (158+159) 158 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%1 Kredi Dönüşüm Oranı) 159 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%5 Kredi Dönüşüm Oranı) 160 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar ((158x%1) + (159x%5)) 161 İKİ YILDAN DAHA UZUN VADELİ TOPLAMI (162+163) 162 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (İki yıldan sonraki her ilave yıl için %1 Kredi Dönüşüm Oranı) 163 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (İki yıldan sonraki her ilave yıl için %3 Kredi Dön. Oranı) 12 164 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar (164 > ya da = (162x%2) + (163x%8)) 165 GENEL TOPLAM(149+153+157+161) 166 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (150+154+158+162) 167 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (151+155+159+163) 168 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar (152+156+160+164) 1-2-2 Basel II’ye Uyum Sürecindeki Çalışmalar Basel anlaşmalarının başlıca amacı, uluslararası mali sistemin emniyeti ve sağlamlığının arttırılmasıdır. Finansal kurumlarda yeterli sermayenin bulunması bu amacın gerçekleştirilmesinde büyük öneme sahiptir. Ve komite yeni çerçevenin en azından bankacılık sisteminde şu andaki genel sermaye düzeyini sürdürmesi gerektiğini düşünmektedir. 1-2-2-1 Haziran 1999 Önerisi Finansal Kurumların Riske Maruz Değer açısından taşıdığı riskler üç genel katagoriye ayrılmaktadır; 1) Kredi Riski, 2) Piyasa Riski ve 3) Operasyonel Riskler. Komite, bu üç büyük risk katagorisinden her birini daha açık bir şekilde kapsamak için yeni çerçevenin geliştirilmesi gereğinden, Haziran 1999’da, 1988 düzenlemesinin yerine geçmek üzere yeni bir teklifi tartışmaya açmıştır. Yeni önerinin üç temel dayanağı vardır5; i) 1988 Kurallarını Geliştirme ve Genişletmeyi Amaçlayan Asgari Sermaye Gerekleri: Bankaların asgari sermaye gereklerinin hesaplanmasında kullanılan kredileri ve taahhütleri için mevcut olan risk ağırlıklandırılması değiştirilmiştir. Artık bankaların risk katagorileri dışarıdan, değerlendirme kuruluşları tarafından belirlenecek yada daha büyük uluslararası faaliyetleri olan bankalar, kendi iç derecelendirme sistemlerini kurabileceklerdir. RMD metodu da bu noktada gündeme gelmektedir. ii) Kurumların Sermaye Yeterliliğinin Ölçümü ve İç Denetim: Komite, sermaye durumu risk yapısı ile uyumlu olmayan bankalara denetimsel müdahale konusunda aceleci davranılmaması gerektiğini düşünmektedir. Ayrıca denetimcilerin halen bazı ülkelerde olduğu gibi, minimum sermaye gereğinin üzerinde sermaye tutulmasını isteyebilme haklarını desteklemektedir. Komite daha çok sayıda bankanın kendi iç sistemlerini geliştirmelerini teşvik etmektedir. iii) Güvenli ve Etkin Bankacılığın Uygulanabilmesi, Şeffaflığın Güçlendirilebilmesi için Piyasa Disiplininin Etkin Kullanımı: Kurumların riskleri arzu edilen yapının dışına çıkmaya başladığında piyasanın kendi başına sinyal verebilmesini sağlamak üzere daha şeffaf bir ortamın sağlanması arzulanmaktadır. Komite, anlaşmanın herhangi bir revizyonunun aşağıdaki denetim hedeflerini karşılamasını sağlamaya kararlıdır. Anlaşma, finansal sistemde güvenliği ve sağlamlığı teşvik etmeyi sürdürmeli ve böylece, yeni çerçeve sistemdeki sermayenin mevcut genel düzeyini en azından korumalıdır. Bunlara ek olarak; 5 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s. 95. 13 Rekabet eşitliğini güçlendirmeye devam etmeli, Risklerin ele alınmasına yönelik daha kapsamlı bir yaklaşım oluşturulmalı, Dünya ölçeğinde faaliyet gösteren bankalar üzerinde yoğunlaşılmalı fakat temel ilkeler diğer bankalar için de geçerli olmalı ve Geleceğe yönelik olarak yeni anlaşma, risk yönetim uygulamalarındaki gelişmelere ve finansal yeniliklere cevap verir nitelikte olmalıdır. 2001 yılı başında ikinci istişare metni, Nisan 2003’te ise üçüncü istişare metni yayınlanmıştır. Sözkonusu istişari metinler, gerek ülke denetim oteritelerinden gerekse bankalar ve diğer ilgili taraflardan alınan yorumlar çerçevesinde revize edilerek yenilenmiş ve Basel II’ye ilişkin nihai metin Haziran 2004’te yayınlanmıştır. 1-2-3 Basel II Nihai Sermaye Uzlaşısı Haziran 2004 Yeni Basel Sermaye Uzlaşısı (BASEL II), bankaların sermaye yeterliliğinin ölçülmesine ve değerlendirilmesine ilişkin olarak Basel Bankacılık Denetim Komitesi (Basel Committee on Banking Supervision-BCBS) tarafından yayınlanan ve yakın tarihte birçok ülkede yürürlüğe girmesi beklenen standartlar bütünüdür. Yapılan düzenlemeleri aşağıdaki ana başlıklar halinde inceleyebiliriz; Kredi ve Operasyonel risk ölçümlerinde gelişmiş yaklaşım (A-IRB ve AMA) uygulamaları 1 yıl ertelenirken, eski kurallara bağlı olarak yapılan parelel hesaplamalar da geçiş süreci bir yıl daha uzatılmış durumdadır. Bu görüş, sadece yukarıda ifade edilen risk ölçüm metodlarını kullanan bankaları kapsamaktadır. Kredi risk ölçümlerinde standart yaklaşım ve operasyonel risk ölçümlerinde de temel gösterge ya da standart yaklaşım uygulayan katılımcıları içermemektedir. IRB yaklaşımına göre, beklenen zararın, beklenmeyen zarardan ayrı tutulmasına karar verilmiştir. Kredi risk kapsamındaki risk ağırlıklı varlık hesaplamalarında bankalar, beklenen zararı dahil etmemektedir. Bankalar bilançolarında beklenen zarar miktarına denk tutardaki bir değeri karşılık olarak ayırmak durumundadırlar. Bankalar, Varlığa dayalı ticari menkul risklerinin tahminlerinde artık içsel risk parametrelerini de kullanabileceklerdir. Portföy içerisindeki kaliteli parakende portföy risklerinin risk ağırlık fonksiyonunda da indirim gerçekleşmektedir. Geçmişte, hesaplamalarda kullanılan temerrüt olasılığı fonsiyonu yerine, ölçümlerde sabit korelasyon değeri kullanımı söz konusu olmaktadır. IRB yöntemi altında, bilanço içerisindeki diğer varlıkların risk temerrüt ağırlıkları %100 olarak dikkate alınmaktadır. Temerrüt anındaki zarar miktarları, cari değerler ya da belli bir dönemin ortalaması olmadan, makro ekonomik gelişmelere duyarlı biçimde düzenlenmelidir. IRB yaklaşımı altında menkulleştirilen varlıklara ayrılan karşılıklarda da belirgin değişikliklere gidilmiştir. Temel Gösterge ve Standart Yaklaşım metodlarına dayalı brüt gelir hesaplamalarında değişiklik bulunmaktadır. Brüt gelir, kurum dışı çeşitli noktalardan hizmet sağlayan dış kuruluş ödemelerini de içeren biçimde brüt gidere bağlanmaktadır. Negatif brüt gelir içeren yıllar, Temel Gösterge Yaklaşımına göre hesaplama dışında tutulurken, Standart Yaklaşıma göre “0” brüt gelir uygulaması söz konusu olmaktadır. Korelasyon etkisi için gerekli gereksinimler hafifletilerek “yüksek derecede güven düzeyi” ifadesi yerine, “Muhafazakar Değerlendirme” şeklinde bir değişiklik gelmiştir. Piyasa riski olayları karşılığında ortaya çıkan operasyonel risk kayıpları, operasyonel risk sermayesi hesabına dahil edilmektedir. Toplam sermaye gereksiniminin eski uzlaşıya göre, aşağıda ya da yukarıda olmasına bakılmaksızın, bankalar sermaye gereksinimlerini yeni yapıya uygun bir şekilde hesaplayarak, şu anda 1,06 olarak tahmin edilen bir ölçek faktörü ile ağırlıklandıracaklardır. 14 İKİNCİ BÖLÜM 2- RİSKİN ÖLÇÜLMESİ 2-1 BIS Düzenlemelerinde Riskin Kontrolü Ve Ölçümü Risk kontrolünde BIS’nin en son düzenlemelerinin en önemli özelliği, sadece sermaye yeterliliği oranına dayanmaktan ziyade “üç saç ayaklı” bir yapı benimsenmiştir. İlk ayak; asgari sermaye yeterlilik oranları olmaya devam edecek, ancak bu oranlar kredi riski için yeni risk ölçüm metodları ile ölçülecektir. İkinci ayak; bankaların iç risklerine ve sermaye yönetim pratiklerine dış denetim otaritesinin gözetim fonksiyonu da eklemektedir. Üçüncü ayak; risk bildirim standartlarındaki gelişme ile birlikte daha iyi bir pazar disiplininin oluşturulmasını öngörmektedir. BIS, bankacılıkta etkin gözetim ve risk kontrolünün yapılabilmesi için bazı ön şartların varlığına da vurgu yapmaktadır. Bankacılık gözetimi, finansal piyasadaki istikrarı artırmak için gerekli olan geniş çaplı düzenlemelerin sadece bir parçasıdır. Bu düzenlemeler aşağıdaki noktaları içermektedir; Sağlıklı ve sürdürülebilir makro ekonomik politikalar, İyi geliştirilmiş bir kamu altyapısı: Bu altyapı aşağıdaki olanakları kapsamalıdır ki bu olanaklar yeterince sağlanamadığı takdirde finansal sistemlerin istikrarsızlığına önemli ölçüde katkıda bulunacaktır. Şirketler de iflas, sözleşme standartları, tüketici hakları ve özel mülkiyet hukuklarını içeren ve tutarlı bir şekilde güçlendirilmiş bir iş ve ticaret hukuku sistemi, Genel uluslararası kabul görmüş, kapsamlı ve iyi tanımlanmış muhasebe prensip ve kuralları, Büyük ölçekli şirketler için bağımsız denetim sistemi, Diğer finansal pazarları ve uygunsa bunların katılımcılarını yöneten ve yeterli bir gözetim sağlayan iyi tanımlanmış kurallar. Bu düzenlemeler daha da sıralanabilir. Piyasa Riski ölçümüne ilişkin gelişmekte olan piyasalarda iki temel problem ile karşılaşılmaktadır (Şekil 1); Bunların birincisi; yerel denetim ve gözetim otaritesinin piyasa gerçekleri ile bağdaşmayan sınırsız ve zorlayıcı kararlar alma yetkileridir. Oterite, bu yetkiyi kullanırken sistemi zorlamadan, uygun bir plan dahilinde kararlarını almalıdır. Diğer konu ise; risk ölçümünün temel bileşenlerinden biri olan piyasaların sığlığı ve dolayısıyla likidite problemidir. Ülkemizdeki bankaların aktif/pasif vade yapıları incelendiğinde, mevduatlarının 60-90 gün ortalama vade ile döndürüldüğü, buna karşılık menkul kıymetlerinin ise ortalama vadesinin 1-3 yıl arasında değiştiği görülmektedir. Bu vade uyuşmazlıkları, menkul kıymetlerin ikincil piyasaların sığlığı nedeniyle istendiğinde 15 satılamaması ve buna bağlı olarak likidite problemini beraberinde getireceği son derece ortadadır. Ülkemizde denetim ve gözetim oteritesi olan BDDK sahip olduğu yetkiyi de kullanarak bu iki temel problemin doğuracağı sonuçları hesaplayarak hareket etmektedir. İstatistiksel Modeller, Riskin Finansal Ölçümü ve Konsolide Edilmesi Oteritelerde Aşırı Karar İçi n Yeterl i Olmak la Birlik te, Alma Yetkisi Risk Limitleri ve Politikalarının Belirlenmesi Konusunda Tek Piyasa Başına Yeterli Değildir. Riski Limitler Sadece Toplam Risk’e Finansal Bağlı Olarak Belirlenmemeli Enstürmanların Düşük Likidite Aynı Zamanda Enstrüman İkincil Piyasalardaki Bazındaki Pozisyon Miktarına da Sağlık Dayanmalıdır. Şekil 1: Gelişmekte Olan Piyasalardaki Uyum Problemleri6. 2-2 AB’nin Basel Düzenlemelerine Yaklaşım ve Uygulamaları Avrupa Birliği, SYR hakkındaki direktifini Basel Komite’nin yeni düzenlemelerine uyumlu hale getirebilmek için hazırlık yapmaktadır. Bu konuda özellikle Almanya’dan yoğun bir muhalefet gelmekle birlikte bir noktada uzlaşmanın sağlanması ve AB’nin sermaye yeterliliği direktifini çok küçük değişikliklerle birlikte Basel II düzenlemesine parelel olarak değiştirmesi beklenmektedir. Dolayısı ile tüm AB ülkelerindeki bankalar ve yatırım şirketleri, Basel Komitesi’nin uluslararası faaliyet gösteren bankalar için öngördüğü düzenlemelere tabi olacaklar ve kamuoyunu bilgilendirmelerine ilişkin daha fazla yükümlülük üstlenmeleri kaçınılmaz olacaktır7. 2-2-1 Risklere Karşı Yeterli Özvarlık Bankalarda risklere teminat oluşturabilecek yeterli özsermaye bulundurma konusunda Avrupa’da iki farklı çalışma grubu dikkati çekmektedir. Bunlardan biri, İsviçre’nin Basel kentinde bulunan, 12 Merkez Bankası başkanı tarafından önerilen ve uluslararası faaliyetleri olan bankalara tavsiye niteliğinde çalışma yapmak üzere, beşi Avrupa Topluluğu dışı ülkelerden, yedisi de Avrupa Topluluğu ülkelerinin üyelerinden oluşan “Banka Denetim Komisyonu”dur. Diğer komisyon ise, Avrupa Topluluğu bünyesinde bankalar ve diğer kredi kurumlarının hukuklarını uyumlaştırmaya yönelik “Özel İhtisas Komisyonları”nın çalışmalarıdır. Bu komisyonlar özellikle aşağıdaki konularda düzenlemeler yapmışlardır; Avrupa Topluluğu içinde bankacılık sisteminin sağlamlığı ve ödeme kabiliyetinin artırılması gerektiği, 6-7 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.103-104. 16 Bankaların farklı ülkelerde eşit rekabet koşullarında çalışabilmelerini sağlamak için yapılan çalışmalar sonucunda, bankaların risklerine sınır getirilmesi gerekliliği, Özvarlığın; Riskli Aktiflere Oranının Yeterliliği, Borçlara Oranının Yeterliliği, Büyük Kredilere Oranının Yeterliliği ve Duran Varlıklara Oranının Yeterliliği. Şekil 2’de görüldüğü gibi Piyasa Riskleri, Kredi Riskleri ve Operasyonel Riskler ayrı ayrı ele alınmakta, bankanın maruz kaldığı tüm risk katagorilerine gör, Sermaye Gereksinimi hesaplanmaktadır. SİSTEMATİK RİSKLER SİSTEMATİK KREDİ RİSKLERİ O LMAYAN RİSKLER PİYASA R İSKLERİ SERMAYE GEREKSİNİMİ OPERASYONEL RİSKLER Alım/Satım Portföyü Riski Repo Portföyü Riski Hisse Senedi, Yatırım Fonu Portföyü Riski Kur/Parite Riski Takas, Teslim Karşı Taraf, Riskleri Likidite Riski Şekil 2: Avrupa Birliğinde Risk – Özvarlık Kavramı8 8 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.105. 17 Bu risklerin ölçüm yöntemleri ve dolayısı ile gerekli özkaynağın hesaplanma şekli, gerek bankacılık sektörünü, gerekse de bu sektör içinde araştırmalar yapan ve yeterli özsermayenin hesaplanma modellerini geliştirme konusunda çalışma yapan BIS komitesini oldukça uğraştıran bir konudur. Bu risklerin ölçüm yöntemleri AB yönetmeliklerinde esnek bir şekilde düzenlenmekte, iki temel hesaplama şeklinden birinin tercihi de ülkelerin gözetim kurumlarından izin almak şartıyla bankalara bırakılmaktadır. Bunlar; Standart Yöntem, Kurum İçi Geliştirilmiş Yöntemler (İçsel Yöntem) şeklindedir. 2-2-2 AB Ülkelerinde Risk İçin Gerekli Özvarlık Düzenlemeleri Banka ve arcı kurumların taşıyamayacakları risklere girmelerini önlemek ve böylece hem tasarruf sahiplerini hem de banka ortaklarını korumak, diğer yandan onların eşit rekabet koşullarında yarışmalarını sağlamak amacıyla değişik düzenlemeler yapılmaya çalışılmaktadır. Risk yönetimi ile ilgili olarak dikkati çeken iki yönetmelik bulunmaktadır. Bunlar; “banka ve kredi kurumları için iflas” ve “banka ve menkul kıymet firmaları için yeterli özvarlık donanımı” isimli yönetmeliklerdir. Bu yönergeye göre, faiz oranı değişim riskinin (faiz pozisyon riski olarak adlandırılmaktadır) karşılığında gerekli özkaynak miktarı dört aşamalı olarak hesaplanmaktadır. 1) Net Pozisyon Tutarının Hesaplanması, 2) Sistematik (Spesifik Risk) Risklerinin Karşılığında Gerekli Özvarlığın Hesaplanması, 3) Sistematik Olmayan (Genel Piyasa Riskleri) Risklerinin Karşılığında Gerekli Özvarlığın Hesaplanması ve 4) Spesifik ve Genel Piyasa Risklerinin Toplanarak Yeterli Özkaynak Karşılığının Hesaplanması. Bu aşamaları kısaca incelenecek olursa; 2-2-2-1 Net Pozisyon Tutarının Hesaplanması Bir bankanın bilançosu içinde gösterilen aktif ve pasif kalemlerinin netleştirilmesi ile elde edilen “Net Tutar” bir çok analizde dikkate alınmaktadır. Bu tutar, esas itibariyle aktifte menkul kıymetler hesabında yer alan varlıklardan oluşmakla birlikte, eğer banka menkul kıymet ihracı yolu ile borçlanmış ise, pasifinde yer alan bu borçlanma araçları düşülerek net pozisyon hesaplanmaktadır. Bankanın almayı ya da satmayı taahhüt ettiği vadeli işlemler ve opsiyonlardan oluşan net pozisyon tutarı da önem arz etmektedir. Bu kapsamda bankanın müşterilerine karşı alıcı veya satıcı pozisyonunda olduğu faiz oranı anlaşmaları, FRA (Forwar Rate Agreement), Taban/Tavan İşlemleri (Caps/Floor), koridor sözleşmeler, Faiz Swapları, opsiyonlar sayılabilir. Burada alım taahhütleri ile satım taahhütleri aynı isim ve tanımlı olmak koşulu ile birbirleriyle netleştirilerek “kalan net pozisyon” şeklinde hesaplamaya alınabilir. 18 2-2-2-2 Spesifik Risk İçin Sermaye Gereksiniminin Hesaplanması Bulunan net pozisyon üzerinden Spesifik Risk (İhraç Eden Risk) ve Genel Piyasa Riski için gerekli sermaye karşılıkları ayrı ayrı hesaplanacaktır. Pozisyon Riski, bu iki risk türünün toplamından oluşmaktadır. Spesifik risk karşılığı, menkul kıymet ihraç eden veya borçlanmayı yapan tarafın ekonomik ve mali durumunun bozulması nedeni ile o menkul kıymetin fiyatında meydana gelen düşmeleri karşılamak üzere hesaplanmaktadır. Menkul kıymete yapılan yatırımın batma riskine karşılık önlem niteliğindedir. Bu nedenle risk karşılığı veya oranı menkul kıymeti ihraç edenin niteliğine ve borçlanmanın vadesine göre değişmektedir. Buna göre; Topluluk üyesi devletler tarafından ihraç edilenler için : %0, Nitelikli ihraçcı kurumlar için, Kalan vadesi 6 aya kadar olanlara : %0,25, Kalan vadesi 6 ay-24 ay arası olanlara : %1, Kalan vadesi 24 aydan fazla olanlara : %1,60 ve Diğer ihraççı kurumlar için : %8 oranında sermaye gereksinimi hesaplanır. 2-2-2-3 Genel (Sistematik Olmayan) Risk Karşılığının Hesaplanması İhraç yapan kurumun niteliğine bağlı olmayan, finansal piyasalardaki fiyat dalgalanmalarından kaynaklanan risklerin karşılığı olarak hesaplanan genel piyasa riski iki yöntemden biri seçilerek hesaplanmaktadır. Bunlardan birincisi, standart yöntemler, ikincisi ise, bankanın kendine özgü geliştirdiği ve özellikle her bir pozisyonu ayrı ayrı değil de, toplam bir portföy olarak ele alan ve duyarlılık analizlerine dayanan içsel yöntemlerdir. Standart yöntemler olarak “Vade Bazında” ve “Süre(Duration) Bazında” olmak üzere iki yöntem önerilmektedir. Varyans Kovaryans RMD Tarihsel Piyasa Riski Simülasyon RMD Ölçüm Yöntemleri Monte Carlo Simülasyon RMD Şekil 3: Piyasa Riski Ölçüm Yöntemleri9 9 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.199. 19 İçsel Ölçüm Yöntemleri Standart Metod ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3- RİSKE MARUZ DEĞER VE RİSKE MARUZ DEĞER MODELLERİ 3-1 Riske Maruz Değer- RMD (Value at Risk-VaR) 1980’lerin sonlarında büyük çaplı finansal kuruluşlar, sahip oldukları portföylertindeki riski ölçmek için çeşitli analitik yöntemler kullanarak RMD (VaR) kavramını ve bu yöntemin kullanımını geliştirmeye başlamışlardır. O zamandan günümüze RMD yöntemi ile elde edilen sonuçların stratejik ve taktiksel değerlendirmelerde kullanımı büyük bir artış göstermiştir. RMD (VaR); bir gün/on gün gibi belirli bir zaman aralığında ve %95, %99 gibi belli bir güven düzeyinde maksimum beklenen kayıp olarak tanımlanabilir. Yani belli bir zaman aralığındaki kazanç ve kayıpların dağılımı için α güven düzeyi belirlenmişse, RMD bu dağılımın ucundaki (1-α )’ya denk gelir. %99 güven düzeyinde RMD ele alınan gözlemlerin dağılımında diğer %1’lik kısımdır. Örneğin; bir banka bir günlük, %99 güven aralığındaki RMD miktarını 10.000,00-YTL olarak açıklamış olsun. Bu değer, portföyün normal şartlar altında bir günde %1 olasılıkla kaybedebileceği değerin 10.000,00-YTL’yi aşacağı anlamına gelmektedir. Kabul edilen güven düzeyinin yanı sıra, periyod seçimi de kısmen öznel (subjektif) dir. Çeyrek yıllık raporlar hazırlayan 90 günlük periyodlar kullanırken, örneğin bir portföye yüksek miktarda yatırımın yapıldığı banka için 1 gün daha uygundur. Piyasa riski, Türkiye’de bankaların en yoğun olarak maruz kaldıkları risktir. Dolayısıyla bu riskin analiz edilerek gerekli önlemlerin alınması ayrı bir önem taşımaktadır. Piyasa riskinin ölçülmesinde kullanılan en etkin yol RMD (VaR) yöntemidir. RMD yöntemi belli istatistiksel temeller üzerine kurulmuş olup BIS tarafından da piyasa riskinin ölçülmesinde öngörülen, uluslararası standartlarda kabul görmüş bir metoddur. RMD yöntemi farklı değişkenlerin sebep olduğu riskleri tek bir değerde ifade edebilmekte etkili bir yöntemdir. Bunu yaparken de risk faktörleri arasındaki korelasyonu da dikkate almaktadır. Bu özellikleri sayesinde RMD metodu çok çeşitli risklere sahip olan kuruluşların risk değerlerini tek bir rakama indirgeyerek daha anlaşılır ve kapsamlı bir analiz imkanı verir. Örnek uygulamada ele alacağımız piyasa riskinin RMD ile ölçümünü ele alarak yöntemleriyle irdelemeye çalışılacaktır. 3-1-1 Piyasa Riskinin Riske Maruz Değer- RMD (Value at Risk-VaR) ile Ölçümü RMD ölçümünün iki temel adımı vardır.İlki tüm pozisyonlar piyasa fiyatları ile değerlenir. İkincisinde ise piyasa fiyat ve oranlarının gelecekteki olası değerleri tahmin edilir. RMD ile piyasa riski hesaplamasında üç yöntem kullanılmaktadır, ilki analitik, diğer ikisi ise tam değerleme yöntemleridir. 20 Bunlar; 1) Parametrik RMD (Delta-Normal/Varyans-Kovaryans Yöntemi) 2) Tarihi Benzetme (Historical Simulasyon) 3) Monte Carlo Simülasyon Metodu olarak sıralanabilir. Gelişmiş ülkelerin finansal piyasalarında yasal risk yönetimi konusunda endüstri standardı haline gelen RMD modelleri, istatistiksel yöntemlerle bir bankanın belli bir vade çerçevesinde belirlenmiş bir güven düzeyinde taşıdığı portföyde meydana gelebilecak maksimum değer kaybını ölçmeye çalışmaktadır. Yöntemlere geçmeden önce RMD ölçümünde kullanılan parametrelere göz atmakta fayda var. 3-1-1-1 RMD (Value at Risk-VaR) Ölçümünde Kullanılan Parametreler 1) Elde Tutma Süresi; RMD ölçümü, portföy veya varlığın “belli bir zaman dilimi” içerisindeki fiyat değişimlerinin ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Elde tutma süresi ile piyasa riski arasında doğru orantı mevcuttur. Yani, süre uzadıkça beklenen fiyat değişikliği o kadar büyük olacaktır. Bankalar genelde RMD hesaplamalarında bir günlük elde tutma süresi kullanmaktadır. Sebebi ise portföylerin genelde bono, döviz vb. likit varlıklardan oluşması ve elde tutma süresi ile portföyün tasfiye edilebileceği süre uyumlu olmasıdır. Fakat Türkiye şartlarından dolayı yani likiditenin zayıf olduğu prensibinden yola çıkılarak, risklerin ölçülürken elde tutma süresi daha uzun tutulması gereği ortaya çıkmıştır. Basel Komitesi RMD hesabunda 10 günlük elde tutma süresi kullanılmasını öngörmüştür10. Elde tutma süresi RMD hesaplamasına yansıtılırken zamanın karekökü ile ilişkilendirilmektedir. Bu ilişki “Geometrik Brownian Motion” yaklaşımına dayanmaktadır11. 1 günlük elde tutma süresi = 1 = 1 10 günlük elde tutma süresi = 10 = 3.162278 21 günlük elde tutma süresi = 21 = 4,582576 252 günlük elde tutma süresi = 252 = 15,87451 2) Örnekleme Periyodu; RMD hesaplama sürecinin diğer bir parametresi de, fiyat değişimlerinin gözleneceği ve buna dayanarak volatilite ve korelasyonların hesaplanacağı gözlem periyodudur. Seçilen bu gözlem periyodunun uzunluğu ve periyod içindeki fiyatların volatiletisine göre aynı elde tutma süresi içinde hesaplanan RMD rakamları büyük değişiklikler gösterebilir. Basel Komitesi, tarihsel örnekleme gözlem periyodu olarak bir yıllık asgari sure yani 252 iş günü öngörülmüştr12. 3) Güven Aralığının Belirlenmesi; Güven aralığı RMD hesaplamasında üzerinde durulması gereken en önemli parametrelerdendir. Basel Komitesi RMD ölçümlerinde %99 güven düzeyinde ve tek taraflı güven aralığının kullanılmasını öngörmektedir. Güven aralığı ne kadar yüksek olursa ortaya çıkan RMD rakamları da o kadar yüksek 10 Oktay Taş, Sinan Tiftikçi, “Bankacılık Piyasa Riski Yönetimi ve Bir Alım/Satım Portföyü İçin RMD Ölçümleri”. 11-11 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.393. 21 olmaktadır. Yabancı bankalarda %90-99 arasında değişen güven aralıkları kullanılmaktadır13. 4) Risk Faktörleri Arasındaki Korelasyonun Belirlenmesi; RMD ölçümleri yapılırken porföydeki varlıkların risk faktörleri arasındaki korelasyonlar da kullanılmaktadır. Korelasyon rakamları hesaplanırken tarihsel verilerden yararlanılır. Olumsuz piyasa koşullarında korelasyon rakamları çok farklı seviyelere gelebilmektedir. Örneğin tarihsel detaya +0,9 olan korelasyon bir kriz ortamında -0,3 gibi tam zıt yönde seyredebilir. Kullanılan korelasyonların ne kadar etkin olduklarının tespiti ise oldukça zordur. Basel Komitesi, bu konu için biraz muhafazakar bir yol izlemiştir. Basel Komitesine göre, sermaye zorunluluğunun hesaplanmasında kullanılacak RMD rakamının belirlenmesinde bankalar, risk faktör grupları bazında hesaplanan RMD rakamlarının basit aritmatik toplamını alarak banka için sadece bir RMD hesaplayacaklardır. Her bir risk faktörü (faiz oranları, döviz kuru, hisse senetleri fiyatları gibi) kategorisinde kullanılan korelasyon varsayımlarının geçerliliği de piyasayı gözeten kurum tarafından incelenecektir. Bu uygulamanın amacı RMD (VaR) hesaplamalarının korelasyon varsayımlarının etkilerinden arındırmaktır. Ancak bu düzenleme normalden yüksek RMD rakamlarının hesaplamasına yol açmaktadır14. 3-1-1-2 RMD Hesaplama Yöntemleri Piyasa riskini hesaplamak için değişik yöntemler kullanılmaktadır. Her yöntemin kendine göre avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Bu yöntemler birbirlerinden ayrı olmakla beraber, ayrı ayrı veya birlikte de kullanılabilmektedirler. Bankalar kendilerine en uygun olan yöntemi portföyündeki enstrümanlara ve pazarın özelliklerine göre belirlemektedirler. Risk hesaplamasındaki metotların farklılığı iki nedenden kaynaklanmaktadır. Bunlar; 1) Gelecekteki fiyat hareketlerinin normal dağılıma uyup uymadığı; piyasa hareketlerinin normal dağılıma sahip olduğu kabul edilirse bu hareketler volatilite ve korelasyonlar ile tanımlanabilir. 2) Oran ve fiyatlardaki değişmelerin pozisyonların değerini lineer olarak değiştirip değiştirmediği; pozisyon getirisinin lineer olması bu pozisyonun değerindeki değişmelerin fiyat ve oran değişimlerine olan duyarlılıklarıyla açıklanılabilir. Pozisyonların getirileri, opsiyon ve türevler hariç, yaklaşık olarak lineer kabul edilebilir. Yukarıda da belirtildiği üzere, RMD ile piyasa riski hesaplamasında üç yöntem kullanılmaktadır, ilki analitik, diğer ikisi ise tam değerleme yöntemleridir ki bunlar; 1) Parametrik Yöntem; Varyans-Kovaryans ya da Parametrik RMD yöntem olarak adlandırılan yöntemde, bulundurulan alım-satım portföyünün değerini etkileyen parametreler belirlenmekte ve belirli bir olasılık çerçevesinde oluşabilecek dalgalanmalardan yola çıkılarak portföydeki değer kaybı hesaplanmaktadır. 13-13 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.393- s.394. 22 2) Simülasyon Teknikleri; a) Geleceğe ilişkin piyasa fiyatlarının belirlenmesi ve buna bağlı kalınarak portföyün piyasa değeri dağılımının hesaplanmasına dayanmaktadır. Yeni piyasa fiyatlarının simülasyonunda geçmiş verilerin kullanılması ile RMD hesaplama yöntemi “Tarihi Simülasyon” olarak adlandırılmaktadır. b) Monte Carlo Simülasyonunda ise, rastgele seçilmiş ve birbirinden bağımsız değişkenler geçmişe dönük veriler kullanılarak birbiri ile ilişkili piyasa fiyatları haline dönüştürülmekte ve bu veriler kullanılarak portföyün değer dağılımı belirlenmektedir15. 3-1-1-3 Parametrik RMD ( Varyans-Kovaryans ) Yöntemi Bu yöntemde, portföy içindeki risk faktörlerinin davranışları geçmiş verilerden elde edilen fiyat ve oranların volatilite ve korelasyonları kullanılarak gelecekteki risk faktörlerinin davranışları hesaplanmaktadır. Tahmin edilen bu volatilite ve korelasyonlar ile bir pozisyonun değerindeki beklenen değişimler hesaplamakta kullanılır. Bu yöntemle RMD aşağıdaki formülle hesaplanır. RMD= PV x α x σ x t PV = Portföyün bugünkü değeri α = Güven düzeyi σ = Getiri Volatilitesi t = Elde tutma süresi JP Morgan’ın geliştirdiği Riskmetrics’de bu parametrik model kullanılır ve portföy karlılığının normal dağıldığı varsayılmaktadır. Portföy karlılığı risk faktörlerinde lineer olarak bağımlıdır. Bu varsayımlarla portföy RMD değeri doğrudan ilgili risk faktörlerinin volatilite ve korelasyonlarından hesaplanmaktadır. Her iki varsayımı da sağlayan portföyler için doğru RMD tahminleri elde etmek mümkündür. Bu portföyler tahvil-bono, hisse senetleri, spot veya forward döviz ya da ürün pozisyonları ve kısa vadeli borçlanma araçlarından oluşmaktadır. Parametrik RMD içersinde opsiyonlar, faize dayalı kompleks yapılı türev ürünler ve ipoteğe dayalı menkul kıymetler bulunan portföylerde hatalı sonuçlar verebilir. RMD ölçümü, belli bir portföy içindeki bir çok varlığın riskini bir bütün olarak analiz etmeye olanak sağladığından, zaman içinde gelişen geniş ve karmaşık portföyler için RMD’nin ölçümü daha karmaşık bir süreç yaratmaktadır. Birden fazla risk faktörü bulunduran portföylerde portföyün volatilitesi (σ 2 ) şu şekilde hesaplanır. → → → σ 2 = w x c x wT p ⎡w1 ⎤ ⎢ ⎥ ⎢w2 ⎥ ⎡σ 11 σ 12 . . σ 1N ⎤ ⎢w ⎥ ⎢ ⎥3 ⎢σ 21 σ 22 . . σ 2N⎢ ⎥ ⎥ σ 2 = p ⎢ ⎥ x ⎢ . . . . . ⎥ x [w1 w2. . . wN ] ⎢ ⎥ ⎢ . . . . . ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣⎢wn ⎦⎥ ⎢⎣σ N1 σ ⎥N 2 . . σ NN ⎦ 15 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.397. 23 Burada ; σ = Portföy Volatilitesi p w = Portföy Oluşturan Pozisyon Ağırlıkları i C = Kovaryans Matrisi σ ij = i ve j Risk Faktörlerinin Kovaryansı Varyans-kovaryans metodu sadece pozisyonların risk datalarına ve bunlardan hesaplanan birleştirilmiş olarak pazar korelasyon ve volatilite değerlerine ihtiyaç duyması nedeniyle uygulanması kolaydır. Varyant kovaryans metoduyla riske maruz değerin hesaplanması aşağıdaki süreç takip edilerek yapılır; RMD` si hesaplanacak portföyün ve risk faktörlerinin belirlenmesi, Risk faktörlerine ilişkin tarihsel datanın toplanması, Risk faktörlerindeki günlük getiri değişimlerinin hesaplanması, Portföyün ve pozisyonun ağırlıklarının hesaplanması, Günlük getiri değişimlerinden volatilitenin hesaplanması, Varyans kovaryans ve korelasyon katsayıları matrisinin hesaplanması, Kovaryans matrisi ve portföy ağırlıkları matrisi ve transpozesi ile çarpılarak portföyün standart sapmasının belirlenmesi ve Seçilen güven düzeyi ve elde tutma süresi için parametrik RMD` nine bulunması. Birden fazla risk faktörü bulunan portföylerde portföyün maruz kaldığı risk aşağıdaki formülle bulunabilir. RMD = PV x α x σ p x t PV = Portföyün bugünkü değeri α = Güven düzeyi σ p = Getiri Volatilitesi t = Elde tutma süresi Aşağıda bir portföy için α =%99 güven düzeyi ve t=1 gün baz alınarak Parametrik RMD yöntemine göre RMD`si hesaplanmıştır. İlk olarak portföyde bulunan varlıkların ağırlıkları r W olarak belirlenmiştir. Sonrasında ise portföydeki varlıkların getiri değişimlerinin kovaryans matrisi oluşturulmuştur. (Kovaryans matrisinin oluşturulmasında E-views paket programından r faydalanılabilir). Son olarak W `nun transpozesi alınarak yeni bir vektör oluşturulmuş ve bunların çarpımıyla portföyün varyansı elde edilmiştir16. Portföy_Ağırlık_Vektörü Döviz Cinsi W r USD 38,46% W = EURO 38,46% GBP 19,23% CHF 3,85% 16 Oktay Taş, Sinan Tiftikçi, “Bankacılıkta Piyasa Riski ve Bir Alım/Satım Portföyü İçin RMD Ölçümleri-2005 24 Kovaryans Matrisi Portföy → A USD EURO GBP CHF V = USD 0,000062 0,000060 0,000060 0,000063 EURO 0,000060 0,000094 0,000080 0,000097 GBP 0,000060 0,000080 0,000082 0,000083 CHF 0,000063 0,000097 0,000083 0,000105 → Döviz Cinsi USD EURO GBP CHF wT = W 38,46% 38,46% 19,23% 3,85% → → → σ 2 = w x c x wT p σ p = 0,84 % Elde edilen varyansin karekökü olan portföyün standart sapması aşağıdaki formülde yerine konularak, portföyün Riske Maruz Değeri bulunmuştur. Bu değer portföyün piyasa değerinin %2` si olduğu görülmüştür. RMD = PV x α x σ p x t = 2.100.906.050,00 x 0,0233 x 0,84 x 1 = 41.098.685,72 Z-DEĞERİ Güven Standar Sapma Düzeyi Cinsinden Uzaklık (%) (%) 90 1,28 95 1,65 99 2,33 Tablo1: Farklı Güven Düzeyleri İçin Z Değeri Bu parametrik modelde, portföy karlılığının normal dağıldığı varsayılmakta ve portföy karlılığı risk faktörlerine doğrusal olarak bağımlıdır. Bu varsayımlar altında portföy RMD değeri doğrudan ilgili risk faktörlerinin volatilite ve korelasyonlarından hesaplanmaktadır. Bu iki varsayımı da sağlayan portföyler için doğru RMD tahminleri elde etmek mümkündür. Bu portföyler; tahvil bono portföyleri, hisse senetleri, spot veya forward döviz ya da ürün pozisyonları ve kısa vadeli borçlanma araçları içeren portföylerdir. Opsiyonların, faize dayalı kompleks yapılı türev ürünlerinin ve ipoteğe dayalı menkul kıymetlerin bulunduğu portföylerde Parametrik RMD hatalı sonuçlar verecektir17. Bu metodun avantajları; Fiyat ve oranların geçmişe yönelik değerleri mevcuttur, bundan dolayı da bir çok piyasada şeffaf bir şekilde analiz edilebilmektedir, Delta Değerleme Yöntemi pek çok yerde kullanılabildiği için hesaplama açısından verimi yüksek bir metottur. 17 A.Aydın, “Sermaye Yeterliliği ve Var”, TBB,İstanbul-2000, s.9. 25 Dezavantajlarını ise; Geleceğe ilişkin tahminler için hesaplanan volatilite ve korelasyonlar hem şu an opsiyonlarındaki gösterge volatilitelerin hem de gelecekteki piyasa hareketlerinin en iyi tahmini olmayabilir. Bu durum, özellikle normal dağılımı olmayan ve dengesiz piyasalar için önemlidir, Lineer olmayan pozisyonların riski sadece yaklaşık olarak ölçülebilmektedir. Buraya kadar portföyünde bulunan sadece bir varlık için RMD ölçülmesini vermeye çalıştım. N varlıkla RMD (VaaR) hesaplamak için aşağıdaki adımların izlenmesi gerekir; → → → V = P x σ ⎡P1 ⎤ ⎡σ1 ⎤ ⎢P ⎥ ⎢ ⎥⎢ 2 ⎥ ⎢σ 2 ⎥ ⎢P3 ⎥ ⎢σ 3 ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ Pozisyon Vektörü = ⎢. ⎥ , Volatilite Vektörü = ⎢. ⎥ ⎢. ⎥ ⎢. ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢⎣PN ⎥⎦ ⎢⎣σ N ⎦⎥ ⎡v ⎤ ⎡ P 1 ⎤1 ⎢ ⎥ ⎡σ1 ⎤⎢v ⎥ P 2 ⎢ ⎥⎢ 2 ⎥ ⎢ ⎥ σ 2 ⎢v ⎥ ⎢ ⎢ ⎥ P ⎥ 3 3 ⎢⎢ ⎥ σ 3 ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ Basit Risk Vektörü = ⎢. ⎥ = ⎢ . ⎥ x ⎢. ⎥ ⎢. ⎥ ⎢ . ⎥ ⎢. ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎣⎢vN ⎦⎥ ⎣⎢ P N ⎦⎥ ⎢⎣σ N ⎦⎥ → → → RMD = V x p x V T 1 / 2 ⎧ ⎫ ⎪ ⎡v1 ⎤ ⎡1 ρ ⎪12 ρ13 . . ρ1N ⎤ ⎪ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥ ⎪ ⎪ ⎢v2 ⎥ ⎢ρ21 1 ρ23 . . ρ2N ⎥ ⎪ ⎪ ⎢v3 ⎥ ⎢ρ ⎪ 31 ρ32 1 . . ρ ⎥ ⎪ ⎨ ⎢. ⎥ 3N ⎢ RMD = ⎪ ⎢ ⎥ x ⎢. . . . . ⎥ . ⎥ x [ V1 V2 V3 . . VN ] ⎬⎪ ⎪ ⎢. ⎥ ⎢. . . . . . ⎥ ⎪ ⎪ ⎢ ⎥ ⎢ ⎥v ρ ρ ⎪⎢⎣ N ⎦⎥ ⎢⎪ ⎣ N1 N 2 ρN 3 . . 1 ⎦⎥ ⎪ ⎩ ⎭⎪ 26 Farklı sayıda sayıda finansal varlık portföyü için RMD formülünü genel olarak; N N N RMD = Portföy ∑ delta 2 2 i σ i +∑ ∑ deltaidelta jσ iσ jρ ij x α x t i=1 i=1 j=1 Bir varlıklı portföy için; RMD = ω 2σ 2 x α x t İki varlıklı portföy için; RMD = ω 2σ +ω 2 2i i j +σ j + 2(ω iσ iϖ jσ jρ ij ) x α x t Üç varlıklı portföy için; RMD = ω 2i σ i +ω 2 j +σ 2j + 2(ω iσ iϖ jσ jρij +ω iσ iω kσ kρik +ωkσ kω jσ jρkj ) xα x t ω i = Deltai , σ i =Volatiliteive ρ ij = Korelasyoni, j 3-1-1-4 Tarihi Verilere Dayanarak Hesaplanan RMD Metodu (Historical Simulation) Tarihi simülasyon yönteminde risk faktörlerinde geçmişte yaşanan değişimlerin gelecekte de tekrar edeceği varsayılmakta ve geçmiş verilerden elde edilen değişim oranları hesaplama yapılan günün piyasa fiyatlarına uygulanmaktadır. Bu yöntemle elde edilen yeni piyasa fiyatlarına göre de toplam portföy için piyasa değeri dağılımı elde edilmektedir. Standart uygulamalarda en az bir yıllık geriye dönük veri kullanılmakta, başka bir deyişle tüm risk faktörleri için yeni 250 değer hesaplanmaktadır18. N Rp,k = ∑ω i ,t Ri,t i=1 k∈(1,.2,...,t), w;Portföy içindeki risk faktörlerinin bugünkü ağırlıkları, R; Getiri değişimleri Tarihsel RMD metodunda portföyün riske maruz değeri aşağıdaki akış takip edilerek bulunmaktadır; Piyasa riski hesaplanacak portföyün ve risk faktörlerinin belirlenmesi, Risk faktörlerinin belirlenmesi ve bunlara ilişkin bir yıllık tarihsel verinin toplanması, Risk faktörlerinden günlük değişimlerin hesaplanması, Portföyü değerleme fonksiyonlarının belirlenmesi, Tarihsel simülasyon değerlerinin portföy değerleme fonksiyonlarında kullanımı, Kar/zarar dağılımının hesaplanması ve Seçilen güven düzeyinde tarihsel RMD hesaplanması. Tarihsel simülasyonda portföy için elde edilen değer, dağılımının içinden belirlenen güven aralığına göre bir değer seçilmektedir. Örneğin; sadece 100 yeni değerin belirlendiği bir portföyde, % 99 güven aralığında hesaplanan RMD, portföyün hesaplama yapılan günkü gerçek piyasa değeriyle simülasyondaki 99. en düşük piyasa değeri arasındaki farktır. 18 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.405. 27 Örneğin, portföyün 252 günlük tarih periyodunda yaşadığı fiyat değişimleri kullanılarak portföyün ağırlıklandırılmış getiri değişimleri bulunmuş olsun, daha sonra bulunan ağırlıklandırılmış getiri değişimleri portföyün PV`si (portföyün bugünkü değeri) ile çarpılarak her gün sonunda portföyün kar/zarar dağılımları hesaplanır ve bunlar küçükten büyüğe sıralanır. Güven düzeyini %99 aldığı varsayılırsa, portföyün RMD`i, 252 günün %99`una denk gelen 250. en büyük kayıp değeri olacaktır. Pozisyon Riski Duarlılık Dayalı Kar/Zarar ya da Kar Zarar Dağılımları =RMD Zaman Serileri Yeniden Tarihsel Fiyat Değerleme Değişmeleri Kar/Zarar Şekil 3-1 Tarihsel Simülasyon Modeli19 Bu yöntemin en temel avantajları; Lineer olmayan pozisyonlara kolaylıkla uygulanılabilir, Dağılımlar hakkında herhangi bir varsayımda bulunmaz, Zaman serilerinden türetilen volatilite ve korelasyonlara güvenilmektedir. 3-1-1-5 Monte Carlo Similasyonu Modeli Bir simülasyon tekniği olan Monte Carlo metodu, piyasa fiyatları ve oranlarının değişimi üzerine bazı tahminlerde bulunur, bunların normal dağılımlı olduğunu varsayar. Bu yöntemde çok sayıda fiyat değişimi rassal olarak üretilir. Portföyde çok sayıda risk faktörü varsa bunların arasındaki korelasyonlarda fiyat değişimlerinin yaratılmasında kullanılır. Özellikle çok karışık portföylerde opsiyonlar için RMD hesaplanırken kullanılır. Her bir olası durum için portföy yeniden değerlendirilir, bu sayede her oranın olasılık durumlarının her biri için yeniden değerlenen portföy grupları elde edilir. Bu dağılımdan % 99 kayıp olasılığı RMD hesaplanır20. Özetle bu modelde, rasgele seçilmiş olan birbirinden bağımsız değişkenler geçmişe dönük veriler kullanılarak birbiri ile ilişkili piyasa fiyatları haline dönüştürülmekte ve portföyün değer dağılımı belirlenmektedir. Monte Carlo Similasyonu, tarihsel volatilite ve korelasyonları baz alır, bunlardan beklenen değişim senaryoları üretilir. Bu değişimler de spot veya forvard oran ve fiyatlara eklenerek, gelecekteki oran ve fiyat senaryoları elde edilir. 19-19 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.407-410. 20 Türk. P. E., “Bankacılık Sektörünün Taşıdığı Riskler ve Finansal Kriz Aşamasında Kullanılan Risk Ölçüm Yöntemleri” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 2003 28 Pozisyon Riski Duyarlılığa Bağlı Kar/Zarar ya da Tam Yeniden Portföy Piyasa Senaryoları Değerlenen Dağılımının =RMD Kar/Zarar Kar/Zararı Volatilite Korelasyon Şekil 3-2 Monte Carlo Simülasyonu Modeli21 Monte Carlo simülasyon metodu çok yavaş işler fakat uygulamada en kuvvetli metoddur. Sübjektif bilgilerin geçmiş gözlemlerle birlikte incelenmesine olanak sağlayacak kadar esnektir. Bu yöntemde tarihsel fiyat değişimleri yerine rassal olarak üretilen fiyat değişimleri kullanılır. Bu yöntemde de Varyans-Kovaryans yönteminde olduğu gibi varlık getirilerinin normal dağılıma sahip olduğu varsayılır. Kullanıcı, çok sayıda fiyat değişimini rassal olarak üretir. Portföyde çok fazla risk faktörü varsa, bu risk faktörleri arasındaki korelasyon da fiyat değişimlerinin yaratılmasında dikkate alınmalıdır. Monte Carlo Similasyonu ile RMD hesaplanması aşağıdaki aşamalardan oluşur; RMD`si bulunacak portföyün belirlenmesi, Portföydeki risk faktörlerinin getiri değişimlerinin hesaplanması, Getiri değişimlerinin dağılımının hangi istatistiksel dağılımlara uyduğunun tespiti, Risk faktörlerinin korelasyon ve Kovaryans matrisinin hesaplanması, Belirlenen dağılıma uygun rafsal sayı üretilmesi, Kovaryans matrisinde Cholesky ve Singular Value Decomposition matrisinin üretilmesi, Transpoze edilmiş Cholesky ve Singular Value Decomposi matrisi ile belirlenen dağılıma uygun olarak rassal üretilmiş fiyat serilerinin çarpımı ile geçmişteki risk faktörleri arasındaki ilişkinin yeni üretilen fiyat serilerine yansıtılması, Bu fiyat serilerinin portföye uygulanması, K/Z dağılımının belirlenmesi ve ilgili güven düzeyinde RMD rakamının hesaplanması aşamalarından oluşur ve Seçilen güven düzeyine gore Monte Carlo RMD’in hesaplanması22. Monte Carlo metodu geniş bir perspektifte riskleri ölçebilmektedir. (lineer olmayan riskler, volatilite riski, model riski) Bu model geçmiş zamanı da içine alan portföy içindeki değişiklikleri de içine almaktadır. En önemli dezavantajı maliyetinin yüksek olmasıdır. Ayrıca değerlemelerde çok fazla örneklem kullanılması metodun karmaşık değerli varlıklarda oldukça zahmetli şekilde uygulanmasına yol açmaktadır. Bunu ortadan kaldırmak için varlıklar gruplanmakta yada belli risk faktörleri altında toplanmaktadırlar. Bu da MC simülasyonunda kolaylık sağlar. Buna ek olarak oluşturulan senaryolar spesifik stokastik modellere 22 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.411. 29 dayandığından modelin yanlış olma riski de mevcuttur. Sonuç olarak, eğer model doğru kurulursa riskin ölçülmesinde en detaylı yaklaşımdır. 3-1-1-6 RMD Ölçüm Modellerinin Karsılaştırılması RMD ölçümü için yukarıda üç metoddan bahsedilmiştir, fakat temelde bunları iki temel grupta inceleyebiliriz. “Analitik Değerleme” ve “Tam Değerleme” adı verilen bu ayrım değerleme hızı ve tercih beklentisine bağlıdır. Tam Değerleme metoduna dayalı modellerde en kolay uygulanan geçmiş verilere dayalı RMD modelidir. Menkul kıymetlerin değerlenmesinde geçmiş verilerden faydalanılır, ancak geçmişteki fiyatlara en güncel ağırlık uygulanır. En kompleks ve uygulanması en zor metod Monte Carlo Simülasyon yöntemidir. Bu metodda faizin finansal değişkenleri üzerinde çeşitli örneklerin simüle edildiği stokastik bir proses izlenir. Hangi metodun benimseneceği uygulamanın yapılacağı portföyün yapısına bağlıdır. İçinde opsiyon olmayan portföylerde en uygun metod Delta Normal Metodudur. Opsiyon taşıyan portföylerde ise geçmiş verilere dayalı hesaplanan RMD ve Monte Carlo simülasyon metodları kullanılabilir. Monte Carlo simülasyon modeli diğer modellere göre daha esnektir. Yani bir çok istisnai durumda da işlerlik gösterebilmektedir. Fakat bu avantajlarının yanında maliyeti de oldukça yüksektir. Delta normal metodu hesaplamada hız kazandıran bir yöntemdir. Portföy getirisinin normalden uzaklaşması bu model için problem yaratmaktadır. Geçmiş verilere dayanarak hesaplanan RMD dağılımlarla ilgili varsayımlardan bağımsızdır. Fakat portföyün alınan zaman içersinde hergün yeniden değerlendirilmesini gerektirir. Bunun nedeni RMD`nine pazarda gerçekleşen fiyat değişimlerinden oluşturulmuş olmasıdır. Bu model çok fazla portföyün fiyatlandırılmasını gerektirir, bu nedenle zaman ve maliyet acısından dezavantajlara sahiptir. RMD ölçümlerini kısaca; Parametrik RMD ; Risk faktörlerinin volatilitelerini ve korelasyonlarını kullanan doğrusal formüller ile hesaplarır, Monte Carlo RMD ; Risk faktörlerinin istatistiki analizine dayanan rastsal senaryolar altında hesaplanır, Tarihsel RMD ; Geçmiş piyasa hareketlerini takip eden senaryolar altında hesaplanır. şeklinde özetlenebilir. Genel olarak tüm metodların kendine göre eksik ve avantajlı yönleri vardır. Opsiyonların ağırlık oluşturmadığı portföylerde Delta Normal metodu hız ve etkinlik bakımından en etkin metoddur. Ayrıca risklerin çeşitlendiği portföylerde de bu metoda avantajlıdır. Önemli opsiyon varlıkları bulunduran portföylerde ise Monte Carlo simülasyon modeli gibi tam değerleme metoduna ihtiyaç duyulur. Özet olarak bu metodların her birinin farklı yönlerden kendine has üstünlükleri vardır. Bınlar kısaca; Opsiyonelliğin baskın bir faktör olmadığı portföyler için RMD ölçümlemesinde Parametrik RMD Metodu daha hızlı ve etkin bir metoddur, Çok sayıda risk kaynağı içeren portföylerle karşı karşıya kalınması durumunda Parametrik RMD Metodu daha hızlı ve etkin bir metoddur, 30 Önemli opsiyon bileşimlerini bünyesinde barındıran portföyler için ise Monte Carlo Simülasyon metodu gibi tam değerleme metoduna ihtiyaç duyulmaktadır. 3-1-1-7 Standart Metod Buraya kadar işlenen metodların kullanım ve analizi günümüz Türkiye’sindeki finansal piyasalarda pek yaygınlaşmamıştır. Kulanımda ve uygulamada bir standart oturtularak kontrol mekanizması geliştirilememiştir. Bunun yanında standart metodla, içsel modellere göre 3-4 kat daha düşük sermaye gereksinimi hesaplanmaktadır. Dolayısıyla Türkiye’de bankalar BDDK’nın belirlediği kurallar çerçevesinde simüle edilmiş pozisyon RMD’i hesaplanarak SYR hesabında kullanılmaktadır. Bunu ise aşağıdaki standart form yardımıyla hesaplayarak raporlamakta ve SYR’nun hesaplanmasında kullanmaktadır. Fakat BDDK, bankaları içsel model geliştirmeleri için teşvik etmektedir. Standart metoda göre her bir risk kategorisi (faiz, kur -altın dahil-, hisse senedi) için gerekli sermaye gereksinimi ayrı ayrı hesaplanır ve daha sonra bu tutarlar toplanarak toplam sermaye gereksinimine ulaşılır. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu tarafından kabul edilen ve 10.2.2001 tarih ve 24314 1.Mükerrer Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren, Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmeliğin 4 üncü ve 5 inci maddeleriyle, bankaların piyasa riskine maruz tutarlarını konsolide ve konsolide olmayan esaslara göre hesaplamaları hüküm altına alınmıştır. Söz konusu Yönetmeliğin Geçici 1 inci maddesiyle, konsolide olmayan esasa göre hesaplanan piyasa riskine maruz tutarın 01.01.2002 tarihinden, konsolide esasa göre hesaplanan piyasa riskine maruz tutarın ise 01.07.2002 tarihinden itibaren sermaye yeterliliği standart rasyosuna dahil edilmesi esası getirilmiştir. Anılan Yönetmeliğin 4 nolu ekinin 4 üncü bölümünün 12 nci maddesiyle, piyasa riskinin ölçümünde risk ölçüm modelleri kullanmayan, risk ölçüm modelleri Kurumca yeterli görülmeyen ya da modellerinin yeterliliğinin ve güvenilirliğinin kaybolduğuna Kurumca kanaat getirilen bankaların, piyasa riskine esas sermaye yükümlülüğünün hesabında, Standart Metod ile Piyasa Riski Ölçüm Yöntemini kullanması şartı getirilmiştir. Faiz oranı ve hisse senedi risklerinin spesifik risk ve genel piyasa riski olmak üzere iki bileşeni vardır. Spesifik risk karşılığında sermaye yükümlülüğü konulmasının amacı, bankaları esas itibarıyla genel piyasa hareketlerinden ziyade, herhangi bir menkul kıymetin o menkul kıymeti çıkaranın niteliğine ilişkin olarak ortaya çıkabilecek risklere karşı korumaktır. Bu nedenle spesifik riskler için hiçbir şekilde netleştirme söz konusu değildir. Ancak spesifik riskler için gereken sermaye yükümlülükleri muhtelif kategorilere göre değişiklikler göstermektedir. Kur riskinde ise farklı bir durum söz konusudur. Kur riskine ilişkin hesaplamalar her bir döviz cinsi için ayrı ayrı yapılmakta ve dövizlerin birbirleri ile netleştirilmesine imkan tanınmamaktadır. Bu durumda oluşacak riskler ancak ilgili döviz kuru kategorisinde netleştirilebilmektedir. Faiz oranı riskine ilişkin yapılacak hesaplamalarda ilk aşama, her bir risk unsurunun kalan vade ya da yeniden fiyatlandırmaya kalan süre dikkate alınarak, 13 vade diliminden uygun olanına yerleştirilmesidir. İkinci aşama ise muhtelif vade dilimlerinde yer alan bu unsurların, bir risk ağırlığı ile ağırlıklandırılmasıdır. Bunun nedeni, vade yapısına tekabül eden faiz oranlarının göreceli değişkenliğini (volatilitesini) yansıtacak bir ayarlama yapılmasının gerekliliğidir. Dikey sermaye gereksiniminin ardında yatan bir diğer faktör de “basis risk” denilen ve birbirine vade 31 açısından benzeyen ancak diğer unsurlar açısından (tutar, faiz oranı, ihraç eden vb) eşit olmayan finansal araçların fiyatları arasındaki ilişkinin değişebileceğinin dikkate alınmasıdır. Yatay sermaye gereksinimi ise getiri eğrisinde meydana gelebilecek değişmeleri (kırılmaları) dikkate almaktadır. Getiri eğrisinde paralel kayma nedeniyle oluşabilecek riskleri dikkate almak amacıyla netleştirilememiş ağırlıklı pozisyonlara %100 oranında sermaye yükümlülüğü uygulanmaktadır. Neticede ortaya çıkan ağırlıklandırılmış pozisyonlar bankanın faiz riskinin değerlendirilmesine esas teşkil edecek tabanı oluşturmaktadır23. Tablo 2: Standart Metod İle RMD Hesaplama Tablosu BANKA ADI : XXX BANKA KODU: XX FORM ADI : PİYASA RİSKİ ANALİZİ-ÖZET TABLO İlgili Dönemi PARA BİRİMİ : BİN YTL Sıra No Açıklama Tutar 1 Faiz Oranı Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü-Standart Metod (2+3+4) d 2 a. Genel Piyasa Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü a 3 b. Spesifik Risk İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü b 4 c. Faiz Oranı Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü c 5 Hisse Senedi Pozisyon Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü-Standart Metot (6+7+8) h 6 a. Genel Piyasa Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü e 7 b. Spesifik Risk İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü f 8 c.Hisse Senedi Pozisyon Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü g 9 Kur Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü-Standart Metot (10+11) k 10 a. Sermaye Yükümlülüğü i 11 b. Kur Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü j 12 Toplam RMD-İç Model l 13 Piyasa Riski İçin Hesaplanan Toplam Sermaye Yükümlülüğü (1+5+9+12) m=(d+h+k+l) 14 Piyasa Riskine Maruz Tutar (12,5 x 13. Sıra) 12,5 x m Bu form ve hesaplama metodları BDDK’nın belirlediği çerçeveye bağlı kalınarak hesaplamak ve belirlenen dönemlerde her banka BDDK’ya bildirimde bulunmak zorundadır. Piyasa Riskine maruz tutarı oluşturan faiz oranı riski (aylık-3 aylık dönemlerde), hisse senedi pozisyon riski (aylık-3 aylık dönemlerde) ve kur riski (aylık-3 aylık dönemlerde) standart metod ile hesaplanarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumuna raporlanmaktadır. 23 http://www.bddk.org.tr/turkce/mevzuat/Piyasa%20Riski-Standard%20Metod-Ornek-v2.doc 32 Yukarıdaki Tablo 2’de verilen değerler; 2 a. Genel Piyasa Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR200AS USD, EUR ve YTL formlarındaki değlerin toplamı, 3 b. Spesifik Risk İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR201AS değeri, 4 c. Faiz Oranı Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR400AS formundaki “A.Faiz Oranı” toplamı, 6 a. Genel Piyasa Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR202AS formunun, “Genel Piyasa Riski Sermaye Yükümlülüğü” toplamı, 7 b. Spesifik Risk İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR202AS formunun, Toplam “Spesifik Risk Sermaye Yükümlülüğü” toplamı, 8 c. Hisse Senedi Pozisyon Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR400AS formundaki “B. Hisse Sen.” toplamı, 10 a. Sermaye Yükümlülüğü; PR203HS formunun “12. Sermaye Yükümlülüğü (11. Sıra x 0.08)” ne karşılık gelen “Net Pozisyon (U-K)” değeri, 11 b. Kur Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü; PR400AS formundaki “C. Yabancı Para” toplam değerlerinin kullanılmasıyla hesaplanır. Standart metodla ilgili aşağıdaki olumsuz eleştiriler yapılabilir; Standart metod, bankaların daha etkin ve daha doğru sonuçlar veren risk yönetim sistemleri geliştirmelerini teşvik edici unsurlar içermemektedir. Standart metod, portföy halinde tutulan varlıklar ve yatırım enstrümanları arasındaki korelasyonu dikkate almamaktadır. 33 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4- BİR BANKA İÇİN PİYASA RİSKİNE MARUZ TUTAR VE SERMAYE YETERLİLİK RASYOSU UYGULAMASI Konunun güncel ve gelişmekte olan bir dal haline gelmesi, konu üzerinde yapılan çalışmalara da ağırlık verilmesine yol açmıştır. Yapılan araştırmalarda, içsel model olarak öngörülen Varyans-Kovaryans, Tarihsel Simülasyon ve Monte Carlo RMD modellerinin %99 güven düzeyine göre hesaplanan sonuçlarının, Standart Metod sonuçlarının 3-4 katı kadar yüksek çıktığını ortaya koymuştur24. Türkiye’de %8 SYR’nun tutturulmasında çeşitli çıkış yolları aramak durumunda olan sektör mümkün olduğu sürece, içsel model olarak tanımlanan Varyans- Kovaryans, Tarihsel Simülasyon ve Monte Carlo RMD modellerinin kullanımını ötelemeye çalışacaktır. Ancak BDDK ve BIS uygun sistemlerin kurularak mutlaka bu yöntemleri uygulatmaya çalışmaktadır. Dolayısı ile bu çalışmamda güncel kullanım metodu olan standart metod uygulaması ve SYR hesaplamasına yer vermeye çalışacağım. 4-1 Bilanço ve Bilançoya Dayalı Risk Analizleri 4-1-1 BFB A.Ş. 29.09.2006 Barihli Bilanço Uygulama konusu BFB A.Ş.’ye ait 29.09.2006 tarihli özet bilanço detayları aşağıdaki gibidir; BANKA ADI : BFB A.Ş. DÖNEM : 09 /2006 PARA BİRİMİ : BİN YTL SIRA SIRA ADI TP YP TOPLAM NO AKTİF HESAPLAR : 1 Nakit Değerler 173 23 196 2 Merkez Bankasından Alacaklar 90 0 90 3 Para Piyasalarından Alacaklar 700 0 700 4 Bankalardan Alacaklar 327.106 72.518 399.624 5 Alım-Satım Amaçlı Menkul Değerler (Net) 478.012 28 478.040 6 Satılmaya Hazır Menkul Değerler (Net) 0 0 0 7 Zorunlu Karşılıklar 0 0 0 8 Menkul Kıymet Ödünç Piyasasından Alacaklar 0 0 0 9 Ters Repo Alacakları 0 0 0 10 Krediler 2.664 3.862 6.526 11 Takipteki Alacaklar (Net) (12-13) 14.428 81 14.509 12 a) Takipteki Alacaklar 90.216 6.516 96.732 13 b) Takipteki Alacaklar Karsiliği (-) 75.788 6.435 82.223 14 Faiz ve Gelir Tah. Reeskontları 31.551 315 31.866 15 Finansal Kiralama Alacakları (Net) 0 0 0 16 İştirakler, Bağlı ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar (Net) 0 0 0 17 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Menkul Değerler (Net) 0 0 0 18 Elden Çıkarılacak Kıymetler (Net) 564 0 564 19 Sabit Kıymetler (Net) 64.691 0 64.691 20 Diğer Aktifler 17.232 11.731 28.963 21 TOPLAM AKTİFLER (1+..+20)-(12+13) 937.211 88.558 1.025.769 PASİF HESAPLAR : 22 Mevduat 16.800 31.810 48.610 23 Merkez Bankasına Borçlar 0 0 0 24 Para Piyasalarına Borçlar 0 0 0 24 K.Evren Bolgün, M.Barış Akçay, “Risk Yönetimi”, 2. b., Scala Yayıncılık, İstanbul-2005, s.465. 34 25 Menkul Kıymet Ödünç Piyasasına Borçlar 0 0 0 26 Bankalara Borçlar 50 4.916 4.966 27 Repo İşlemlerinden Sağlanan Fonlar 2.851 0 2.851 28 Fonlar 0 0 0 29 İhraç Edilen Menkul Kıymetler (Net) (30+31) 0 0 0 30 a) Tahviller ve Bonolar 0 0 0 31 b) V.D.M.K. ve Diğer İhraç Edilen Menkul Kıymetler 0 0 0 32 Finansal Kiralama Borçları (Net) 0 0 0 33 Ödenecek Vergi, Resim, Harç ve Primler 724 0 724 34 Sermaye Benzeri Krediler 20.000 0 20.000 35 Faiz ve Gider Reeskontları 42 0 42 36 Karşılıklar 110.827 63.068 173.895 37 Diğer Pasifler 13.623 43.442 57.065 38 TOPLAM (22+..+37)-(30+31) 164.917 143.236 308.153 ÖZKAYNAKLAR: 39 Ödenmiş Sermaye 440.522 440.522 40 Yedek Akçeler 18.225.385 18.225.385 41 Ödenmiş Sermaye Enflasyon Düzeltme Farkı 0 0 42 Sabit Kıymet Yeniden Değerleme Fonu 2.751 2.751 43 Menkul Değerler Değer Artış Fonu 0 0 44 Dönem Karı (Zararı) 247.764 247.764 45 Geçmiş Yıllar Karı (Zararı) -18.198.806 -18.198.806 46 TOPLAM ÖZKAYNAKLAR (39+...+45) 717.616 0 717.616 47 TOPLAM PASİFLER (38+46) 882.533 143.236 1.025.769 48 Gayrinakdi Kredi ve Yükümlülükler 109.899 193.894 303.793 49 Taahhütler (50+51) 4 0 4 50 a) Türev Finansal Araçlar 0 0 0 51 b) Diğer Taahhütler 4 0 4 Uygulama günü olan 29.09.2006 kurları ise; TARIH DOVCINS DOVALIS DOVSATIS 29.09.2006 YTL 1,00000 1,00000 29.09.2006 USD 1,49710 1,50430 29.09.2006 AUD 1,11430 1,12160 29.09.2006 ATS 1,00000 1,00000 29.09.2006 DEM 1,00000 1,00000 29.09.2006 BEF 1,00000 1,00000 29.09.2006 DKK 0,25423 0,25548 29.09.2006 FRF 1,00000 1,00000 29.09.2006 NLG 1,00000 1,00000 29.09.2006 SEK 0,20332 0,20544 29.09.2006 CHF 1,19230 1,20000 29.09.2006 ITL 0,01000 0,01000 29.09.2006 JPY 0,01266 0,01275 29.09.2006 CAD 1,34280 1,34890 29.09.2006 KWD 5,13400 5,20160 29.09.2006 NOK 0,22973 0,23128 29.09.2006 GBP 2,79650 2,81110 29.09.2006 SAR 0,40037 0,40109 29.09.2006 FIM 1,00000 1,00000 29.09.2006 ESP 1,00000 1,00000 35 29.09.2006 EUR 1,89640 1,90550 29.09.2006 LFR 1,00000 1,00000 29.09.2006 IEP 1,00000 1,00000 29.09.2006 PTE 1,00000 1,00000 29.09.2006 LYD 1,00000 1,00000 29.09.2006 PKR 1,00000 1,00000 29.09.2006 ALT 28,80000 28,90000 4-1-2 Risk Analizleri 29.09.2006 tarihili portföy için standart yönteme göre oluşturulan formlar aşağıdaki gibidir; BANKA ADI: BFB A.Ş: BANKA KODU: 29 FORM ADI: FAİZ ORANI RİSKİ ANALİZİ – SPESİFİK RİSK HESAPLAMASI (Standart Metot) FORM KODU: PR200AS PARA BİRİMİ: BİN YTL PARA KODU: YTL Zaman Aralığı-I Sıra Vade dilimleri 1 AY 1-3 AY 3-6 AY 6-12 AY No Uzun Pozisyonlar 1 MDC (Borçl.Tem.Eden Men.Kıy.) 0 160.241 0 339.816 2 Repo Konusu Menkul Değerler 1.192 0 0 0 17 ...... 0 0 0 0 Kısa Pozisyonlar 18 Repo İşlemlerinden Sağ. Fonlar 2.855 0 0 0 33 Risk Ağırlıkları 0,0000 0,0020 0,0040 0,0070 Risk Ağırlı Pozisyonlar 34 Uzun Pozisyonlar Toplamı 0 320 0 2.379 37 Vade Dilimleri Net Pozisyon 0 320 0 2.379 38 Uzun Pozisyon 2.699 39 Kısa Pozisyon 0 40 YSG-I 0 41 Net Kalan Pozisyon 2.699 42 YSG-II 0 43 Net Kalan Pozisyon 0 44 YSG-III 2.699 Dikey YSG-I YSG-II YSG-III 45 Sermaye Gereksinimleri 0 0 0 2.699 46 TOPLAM 2.699 36 BANKA ADI: BFB A.Ş: BANKA KODU: 29 DÖNEM : 9 / 2006 FORM ADI: FAİZ ORANI RİSKİ ANALİZİ - SPESİFİK RİSK HESAPLAMASI (Standart Metot) FORM KODU: PR201AS PARA BİRİMİ: BİN YTL Sıra No Menkul Kıymet Türü Oran Değerlenmiş Tutar Sermaye (DT) Yükümlülüğü (DT X Oran) 1 Kamu Menkul Kıymetleri %0,00 500.087 0 Nitelikli Menkul Kıymetler 2 - Vadeye Kalan Süresi 6 ay ve daha az olanlar %0,25 0 0 3 - Vadeye Kalan Süresi 6 -24 ay olanlar %1,00 0 0 4 - Vadeye Kalan Süresi 24 aydan uzun olanlar %1,60 0 0 5 Diğer Menkul Kıymetler %8,00 0 0 6 TOPLAM (1+2+3+4+5) 500.087 0 BANKA ADI: BFB A.Ş: BANKA KODU: 29 FORM ADI: HİSSE SENEDİ POZİSYON RİSKİ ANALİZİ (Standart Metot) FORM KODU: PR202AS DÖNEM : 9 / 2006 PARA BİRİMİ: BİN YTL Pozisyonlar %8'lik %4'lük %2'lik Uzun (U8) Kısa Uzun Kısa Uzun Kısa Toplam Spesifik Genel Piyasa Genel Piyasa (K8) (U4) (K4) (U2) (K2) Risk Sermaye Riskine Maruz Riski Sermaye Yükümlülüğü Net Pozisyon Yükümlülüğü [(U8+K8)x0,08 [NP= ABS(U8- (NP * 0,08) +(U4+K4)x0,04+( K8+U4-K4+U2- U2+K2)x0,02] K2)] 1 TÜRKİYE 0 0 0 0 0 0 0 2 A.B.D 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 JAPONYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 ALMANYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 İNGİLTERE 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6 FRANSA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 KANADA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 İSVİÇRE 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9 İSVEÇ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 İSPANYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 HOLLANDA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12 BELÇİKA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13 AVUSTURYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 14 Diğer 0 0 0 0 0 0 0 15 TOPLAM 0 0 37 BANKA ADI: BFB A.Ş. BANKA KODU: 029 FORM ADI: KUR RİSKİ ANALİZİ FORM KODU: PR203HS PARA BİRİMİ: BİN YTL DÖNEM : 29 / 9 / 2006 Sıra Açıklama Uzun Pozisyonlar No Bilanço Toplam Bilanço İçi Gayrınakdi Toplam Net Pozisyon İçi (U1) Uzun (K1) Krediler (K3) Kısa (U-K) Pozisyon Pozisyon (U=U1+U2 (K=K1+K2 +U3+U4) +K3 +K4) Net Pozisyonlar Toplamı 1 Uzun Net Pozisyonlar Toplamı 386,00 2 Kısa Net Pozisyonlar Toplamı 247.507,00 3 Uzun ve Kısa Net Pozisyonlar Toplamından Büyük Olanı 247.507,00 4 Sermayeden İndirilecek Değerlere İlişkin İstisna 0,00 5 Yapısal Pozisyona İlişkin İstisna 0,00 6 Altın Poziyonu -308,00 7 Altına Dayalı Opsiyon Delta-Eşdeğeri 0,00 8 Netleşmemiş Pozisyon Toplamlarından Büyük Olanı 336.826,00 9 Özkaynaklar 741.336,00 10 Netleşmemiş Pozisyon Toplamları -0,33 Farkı/Özkaynaklar 11 Sermaye Yükümlülüğüne Esas Tutar 247.815,00 12 Sermaye Yükümlülüğü (11. Sıra x 0.08) 19.825,20 13 Toplam 89.705,00 89.705,00 142.931,00 193.895,00 336.826,00 14 USD 80.187,00 80.187,00 115.604,00 175.973,00 291.577,00 - 211.390,00 15 AUD 70,00 70,00 2,00 0,00 2,00 68,00 16 DKK 86,00 86,00 64,00 0,00 64,00 22,00 17 SEK 39,00 39,00 58,00 0,00 58,00 -19,00 18 CHF 19,00 19,00 140,00 7,00 147,00 -128,00 19 JPY 36,00 36,00 64,00 2.778,00 2.842,00 -2.806,00 20 CAD 100,00 100,00 14,00 0,00 14,00 86,00 21 NOK 99,00 99,00 4,00 0,00 4,00 95,00 22 GBP 64,00 64,00 943,00 23,00 966,00 -902,00 23 SAR 118,00 118,00 3,00 0,00 3,00 115,00 24 EUR 8.887,00 8.887,00 26.035,00 15.114,00 41.149,00 -32.262,00 BANKA ADI: BFB A.Ş. BANKA KODU: 029 FORM ADI: OPSİYON RİSKİ ANALİZİ – BASİTLEŞTİRİLMİŞ METOT (Standart Metot) FORM KODU: PR400AS PARA BİRİMİ: BİN YTL DÖNEM : 9 / 2006 Sıra No Pozisyon A. Faiz B. Hisse Sen. C. Yabancı Oranı Para 1 Kısa işleme konu araç ve uzun alım opsiyonu 0 0 0 2 Uzun işleme konu araç ve uzun satım opsiyonu 0 0 0 3 Uzun alım opsiyonu 0 0 0 4 Uzun satım opsiyonu 0 0 0 5 Toplam 0 0 0 6 Sermaye Yükümlülüğü 0 38 4-1-3 Piyasa Riskine Maruz Tutarın Hesaplanması Bu aşamaya kadar yapılan hesaplamalarla tespit edilen parasal meblağlar, portföyün risk boyutunu değil doğrudan doğruya gerekli sermayeyi göstermektedir. Bir anlamda asgari % 8 nispetindeki sermayeye karşılık gelen bu değerin, standart rasyonun paydasında “Piyasa Riskine Maruz Tutar” olarak yerini alabilmesi için 8/100’ün tersi olan (100/8=12,5) katsayısıyla çarpılması gerekmektedir. Yukarıdaki veriler kullanılarak, BDDK’nın belirlediği kurallar çerçevesinde simüle edilen pozisyona ait RMD hesaplaması aşağıdaki tablodaki gibidir. BANKA ADI: BFB A.Ş. BANKA KODU: 029 FORM ADI: PİYASA RİSKİ ANALİZİ-ÖZET TABLO FORM KODU: PR100AS PARA BİRİMİ: BİN YTL DÖNEM: 09/2006 Sıra No Açıklama Tutar 1 Faiz Oranı Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü-Standart Metot (2+3+4) 2.699 2 a. Genel Piyasa Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 2.699 3 b. Spesifik Risk İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 0 4 c. Faiz Oranı Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 0 5 Hisse Senedi Pozisyon Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü-Standart Metot 0 (6+7+8) 6 a. Genel Piyasa Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 0 7 b. Spesifik Risk İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 0 8 c.Hisse Senedi Pozisyon Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 0 9 Kur Riski İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü-Standart Metot (10+11) 19.825 10 a. Sermaye Yükümlülüğü 19.825 11 b. Kur Riskine Tabi Opsiyonlar İçin Hesaplanan Sermaye Yükümlülüğü 0 12 Toplam RMD-İç Model 0 13 Piyasa Riski İçin Hesaplanan Toplam Sermaye Yükümlülüğü (1+5+9+12) 22.524 14 Piyasa Riskine Maruz Tutar (12,5 x 13. Sıra) 281.550 Tablodan da görüldüğü üzere bu bankanın; Faiz oranı riski için hesaplanan sermaye yükümlülüğü; 2milyon 699binYTL, Hisse senedi pozisyonu için; herhangi bir yükümlülük söz konusu değildir, Kur riski için hesaplanan sermaye yükümlülüğü ise,; 19milyon 825binYTL ve Toplam piyasa riski için sermaye yükümlülüğü 22milyon 524binYTL’ye ulaşmıştır. Portföyün ait olduğu yukarıdaki bilanço incelendiğinde sadece ödenmiş sermayenin 440milyon 522binYTL olduğu görülmektedir. BDDK ve BIS’nin belirlediği normlara göre belirlenmiş piyasa riskine maruz tutar ise, (22.524x12,5) 281milyon 550binYTL olarak bulunmuştur. Bu hesaplama, BIS ve BDDK’nın belirlediği %99 güven düzeyi ve 10 günlük elde tutma süresi ve minimum 3 sermaye çarpanına göre içsel model olarak tanımlanan Varyans- Kovaryans, Tarihsel Simülasyon ve Monte Carlo RMD modellerinden biri ile yapılsa idi daha önce de belirtildiği gibi 3-4 kat daha yüksek çıkacaktı. Belki bu bilançoya sahip banka için bir sorun yaşanmasına sebep olmasa bile kaynaklarını daha etkin ve riskini daha yüksek tutan politikalar izleyen başka bir banka için sorun yaşanmasına sebebiyet verirdi. 39 Hesaplama yapılarak sadece sermaye yükümlülüğü ve piyasa riski ölçülmemektedir. Bu hesaplamada bulunan değer SYR hesaplamasında da kullanılmaktadır. Burada bulunan değer ilgilendiğimiz bilanço açısından bir sorun olmadığını göstermesine rağmen sermayenin etkin kullanılmadığı da tespit edilmiştir. Bu durum aşağıdaki SYR hesaplamasıyla da pekişmektedir. 4-1-4 Sermaye Yeterlilik Analizi Ve Sermaye Yeterlilik Rasyosunun Hesaplanması SERMAYE YETERLİLİĞİ ANALİZ FORMU PARA BİRİMİ: BİN YTL SIRA AÇIKLAMA TUTAR 1 ANA SERMAYE TOPLAMI (2+3+4+5+6-7) 714.865 2 a. Ödenmiş Sermaye 440.522 3 b. Kanuni Yedek Akçeler 26.581 4 c. İhtiyari ve Fevkalade Yedek Akçeler 18.198.804 5 d. Enflasyon Muhasebesinden Kaynaklanan Sermaye Yedekleri 0 6 e. Vergi Provizyonundan Sonraki Dönem Karı ve Geçmiş Yıllar Karı Toplamı 247.764 7 f. Dönem Zararı ve Geçmiş Yıllar Zararı Toplamı 18.198.806 8 KATKI SERMAYE TOPLAMI (9 dan 15 e) 27.324 9 a.Genel Kredi Karşılığı Tutarı 4.573 10 b. Banka Sab.Kıy.Yen.Değ.Fonu (Mal.Artış Fonu, Serm.Ekl.İşt.ve Bağlı Ort.Hiss.İle G.men.Satış 2.751 Kaz.Dahil) 11 c. Banka Sabit Kıymetleri İçin Hesaplanan Yeniden Değerleme Tutarı 0 12 d. İşt. ve Bağlı Ort.Sab.Kıy.Yen.Değ.Karş. (Men.Kıy.ler ara.izl.İştirak amaçlı Diğ.Ort.İlişk.Olanl.Dahil) 0 13 e. Alınan Sermaye Benzeri Krediler 20.000 14 f. Menkul Değerler Değer Artış Fonu 0 15 g. Muhtemel Riskler İçin Ayrılan Serbest Karşılıklar 0 16 ÜÇÜNCÜ KUŞAK SERMAYE 0 17 ORANA ESAS SERMAYE TOPLAMI (Mevzuatta öngörülen sınırlar çerçevesinde:1+8+16 ) 742.189 18 SERMAYEDEN İNDİRİLEN DEĞERLER TOPLAMI (19 dan 26 ya) 853 19 a. Ana faal. kon. para ve ser. piy.ile sig. olan ve bu kon. özel izin ve ruh. ile faal. gös. tüm mali kur. yap. 0 tüm ser. kat. 20 b. Özel Maliyet Bedelleri 160 21 c. İlk Tesis Giderleri 252 22 d. Peşin Ödenmiş Giderler 441 23 e. İşt.lerin, Bağlı Ort., Serm.Katıl.Diğ.Ort.veSabit Kıy. Ray.Değ.Bil. Değ.Alt. ise Aradaki Fark 0 24 f. Türkiyede Faaliyet Gösteren Diğer BankalaraVerilen Sermaye Benzeri Krediler 0 40 25 g. Şerefiye 0 26 h. Aktifleştirilmiş Giderler 0 27 ÖZKAYNAK (17-18) 741.336 28 RİSK AĞIRLIKLI KALEMLER TOPLAMI (29 dan 33 e) 583.782 29 a.Risk Ağırlığı % 0 Olanlar (40x% 0) 0 30 b.Risk Ağırlığı % 20 Olanlar (81x% 20) 118.036 31 c.Risk Ağırlığı % 50 Olanlar (111x% 50) 50.214 32 d.Risk Ağırlığı %100 Olanlar (129x% 100) 133.983 33 e.Piyasa Riskine Maruz Tutar 281.550 34 SERMAYE YETERLİLİĞİ STANDART RASYOSU ((27 / 28)*100) 127 35 KATKI SERMAYE / ANA SERMAYE ((8 / 1)*100) 4 36 ALINAN SERMAYE BENZERİ KREDİLER / ANA SERMAYE ((13 / 1)*100) 3 37 NET RİSK TOPLAMI / VARLIKLAR, GAYRİNAK.KREDİLER VE YÜK.TOPLAMI (BRÜT) 53 ((28/39)*100) 38 ANA SERMAYE / RİSK AĞIRL.VARL.GAYRİNAKDİ KREDİ VE YÜKÜMLÜLÜKLER 122 ((1/28)*100) 39 VARLIKLAR, GAYRİNAKDİ KREDİLER VE YÜKÜMLÜLÜKLER TOPLAMI (BRÜT) 1.107.171 (33+40+81+111+129) RİSK AĞIRLIKLI AKTİFLER 40 RİSK AĞIRLIĞI %0 OLAN KAL.TOP(41+45+46+47+48+49+58+62+63+64+65+71+78+79+80) 1.032 41 NAKİT DEĞERLER (42+43+44) 196 42 a.Kasa 173 43 b.Efektif Deposu 23 44 c.Yoldaki Paralar 0 45 BANKALAR - T.C. Merkez Bankası 90 46 BANKALARARASI PARA PİYASASI 700 47 TERS REPO İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR -Haz.veyaHaz.kef.çık.men.k.,OECD 0 ülk.mer.yön.ile mer.b.ya da bunların 'kef.ihr.ed.men.k.ve % 0 risk ağ.tabi gel.ort.sen.karş.yap. ters repo işl. Alacaklar 48 MEVDUAT MUNZAM KARŞILIKLARI 0 49 KREDİLER (50 den 57 ye) 0 50 a.Nakit Karşılığında Verilen Nakdi Krediler 0 51 b.Hazine ile Merkez Bankasına verilen Nakdi Krediler İle Hazine Kefaletini Haiz Nakdi Krediler 0 52 c.Hazinece veya Hazine Kefaleti ile Çıkarılan Menkul Kıy.Karş.Verilen Nakdi Krediler 0 53 d.OECD Ül.Merk.Yön.ile Merk.Bnk.nìn Kef.İle Ver.Nak.Kred., Bu Kurumlarca veya Bunl. 0 Kefaletiyleİhraç Edilen Men.Kıymetlerle Teminat Altına Alınan Nakdi Krediler 54 e.Kan., Kar.ve Teb.Teşk.Ed.Fonl.Yet.Merc.Tal.ile.Tahsis Olun.ve Riski Aracı Bank.Ait Olma.Fon 0 Kayn.Nak.Kre. 41 55 f.Bankaların Kendilerinin İhr.Et.Men.Kıy.ile Teminat Altına Alınan Nakdi Kr.(YFKB Hariç) 0 56 g.Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş.’ ne kullandırılan krediler. 0 57 h. Kurum Tarafından Belirlenen Banka ve Mali Kurumlardan, Nitelikleri Sözleşme ile Belirlenen Taraf ve 0 Konuların Finansmanında Kullandırılmak Üzere Risk Rer. Olarak Sağlanan ve Kurumdan İzin Alınmak Kaydıyla Kullandırılan Nakdi Krediler 58 MUHTELİF ALACAKLAR (59+60+61) 1 59 a.Fonlardan Alacaklar 1 60 b.%0 R.Ağ.T. Men. Kıy.le, OECD Ül.Mrk.Yön.ve Mer.Ban.Kef.le, Haz.Kef.ve Nak.ile Tem. Alt. 0 Al.Muht.Ala. 61 c.T.C.M.B. Özel Hesapları 0 62 BAĞLI MENKUL DEĞERLER (NET) -Haz.bon.,DİB tah.,K.O.İd.veÖz.İd.t.çık.gel.ort.sen.ve 0 diğ.borç.sen.,Haz.kef.ihr.ed.men.k.,OECD ülk.mer.yön.ile mer.bank.ya da b.kef.ihr.ed.men.k.,altın ve vad.gel.men.d.(%0 r.a.t.men.k.il.) bağ.men.d.ar.gös. 63 FİNANSAL KİRALAMA AMAÇLI VARLIKLAR İÇİN VERİLEN AVANSLAR - %0 Risk 0 Ağ.Men.Kıym.le,OECD Ülk. Merk.Yön.İle Merk.Bank.Kef.ile, Nakit ve Hazine Kef.ile Tem.Alt.Alınanlar 64 SABİT KIYMETLER (Net) -B.K. m12 hariç, Kanun, Kararn., Diğ.Mevz.Ger.Bank Zor.Ol.İkt.Et.ve 0 Akt. Kayd. 65 DİĞER AKTİFLER (66 dan 70 e) 44 66 a.Peşin Ödenmiş Vergiler 44 67 b.Özel Görev Hesapları 0 68 c.OECD Ülk.Mrk.Yön.İle Mrk.Bank.dan Ol.Diğ.Al. ve Bu Kurumlarca Garanti Edilen Diğ.Al. ile % 0 0 RiskAğırlığına Tabi Menk.Kıy.ile, Nakit ve Hazine Kefaletiyle Teminat Altına Alınan Diğer Alacaklar 69 d.Şubeler Cari Hesabı 70 e.Altın Deposu 0 71 GARANTİ VE KEFALETLER (72 den 77 ye) 0 72 a.Nakit Karşılığı Verilen Garanti ve Kefaletler 0 73 b.Hazine ve Merkez Bankasına Kull.Gar.ve Kef.ileHazine Kefaletiyle Verilen Garanti ve Kefaletler 0 74 c.Hazinece veya Hazine Kefaleti ile Çık.Men.Kıy.Karş.Verilen Garanti ve ve Kefaletler 0 75 d.OECD Ül.Mer.Yön.ile Mrk.Bnk.nın Kef.le Ver.Gar.ve Kef.ile Bu Kurumlarca veya Bunların 0 Kefaletiyleİhraç Edilen Menkul Kıymetlerle Teminat Altına Alınan Garanti ve Kefaletler 76 e.Bankaların Kendi İhraç Ettikleri Menkul Kıymetlerle Tem.Alt.Al.Gr.ve Kf.(YFKB Hariç) 0 77 f.Cirolar 0 78 TAAHHÜTLER-Herhangi Bir Şarta Bağlı Kalmaksızın Banka Tar.İstenildiğinde İptali Mümkün 0 Cayılabilir Taahhütler 79 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR -%0 R.A.T.Kr.Öz.Benz.Öz.Ol.Karş.Tar.Alac.İliş.Tut.- 0 Kred.Dön.Or.İle Ağırlıklandırılmış 80 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REEESKONTLARI -%0 Risk Ağırlığına Tabi Tutulan 1 Kalemlerin 81 RİSK AĞ.%20 OLAN KALEMLER TOPLAMI 590.179 (82+83+87+90+91+96+97+98+99+105+106+107+108) 82 NAKİT DEĞERLER - OECD Ülke Bankalarınca Keşide Edilen, Satın Alınan YP Banka Çekleri 0 83 BANKALAR (84+85+86) 382.334 84 a.Türkiyede Faaliyette Bulunan Bankalar Nezdindeki Hesaplar 380.749 85 b.OECD Ülk.de Kur.Y.dışı Bank.Nezd.,Teminata Verilme., Bloke Edilme.Vade 1.585 Har.Bank.Serb.Tas.Bulunan Mevc. 42 86 c.Türkiye'de Faal.Bulunan Yabancı Bankaların Yurtdışı Merkez ve Diğer Şubeleri Nezdindeki Hesaplar 0 87 TERS REPO İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR (88+89) 0 88 a.OECD ülk. Bank. İhr. Veya gar. Edilen men. Kıy. Karş. Yapılan ters repo işl. alacaklar 0 89 b.Diğer men. Kıy. karşılığı yapılan ters repo işlemlerinden alacaklar 0 90 ÖZEL FİNANS KURUMLARI 0 91 KREDİLER (92+93+94+95) 0 92 a.Türkiye’de faaliyette bulunan bankaların mukabil kefaletlerine dayanılarak verilen nakdi krediler, 0 93 b.OECD Ülke.Bankalarının Muk.Kef.Dayanılarak Verilen Nakdi Krediler 0 94 c.OECD Ülke Bank.ca veya Bu Bank.ın Kef. İhraç Edilen Men.Kıy.Teminat Al.Verilen Nak.Krd. 0 95 d.Risk Baz.Ser.Yük.Dah.Kor.Den.veDüz.Tab.OECD Ül.Ser.Piy.Ar.Ku.Ver./Bu 0 Ara.Ku.Kef./Gr.leVer.Nak.Kred. 96 MUHTELİF ALACAKLAR.-Risk Bazlı Serm.Yük.Dah.Ol.Üz.Koruy.Den.veDüz.Tabi OECD 0 Ülk.Serm.Piya.AracıKuruml.dan Al. veya Bu Aracı Kur.Kef.veya Gar.İle Tem.Alt.Alınan Muht. Alacaklar 97 BAĞLI MENKUL DEĞERLER (NET) -OECD ülk. ban. ihr. veya gar. ed.men.k.,YFKB ve 0 vad.gel.men.değ(%20 risk ağ.tabi men.k.i.)bağ.men.kıy.ar.izl. 98 FİNANSAL KİRALAMA AMAÇLI VARLIKLAR İÇİN VERİLEN AVANSLAR -OECD 0 Ülkel.Bank.Mukabil Kef.neDayanıl.Ver.ile OECD Ül.Bank. veya Bu Bank.Kef ile İhraç Edil. Men.Kıy.Tem.Al.Verilenler 99 GARANTİ VE KEFALETLER (100 den 104 e) 203.286 100 a.Türkiye’de faaliyette bulunan bankaların mukabil kefaletlerine dayanılarak verilen garanti ve kefaletler 0 101 b.OECD Ülke.Bnkl.nın Muk.Kefaletine Dayanılarak Verilen Garanti ve Kefaletler 0 102 c.OECD Ülke Bank.ca veya Bu Bank.ın Kef. İhraç Edilen Men.Kıy.Teminat Al.Verilen Gar.ve Kef. 0 103 d.Geçici ve Kesin Teminat Mektupları (% 0 Risk Ağ.Tabi Olanlar Hariç) 203.286 104 e.Bir Yıldan Az.Vadeli, Kendi Ken.İtfa Olan ve Bir "Yükleme" Yükümlüğü ile Teminatlan. Akreditifler 0 105 TAAHHÜTLER-Diğer Cayılabilir Taahhütler 4 106 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR -%20 R.A.T.Kr.Öz.Ben.Öz.Ol.Karş.Tar.Alac.İliş.Tut.- 0 Kred.Dön.Or.İle Ağırlıklandırılmış 107 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REESKONTLARI -%20 Risk Ağırlığına Tabi Tutulan 4.555 Kalemlerin 108 BU CETVELDE RİSK AĞIRLIĞI VERİLMEMİŞ OLAN KALEMLER (109+110) 0 109 a.Aktifler İçerisinde Yeralanlar 0 110 b.Nazım Hesaplar İçerisinde Yeralanlar 0 111 RİSK AĞIRLIĞI %50 OLAN KALEMLER TOPLAMI (112+116+117+118+124+127+128) 100.427 112 KREDİLER (113+114+115) 0 113 a.İkamet Amac.Kull.Gayrimenkul.1.Der.İpoteği Karşılığında Verilen Nakdi Krediler 0 114 b.Bel.Sın.Dah.Tapulu Ars.ve Araz.ile G.Men.1.Der.İpoteği Karşılığında Verilen Nakdi Krediler 0 115 c.Bu G.menkuller Üzerine 2. veya 3. Dereceden Tesis Edilmiş İpotekler Karşılığında (ban.tar.tesis edilen 0 ipotek tutarı, bankanın ipotek der.den önde gelen ve boş ipotek değ. top. İle g.menkullerin ray. değ arasındaki farkı aşmamk kayd.) Kull. Nakdi Kred.2 116 F.KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN ALACAKLAR 0 43 117 F. KİRALAMA KONUSU VARLIKLAR (Net) -FK.Sözl.uya.Eld.Ed.ve FKK ve VUK 0 Uya.Bnk.Sab.Kıy.Aras.Göst.Arazi, Arsa ve Bina,Tes.,Mak.ve Cih.,Taşıt ve Diğ.FK Amaçlı Değ.%0 ve %20 R.A. Uy.Har.İçin Ver.Avanslar 118 GARANTİ VE KEFALETLER (119 dan 123 e) 100.427 119 a.Diğer Teminat Mektupları (%0 ve %20 Risk Ağırlığına Tabi Tut. Haricindekiler) 99.773 120 b.İkamet Amac.Kullanılan Gayrimenkullerin 1.derece İpot.Karşılığında Verilen Gar.ve Kef. 0 121 c.Bel.Sın.Dah.Tapulu Ars.ve Arz.1.Der.İpoteği Karşılığında Verilen Garanti ve Kefaletler 0 122 d.Diğer Akreditifler (%0 ve %20 Risk Ağ.Tabi Tut. Haricindekiler) 654 123 e.İkamet Amacıyla Kullanılan G.menkuller ile Belediye Sın. Dahilinde Tapulu Arsa ve Arazilerin 2 veya 0 3. Dereceden Tesis Ed. İpotekler Karşılığında (ban.tar.tesis edilen ipotek tutarı, bankanın ipotek der.den önde gelen ve boş ipotek değ. top. ile g.menku 124 TAAHHÜTLER (125+126) 0 125 a.Senet İhracına Aracılık Taahhütleri 0 126 b.Diğer Cayılamaz Taahhütler (%0,%20 ve %100 Risk Ağırlığına Tabi Ol. Hariç) 0 127 DİĞER NAZIM HESAPLAR - Menkul Değerler İhracına Aracılık ve Kefalet İşlemleri 0 128 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REESKONTLARI -%50 Risk Ağ.Tabi Tut. Kalemler 0 129 RİSK AĞIRLIĞI %100 OLAN KALEMLER TOPLAMI 133.983 (130+133+134+135+136+137+140+141+142+147+148) 130 NAKİT DEĞERLER (131+132) 0 131 a.Vadesi Gelmiş Menkul Değerler (%100 Risk Ağ.Men.Değ.İlişkin) 0 132 b.Satın Alınan Diğer Yabancı Para Banka Çekleri 0 133 BANKALAR - Diğ.Yurtdışı Bnk.(OECD Ül.Ku.Y.Dışı 17.290 Bn.Nez.Tem.Ver.Blok.Ed.Bn.Ser.Tas.Bulunm.Mev.Dah.) 134 KREDİLER - Diğer Nakdi Krediler 6.526 135 TAKİPTEKİ ALACAKLAR (Net) 14.509 136 SABİT KIYMETLER (Net) -%0 Risk Ağ.Ta.Tut.Gay.men.,Fin.Kir.Kon.Sab.Kıy. ve Özel 64.691 Mal.Bed.Hariç 137 İŞTİRAKLER, BAĞLI ORTAKLIKLAR VE BAĞLI MENKUL DEĞERLER (138+139) 0 138 a.Mali Olmayan İştirakler ve Bağlı Ortaklıklara İlişkin Hisseler 0 139 b.%0 ve %20 Risk Ağırlıklı Bağlı Menk.Değ.Hariç Diğer Bağlı Menkul Değerler 0 140 MUHTELİF ALACAKLAR - Diğer Risk Guruplarına Girmeyen Muhtelif Alacaklar 26.824 141 DİĞER AKTİFLER -İlk Tes.Gid.,Öz.Gör.Hes.,Peş.Öd.Gid.,Peş.Öd.Ver.H.,OECD Ül.Mrk.Yön.İle 1.805 Mer.Bn.dan OlanDiğ.Al. ve Bu Kur.ca Gar.Ed. Diğ.Al., ŞCH, Altın Dep.H.,%0 RAT Men.Kıy.,Nak.Ve Haz.Kef.Tem.Alt.Alınan Diğ.Alac.Hariç, F.K.Anl.Kap.Kiracı Ol.Kul.Varl.Dah. 142 GARANTİ VE KEFALETLER (143+144+145+146) 80 143 a.Diğer Risk Gruplarında Bir Garanti Olarak Risk Ağ. Tabi Tutulmamış "Banka Kabulleri" 0 144 b.Diğer Risk Grupl.Bir Garanti Ol. Risk Ağ.Tabi Tutulmamış "Garanti Verilen Prefinansmanlar" 0 145 c.Diğ.Risk Gr.Bir Gar.Ol.R.Ağ.Ta.Tutulma."Riski Bank.Rücu Edilebil.Banka Aktif Değ.İle İlg.Satış İşl." 0 146 d.Verilen Diğer Garanti ve Kefaletler (%0, %20, %50 Risk Ağırlığına Tabi Tut.Hariç) 80 147 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR -%100 R.A.T.Kr.Öz.Ben.Öz.Ol.Karş.Tar.Al.İliş.Tut.- 0 Kred.Dön.Or.İle Ağırlıklandırılmış 44 148 FAİZ VE GELİR TAHAKKUK VE REESKONTLARI -%100 Risk Ağırlığına Tabi Tut. Kalemler 2.258 TÜREV FİNANSAL ARAÇLAR - KRED.DÖNÜŞT.ORANL. İLE AĞIRL.( a ve b Satırl.Brüt Tut.yazılacaktır) 149 İKİ HAFTAYA KADAR VADELİ TOPLAMI (150+151) 0 150 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%0 Kredi Dönüşüm Oranı) 0 151 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%0 Kredi Dönüşüm Oranı) 0 152 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar (149x%0) 0 153 BİR YIL VE DAHA AZ VADELİ TOPLAMI (154+155) 0 154 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%0,5 Kredi Dönüşüm Oranı) 0 155 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%2 Kredi Dönüşüm Oranı) 0 156 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar ((154x%0.5) + (155x%2)) 0 157 BİR YILDAN İKİ YILA KADAR VADELİ TOPLAMI (158+159) 0 158 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%1 Kredi Dönüşüm Oranı) 0 159 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler)-(%5 Kredi Dönüşüm Oranı) 0 160 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar ((158x%1) + (159x%5)) 0 161 İKİ YILDAN DAHA UZUN VADELİ TOPLAMI (162+163) 0 162 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (İki yıldan sonraki her ilave yıl için %1 Kredi Dönüşüm 0 Oranı) 163 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (İki yıldan sonraki her ilave yıl için %3 Kredi 0 Dön. Oranı) 164 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar (164 > ya da = (162x%2) + (163x%8)) 0 165 GENEL TOPLAM(149+153+157+161) 0 166 a.Faiz Oranına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (150+154+158+162) 0 167 b.Döviz Kuruna ve Altına İlişkin Anlaşmalar (Taahhütler) (151+155+159+163) 0 168 Krediye Dönüştürme Oranları İle Ağırlıklandırılan Tutar (152+156+160+164) 0 Tutturulması zorunlu olan yani; 34 Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu >= %8 olaması gerekirken, 34 Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu; %127 olarak hesaplanmıştır. Formun incelenmesinden de görüleceği üzere, piyasa riskine maruz değer sermaye yeterlilik satandardını azaltıcı etki göstermektedir. Daha yüksek bulunacak bir PRMD, rasyonun düşük çıkmasına sebebiyet verecektir. Yineleyecek olursak, sermayesini daha etkin kullanmayı politika edinmiş bir bilanço yönetimi daha dikkatli adım atmak durumunda kalacaktır. Portföy yöneticileri PRMD hesaplamasında standart metod yerine, içsel model olarak tanımlanan Varyans-Kovaryans, Tarihsel Simülasyon ve Monte Carlo RMD modellerinden birini kullanacak olursa rasyo daha hassas çıkacaktır. 45 SONUÇ Bilindiği gibi, diğer kurumlara göre bankalar aktiflerinde göreli olarak daha yüksek risk içeren, riskin gerçekleşmesi halinde karlılık performansını, dolayısıyla üstlendiği risklere karşı sermaye yeterliliğini olumsuz yönde etkileyebilecek olan varlıklara sahiptir. Bu nedenle, bankacılıkla ilgili düzenlemelerde bankaların üstlendikleri risklerin ve bunların neden olabileceği zararların zamanında, gerçekçi olarak hesaplanmasını, raporlanmasını ve gerekirse telafisini sağlayacak önlemlerin alınması BDDK tarafından talep edilir. 5411 Sayılı Bankacılık Kanununun Altıncı Kısım, Denetim ve Alınacak Önlemler başlığı altında; Önlem alınmasını gerektiren haller : Madde 67, Düzeltici önlemler : Madde 68, İyileştirici önlemler : Madde 69, Kısıtlayıcı önlemler : Madde 70, Faaliyet izninin kaldırılması veya Fona devir : Madde 71 ve Sistemik riske karşı alınacak önlemler : Madde 72 de açıkça belirtilerek eski kanunlarda yer alan önlemlerin yanında bağlayıcı ve kesin maddelere yer verilmiştir. Bu maddelerden herhangi birinde sayılan durumların meydana gelmesi durumunda gerekli önlemler ve düzenlemeler yapılmadığı takdirde, çok uzak değil 1994 yılındaki İmpeks Banka el konulmasından, en son olarak İmar Bankası ve Ada Bank ile son bulan süreçte de görüldüğü gibi sadece bankalar el konması değil holdinglerin de kaosa sürüklenmekte olduğu ve hatta faaliyetlerini sürdüremez hale geldikleri gözlenmiştir. Bu gerçeklerin yakınen yaşanması bankacılık sektöründe daha radikal karar ve kontrol sistemlerinin oluşturlmasına neden olmuş ve bu oluşum kanunlarla da desteklenerek risk yönetimi zorunluluk haline getirilmiştir (bakınız; 5411 Sayılı Bankacılık Kanununun İkinci Bölüm İç Sistemler, Risk Yönetim Sistemi Madde 32). Bu gerçekler ışığında özellikle sermaye piyasaları için önem arz eden riskin ölçülmesinde her kuruluş kendi portföyü için uygun olan içsel modeli seçmede ve uygulamada serbest bırakılmıştır. Çalışmada risk ölçüm modellerine yer verilerek ayrı ayrı irdelenmiş ve portföy yapısına göre her modelin kendine özgü üstünlükleri vurgulanmıştır. Türkiye gerçeği ve sektör yapısının içsel modellerin geliştirilmesine ve uygulanmasına olanak vermediği vurgulanmıştır. BIS ve BDDK tarafından belirlenen kurallar çerçevesinde simüle edilen pozisyon için piyasa riskine maruz değer hesaplanmış ve SYS hesaplaması yapılmıştır. Örnek uygulamadan, sermayenin yeterli derecede etkin olarak kullanılmadığı risk sınırının oldukça üzerinde bir rasyo hesaplandığı görülmüştür. Sebebi ise ele alınan bankanın özel durumu ve piyasadaki rölüdür. %8 olarak tutturulması zorunlu olan sermaye yeterlilik standardı %127 gibi sınırın 15-16 katı üstünde bir değer olarak hesaplanmıştır. Bu portföy için içsel model olarak adlandırılan Varyans-Kovaryans, Tarihsel Simülasyon veya Monte Carlo RMD modellerinden birinin kullanılması bile bu rasyoyu olumsuz yönde fazla etkilemediği görülecektir. Ancak sermayesini etkin olarak kullanan bir iktisadi işletme için rasyonun sınırda çıkmasına veya altında kalmasına sebebiyet verebilirdi. Hem bu durum hem de teknik nedenlerden dolayı Türkiye’de içsel modeller pek tercih edilmemektedir. BIS ve BDDK önümüzdeki günlerde içsel model kullanımlarını zornlu kılarak daha hassas ölçüm ve sağlam ekonomik temele dayalı sektör yaratma yoluna gidecektir. 46 KAYNAKLAR AKAN, N. Burak - OKTAY, Laçiner Arif – TÜZÜN Yasemin, “Parametrik Riske Maruz Değer Yöntemi Türkiye Uygulaması” Bankacılar Dergisi, Sayı 45, 2003 AKSEL, K. H.; “Riske Maruz Değerin Özellikleri”, Active, Sayı 17, Mart-Nisan 2001 AYDIN A., “Sermaye Yeterliliği ve Var”, TBB, İstanbul-2000 BALCI, Aslı“Basel Bankacılık Denetim Komitesi, Basel II’nin Uygulamasına İlişkin Göz Önünde Tutulması Gereken Hususlar” BDDK Araştırma Dairesi Çevirisi, Temmuz, 2004. BOLAK, Mehmet, “Risk Ve Yönetimi”, Birsen Yayınevi, İstanbul, 2004 BOLGÜN, Evren- AKÇAY, Barış, “Risk Yönetimi”, Scala Yayıncılık, İstanbul, 2005 Deloitte- Touche (2001), “Piyasa Riski Ölçümümnde Riske Maruz Değeri Tamamlayıcı Yöntemler: Stres Testi ve Senaryo Analzileri” Risk Yönetim Haber Bülteni, Eylül- Ekim 2001 DUMAN, Mustafa (2000), “Bankacılık Sektöründe Finansal Riskin Ölçülmesi ve Gözetiminde Yeni Bir Yaklaşım: Value at Risk Metodolojisi”, Bankacılar, T.Bankalar Birliği, sayı 32 KÜÇÜKÖZMEN C. (1999), “Bankacılıkta Risk Yönetimi ve Sermaye Yeterliliği: Value at Risk Uygulamaları”, İktisat İşletme ve Finans Degisi, Mart 1999 SEZGİN C., TÜZÜN Y., “Dünyada ve Türkiye'de Piyasa Riski Yönetimi”, Active Dergisi, Sayı 17 TAŞ Oktay, TİFTİKÇİ Sinan, “Bankacılık Piyasa Riski Yönetimi ve Bir Alım/Satım Portföyü İçin RMD Ölçümleri”. TEKER LEBLEBİCİ, Dilek“Bankalarda Operasyonel Risk Yönetimi”, İstanbul, 2006, 5411 Sayılı Bankacılık Kanununun, 2005. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (Taslak) “Risk Ölçüm Modelleri İle Piyasa Riskinin Hesaplanmasına ve Risk Ölçüm Modellerinin Değerlendirilmesine İlişkin Tebliğ” 2006. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, “10 Soruda Yeni Basel Sermaye Uzlaşması (Basel II) BDDK Araştırma Dairesi, Ocak, 2005. 47 Resmi Gazete, 03.11.2006, Sayı 26335, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu'ndan “Risk Ölçüm Modelleri İle Piyasa Riskinin Hesaplanmasına ve Risk Ölçüm Modellerinin Değerlendirilmesine İlişkin 2006. Türk. P. E., “Bankacılık Sektörünün Taşıdığı Riskler ve Finansal Kriz Aşamasında Kullanılan Risk Ölçüm Yöntemleri” Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 2003 İnternet Adresleri: http://www.bddk.org.tr http://www.bis.org http://www.geocities.com/ceteris_tr/v_selimov.doc http://www.interasystems.com/risk3.asp http://www.riskyonetimi.com http://www.tcmb.gov.tr http://www.tbb.org.tr http://www.tmsf.org.tr http://bsy.marmara.edu.tr/TR/konferaslar/2005/2005tebligleri/16.doc 48 ÖZGEÇMİŞ Doğum Yeri ve Yılı : Tirebolu, 1972 Öğr.GördüğüKurumlar Başlama Yılı Bitirme Yılı Kurum Adı Lise : 1988 1991 Giresun Lisesi Lisans : 1992 1996 Uludağ Üniversitesi Yüksek Lisans : Doktora : Medeni Durum : Evli Bildiği Yabancı Dil. Düzeyi : Fransızca Çalıştığı Kurum (lar) : Başlama ve Ayrılma Çalışılan Kurumun Adı Tarihleri 1. 15.07.1998 Birleşik Fon Bankası A.Ş. (Bayındırbank A.Ş.) Yurtdışı Görevleri : Kullandığı Burslar : Aldığı Ödüller : Üye Olduğu Bilimsel ve Mesleki Topluluklar : Editör veya Yayın Kurulu Üyelikleri : Yurt İçi ve Yurt Dışında katıldığı Projeler : Katıldığı Yurt İçi ve Yurt Dışı Bilimsel Toplantılar: Yayımlanan Çalışmalar : Diğer : 30.11.2006 Aydın TURAN 49