143 J Fac Vet Med 20 (2001) 143-146 Performans Atlarının Rasyonlarına Yağ İlave Edilmesinin Kas Glikojen Depoları ve Bazı Besin Maddelerinin Sindirilebilirliği Üzerine Etkileri Hakan BİRİCİK* Geliş Tarihi: 04.09.2001 Özet: Performans atlarının enerji gereksinimlerini karşılamak amacıyla at rasyonlarına yağ ilaveleri yapılmaktadır. Yağ ilavesi ile birlikte kas glikojen depolarında oluşan artış sonucunda büyük bir enerji kaynağı ortaya çıkmaktadır. Bu durum hem aerobik hem de anaerobik egzersiz esnasında bir avantaj olabilmektedir. At rasyonlarına yağ ilavesiyle bazı besin maddelerinin sindirilebilirliğinde artışlar meydana gelmektedir. Ancak bu durum rasyonun sindirilebilir selüloz içeriğine ve ilave edilen yağın miktarına göre değişiklik göstermektedir. Sonuç olarak performans atlarının rasyonlarına yağ ilavesinin kas glikojen depolarını ve bazı besin maddelerinin sindirilebilirliğini olumlu yönde etkileyebileceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: At, yağ ilavesi, glikojen, sindirilebilirlik Effects of Fat Supplementation to The Diets of Performance Horses on Muscle Glycogen Stores and Some Nutrient Digestibilities Summary: Fat supplementation has been doing provide the energy requirements of performance horses to their diets. Big energy source merges because of the increase in muscle glycogen stores with fat supplementation. This situation might be an advantage during not only aerobic but also anaereobic exercise. However, this case shows some changes according to the content of digestibility cellulose in diets and quantity of fat supplementation. In conclusion, it might be thought that fat supplementation to the diet of performance horses affects muscle glycogen stores and some nutrient of digestibilities positively. Key Words: Horse, fat supplementation, glycogen, digestibility Giriş maddelerinin (tahıllar gibi) fazla miktarda kullanılmasının azoturi, laminitis, ve kolik gibi İş, yarış ve gösteri amacıyla kullanılan ve metabolik problemlere yol açtığı bilinmektedir. yüksek efor beklenen atlar performans atları Özellikle de yüksek performans beklenen atların olarak isimlendirilmektedir. Atların rasyonlarının hazırlanmasında enerji içeriği beslenmesinde, rasyondaki enerji kaynağının bakımından yoğun, kullanım açısından kolay ve niteliği ve enerjinin vücutta kullanılma şekli güvenli enerji kaynaklarına gereksinim vardır. Bu performansın sürekliliği bakımından önemli bir nedenle, son yıllarda at rasyonlarının yer tutar. Belirli bir performans beklenen atlar hazırlanmasında tahıllara göre hacmi daha az ve kısa zaman içerisinde yoğun bir enerjiye yoğun bir enerji kaynağı olan yağların gereksinim duyarlar. Ancak atların sindirim kullanılmasında artış gözlenmektedir2,4. fizyolojileri sınırlı miktarda yem tüketecek Araştırıcılar at rasyonlarına yağ ilave şekilde gelişmiştir. Performans atlarının enerji edilmesinin kas glikojen depolarını olumlu yönde ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla geleneksel yem etkilediğini belirtmektedirler6,10,13,15,18. Bu konuda * Araş. Gör. Dr.: U.Ü. Vet. Fak., Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları ABD-Bursa/Türkiye 1 44 Oldham ve ark.15 yapmış oldukları çalışmada, At rasyonlarına yağ ilave edilmesiyle rasyonlarına %10 hayvansal yağ ilave ettikleri kaslardaki glikojen depolarını etkileyen atların dinlenme anındaki kas glikojen miktarının etkenlerden birisi de yağa adaptasyon süresidir. kontrol grubuna göre önemli oranda arttığını Adaptasyon süresi ile ilgili yapılan çalışmalarda ifade etmektedirler. Ayrıca aynı araştırıcılar çalışan atlara uygulanan egzersiz metotlarına egzersiz esnasında glikojen kullanımı bakımından bağlı olmakla birlikte atlara yağ verilmeye deneme grubunda kontrole göre önemli bir artış başlamasıyla 14. günde adaptasyonun meydana geldiğini, egzersiz sonunda ise kontrol gerçekleştiği bildirilmektedir6,10. Ancak yağların ile deneme grubunun kas glikojen miktarlarının kaslarda glikojen tutma etkisini 28. günden benzer olduğunu belirlemişlerdir. Öte yandan itibaren gösterdiği tespit edilmiştir6,10. Geelen ve ark.1 ile Hyyppa ve ark.7 at Performans atlarının rasyonlarına yağ rasyonlarına yağ ilave edilmesinin kas glikojen ilavesiyle enerji substratlarında değişimler depolarına önemli bir etkisinin olmadığını oluşmakta ve kaslarda glikojen depolarındaki bildirmişlerdir. artış ile büyük bir enerji kaynağı ortaya At rasyonlarına yağ ilave edilmesi çıkmaktadır. Bu durum hem aerobik hem de sonucunda kas dokusunda meydana gelen anaerobik egzersiz esnasında bir avantaj olarak glikojen depolarındaki artış, bir beta oksidasyon ortaya çıkabilmektedir. metaboliti olan sitratın kaslardaki miktarının artışına bağlanmaktadır11,16. Kaslarda artan sitrat Besin Maddeleri Sindirilebilirliğine konsantrasyonu fosfofruktokinazı inhibe ederek Etkisi glikolisizi azaltmaktadır. Bu durumda glikoz-6- Performans at rasyonlarına yağ ilave fosfataz birikimi sonucunda glikoz ile glikojen edilmesinin kuru madde, Nötral Deterjan Fiber kullanımı sınırlanmaktadır. Böylece atlarda (NDF), Asit Deterjan Fiber (ADF), ham selüloz, dinlenme anında azalan glikolizis ile birlikte kas ham yağ ve protein ile fosfor ve magnezyumun glikojen depolarında artış meydana gelmektedir11. zahiri apparent) sindirilebilirliklerini değiştirdiği Ayrıca yağ ilave edilmesiyle kasların serbest yağ bildirilmektedir5,6,8,10,12-14,19,20. asitlerini tutma aktivitelerinde de bir artış 16 Holland ve Cuddeford 5 orta düzeyde meydana geldiği bildirilmektedir . Bu artışın da çalışan atların rasyonlarına sırasıyla 42, 90, 130, glikolizisi azaltacağı düşünülmektedir. 170 g/kg soya yağı ilave etmişlerdir. Araştırıcılar At rasyonlarına yağ ilavesi ile kaslarda 130 ile 170 g soya ilavesi yapılan grupların oluşması beklenen glikojen miktarındaki artışı diğerlerine göre zahiri organik madde etkileyen faktörlerin başında yağın miktarı sindirilebilirliğinin önemli oranda arttığını gelmektedir3,17. Bir araştırmada rasyona %12 yağ belirlemişlerdir. Ayrıca 42 g/kg yağ ilavesi ilavesiyle dinlenme anındaki kas glikojen yapılan grubun zahiri ham yağ sindirilebilirliği miktarında kontrol grubuna göre önemli bir artış diğer gruplarla karşılaştırıldığında önemli şekillenirken, yağ oranı %15’e çıkarıldığında kas düzeyde düşük bulunmuştur. Bu çalışmada glikojen miktarında bir azalma görüldüğü rasyona yağ ilave edilmesinin zahiri NDF, ADF, bildirilmiştir17. ham protein sindirilebilirliği ile kalsiyum ve Scott ve ark.18 farklı vücut kondisyonlarına magnezyumun emilimini önemli düzeyde sahip atların rasyonlarına yağ ilavesinin kas etkilemediğini, fosfor emilimini ise önemli glikojen kullanımını üzerine etkisini oranda artırdığı bildirilmiştir. Diğer bir çalışmada incelemişlerdir. Araştırıcılar ortanın altında, orta at rasyonlarına soya, kakao ve soya ile kakao yağı ve ortanın üstünde bir vücut kondisyonuna sahip ilave edilmesinin preileal ham yağ atlar üzerinde yaptıkları çalışmada, orta ve sindirilebilirliğini önemli oranda arttırırken ham ortanın üstünde vücut kondisyonuna sahip atların, protein sindirilebilirliğinde bir azalma meydana 17 ortanın altında vücut kondisyonuna sahip atlara geldiği tespit edilmiştir . Ayrıca preileal fosfor sekresyonunda bir artış şekillenirken, kalsiyum ve göre kas glikojenini kullanma oranlarının daha magnezyum emiliminde önemli bir farklılık yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca yağ görülmediği bildirilmiştir. Hughes ve ark.6 ile ilave edilen her üç grup da kontrol gruplarına Julen ve ark.10 at rasyonlarına %10 hayvansal yağ göre kas glikojen miktarları önemli oranda artış ilave edilmesi ile zahiri kuru madde gösterdiği tespit edilmiştir. sindirilebilirliğinin değişmediğini, NDF, ham protein ve yağ sindirilebilirliliğinin ise önemli 145 oranda arttırdığını belirlemişlerdir. McCann ve Ruminantlarda da benzer şekilde rasyona 50 g/kg ark.12 ise % 15 mısır yağı, %15 karışık yağ ve yağ ilavesiyle rumendeki mikrobiyal selüloz %15 don yağı ilavesi yaptıkları at rasyonlarında sindirimi baskılanmaktadır9. Rasyona yağ ilave zahiri kuru madde, NDF, ADF ve ham protein edilmesiyle zahiri ham protein sindirilebilirliklerinin değişmediğini, ham yağ sindirilebilirliğinde meydana gelen azalmalar yağ sindirilebilirliğinin ise kontrol grubuna göre ilavesinin sindirim sekresyonunda oluşturduğu önemli oranda arttığını ifade etmişlerdir. Bir artış ile birlikte endojen azot akışında bir artış çalışmada Meyers ve ark.13 at rasyonlarına %5 ve oluşturmasına bağlı olabileceği ifade edilmiştir14. %10 hayvansal yağ katılmasının besin Zahiri mineral emilimlerinde meydana maddelerinin sindirilebilirliğini değiştirmediğini gelen değişimler sadece fosfor ve magnezyum belirlemişlerdir. Öte yandan Worth ve ark.20 at düzeylerinde görülmüştür5,14. Yağ ilavesiyle rasyonlarına %14 yağ ilavesiyle zahiri kuru sekresyonda meydana gelen artışa bağlı olarak madde, NDF ve ham protein sindirilebilirliğinin fosfor ve magnezyum minerallerinin emiliminde düştüğünü belirlemiştir. Jansen ve ark.8’da at bir artış şekillendiği düşünülmektedir5,14. rasyonlarına % 15 soya yağı ilave edilmesinin, zahiri kuru madde, ham selüloz, NDF, ADF ve ham protein sindirilebilirliğini önemli oranda Sonuç düşürdüğünü, yağ sindirimini de artırdığını tespit etmişlerdir. Sonuç olarak performans atlarının rasyonlarına yağ katılmasıyla dinlenme anında At rasyonlarına yağ ilave edilmesiyle kas glikojen depolarında bir artış rasyonun organik madde sindirilebilirliğinde şekillenmektedir. Bu artış aerobik, özellikle de meydana gelen artışın, yağların anaerobik egzersiz esnasında kullanıma hazır, sindirilebilirliğinin tahılların sindirilebilirliğinden ilave bir kaynak olarak ortaya çıkmaktadır. daha fazla olmasından kaynaklanmış olabileceği Ayrıca yağ ilavesi besin maddeleri ifade edilmiştir5. Rasyona yağ ilavesiyle ham yağ sindirilebilirliğini de olumlu yönde sindirilebilirliğinde oluşan artışın nedeni ile ilgili etkilemektedir. Ancak at rasyonlarına yağ ilave ise farklı görüşler ileri sürülmüştür. Holland ve 5 edilmesi durumunda yağın miktarı, rasyonun Cuddeford ham yağ sindirilebilirliğinde meydana sindirilebilir selüloz içeriği, yağa uygulanacak gelen artışın rasyonun ham selüloz içeriğindeki adaptasyon süresi ve atın vücut kondisyonun göz farklılıktan kaynaklandığını bildirmektedirler. önünde bulundurulmasının faydalı olacağına Araştırıcılar yaptıkları çalışmada 42 g/kg soya inanılmaktadır. yağı ilave edilen rasyonun ADF içeriğini 253 g/kg, 170 g/kg soya yağı ilave edilen grubun ADF Kaynaklar içeriği ise 235 g/kg olduğunu ifade etmektedirler. Bu konuda ileri sürülen diğer bir görüş ise 1. GEELEN, SN.; JANSEN, WL.;GEELEN, MJ.; rasyona yağ ilavesine bağlı olarak meydana gelen SLOET OLDRUITENBORGH-OOSTERBAAN, yağ sindirimindeki artışı, endojen kaynaklı yağın MM.; BEYNEN, AC.: Lipid metabolism in yağ sindirim katsayısı üzerine etkisinin equines fed a fat-rich diet. Int J Vitam Nutr Res. 70 azalmasından kaynaklanmış olabileceği (3): 148-152, 2000. bildirilmektedir6,10,14. 2. GEELEN, SN.; SLOET VAN At rasyonlarına yağ ilave edilmesiyle zahiri OLDRUITENBORGH-OOSTERBAAN, MM.; NDF, ADF ve ham protein sindirilebilirliklerinde BEYNEN, AC.: Supplemental fat in the diet of horses. is it advantageous Tijdschr Diergeneeskd, meydana gelen değişiklikler ile ilgili farklı görüşler ileri sürülmektedir6,8,10,19 126 (9): 310-315, 2001 . Araştırıcıların 3. HAMBLETON, P. L; SLADE, L. M.; HAMAR, D. bir kısmı rasyona yağ ilavesinin selüloz V.; KIENHOLZ E. W.; LEWIS, L. D.: Dietary fat sindiriminde kolay sindirilebilir karbonhidratların and exercise conditioning effect on metabolic olumsuz etkisini ortadan kaldırabileceğini ileri parameters in the horse. J. Ani. Sci. 51, 1330-1339, sürmektedirler6,10,19. Öte yandan bir kısım 1980. araştırıcılar ise rasyona yağ ilavesiyle zahiri ham 4. HARRIS, P.: Energy Sources and requirements of selüloz sindirilebilirliğinde şekillenen düşmelerin the exercising horse, Ann. Rev. Nutr. 17: 185-210, nedeni olarak, atlarda kolon ve secumda 1997. gerçekleşen mikrobiyal selüloz sindiriminin 5. HOLLAND, T.; CUDDEFORD, D.: Effect of baskılanmasıyla açıklamaktadırlar8. supplementary soya oil on the digestibility of 1 46 nutrients contained in a 40: 60 roughage/ and metabolic response of exercising horses to concantrate diet fed to horses. Pferdehilkunde, added dietary fat. J. Equine Veterinary Sci. 9 (4), Sonderheft, 128-132, 1992. 218-223, 1989. 6. HUGHES, S. J.; POTTER, G. D.; GREENE, L. 14. MEYER, H.; FLOTHOW, C.; RADICKE, S.: W.; ODOM, T. W.; MURRAY-GERZIK, M.: Preileal digestibilitiy of coconut fat and soybean oil Adaptation of Thoroughbred horses in training to a in Horses and thier ınfluence on metabolites of fat supplemented diet. Equine Veterinary Journal microbial origin of the proximal digestive tract. Suppl. 18349-352, 1995. Arch. Anim. Nutr. 50, 63-74, 1997. 7. HYYPPA, S.; SAASTAMOINEN, M.; REETA, P. 15. OLDHAM, S. L.; POTTER, G. D.; EVANS, J. W.; A.: Effect of a post exercise fat-supplemented diet SMITH, S. B.; TAYLOR, T. S.; BARNES, W. S.: on muscle glycogen repletion. Eq. Vet. J. Suppl., 30: 493-8, 1999. Storage and mobilization of muscle glycogen in exercising horses fed a fat supplemented diet. 8. JANSEN, W. L.; KUILEN, J. V. D.; GEELEN, S. Equine Veterinary Science 10 (5) 353-359, 1990. N. S.; BEYNEN, A. C.: The effect of replacing nonstructural carbohydrates with soybean oil on 16. ORME, C. E.; HARRIS R. C.; MARLIN, D. J.;HURLEY, J.: Metabolic adaptation to a fat the digestibility of fibre in trotting horses. Equine supplemented diet by the thoroughbred horse. Veterinary Journal, 32 (1), 27-30, 2000. British Journal of Nutrition, 78, 443-458, 1997. 9. JENKINS, T. C.; PALMIQUIST, D. L.: Effect of 17. PAGAN, J. D.; ESSEN-GUSTAVSSON, B.; fatty acids or calcium soaps on rumen and total LINDHOLM, A.; THORNTON, J. R.: The effect nutrient digestibility of dairy rations. J. Dairy Sci. 67. 978 (1984). of dietary energy source on exercise performance in Standardbred Horses. Equine Exercise 10. JULEN, T. R.; POTTER, G. D.; GREENE, L. Physiology, 2, 686-700, 1987. W.;STOTT, G. G.: Adaptation to a fat 18. SCOTT, B. D.; POTTER, G. D.; GREENE L. W.; supplemented diet by cutting horses. Journal of HARGIS P. S.; ANDERSON J. G.: Efficacy of a Equine Veterinary Science, 15, (10) 436-440, 1995. fat supplemented diet on muscle glycogen concentrations in exercising thoroughbred horses 11. KRONFIELD, D.S.; FERRANTE, P.L.; maintained in varying body conditions, Equine GRANDJEAN, D.: Optimal nutrition for athletic Veterinary Science, 12, (2) 109-113, 1992. performance, with emphasis on fat adaptation in 19. WEBB, S. P.; POTTER, G. D.; EVANS, J. W.: dogs and horses. Journal of Nutrition 124 (Suppl) Physiological and metabolic response of race and 2745s-2573s, 1994. cutting horses to added dietary fat. Proc 10th. 12. McCANN, J.S.; MEACHAM, T.N.; FONTENAT, Equine Nutr. Phys. Sym. 115-120, 1987. J.P.: Energy utilization and blood raits of ponies 20. WORTH, M. J.; FONTENAT, J. P.; MEACHAM, fed fat supplemented diets. J. Ani. Sci. 65, 1019- 1026, 1987. T. N.: Physiological effects of exercise and diet on metabolism in the equine. Proc 10th. Equine Nutr. 13. MEYERS, M. C.; POTTER, G. D.; GREENE, L. Phys. Sym. 145-151, 1987. W.; CROUSE, S. F.; EVANS, J. W.: Physiological