i 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MİMARİ MEKANIN ÜRETİMİNDE ÇELİK VE CAMIN 

BİR ARADA KULLANIMININ  

ÖRNEKLER ÜZERİNDEN İNCELENMESİ 

 

 

Esra Nur ATİLA 



ii 

 

  
 

T.C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

 

 

 

 

 

 

MİMARİ MEKANIN ÜRETİMİNDE ÇELİK VE CAMIN  

BİR ARADA KULLANIMININ ÖRNEKLER ÜZERİNDEN İNCELENMESİ  

 

 

Esra Nur ATİLA  

0009-0000-8219-5136 

 

 

Prof. Dr. Murat TAŞ 

(Danışman) 

 

 

 

 

 

 

 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

MİMARLIK ANABİLİM DALI 

 

 

 

 

 

 

 

 

BURSA – 2025 

Her Hakkı Saklıdır 

 



iii 

 

 

 

TEZ ONAYI 

   

Esra Nur ATİLA tarafından hazırlanan “MİMARİ MEKANIN ÜRETİMİNDE ÇELİK 

VE CAMIN BİR ARADA KULLANIMININ ÖRNEKLER ÜZERİNDEN 

İNCELENMESİ” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Bursa Uludağ 

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS 

TEZİ olarak kabul edilmiştir. 
  

Danışman: Prof. Dr. Murat TAŞ  
 

 

Başkan      : Prof. Dr. Murat TAŞ  

0000-0001-6152-5650 

Bursa Uludağ Üniversitesi,  

Mimarlık Fakültesi,  

Yapı Bilgisi Anabilim Dalı 

 

İmza 

Üye           :  Prof. Dr. Nilüfer TAŞ  

0000-0002-3627-2011 

Bursa Uludağ Üniversitesi,  

Mimarlık Fakültesi,  

Yapı Bilgisi Anabilim Dalı 

 

  İmza  

Üye          :  Dr. Öğr. Üyesi Fatma CESUR 

0000-0001-9878-0022 

Bursa Teknik Üniversitesi,  

Mimarlık ve Tasarım Fakültesi,  

Yapı Bilgisi Anabilim Dalı 

 

   İmza  

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

Yukarıdaki sonucu onaylarım 

 

 

 

Prof. Dr. Ali KARA 

Enstitü Müdürü 

../../…. 



iv 

 

 

  
B.U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu 

tez çalışmasında;  

 

− tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, 

− görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak 

sunduğumu,  

− başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara 

uygun olarak atıfta bulunduğumu,  

− atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,  

− kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı,   

− ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka 

bir tez çalışması olarak sunmadığımı  

 

beyan ederim.  

  

24.01.2025 

Esra Nur ATİLA 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



v 

 

 

 

 

TEZ YAYINLANMA  

FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI 

 

Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezin/raporun tamamını veya herhangi bir 

kısmını, basılı (kâğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla 

kullanıma açma izni Bursa Uludağ Üniversitesi’ne aittir. Bu izinle Üniversiteye verilen 

kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet hakları ile tezin tamamının ya da bir 

bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım hakları 

tarafımıza ait olacaktır. Tezde yer alan telif hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin 

alınarak kullanılması zorunlu metinlerin yazılı izin alınarak kullandığını ve istenildiğinde 

suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederiz.  

 

Yükseköğretim Kurulu tarafından yayınlanan “Lisansüstü Tezlerin Elektronik 

Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” 

kapsamında, yönerge tarafından belirtilen kısıtlamalar olmadığı takdirde tezin YÖK 

Ulusal Tez Merkezi / B.U.Ü. Kütüphanesi Açık Erişim Sistemi ve üye olunan diğer veri 

tabanlarının (Proquest veri tabanı gibi) erişimine açılması uygundur.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

vi 

 

 

 

 

 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ  

LİSANSÜSTÜ TEZ TANITIMI  

ÖĞRENCİ VE DANIŞMAN FORMU 

FR 3.4.6_27 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ YÜKSEK LİSANS/DOKTORA EĞİTİMİ 

BOYUNCA  

BİLİMSEL ÇALIŞMALARI VE FAALİYETLERİ* 

1. ATİLA, E. N. (2024, Aralık 15). Examination of the combined use of steel 

and glass in the production of architectural space through examples. 4th 

International Eurasia Congress of Building Materials, Architecture and 

Engineering Sciences, Adana, Türkiye. ISBN: 978-625-378-070-8. 

………………………………………………………………………… 

2. ………………………………………………………………………… 

3. ………………………………………………………………………… 

4. ………………………………………………………………………… 

5. ………………………………………………………………………… 

6. ………………………………………………………………………… 

7. ………………………………………………………………………… 

8. ………………………………………………………………………… 

9. ………………………………………………………………………… 

10. ………………………………………………………………………… 

11. ………………………………………………………………………… 

 

*Makaleler, Bilimsel toplantılarda sunulan bildiriler, patentler, projeler, 

eğitimler vb. faaliyetler sıralanmalıdır. 

 

DANIŞMAN 

Adı SOYADI : Murat TAŞ  

ÜNVANI       : Prof. Dr.  

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

MİMARLIK ABD 

E-POSTA  : murattas@uludag.edu.tr 

YÖKSİS ARAŞTIRMACI ID : 157304 

ORCID: 0000-0001-6152-5650 

TÜBİTAK ID                  : TBTK-0013-4420 

WOS RESEARCHER ID : AAD-7812-2019 

SCOPUS AUTHOR ID    : 16204189200 

Google Scholar ID           : Jt5M-6UAAAAJ 

 

ÖĞRENCİ 

Adı SOYADI : Esra Nur ATİLA  

ÜNVANI       :  Mimar  

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

MİMARLIK ABD  

E-POSTA     : 502212031@ogr.uludag.edu.tr 

PROGRAMI: YAPI BİLGİSİ Y.LİSANS 

ORCID : 0009-0000-8219-5136 

TÜBİTAK ID                   : TBTK-0175-5570 

WOS RESEARCHER ID  :MCK-3945-2025 

SCOPUS AUTHOR ID    : 

Google Scholar ID            : uuN0Rc4AAAAJ 

 

mailto:murattas@uludag.edu.tr
mailto:502212031@ogr.uludag.edu.tr


 

 

 

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ 

 

vii 

 

    

Anahtar kelimeler aşağıdaki bağlantı 

üzerinden seçilecektir. 

https://incites.help.clarivate.com/Content/

Resources/Docs/SDG2023.xlsx 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

2.78.404 Glasses 

7.121.1015 Cold-

Formed Steel 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 

Anahtar Kelimeler 



 

 

 

 

viii 

 

ÖZET  

 

Yüksek Lisans Tezi 

 

MİMARİ MEKANIN ÜRETİMİNDE ÇELİK VE CAMIN BİR ARADA 

KULLANIMININ ÖRNEKLER ÜZERİNDEN İNCELENMESİ 

Esra Nur ATİLA 

 

Bursa Uludağ Üniversitesi 

Fen Bilimleri Enstitüsü 

Mimarlık Anabilim Dalı 

 

Danışman: Prof. Dr. Murat TAŞ  
 

Bu çalışma, çelik ve camın mimarideki tarihsel gelişimini, bu süreçte mimari mekana 

etkisini ve mekanın biçimlenişine katkısını ele alarak, gelecekteki potansiyellerini 

araştırmaktadır.  

Endüstri Devrimi ile mimarideki kullanımı hız kazanan çelik ve cam malzemelerinin 

estetik ve işlevsellik açısından sağladığı avantajlar, mimari mekanın biçimlenişinde yeni 

olanaklar yaratmıştır. Çelik, güçlü ve esnek yapısıyla büyük açıklıkların geçilmesini 

sağlar, cam ise doğal ışık geçirgenliği ve şeffaflık özellikleri ile mekanları daha ferah ve 

geniş hale getirir. Bu iki malzeme, özellikle modern mimaride, mekansal esneklik, 

hafiflik, şeffaflık gibi kavramların ön plana çıkmasını sağlamış ve mimari mekanın üretim 

süreçlerini köklü bir biçimde değiştirmiştir.  

Çelik ve camın entegrasyonu, çağdaş mimarinin simgelerinden olan yapıları hem yapısal 

hem de estetik açıdan güçlendirmiştir. Kristal Saray (1851), çelik ve camın ilk büyük 

entegrasyon örneklerinden biri olarak mimarlıkta bir devrim yaratmış ve modern yapılar 

için bir temel oluşturmuştur. Bu yapı ile başlayan süreç, çelik ve camın mimari mekan 

üretiminde giderek daha yenilikçi biçimlerde kullanılmasına olanak tanımıştır. Zamanla, 

bu malzemelerin sunduğu yapısal ve estetik avantajlar, yeni tasarım yaklaşımlarının 

gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu gelişim süreci, günümüzde Teknosfer Binası Projesi 

gibi yenilikçi yapılarla devam etmekte, çelik ve camın günümüz teknolojileriyle nasıl 

dönüşüm geçirdiğini ve bu malzemelerin geleceğin otonom şehirleri için nasıl bir ön proje 

niteliğinde olabileceğini gözler önüne sermektedir.  

Bu bağlamda, çalışma, çelik ve cam malzemenin mimari mekan üretimindeki tarihsel 

süreci, teknolojik gelişimi ve önemini tespit etmek amacıyla, bu malzemelerin mimari 

mekan üretimindeki rolünü tarihsel gelişim süreci ve çağdaş teknolojik yenilikler 

bağlamında bütüncül bir yaklaşımla ele alarak literatüre katkı sağlamaktadır. 
 

 

Anahtar Kelimeler: Mimari Mekan, Çelik Malzeme, Cam Malzeme, Çelik ve Cam 

Mimarlığı   

2025, xvi + 164 sayfa. 

 

 

 



 

 

 

 

ix 

 

ABSTRACT 

 

MSc Thesis 

 

EXAMINATION OF THE COMBINED USE OF STEEL AND GLASS IN THE 

PRODUCTION OF ARCHITECTURAL SPACE THROUGH EXAMPLES 

 

Esra Nur ATİLA  

 

 Bursa Uludağ University  

Graduate School of Natural and Applied Sciences 

Department of Architecture 

 

Supervisor: Prof. Dr. Murat TAŞ 

 

This study explores the historical development of steel and glass in architecture, their 

impact on architectural space in this process and their contribution to the shaping of space, 

and investigates their future potentials.  

The aesthetic and functional advantages of steel and glass materials, whose use in 

architecture accelerated with the Industrial Revolution, have created new possibilities in 

the shaping of architectural space. Steel, with its strong and flexible structure, allows large 

openings to be crossed, while glass, with its natural light transmission and transparency, 

makes spaces more spacious and wider. These two materials have brought concepts such 

as spatial flexibility, lightness and transparency to the forefront, especially in modern 

architecture, and have radically changed the production processes of architectural space.  

The integration of steel and glass has both structurally and aesthetically strengthened 

buildings that are symbols of contemporary architecture. The Crystal Palace (1851), one 

of the first major examples of the integration of steel and glass, revolutionized 

architecture and laid the foundation for modern buildings. The process that began with 

this building allowed steel and glass to be used in increasingly innovative ways in the 

production of architectural space. Over time, the structural and aesthetic advantages 

offered by these materials have contributed to the development of new design approaches. 

This development process continues today with innovative buildings such as the 

Teknosphere Building Project, revealing how steel and glass are transformed by today's 

technologies and how these materials can be a pre-project for the autonomous cities of 

the future.  

In this context, the study contributes to the literature by addressing the role of steel and 

glass in the production of architectural space with a holistic approach in the context of 

historical development process and contemporary technological innovations in order to 

determine the historical process, technological development and importance of these 

materials in the production of architectural space. 

 

Key words: Architectural Space, Steel Material, Glass Material, Steel and Glass 

Architecture. 

2025, xvi + 164 pages. 

 

 

 



 

 

 

 

x 

 

 

TEŞEKKÜR 

 

Tez çalışmam boyunca akademik gelişimime değerli katkılar sunan, araştırmalarımı 

titizlikle yönlendiren ve her aşamada destekleyici yaklaşımıyla bana yol gösteren, süreci 

daha anlamlı ve verimli hale getiren danışman hocam Sayın Prof. Dr. Murat TAŞ’a 

şükranlarımı sunarım. 

 

Bu tez çalışmamda emeği geçen başta annem olmak üzere tüm aileme sonsuz 

teşekkürlerimi sunarım. Ancak, bir kişi var ki, hayatım boyunca en büyük ilham 

kaynağım olmuş ve hep yanımda hissetmişimdir. Mimarlık yolunda ilk adımlarımı 

atarken kaybettiğim değerli babam Hasan Nalbantoğlu’na, bana bıraktığı miras ve 

hayatımda yarattığı derin izler için minnettarım. 

 

Bu süreçte her daim yanımda olan, bana ilham veren ve motivasyon kaynağım olan 

sevgili eşim Mustafa Atila’ya, varlıklarıyla hayatımı güzelleştiren canım çocuklarım 

Ceren ve Görkem’e teşekkür ederim. Onların sevgisi ve desteği, bu süreci benim için çok 

daha özel kıldı. 

 

      Esra Nur ATİLA 

24.01.2025 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

xi 

 

İÇİNDEKİLER 

  Sayfa 

ÖZET................................................................................................................................ vi 
ABSTRACT ..................................................................................................................... ix 
TEŞEKKÜR ...................................................................................................................... x 
SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ ..................................................................... xii 
ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................................ xiii 

ÇİZELGELER DİZİNİ .................................................................................................. xvi 
1. GİRİŞ…...……………………………………………………………………………..1 
2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK ARAŞTIRMASI ....................................... 4 
2.1 Mimari Mekan Tanımı ................................................................................................ 4 
2.1.1 Mimari Mekan Üretimi Tarihsel Gelişimi  .............................................................. 5 

2.2 Çelik Malzemenin Mimaride Kullanımı ................................................................... 12 
2.2.1 Yapı Malzemesi Olarak Çeliğin Tarihçesi ............................................................. 14 

2.2.2. Çeliğin Mimaride Kullanım Alanları .................................................................... 21 
2.3. Cam Malzemenin Mimaride Kullanımı ................................................................... 32 
2.3.1. Yapı Malzemesi Olarak Camın Tarihçesi ............................................................. 34 
2.3.2. Camın Mimaride Kullanım Alanları ..................................................................... 51 

3. MATERYAL ve YÖNTEM ........................................................................................ 67 
3.1. Çelik Ve Cam Malzemenin Bir Arada Kullanımı .................................................... 67 

3.1.1. Çelik ve Camın Bir Arada Kullanımının Tarihçesi............................................... 76 
3.1.2. Çelik ve Camın Bir Arada Kullanım Örnekleri .................................................... 93 
4. BULGULAR ve TARTIŞMA ................................................................................... 128 

5. SONUÇ     ................................................................................................................. 153 
KAYNAKLAR ............................................................................................................. 156 

ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................. 164 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

xii 

 

SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ 

 

 

Simgeler   Açıklama 

3D     Three-Dinsional 

f²     Fitkare 

m²     Metrekare 

 

Kısaltmalar   Açıklama 

ABD     Amerika Birleşik Devletleri   

CAD     Computer Aided Design 

CAM     Computer Aided Manufacturing 

EC     Avrupa Komisyonu  

EXPO     Exposition 

KG     Kilogram  

LD     Linz-Donawitz  

LEED     Leadership Energy Environmental Design 

LOT                   Akıllı Cihaz 

LTD                   Limited 

M                        Metre 

M.Ö.                  Milattan Önce 

M.S.                   Milattan Sonra 

PVB                   Polivinil Butiral 

UV                     Ultraviyole 

YY                     Yüzyıl 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

xiii 

 

ŞEKİLLER DİZİNİ 
  Sayfa 

Şekil 2.1.1. Neolitik boyunca konut yapılarının dönüşümü restitüsyonları       6 

Şekil 2.1.2. Aziz Petrus Bazilikası 7 

Şekil 2.1.3. Sanayi Devrimlerinin Gelişim Süreci 8 

Şekil 2.1.4. Paddington İstasyonu 9 

Şekil 2.1.5. Eiffel Tower 10 

Şekil 2.1.6. Sydney Opera Binası 11 

Şekil 2.1.7. Vessel Binası 12 

Şekil 2.2.1. Coalbrookdale Köprüsü 14 

Şekil 2.2.2. Brittania Köprüsü 14 

Şekil 2.2.3. Brooklyn Köprüsü 17 

Şekil 2.2.4. Home Insurance Building 18 

Şekil 2.2.5. Disherington Flax Mill 19 

Şekil 2.2.6. Empire State Binası 20 

Şekil 2.2.7. The Flatiron Building 22 

Şekil 2.2.8. Bessemer Dönüştürücüsü 24 

Şekil 2.2.9. Siemens-Martin Açık Ocak Fırın 26 

Şekil 2.2.10. LD Konvertörü 28 

Şekil 2.2.11. Elektrik Arkı Fırını 29 

Şekil 2.3.1. Cam Panel, 3mm. kalınlık, Roma Dönemi 35 

Şekil 2.3.2. Göbekli Cam Yapım Tekniğinde Döndürme Aşaması 36 

Şekil 2.3.3. Chartres Katedrali 37 

Şekil 2.3.4. Hyde Park’da kurulan Kristal Saray 39 

Şekil 2.3.5. Hallidie Binası 41 

Şekil 2.3.6. Bauhaus Okulu Binası 42 

Şekil 2.3.7. Bauhaus Okulu Binası Giydirme Cephe Detayı 43 

Şekil 2.3.8. Vakko Genel Müdürlük Binası 46 

Şekil 2.3.9. Cybertecture Yumurtası 48 

Şekil 2.3.10. Apple Park 49 

Şekil 2.3.11. Apple Park Cephe Görünümü 50 

Şekil 2.3.12. Torre Agbar Kulesi A) Kule Görünüşü B) Kule Kesit Detayı 56 

Şekil 2.3.13. Torre Agbar Kule Detayları A) Cephe Detayı B) Cam 

Paneller 

56 

Şekil 2.3.14. Apple Store 58 

Şekil 2.3.15. Gherkin 59 

Şekil 2.3.16. Coco Evi 61 

Şekil 2.3.17. Termokromik camın değişik durumlarda görünümleri 63 

Şekil 2.3.18. Elektrokromik camın sağdan sola renk değiştirme 

aşamalarının gözlemlenebileceği saha testleri 

63 

Şekil 3.1.1. Çelik–cam birleşimlerinde kullanılan bulon türleri. 73 

Şekil 3.1.2. Çelik ve camın yapıştırıcıyla birleştirilmesi 74 

Şekil 3.1.3. Transparan uzay kafes modüller ve modüllerin birleştirilmesi 74 

Şekil 3.1.4. Yapı Kredi Kültür Sanat Binası 75 

Şekil 3.1.5. Kristal Saray’ın kurulum aşamalarından görüntüler 79 

Şekil 3.1.6. Kristal Saray’ın 1851’de iç mekanı 80 

Şekil 3.1.7. Kristal Saray Görünüş ve Zemin Kat Planı 81 

Şekil 3.1.8. Galerie des Machines 82 



 

 

 

 

xiv 

 

Şekil 3.1.9. Galerie des Machines Detayları A) Kesit Detayı B) Kolon 

Detay 

83 

Şekil 3.1.10. Galerie des Machines iç görünüş 84 

Şekil 3.1.11. Barcelona Pavyonu 85 

Şekil 3.1.12. Barcelona Pavyonu iç görüşünüş 86 

Şekil 3.1.13. Barcelona Pavyonu Plan 86 

Şekil 3.1.14. Hollanda Pavyonu A) Pavyon Görünüş B) Pavyon Kesit 87 

Şekil 3.1.15. Çin pavyonu 89 

Şekil 3.1.16. Çin pavyonu inşaatı kesiti 90 

Şekil 3.1.17. Alif - The Mobility Pavilion 91 

Şekil 3.1.18. Alif - The Mobility Pavilion Cephesi 91 

Şekil 3.2.1. AEG Binası 93 

Şekil 3.2.2. AEG Binası Kesit 94 

Şekil 3.2.3. AEG Binası Çelik Konstrüksiyon Ayaklarından Bir Örnek 95 

Şekil 3.2.4. Seagram Binası 96 

Şekil 3.2.5. Seagram Binası ön bahçe 97 

Şekil 3.2.6. Seagram Binası Detayları A) Cephe Detay  B) Ön Yüz Detay 

Kesit 

98 

Şekil 3.2.7. Masif Duvarların Cephesinde Kullanılan Yeşil Mermerler 99 

Şekil 3.2.8. Pompidou Sanat Merkezi 100 

Şekil 3.2.9. Farklı renklere boyalı tesisat borularının yapının dışından 

görünüşü 

101 

Şekil 3.2.10. Pompidou Sanat Merkezinde kullanılan Gerbet 102 

Şekil 3.2.11. Pompidou Sanat Merkezinde Cam Tüp 103 

Şekil 3.2.12. Resichtag Kubbesi 104 

Şekil 3.2.13. Resichtag Kubbesi iç görünüş 105 

Şekil 3.2.14. Resichtag Kubbesi Kesit 105 

Şekil 3.2.15. Resichtag Kubbe Detay 106 

Şekil 3.2.16. Hearst Kulesi   107 

Şekil 3.2.17. Hearst Kulesi Çelik Diagrid Sistem Modellemesi 108 

Şekil 3.2.18. Hearst Kulesi Detayları A) Cephe Detayı B) Diagrid Sistem 

Detayı 

109 

Şekil 3.2.19. Burç Halife 110 

Şekil 3.2.20. Burç Halife Proje Konsepti 111 

Şekil 3.2.21. Burç Halife plan, kesit ve görünüşler 112 

Şekil 3.2.22. Burç Halife Detayları  113 
Şekil 3.2.23. Aldar HQ 114 

Şekil 3.2.24. Aldar HQ Detayları A) İnşaat Aşaması B) Cam Montaj 

görseli 

115 

Şekil 3.2.25. Aldar HQ Cephesi A) Cephe Perspektifi B) Cephe Yakın 

Detay 

116 

Şekil 3.2.26. The Shard 117 

Şekil 3.2.27. The Shard Detayları A) Kesit modellemesi B) The Shard'ın 

kulesine kaldırılan son çelik parçası  

118 

Şekil 3.2.28. The Shard Cam Panel Görünüş 119 

Şekil 3.2.29. Gelecek Müzesi 120 

Şekil 3.2.30. Gelecek Müzesi Detayları A) Bina Cephesi B) Cephe Montaj 

İmalat Aşaması 

121 



 

 

 

 

xv 

 

Şekil 3.2.31. Gelecek Müzesi Kesiti 122 

Şekil 3.2.32. Gelecek Müzesi Cephesi 123 

Şekil 3.2.33. Teknosfer Binası Projesi Render 124 

Şekil 3.2.34. Teknosfer Binası Açık Teras Bölümü Render 125 

Şekil 3.2.35. Teknosfer Binası Atrium Render 126 

 

 

 

 



 

 

 

 

xvi 

 

ÇİZELGELER DİZİNİ 

 

   Sayfa 

 Çizelge 2.1.   Sıcak ve Soğuk Haddeleme Çeliği Arasındaki Farklar 23 

Çizelge 2.2.   Çelik Üretim Yöntemleri Karşılaştırması  30 
Çizelge 3.1.   Çelik ve Cam Malzemenin Tarihsel Gelişimi Zaman Çizelgesi 78 
Çizelge 4.1.   Kristal Saray Analizi 134 
Çizelge 4.2.   Galerie des Machines Analizi 135 
Çizelge 4.3.   Barcelona Pavyonu Analizi 136 
Çizelge 4.4.   Hollanda Pavyonu Analizi 137 
Çizelge 4.5.   Çin Pavyonu Analizi 138 
Çizelge 4.6.   Alif - The Mobility Pavilion Analizi 139 
Çizelge 4.7.   AEG Binası Analizi 142 
Çizelge 4.8.   Seagram Binası Analizi 143 
Çizelge 4.9.   Pompidou Sanat Merkezi Analizi 144 
Çizelge 4.10.   Resichtag Kubbesi Analizi 145 
Çizelge 4.11.   Hearst Kulesi Analizi 146 
Çizelge 4.12.   Burj Khalifa (Halife) Analizi 147 
Çizelge 4.13.   Aldar Head Quarters Analizi 148 
Çizelge 4.14.   The Shard Analizi 149 
Çizelge 4.15.   Gelecek Müzesi Analizi 150 
Çizelge 4.16.   Teknosfer Binası Projesi Analizi 151 

    
    

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

1 

 

1. GİRİŞ 

 

Bu çalışma, çelik ve cam malzemelerinin mimari mekana etkisini, tarihsel süreçteki 

gelişimini ve çağdaş mimarlıkta nasıl kullanıldığını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma 

kapsamında, Endüstri Devrimi’nden günümüze kadar çelik ve camın mimari mekanda 

kullanım süreci ele alınmış, bu malzemelerin yapısal ve estetik açıdan sunduğu olanaklar 

detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Tarihsel süreç içinde çelik ve camın birlikte 

kullanıldığı önemli yapı örnekleri incelenmiş, ayrıca günümüz teknolojileri 

doğrultusunda bu malzemelerin sürdürülebilir mimari bağlamındaki rolü 

değerlendirilmiştir. 

Mimari mekanın üretiminde yeni işlevsel, teknolojik ve estetik eğilimler, geniş açıklıklı 

bina ihtiyacı, çok katlı yüksek bina yapma isteği karşısında taş, tuğla ve ahşap gibi 

geleneksel yapı malzemelerinin kullanımı sınırlı düzeyde kalmıştır. Demir ve betonun 

yapıda kullanılmaya başlamasıyla ilerleyen mimari mekan anlayışı, Endüstri Devrimi 

sonrası değişen üretim biçimleri ve gelişen teknoloji ile birlikte yapılarda çelik ve camın 

da kullanımının üst düzeye çıkmasıyla devam etmiştir. Özellikle çelik ve cam en çok 

gelişim ve değişim gösteren yapı malzemesi olmuştur.  

Yapılarda çelik malzeme sayesinde büyük açıklıklar geçilmiş ve asansörün kullanımının 

yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte yapılan çok katlı yapılar, çelik malzeme sayesinde 

betonarmeye göre daha küçük kesitli taşıyıcılarla elde edilmiştir. Hafif bir malzeme olan 

çelik, yapılardaki kullanım esnekliğiyle mimari mekanların daha özgür ve özgün 

olmasına olanak sağlamıştır. Aynı zamanda gelişen teknolojiye uyum sağlayan cam, 

özellikle cam fırın teknolojisindeki gelişmeler ile birlikte yapılabilen seri üretimler 

sayesinde yüksek kalitede, büyük ebatlarda ve ekonomik bir yapı malzemesi olarak 

yapılarda kullanılabilirliğini arttırmıştır. Bu gelişim özellikle çelik taşıyıcı sistemin 

sağladığı geniş açıklıkların cam malzeme ile kapatılmasında etkin rol oynamıştır.      

Gelişen çelik ve cam malzeme teknolojileri ve binalarda bütüncül performans için 

mimariyi etkileyen yapısal tasarım bileşenlerinin, mimari tasarım ile entegre olmasını 

sağlayan bilgi teknolojileri sayesinde özellikle son yıllarda mimari mekanın üretiminde 

nitelikli ve özgün yorumlarla “Çelik ve Cam Mimarisi” kavramı ortaya çıkmıştır. Bu 

mimari anlayış, beklentileri karşılayacak düzeyde farklı mimari mekan tasarımı ve 



 

 

 

 

 

2 

 

üretimine olanak sağlamıştır. Çelik ve cam mimarisinde, strüktür elemanı olarak çelik 

malzeme kullanılarak doğadan ayrılan ve yükselen bina, cephede cam kullanımı ile 

birlikte şeffaflaşarak tekrar doğayla bütünleşmektedir.  

Bu çalışma, çelik ve camın mimari mekan üretimindeki rolünü tarihsel gelişim süreci ve 

çağdaş teknolojik yenilikler bağlamında bütüncül bir yaklaşımla ele alarak literatüre katkı 

sağlamaktadır. Literatürde genellikle çelik ve camın birlikte kullanımı ya tarihsel örnekler 

üzerinden ya da günümüz teknolojileri bağlamında ele alınırken, bu çalışma her iki 

perspektifi bir araya getirerek, malzemelerin mekansal kurgular üzerindeki etkisini 

kapsamlı bir şekilde incelemektedir. Çelik ve camın birlikte kullanıldığı kendi döneminin 

teknolojik gelişimini yansıtan binalar örnek olarak incelenmiştir. Çelik ve camın 

teknolojik özelliklerini ve üstünlüklerini ortaya çıkaran kriterlere göre sınıflandırılmıştır. 

Endüstri Devrimi sonrası binalardan günümüze kadar süregelen dönüşüm tablolarla 

sistematik bir şekilde analiz edilmiştir. Bu analiz sonucunda elde edilen verilerle çelik ve 

camın bir arada kullanımının mimariye gelecekte nasıl yansıyacağı ile ilgili öngörüler 

ortaya konmuştur. Bunun yanı sıra, Teknosfer Binası gibi günümüz ve geleceğin 

mimarlık yaklaşımlarına ışık tutan projelerin değerlendirilmesiyle, çelik ve camın otonom 

şehirler ve sürdürülebilir mimari bağlamında taşıdığı potansiyel de vurgulanmaktadır. Bu 

yönleriyle çalışma, çelik ve camın entegrasyonuna dair mevcut literatüre hem tarihsel bir 

perspektif kazandırmakta hem de çağdaş mimari uygulamalarla ilişkilendirerek kapsamlı 

bir bakış açısı sunmaktadır.  

Bu tez kapsamında, çelik ve cam malzemelerinin teknolojik gelişimi ayrı ayrı ele alınmış 

ve mimari mekanda kullanım süreçleri tarihsel bağlamda incelenmiştir. Öncelikle, bu 

malzemelerin yapıda kullanım yerleri ve amaçları araştırılmış, ardından çelik ve camın 

birlikte kullanıldığı bina örnekleri, Endüstri Devrimi sonrasında inşa edilen yapılar 

üzerinden değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, çelik ve cam malzemelerin yapım 

teknolojisindeki gelişime paralel olarak kullanım alanlarının nasıl değiştiği tarihsel süreç 

içinde ele alınmıştır 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

3 

 

1. 1. Problemin Tanımı  

 

Çelik malzeme ile geçilen büyük açıklıklar ve betonarme, yığma vb. yapılardaki 

taşıyıcılara oranla daha küçük taşıyıcı kesitli yüksek yapılar yapılabilmiş, aynı zamanda 

cephede cam malzemenin kullanılmasıyla birlikte yapılara saydamlık ve estetik 

kazandırmıştır. İki yapı malzemesinin birlikteliği Vitruvius’un “De Architectura” adlı 

kitabında önerdiği, bir mimari eserdeki “firmitas” (sağlamlık), “utilitas” (kullanışlılık) ve 

“venustas”tır (güzellik) olan 3 unsuru da sağlamaktadır.  

Yapı malzemesi olarak çeliğin ve camın tarihsel gelişimi Endüstri Devriminin getirdiği 

teknolojik devinim ile birlikte gelişen malzemeler içerisinde birlikte kullanıldığında pek 

çok ihtiyacı karşılayan, “Çelik ve Cam Mimarisi” olarak adlandırabileceğimiz çelik ve 

cam malzemenin bir arada kullanımının tarihsel gelişiminin incelenerek, gelecekte 

mimari mekan üretiminde çelik ve camın bir arada kullanımının sağlayabileceği diğer 

olanaklarla ilgili öneriler geliştirmektir.  

 

1. 2. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı   

 

Bu tez çalışması, yapı malzemeleri kapsamında çelik ve cam malzemenin mimaride 

kullanım alanlarını, çelik ve cam malzemenin teknolojik gelişiminin mimariye 

yansımasını kapsamaktadır. Özellikle Endüstri Devrimi sonrası gelişen teknoloji 

sayesinde mimarideki yerini arttıran cam ve yapı malzemesi olarak daha geniş kullanım 

olanağı bulan çelik malzeme mimari anlayışı etkilemiştir. Ortaya çıkan yapılar yeni bir 

“Çelik ve Cam Mimari” anlayışı oluşturmuştur. Bu çalışma, çelik ve cam malzemenin 

mimari mekan üretimindeki tarihsel süreci, teknolojik gelişimi ve önemini tespit etmeyi 

amaçlamaktadır.   

Çelik ve cam malzemenin teknolojik gelişim özellikleri ayrı ayrı incelenmiştir. Tez 

çalışmasında bu malzemelerin mimari mekan oluşumuna katkısı değerlendirilmiş olup, 

malzemenin diğer özellikleri çalışma kapsamında sınırlı olarak incelenmiştir. Örnek 

olarak incelenmesi belirlenen yapılar, kendi döneminin teknolojik özelliklerini ve 

yeniliklerini en iyi yansıtan yapılar seçilmiş, buna karşın malzemelerin özelliklerini 

anlatan birbirine benzer yapılar kapsam dışında bırakılmıştır.  



 

 

 

 

 

4 

 

2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK ARAŞTIRMASI 

 

Bu bölümde tezde yer alan kavramlar ile ilişkili literatür taraması yapılmıştır. Bu 

bağlamda, mimari mekan üretimi kavramı ve mimari mekan üretiminde yapı 

malzemelerinin etkisi hakkında veriler toplanmıştır. Mimari mekan üretiminde çelik ve 

cam malzemenin kullanımı incelenmiş ve tarihsel gelişimi örnekler üzerinden 

anlatılmıştır.  

 

2.1 Mimari Mekan Tanımı 

 

Mekan hissi korunmuşluk ve çevrelenmişlik duygularıyla ortaya çıkmaktadır ve mimari, 

mekanla doğrudan ilişkilidir. Mimari, içinde yaşanan ve insanı doğal çevreden ayıran özel 

boşluğun çıkması ile başlar, ‘mekan’ diye adlandırılan bu özel boşluk ise mimariyi diğer 

eylemlerden ayırır (Kuban,1990). Mimari, belirli bir fonksiyon için, belirli bir maksat için 

hazırlanmış ve örtülmüş bir mekandır. (Bozkurt,1962)  

Mekan, belirleyici faktörlerinin farklılığına göre mimari mekan ve doğal mekan olarak 

ikiye ayrılır. Mimari mekanın belirleyicileri duvarlar, tavanlar, döşemeler, sütunlar, 

kolonlar, kirişler vb.dir. Doğal mekanlar ise yeryüzü, gökyüzü, ağaçlar, bulutlar vb. 

oluşur. Doğal ve yapay elemanların birleşiminden ise Karma Mekanlar elde edilir.  

Her yapı iki çeşit mekan yaratmaktadır. Birisi yapının kendi etrafından sınırlanan iç 

mekan veya mekanlar, diğeri ise söz konusu yapının dış yüzeylerinin etrafındaki başka 

yapılarla beraber oluşturdukları dış mekanlardır. 

Mekan, fiziksel varlığı ve onu oluşturan unsurlarla birlikte belirlenir ve sınırlanır. 

Mekanın sınırlarını çizen faktörler, fiziksel bileşenlerden (şekil, büyüklük, renk) 

başlayarak, işlevsel ve deneyimsel unsurlara kadar uzanır. Bir mekanın algılanması ve 

tanımlanması, mekanı oluşturan bu bileşenlerin niteliği ve düzeni ile doğrudan ilişkilidir. 

Dolayısıyla mekan, yalnızca fiziksel bir boşluk değil, aynı zamanda bu boşluğu 

şekillendiren ve anlamlandıran elemanların bir bütünüdür. 

Bir mekanın sınırları, duvarlar, zemin ve tavan gibi fiziksel elemanlarla belirlenir; bu 

sınırlar, mekanın boyutunu ve kullanım şeklini de etkiler. Mekanın şekli ve boyutu, nasıl 

algılandığını doğrudan belirlerken; renkler ve dokular gibi görsel detaylar, mekanın 



 

 

 

 

 

5 

 

atmosferini ve estetik yapısını tanımlar. Renk ve doku seçimleri, mekana derinlik 

kazandırırken aynı zamanda insanlarda farklı duygular uyandırır. Örneğin, geniş ve açık 

renklerde bir oda ferahlık hissi verirken; koyu renkli ve dar bir alan, daha samimi ya da 

kapalı bir ortam hissi yaratabilir. 

Mekan üretimi, temel olarak bu bileşenlerin bir araya getirilmesiyle sağlanır ve her bir 

bileşen mekanın karakterini ve işlevini belirler. Bu üretim sürecinde kullanılan elemanlar, 

malzeme seçiminden strüktürel düzenlemelere, hatta ışık ve havalandırma gibi unsurlara 

kadar geniş bir yelpazeye yayılır. Yapısal elemanlar mekanın fiziksel sınırlarını 

oluştururken, malzeme ve ışık gibi bileşenler mekanın atmosferini ve kullanıcılarla olan 

ilişkisini belirler. Örneğin, şeffaf veya geçirgen malzemeler, bir mekanın sınırlı olmasına 

rağmen görsel olarak genişlemiş bir hissiyat yaratabilir. Buna karşılık, opak ve yoğun 

malzemeler, mekanı daha belirgin bir şekilde tanımlar ve daha kesin sınırlar çizer. 

Mekan üretimi sürecinde kullanılan elemanlar, mekanın fiziksel yapısını oluşturmanın 

ötesinde, onun nasıl algılanacağını, nasıl deneyimleneceğini ve hangi işlevleri yerine 

getireceğini belirleyen temel unsurlardır. Mekan, bu bileşenlerin etkileşimi ve düzeni ile 

şekillenir, dolayısıyla her bir bileşenin mekan üzerindeki rolü, mekanın genel algısını ve 

kullanımını doğrudan etkiler. 

 

2.1.1. Mimari Mekan Üretimi Tarihsel Gelişimi  

 

İnsanlar, mimari mekanlar oluşturma ve inşa etme sürecinde çok uzun bir tarihi sürece 

sahiptir. İlk insanların barınma ihtiyaçlarını karşılamak için doğal malzemelerden 

yaptıkları basit barınaklarla başlayan bu süreç, zamanla gelişerek bugünkü karmaşık 

yapıların oluşmasını sağlamıştır. 

Mimari mekanların oluşumu tarih öncesi dönemlere kadar uzanmaktadır. Örneğin, 

neolitik dönemde yapılan çeşitli yapılar, taş ve kerpiç gibi malzemelerin kullanıldığını 

göstermektedir (Şekil 2.1.1.). Bu dönemlerde tarıma dayalı yerleşik hayata geçilmesiyle 

birlikte insan yapımı kalıcı barınaklar inşa edilmeye başlanmıştır. 



 

 

 

 

 

6 

 

 
 

Şekil 2.1.1. Neolitik boyunca konut yapılarının dönüşümü restitüsyonları (Mann, 2011) 

 

Mimari mekan üretiminde toplumların inançları doğrultusunda yeni mimari yapılar 

ortaya çıkmış ve bu yenilikler mevcutta kullanılan doğal yapı malzemelerinin çeşitli 

yöntemlerle işlenip yeni formlar oluşturmasıyla mimari mekan üretiminde gelişimin 

habercisi olmuştur. Özellikle Mısır ve Roma mimarisinde dini ögelerin etkisi büyüktür.  

Antik Mısır, Mezopotamya, Antik Yunan, Roma İmparatorluğu gibi uygarlıklar, mimari 

mekanların gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Doğada saf olarak bulunan yapı 

malzemelerinin işlenerek yeni yapı malzemeleri üretimi bu dönemlerde başlamıştır. 

Yapılan bu üretimler, yapı teknoloji gelişiminin ilk basamaklarıdır. Bulunan yeni 

malzemeler ile birlikte daha kalıcı yapılar yapılmıştır. Bu dönemde tapınaklar, saraylar, 

tiyatrolar, anıtsal yapılar ve su kemerleri gibi etkileyici yapılar inşa edilmiştir.  

Mimarlık tarihi, toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik yapılarının yansıması olarak 

farklı dönemlerde çeşitli yapı tipleri ve üsluplarla evrilmiştir. Antik dönemde, insanlığın 

doğa ile ilişkisini düzenleme çabaları ve dinsel inançlar, mimari üretimi şekillendirmiştir. 

Bu bağlamda, Mısır'daki Giza Piramitleri, dönemin matematiksel bilgisi ve taş işçiliği 

ustalığının bir ifadesi olarak öne çıkar. Anıtsal boyutlarıyla dikkat çeken bu yapılar, 

firavunların ölümsüzlüğe olan inançlarını somutlaştıran mezar kompleksleri olarak inşa 

edilmiştir. Aynı şekilde, Yunan mimarisinde Partenon Tapınağı, Antik Yunan kültürünün 

estetik anlayışı ve rasyonel düşünce sisteminin bir ürünü olarak önemli bir yere sahiptir. 

Dorik düzenin en başarılı örneklerinden biri olarak kabul edilen Partenon, sadece bir 

tapınak değil, aynı zamanda toplumsal kimliğin ve kolektif belleğin bir simgesi olmuştur. 

Bu yapılar, antik dönemde mimarinin sadece teknik bir faaliyet değil, aynı zamanda 

ideolojik bir araç olduğunu da gösterir. 



 

 

 

 

 

7 

 

Roma uygarlığında mekan, önem kazanan konfor anlayışıyla birlikte değişime uğramıştır. 

Özellikle M.Ö. 509’dan sonra uygarlık kendine özgü mimarlık disiplinini oluşturmaya 

başlamıştır. Roma döneminde oluşturulan bu disiplin çağdaş mimarinin de temellerini 

meydana getirmiştir (Mutlu, 2001). Roma mimarisi özellikle tiyatro, hamam gibi genel 

yapılarıyla tanınmaktadır. Yunan mimarisinden farkı ise bu yeni yapı çeşitleri ve 

strüktürel zenginliğe olanak veren yeni yapım tekniklerinin kullanılmasıdır (Hasol, 1998) 

Rönesans dönemi, mimaride antik Yunan ve Roma formlarının yeniden canlandırılması 

ve insan merkezli mekan anlayışının gelişmesi ile karakterize edilir. Aziz Petrus 

Bazilikası (Şekil 2.1.2), bu dönemin en büyük başyapıtlarından biri olarak, mekanın hem 

mimari hem de sembolik boyutunu yeniden tanımlar. Michelangelo’nun kubbe tasarımı, 

yalnızca teknik bir başarı değil, aynı zamanda Rönesans’ın rasyonel düşüncesini ve 

estetik anlayışını temsil eder. Dönemin diğer sanatçıları ve mimarları, insanın merkezde 

olduğu bir mekan anlayışı geliştirerek, yapıların ölçü ve oranlarını insan bedeniyle 

ilişkilendirmiştir. Rönesans, bireyin ve aklın öne çıktığı bir çağ olarak mimaride özgün 

formlar yaratılmasını mümkün kılmıştır. 

 

Şekil 2.1.2. Aziz Petrus Bazilikası (Wikipedia, Tarih yok) 



 

 

 

 

 

8 

 

Sanayi devrimleri, insanlık tarihindeki belirgin kilometre taşlarıdır. Bu devrimler bilimsel 

ve çoğunlukla teknolojik paradigmalardaki değişikliklere dayanır ve insanların katılımını 

gerektirir (Pinheiro, 2019). Sanayi devrimleri, insanlığın teknolojik yolculuğunu beş 

temel çağa bölmüştür: birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci sanayi devrimi (Şekil 

2.1.3.). Endüstri1.0 dönemi, buhar gücüyle çalışan makinelerin yükselişi ve makineleşme 

süreciyle özdeşleşmiştir. Endüstri 2.0 dönemi, elektriğin yaygınlaşmasıyla öne çıkmış, 

ardından bilgisayar ve bilgi teknolojisinin varlığı, toplumu Endüstri 3.0 çağına taşımıştır.  

Endüstri 4.0 dönemi ise, siber-fiziksel sistemlerin ortaya çıkışı ve gerçek zamanlı 

teknolojilerin uygulanmasıyla anılmıştır. Bugün, Endüstri 5.0 döneminin eşiğindeyiz. Bu 

yeni dönem, yapay zekâ, loT (akıllı cihaz), biyoteknoloji ve uzay endüstrisi gibi hızlı 

ilerlemelerle şekillenmektedir.  

Endüstri 5.0 dönemi, teknolojik, ekonomik ve toplumsal düzeyde derin etkiler yaratarak 

insanlığın geleceğini şekillendirecek büyük bir potansiyele sahiptir. Bu devrim, sadece 

teknolojik bir evrim değil, aynı zamanda insanlığın yaşam biçimini, iş yapma tarzını ve 

iletişim şeklini temelden değiştirecek bir güç taşımaktadır.  

 

 

Şekil 2.1.3. Sanayi Devrimlerinin Gelişim Süreci (Kılıç, 2023) 



 

 

 

 

 

9 

 

Sanayi Devrimi sonrası dönem, mimari mekan üretiminde köklü değişimlerin yaşandığı 

bir süreç olmuştur. Endüstri 1.0 dönemi ile başlayan makineleşme, inşaat teknolojilerinde 

yeniliklere yol açmış ve mimaride işlevselliğin ön plana çıktığı bir dönem başlamıştır. 

Buhar gücünün kullanımıyla üretim hızlanmış, prefabrikasyon yöntemleri ve demir gibi 

yeni yapı malzemelerinin kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu süreçte demiryolları, köprüler ve 

fabrikalar gibi büyük ölçekli yapılar, dönemin simgesi haline gelmiştir. Mimari, artık 

yalnızca estetik kaygılardan ziyade mühendislik ve teknolojinin de etkisi altında 

şekillenmeye başlamıştır. Bu dönemin çarpıcı örneklerinden biri olan ve 1854 yılında 

Londra’da inşa edilen Paddington İstasyonu (Şekil 2.1.4.), demir ve cam malzemelerin 

yenilikçi bir şekilde bir araya getirildiği, işlevselliği ve teknolojik gelişmeleri vurgulayan 

bir yapı olarak öne çıkmıştır. 

 
 

Şekil 2.1.4. Paddington İstasyonu – 1854 (Heath, 2020) 

 

Endüstri 2.0 dönemi ile elektriğin yaygınlaşması, mimarlıkta aydınlatma ve enerji 

kullanımı açısından bir devrim yaratmıştır. Çelik ve betonarme gibi modern yapı 

malzemelerinin geliştirilmesi, gökdelenlerin inşasını mümkün kılmış ve kentlerin dikey 

büyümesini sağlamıştır.  



 

 

 

 

 

10 

 

Çelik iskelet sistemleri sayesinde yapıların taşıyıcı elemanları inceltilmiş, geniş cam 

yüzeyler mimari tasarımlarda bir norm haline gelmiştir. Çelik ve cam, modernizmin 

“şeffaflık” ve “hafiflik” ideallerini somutlaştırarak, mimarlıkta işlevselliği ve estetiği bir 

araya getirmiştir.  

Endüstri 2.0 döneminin en dikkat çekici örneklerinden biri, çelik konstrüksiyonun 

sınırlarını zorlayan ve mimarlık tarihinde bir dönüm noktası olan, 1889 yılında Paris’te 

inşa edilen Eiffel Kulesi (Şekil 2.1.5.) olmuştur. Bu yapı hem mühendislikte hem de 

mimarlıkta çelik kullanımının estetik ve işlevsel potansiyelini gözler önüne sermiştir. 

 
 

Şekil 2.1.5. Eiffel Tower – 1889 (Fiederer, 2016) 

 

Endüstri 3.0 dönemi, bilgisayar destekli tasarım (CAD) ve üretim (CAM) teknolojilerinin 

mimari mekan üretimine dahil olduğu bir evre olarak dikkat çeker. Bu dönemde çelik ve 

cam malzemelerin bir arada kullanımı, esnek ve karmaşık formların ortaya çıkmasını 

sağlamıştır. Cam yüzeylerin enerji performansını artırmak için çift cam ve kaplamalı cam 

gibi yenilikler devreye girmiştir. Parametrik tasarım araçları sayesinde çelik strüktürler 

optimize edilerek karmaşık geometrilere sahip yapılar oluşturulmuş, böylece estetik ile 

işlevsellik bir araya getirilmiştir. Bu anlayışın ikonik örneklerinden biri, 1973 yılında 

tamamlanan Sydney Opera Binasıdır (Şekil 2.1.6). 



 

 

 

 

 

11 

 

 
 

Şekil 2.1.6. Sydney Opera Binası (Perez,2010B) 

 

Danimarkalı mimar Jorn Utzon tarafından tasarlanan bu yapı, dönemin mühendislik ve 

mimarlık alanındaki teknolojik gelişmelerini somut bir şekilde ortaya koyar. Yapının 

ikonik kabuk formu dünya çapında bir sembol haline gelmiştir. Yapının tasarımı, 

bilgisayar destekli hesaplamalarla şekillendirilmiş ve üretim sürecinde önceden 

hazırlanan prefabrik elemanlar kullanılmıştır. Sydney Opera Binası, yalnızca estetik bir 

başyapıt değil, aynı zamanda teknolojik yeniliklerin mimariye etkisini vurgulayan bir 

dönüm noktasıdır. Bu yapı Endüstri 3.0’ın mimarideki etkisini kusursuz bir şekilde temsil 

etmiştir. 

Endüstri 4.0 ile çelik ve cam bağlamında mimari mekanlar, akıllı binalar ve yenilikçi 

üretim teknikleriyle yeniden tanımlanmıştır. Robotik üretim, cam panellerin ve çelik yapı 

elemanlarının hassas bir şekilde birleştirilmesini sağlarken, bu yapıların performansını 

gerçek zamanlı olarak izlemeye ve optimize etmeye olanak tanımıştır. Çelik iskeletlerle 

desteklenen geniş cam yüzeyler, hem iç mekanın doğal ışıkla dolmasını hem de mekanın 

çevreyle etkileşim içinde olmasını sağlamıştır. Bu dönüşümün dikkat çekici bir örneği, 

New York’ta yer alan ve Thomas Heatherwick tarafından tasarlanan Vessel Binasıdır 

(Şekil 2.1.7.).  



 

 

 

 

 

12 

 

 
 

Şekil 2.1.7. Vessel Binası (Mimarlık Akademisi, Tarih yok) 

 

Endüstri 5.0, Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortaya atılan bir terimdir. EC'ye göre, 

'Endüstri 5.0, sürdürülebilir, insan odaklı ve dayanıklı bir Avrupa endüstrisine geçişin 

itici güçleri olarak araştırma ve yeniliği öne çıkararak mevcut Endüstri 4.0 paradigmasını 

tamamlamaktadır (Ivanov, 2023). Endüstri 5.0 döneminin eşiğinde, çelik ve cam 

kullanımı insan merkezli, yenilikçi ve çevresel sürdürülebilirlik odaklı bir anlayışla 

şekillenmektedir. Çelik strüktürlerin biyomimetik tasarımlar ve 3D baskı gibi yöntemlerle 

özelleştirilebilmesi, camın ise akıllı yüzey teknolojileriyle enerji üretimi, kontrol ve 

estetikte yeni boyutlar kazanması, bu iki malzemenin mimari mekanda ayrılmaz bir ikili 

haline gelmesini sağlamaktadır. Çelik ve cam, hem geçmişin ikonik yapılarından aldığı 

mirası hem de geleceğin teknolojik ve sürdürülebilir tasarım gerekliliklerini 

harmanlayarak, mimarlığın sınırlarını yeniden tanımlamaktadır. 

2.2 Çelik Malzemenin Mimaride Kullanımı  

 

Çelik, tarih boyunca yapılarda kullanılmış olmasına rağmen, yapısal özelliklerinin tam 

anlamıyla keşfedilmesi ve modern anlamda kullanımının yaygınlaşması Endüstri 

Devrimi sonrasında gerçekleşmiştir. Sanayileşme süreciyle birlikte, çelik üretimindeki 

artış, bu malzemenin mimarlıkta vazgeçilmez bir yapı elemanı haline gelmesine olanak 

tanımıştır. Özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda çeliğin yapılarda kullanımı yaygınlaşmaya 

başlamış, ancak 20. yüzyıla gelindiğinde modern mimaride daha belirgin bir yer 

edinmiştir.  



 

 

 

 

 

13 

 

Bu süreçte, çeliğin sağladığı dayanıklılık ve esneklik, mimarlıkta daha yüksek ve geniş 

açıklıklı yapılar inşa edilebilmesine olanak tanımıştır. Böylelikle çelik, yapı sektörü için 

vazgeçilmez bir malzeme haline gelmiştir. 

Özellikle 20. yüzyılın başlarında, çelik iskelet sistemlerinin kullanımıyla yapılan 

gökdelenler ve yüksek yapılar, mimaride büyük bir devrim niteliği taşımıştır. Bu yapılar, 

zamanla gelişerek 20. yüzyılın sonlarına doğru daha estetik ve işlevsel bir şekilde inşa 

edilmeye başlanmış, çelik malzeme sadece yapısal bir eleman olarak değil, aynı zamanda 

mimari bir ifade aracı olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Çelik hem estetik hem de 

teknik gereksinimleri karşılayarak mimari yapılarda önemli bir malzeme haline gelmiştir. 

İlk olarak taşıyıcı eleman olarak kullanılsa da zamanla çelik malzeme yapıların dış 

cephelerinde, çatılarında ve geçici yapılar gibi farklı alanlarda da yaygın şekilde 

kullanılmaya başlanmıştır. Bu yaygınlık, çeliğin sunduğu esneklik, hafiflik, dayanıklılık 

ve uzun ömürlülük gibi avantajlarla doğrudan ilişkilidir. Çelik malzeme, mimari 

tasarımda estetik açıdan özgünlüğü mümkün kılarken, aynı zamanda geniş açıklıklar 

geçebilme, ince kesitli taşıyıcı elemanlarla daha büyük ve yüksek yapılar inşa edebilme 

fırsatı sunmaktadır. 

Bu çok yönlülük sayesinde çelik, sadece yapısal değil, aynı zamanda mimari bir ifade 

unsuru olarak da kabul görmüştür. Özellikle modern mimaride, çelik malzeme hem teknik 

performansı hem de görsel etkisi nedeniyle dış cephe kaplamaları ve çatılarda tercih 

edilen bir unsur haline gelmiştir. Bu malzemenin geçici yapılarda da kullanımı, esnek 

yapısı ve yeniden kullanılabilirliği sayesinde, maliyet etkinliği ve hız gerektiren 

projelerde büyük avantaj sağlamaktadır. 

Mimari alanda kullanılan çelik, ilk olarak yapısal taşıyıcı eleman olarak kendine yer 

bulmuş, ancak zamanla malzeme ve yapı teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte farklı 

mimari unsurlarda da kullanılmaya başlanmıştır. Çelik, dayanıklılık, esneklik, estetik ve 

hafiflik gibi birçok mimari gerekliliği karşılayabilen çok yönlü bir malzeme olarak, 19. 

yüzyıldan bu yana gelişimini sürdürmüş ve yapı sektöründe yaygın bir şekilde 

kullanılmaya devam etmiştir. Çeliğin mimari alandaki başarısını simgeleyen önemli yapı 

örneklerinden biri olan 1889 yapımı Eiffel Kulesi (Şekil 2.2.6.), çeliğin gücünü ve estetik 

potansiyelini ortaya koyan bir dönüm noktası olmuştur.  



 

 

 

 

 

14 

 

Eiffel Kulesi, modern mimaride çeliğin önemini ispatlamış ve 20. yüzyılda çelik 

malzemenin cam malzeme ile birleşerek "Çelik ve Cam Mimarlığı" olarak bilinen yeni 

bir akımın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. 

Çeliğin büyük açıklıklar geçebilme ve ince kesitli kolonlarla çok katlı yapılar inşa 

edebilme özellikleri, 20. yüzyıl mimarisinin simge yapıları haline gelmiştir. Bu özellikler, 

modern mimarinin form, işlev ve estetiği bir araya getiren tasarım anlayışını mümkün 

kılmış ve çeliği mimaride vazgeçilmez bir yapı malzemesi haline getirmiştir. 

 

2.2.1 Yapı Malzemesi Olarak Çeliğin Tarihçesi  

 

Demir madeninin bünyesinde bulundurduğu Karbon elementinin yüzdesinin 

değiştirilmesi ya da farklı metal elementleri ile birleştirilmesi ile elde edilen alaşımlar 

çelik olarak adlandırılır (Uluengin, 2006). Endüstri Devrimi ile birlikte gerçekleşen 

teknolojik gelişmeler sonucu yapı sektöründe geri dönülmez bir biçimde yer almaya 

başlayan çelik malzemenin ham maddesi olan demir, aslında antik zamanlardan beri 

yapılarda kullanılmaktadır.  

M.Ö. 6.-7.yy. da Antik Yunan döneminde taş duvar ve sütunlarda, taşıyıcıyı yatay yüklere 

karşı koruyarak taşları birbirine bağlayan demir pim, kenet ve zıvanalar kullanılıyordu. 

Bu kenet ve pimlerin taşa tespiti ergimiş kurşun ile yapılmıştır. Bunun yanı sıra pencere, 

kapı gibi yapı bileşenlerinde demirden yapılmış korkulukların strüktürel olmayan 

kullanımları mevcuttur (Kurtay ve Badem, 2004; Eren, 2014; Küçük, 2015). 4700 yıl 

kadar önce bakır ergitmede ergitici olarak demir kütüğünü kullanma fikri 

Mezopotamya’da demir teknolojisini başlatmıştır. Elde edilen demir kütüğü süngerimsi 

ve gayrı saflık içerdiğinden tekrar ısıtmak ve dövmek yoluna gidilmiştir. Bu ısıtma işini 

odun kömürü ateşinde yapılmasıyla demir-karbon oluşumu olan çelik icat edilmiştir 

(Akman, 2003). Çelik malzemenin gelişiminden önce yapı malzemesi olarak kullanılan 

demir, dökme demir ve dövme demir olarak çeşitlenerek gelişim göstermiştir. Yapılarda 

kullanımı ise 18.yy. itibariyle İngiltere’de üretilen yüksek ısılı fırınlarda üretilen ham 

demir ve fon demir üretimi ile birlikte mümkün olmuştur. 1778 yılında yapılan ve 31 m 

açıklığa sahip olan Coalbrookdale Köprüsü (Şekil 2.2.1.) fon demir kullanılarak yapılan 

ilk yapıdır.  



 

 

 

 

 

15 

 

 
 

Şekil 2.2.1. Coalbrookdale Köprüsü – 1778 (Güzel, 2017) 

 

1784 yılında Henry Cort tarafından pudlalama metodu geliştirilerek kaliteli dövme çelik 

üretimine başlanmıştır. Dövme çelik malzemeyle kafes ana kirişli ve dolu gövdeli ana 

kirişli köprüler inşa edilmiştir (Özhendekçi, 2009) 1846’da İngiltere’deki 140 m açıklığa 

sahip Britannia Köprüsü (Şekil 2.2.2.) pudlalama tekniği ile üretilen dövme çelikle 

yapılmıştır.  

 
 

Şekil 2.2.2. Brittania Köprüsü – 1846 (Petruzzello, Tarih yok) 



 

 

 

 

 

16 

 

 

1856 yılında İngiliz mühendis Henry Bessemer, çelik üretiminde devrim niteliği taşıyan 

bir yöntem geliştirmiştir. Bessemer yöntemi olarak bilinen bu teknik, yüksek karbon 

içeriğine sahip dökme demiri hızlı ve verimli bir şekilde düşük maliyetli çeliğe 

dönüştürmeyi mümkün kılmıştır. Sürecin temelinde, erimiş demir kütlesine oksijen 

üflenmesi yoluyla karbonun yanması ve böylece karbon oranının düşürülmesi yer alır. Bu 

işlem hem demiri çeliğe dönüştürür hem de alaşımın saflığını artırır.  

Henry Bessemer’in geliştirdiği bu yöntem, çelik üretiminde bir devrim niteliği taşıyarak 

bu malzemenin geniş ölçekte kullanılmasının önünü açmıştır. 1850’li yıllarda demir, pek 

çok alanda temel malzeme olarak kullanılsa da dayanıklılık ve esneklik açısından yetersiz 

kaldığı için özellikle makinelerde ve raylı sistemlerde ciddi dezavantajlar yaratıyordu. 

Çelik üretiminin geliştirilmesiyle birlikte, bu sorunlar aşılmış ve çelik, teknolojik 

ilerlemelerin bir sembolü haline gelerek İkinci Sanayi Devrimi'nin ana unsurlarından biri 

olmuştur. 

Çeliğin tarihsel süreçteki yeri, üretim teknolojilerinin yetersizliği ve yüksek maliyetler 

nedeniyle uzun yıllar sınırlı kalmıştır. Antik dönemlerden itibaren demir ve türevleri araç-

gereç üretiminde kullanılsa da dayanıklılığı artıracak alaşımların bulunması ve 

geliştirilmesi uzun zaman almıştır. 18. yüzyılda başlayan Endüstri Devrimi ile birlikte bu 

durum değişmiş, buhar gücünün ve mekanik makinelerin üretime entegre edilmesi, 

çeliğin daha hızlı ve düşük maliyetle üretilmesini mümkün kılmıştır. Bu gelişme, sadece 

sanayi alanında değil, yapı sektörü gibi birçok farklı alanda çeliğin temel malzeme olarak 

benimsenmesine olanak sağlamıştır. Bessemer yöntemi, o döneme kadar kullanılan 

dövme demir ve demir-çelik alaşımlarına kıyasla çok daha homojen, dayanıklı ve uygun 

maliyetli çelik üretimi sağlamıştır. Bu gelişme, sanayi ve yapı sektörlerinde çelik 

kullanımını yaygınlaştırarak mühendislik uygulamalarında yeni ufuklar açmıştır. 

Demiryolları, köprüler ve gemi yapımında çeliğin kullanımı hızla artmış; bina 

inşaatlarında da yüksek taşıma kapasitesine sahip çelik elemanlar daha çok tercih 

edilmeye başlanmıştır.  

 

 



 

 

 

 

 

17 

 

Bessemer çelik üretim yönteminin mimari alanda yaygın kullanımı, öncelikle büyük 

mühendislik projelerinde başlamıştır. Bessemer çeliği ilk olarak köprü yapımında önemli 

bir yer edinmiştir. Özellikle Brooklyn Köprüsü (1883) (Şekil 2.2.3.), çeliğin mimari 

yapılarda kullanımının öncüsü sayılmaktadır.  

Brooklyn Köprüsü, çeliğin yüksek mukavemeti ve esnekliği sayesinde daha geniş 

açıklıkları taşıyabilen sağlam bir yapı olarak tasarlanmıştır ve modern çelik yapılar için 

örnek teşkil etmiştir.  

 
 

Şekil 2.2.3. Brooklyn Köprüsü – 1883 (A Great Big City, 2016) 

Çeliğin mimarlıkta dönüşüm yaratma gücü, yalnızca köprü yapılarıyla sınırlı kalmamış, 

aynı zamanda gökdelenlerin gelişiminde de kendini göstermiştir. 1885'te inşa edilen 

Home Insurance Building, (Şekil 2.2.4.) Bessemer yöntemiyle üretilen çeliğin mimari 

kullanımının öncülerinden biri olarak kabul edilir. Bu yapı, çelik iskelet sistemi sayesinde 

daha yüksek ve dayanıklı binaların inşa edilmesine olanak tanımış ve modern gökdelen 

tasarımının temelini atmıştır. Yapı tarihinde, cephelerde yığma duvar yerine çelik iskelet 

taşıyıcı sistemin kullanıldığı ilk bina olarak önemli bir yer edinmiştir. 



 

 

 

 

 

18 

 

1885’de Amerikalı mühendis William Le Baron Jenny, modern ofis binalarında değişik 

malzemeler kullanılması fikrini ortaya atmıştır. Jenny’nin seçtiği malzeme çeliktir. 

Jenny’nin bu zekice fikri, çelik profillerin ızgaralar şeklinde döşemede kullanılması ve 

yığma taş duvara bindirmektir. Bu sistem Chicago’daki 10 katlı (1890 yılında 2 kat daha 

eklenerek 12 kata yükselmiştir.)  

Home İnsurance Binası’nda uygulanmıştır. Bu bina, yüksek binalar ile ilgili uluslararası 

bir araştırma ve yayın kuruluşu olan The Council On the Tall Building and Urban 

Habitat” tarafından dünyanın ilk gökdeleni olarak kabul ve ilan edilmiştir (Öke, 1989).  

 
 

Şekil 2.2.4. Home Insurance Building – 1885 (Marshall, 2015) 

Zaman içinde çeşitli yöntemler geliştirilip (Bessemer, Siemens-Martin, Thomas vb. gibi) 

demir sıvı haldeyken arıtılarak dökme çelik üretimine başlanmıştır. 1875 yılından sonra 

font kullanımı yerine daha büyük çekme dayanımına sahip olan dövme çelik ve ardından 

da dökme çelik üretimine başlanmıştır. 20. yüzyıl başından itibaren de elektrikli fırınların 

kullanımı yaygınlaşmıştır (Özhendekçi, 2009). Üretimdeki bu yeniliklerle birlikte 1876 

yılında ilk çelik karkas bina olan Diserington Flax Mill (Şekil 2.2.5.) yapılmıştır. 



 

 

 

 

 

19 

 

Tamamen demir çerçeve sistem ile inşa edilen ilk bina olan Ditherington İplik Fabrikası, 

mühendis Charles Bage tarafından tasarlanmıştır. Çevresindeki diğer endüstriyel 

binalarla birlikte bir yapı grubu oluşturan ana üretim binası, demir ve çelik çerçeve 

strüktürlü yapıların atası olarak kabul edilir (Dick, Tarih yok). 

 
 

Şekil 2.2.5. Disherington Flax Mill – 1876 (Wikipedia, Tarih yok) 

 

Gelişen teknoloji ile birlikte seri üretime geçilerek ekonomik bir malzeme haline gelen 

çeliğin yapılarda kullanımı giderek artmıştır. 1889 yılında Fransız İhtilalinin 100. Yılında 

Fransa’nın Paris şehrinde Gustavo Eiffel tarafından yapılan Eiffel Kulesi (Şekil 2.1.5.) 

ile adeta demir çağının simgesi olmuş ve geleceğin malzemesi olarak mimaride varlığını 

ispatlamıştır.  

Değişen toplumların yaşam biçimleri ve buna bağlı olarak mekansal ihtiyaçları da değişir. 

Endüstri Devrimi ile birlikte büyük açıklıklı, kolonsuz geniş iç mekanlara veya kentlerde 

yoğunlaşan nüfusu barındıracak çok katlı yüksek binalara olan ihtiyaç, yapı 

strüktürlerinde yüksek mukavemetli bir malzeme kullanılmasını zorunlu kılmıştır (Öğüt, 

2006). Endüstri Devriminden sonra fonksiyonel ihtiyaçlar sonucu ortaya çıkan demiryolu 

istasyonları, fabrika ve atölye binaları, sergi ve fuar yapıları, uçak hangarları, çok katlı 

konut ve ofis yapıları gibi yapı tiplerinin inşası, çelik malzemenin strüktürel olarak 

kullanımıyla mümkün olmuştur (Eren, 2014). 



 

 

 

 

 

20 

 

Endüstri Devrimi sonrası, yapılarda kullanılan çelik malzemenin en çarpıcı örneklerinden 

biri Empire State Binası’dır (Şekil 2.2.6.). New York’ta 1931 yılında tamamlanan bu 

gökdelen, 381 metre yüksekliği ile o dönemde dünyanın en yüksek binası unvanını 

kazanmıştır. Çelik iskelet sistemi sayesinde, yapının yüksekliği ve dayanıklılığı artırılmış, 

geniş ofis alanları yaratılmıştır. Bina, iç mekanların esnek bir şekilde düzenlenmesine 

olanak tanırken, çelik kolonlar ve kirişlerin kullanımı sayesinde, depreme dayanıklılığı 

artırarak güvenliği de ön planda tutar. Empire State Binası, çelik yapılarla ilgili yenilikçi 

mühendislik çözümlerinin ve ikonik mimari tasarımların bir araya geldiği bir başyapıt 

olarak, dünya genelinde birçok yapıya ilham vermeye devam etmektedir. 

 
 

Şekil 2.2.6. Empire State Binası – 1931 (Yousuf, 2024) 

 

Çelik malzemenin gelişimi mimarların tasarımlarında daha özgür olmalarını ve fikirlerini 

daha cesur bir şekilde ifade etmelerini sağlamıştır. Yapı teknolojilerindeki bu yenilik, 

mimarların çeliğin sunduğu hafiflik, dayanıklılık ve geniş açıklık geçebilme özelliklerini 

keşfetmeleriyle, geleneksel yapı malzemelerine kıyasla daha özgün ve yenilikçi projeler 

üretmelerine olanak tanımıştır. Çelik, sadece bir yapı elemanı olarak değil, aynı zamanda 

estetik ve fonksiyonel bir bileşen olarak da mimariyi dönüştürmüştür.  



 

 

 

 

 

21 

 

Bu dönemde mimarlar, çeliğin sağladığı esneklik sayesinde daha geniş iç mekanlara 

sahip, hafif ve yüksek yapılar tasarlayabilmişlerdir. Böylelikle, çelik malzemenin 

kullanımıyla inşa edilen yapılar, sadece büyüklük ve yükseklik açısından değil, aynı 

zamanda mimari ifade bakımından da önemli bir gelişim göstermiştir. Çelik, mimaride 

form ve işlevin daha önce ulaşılmayan bir uyum içerisinde birleşmesine olanak tanıyarak, 

modern yapıların temel malzemelerinden biri haline gelmiştir.    

 

2.2.2. Çeliğin Mimaride Kullanım Alanları  

 

Çelik, demir ve karbonun belirli oranlarda bir araya gelmesiyle oluşan bir alaşım olup, 

inşaat, otomotiv, enerji sektörü gibi birçok alanda yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. 

Genellikle, karbon içeriğine göre düşük, orta ve yüksek karbonlu çelikler olarak 

sınıflandırılan bu malzeme, çeşitli fiziksel ve mekanik özellikleri sayesinde birçok 

sektörde önemli bir rol oynamaktadır. Düşük karbonlu çelikler, yüksek şekil verilebilirlik 

ve kaynaklanabilirlik özellikleri taşırken, yüksek karbonlu çelikler sertlik ve dayanıklılık 

açısından avantajlar sunar. Çeliğin ana bileşeni olan demir, çekirdek yapıyı oluştururken, 

karbon ise çeliğin sertliğini ve dayanıklılığını artırmaktadır. Ayrıca, çeliğin alaşım 

elementleri ile zenginleştirilmesi, onun korozyona dayanıklılığını, sıcaklık dayanımını ve 

diğer mekanik özelliklerini iyileştirir.  

Çelik, otomotiv endüstrisinde, çeşitli makinelerin, ekipmanların imalatında yaygın olarak 

kullanılmakta ve özellikle yüksek dayanıklılık gerektiren uygulamalarda öne 

çıkmaktadır. Enerji sektöründe ise çelik, enerji santrallerinin yapımında, boru hatlarında 

ve rüzgar türbinleri gibi uygulamalarda önemli bir rol oynamaktadır. Son olarak, çelik, 

mutfak eşyaları, beyaz eşyalar ve diğer tüketim ürünlerinde de sıklıkla kullanılmakta ve 

paslanmaz çelik, bu ürünlerin hijyenik olmasını ve uzun ömürlü olmasını sağlamaktadır.  

Tüm bu özellikleriyle modern sanayinin vazgeçilmez bir malzemesi haline gelen çelik, 

mimaride ise yapısal bütünlük ve estetik açısından kritik bir malzemedir. Yüksek 

mukavemeti sayesinde büyük açıklıklar ve yüksek yapılar inşa etmek için idealdir. Aynı 

zamanda çeliğin hafifliği, yapıların toplam ağırlığını azaltarak temel sistemlerde 

ekonomik ve yapısal avantajlar sağlar. Çeliğin esnek yapısı, depreme dayanıklı binaların 

tasarımında önemli bir rol oynarken, korozyona dayanıklı türleri özellikle dış cephe 

kaplamalarında tercih edilir.. 



 

 

 

 

 

22 

 

Mimaride kullanılan çelikler, üretim süreçlerine göre Sıcak Haddelenmiş Çelikler ve 

Soğuk Haddelenmiş Çelikler olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Sıcak haddelenmiş 

çelik, yüksek sıcaklıklarda (genellikle 900 °C ve üzeri) şekillendirilen ve işlenen bir çelik 

türüdür. Bu işlem, malzemenin daha kolay işlenmesini ve iç gerilmelerin azaltılmasını 

sağlar. Sıcak haddeleme çelikleri, inşaat yapılarında, köprülerde, sütunlarda, 

kirişlerde ve çerçeve yapılarında yaygın olarak kullanılır. Bu tür çeliğin mimarideki en 

etkileyici kullanım örneklerinden biri, 1889 yılında Gustave Eiffel tarafından tasarlanan 

Eiffel Kulesidir. Kule, sıcak haddeleme çeliğinin sağladığı dayanıklılık ve esneklik 

sayesinde dönemin mühendislik harikalarından biri olmuştur. 

Öte yandan, Soğuk haddelenmiş çelik oda sıcaklığında işlenir ve bu sayede daha ince, 

hassas ve yüzey kalitesi yüksek ürünler elde edilir. Bu çelik türü, ince duvarlı yapılar, 

iç mekan bölmeleri ve otomotiv parçaları gibi alanlarda kullanılır. Mimari 

kullanımlarına örnek olarak, 1902 yılında tamamlanan New York’taki Flatiron Binası 

(Şekil 2.2.7.) gösterilebilir. İkonik üçgen formuyla dikkat çeken bu yapının iç çerçeve 

elemanlarında soğuk haddelenmiş çelik kullanılmıştır. Böylece hem yapının estetik 

görünümü desteklenmiş hem de ince ve hafif çelik elemanlarla taşıyıcı sistem 

güçlendirilmiştir. 

 

 
 

Şekil 2.2.7. The Flatiron Building – 1902 (Davies, 2024) 



 

 

 

 

 

23 

 

Çizelge 2.1. Sıcak ve Soğuk Haddeleme Çeliği Arasındaki Farklar 

 

Özellik Sıcak Haddeleme  Soğuk Haddeleme  

İşlem Sıcaklığı  Yüksek (900-1200°C) Oda Sıcaklığında  

Yüzey Kalitesi Orta-Düşük Yüksek 

İç Gerilimler  Düşük Yüksek 

Kullanım Alanları İnşaat-Sanayi Otomotiv-Beyaz Eşya 

Mukavemet Orta  Yüksek  

 

Sıcak ve soğuk haddeleme arasındaki farklılıklar (Çizelge 2.1.), çelik malzemelerin 

üretiminden nihai kullanıma kadar olan süreçlerde önemli rol oynar. Sıcak haddeleme, 

çeliğin yüksek sıcaklıklarda işlenmesiyle karakterize edilirken, bu işlem sırasında 

malzeme, elastik limitini aşmadan daha kolay şekillenir. Bunun sonucunda, iç 

gerilimlerin azalması ve büyük hacimlerde yüksek dayanıklılık sağlanması gibi avantajlar 

ortaya çıkar. Ancak, bu süreçte oluşan yüzey kalitesi, soğuk haddelemeye kıyasla 

genellikle daha düşük seviyelerde kalır. Dolayısıyla, sıcak haddelenmiş çelik ürünler, 

büyük yapısal elemanlar için uygun olsa da estetik gereksinimlerin yüksek olduğu 

projelerde yetersiz kalabilir. 

Soğuk haddeleme ise, malzemenin oda sıcaklığında şekillendirilmesi ile karakterizedir ve 

bu, daha pürüzsüz yüzeyler ve artırılmış mukavemet sağlar. Soğuk işleme, malzeme 

yapısında deformasyon meydana getirdiğinden, çeliğin sertliği ve dayanıklılığı artar. 

Ancak bu süreç, iç gerilimlerin birikmesine yol açabilir, bu da bazı durumlarda ek ısıl 

işlem gerektirebilir. Soğuk haddeleme, özellikle otomotiv endüstrisi ve hassas mimari 

uygulamalarda ön plana çıkarken, estetik ve fonksiyonel gereksinimleri aynı anda 

karşılaması açısından büyük önem taşır. 

Sonuç olarak, sıcak ve soğuk haddeleme, çeliğin yapısal özelliklerini ve kullanım 

alanlarını belirlemede kritik bir etkiye sahiptir. Mimaride ve mühendislikte, hangi 

yöntemin tercih edileceği, projenin ihtiyaçlarına ve malzemenin özelliklerine bağlı olarak 

dikkatlice değerlendirilmelidir. Her iki yöntemin de avantajları ve dezavantajları 

bulunmakla birlikte, doğru seçimin yapılması, yapının performansı ve sürdürülebilirliği 

açısından hayati önem taşır. 



 

 

 

 

 

24 

 

Mimaride kullanılan çelik malzemeleri Üretim Yöntemlerine Göre sınıflandırdığımızda 

ise; Bessemer Yöntemi, Thomas Yöntemi, Siemens-Martin (Açık Ocak Fırın) Yöntemi, 

Linz-Donawitz (Bazik Oksijen) Yöntemi ve Herreout (Elektrik Arkı Fırını) Yöntemidir. 

1- Bessemer Yöntemi: İngiliz mühendis Henry Bessemer'in 1855 yılında patentini 

aldığı yöntem, büyük ölçekli çelik üretiminin başlangıcını simgelemektedir. 

Bessemer’in tasarladığı fırın, iç yüzeyi ısıya dayanıklı silis katkılı ateş tuğlalarıyla 

kaplanmış olan armut şeklindeki bir kaptan oluşmaktadır. Bu konvertör, yan 

eksenlerinde dönebilme yeteneği sayesinde, eriyen demirin ve ayrışan cürufun 

kaptan çıkarılarak yerine yeni demir eklenmesine olanak tanır.  

 
 

Şekil 2.2.8. Bessemer Dönüştürücüsü (Öztürk, 2008) 

 

Ayrıca sistemin alt bölümünde yer alan hava kanallarından 15 dk. süresince hava 

üflenerek karışımın içerisindeki Karbon, Oksijen ile yakılarak karışımın Karbon 

oranı istenilen düzeyde ayarlanabilmektedir (Wente vd., 2024). Bu sistemin en 

büyük olumsuzluğu cevher içerisindeki Sülfür ve Fosfor miktarının 

ayrıştırılamaması sebebiyle üretilen pik demirinin yapısındaki elementlerin 

malzemenin kırılganlığını arttırması ve biçim verme imkanlarını kısıtlaması 



 

 

 

 

 

25 

 

olmuştur (Barış, 1998). Bu konvertör ile istenilen kalitede malzeme elde etmek 

için içerisinde düşük miktarda Fosfor ve Sülfür içeren demir kullanılması 

gerekmektedir. Bu yüzden üretilen pik demirin maliyeti, daha kolay bulunabilen 

yüksek miktarda Fosfor içeren cevherleri kullanarak yapılan üretime oranla daha 

maliyetli olmaktadır. Daha sonraki yıllarda Sidney Gilchrist Thomas ve Percy 

Gilchrist’in geliştirdiği yöntem ile bu sorun çözülmüş ve istenilen kalitede, çok 

miktarda çelik üretilmeye başlanmış, 1900’de dünya çelik üretimi 50 milyon tona 

ulaşmıştır (Wente vd., 2024).  

2- Thomas Yöntemi: 1878’de Sidney Gilchrist Thomas ve Percy Gilchrist’in 

geliştirdiği bu yöntem ile Bessemer çeliğinin yapısında bulunan fazla fosfor ve 

sülfür elementlerinin ayrıştırılması hedeflenmiştir. Thomas konvertörünün iç 

yüzeyi Bessemer konvertöründen farklı olarak silis katkılı ateş tuğlaları yerine 

dolomit katkılı tuğlalar ile kaplıdır (Tüter, 2018). Ayrıca konvertörün içerisine 

fazla fosfor ve sülfürü tutması için demir cevheri ile birlikte kireç taşı da 

eklenmektedir. Burada üretilen çelik ise üretim aşamasında konvertör içerisinde 

temas eden yüksek miktarda Azotlu gaz sebebiyle hala istenilen sertlik ve 

biçimlendirme özelliğine sahip değildir (Wente vd., 2024). Thomas Yönteminde 

yüksek miktarda Fosfor ve Sülfür içeren demir cevherinin kullanılması, Bessemer 

yöntemine uygun olmayan düşük kaliteli cevherlerden de çelik üretimi 

yapılmasına imkan sağlayarak maliyeti düşürmüştür. Fakat üretilen çeliğin 

kalitesi Siemens-Martin yönteminde üretilen çeliğe göre düşüktür.  

3- Siemens-Martin (Açık Ocak Fırın) Yöntemi: Açık ocak yöntemi; 1860’lı 

yıllarda Fransız Pierre Martin ve Emelie Martin tarafından bulunan yöntemin daha 

sonraki yıllarda Alman asıllı İngiliz metalürjist Karl Wilhelm Siemens ve 

kardeşleri tarafından geliştirilmesi ile ortaya çıkan bir çelik üretim yöntemidir. 

(Wente vd., 2024).  



 

 

 

 

 

26 

 

 
 

Şekil 2.2.9. Siemens-Martin Açık Ocak Fırın (Makina Eğitimi, Tarih yok) 

Bu yöntem, Bessemer yönteminin geliştirilmesi kadar yenilikçi ve ilginç 

olmamasına karşın üretim maliyetinin azaltılması konusunda getirdiği özellikler 

bakımından oldukça avantajlıdır. İç yüzeyi ısıya dayanıklı tuğlalarla örülmüş 

yassı biçimli ve sığ bir tank olan fırın, yansımalı fırın olarak da bilinmektedir. 

Fırının her iki tarafında yine tuğla ile örülmüş gaz odaları bulunmaktadır ve 

çalışma prensibine göre bu gaz odalarından ana gövdeye ön ısıtma uygulanmış 

gaz üflenerek ana gövdenin iç sıcaklığı artırılmaktadır. Bu şekilde fırına yüklenen 

demir ve kireçtaşı eritilir ve demir içerisindeki Karbon oranı istenilen düzeye 

getirilerek çelik üretilmiş olur (Elliott, 1992). Siemens-Martin yöntemi ile çelik 

üretimi 8 ila 16 saatte yapılabilmektedir. Bu sürecin uzun sürmesi enerji ve iş gücü 

maliyetlerini artırarak ekonomik verimliliği düşürür. Ayrıca, fırının sürekli 

çalışması daha fazla yakıt tüketimine yol açar. Üretim kapasitesi, modern 

yöntemlere kıyasla düşük kalırken, zaman yönetimi ve verimlilik açısından da 

yetersizdir. Sürecin bu kadar uzun olması, sıcaklık ve kimyasal bileşimlerin 

dengede tutulmasını zorlaştırarak kalite kontrolünü güçleştirir ve hataya açık bir 

ortam yaratır. Tüm bu sebeplerden dolayı Siemens-Martin yöntemi, modern çelik 



 

 

 

 

 

27 

 

üretim teknikleri (örneğin; bazik oksijen, elektrik ark ocakları) karşısında rekabet 

gücünü yitirerek giderek terk edilmektedir. 

4- Linz-Donawitz (Bazik Oksijen) Yöntemi: Çelik üretiminde oksijenle çalışan 

dört temel yöntem bulunmaktadır: LD, LD Pompey, Kaldo ve Rotor. LD yöntemi, 

1952-1953 yıllarında ilk kez Avusturya'nın Linz ve Donawitz kentlerinde 

kullanılmaya başlanmıştır. Bu nedenle, yönteme Linz-Donawitz adı verilmiş ve 

kısaca LD yöntemi olarak anılmaya başlanmıştır.  

Açık fırın yönteminde karşılaşılan en büyük problem, üretim esnasında metal ve 

cüruf arasında tepkimelerin tamamlanmasının çok zaman alması ve buna bağlı 

olarak enerji kaybı yaşanması olmuştur. Bu problemin çözümü ise konventör 

içerisinde bulunan demir ve cüruf karışımı üzerine basınçlı saf Oksijen gazı 

püskürtme ile çözülmüştür. 1949 yılında Avusturya’da geliştirilen ve Linz-

Donawitz (LD) olarak bilinen yeni yöntemde, Bessemer konvertöründeki gibi 

armut biçimli konvertör içine yüksek miktarda Oksijen gazı püskürtülmektedir. 

Açık ocak fırın yönteminde (Siemens-Martin) cüruf üzerine bünyesinde Azot gazı 

bulunan hava üflenmesine karşın, geliştirilen yeni yöntemde saf Oksijen gazı 

üflenmekte dolayısı ile konvertöre hurda yüklenmesine gerek kalmamakta ve bu 

fazladan ısı üretilmesi ihtiyacını ortadan kaldırmaktadır. Daha kısa sürede daha 

fazla çelik üretiminin önünü açan bu gelişme 1960 yılından sonra bütün dünyada 

Siemens-Martin ve Bessemer yöntemlerinin yerini almıştır (Wente vd., 2024). 

Linz-Donawitz (Bazik Oksijen) yöntemi, çelik üretiminde verimliliği artıran 

modern bir teknolojidir. En büyük avantajı, üretim süresinin oldukça kısa 

olmasıdır; yüksek basınçlı oksijenin erimiş ham demire üflenmesiyle 30-50 

dakika gibi bir sürede yüksek kaliteli çelik elde edilir. Bu hız, enerji ve iş gücü 

maliyetlerini düşürerek ekonomik verimlilik sağlar. Bu yöntemle çelik üretimi, 

entegre bir tesise ihtiyaç duymasına rağmen, yüksek kapasitesi, ek enerji 

gerektirmemesi ve hızlı üretim sağlaması gibi avantajları nedeniyle tercih 

edilmektedir.  



 

 

 

 

 

28 

 

 
 

Şekil 2.2.10. LD Konvertörü (Shah, Tarih yok) 

 

5- Herreout (Elektrik Arkı Fırını) Yöntemi: Çelik yapımında uygulanan elektrik 

ark ocağı, 1889 yılında Paul Héroult tarafından icat edilmiştir (Madias, 2014). 

Fırına yüklenen malzemeyi, ısıtmak yerine yüksek voltajda elektrik vererek 

1800℃’ye kadar ısıtmak mümkündür. Ayrıca elektrik arkı fırınları ile pik demir 

kullanılmadan hurda ya da soğuk demir kullanılarak üretim yapılabilmesi ve 

üretimin istenildiğinde durdurulabilmesi gibi avantajları ve demir-çeliğin bu 

yöntemle üretiminin çok daha ekonomik olması yeni tekniğin çok hızlı 

yayılmasını sağlamıştır. Günümüzde çelik üretiminin %33’ü elektrik arkı 

fırınlarında üretilmektedir (Wente vd., 2024). 

Elektrik arkı fırını diğer yöntemler içerisinde en iyi sonucu veren çelik üretim 

yöntemidir. Yükleme kapasitesi ortalama 150 ton olan bu fırınların gövdesi 

yuvarlak, içi ateşe dayanıklı tuğla ile astarlıdır ve derinliği azdır. Fırının kubbe 

biçimindeki tavanı açılabildiği için soğuk hurda demir buradan yüklenir. Bu 

yöntem metalin çok yüksek derecede arıtımını sağlar. Fırını ısıtmak için gerekli 

ısı da tavandan aşağı doğru uzanan üç karbon elektrotun ürettiği elektrik arkı ile 

sağlanır. Bu fırında da pik demir kullanılabilir ama daha çok hurda demir-çelik 

kullanılmaktadır (Öğüt, 2006). Üstün nitelikli, özel alaşım çelikleri genellikle 

elektrik arkı fırınlarında üretilir. Elektrik arkı fırınlarının ısı kaynağı, kazanda 

gelişen kimyasal tepkimelerden bağımsız olup, kolayca denetlenebilir. Bu 



 

 

 

 

 

29 

 

nedenle alaşımda bulunması istenen elementler, potaya sonradan eklenmek yerine 

doğrudan fırındaki eriyiğe katılabilir. Elektrik arkı fırınları bu üstünlüğü ile 

paslanmaz çelikler gibi hemen hemen bütün üstün nitelikli özel alaşım çeliklerinin 

üretiminde diğer yöntemlerin önüne geçmiştir (Öğüt, 2006; Öztürk, 2008). 

 
 

Şekil 2.2.11. Elektrik Arkı Fırını (Elektrikmen, Tarih yok) 

Her çelik üretim yöntemi, kullanıldığı dönemin ihtiyaçlarına yanıt vererek mimaride 

köklü dönüşümlere zemin hazırlamıştır. Bu yöntemlerin her biri, teknolojik ilerlemelerle 

birlikte gelişerek mimari tasarımda hem işlevsel hem de estetik açıdan yeni standartlar 

belirlemiş; dayanıklılığı artırırken malzeme kullanımında esneklik sunmuştur. Böylece 

çelik, sanayi çağından bugüne kadar mimarinin vazgeçilmez bir yapı taşı haline gelmiştir. 

Bessemer Yöntemi, düşük maliyetle büyük miktarlarda çelik üretimini mümkün kılarak 

demiryolu ağları ve yüksek yapılar için temel oluşturmuş. Thomas Yöntemi, fosfor içeren 

demir cevherlerinin işlenebilmesini sağlamıştır. Siemens-Martin Yöntemi ise yüksek 

kaliteli çelik üretimiyle geniş açıklıklı köprüler ve anıtsal yapılar inşa edilmesinde etkili 

olmuştur. Linz-Donawitz Yöntemi, özellikle savaş sonrası dönemde çelik üretimini 

hızlandırarak uluslararası tarzda yapılar ve endüstriyel projelerin çoğalmasını sağlamıştır. 

Heroult Yöntemi ise geri dönüşümden elde edilen çeliğin kullanımını teşvik ederek 

sürdürülebilir yapılaşma süreçlerine öncülük etmiştir. Tüm bu çelik üretim yöntemlerinin 

karşılaştırılması, Çizelge 2.2'de gösterilmiştir.  



 

 

 

 

 

30 

 

Çizelge 2.2 Çelik Üretim Yöntemleri Karşılaştırması  

 

Çelik Üretim 

Yöntemi  

Geliştirici Önemli 

Özellikler 

Avantajlar Dezavantajlar 

Bessemer 

Yöntemi  

Henry 

Bessemer 

Armut 

şeklindeki 

konventör, silis 

katkılı tuğlalar, 

yan eksende 

dönebilme 

özelliği  

Hızlı üretim 

(15dk.) büyük 

ölçekli üretimin 

başlangıcı 

Fosfor (P) ve 

Sülfür (S) 

ayrıştırılamaz; 

kırılgan çelik 

üretimi, düşük 

kaliteli cevher 

kullanılamaz 

Thomas 

Yöntemi  

Sidney 

Gilchrist 

Thomas & 

Percy Gilchrist  

Dolomit katkılı 

tuğla, kireç taşı 

ile fosfor ve 

sülfür 

giderilmesi 

Düşük kaliteli 

cevherden çelik 

üretimi, daha 

düşük maliyetli 

üretimi  

Yüksek azotlu 

gazlar çeliğin 

kalitesini 

düşürür 

Siemens-

Martin 

Yöntemi  

Pierre & 

Emelie Martin, 

Karl Wilhelm 

Siemens 

Açık ocak fırın, 

ön ısıtmalı gaz 

odaları  

Esnek üretim, 

fosfor ve 

sülfürlü 

cevherlerin 

işlenebilirliği  

Üretim süreci 

uzun (8-16 saat) 

yüksek enerji ve 

iş gücü maliyeti  

Linz-

Donawitz 

(LD) Yöntemi  

Avusturalyalı 

metalürjistler 

Armut biçimli 

konventör, 

basınçlı oksijen 

püskürtme  

Hızlı üretim (30-

50 dk), yüksek 

kapasite, ek 

enerji 

gerektirmez  

Yüksek yatırım 

maliyeti, entegre 

tesise ihtiyaç 

duyar  

Herreout 

(Elektrik Arkı 

Fırını) 

Yöntemi  

Paul Heroult  Yüksek voltajlı 

elektrik ile 

1800℃’ye kadar 

ısıtma  

Hurda veya 

soğuk demir 

kullanımı, 

üretim 

gerektiğinde 

durdurulabilir, 

çevre dostu 

üretim 

Yüksek enerji 

maliyeti, 

hammaddenin 

sağlığı kaliteyi 

etkiler  



 

 

 

 

 

31 

 

Çelik, modern mimaride ve inşaat sektöründe hem dayanıklılığı hem de esnekliğiyle öne 

çıkan bir malzeme olmanın yanı sıra, sürdürülebilirlik açısından da önemli avantajlar 

sunar. Tamamen geri dönüştürülebilir olması, çeliği çevresel etkileri azaltan bir seçenek 

haline getirmektedir. Geri dönüşüm sürecinde çelik, fiziksel özelliklerini kaybetmeden 

defalarca yeniden kullanılabilir, bu da doğal kaynakların korunmasına ve atık miktarının 

azaltılmasına katkıda bulunur. Ayrıca, çelik üretiminde kullanılan hurdaların yeniden 

işlenmesi, enerji tüketimini ve karbondioksit emisyonlarını büyük ölçüde düşürür. 

Karbon ayak izi, bir ürünün veya faaliyetin çevreye olan etkisini, özellikle atmosfere 

salınan karbondioksit miktarını ifade eden bir ölçüttür. Çelik malzeme, geri dönüşüm 

sürecinde primer üretime kıyasla %70-90 oranında daha az karbon emisyonu 

oluşturabilir. Bu özellik, çeliği, inşaat sektörü gibi yüksek karbon salımı yapan alanlarda 

önemli bir sürdürülebilirlik aracı haline getirir. Üstelik çelik, binaların enerji verimliliğini 

artıracak şekilde tasarlanarak ısı yalıtımı ve güneş enerjisi sistemleri gibi uygulamalara 

entegre edilebilir.  

Çelik malzeme hem çevresel etkilerin azaltılmasına hem de döngüsel ekonomi 

prensiplerinin desteklenmesine olanak tanır. Çeliğin bu özellikleri, sürdürülebilir mimari 

tasarımlarda sadece estetik ve yapısal bir unsur değil, aynı zamanda çevresel 

sorumluluğun bir ifadesi olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, çelik malzeme, 

düşük karbon ayak izine sahip bir geleceğin inşasında önemli bir role sahiptir. 

Çeliğin mimaride kullanımı, yalnızca yapısal bir gereklilik değil, aynı zamanda tasarım 

estetiği ve sürdürülebilirlik açısından da çağdaş mimaride önemli bir role sahiptir. Geri 

dönüştürülebilir yapısı sayesinde çevresel etkileri minimize ederken, yüksek mukavemeti 

ve esnekliği, mimarların cesur ve yenilikçi tasarımlar geliştirmesine olanak tanır. Aynı 

zamanda, çeliğin hafifliği ve dayanıklılığı, büyük açıklıkların ve karmaşık geometrilerin 

uygulanmasını mümkün kılar. Bu özellikler hem ekonomik hem de çevresel faydaları bir 

araya getirerek çeliği modern mimarinin vazgeçilmez bir yapı malzemesi haline getirir. 

 

 



 

 

 

 

 

32 

 

2.3. Cam Malzemenin Mimaride Kullanımı  

 

Bronz çağından bu yana (M.Ö. 3000), birçok farklı alanda ve formda kullanılan cam, ilk 

olarak silisyum (topraktan), kireç ve birtakım alkalilerin karışımından oluşturulmuş, 17. 

yüzyılda kurşunlu camın keşfine kadar da temel içeriğinde herhangi bir değişiklik 

yapılmamıştır (Klein ve Llyod, 2000).  

Cam en yaygın anlamıyla toprak bileşenlerinden oluşan, ısıyla şekillendirilen, sert, 

kırılgan ve saydam bir malzemedir. Üretim aşamasında katı bileşenler tamamen 

eriyinceye kadar ısıtılır, sonrasında hızlı bir biçimde soğutularak kristalize olmadan katı 

hale gelmesi sağlanır. (Bell, 2006) 

Cam, modern mimaride estetik, işlevsellik ve teknik gereksinimleri bir araya getiren 

önemli bir yapı malzemesidir. Cam, teknik özellikleri bakımından da mimaride önemli 

avantajlar sunar. Isı yalıtımlı çift cam sistemleri, enerji verimliliğini artırarak yapıların 

sürdürülebilirliğini desteklerken, temperli ve lamine cam gibi türler, güvenlik açısından 

kritik yapılarda tercih edilir. Ayrıca, camın çeşitli kaplamalarla modifiye edilmesi, güneş 

kontrolü ve yalıtım performansını iyileştirir. Bu özellikleri sayesinde cam hem konut hem 

de ticari yapılar başta olmak üzere farklı alanlarda yaygın olarak kullanılır. 

Özellikle yüksek katlı binalar, müzeler ve kamu yapıları gibi büyük ölçekli projelerde 

cam malzemesi, modern mimariyi tanımlayan bir unsur haline gelmiştir. Geniş cam 

cepheler, yapının çevresiyle olan etkileşimini artırırken, kullanıcı deneyimini de 

iyileştirir. Örneğin, ticari binalarda kullanılan şeffaf cephe sistemleri, iç mekanların dış 

dünyayla görsel bağlantısını güçlendirir ve binanın kimliğini vurgular. Camın bu çok 

yönlü kullanımı, yalnızca estetik kaygıları karşılamakla kalmaz, aynı zamanda 

sürdürülebilir ve işlevsel tasarım çözümleri sunar. 

Cam üretimi, doğal malzemelerin yüksek sıcaklıklarda eritilerek katı bir amorf malzeme 

haline dönüştürülmesiyle gerçekleşen bir süreçtir. Temel hammaddesi silis kumu olan 

cam, genellikle kireç taşı ve soda külü gibi katkı maddeleriyle zenginleştirilir. Üretim 

süreci, hammaddelerin belirli oranlarda karıştırılması ve yüksek sıcaklıkta (yaklaşık 

1700°C) eritilmesiyle başlar. Eriyen karışım, homojen bir yapıya ulaşana kadar karıştırılır 

ve ardından şekillendirme aşamasına geçilir. Şekillendirme, düz cam üretiminde döküm 



 

 

 

 

 

33 

 

ve çekme yöntemleriyle, şişe veya bardak gibi ürünlerde ise üfleme ya da presleme 

yöntemleriyle yapılır. Şekillendirilen cam, yavaş soğuma işlemi olan tavlama ile iç 

gerilimlerden arındırılarak dayanıklılığı artırılır. Son olarak yüzey işlemleri ve kalite 

kontrol aşamalarıyla nihai ürün elde edilir. 

Cam üretim sürecinde teknoloji ve inovasyon hem üretim verimliliğini artırmak hem de 

çevresel etkileri minimize etmek için kritik bir rol oynamaktadır. Örneğin, eritme 

fırınlarında enerji tüketimini azaltmak amacıyla daha verimli ısıtma sistemleri 

geliştirilmiş, bunun yanı sıra karbon salınımını düşürmek için alternatif yakıt kaynakları 

ve elektrikli fırınlar kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca, camın geri dönüştürülebilir bir 

malzeme olması, üretim süreçlerinde atık miktarını azaltma ve doğal kaynakların 

korunması açısından avantaj sağlamaktadır. 

Modern cam üretiminde dijitalleşme ve otomasyon, süreçlerin hassas bir şekilde kontrol 

edilmesine olanak tanımaktadır. Özellikle, üretim hattında kullanılan sensörler ve veri 

analitiği, kalite kontrol süreçlerini optimize ederken, insan hatasını minimize ederek 

üretim verimliliğini artırmaktadır. Cam türlerinin çeşitliliği de artmış, düz camların yanı 

sıra temperli, lamine ve kaplamalı cam gibi özel üretim yöntemleri, farklı endüstriler için 

özelleştirilmiş çözümler sunmaya başlamıştır. Cam üretimi, tarihsel olarak geleneksel bir 

el sanatından modern bir endüstriye evrilmiş ve mimariden otomotive, teknolojiden 

sağlık sektörüne kadar birçok alanda vazgeçilmez bir malzeme olarak konumlanmıştır. 

Sürekli gelişen bu sektör hem yenilikçi malzeme tasarımı hem de çevresel 

sürdürülebilirlik açısından önemli bir potansiyele sahiptir. 

Gelişen üretim teknikleri sayesinde cam yalnızca tasarım öğesi değil, aynı zamanda 

yapısal bir eleman olarak da kullanılmaktadır. Cepheler, çatı ışıklıkları, bölme duvarlar, 

korkuluklar ve merdiven basamaklarının yanı sıra cam, artık kolonlar ve duvarlar gibi 

taşıyıcı elemanlarda da tercih edilmektedir. Yüksek mukavemetli camlardan yapılan cam 

kolonlar, yapıya şeffaflık ve zarafet kazandırırken geniş açıklıkların desteklenmesine 

olanak tanır. Cam duvarlar ise mekanları bölmeden ayırmak için ideal bir çözüm sunarak 

geleneksel duvarlara göre daha hafif ve geçirgen bir yapı sağlar.  



 

 

 

 

 

34 

 

Bu elemanlar, iç ve dış mekanlar arasında güçlü bir görsel bağlantı kurarak doğal ışığın 

iç mekana etkili bir şekilde yayılmasına imkan verir. Şeffaf yüzeylerin kullanımı, yapı 

kabuğunun sınırlarını belirsizleştirir, iç ve dış mekan geçişlerini akıcı hale getirir ve 

mekanda genişlik hissi yaratır. Böylece camın mimarideki kullanımı, yapılara hem teknik 

bir esneklik hem de ferah bir atmosfer kazandırır. 

Cam malzemesi, modern mimarinin temel bileşenlerinden biri haline gelerek mimarlara 

hem estetik hem de işlevsel açıdan büyük bir tasarım özgürlüğü sunmaktadır. Yüksek ışık 

geçirgenliği sayesinde mekanların doğal ışıkla dolmasını sağlayan cam, aynı zamanda 

çeşitli kaplama ve lamine teknolojileri ile enerji verimliliği, yalıtım ve güvenlik gibi 

performans beklentilerini de karşılayacak şekilde geliştirilmektedir. Bu çok yönlü 

yapısıyla cam, cephe kaplamalarından iç mekan bölme elemanlarına, taşıyıcı kolonlardan 

çatı ışıklıklarına kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir. Böylelikle cam, yapıların 

teknik gereksinimlerini karşılamanın ötesinde, mimari tasarımda şeffaflık, açıklık ve 

zarafet duygusunu da güçlendirir. Mimaride camın bu şekilde kullanımı, hem yapıların 

dış çevreyle uyum içinde olmasına hem de estetik beklentilere yanıt veren modern ve 

yenilikçi mekanların yaratılmasına imkan tanır. 

 

2.3.1. Yapı Malzemesi Olarak Camın Tarihçesi  

 

5000 yıllık bir geçmişe sahip olan cam, en eski yapı malzemelerinden biridir. Bu süreçte 

cam üretimi için en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilen cam üflemede 

kullanılan piponun keşfi olmuştur. Üfleme yöntemi, camın ince ve saydam bir tabaka 

şeklinde üretilmesine olanak sağlamıştır. Sonraki dönemde düz cam, Romalılar 

tarafından döküm yöntemiyle üretilmeye başlanmıştır (Bell, 2006). Yapılan araştırmalar 

camın mimari de kullanımının ilk kez M.S. 1. yüzyılda olduğunu göstermektedir. 

Romalılar tarafından üretilen bu camlar Pompeii ve Herculaneum’da bulunan villaların 

pencere boşluklarında kullanılmıştır (Schittich, 2007). 



 

 

 

 

 

35 

 

 
 

Şekil 2.3.1. Cam Panel, 3mm. kalınlık, Roma Dönemi, M.S. 1-70, Herculaneum 

yakınları, İtalya, The British Museum (British Museum, Tarih yok) 

 

Roma döneminde ilk düz cam üretimi gerçekleştirilmiş olup, Roma İmparatorluğu’nun 

çöküşü ile birlikte cam ustaları arasındaki iletişim kopmuş ve bu durum Avrupa’da farklı 

üretim tekniklerinin ve teknolojilerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Orta çağ 

boyunca camcılık, Avrupa’da önemli bir zanaat haline gelmiş, özellikle Venedik ve 

Almanya gibi bölgelerde ustalar tarafından yeni cam üretim yöntemleri geliştirilmiş ve 

bu teknikler zamanla bölgesel farklılıklar göstermeye başlamıştır. Bu süreçte cam, 

yalnızca mimari unsurlarda değil, aynı zamanda sanat eserlerinde ve gündelik eşyalarda 

da yaygın olarak kullanılmaya başlanmış, böylece cam işçiliği estetik ve fonksiyonelliği 

birleştiren bir sanat dalına dönüşmüştür. 

Roma döneminin üfleme tekniği ile yapılmış ilk örnekleri göbekli cam (crown glass) diye 

adlandırılan pencere camlarıdır. Göbekli cam, yapım tekniği nedeniyle ortası daha kalın 

olan ve mimaride kullanılan dairesel formda bir camdır. Çeşitli aşamalardan oluşan bu 

yapım tekniğinde sırasıyla şu adımlar atılmaktadır: ergimiş cam üfleme çubuğuna alınır, 

pürüzsüz bir yüzeyde döndürülerek oval şekil verilir, şekil verilen kütle üflenerek şişirilir 

ve bu kütle kısa boyunlu ve düztabanlı büyük bir sürahiyi andıran bir şekle dönüştürülür. 

Ardından şekillenen bu kütle sıcak buhar önünde sürekli döndürülerek merkezkaç kuvveti 

ile yuvarlak bir cam diske dönüştürülür (McGrath ve Frost, 1961) 



 

 

 

 

 

36 

 

 
 

Şekil 2.3.2. Göbekli Cam Yapım Tekniğinde Döndürme Aşaması (McGrath ve Frost, 

1961) 

 

Gotik mimaride cam, sadece bir yapı elemanı olmanın dışında hem sanatsal hem de 

sembolik bir unsur haline gelmiştir. Bu dönemde uçan payanda ve ince taşıyıcı sistemler 

gibi yapısal yenilikler, cephelerde büyük boşluklar yaratılmasını sağlamış, böylece cam 

kullanımı mimariyi dönüştürmüştür. Duvarların yük taşıma işlevi azalınca, bu boşluklara 

yerleştirilen vitray pencereler sayesinde iç mekanlara daha fazla gün ışığı girmesi 

mümkün olmuştur. Gotik mimaride ışık, Tanrı’nın varlığının bir sembolü olarak 

görüldüğünden, vitray camlar yalnızca estetik bir unsur değil, aynı zamanda dini mesajlar 

ve hikayeler anlatan görsel öğelere dönüşmüştür. Renkli camlardan süzülen ışık, iç 

mekanda manevi bir atmosfer yaratırken, camın mimariyle kurduğu ilişki de güçlenmiştir. 

Bu dönem, camın işlevselliğinin sanatla buluştuğu ve mimaride hem ışık hem de renk 

unsurlarının bilinçli bir tasarım aracı olarak kullanılmaya başlandığı bir dönüm noktası 

olmuştur (Roth, 1993). 

Gotik mimaride kullanılan camın en ikonik örneklerinden biri, Chartres Katedralidir 

(Şekil 2.3.3.). Fransa’da yer alan bu katedral, özellikle 12. ve 13. yüzyıllarda gelişen 

Gotik mimarinin önemli bir temsilcisi olarak kabul edilir. 



 

 

 

 

 

37 

 

 
 

Şekil 2.3.3. Chartres Katedrali -1220 (DiCrescenzo, 2021) 

 

Chartres Katedrali, mavi tonlarıyla ünlü vitray pencereleri ve ışık kullanımıyla mimariyi 

sanatsal bir boyuta taşır. Vitrayların her biri, İncil’den sahneleri betimleyerek hem dini 

mesajlar iletir hem de iç mekanda ruhani bir atmosfer yaratır. Bu yapıdaki camlar, 

dönemin teknolojik sınırlarını zorlayan rozet pencereler ile de dikkat çeker. Rozet 

pencereler, dairesel formlarda düzenlenmiş ve taş oymalara yerleştirilmiş cam 

panellerden oluşur. Chartres Katedrali’nin batı cephesindeki büyük rozet pencere hem 

tasarımı hem de boyutları açısından Gotik dönemin en görkemli örneklerinden biridir. 

Işığın camlardan süzülerek mekana yayılması, katedrale adeta mistik bir hava kazandırır 

ve camın Gotik mimarideki rolünü en iyi şekilde yansıtır. 

Mimari cam endüstrisi 13. yüzyıla kadar manastırlar içinde gelişimini sürdürmüştür. 

Pencereler için cam yapım tekniği olan silindir tekniği Burgundia, Lorraine, Ren Bölgesi 

gibi ana merkezlerde kullanılmaya başlanmıştır (Elkadi, 2006).  



 

 

 

 

 

38 

 

Silindir tekniği ile üretilen düz cam, göbekli cam gibi, üfleme tekniğine dayanmaktadır. 

Yalnız, şişirme sonrasında kesilip açılarak düz bir yüzey elde edilen bu camların başka 

bir yüzeyle doğrudan temas etmesinden dolayı, göbekli camın şeffaflığına 

erişilememiştir. Öte yandan, dikdörtgen formu ve daha büyük boyutlu tabakaların 

çıkarılmasına uygun olmasından dolayı tercih edilmiştir (McGrath ve Frost, 1961). 

1687 yılında Fransız Bernard Perrot tarafından keşfedilen Plate Glass (Plaka Cam) 

yöntemi, sıcak camın büyük bir metal masaya dökülüp ağır metal silindirlerle yüzeye 

yayılmasıyla cam levha üretimine olanak tanımış ve yaygın olarak kullanılmaya 

başlanmıştır. Bu yöntem ile 1.2 x 2m ölçülerinde cam levhalar oluşturulduğu 

bilinmektedir. Bu dönemde cam sadece kilise ve manastırlarda değil saray ve evlerin 

duvarlarında da kullanılmaya başlanmıştır. Bu yeni üretim teknikleriyle büyük ölçekte 

cam üretilmek olanaklı hale gelmiş fakat 18.yüzyılın sonlarına kadar cam pahalı bir 

malzeme olmaya devam etmiştir (Schittich, 2007). Bu yöntem, camın her iki yüzeyinin 

pürüzsüz ve aynı kalınlıkta olmasını sağlarken, daha büyük boyutlarda üretime de imkan 

tanımıştır. Böylece, yüksek kalite ve homojenlik sunan bu teknik, modern düz cam 

üretiminin temel taşlarından biri haline gelmiştir.  

1688 yılında Fransız camcı Louis Lucas, silindir tekniği ile üretilen camlardaki yüzey 

düzgünlüğü ve şeffaflık problemlerini ortadan kaldıran, “ayna cam tekniğini” (Mirror 

Glass Process) geliştirmiştir. Bu teknik, sıvı camın düz metal yüzeye dökülmesi ve metal 

rulo ile cam levha haline getirilmesi işlemlerini içermektedir. 1700 yıllarında cam 

levhalar 119 x 124 cm. büyüklüğünde üretilebilirken, tekniğin geliştirilmesi ile 1730’lu 

yıllarda 152 x 249 cm. levha büyüklüklerine erişilebilmiştir (Kohlmaier ve Sartory, 

1991).  

On sekizinci yüzyılın ortalarında buhar makinesinin icadıyla başlayan sanayi devrimi, 

tarım ve feodal toplumdan sanayi ve kapitalist topluma, ardından sanayi ve hizmet 

toplumuna geçişe olanak tanıyan çeşitli aşamaları içermektedir (Prisecaru, 2016).  Sanayi 

Devrimi ile birlikte cam üretim teknolojisinde önemli gelişmeler yaşanmış, bu dönemde 

camın daha yaygın ve hızlı bir şekilde üretilmesine olanak tanıyan teknikler 

benimsenmiştir ve böylelikle cam malzemenin mimari ve günlük yaşamda daha yaygın 

hale gelmesine katkı sağlamıştır. 



 

 

 

 

 

39 

 

1851 yılında Londra'da gerçekleştirilen Büyük Sergi için inşa edilen Kristal Saray (Şekil 

2.3.4.), mimarlık ve malzeme kullanımında bir devrim niteliği taşır. Joseph Paxton 

tarafından tasarlanan bu ikonik yapı, endüstri çağının teknolojik yeniliklerini ve estetik 

anlayışını bir araya getirerek, cam ve demirin potansiyelini gözler önüne sermiştir. Kristal 

Saray, yaklaşık 300 bin adet cam paneliyle dönemin en büyük ve en yenilikçi cam 

yapılarından biri olmuştur.  

 
 

Şekil 2.3.4. Hyde Park’da kurulan Kristal Saray (Kohlmaier ve Sartory, 1986) 

 

Kristal Saray’da kullanılan cam levhalar, silindir tekniğine göre üretilmiş camlardı. Cam 

levhalar 1,25 metre uzunluğu ile yapıldığı dönemin standartlarındaki en büyük ölçülere 

sahipti ve Chance Brothers’ın Birmingham’daki tesisinde üretilmişti (Giedion, 1954). Bu 

dönemde plaka cam teknolojisi de mevcuttu, ancak pahalı olduğu için daha az tercih 

ediliyordu. Silindir yöntemiyle üretilen camlar daha ekonomik ve yaygındı; bu nedenle 

Kristal Saray’ın inşasında bu cam türü tercih edilmiştir. Yapının şeffaflığı, hem gün 

ışığından maksimum fayda sağlamış hem de mimari bir hafiflik hissi yaratmıştır. Kristal 

Saray, yalnızca bir sergi binası değil, aynı zamanda cam teknolojisinin mimarideki yerini 

kökten değiştiren bir dönüm noktasıdır. 

Camlar üzerinde yoğunlaşma problemi, bütün tavanların eğik düzlemler halinde ve suyu 

bir yoğunlaşma arkıyla her tahta çerçevenin iç traversine akıtmak suretiyle çözülmüştü 

(Benevolo, 1960).  



 

 

 

 

 

40 

 

Yapı elemanlarının çok ince olması nedeniyle, mesafelerinin ve ölçülerinin göz ile ayırt 

edilemediği, binanın yüksekliğini veya çatının düz mü tonozlu mu olduğunu söylemenin 

mümkün olmadığı, iç mekanın atmosfer ile bütünleştiği bir mekan yaratılmıştı. Böylece 

Paxton, daha önce benzeri görülmemiş görsel bir etki yaratmış oldu (Bergdoll, 2000). 

Ayrıca, kirişlerin beyaz renk ile dönüşümlü olarak üç temel renk ile boyanması, doğal 

görüntü yerine optik etki yaratmayı hedeflediğini göstermektedir. O dönemin 

betimlemeleri yapının bir “gerçekdışılık” ve “sınırsız mekan izlenimi” verdiği hususunda 

birleşmektedirler (Benevolo, 1960) 

Henry Bessemer, çelik üretimindeki devrim niteliğindeki Bessemer süreciyle tanınmakla 

birlikte, cam üretimine de önemli katkılarda bulunmuştur (Cuff, 2009). 19. yüzyılda 

geliştirdiği mekanik cam presleme yöntemi, eritilmiş camın bir kalıp ve piston yardımıyla 

şekillendirilmesini mümkün kılarak, cam ürünlerinin daha hızlı ve ekonomik bir şekilde 

üretilmesini sağlamıştır (Searle, 1995). Bu buluş, 1850'lerin sonlarına doğru gerçekleşen 

ilk cam üretim tekniklerinden biri olarak kabul edilir. Ancak, Bessemer'in cam presleme 

tekniği, daha çok çelik üretimindeki geliştirdiği Bessemer süreciyle tanınan bir isim 

olmasına rağmen, cam üretimi alanındaki katkıları da oldukça önemlidir. 1856'da 

geliştirdiği çelik üretim teknolojisi, ardından cam üretiminde verimliliği artıran 

tekniklerin önünü açmıştır. 

1870’lere gelindiğinde ise Philipe Arbogast tarafından tasarlanan, gazların sıcak havayla 

temas ettikten sonra potalı kısma geçtiği fırın yaygın olarak kullanılır olmuştu. 1878’de 

Friedrich Siemens rejeneratif fırını yarattı ve bu patent 1880 yılından itibaren ABD’ye 

yayılarak bugünkü doğalgazlı fırınların temelini oluşturdu (Kuban, 1998). 

Hallidie Binası (Şekil 2.3.5.), 1910 yılında San Francisco’da inşa edilen ve mimarlık 

tarihinin önemli kilometre taşlarından biri olarak kabul edilen bir yapıdır. Bu bina, 

dünyanın ilk cam cephe giydirme binası olma özelliğini taşımaktadır. Mimar James 

Francis Dunn tarafından tasarlanan yapı hem estetik hem de işlevsel açıdan modern 

mimaride çığır açan bir örnek teşkil etmiştir. Alüminyum çerçevelerle desteklenen geniş 

cam panellerden oluşan bu yapı, camın cephe malzemesi olarak kullanıldığı ilk büyük 

ölçekli projelerden biridir ve cephedeki camlar float cam teknolojisi ile üretilmiştir.  



 

 

 

 

 

41 

 

 
 

Şekil 2.3.5. Hallidie Binası – 1910 (Dills, 1971) 

 

Hallidie Binası’nda kullanılan bu yenilikçi tasarım, hem estetik açıdan binanın değerini 

artırmış hem de iç mekanlarda doğal ışığın daha etkin bir şekilde kullanılmasını 

sağlamıştır. Bina yapısal olarak hafif ve dayanıklı olan, enerji verimliliği açısından da 

avantaj sunarak, gün ışığından en iyi şekilde faydalanmakta ve dış sıcaklık değişimlerini 

kontrol edebilmektedir. Modern mimari ve cam teknolojisi açısından bir dönüm noktası 

olan bu bina, birçok sonraki yapıya ilham vermeye devam etmektedir.  

Bu teknolojik gelişmeler, mimari tasarımda da devrim yaratmıştır. Camın modern 

mimaride önemli bir yapı malzemesi olarak benimsenmesi, binaların estetik ve 

fonksiyonel özelliklerini dönüştürmüştür. Geniş ve şeffaf yüzeyler, yapıları doğayla 

etkileşimli hale getirirken, doğal ışığın mimaride nasıl kullanıldığına dair yeni 

yaklaşımlar geliştirilmiştir. Bu süreç, camı sadece dekoratif bir unsur olmaktan çıkarıp, 

fonksiyonel ve yapısal bir malzeme haline dönüştüren bir dönüm noktası olmuştur. Bu 

bağlamda, cam üretimindeki bu yenilikler, mimarinin evriminde önemli bir rol 

oynamıştır.  



 

 

 

 

 

42 

 

Tabaka halinde cam üretiminde atılan ilk ciddi adım 1905 yılında Belçika’da 

Fourcault’un bir tank içinde camı sürekli olarak çektiği sistemi icat etmesidir. Birinci 

dünya savaşından sonra diğer bir Belçikalı mühendis Emil Bicheroux, erimiş camı iki 

merdane arasında geçirerek tabaka halinde cam elde etmeyi başarmıştır. 1910 yılında 

Fransız bilim adamı Edouard Benedictus iki cam tabakası arasına selülozik bir madde 

koyarak camı güçlendirmeyi başarmış ve bu buluşuna “triplex” adı ile patent almıştır 

(Öbelik, 2011). 

1926 yılında Walter Gropius öncülüğünde tasarlanan Bauhaus Okulu Binası (Şekil 

2.3.6.) modern mimarinin temellerini atan yapılardan biri olmuştur. Yapı, işlev ve estetiği 

bir araya getiren yenilikçi yaklaşımı ile mimari tarihine damga vurmuştur. Bloklar halinde 

düzenlenen bina, her bir bölümün (atölyeler, ofisler, yatakhaneler) işlevine uygun şekilde 

tasarlanmıştır. En dikkat çekici unsur, cam cepheli atölye bloğudur, ki bu bölüm yapının 

şeffaflık ve ışık ile olan ilişkisini simgeler. Gropius, geniş cam yüzeylerle doğal ışığı içeri 

alarak gün ışığının estetik ve verimliliğe olan etkisini vurgulamıştır.  

 
 

Şekil 2.3.6. Bauhaus Okulu Binası – 1926 (Gürlek, 2022) 

 



 

 

 

 

 

43 

 

Cephedeki açık renkli boya tonu koyu renkli siyah pencere çerçeveleri ile kontrast 

oluşturur. Renkleri kullanarak yapı elemanlarını öne çıkaran veya maskeleyen iki farklı 

algılama yöntemi kullanmıştır. Böylelikle kütleleri öne çıkaran dolu/boş algısı ve şeffaflık 

algısı net bir şekilde cephelere yansıtılmış olur (Uzun, 2019). Gropius’un en önemli 

katkısı “Giydirme Cephe” olarak adlandırılan camın binanın iç tasarımını da gösteren dış 

cephesiydi (Wong ve Winxie, 2007).  

Bu yaklaşım hem kullanıcıların çalışma ortamını iyileştirmiş hem de iç ve dış mekan 

arasında görsel bir bağ kurmuştur. Bauhaus’un bu şeffaf ve sade tasarım dili, geleneksel 

duvarların kapalı yapısına karşı bir alternatif sunarak, iç mekanın özgürleştirilmesini 

hedeflemiştir. 

 
 

Şekil 2.3.7. Bauhaus Okulu Binası Giydirme Cephe Detayı (Wong ve Winxie, 2007) 

 



 

 

 

 

 

44 

 

Cam cephelerin kullanımında ince çelik çerçeveler tercih edilmiştir ve bu da yapıya hafif, 

modern bir görünüm kazandırmıştır. Bu dönemde yaygın olan masif beton ve tuğla 

kullanımı yerine, çelik ve camın birleşimiyle hafiflik ve geçirgenlik ön plana çıkmıştır. 

Atölye bloklarındaki cam cepheler, bina içerisindeki iş akışını dışarıdan görünür kılarak 

mimarinin şeffaf ve işlevsel olma anlayışını pekiştirir. Böylelikle, cam sadece estetik bir 

unsur değil, aynı zamanda bir eğitim felsefesini yansıtan yapısal bir araç haline gelmiştir. 

Gropius’un bu tasarımı, modern mimarlıkta camın yoğun kullanıldığı ofis ve eğitim 

yapılarının öncülü olmuştur. Bugün yaygınlaşan açık plan ofis ve cam cepheli mimari 

anlayış, Bauhaus Okulu’nun bu yenilikçi tasarım yaklaşımından ilham almıştır. 

Cam Endüstrisinde, 1952 yılında Alistair Pilkington’un camı sıvı kalay üzerinde 

yüzdürmeye başlaması ile seri cam üretimine geçilmiştir. 19. Yy’de cam üretimi, Frederik 

ve Wilhelm Siemens kardeşlerin rejeneratör fırını ve cam havuzunu ve Beriwez’in cam 

soğutma fırınını icat etmeleriyle birlikte, cam üretimi endüstrinin büyük bir dalı haline 

gelmiştir (Seinkiewicz, 2006).  

Siemens kardeşlerin rejeneratör fırını ve cam havuzunun yanı sıra Beriwez’in cam 

soğutma fırını, cam üretiminde devrim niteliğinde yenilikler sunarak sanayileşmenin 

önemli bir parçası haline gelmiştir. Bu teknolojik ilerlemeler, cam üretimini kitle haline 

getirmiş ve maliyetlerin düşmesine olanak sağlamıştır. Enerji verimliliği sayesinde üretim 

süreci hızlanmış ve daha büyük miktarlarda cam daha düşük maliyetlerle üretilmeye 

başlanmıştır. Bu durum, camın daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamış ve camın 

maliyetinin düşmesi, birçok sektörde yaygın olarak kullanılmasına zemin hazırlamıştır. 

Aynı zamanda, bu yeni üretim yöntemleri sayesinde üretilen camın kalitesi de önemli 

ölçüde artmıştır. Cam havuzu ve cam soğutma fırını, camın daha homojen, dayanıklı ve 

şeffaf olmasını mümkün kılmıştır. Kalite kontrolünün artması, camın estetik ve 

fonksiyonel özelliklerinin gelişmesine katkı sağlamış ve özellikle inşaat sektöründe ve 

mimaride camın daha yaygın bir şekilde kullanılmasına olanak tanımıştır. Camın 

maliyetinin düşmesi ve kalitesinin artması, onu farklı alanlarda kullanılabilir hale 

getirmiştir; mimaride büyük cam cephelerin, vitrinlerin ve pencerelerin yanı sıra ev 

dekorasyonu ve mobilya sektöründe de camın kullanımını artırmıştır (Türkseven 

Doğrusoğ, 1999).  



 

 

 

 

 

45 

 

1959 yılında float teknolojisinin Pilkington Brothers Ltd. tarafından icat edilmesi ile 

başlayan kaliteli cam üretimi, bugünkü işleme türleri için milat oldu. Sırasıyla 1963’de 

soğutma enerjisinden tasarruf amacıyla reflektif kaplamalı güneş kontrol camları, 

1978’de ise camın ısı geçirgenlik değerini düşüren ilk düşük emisyonlu (low-E) 

kaplamalı cam üretimi gerçekleştirildi (Mimarlık Akademisi, 2018). 

Endüstri 3.0 döneminde (1970), yenilenebilir enerji kaynakları olan güneş ve rüzgâr gibi 

kaynaklar, yenilenemez kaynaklardaki sorunlar ve çevresel endişelerle paralel olarak 

önem kazanmıştır (Davutoğlu