T.C. ULUDA~ ONI VERsiTESI VETERINER FAK. DERGISI Sayı: 1·2·3, CIIt : 7, Yıl: 8, 1988 YERLI KOYUN VE KIL KEÇISI PARMAK EKLEMLERJ BAGLARI BöLüM II: ARTICULATIO INTERPHALANGEA PROXIMAUS VE DISTALIS Ali BAHADIR* ÖZET Bu araştırmada 26 adet yerli koyun ve kıl keçi8inden temin edilen ön ue arka ayaklar di8eke edilerek incelendi. Incelemeler &onunda her iki türde de bulunan bal· lı:ınn aynı özelUkler göııterdiiJi tespit edildi. Bu baiJların i8im ve özellikleri aşaRıdaki gibidir: Articulatio interphalangea proximali8 (ll. parmak eklemi). Ligamenta collateralia: Her bir yanda biri kıııa ve bu ekleme özel, dileri uzun ue Art. interphalangea diııtali8 ile müşterek iki kollateral baiJ bulunmaktadır. Ligamenta palmaria: lkiııi axial ve aba.xial kenarlarda biri ortada olmak üzere Uç baiJdan oluşmaktadır. Articulatio interphalangea diııtali8: (lll. parmak eklemi). Ligamentum interdigitale d istale: lll. ve IV. parmakların di8talıııuam kemikle­ rini birleştiren baııit ve tramversal bir baRdır. Ligamenta collateralia: ll. ve lll. phalanxlar'ı axial ve abaxial olarak birleşti­ ren iki baiJdan oluşmuştur. Di8tal ıııuam kemikleri Il. phalanx'a ligamenta ııesamoidea collateralia, III. phalanx'a ligamenta sesamaidea distali8 adı verilen bağlar aracılıiJı ile ballanmışlar­ dır. ll. ve lll. phalanx'lar birbirine axial ue dorsal taraftan ligamenta dorsalia aracılılı ile birleştirilmişlerdir. Ayrıca yaptıiJımız incelemelerde her iki türde de ön ve arka ayak parmak· lanna ait baiJlarda da kayda deiJer bir (arka raııtlayamadık. SUMMARY Ugaments of Digital Joints in Native Sheep and Hair Goat (Part: 2 Proximal and Distallnterphalangeal Joints) In thi8 study front and hindfeet from 26 ııheep and 25 goat were diuected. The ligamentıı observed were carring the ııame featureıı in both ııpecieıı aıı 6elow . • Yrd. Doç. Dr.; U. V. Veteriner Fakültesi Ana to mi Bilim Dalı, Bursa-TVRKIYE. -73- In the proximal interphalangeal joint:· The callateral ligaments, in each side, consist of a short and a long oneı. The short one belongs only to proximal interphalangeal joint but long one is com­ man for proximal and distal interphalangeal joints. The palmar ligaments consist of axial, palmar and abaxial ones. In the distal interphalangea l joint: Distal interdigita l ligament connects the distal sesam oid bones of III. and IV. digits to each other. The callateral ligaments unite the second and third phalanx axially and ab­ axially. The calla tera l sesamoidan ligaments connect the distal sesamoid bone to the second phalanx. The distal sesamoidean ligaments connect the distal sesamoid bone to the third phalanx. The darsal e fastic ligament unites second and third phalanx to each other. In addition, there was no significant differences between the hind and front- feet o f animals.examined. · Key words: Ligaments o f digital joints. GiRIŞ Bu iki küçük ruminant türüne ait parmak eklemlerinin inceleme nedenleri ve I. parmak ekiemi ba~larının özelliklerini araştınnamızın birinci bölümünde1 vermiş· tık. Bu bölümde di~er parmak eklemlerine alt bilgller verece~iz. 1· Artlculatio interphalangea proximall,s: I. ve II. phalanx'lar arasında yer al· mıştır2 • 3 • 4 ·s • 6 • İkinci parmak ekiemi (Art. phalangis secunda) olarak da am· lır6. 7. Ligamentleri: A· Llgamenta collateralla: Rumlnantlarda bir axlal, bir abaxlal olmak Uzere Iki co! lateral ba~ bulunur3 • 6. İnterdigital yandaki daha zayıftır8 • Bunlara Ilave olarak proxlmal ve distal interphalangeal eklemler Için birer müşterek yan ba~ daha vardır ve bunlardan abaxial o lam daha güçlüdür3 • 6 • 8 • B· Ligamenta palmaria: Ruminantlarda bir axial, bir palmar ve bir de abaxial olmak üzere üçlü düzenlenmlştir3 • 7. Axial olanı abaxial olana göre daha zayıf· tır3 ,S , 6, 7 . Articulatio lnterphalangea distalls: III. parmak ekiemi (Art. phalangis tertla) olarak da anılır. ll. ve III. phalanx'lar ve distal susam keıni~i (os sesamoideum dista· lis veya sesamum ungulae) arasında şekillenmlştir6 • 7. Şu Ba~Ian Bulunur: A· Ligamenta interdigitalla: Lig. interdigitale decussata veya cruslata olarak da anılmaktadır6 · 7. Büyük rumlnantlarda n. phalanxın proximal ucundaki fossa liga. mentl'den başlangıç olan bu ba~ Iki tanedlr. Başlangıçtan sonra dlsto-palınar yönde bir gidiş göstererek spatlum lnterdlgltale'de birbiriyle çapraztaşır ve daha sonra bem distal susam kemiklerinin interdigltal yüzüne hem de n. phalanx' ın distal ucuna yapı· şarak sonlanırlar3 · s· 6 •8 • Söz konusu ba~ koyunlarda5 basit olup Küçük ruminant. larda transversal seyirlidir8 • Parmakların birbirinden fazla ayrılmamasını temin eder6 • 7. B· Llgamenta collateralia: Axlal ve abaxial olmak üzere Iki tane rollateral ba~ vardır. Axial olanı ll. ve lli. parmak ekieminin müşterek ba~ı ile birleştr. Abaxial - 74- olana Ilave olarak aynı tarafta müşterek ba~ bulunur3 • C- Distal susam kemi~inin (sesamum ungulae) ba~ları: Distal susam kemi~i hem II. ve hem de lll. phalanx'a birtakım küçük elastik bandlar ile ba~lanmışlardır3 • Bunlar sırasıyla : a. Ligamenta sesamoidea collateralia: Axial ve abaxial olmak üzere iki adettir. Axial olanı tek banda sahipken abaxial olanı biri proximal di~eri distal iki banda sahiptir3 • Bu bazı yazarlarca Equideler'deki Lig. sesamoideum collater~le laterale'· nin homo lo~ olarak da anılmaktadır5 • 6 • 7 • b· Ligamenta sesarnolda distalia: Ruminantlar'da distal susam kemi~i ve III. phalax arasından her bir yana giderek onları birleştlrir3 • · · D- Lig~menta dorsalia: Bazı yazarlatea dorsal elastik bantlar olarak ,da üade edilir6 • 7 • Sı~ırlarda II. phalanx'ın distal ucunun axial yüzü ile III. phalanx'ın proc. extensorius'u ar~sında ve müşterek ba~ın altında yer alırlar5 . . MATERYAL VE METOT Bu araştırmada 25'er adet yerli koyun ve kıl keçisinden alınan ön ve arka ayaklar (paçalar) kullanıldı. Söz konusu ayaklar (paçalar) Bursa Et ve Balık Kuru­ mu kesim salonunda kesilen hayvanlardan temin edildi. Et ve Balık Kurumu'ndan temin edilen paçalar taze olarak bilinendiseksiyon usulleri ile diseke edilip ~ıplak göz, lup ve stereo mikroskop altında muayene edil- diler. ' Bu amaçla araştırmada bistüri, pens, makas, ekartör vb. klasik diseksiyon mal­ zemesinin yanında lup ve stereo mikroskop gibi ilave cihaziarda kullanıldı. BULGULAR . ' Koyun ve keçi ll. lll. parmak eklemleri ba~ları üzerinde yaptı~ımız Inceleme- lerde Iki türe ait aynı isimli ba~lar arasında yer alış, çıkış ve ba~lanış yerleri ve pozis­ yonları gibi özellikler açısından· önemli bir fark tespit edemedi k. Tek fark boyutlar açısından ortaya çıkmakta olup bu da tiir farkı olmaktan ziyade hayvanların beden büyüklüklerine ba~lı olarak de~iş~ektedir. Beden büyüklü~üne göre aynı türe ait çeşitli sujelerde de de~işik bo:Yutlar, ortaya çıktı~ından araştırmamızda bu özellik- ' ' leri dikkate almadık. Articulatlo interphalangea proximalis (1. parmak eklemi): Bu eklernde Iki grup ba~ bulunmaktadır. 1 A· Ligamenta collateralla: H~m roda! hem abaxial yanda birisi sadece bu 1 ekleme alt ve kısa, di~eri lll. parıpak ekiemiyle müşterek ve uzun olmak üzere ikişer ba~ bulunmaktadır. Kısa olanları L phalanx'm distal ucunun yanlarında bulunan fossa llgamentl­ ler'den çıkıp, disto-palmar yönde bir seyir göstererek Il. phalanx' ın proximal ucuna palmar ve yanal (abaxlal) yüzün birleşti~! kenar üzerine yapışırlar. Axial olanı di~e- rine göre daha geniş ve güçlüdür. 'ı Uzun müşterek olanlar (Ligameqpı collaterale commune) kısa yan ba~ların çıktıkları yerlerin hemen önünden çıkıp lll. phalanx'ın Margo coronarius'unun cau­ dal bölümüne axial veya abaxial olarak yapışırlar. Bu seyirleri sırasında ll. phalanx'a \ -75 - da yapışmış vaziyettedirler. Abaxial olanı axial olana göre oldukça zayıf gelişmiş olup bunun üzerinden aynlan ince bir yaprak distale do~ giderek yelpaze gibi açı­ larak flexor tendoların anuler llgamentinin oluşumuna katılır. Axial olana seyri es­ nasında dorsal elastik bantların proximal ucunu ve ll. parmak ekieminin axial colla­ teral llgamentini (Lig. collaterale axiale) örtmüştür. B- Ligamenta palrnarla: İki yanlarda biri ortada olmak üzere üç ba~dan oluşur. Yanlarda olanlar I. phalanx'ın distal üçte birinin palmar yüzünün axial ve abaxial kenarlarından geçerek Il. phalanx'ın proximal ucunun yanlarına ba~larurlar. Ba~lan­ ma yerlerinde M. flexor digitalis superficialls'in yapışma yerine ve flexor tendoların tendo kılıflarına yapışarak onların oluşumuna katılırlar. Ortadaki flexor tendoların derin yüzünün altında yani kemik tarafında kalmış­ tır. Yüzlek görünüşünde "Y" , eki em tarafındaki yüzünde " X" harfine benzer. "Y" harfinin proxlmalikl ucu L phalanx'ın palmar yüzünün distal üçtebirinin axial ve ab­ axial kenarlarından ve yukarıda tarif edilen axial ve abaxial palmar ba~larm dlhin­ den çıkar distale do~u birbirine yaklaşarak uzanırlar. I. phalanx'ın distal ucunun tam ortasında bu Iki kol birleşirve ll. phalanx'ın proxlmal ortasına giderek sonlarur. Bu sonianma esnasında sadece Iç yüzden görülen bir takım ince lifler ll. phalanx'ın proximal ucunun yanlarına do~u giderek ba~ın içerden X görünümünü vermekte­ dirler. X'in çatallarırun arası da Capsula articularls lle kapatılmış vaziyettedir. Articulatlo interdigitale distans (III. parmak eklemi). Eklemin dört grup ba~ı bulunmaktadır. A· Ligamentum interdigitale distale: III. ve IV. parmaklann distal susam ke· miklerini ( sesarnuro ungulae) birbirine ba~layan transversal seyirli bir ba~ halindedir. Distal taraftan deri tarafından desteklenmiştir. Ba~ı kesmeksizin parmakları birbirin· den ayırmak oldukça zordur. B- Llgamenta collateralia: ll. parmak ekieminde bahsedilen müşterek yanal baAlar hariç tutuluısa her iki yanda biri axial di~eri abaxial iki kollateral ba~ (Lig. collaterale axlale ve abaxiale) bulunur. ll. phalanx' ın distal ucunun axlal ve abaxlal yanlarındaki tuber llgamentl'den çıkarak lll. phalanx' ın margo coronarius'unun pa­ rletal veya interdigital yüzüne yapışırlar. Capsula artlcularis açılıp Içten bakıldıRında daha bellrgindirler. Çıkış yerinde müşterek collateralllgament tarafından örtülmüş­ lerdlr. Daha sonra axlal müşterek llgament lle aralarında bir açı yapacak şekilde dls­ to-palrnar yönde lll. pbalanx'a do~u yelpaze şeklinde açılarak sonlanırlar. Abaxial olanın ipliklerinin gidiş yönü distodorsale yöneliktir. C· Distal susam kemi~i (sesamum ungulae)'nin Ba~ları : Distal susam kemi~i Ligg. interdigitale distale (yukarıda tarif edildi) ile di~er tarafındakine, Lig. sesarnol­ dea collateralla ile ll. phalanx'a ve Llgamenta sesamoidea distalls lle nı. phalanx'a ba~lanmış olup, bu ba~ların özellikleri şöyledir. a· Ugamenta sesamoidea collateralla: II. phalanx' ın distal yarımının palmar yüzünün axlal ve abaxial kenarlarından çıkarak sesarnuro ungulae'nin axlal ve ab­ axlal köşelerine yapışırlar. Abaxial olanı Ince bir tabaka hallnde yanal yüze do~ yayılarak eklemin capsula articularis'ini kalınlaştırmıştır. b- Ligamenta sesamoldea distalis: Sesarnuro ungulae' yi yanlardan ve distal ke· nardan III. phalanx'a ba~layan güçlü ba~lardan oluşmuş olup proximal susarn ke­ miklerini birbirine ba~layan palmar ba~lar ile aynı tabiatlıdır. Superficial yüzeyleri M. flexor digitalis profundus'un tendosu tarafından örtülmüş vaziyettedir. -76- D- Ligamenta dorsalia: II. phalanx'ın proximal ucundan ve lnterdigital yüziln· den çıkarak distale ve dorsale do(tru bir seyirle III. phalanx'ın proc. extensorius'una yapışan zayıf perde şeklinde bir demet şeklindedir. Çıkış esnasında axial müşterek ba!t (Lig. collaterale axiale commune) tarafından örtülmüştür. Capsula artlcularis'ln axial ve dorsal tarafını destekler. Şekil: 1 K. Ruminantlarda parmak eklemleri ligamentleri; (abaxial'den görünüş) Ligaments of digital joints in smail ruminants; (abaxial view) A- Metacarpus, B- l. Phalanx, C- Il. Phalanx, D- III. Phalanx, E· Os sesamaidea distalis 1- M. interosseus medius, 1'. M. interosseus'u extensor tendolara birle~tiren ara kol, 2. Lig. collaterale abaxiale (Art. metacarpophalan­ gia 'nın), 3. Ligg. palmaria, 4. Lig. sesamoi· deum colla terale, 5. Ligg. crucia ta, 6. Lig. sesamoideum obliquum, 7. Ligg. palmaria (Art. interphalangea proximale), 8. Lig. col­ laterale abaxiale (Art. interphalangia proxi­ male), 9. Lig. collaterale abaxiale communis, 1 O. Lig. collaterale abaxiale (Art. interpha· langia distale), 1 1. Lig. sesamoideum colla­ terale abaxiale, 12. Lig. sesamaidea distalia, 13. M. ext. digitalis communis'in tendosu. Şekil: 2 K . Ruminantlarda parmak eklemleri (axial'den görünüş) Ligaments of digital joint in smail ruminants; (axial view) A- Metacarpus, B-1. Phalanx, C- Il. Phalanx, D- Sesamum ungule, E- lll. Phalanx. 1- M. interosseus medius, 1 '. M. interosseus'un or­ ta bandı, 1 ". Orta bandın her bir parmağa verdiği kollar, 2. Orta bandın Lig. intersesa­ moideum interdigitale 'ye bağlanan kolu, 3. Lig. Collaterale axiale (Art. metacarpopha­ langia), 4. Ligg. palmaria ve Lig. intersesa­ moideum interdigitale , 5. Lig. phalangosesa­ moideum interdigitale, 6. Ligg. palmaria (Art. interphalangea proximalis), 7. Lig. col­ laretale axiale (Art. interphalangea proxi­ malis), 8. Lig. Collaterale axiale communis, 9 . Lig. sesamoideum collaterale, 10. Lig. se­ samoidea distalis, ll. Lig. collaterale (Art. in terphalangia distalis 'in) , 12. Ligg. Dorsalia, 13. M. ext. digitalis communis'in tendosu . ....: 77- Şekil: 3 K . Ruminant/arda parmak eklemleri ligamentleri (palmardan görünüş) Ligaments o f digital joints in smaal rum inants; (palmar uiew) A- Metacarpus, B- Ossa sesamaid ea proxi­ males, C- I. Phalanx, D- II . Phalanx , E ­ Os sesamoideum distalis, F- lll. Phalanx. 1. M. interosseus m edius, 1 '. M. interosseus medius'u ex tensor tendolara bağlayan ara kol, 1 " . M. interosseus medius 'un her bir parmak için birer kol veren orta bandı, 2. Li~. collaterale abaxiale (Art. metacarpopha­ langea), 3. Ligg. palmaria, 4 . Lig. intersesa­ moideum interd igi tale, 5. Lig. sesamoideum collate rale abax iale, 6. Lig. sesamoideum ob­ liquum, 7. Ligg. sesamaidea c ruciata, 8. Lig. Phalango sesarnoideum interdigitale, 9, 9 ', 9 " . Ligg. Palmaria {axial, palmar, abaxial kollar) (Art. interphalangea proximalis), 10, 1 0 '. Ligg. sesamoideum collaterale axiale e t abaxiale, ll . Ligg. sesamaidea distalia, 12. Lig. interdigitale distale. TARTIŞMA VE SONUÇ Articulatio interphalangea proximalls: Ligamenta collateralla'nın biri axlal dilteri abaxlal olmak üzere iki kollateral baltdan oluştu~tu3 • 6 bunlara ilave olarak her Iki tarafta Art. interphalangea proxi­ malls ve distalis Için müşterek baltlardan axlal olanının dilterine göre daha güçlü gellştl~13 • 6 • 8 ifade edilmektedir. Bizim de gözlemlerimlzde eklemin hem axial hem de abaxial yanında biri kısa ve sadece bu ekleme alt, di~eri uzun ve Art. in­ terphalangea distalis lle müşterek olmak üzere Ikişer ba~ın bulundu~nu tespit ettik. Kısa ve müstakll olanlardan interdigital taraftakinin daha zayıf oldu~u8 Işa­ ret edilmektedir. Bizim tespitlerimiz bunun aksinedir. Ligamenta palmarta (3) ve (7)'de Ifade edildi~! gibi axlal, palmar ve abaxial olmak üzere üçlü düzenlenmiştir ve yine aynı kaynaklann3 • 7 aksine axial ve ab­ axial yanlardakiler arasında güçlülük farkı yoktur. Articulatio lnterphalangea distalls: Ligamenta interdigltalia distalla kaynaklarca3 • 5 • 6 • 7 • 8 B. ruminantlar'da bir parma~ın I. phalanx'ından çılop dl~er tarafınldnl çaprazlayarak dl~er parma~m distal susam kemiklerine ve n. phalanx'ına gidip yapıştı~ı ve parmaklann birbirin­ den normalden fazlaca açılmasına mani oldu~ Ifade edilmektedir. Bizim tespitie­ rimize göre hem koyun ve hem de keçilerde (5) 'in koyunlar için söyledtei gibi ba- - 78 - sit,(8)'in K. ruminanUar için söyledi~! gibi transversal seyirli bir ba~dır ve sadece distal susam kemiklerini axial olarak birbirine ba~lamaktadır. Bu eklernde (3)'de işaret edildi~i gibi müşterek rollateral ba~lara ilave olarak her bir tarafta birer collateral ba~ bulunmaktadır. Distal susam kemi~i ba~ları: (3) 'de ifade edildi ~i şekilde susam kemi~ini II. ve III. phalanx'a ba~lamaktadır. Bunlardan ligamenta sesamoidea collateralia (3)'de bildirilen şekilde susam kemiklerini Il. phalanx'a ba~lamasına ra~men yine aynı kaynagın aksine abaxial olaru iki kola ayrılmamıştır. Ligamenta sesamoidea distalia (3)'de bildirilen şeki lde susam kemiklerini III. phalanx'a ba~lamaktadır. Ligamenta dorsalia bazı yazarlarca5 • 6 • 7 ifade edildi~i gibi Il. phalanx'ın pro­ ximal ucundan çıkıp III. phalanx'ın proc. extensorius 'una yapışan zayıf elastik ba~­ lardır. KAYNAKLAR 1. BAHADIR, A.: Yerli koyun ve keçilerde parmak eklemleri bağları (Bölüm I: Art. Metacarpophalangia) U.O. Veteriner Fakültesi Dergisi (Baskıda) BURSA. (ı989). . 2. KOCH, T.: Lehrbuch der Veterinar-Anatomle Bd. ı, 3 Auflage, Veb Gustav Flscher Verlag Jena. (ı976). 3. NICKEL, R., SCHUMMER, A., SEIFERLE, E.: The Anatomy of the Domes­ tic Animals, Volum: ı, Verlag Paul Parey. Berlin-Hamburg. (ı986). 4. öZGüDEN, T.: Lokomotor sistemin komparatif Anatomisi (Ders notları). İ. ü . Veteriner Fakültesi-İSTANBUL. (ı980). 5. DURSUN, N.: Veteriner Anatomi I. cilt (Hareket Sistemi) Selçuk ü niversite­ si yayınları : ı2 Veteriner Fakültesi yayınları 4 KONYA. (ı985 ). 6. GüLTEKİN, M.: Evcil Memeli Hayvanların Karşılaştırmalı Ostelogia'sı. Anka­ ra üniversitesi Basımevi-ANKARA. (ı97 4). 7. ELLENBERGER, W., BAUM, H.: Handbuch der vergleiclıenden Anatomie der Haustiere ı8. Auflage, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg-New York. (ı974). 8. GETTY, R. : Sisson and Grossman's Anatomy of the domestic Animals. Vol. I Fifth Ed. W.B. Saunders Company, Philadelphia-London·Toronto-Tokyo. (ı975). 9. INTERNATIONAL COMMITTEE on VETERINARY ANATOMICAL NO­ MENKLATURE: Nomina Anatomica Veterinaria. Vienna (1960). - 79-