A-PDF Merger DEMO : Purchase from www.A-PDF.com to remove the watermark BOYANMIġ PAMUKLU KUMAġLARDA BAZI RENK HASLIKLARININ DEĞĠġĠM KĠNETĠĞĠNĠN RENK ÖLÇÜMLERĠ ĠLE ARAġTIRILMASI Senem ÖZTÜRK T.C. ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BOYANMIġ PAMUKLU KUMAġLARDA BAZI RENK HASLIKLARININ DEĞĠġĠM KĠNETĠĞĠNĠN RENK ÖLÇÜMLERĠ ĠLE ARAġTIRILMASI Senem ÖZTÜRK Doç. Dr. Behçet BECERĠR (Danışman) YÜKSEK LĠSANS TEZĠ TEKSTĠL MÜHENDĠSLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI BURSA – 2011 Her Hakkı Saklıdır TEZ ONAYI Senem Öztürk tarafından hazırlanan “Boyanmış Pamuklu Kumaşlarda Bazı Renk Haslıklarının Değişim Kinetiğinin Renk Ölçümleri ile Araştırılması” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/oyçokluğu ile Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiştir. DanıĢman: Doç. Dr. Behçet BECERĠR BaĢkan: Doç. Dr. Behçet BECERĠR Ġmza UÜ. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Tekstil Teknolojisi Anabilim Dalı Üye: Prof. Dr. Mehmet Kanık Ġmza UÜ. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Tekstil Teknolojisi Anabilim Dalı Üye: Yrd. Doç. Dr. Erhan Pulat Ġmza UÜ. Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Enerji Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Kadri ARSLAN Enstitü Müdürü .. / .. / 2011 U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalıĢmasında, - tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, - görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, - başkalarının eselerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, - atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi, - kullandığım verilerde herhangi bir tahribat yapmadığımı, - ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka biz tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim. 28 /02/2011 Senem Öztürk ÖZET Yüksek Lisans Tezi BOYANMIġ PAMUKLU KUMAġLARDA BAZI RENK HASLIKLARININ DEĞĠġĠM KĠNETĠĞĠNĠN RENK ÖLÇÜMLERĠ ĠLE ARAġTIRILMASI Senem ÖZTÜRK Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Behçet BECERĠR Bu çalıĢmada; pamuk lifinin ve reaktif boyarmaddelerin genel özellikleri incelenmiĢ ve pamuklu mamullerin reaktif boyarmaddeler ile boyanma yöntemleri araĢtırılmıĢtır. Renk kavramı incelenmiĢ ve renk farkı formülasyonları anlatılmıĢtır. ÇalıĢmada; reaktif boyarmaddeler ile emdirme ve çektirme yöntemlerine göre beĢ farklı boyarmadde ile üç farklı konsantrasyonda boyanan pamuklu kumaĢlara tekrarlı uygulanan yıkama, su, asidik ve bazik ter haslığı testlerinin sonucunda renk ölçümleri yapılarak haslık testleri ve sonrası ortaya çıkan renk farkı, farklı renk farkı formülasyonları ile farklı aydınlatıcılar altında değerlendirilmiĢtir. Elde edilen sonuçlara göre boyarmaddelerin boyama ve haslık testleri sonrası renk ölçüm farklılıklarının bireysel boyarmadde özelliklerine göre değiĢtiği bulunmuĢtur. En yüksek renk farkı sonuçları CIELAB ve en düĢük renk farkı sonuçları CIEDE2000 formülasyonlarından elde edilmiĢtir. Anahtar Kelimeler: pamuk, reaktif boyama, renk, renk haslıkları 2011, xi 132 sayfa. i ABSTRACT MSc Thesis INVESTIGATION OF SOME COLOR FASTNESS VARIATION KINETICS OF DYED COTTON FABRICS WITH COLOR MEASUREMENTS Senem ÖZTÜRK Uludağ University Graduate School of Sciences Department of Textile Engineering Supervisor: Doç. Dr. Behçet BECERĠR In this study, general properties of cotton fibres and reactive dyes were examined and dyeing methods of cotton fabrics with reactive dyes were explained. Colour and colour difference formulas were examined and explained. In this MSc Thesis, cotton fabrics were dyed reactive dyes at three different shades according to two diffrent dyeing methods. Effects of repeated washing, water, acidic and alkaline perspiration fastness were investigated by different colour formulas under different illuminators. It was investigated that colour measurement results were variated upon individual dye characteristics according to the results of dyeings and fastness tests. The highest colour difference results were obtained by CIELAB colour formula where the lowest colour difference results were obtained by CIEDE2000 colour formula. Key words: cotton, reactive dyeing, color, color fastness 2011, xi +132 pages. ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Bu çalıĢmada emdirme ve çektirme yöntemlerine göre farklı renklerde ve farklı konsantrasyonlarda boyanan pamuklu kumaĢlara bazı haslık testleri tekrarlı olarak uygulanmıĢ ve testler sonrası renk ölçümleri yapılarak, boyama yöntemi, renk ve konsantrasyona bağlı olarak kıyaslamalar yapılmıĢtır. Tez çalıĢmam boyunca hiçbir konuda desteğini esirgemeyen tez danıĢmanım Doç. Dr. Behçet Becerir’e ve test çalıĢmalarımda her türlü desteği veren Prof. Dr. Recep Eren’e teĢekkürü bir borç bilirim. Laboratuar çalıĢmalarımda yardımını esirgemeyen Yeliz Yalçın ve Uzm. Kimya Mühendisi Haluk Yüce’ ye teĢekkür ederim. Numune kumaĢ boyamalarıma olanak sağlayan ve tüm desteği veren Akteks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.ġ. ĠĢletme Müdürü Osman Oruç’a, Düz Boya Sorumlusu YeĢim Durgutlu’ya ve Laboratuar Görevlisi Gülnaz Demir’ e teĢekkür ederim. Desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen ve her zaman yanımda olan eĢim Serhat Yılmaz’a, aileme ve değerli arkadaĢlarım Aslıhan Aydın ile Fatih Kılıç’ a çok teĢekkür ederim. Senem Öztürk 28/02/2011 iii İÇİNDEKİLER ÖZET i ABSTRACT ii ÖNSÖZ VE TEġEKKÜR iii SĠMGE VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ vii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ viii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ xi 1. GĠRĠġ 1 2. KURAMSAL TEMELLER 2 2.1. Pamuk Lifinin Genel Özellikleri 2 2.1.1. Pamuk lifinin fiziksel özellikleri 3 2.1.1.1. Uzunluk 3 2.1.1.2. Ġncelik 3 2.1.1.3. Mukavemet 4 2.1.1.4. Olgunluk 4 2.1.1.5. Esneklik 5 2.1.1.6. Uzama 5 2.1.1.7. Büküm 6 2.1.1.8.Yabancı maddeler ve tozlar 6 2.1.2. Pamuk lifinin kimyasal özellikleri 7 2.1.2.1. Sıcaklığın etkisi 9 2.1.2.2. Suyun etkisi 9 2.1.2.3. Asitlerin etkisi 10 2.1.2.4. Alkalilerin etkisi 10 2.1.2.5. IĢığın etkisi 11 2.1.2.6. Oksidan ve redüktan maddelerin etkisi 11 2.1.2.7. EterleĢme reaksiyonları 11 2.1.2.8. EsterleĢme reaksiyonları 13 2.2. Reaktif Boyarmaddeler 13 2.2.1. Reaktif boyarmaddelerin genel özellikleri 13 2.2.2. Reaktif boyarmaddelerin kimyasal yapıları 14 2.3. Reaktif Boyarmaddelerin Sınıflandırılması 16 2.3.1. Reaktif grupların kimyasal yapısına göre sınıflandırma 16 2.3.1.1. Nükleofilik yer değiĢtirme reaksiyonu veren reaktif gruplar 16 2.3.1.2. Nükleofilik katılma reaksiyonu veren reaktif gruplar 18 2.3.2 Kromofor gruplarına göre sınıflandırma 18 2.3.3. Reaktifliklerine göre sınıflandırma 20 2.3. Pamuklu Mamullerin Reaktif Boyarmaddelerle Boyanması 21 2.3.1. Reaktif boyarmaddelerle emdirme yöntemine göre boyama 22 2.3.2. Reaktif boyarmaddelerle çektirme yöntemine göre boyama 23 2.3.3. Emdirme ve çektirme yöntemlerinin boyarmadde verimlerine göre karĢılaĢtırılmaları 24 2.3.4. Emdirme ve çektirme yöntemlerinin uygulama alanlarına göre karĢılaĢtırılmaları 25 2.4. Renk Kavramı 25 2.4.1. Renk ölçümünde kullanılan cihazlar 32 2.4.1.1. Kolorimetreler 33 iv 2.4.1.2. Spektrofotometreler 33 2.4.1.3. Dijital sistemler 36 2.4.2. Renk Uzayı 36 3. MATERYAL ve YÖNTEM 40 3.1. Materyal 40 3.1.1. Pamuklu kumaĢ 40 3.1.2. Reaktif boyarmaddeler 40 3.1.3. Kimyasal maddeler 40 3.1.4. Alet ve cihazlar 41 3.1.4.1. Laboratuar tipi pad-batch numune boyama makinesi 41 3.1.4.2. Laboratuar tipi jet numune boyama makinesi 41 3.1.4.3. Yıkama makinesi 42 3.1.4.4. Etüv 41 3.1.4.5. Spektrofotometre 42 3.1.4.6. Perspirometre 42 3.2. Yöntem 42 3.2.1. Reaktif boyamalar 42 3.2.1.1. Emdirme – soğukta bekletme yöntemine göre yapılan boyamalar 42 3.2.1.2. Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalar 43 3.2.2. Yıkama haslığı testleri 43 3.2.3. Asidik ve bazik ter haslığı testleri 44 3.2.4. Su haslığı testleri 45 3.2.5. Renk ölçümleri ve renk farklılıkları 45 4. BULGULAR 46 4.1. Yıkama haslığı testleri sonuçları 46 4.1.1. Yıkama haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L*) değiĢimleri 46 4.1.2. Yıkama haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen doygunluk ( kroma ) (C*) değiĢimleri 52 4.1.3. Yıkama haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 58 4.1.3.1. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 58 4.1.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 64 4.2. Su haslığı testleri sonuçları 70 4.2.1. Su haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L*) değiĢimleri 70 4.2.2. Su haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen doygunluk ( kroma ) (C*) değiĢimleri 76 4.2.3. Su haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 82 4.2.3.1. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 82 4.2.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 85 4.3. Asidik ter haslığı testleri sonuçları 89 4.3.1. Asidik ter haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L*) değiĢimleri 89 4.3.1. Asidik ter haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen doygunluk (kroma) (c*) değiĢimleri 95 4.3.3. Asidik ter haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 101 v 4.3.3.1. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 101 4.3.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 104 4.4.Bazik ter haslığı testleri sonuçları 108 4.4.1. Bazik ter haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L*) değiĢimleri 108 4.4.2. Bazik ter haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen doygunluk (kroma) (c*) değiĢimleri 114 4.4.3. Bazik Ter haslığı testleri sonrası kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 120 4.4.3.1. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 120 4.4.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farkları 123 5. TARTIġMA VE SONUÇ 127 KAYNAKLAR 129 ÖZGEÇMĠġ 131 TEZ ÇOĞALTMA VE ELEKTRONĠK YAYINLAMA ĠZĠN FORMU 132 vi SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama L* Açıklık -Koyuluk Ekseni a* Kırmızı-YeĢil Ekseni b* Sarı-Mavi Ekseni C* Kroma (Doygunluk) ΔE* CIELAB Renk Farkı X Kırmızı Tristimulus Değeri Y YeĢil Tristimulus Değeri Z Mavi Tristimulus Değeri Xn Aydınlatıcının Kırmızı Tristimulus Değeri Yn Aydınlatıcının YeĢil Tristimulus Değeri Zn Aydınlatıcının Mavi Tristimulus Değeri %R Yüzde Reflektans Değeri Kısaltmalar Açıklama Orj 1 Emdirme yöntemi için 2 g/L, çektirme yöntemi için %0,1’lik konsantrasyon Orj 2 Emdirme yöntemi için 8 g/L, çektirme yöntemi için %1’lik konsantrasyon Orj 3 Emdirme yöntemi için 16 g/L, çektirme yöntemi için %4’lük konsantrasyon SED Spektrak enerji değiĢimi AATCC American Association of Textile Chemists and Colorists CIELAB CIELAB 1976 Renk Farkı Formülü CMC (l:c) SDC CMC (l:c) Renk Farkı Formülü CIE94 CIELAB 1994 Renk Farkı Formülü CIEDE2000 CIELAB 2000 Renk Farkı Formülü CIE Uluslarası Aydınlatma Komisyonu D65 CIE 65 Aydınlatıcısı TL84 F11Aydınlatıcısı F2 CIE F2 Aydınlatıcısı CI Color Index A CIE A Aydınlatıcısı vii ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa ġekil 2.1. Selülozun kimyasal yapısı 7 ġekil 2.2. Selülozun serbest OH grupları 7 ġekil 2.3. Selülozun asitler ile bozunması 10 ġekil 2.4. Cibacron Brillant Red B 14 ġekil 2.5. MCT sınıfı boyarmadde 17 ġekil 2.6. TCP sınıfı boyarmadde 17 ġekil 2.7. DCT sınıfı boyarmadde 17 ġekil 2.8. DFMCP sınıfı boyarmadde 17 ġekil 2.9. FMCP sınıfı boyarmadde 17 ġekil 2.10. MFT sınıfı boyarmadde 17 ġekil 2.11. Diklorotriazin reaktif boyarmaddesi ile elyaf arasında gerçekleĢen nükleofilik substitüsyonla reaksiyonu 17 ġekil 2.12. Azo grubu içeren reaktif oranj 14 boyarmaddesinin yapısı 18 ġekil 2.13. Antrakinon grubu içeren reaktif boyarmadde 19 ġekil 2.14. Ftalosiyanin grubu içeren reaktif boyarmadde 19 ġekil 2.15. Bakır kompleksi içeren azo boyarmadde 20 ġekil 2.16. IĢık kaynağı, cisim ve gözlemci 26 ġekil 2.17. CIE standart aydınlatıcılarının spektral enerji dağılımları 29 ġekil 2.18. 10° Standart gözlemci için renk eĢleme fonksiyonları 32 ġekil 2.20. CIE tarafından reflektans ölçümleri için önerilen aydınlatma ve gözlem Ģartları 35 ġekil 2.21. xy kromatise diyagramı 37 ġekil 2.22. CIELAB renk uzayı 38 ġekil 4.1. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L* değerleri 46 ġekil 4.2. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L* değerleri 47 ġekil 4.3. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L* değerleri 48 ġekil 4.4. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L* değerleri 49 ġekil 4.5. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L* değerleri 50 ġekil 4.6. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı * testleri sonrası C değerleri 52 ġekil 4.7. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 53 ġekil 4.8. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 54 ġekil 4.9. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı * testleri sonrası C değerleri 55 ġekil 4.10. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı * testleri sonnrası C değerleri 56 viii ġekil 4.11. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L* değerleri 70 ġekil 4.12. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L* değerleri 71 ġekil 4.13. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L* değerleri 72 ġekil 4.14. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L* değerleri 73 ġekil 4.15. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L* değerleri 74 ġekil 4.16. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı * testleri sonrası C değerleri 76 ġekil 4.17. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı * testleri sonrası C değerleri 77 ġekil 4.18. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı * testleri sonrası C değerleri 78 ġekil 4.19. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı * testleri sonrası C değerleri 79 ġekil 4.20. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı * testleri sonrası C değerleri 80 ġekil 4.21. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 89 ġekil 4.22. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 90 ġekil 4.23. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 91 ġekil 4.24. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 92 ġekil 4.25. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 93 ġekil 4.26. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası c* değerleri 95 ġekil 4.27. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası c* değerleri 96 ġekil 4.28. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası c* değerleri 97 ġekil 4.29. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası c* değerleri 98 ġekil 4.30. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası c* değerleri 99 ġekil 4.31. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 108 ġekil 4.32. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 109 ġekil 4.33. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 110 ġekil 4.34. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 111 ix ġekil 4.35. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L* değerleri 112 ġekil 4.36. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 114 ġekil 4.37. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 115 ġekil 4.38. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 116 ġekil 4.39. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 117 ġekil 4.40. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 118 x ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 2.1. Pamuk liflerinin tipik kompozisyonu 7 Çizelge 2.2. Reaktif boyarmaddeler ile boyama yöntemleri 22 Çizelge 2.3. Görünür alan bölgeleri 27 Çizelge 3.1. Deneysel çalıĢmalarda kullanılan boyarmaddelerin özellikleri 40 Çizelge 3.2. Emdirme- Soğukta bekletme yöntemine göre yapılan boyamalarda kullanılan boyarmadde miktarları 42 Çizelge 3.3. Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda önerilen kimyasal madde miktarları 43 Çizelge 4.1. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 58 Çizelge 4.2. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 59 Çizelge 4.3. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 60 Çizelge 4.4. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkla 61 Çizelge 4.5. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 62 Çizelge 4.6. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 64 Çizelge 4.7. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 65 Çizelge 4.8. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 66 Çizelge 4.9. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 67 Çizelge 4.10. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 68 Çizelge 4.11. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 82 Çizelge 4.12. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 85 Çizelge 4.13. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 101 Çizelge 4.14. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 104 Çizelge 4.15. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları 120 Çizelge 4.16. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı Testleri sonrası meydana gelen renk farkları 123 xi 1. GİRİŞ Pamuk, yumuĢak tuĢeli olması, yüksek boyanabilirlik özelliği, yüksek mukavemet ve makinede yıkanabilir özelliğe sahip olması nedeniyle Dünya‟da en yaygın olarak kullanılan doğal liftir. Günümüzde pamuklu kumaĢ üretimi sentetik liflerden oluĢan kumaĢlara göre daha sağlıklı bir kullanım sundukları için önem kazanmıĢtır. Buna bağlı olarak pamuklu tekstil ürünlerinden kalite beklentileri artmıĢ ve tekstil sektöründe bir defada üretimin giderek önem kazanması sonucu üretim hatalarını en aza indirgemek en önemli amaç haline gelmiĢtir. Ülkemizde pamuk baskı ve boyamacılığında yüksek haslıkları, renk tonlarındaki canlılığı, kesikli, yarı kesikli ve kesiksiz çalıĢan birçok metoda uygun olmaları nedeniyle reaktif boyarmaddelerin kullanımı yaygındır. Ayrıca reaktif boyarmaddelerin selüloz esaslı liflerin yarıdan çoğunun boyanması için kullanılması, günümüzde bu boyarmadde sınıfının diğer boyarmaddelerden daha hızlı bir büyüme trendine sahip olmasını sağlamıĢtır. Dünya tekstil endüstrisinde en yüksek kullanım oranına sahip lif pamuk lifidir. Reaktif, küp, direkt, kükürt ve azoik boyarmaddeler, pamuk lifinin boyanmasında kullanılabilen boyarmaddelerdir. Sahip oldukları özelliklerden dolayı reaktif boyarmaddeler; pamuklu ürünlerin boyanmasında yaygın olarak kullanılan temel boyarmadde sınıfıdır. Bazı reaktif boyarmaddeler sadece emdirme yöntemine uygunken, bazı reaktif boyarmaddeler çektirme yöntemine uygundur. Bazı reaktif boyarmaddeler ise, hem emdirme hem de çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda rahatlıkla kullanılabilmektedir. Boyamalarda ekonomiklik ve istenen haslık özelliklerinin sağlanmasının ön planda olduğu dikkate alındığında, tüm yöntemlere uygun reaktif boyarmaddelerle pamuklu kumaĢların boyanmasında hangi yöntemin seçilmesi gerekliliği büyük önem arz etmektedir. Bu noktadan hareketle yapılan tez çalıĢmasında; pamuklu dokuma kumaĢların reaktif boyarmaddelerle boyanmasında en çok kullanılan iki boyama prensibi (emdirme ve çektirme) vinilsülfon esaslı beĢ farklı renkteki reaktif boyarmadde gerçekleĢtirilmiĢ, renk ölçümleri ve sık uygulanan haslık testleri üzerinden karsılaĢtırılması yapılmıĢtır. 1 2. KURAMSAL TEMELLER 2.1. Pamuk Lifinin Genel Özellikleri Dünyada çeĢitli amaçlar için kullanılan liflerin % 61‟i bitkisel, % 5‟i hayvansal, % 34‟ü kimyasal kökenlidir. Doğal lifler sınıfı içerisinde yer alan bitkisel liflerin sağlık özelliklerinin olumlu ve bakım Ģartlarının kolay olmaları her geçen gün bu liflere olan talebi arttırmaktadır (Ġçoğlu 2006). Bitkisel lifler içinde yer alan pamuk, lif üretiminin % 54‟ünü kapsadığı için endüstride önemli bir yere sahiptir. Sahip olduğu özelliklerden dolayı pamuk lifi asırlardır giyim malzemesi olarak değerini korumuĢtur. Pamuk; bir yıllık ömrü olan 1–2 metre boyunda bir bitkidir. Sıcak iklimde ve fazla yağıĢlı olmayan yerlerde yetiĢir (cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/.../giyim/.. ./tekstil_lifleri. pdf, 2011). Pamuklu kumaĢlar yumuĢaklık, nem emicilik, hava geçirgenliği gibi özellikleri sayesinde son derece rahattır. Islak halde artan lif mukavemeti sayesinde pamuklu kumaĢlar çeĢitli yaĢ terbiye iĢlemleri ve bakım iĢlemlerinden geçirilerek istenen özelliklere ulaĢtırılabilmektedir. Su iticilik, leke iticilik, güç tutuĢurluk, çekmezlik gibi özellikler özel terbiye iĢlemleri ile elde edilebilir. Pamuk, bu terbiye iĢlemlerini kolaylıkla kabul eder. Normal kullanım ve bakım esnasında bu özellikleri fazla kaybetmez.(http://www.tekstilmuhendisi.net/tekstilde–pamuk–lifinin–onemi–ve– kullanim – alanlari/, 2011) Pamuk üretimi, 2005 yılı itibariyle yaklaĢık 26 milyon tondur. Genel olarak bakıldığında 1980–2003 yılları arasında dünya pamuk tüketimi yıllık % 1,6 artarken, toplam lif tüketimi yıllık % 2,6 artmıĢtır. 2000 yılı itibariyle, dünya pamuk tüketim miktarı tüm lifler içinde yaklaĢık % 40‟lık bir paya sahiptir. Bu rakamlar pamuk lifinin önemini açıkça ortaya koymaktadır. (Ġçoğlu 2006) Pamuk lifi; gömlekler, bluzlar, elbiseler, etekler, iĢ giysileri, bebek çamaĢırları, havlular, iç giyim, telalar, perdeler, halılar, döĢemelik kumaĢlar, yatak takımları, eldiven, eĢarp, Ģapka, çorap ve ipliklerde kullanılır. (cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/.../giyim/.../ tekstil_lifleri.pdf, 2011) 2 2.1.1. Pamuk lifinin fiziksel özellikleri Pamuk liflerinin fiziksel özellikleri bu liflerden elde edilecek ipliğin özeliklerine direkt etki edeceğinden büyük önem arz etmektedir. Pamuk liflerinin özelliklerinin ölçümünde eskiden ayrı ayrı cihazlar kullanılırken bugün HVI ve AFIS adı verilen modern sistemler kullanılmaya baĢlanmıĢtır. HVI demet halinde AFIS ise tek tek liflerin ölçümü ile sonuç vermektedir ( (http://www.egeliihracatcilar.com/DersNotlari/02/02.pdf). 2.1.1.1. Uzunluk Pamuk liflerinde uzunluk kalıtsal bir vasıftır. Bu vasıf belli bir dereceye kadar çevre Ģartlarına bağlıdır. Bir pamuk çiğidi üzerinde 1 – 2 mm‟den baĢlayarak o varyetenin azami uzunluk sınırına kadar muhtelif uzunlukta birçok lifler bulunur. Lif uzunluğu pamuğun dokuma endüstrisinde hangi gaye ile kullanılacağı hakkında bir fikir vermektedir. Bu bakımdan pamuğun uzunluğunu ölçmek ve bunların dağılıĢlarını tespit etmek çok önemlidir. Tekstil sanayisinde kullanılan pamuğun uzunluğu 12 – 57 mm arasında değiĢmektedir ve üç ana sınıfta gruplandırılır; • 18 mm‟ ye kadar olan kısa lifli pamuklar, • 18 – 31 mm‟ ye kadar olan orta lifli pamuklar, • 31 mm‟den fazla olan uzun lifli pamuklar. 2.1.1.2. İncelik Pamuklarda uzunluktan sonra en çok aranan özelliklerden biri inceliktir. Ġncelik de uzunluk gibi kalıtsal bir özelliktir. Ġncelik birimi olarak mikroner kullanılır. Pamuk için belirlenen incelik sınıflandırılması Ģöyledir; • 3 ve daha az olan lifler çok ince, • 3 – 3,9 arası ince, • 4 – 4,9 arası orta, • 5 –5,9 arası kaba, • 6‟ dan daha fazla ise çok kaba sayılır. 3 2.1.1.3. Mukavemet Pamuk liflerinde uzunluk ve incelik ile birlikte aranan özelliklerden birisi de mukavemettir. Sağlam iplik sağlam pamuk liflerinde yapılacağı için çok önemli bir parametredir. Pamuk liflerinin mukavemeti, olgunlaĢma dereceleri, diğer bir deyiĢle selülozik tabakanın kalınlığı ve aynı zamanda liflerin inceliği ile ilgilidir. Selülozik çeperi kalın, tamamıyla olgunlaĢmamıĢ liflerin mukavemeti diğerlerinden üstündür. Pamuk liflerinin teĢekkülü sırasında dıĢ çevre Ģartlarının uygun olması veya olmaması liflerde sekonder çeperin iyi meydana gelip gelmemesine etki eder. Bunlar lif mukavemetine ve dolayısıyla iplik mukavemetine tesir eden birer faktördür. Mukavemet ortalamaları yüksek olan pamuk liflerinden imal edilen iplikler sağlam ve mukavim olur. Presley aleti ile tespit edilen mukavemet değerleri aĢağıdaki gibidir; • 93 ve daha yukarı ise mükemmel, • 87 – 92 arasında ise çok sağlam, • 81 – 86 arasında ise sağlam, • 75 – 80 arasında ise orta derecede sağlam, • 70 – 74 arasında ise oldukça sağlam, • 70 ve daha düĢük ise zayıf olarak değerlendirilir. 2.1.1.4. Olgunluk Olgunluk tekstil lifleri içerisinde sadece pamuğa has bir özelliktir. Bilindiği gibi olgunluk pamuk lifinin sekonder çeperinin kalınlığı ile ilgilidir. Bu tabaka ne kadar kalın olursa lif o kadar olgun, ne kadar ince olursa lif o kadar az olgun ya da ölüdür. Pamuk liflerinde olgunlaĢma, liflerde belirli bir günden sonra primer çeperin iç kısmında her gün depo edilen selüloz tabakalarıyla olmaktadır. Bu tabaka ne kadar kalın olursa lümen o kadar daralacak ve lif o kadar olgun olacaktır. Olgun olan lifler daha mukavemetli olacağından endüstride tercih edilirler. Olgun pamuk lifleri gayet sağlam olup mekanik proses sırasındaki gerilim muamelelere dayanabilir. Buna karĢılık olgunlaĢmamıĢ lifler zayıf yumuĢak olur. Bunlar eğirme prosesleri sırasında kırılabildikleri gibi, üretilen ipliklerde nepsler meydana getirip olgun liflerden daha az boya emdikleri için düzgün olmayan boyamaya sebep olurlar. Bunlardan baĢka 4 olgunluk lif inceliğini de etkilemektedir. Pamuk lifinin ağırlığını, mukavemetini ve diğer özelliklerini meydana getiren ana yapı selülozdur. Bazı olgunlaĢmamıĢ liflerde selüloz veya ikinci çeper hiç olmayabilir. Herhangi bir pamuk numunesi içerisinde her bir lifin olgunluk derecelerinde de farklılıklar görülebilmektedir. Ġkinci çeperi kalın olan çok olgunlaĢmıĢ liflerin kesitleri hemen hemen dairesel olduğundan birçok liften oluĢan olgun bir pamuk parlak bir görünüme sahiptir. OlgunlaĢmamıĢ liflerin Ģekilleri düzgün değildir, kesitleri de uzamıĢ elips veya at nalı seklinde olduğundan bunların oluĢturduğu olgunlaĢmamıĢ pamuklar parlak olmayıp düz, ölü görünümleri vardır. Olgun liflerde çeper kalınlığı lümen geniĢliğinin yarısından daha büyüktür. Olgunluk derecesini belirtmek için o numuneden en az 300 lifin ölçümü yapılmalıdır. Olgun liflerin yüzdesi: • % 84 „den fazla ise numune çok olgun, • % 77 – 84 arasında ise olgun, • % 68 – 76 arasında ise orta derecede olgun, • % 60 – 67 arasında ise az olgun, • % 60‟dan daha az oranda ise olgunlaĢma derecesi düĢük demektir. 2.1.1.5. Esneklik Lifler tabii halde iken herhangi bir kuvvet çekimine maruz kalırlarsa kopmadan önce az veya çok uzamak suretiyle bu kuvvete karsı koymaya çalıĢırlar. Bu kuvvet kopma olmadan önce kalkacak olursa lifler tekrar eski hallerini almaya çalıĢacaklardır. Bu özelliğe elastikiyet ya da esneklik denir. Giyim eĢyalarının üretiminde kullanılacak liflerin elastikiyet derecesi bakımından iyi bir özellik arz etmesi istenir. Lif boyunca % 1 oranında uzamayı sağlayan kuvvete elastikiyet katsayısı denir ve g/denye ile ifade edilir. Pamuk lifinin elastikiyet katsayısı 0,5 g/denye‟ dir (http://www.egeliihracatcilar.com/DersNotlari/02/02.pdf). 2.1.1.6. Uzama Herhangi bir kuvvet altında kalan lifler önce bir uzama gösterir ve sonra kopar. Kopma anında ölçülen maksimum uzunluğa lifin uzama yeteneği denir. Pamuk lifinde uzama oranı % 7 – 15 arasında değiĢir. Ġnce liflerin uzama yeteneği daha üstündür. 5 2.1.1.7. Büküm Pamuk liflerinde görülen bükümler liflerin iplik olma kabiliyeti üzerine etki eder. Liflerdeki bu bükümler olgunlaĢması tamamlanan kozaların açılıĢları sırasında meydan gelir. Bir lifin belli bir uzunluğunda bulunan büküm sayısı o lifin bağlı bulunduğu kalıtsal özelliklere bağlıdır. Büküm sayısı; lif uzunluğu, inceliği ve olgunluk derecesiyle sıkı bir Ģekilde alakalıdır. Bükümlerin meydana gelmesinde lifin sekonder tabakasında bulunan selülozik kitlenin, lif çeperinin her yerinde aynı miktarda ve aynı yönde birikmemiĢ olmasının etkisi büyüktür. Kozalar açılırken bünyesinde bulunan suyun büyük bir kısmını kaybeden lifler bir taraftan yassılaĢırken diğer taraftan da büzülme ve kısalmaya maruz kalırlar. Bu esnada liflerde kıvrımların meydana geldiği görülür. Lif olgunluğu tamamlanmadan kesilmiĢ olan liflerde bükümleri sayısı ya hiç yoktur veya çok azdır. Pamuk liflerinin büküm sayıları değerlendirilirken 1 mm‟de bulunan büküm sayıları incelenir. Buna göre; • 1mm‟ de 1 – 2 büküm olanlar az bükümlü, • 1mm‟ de 3 – 4 büküm olanlar orta bükümlü, • 1mm‟ de 5 – 7 büküm olanlar çok bükümlü, • 1mm‟ de 8‟den daha fazla büküm olanlar fazla bükümlü olarak sınıflandırılır (http://www.egeliihracatcilar.com/DersNotlari/02/02.pdf). 2.1.1.8. Yabancı maddeler ve tozlar Ġplik üretimi açısından son derece önemli bir lif kalite parametresidir. Çünkü iplik aĢamasına gelmeden önce liflerin muhakkak belli bir dereceye kadar yabancı madde ve tozlardan arındırılmıĢ olması gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için de pamuğun yoğun mekanik iĢlemlerden geçirilmesi gerekmektedir. Bu iĢlemler de her zaman için baĢta lif kırılması olmak üzere birtakım zararlara yol açmaktadır. Dolayısı ile iplikhanelere gelen pamuğun mümkün olduğu kadar temiz olmasında büyük fayda bulunmaktadır. Balya halindeki pamuğun içinde bulunan yabancı madde miktarına (%) göre sınıflandırılması aĢağıdaki gibidir; • 1,2‟ye kadar çok temiz, 6 • 1,2 – 2,0 temiz, • 2,0 – 4,0 orta, • 4,0 – 7,0 kirli, • 7,0 ve üzeri çok kirli (www.egeliihracatcilar.com/DersNotlari/02/02.pdf, 2011) 2.1.2. Pamuk lifinin kimyasal özellikleri Çırçırlama ve mekanik temizlemeden sonra, ham pamuk lifi yaklaĢık % 95 oranında selüloz içermektedir. Selülozun kimyasal yapısı ġekil 2.1‟de gösterilmektedir. ġekil 2.1. Selülozun kimyasal yapısı (Lewin 1998) Pamuk lifi büyük ölçüde selüloz yapısında olup, pamuğun kimyasal reaktifliğini selüloz polimeri belirlemektedir. Selüloz polimeri, 1 ve 4 numaralı karbon atomlarından birbirine bağlanmıĢ β–d glikozdan meydana gelmiĢtir. ġekil 2.2‟de selülozun serbest OH grupları gösterilmiĢtir. ġekil 2.2. Selülozun serbest OH grupları (Lewin 1998) Selülozun bu kimyasal yapısındaki 2–OH, 3–OH ve 6–OH grupları, selülozun bir polialkol etkisi göstermesine neden olmaktadır. Kimyasal maddelerin selüloz 7 moleküllerine etkisi büyük ölçüde bu gruplar üzerinden olmaktadır. Selüloz moleküllerinden oluĢan zincirler birbirlerine moleküller arası hidrojen köprüleriyle bağlanırlar ve böylece mikrofibriller oluĢur. Mikrofibrillerden de makrofibriller meydana gelmektedir. Makrofibriller de lif yapısında organize olmuĢ Ģekilde bulunurlar. Pamuk lifinin, yumuĢak Ģartlar altında dietilaminoetil klorid ile reaksiyonunu baz alan kimyasal ölçüm OH‟ların reaksiyona girme yeteneklerinin azalan sıraya göre 2–OH > 6–OH >> 3–OH Ģeklinde olduğunu göstermiĢtir. Hidroksil gruplarının toplam reaktifliği ve 2–OH, 3–OH ve 6–OH gruplarının relatif reaktifliği, ĢiĢirici ön iĢleme ve tepkime Ģartlarına göre farklılıklar göstermektedir (Bozok 2005). Pamuk lifinin bünyesinde selülozdan baĢka su, azotlu maddeler, kül, Ģeker, pektin ve renk maddeleri mevcuttur. Çizelge 2.1‟de pamuk liflerinde bulunan maddelerin bulunma yüzdeleri ve değiĢim aralıkları gösterilmiĢtir. Çizelge 2.1. Pamuk liflerinin tipik kompozisyonu (Bozok 2005) Kuru ağırlığın %'si BileĢenler Genel DeğiĢim Aralığı Selüloz 95 88–96 Protein 1,3 1,1–1,9 Pektik maddeler 1,2 0,7–1,2 Kül 1,2 0,7–1,6 Yağ 0,6 0,4–1,0 Toplam Ģeker 0,3 0,1–1 Diğerleri 0,4 Bu maddelerden bir kısmı pamuğun ilk geliĢme devresinde daha yüksek oranda bulundukları halde olgunlaĢma derecesi ilerledikçe bunların oranı düĢmekte, selüloz miktarı artmaktadır. Liflerin olgunlaĢma süreci ilerledikçe selüloz oranı yükselir, diğer madde miktarları azalır. Pektik maddeler: Tipik bir olgun pamuk lifi % 0,6 – % 1,2 oranında pektin ihtiva eder. Sıcak amonyum oksalat veya amonyum sitrat ile lifin pektini ekstrakte edilirse kalsiyum pektat halinde çöker. Pektini kantitatif olarak tespit etmek zordur. Sadece üronik asit yardımıyla doğruya yakın bir tahmin yapılabilir. Pektin daha ziyade primer çeperde lokalize olmuĢtur. 8 Mumlu ve yağlı maddeler: Kloroform, karbon tetra klorit, benzen veya diğer organik eriticilerle eritilen maddeler pamuk lifinin mumlu ve yağlı maddelerindir. Olgun pamuk lifi % 0,6 civarında mumlu ve yağlı maddeler içerir. Mumlar ve yağlar 85 – 90 C‟ de erirler. Pamuk liflerinde primer alkoller, normal yağ asitleri az miktarda mevcuttur. Mum aynı zamanda az miktarda gliserol, reçineli maddeler, hidro karbonlar ihtiva eder. Ham pamuk lifinden eğrilmiĢ iplik çoğunlukla mumlu halini muhafaza eder. Mumu alınmıĢ pamuk eğrilmez. Mum eğrilme esnasında gereken nemi sağlar ve ipliklerde kayganlık meydana getirir. Protein: Pamuk liflerinde az miktarda azotlu maddeler bulunur. Protein miktarı pamuğun çeĢidine ve yetiĢtiği Ģartlara göre az çok değiĢir. Kül: Pamuk liflerinin kaliteleri ihtiva ettikleri kül miktarının azlığına veya çokluğuna göre değiĢmektedir. Pamukların toplam kül miktarlarını tespit edebilmek için yabancı maddelerden temizlenmiĢ olan pamuk lifleri, bir fırında yakılarak geride kalanın miktarı tespit edilir. 2.1.2.1. Sıcaklığın etkisi Pamuk liflerinin ısıya karsı gösterdikleri tepki; sıcaklığın, ısıtma süresinin, lifin nem içeriğinin ve havadaki nem oranının bir fonksiyonu Ģeklindedir. Ayrıca, kristalin bölge durumu ve polimerizasyon derecesi ile ısıtma çeĢidi de termal bozunmayı etkilemektedir. Pamuk lifleri 140 ºC‟nin üzerine ısıtıldığında, mukavemet kaybı ve karbonil ile karboksil gruplarında artıĢ görülmektedir. Mukavemetin tamamen kaybolması için, oksijen varlığında, 200 ºC ve üzerinde birkaç saat tutulması ile ortaya çıkmaktadır. 200 ºC‟nin üzerinde ısıl dekompozisyon ve depolimerizasyon baĢlamaktadır. 200 ºC ve 300 ºC arasında birincil uçucu dekompozisyon geliĢir. Selülozun 400 ºC‟nin üzerine ısıtılmasıyla kalan tek madde kömürdür. 2.1.2.2. Suyun etkisi Selüloz, hidrofilik özellikte olup, suyun varlığında ĢiĢme etkisi göstermektedir. Su molekülleri selüloz molekülleri içindeki kristalitlerin içerisine giremezler, yani intermiselar bir tepkime gösterirler. Ayrıca kristalitlerin dıĢ yüzeyiyle de tepkimeye girerler. Kristalitler lif eksenine paralel Ģekilde uzandığından, dıĢ yüzeydeki hidroksil grupları ile dipol çekim kuvvetleri ve hidrojen köprüleri üzerinden bağlanan su 9 molekülleri, lif kesitinde ĢiĢmeye neden olmaktadır. Uzunluktaki artıĢ ise çok azdır. Pamuk liflerinin ıslandıklarında, rejenere selüloz liflerinin aksine mukavemetlerinde artıĢ görülmektedir. Bunun temel sebebi de kristalin bölgelerin fazla olusu ve makro molekül zincirlerinin uzun olmasıdır. 2.1.2.3. Asitlerin etkisi Selüloz içeren liflere asitler kolaylıkla etki eder. Etki derecesi asidin cinsine, yoğunluğuna ve ısı derecesine bağlı olarak değiĢir. Organik ve madensel asitlerin pamuk ve selüloz üzerine olan etkisi aynı değildir. Pamuğun asitlerle bozunması olayı, ġekil 2.3.‟te görüldüğü gibi glikosidik bağların hidrolizi sonucu oluĢmaktadır. Reaksiyon üç adımda gerçekleĢir. ġekil 2.3. Selülozun asitler ile bozunması 2.1.2.4. Alkalilerin etkisi SulandırılmıĢ alkali çözeltilerinin pamuk lifleri ve mamulleri üzerinde etkisi yoktur. Pamuk ve mamulleri 20 – 25 bome yoğunluktaki alkalilerle muamele edilirse pamuk liflerinin ĢiĢtiği, lif kanalının kapandığı, lif yüzeyinin düzleĢtiği görülür. Bunun sonucunda lifin mukavemeti artar, silindir seklini alır, ĢeffaflaĢır ve parlaklaĢır (Ġçoğlu 2006). Sodyum hidroksitin etkisi: Pamuğun sıvı sodyum hidroksit çözeltisiyle ĢiĢmesi, önemli bir ticari iĢlemdir ve merserizasyon olarak adlandırılır. Lityum hidroksit ve potasyum hidroksit bazları da pamuğun merserizasyonunu gerçekleĢtirebilir, fakat normal olarak 10 sodyum hidroksit kullanılmaktadır. Sodyum hidroksitle muamele sonucunda, pamuklu kumaĢların boyarmadde afinitesi, kimyasal reaktifligi, stabilitesi, mukavemeti, parlaklığı ve düzgünlüğü gibi özellikleri geliĢmektedir. ĠĢlem görmüĢ pamuktaki yapısal değiĢmeler; kristal yapının selüloz I‟den selüloz II‟ye dönüĢmesi, kristalitlerin uzunluğunun azalması, nem almanın artması ve kristalinite derecesinde azalma olarak belirlenmiĢtir. 2.1.2.5. IĢığın etkisi ÇeĢitli ıĢıklar lif ve dokuma maddelerinin değiĢme ve bozulmaları üzerine etki eder. Rutubet gün ıĢığının etkisini arttırarak mamullerin daha çabuk bozulma ve tahrip olmasını sağlar. IĢık etkisine doğrudan maruz kalan pamuklu mamuller ultraviyole ısınlarının etkisi ve havanın oksijeni yardımıyla kimyasal değiĢikliğe uğrayarak mukavemet ve sağlamlıklarından önemli derecede kaybederler. Günesin ultraviyole ısınları pamuğun zamanla oksi selüloza dönmesine neden olur ve mukavemet düĢer. 2–3 hafta direkt güneĢ ıĢığına maruz kalan pamuğun mukavemeti % 50 oranında düĢme göstermektedir. Yüksek enerjili radyasyon selülozun oksidatif depolimerizasyonuna neden olmaktadır. DüĢük dozajlarda lif özelliklerinde değiĢme görülmese de yüksek dozajlarda pamuğun fiziksel ve kimyasal özelliklerinde değiĢme gözlenmektedir. Pamuğun oksidatif depolimerizasyonu içerdiği karbonil ve karboksil grupların artmasıyla orantılıdır. 2.1.2.6. Yükseltgen ve indirgen maddelerin etkisi Yükseltgen maddelerin etkisi bunların cinsine, yoğunluğuna, ısıya ve etki süresine bağlı olarak değiĢir. Genel olarak yükseltgen maddeler ağartma iĢleminde kullanılır. Pamuk genelde sodyumbisülfit ve sodyum sülfoksilat gibi indirgenlerden zarar görmez. 2.1.2.7. Eterleşme reaksiyonları Selüloz eterleri genel olarak çok stabildirler. EterleĢmiĢ pamukların çoğu hem asidik hem de bazik ortamlarda alt grupların hidrolitik ayrıĢmasına karsı çok dirençlidir. Bu dayanıklılıktan dolayı, pamuğa uygulanan birçok kimyasal apre iĢlemi eterleĢme reaksiyonları üzerine kurulmuĢtur. BuruĢmazlık yüksek terbiyesi, su geçirmezlik, güç tutuĢurluk ve anti mikrobiyal apreler bu reaksiyon tipine örnek olarak gösterilebilir. 11 Kondenzasyon reaksiyonu temelli iĢlemler en stabil pamuk türevlerini üretmektedir. Diğer yandan, adisyon reaksiyonu temelli iĢlemler daha az stabil olan selüloz eterleri oluĢturmaktadır. Stabilitedeki bu düĢmenin nedeni adisyon reaksiyonunun dengesinin doğasından kaynaklanmaktadır. Selüloz eterleĢmesinin bu iki yapısının bilinen örnekleri olan karboksimetilleme ve siyanoetilleme ortamda alkali varlığında gerçekleĢtirilir. Selüloz eterler genel olarak Sel–OR seklinde gösterilir. Eter grubundaki R ile gösterilen, alkil, aromatik, heteroalkil, heteroçiklik ve diğer alt gruplar olabilir. Pamuk lifinin etilen oksitle verdiği eterleĢme reaksiyonu Ģu Ģekildedir; Sel–OH + H2COCH2 Sel–OCH2CH2OH (2.1) Fakat oluĢan bu hidroksietil grubu kimyasal açıdan yüksek reaktifliğe sahiptir ve diğer etilen oksit molekülüyle tepkimeye girerek uzun alt grup zincirlerinin oluĢmasını sağlar. Bu isleme aĢı eterleĢmesi denir ve sonuçta Sel–O(CH2CH2O)nH oluĢur. Buruşmazlık dayanımı: Pamuğun eterleĢme tepkimelerinden en önemlisi, kumaĢların buruĢmaya karsı dayanımının geliĢtirildiği apre iĢlemleridir. Aldehitler; formaldehit ve gliyoksal, iki selüloz zincirindeki hidroksil gruplarıyla reaksiyona girerek onları tek zincire dönüĢtürür ve böylece birbirine bağlanan zincirlerden dolayı materyalin buruĢma özelliği geliĢir. BuruĢmazlık yüksek terbiyesinde farklı kimyasallar da kullanılmaktadır. Reaktif boyama: Bir diğer ticari eterleĢme reaksiyonu da pamuğun reaktif boyarmaddelerle boyanması iĢlemidir. Bu konu üzerinde ileriki bölümlerde detaylı bilgi verilmiĢtir. Güç tutuşurluk: Yanmaya karsı direnç gösterme özelliği, pamuk lifine uygulanan önemli apre iĢlemlerinden biridir. Yanmaya karĢı kalıcı direnci arttıran birçok kimyasal geliĢtirtmesine rağmen, değiĢik nedenlerden dolayı çok azı pratik uygulamaya uygundur. Özellikle azot ve fosfor içeren bileĢikler güç tutuĢurluk üzerinde çok etkili olduklarından kullanılmaktadırlar. Güç tutuĢurluk apresi de bir eterleĢme reaksiyonudur. Çok fonksiyonlu özellikler: Selülozik liflerin N–metilol bileĢikleriyle eterleĢme reaksiyonu göstermesiyle esnek kompozit bir yapı oluĢur. EterleĢme iĢlemiyle; kalcı ütü 12 ve yaylanma özelliği, kir iticilik, antimikrobiyal özellik gibi birçok özellik materyale kazandırılabilir. 2.1.2.8. Esterleşme reaksiyonları Selülozdaki hidroksil grupları; karboksilli asitlerle, anhidridlerle, izosiyanatlarla ve ketonlarla tepkimeye girebilirler. Bu Ģekilde selüloz esterleri oluĢur ve ayrıca lif, iplik ve kumaĢ yapısında orijinallik bozulmaz. ĠĢlem öncesi doğal pamuktaki kristalinite oranı yüksek olup, zincirler arasındaki hidrojen köprüleri kimyasal ajanların sızmasını engellemektedir. Bu nedenle mono fonksiyonel karboksilli asitler ve anhidritlerle esterleĢme reaksiyonu öncesi life ĢiĢirici ajanlarla muamele yapılması gerekmektedir. Asetilleme: EğrilmiĢ veya dokunmuĢ pamuklu mamullerinin asetilleĢmesi sonucunda materyalin ısı direncinde artıĢ gözlenmektedir. Bölgesel olarak asetillenen pamuk ütü masalarında ve sıcak baslı çamaĢır preslerinde kaplama olarak kullanılmaktadır. Formaldehitsiz buruşmazlık dayanımı: Her molekülünde 3–4 karboksil grubu bulunan polikarboksilik asitlerle pamuk selülozunun yüksek sıcaklıkta çapraz bağlanmasının gerçekleĢmesiyle, formaldehitsiz buruĢmazlık yüksek terbiyesi materyale kazandırılmaktadır. En etkili asitler; BTCA (1,2,3,4 bütantetrakarboksillik asit), trikarboksilik asit ve sitrikasittir İnorganik asitlerin esterleri: Pamuk lifi inorganik asitlerle de esterleĢme reaksiyonu göstermektedir. Pamuk linterlerine uygulanan nitrik asitlerle selüloz nitratlar elde edilmektedir. % 13 oranında azot içeren bu selüloz nitratlar pamuk barutu olarak bilinirler. Yüksek sıcaklıkta mono veya diamonyum fosfatla muamele sonucu pamuk lifinin güç tutuĢurluğu geliĢmektedir. 2.2. Reaktif Boyarmaddeler 2.2.1. Reaktif boyarmaddelerin genel özellikleri Reaktif boyarmaddeler, pamuk, keten, yün, ipek gibi doğal lifler ile selüloz içeren karıĢım kumaĢların boyama ve baskısında yaygın olarak kullanılan ve büyük önem taĢıyan boyarmadde sınıfıdır. Bu boyarmadde sınıfına „ reaktif „ denmesinin nedeni; doğal ve bazı kimyasal yapıdaki lif makro molekülleriyle reaksiyona girerek kuvvetli 13 kovalent bağ oluĢturan Cl, F, SO2, ve CH=CH2 atom veya atom gruplarını içermesidir. (Ciyanbekov 1996) Ġlk reaktif boyarmaddeler 1956 yılında ICI firması tarafından piyasa çıkarılmıĢtır. Ġlk örneklerinden olan Cibacron Brillant Red B‟nin yapısı ġekil 2.4.‟teki gibidir. ġekil 2.4. Cibacron Brillant Red B (Bozok 2005) Piyasa çıktıkları ilk tarihten itibaren reaktif boyarmaddelerin selülozik liflerde kullanımı hızla geliĢmiĢtir. Bu durumu tetikleyen en önemli nedenler; reaktif boyarmaddelerin renklerinin parlak, renk serilerinin geniĢ ve tam, lif ile boyarmadde arasında oluĢan kovalent bağdan dolayı yaĢ haslıklarının yüksek olmasının yanında çok çeĢitli yöntemlerle boyayabilmeleri, uygulamalarının basit olmaları, soğukta boyayabildikleri için büyük enerji tasarrufu sağlamaları, yatırım maliyetinin düĢük ve atık suların arıtılmasının ucuz olması olarak sıralanabilir. Pamuk liflerinin doğal tutumundan dolayı pamuklu kumaĢ kullanımındaki artıĢlar, selülozik lifler ve özellikle pamuktan üretilen çamaĢır ve elbiselerin renk parlaklığı ve değiĢik fiziksel ve kimyasal etkilere karĢı yüksek haslıklara sahip olma talepleri ve bu yüksek taleplerin reaktif boyarmaddeler tarafından karĢılanabiliyor olması; reaktif boyarmaddelerin, pamuklu mamullerin boyanmasında günümüzde en çok kullanılan boyarmadde sınıfı olmasının temel nedenleri olarak sayılabilir. 2.2.2. Reaktif boyarmaddelerin kimyasal yapıları Reaktif boyarmaddeler uygun koĢullar altında lif ile kimyasal reaksiyona girerek, kovalent bağ oluĢturma özelliğine sahip tek boyarmadde sınıfıdır. Bu boyarmaddeler 14 yüksek ölçüde suda çözünebilmektedir. Karakteristikleri; küçük ve basit molekül yapılarına sahip olmalarıdır. Küçük partikül özelliği sayesinde life hızlı bir Ģekilde nüfuz etmektedirler. Bütün reaktif boyarmaddelerde ortak olan özellik; hepsinin kromoforu taĢıyan renkli bir grup yanında, bir reaktif grup, bir köprü grubu ve bir de moleküle çözünürlük sağlayan gruptan oluĢmasıdır. Bu genel yapı aĢağıdaki gibi formüle edilebilir (Ciyanbekov 1996): S1 S–Kr–B–X S2 S: Çözünürlük sağlayıcı grup (genellikle –SO3Na, SO3H) Kr: Kromofor grup B: Köprü grubu (–NH, –NHCO, –SO2, –NHSO2, –NHCH3 ve diğerleri) X: Reaktif grup S1: Sübstitüsyon reaksiyonu sırasında yer değiĢtiren sübstitüent (genellikle Cl, F ve SO2CH3) S2: Diğer sübstitüentler S: Çözünürlük sağlayıcı grup Protein lifi ve selülozu boyayabilen reaktif boyarmaddelerde 1–4 adet sülfonik asit grubu bulunur. Yapıdaki bu sülfonik asit grupları reaktif boyarmaddenin çözünürlüğünü sağlamaktadır. Kr: Kromofor grup Reaktif boyarmadde yapısındaki kromofor grubu olup boyarmadde molekülüne renk vermektedir. Renk çeĢitliliği kromofor grubunun yapısal farklılığıyla sağlanmaktadır. Örneğin; monoazo ve disazo yapısındaki kromofor grubu sarı, turuncu ve kırmızı renklerini, bakırlı mono ve disazo yapısındaki kromofor grubu mor, koyu kırmızı ve 15 lacivert renklerini, antrakinon ve ftalosiyanin türevlerinin ise parlak ve açık mavi renklerini verdiği bilinmektedir (Kuni 2009). B: Köprü grubu Reaktif grup ile moleküldeki renkli grubu birbirine bağlayan gruplara köprü bağları denilmektedir. Bu bağlar –NH–, –CO–, –SO2– gibi gruplarla yapılmaktadır. X: Reaktif grup Reaktif boyarmadde molekülünde reaktif grup, uygulandığı tekstil yüzeyinin fonksiyonel grubu ile kovalent bağ oluĢturur. Örnek olarak reaktif gruplar selüloz yapısındaki hidroksil fonksiyonel grubu, yün molekülünde ise hidroksil, karboksil, amino ve tiyoalkol fonksiyonel grupları ile reaksiyona girerek kovalent bağ oluĢtururlar. 2.3. Reaktif Boyarmaddelerin Sınıflandırılması Reaktif boyarmaddeler; reaktif gruplarının kimyasal yapılarına göre, reaktifliklerine göre ve kromofor gruplarına göre sınıflandırılabilirler. 2.3.1. Reaktif grupların kimyasal yapısına göre sınıflandırma Reaktif boyarmaddelerin boyama yetenekleri, boyama yöntem ve Ģartları reaktif grupları tarafından belirlenir. Reaktif boyarmaddelerin reaktif grupları; boyama esnasında lif ile reaksiyona girerek kovalent bağ oluĢturan kısımlardır. Bu reaktif gruplar selülozda –OH, poliamidlerde –NH2, ve protein esaslı liflerde –NH2 ve –SH– gruplarıyla reaksiyona girerler. Selülozun –OH grupları ile boyarmadde arasındaki reaksiyon, reaktif grubun kimyasal yapısına bağlı olarak; ya selüloz esteri oluĢturmak üzere nükleofilik yer değiĢtirme ya da selüloz eteri vermek üzere nükleofilik katılma reaksiyonları olarak gerçekleĢir. 2.3.1.1. Nükleofilik yer değiştirme reaksiyonu veren reaktif gruplar Reaktif grup olarak heteroçiklik halkalı yapıya sahip olan boyarmaddeler yer değiĢtirme mekanizmasına göre reaksiyon verirler. Bu gruba ait önemli reaktif gruplar; monoklortriazin (MCT), triklorprimidin (TCP), diklortriazin (DCT), 16 diflormonoklorprimidin (DFMCP), flormetilklorprimidin (FMCP), monoflortriazin (MFT), triflorprimidin (TFP)‟dir. ġekil 2.5. MCT sınıfı boyarmadde ġekil 2.6. TCP sınıfı boyarmadde ġekil 2.7. DCT sınıfı boyarmadde ġekil 2.8. DFMCP sınıfı boyarmadde ġekil 2.9. FMCP sınıfı boyarmadde ġekil 2.10. MFT sınıfı boyarmadde Yer değiĢtirme reaksiyonu diklortriazin boyarmaddelerinde Ģu Ģekilde meydana gelir: ġekil 2.11. Diklorotriazin reaktif boyarmaddesi ile lif arasında gerçekleĢe nükleofilik substitüsyonla reaksiyonu (Küni 2009) 17 2.3.1.2. Nükleofilik katılma reaksiyonu veren reaktif gruplar Reaktif grup olarak vinilsülfon, akrilamid, alkilsülfonamid ve karbonazid gruplarına sahip olan boyarmaddeler katılma mekanizmasına göre reaksiyon verirler. Bu tip reaksiyon veren boyarmaddeler ilk önce bazla katalizlenen bir eliminasyon reaksiyonu verir. OluĢan ürün yine bazla katalizlenerek lifin fonksiyonel grubuna katılma reaksiyonu ile sonuçlanır. Bu boyarmaddeler genellikle vinilsülfon (–SO2– CH=CH2), sülfatoetilsülfon (–SO2–CH2–CH2–OSO3Na) veya kloroetilsülfon (–SO2– CH2–CH2–Cl) gibi gruplardır. Katılma reaksiyonları vinilsülfon boyarmaddelerinde Ģu Ģekilde meydana gelir: 2NaOH Kr–SO2–CH2–CH2–OSO3H Kr–SO2–CH=CH2 + Na2SO4 + 2H2O (2.2) Kr–SO2–CH=CH2 + HO–Sell Kr – SO2–CH–CH2–O–Sell (Sell:Selüloz) (2.3) 2.3.2 Kromofor gruplarına göre sınıflandırma Reaktif boyarmaddelerde bulunan kromofor gruplarının çoğu asit boyarmaddelerinden türetilmiĢtir. Çoğunlukla azo, antrakinon ve ftalosiyanin türevleridir (Kanık 1988). Azo grubuna sahip reaktif boyarmaddeler; kromofor yapılarında azo (–N=N–) grubu bulunduran reaktif boyarmaddeler olup çoğu reaktif boyarmadde grupları bu sınıfa dahildir. ġekil 2.12. Azo grubu içeren reaktif oranj 14 boyarmaddesinin yapısı (Kuni 2009) Antrokinon grubuna sahip reaktif boyarmaddeler; kromofor yapılarında antrokinon grubu bulunduran reaktif boyarmaddelerdir. 18 ġekil 2.13. Antrakinon grubu içeren reaktif boyarmadde (Kuni 2009) Ftalosiyanin grubuna sahip reaktif boyarmaddeler; kromoforlarında fitalosiyanin grubu bulunduran reaktif boyarmaddelerdir. Fitalosiyanin grubunu içeren reaktif boyar maddeler suda çözünürler ve parlak turkuaz ve yeĢil renkleri sağlarlar. Reaktif fitalosiyanin boyarmaddesinin yapısında merkezi atom olarak bakır veya nikel bulunur, sülfonik asit gruplarıyla substitue olurlar ve ayrıca reaktif gruplar sülfonamid köprüleri üzerinden bağlanırlar (Kuni 2009). ġekil 2.14. Ftalosiyanin grubu içeren reaktif boyarmadde (Kuni 2009) Metal–kompleks azo grubuna sahip reaktif boyarmaddeler; kromofor yapılarında metal– kompleks azo grubu bulunduran reaktif boyarmaddelerdir. Metal kompleksi azo grubunun ıĢık enerjisine karĢı dayanıklılığını artırmaktadır. 19 ġekil 2.15. Bakır kompleksi içeren azo boyarmadde 2.3.3. Reaktifliklerine göre sınıflandırma Reaktif boyarmaddeler; reaktivitelerine göre genel olarak sıcakta ve soğukta boyanan boyarmaddeler olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sıcakta boyama yapan boyarmaddelerin reaktiviteleri soğukta boyama yapanlara göre daha düĢüktür. Soğukta boyanan ve sıcakta boyayan reaktif boyarmaddeler karĢılaĢtırıldıklarında; soğukta boyama yapan reaktif boyarmaddeler ile daha hızlı boyama yapmak, daha az enerji sarf etmek, daha iyi yaĢ haslıklar, daha yüksek tekrarlanabilirlik ve boyarmadde verimi elde etmek mümkündür. Sıcakta boyama yapan reaktif boyarmaddeler ise; liflerin içerisine nüfuz etmeleri ve migrasyon özelliklerinin iyi olmaları, ham ve ön iĢlemi yetersiz yapılmıĢ kumaĢlarda da boyama iĢlemini gerçekleĢtirebilmeleri yönünden soğukta boyayanlara göre daha avantajlıdırlar. Reaktif boyarmaddeler reaktiviteleri artandan azalana doğru aĢağıdaki Ģekilde sıralanabilirler: • Diflorklorpirimidin • Monoflortriazin (MFT) • Triflorpirimidin (TFP) • Monoklortriazin/Vinilsülfon (MCT+VS) • Vinilsülfon (VS) • Monoklortriazin (MCT) • Triklorprimidin (TCP) 20 2.3. Pamuklu Mamullerin Reaktif Boyarmaddelerle Boyanması Pamuklu mamullerin reaktif boyarmaddelerle boyanması üç adımdan oluĢmaktadır; 1–Boyarmaddenin lifler tarafından alınması: Özellikle boyarmaddenin liflere olan substantivitesi ve difüzyon yeteneği tarafından belirlenir. Buna göre soğukta ve tuz ilave edilmesi durumunda substantivite artacağından boyarmadde alınması artmaktadır. Sıcaklık yükseldikçe substantivite azalmakta, buna karĢılık difüzyon hızı artmaktadır. 2–Boyarmaddenin liflere fiksajı: Bu da daha çok reaktif grubun reaktifliği, boyama sıcaklığı, ve pH‟ı tarafından belirlenir. Genel bir kabul olarak, pH değerinin bir basamak, sıcaklığın 20 ºC yükseltilmesi reaksiyon hızını 10 kat arttırmaktadır. 3–Liflere bağlanmıĢ olan boyarmaddenin mamulden uzaklaĢtırılması: Ard iĢlemler denilen bu adımda boyarmaddenin substantivitesi, fiksaj derecesi ve difüzyon yeteneği büyük rol oynamaktadır. Reaktif boyarmaddelerin yaĢ haslıkları büyük oranda bu ard iĢlemler tarafından belirlenir. Reaktif boyarmaddeleri ile boyama yöntemleri Çizelge 2.2.‟de gösterilmektedir. 21 Çizelge 2.2. Reaktif boyarmaddeler ile boyama yöntemleri (Kanık 1988) Boyama Yöntemleri Açıklama Bobin, çile v.b. boyama makinaları kullanılır. Ġplik Boyama Flotte oranı: 1:8 – 1:15 Jiger, jet, haspel, overflow v.b. makinalar kullanılır. Parça Boyama Flotte oranı: 1:3 – 1:5 (jiger); 1:5–1:10 (jet, overflow) Tek Alkali ve boyarmadde aynı banyoda emdirilir, fiksaj Banyolu için bekletilir. Pad–batch Boyarmadde çözeltisiyle emdirme – ara kurutma – Ġki Banyolu alkali çözeltisiyle emdirme ve bekletmeden oluĢur. Fularda boyarmadde çözeltisiyle emdirilen mamulun, Pad–Jig jigerde alkali çözeltisiyle fiksajı tamamlanır. Bazik boyarmadde çözeltisiyle emdirilen mamulun bir Pad–Roll Enfraruj kanalından geçirilerek termobekletme odasına alınır. Tek Bazik boyarmadde çözeltisiyle emdirilen mamul ön Banyolu kurutma ve buharlamadan geçirilerek fikse edilir. Pad–Steam Boyarmadde çözeltisiyle emdirme – kurutma – alkali Ġki Banyolu çözeltisiyle emdirme ve buharlama adımlarından oluĢur. Bazik boyarmadde çözeltisiyle emdirilen mamul uzun Pad–Dry süreli kurutma iĢlemine tabi tutulur. Bazik boyarmadde çözeltisiyle emdirme – ara kurutma Termofiksaj ve yüksek sıcaklıkta yapılan fiksaj adımlarından oluĢur. Bazik–ġok (Pad–YaĢ Boyarmadde çözeltisiyle emdirilen mamul ara Fiksaj) kurutmadan sonra sıcak alkali çözeltisiyle fiksaj edilir. Pamuklu mamüller, reaktif boyarmaddelerle hem çektirme, hem yarı sürekli hem de sürekli metotlara göre boyanabilmektedir. Bir boyarmaddenin belirli bir boyama metoduna uygun olup olmadığı boyarmaddenin içerdiği reaktif gruplar, boyarmaddenin difüzyon hızı ve substantivitesi ile saptanır. 2.3.1. Reaktif boyarmaddelerle emdirme yöntemine göre boyama Emdirme yöntemine göre olan boyamalar, mamulün boyama banyosundan geçirilme esasına dayanır. Boya boynasından geçen mamul hangi metoda göre fikse edilecekse bir 22 Sürekli Yöntemler Yarı Sürekli Yöntemler Çektirme Yöntemleri sonraki aĢamada o metoda göre fikse iĢlemi yapılır. Bu yöntemine göre olan boyamalar, sürekli (Pad– Steam, Pad –Dry, Pad– Termasol) ve yarı sürekli (Pad –Batch) olarak uygulanabilmektedirler. Emdirme yöntemine göre yapılan boyamalar kısa sürede, kısa flotte oranlarında gerçekleĢtirilir. Kısa flotte oranlarında çalıĢılması su, boyarmadde, kimyasal madde tüketimlerini azaltırken, atık su oluĢumunu da azaltmaktadır. Ancak boyama banyosundan olan geçiĢ süresinin çok kısa tutulması mamul üzerinde yetersiz aplikasyonlara neden olabilmektedir (Bulut 2010). Bu yönteme göre yapılan boyamalarda boyama banyosuna; boyarmadde ve alkali beraber verilebileceği gibi ayrı ayrı da verilebilir. Hepsinin bir arada verilmesine tek banyolu yöntem, ayrı ayrı verilmesine ise iki banyolu yöntem olarak adı verilir. Emdirme yöntemine göre yapılan boyamalar, düĢük enerji giderleri ile uzun partilerin ekonomik bir Ģekilde boyanmasına olanak sağlarlar. Bu yönteme göre yapılan boyamaların tekrar edilebilirliği çektirme metoduna göre yapılan boyamalardan daha yüksektir. Ancak emdirme yöntemine göre yapılan boyamalar sonucu boyalı mamüllerde baĢ–son farkı, kanat farkı ve migrasyon gibi boyama düzgünsüzlükleri ortaya çıkabilir. Bu nedenle emdirme yöntemine göre yapılan boyamalarda substantivitesi mümkün olduğunca düĢük boyarmaddeler tercih edilmelidir çünkü yüksek substantiviteye sahip boyarmaddelerde, sıkma iĢleminden sonra mamule tutunan boyarmadde miktarı çok olduğundan, flotteye dönen boyarmadde miktarı düĢük olmaktadır. Böylelikle ilk durumdan daha düĢük bir boyarmadde oranı meydana gelir ve bu da mamul içerisinde ton farklılıklarına neden olur. Emdirme yöntemlerinde uygulanan fiksaj süresi sürekli bir yöntem olan pad–steam yönteminde 60 saniye iken, yarı sürekli bir yöntem olan pad–batch yönteminde en az 2 saat olup bu süre 48 saate kadar çıkabilmektedir. 2.3.2. Reaktif boyarmaddelerle çektirme yöntemine göre boyama Çektirme yöntemi; tekstil mamüllerinin partiler halinde (kısa metrajlarda) jiger, haspel, overflow ve jet makinelerinde boyanma yöntemidir. Bu yönteme göre yapılan boyamalar uzun sürede ve yüksek flotte oranında gerçekleĢir. 23 Çektirme yönteminde boyama kademeli veya hepsi içinde (all–in–one) yöntemlerinden birine göre yapılabilmektedir. Bu yöntemde boyarmadde alınma oranını etkileyen faktörler; boyarmaddenin substantivitesi, lif cinsi, flotte oranı, boyama çözeltisinin pH‟ı, boyama sıcaklığı, tuz konsantrasyonu, cinsi ve flotteye ilave Ģekli, alkali konsantrasyonu ve cinsi, boyarmaddenin mevcut düzgünleĢme özellikleri, boyarmadde konsantrasyonu, boyarmaddenin kimyasal reaktivitesi, mamulün gördüğü ön terbiye iĢlemlerinin yeterliliği, boyama cihazının tipi, boyama süresi olarak sıralanabilir (Bozok 2005). Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda; iĢlem süresi ve sıcaklık istenildiği gibi ayarlanabilir. Boyama, emdirme yöntemine göre daha basittir, kısa metrajlı partilerin boyanan mamüllerde baĢ–son farkı, kanat farkı, migrasyon gibi boyama hataları olmadan boyanmalarına olanak sağlar. Bu yönteme göre çalıĢan makineler çok amaçlı kullanılabilir (ağartma, yıkama, apre iĢlemleri gibi). Yatırım maliyetleri düĢüktür. Ancak çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda, mamul bir çok makinede halat halinde iĢlem gördüğünden mamul üzerinde kırık oluĢma riski vardır. Uzun flotte oranı nedeniyle su, atık su, kimyasal madde, boyarmadde, yardımcı kimyasal madde tüketimleri, ısıtma, soğutma enerji giderleri açısından maliyetleri yüksektir. ĠĢlem süreleri uzun olduğu için üretim hızları düĢüktür. Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda substantivitesi yüksek ve orta seviyede olan boyarmaddeler kullanılmaktadır. Bu yönteme göre yapılan boyamalar yüksek reaktiviteye sahip boyarmaddeler seçildiğinde düĢük sıcaklıkta (örneğin 60 ºC) düĢük reaktiviteye sahip boyarmaddeler seçildiğinde yüksek sıcaklıkta (örneğin 80 ºC) yapılmaktadır. 2.3.3. Emdirme ve çektirme yöntemlerinin boyarmadde verimlerine göre karşılaştırılmaları Boyarmadde verimi, fiksaj yüzdesi olarak nitelendirilir ve lifle bağ yapan boyarmadde miktarının, flottedeki toplam boyarmadde miktarına oranı olarak tanımlanır. Fiksaj yüzdesinin yüksek olması için çekim derecesinin de yüksek olması gerekmektedir. Çekim ve fiksaj derecesi, temelde boyarmaddenin reaktivitesi ve substantivitesi ile ilgilidir. Reaktif boyarmaddelerin substantiviteleri genelde düĢük olduğu için flotte 24 oranı, bu çekim ve fiksaj derecesini önemli ölçüde etkilemektedir. Flotte oranı arttıkça, boyarmadde verimi düĢmekte; flotte oranı azaldıkça, boyarmadde verimi artmaktadır. Bilindiği üzere çektirme yöntemine göre çalıĢan makinelerde uzun flotte oranları kullanılmaktadır. Bu nedenle çektirme yönteminde boyarmadde verimi daha düĢük olmaktadır. Emdirme yöntemlerinde ise kısa flotte oranı kullanılması boyarmadde veriminin yüksek olmasını sağlamaktadır. Pamuklu kumaĢlar için uygulanan tüm emdirme yöntemlerinde birbirine benzer flotte oranları kullanılması, bu yöntemlerde yakın boyarmadde verimi alınmasına neden olur. Fakat proses parametrelerinde değiĢiklik yapılması ile farklı fiksaj yüzdeleri elde edilebilmektedir. Örneğin, pad–jig yönteminde ara kurutmanın yapılmasıyla, pad–batch yönteminden daha yüksek fiksaj derecesi elde edilmektedir. 2.3.4. Emdirme ve çektirme yöntemlerinin uygulama alanlarına göre karşılaştırılmaları KumaĢ yapısındaki farklılık, boyamada uygulanacak yöntemi etkilemektedir. KumaĢlar boyanabilme Ģekillerine göre; dokuma, örme ve havlı yapılar olmak üzere üç farklı kategoriye ayrılabilir. Genel olarak dokuma kumaĢlarla, tüm boyama yöntemlerinde rahatlıkla çalıĢılabilmektedir. Fakat örme kumaĢlar, özellikle esnek yapıları ve boyut stabiliteleri açısından, tüm yöntemlere göre boyanmaları uygun değildir. Emdirme yöntemlerine göre yapılacak boyamalar için pek uygun olmayan örme kumaĢlar, ancak özel aparat ve makine konstrüksiyonlarıyla bu yöntemlerin uygulanmasını mümkün kılmaktadır. Örme kumaĢların pad–batch yöntemine göre boyanması uygun iken pad– roll, pad–jig, pad–dry ve termofiksaj yöntemlerine göre boyanmaları uygun değildir. Havlı kumaĢların boyanmasında, havların olumsuz etkilenmemesi boyama yönteminin seçilmesinde göz önüne alınan esas parametredir. 2.4. Renk Kavramı Renk psikofizyolojik bir duyum olup günümüz modern dünyası için çok önemli ve vazgeçilmez bir olgudur. Çoğu durumda renk bir materyalin üretimde çok önemli bir faktördür ve satıĢa sunulan bir mamulün ticari baĢarısı için hayati öneme sahiptir (Becerir 2002). Farklı endüstriler için renk farklı parametrelerin göstergesi olarak ifade 25 edilirken bir tekstil ürününün tüketicide satın alma isteği uyandırmasında en önemli etkenlerin baĢında gelmektedir (YeĢil 2010). Renk ölçüm birimi, bir rengi sayısal olarak ifade edilmek üzerine yapılan çalıĢmaları kapsar ve fizik, kimya gibi yalnızca malzemeye ait olan bilimlere değil, bunların yanında, psikoloji ve fizyoloji gibi biyolojik bilimleri de içine alır. Renk uygulamaları düĢünüldüğünde, mimarlık, boyama, boya teknolojisi ve aydınlatma mühendisliği gibi değiĢik uygulamalı bilimleri de kapsamaktadır. Bu sebeple renk ölçümü, geniĢ tabanlı ve geniĢ uygulama alanındaki bir konu olmaktadır (Alpay ve ark. 2000) Bir rengin algılanabilmesi için; ıĢık kaynağına, bu ıĢık kaynağının aydınlattığını bir cisme ve rengi aydınlatacak olan “göz/beyin” veya benzer faaliyette bulanabilecek bir gözlemci gereklidir. IĢık kaynağı Gözlemci Cisim ġekil 2.16. IĢık kaynağı, cisim ve gözlemci (McDonald 1987) Rengin sayısal olarak ifade edilebilmesi için, bu üç öğenin her birinin sayısal olarak ifade edilmesi gerekmektedir. Yapılan ölçümlerin standart, elde edilen sonuçların da güvenilir ve kullanılabilir olması için kullanılan renk değerlendirme sistemi yukarıda verilen rengin temel bileĢenlerini (nesne, aydınlatıcı ve gözlemci) tam ve eksiksiz olarak tanımlamalıdır (Becerir 2002). Işık kaynağı: Elektromanyetik spektrum, görünür ıĢığı ve elektromanyetik enerjinin diğer formlarını içerir (X–ıĢınları, mor ötesi ıĢınlar, kızılötesi ıĢınlar, vb.). Görünür ıĢık, elektromanyetik radyasyonun bir çeĢididir ve diğer formlardan farkı, insan gözünün 26 retinası tarafından algılanabilmesidir. IĢığın karakterizasyonuna ait olan önemli parametreler; dalgaboyu, frekans, periyot ve dalga sayısıdır. Dalgaboyu (λ), dalga pikleri (tepe noktaları) arasındaki mesafedir ve dalgaboyu genellikle nanometre (nm, –9 1nm =10 m) birimi ile ifade edilir. Spektrum (ıĢık Ģeridi), bileĢik bir ıĢığın bileĢenlerine ayrılmasından doğan renkli ıĢınların tümü olarak tanımlanabilir. Gözün hassasiyeti uç noktalarda oldukça düĢük olduğu için, uygulamada görünür spektrum 380–780 nm aralığı olarak alınır. Bu uç noktaların ötesi düĢünüldüğünde, 380 nm‟nin aĢağısı ultraviyole ve 780 nm‟nin yukarısı ise infrared olarak adlandırılır. Elektromanyetik spektrum içerisinde görünür alan spektrumu 380–780 nm aralığında yer alır ve yaklaĢık altı bölgeye ayrılır. Çizelge 2.3. Görünür alan bölgeleri (YeĢil 2010) IĢık rengi Dalgaboyu aralığı Mor 380–450 nm Mavi 450–490 nm YeĢil 490–560 nm Sarı 560–590 nm Turuncu 590–630 nm Kırmızı 630–780 nm Yapısındaki değiĢkenliklerden dolayı, renk ölçümünde doğal ıĢık kaynağı olan güneĢ kullanılamaz, yapay ıĢık kaynakları kullanılır. Yapay ıĢık; • Akkor ıĢıma (tungsten filamanlı lamba) • Gaz deĢarjı (flüoresans lamba, sodyum ve civalı cadde lambaları, civa bazlı stat ve stüdyo lambaları) • Fotoluminesans (flüoresans lambalar) • Katodoluminesans (osiloskop ve bazı televizyonlar ile ekranlarda kullanılan katot ıĢını tüpleri) gibi değiĢik yöntemlerle elde edilebilir. IĢık kaynakları, Spektral Enerji Dağılımı (SED) değerleri ile karakterize edilir. Bir ıĢık kaynağının SED‟si, ıĢık kaynağının her bir dalga boyundaki radyatif ıĢımasının gücüdür (W.cm–2 .nm–1). 27 Yapay ıĢık kaynakları, mesela bir tungsten filamanlı lambanın radyasyonu (SED‟si); lambanın ne kadar süre kullanılmıĢ olduğuna, boyutlarına ve uygulanan voltaja göre değiĢiklik göstermektedir. Bir ıĢık kaynağının önüne çeĢitli renkte filtreler (jelâtin veya sıvı filtreler) konmak suretiyle SED değerlerinde değiĢiklikler yapılabilir. Bu durumda yeni SED değerlerine sahip bir sistem oluĢturulmuĢ olacaktır. Eğer bu sistemin (gerçek bir ıĢık kaynağı ve filtre; örnek: tungsten filamanlı lambanın önüne farklı konsantrasyonlarda CuSO4 çözeltileri konarak elde edilen sistem, vb.) SED değerleri tanımlanmıĢsa ve renk ölçümü konusunda standartları oluĢturan CIE tarafından standart kaynak olarak adlandırılmıĢ ise, bu ıĢık kaynağı aydınlatıcı (illüminant) olarak adlandırılır ve kullanıma sunulur. IĢık kaynaklarının adlandırılmasında ve SED değerlerinin belirtilmesinde, bir “Planck radyasyon kaynağı” olarak bilinen “siyah cisim” radyasyon kaynağının sıcaklığı kullanılabilmektedir. Siyah cisim, teorik bir kavramdır ve kendisini istenilen bir sıcaklığa yükseltebilecek Ģekilde, içerisinden bir akıĢkan geçirilebilen bir ceket ile çevrilmiĢ içi boĢ bir cisim olarak düĢünülebilir. Siyah cismin yapacağı ıĢıma, siyah cismin yapısına değil, yalnız ve yalnızca içinden geçen akıĢkanın sıcaklığına bağlı olmaktır ve bu siyah cisim, içinden geçen akıĢkanın sıcaklık değeri ile isimlendirilmektedir (McDonald 1987). Yapay ıĢık kaynaklarını kullanmak üzere seçerken, iki önemli hususa dikkat etmek gereklidir. Bunlar, ıĢık kaynağının lamba tesiri ve renk oluĢturma indeksidir. Lamba tesiri, bilinen bir elektriksel güç girdisi için lamba tarafından yayılan ıĢığın miktarı olarak ifade edilmektedir. Renk oluĢturma indeksi ise, seçilen referans bir ıĢık kaynağı altında bir lambanın, standart renkler serisindeki renkleri, gerçek renklerden ne derece değiĢtirebildiğinin ölçütüdür. CIE, 1931 yılında o zaman mevcut olan spektral karakterleri (SED değerleri) bilinen temel kayaklarından bir seri standart aydınlatıcının renk ölçümünde kullanımını önermiĢtir. Bunlar, gün ıĢığı ve tungsten filamanlı lambalardır. 28 •CIE A Aydınlatıcısı: 2856 ºK renk sıcaklığına sahip bir siyah cisim radyasyon kaynağının SED değerlerine sahip, içi gaz dolu bir tungsten filamanlı lambanın ıĢığı tanımlanmaktadır. •CIE B Aydınlatıcısı: 4874 ºK‟deki direkt güneĢ ıĢığı taklit edilmeye çalıĢılmıĢtır. •CIE C Aydınlatıcısı: 6774 ºK‟deki ortam gün ıĢığı taklit edilmiĢtir. •CIE D65 Aydınlatıcısı: Renk sıcaklığı yaklaĢık 6500 ºK‟dir ve gün ıĢığı taklit edilmektedir. ġekil 2.17. CIE standart aydınlatıcılarının spektral enerji dağılımları (Becerir 1998) IĢık kaynakları, SED değerleri ile tanımlanır ve renk sıcaklıkları yaklaĢımı ile de isimlendirilir (YeĢil 2010). Cisim: Bir rengin algılanabilmesi için ıĢık kaynağının belirtilmesinden sonraki aĢama, cisimlerin, görünür radyatif enerji ile etkileĢimlerinin karakterizasyonudur. Radyatif enerji ile etkileĢim, enerjinin korunumu yasalarına uygun olarak gerçekleĢir. Cisme düĢen radyatif enerji, sadece üç olaya sebebiyet vermektedir, bunlar, absorbsiyon, refleksiyon veya transmisyondur. Bunlar kesin radyometrik büyüklükler yerine yüzde gibi göreceli terimler olarak ölçülürler. Böylece reflektans, yansıtılan enerjinin gelen enerjiye oranı olarak tanımlanabilir. Bütün değerlerin oransal ölçümler olduğu dikkate alınmalıdır. Spektrofotometrik büyüklükler, yüzde (% 0 – 100) veya faktör (0.0 – 1.0) olarak belirtilirler. Reflektans ve transmitans sadece dalga boyunun değil aydınlatma ve 29 izleme geometrisinin de fonksiyonudurlar. Parlaklık fenomeni ile de farklılıklar görülebilir. Kolorimetrik verilerin bu etkileĢimlerini önlemek için, CIE, kolorimetri için birkaç aydınlatma ve izleme geometrileri belirlemiĢtir. Bunlar, ıĢık kaynağı, ölçüm yapılan yüzeyin düzlem normali ile yansıyan ıĢığı ölçen sistemin konumuna göre: o o • 45 /0 ölçüm geometrisi, o o • 0 /45 ölçüm geometrisi, o o • diffüze/0 veya diffüze/8 ölçüm geometrisi ve o • 0 /diffüze ölçüm geometrisi olarak adlandırılırlar. Üzerine bir ıĢık huzmesi (ıĢık demeti) düĢürülen herhangi bir yüzeyden yapılan reflektans (yansıma), aynı ıĢık huzmesinin BaSO4 ile kaplı beyaz plakadan yapılan reflektansı ile karĢılaĢtırılarak (oranlanarak) % Reflektans olarak ifade edilir. BaSO4 beyazının reflektans değeri, 100 birim kabul edilmektedir (YeĢil 2010). Gözlemci: IĢık kaynaklarının ve materyallerin standardizasyonu veya ölçümü, kolorimetri için gerekli fiziksel bilgiyi sağlamaktadır. Son olarak, insanın görme sisteminde oluĢan etkinin nasıl sayısal olarak ifade edileceği problemi kalmaktadır. Bütün elektromanyetik spektrum üzerinde oluĢan absorbsiyon ve emisyon, fiziksel fenomenlerdir ve insanlar sadece 380–780 nm civarındaki dalga boylarına duyarlıdır. Enerji geçiĢleri 1.6–3.2 eV olduğunda görünür ıĢık absorblanır veya yayılır ve insanlar bu absorbsiyon veya emisyonu görsel olarak algılarlar. Gözbebeğinden içeri giren ıĢık, göz mercekleri tarafından konsantre hale getirilir ve gözlemlenen cismin silueti retina üzerinde oluĢturulur. Retinada, çubuksu ve konik hücreler olmak üzere, ıĢığa hassas pigment içeren çok sayıda hücre bulunmaktadır. Bu ıĢığa hassas pigmentlerin, opsin adı verilen bir protein molekülü içerdiği bilinmektedir. Çubuksu hücreler, düĢük aydınlanma seviyelerinde aydınlık/karanlığın algılanmasında faaliyet gösterirken, gün ıĢığında olduğu gibi normal aydınlanma seviyelerinde konik hücreler rengin algılanmasında ve beyine görsel hissin iletilmesinde yardımcı olurlar. Konik hücreler, spektrumun mavi (420 nm), yeĢil (530 nm) ve sarı – yeĢil (560 nm) kısımlarında, çubuksu hücreler de 496 nm de en yüksek hassasiyeti gösterirler. Normal bir retinada yer alan bu üç farklı tipteki konik hücreler, maviye hassas konik hücreler, 30 yeĢile hassas konik hücreler ve kırmızıya hassas konik hücreler Ģeklinde adlandırılırlar ve trikromatik renk ölçümünün temelini oluĢtururlar. Gerçek denekler ile yapılan çalıĢmalar sonucunda, 1931 yılında CIE tarafından standart gözlemci kavramı tanımlanmıĢtır. 700 nm dalga boyunda kırmızı, 546,1 nm dalga boyunda yeĢil ve 435,8 nm dalga boyunda mavi primer (birincil) referans uyarıcılar kullanılmıĢ, bir görsel kolorimetre yardımıyla deneklerin monokromatik test lambasının rengini bu üç primer kaynağın Ģiddetlerini değiĢtirmek suretiyle eĢlemeleri istenmiĢtir. Bu deneysel çalıĢmanın sonucunda, insan gözünün farklı dalga boylarındaki ıĢığa karĢı davranıĢını ifade eden üç adet hassasiyet eğrisi elde edilmiĢtir ve deneklerin 2o‟lik o gözlem açısı ile çalıĢmıĢ olmalarından dolayı da bu eğriler, 2 Standart Gözlemci veya CIE 1931 Gözlemcisi olarak tanımlanmıĢtır (Öner 2006). xλ: Kırmızı renk eĢleĢtirme fonksiyonu, yλ: YeĢil renk eĢleĢtirme fonksiyonu ve zλ: Mavi renk eĢleĢtirme fonksiyonu olarak adlandırılabilir. “λ” indisi, bu eğrilerin dalga boyuna bağımlı olarak değiĢtiğini göstermektedir. 1964 o yılında yapılan çalıĢmalarda daha büyük bir gözlem açısı (10 ) kullanılmıĢtır ve CIE, o elde edilen yeni hassasiyet eğrilerini 10 Standart Gözlemci olarak tanımlanmıĢtır. Günümüzde yapılan hesaplamalarda, bu gözlemciye ait değerler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu gözlemci değerleri ile hesaplama yapıldığının belirtilmesinde aĢağıdaki notasyonun kullanılması gereklidir. o x 10,λ: CIE 10 standart gözlemcisine ait kırmızı hassasiyeti eğrisi o y 10,λ: CIE 10 standart gözlemcisine ait yeĢil hassasiyeti eğrisi o z 10,λ: CIE 10 standart gözlemcisine ait mavi hassasiyeti eğrisi o ġekil 2.18.‟de 10 standart gözlemci için renk eĢleme fonksiyonları gösterilmektedir. 31 o ġekil 2.18. 10 Standart gözlemci için renk eĢleme fonksiyonları (McDonald 1997) Günümüzde, 10° gözlem açısının, insan gözlemcilerin ortalama spektral yanıtını en iyi Ģekilde gösterdiğine inanılmaktadır, ancak 2° standart gözlemci de optimal izleme Ģartlarının tam olarak sağlanamadığı yol iĢaretleri gibi nesnelerin ölçümlerinde halen kullanılmaktadır. 2° ve 10° gözlemci için göreceli izleme alanı büyüklükleri ġekil 2.19‟da gösterilmektedir (YeĢil 2010). ġekil 2.19. Standart gözlemci için göreceli olarak izleme alanları (YeĢil 2010) 2.4.1. Renk ölçümünde kullanılan cihazlar Opak yüzeylerden renk ölçümünde kullanılan cihazlar, temel olarak üç grup altında toplanabilir; • Kolorimetreler, • Reflektans spektrofotometreleri ve • Dijital sistemler (dijital video, dijital kamera vb) 32 2.4.1.1. Kolorimetreler Tristimulus kolorimetreleri, renk ölçümünde kullanılan en basit cihazlardır. Ġnsan gözünde olduğu gibi, kırmızı, yeĢil ve mavi foto detektörlere sahiptirler ve tristimulus değerleri ölçerler. Genellikle, numuneyi normale göre 45° açı ile aydınlatan kuvars halojen ampul kullanılmaktadır. Numuneden yansıyan ıĢık, toplanarak, önünde her biri kendi ıĢığa hassas diyotunu bulunduran üç adet filtreye sahip bir detektöre yönlendirilir. Filtre/diyot kombinasyonlarından elde edilen sonuçlar gözün diferansiyel spektral algılamasını eĢlemek için dönüĢtürülür. Kolorimetreler, bazı ciddi kısıtlamalarına rağmen, kalite kontrol durumlarında, renk farklılığının ölçülmesi amacıyla kullanıĢlı ve efektif fiyata sahip cihazlardır. IĢık kaynağı ve filtre/diyot detektör sonuçlarının pratik realizasyonları genellikle sadece CIE tanımlamalarına uygun olduğu için, hassasiyetin mükemmelliği sınırlıdır. Sadece iki numune arasındaki relatif renk farklılığının öğrenilmesi istendiğinde, bu sınırlamalar çok önemli olmamaktadır. Ölçülen kolorimetrik değerler, sadece cihazda kullanılan ıĢık kaynağı için geçerlidir ve bazı durumlarda diğer ıĢık kaynaklarındaki durumun da görülmesi gereklidir. Bu sebepten dolayı, kolorimetreler ile metamerizma hakkında bir bilgi sahibi olunamaz, çünkü metameri, iki değiĢik ıĢık kaynağına ait spektral enerji dağılımı değerlerinden dolayı ortaya çıkmaktadır (YeĢil 2010). Renk eĢleme iĢlemlerinde, rengin farklı ıĢık kaynaklarındaki ölçümleri, metameri tespiti, sayısal standartlara göre renk farklılığının değerlendirilmesi ve kesin bir renk ölçümü için en uygun yol spektrofotometrelerin kullanılmasıdır. Renk ölçüm spektrofotometreleri, bir numunenin yansıttığı ıĢığın, üzerine gelen ıĢığa oranını tüm görünür spektrum boyunca belli noktalarda ölçen cihazlardır. Reflektans değerleri, mükemmel yansıtıcının (genellikle baryum sülfat) % 100 değerine ayarlanarak genellikle yüzde olarak ifade edilir. Kolorimetrik hesaplamalarda ise fraksiyon cinsinden kullanılırlar. 2.4.1.2. Spektrofotometreler Bir reflektans spektrofotometresi, basit renk izleme teorisine göre çalıĢır. IĢık kaynağı, belirli bir aydınlatma ve izleme geometrisine göre numuneyi aydınlatır. Yansıtılan ıĢık, spektral bileĢenlerine ayrılmak üzere spektral analizöre (ölçüm diyotları) gider. 33 Böylece, görünür spektrum boyunca belirli noktalarda ıĢık detektörü ve elektronik kontrol ünitelerine ölçümü yapma imkânı verilir. Bu spektral analizör, spektrofotometrelerin, kolorimetrelere üstünlüğünü sağlar. Spektrofotometreler ile elde edilen, spektral eğri, materyalin rengine ait parmak izi gibidir. Bu spektral eğrilerden tristimulus değerleri ve bunlar ile de diğer renk değerleri hesaplanabilir. Bu spektral değerler bilgisayarlı renk eĢleme iĢlemlerinde de kullanılabilir. Spektrofotometreler farklı boyutlarda, Ģekillerde, geometrilerde ve konfigürasyonlarda olabilir. Spektrofotometrelerde, tek veya çift ıĢık huzmesi kullanan konfigürasyonlar bulunmaktadır. Çift ıĢınlı konfigürasyonlarda, ıĢık huzmesi, ıĢık kaynağından ikiye ayrılarak çıkar. Bir ıĢık huzmesi referans standardı aydınlatır ve diğeri ise ölçülecek numuneyi aydınlatır. IĢık huzmeleri, tek bir monokromatöre ulaĢamadan önce tekrar karıĢtırılabilir. Bazı durumlarda iki monokromatör kullanılabilir. Çift hüzmeli cihazlar, stabil olmayan ıĢık kaynakları, detektörler ve ilgili elektroniklerin söz konusu olduğu, spektrofotometrelerin ilk dönemlerinde oldukça popüler olarak kullanılmıĢtır. Çift huzmeli cihazların bazı dezavantajları bulunmaktadır. Monokromatöre ulaĢmak için ıĢık huzmesinin tekrar karıĢtırılması, çok dikkatli olarak yapılmalıdır. IĢık yolları optik olarak aynı olmalıdır ve optik komponentlerin benzer etkiye sahip olması gerekmektedir. Eğer kullanılmıĢsa, aynalar, aynı zamanda kaplanmalıdır ve bu nedenle çift olarak değiĢtirilmelidir. Aynı zamanda, zaman içinde oluĢan film veya toz da ıĢınları etkileyebilir. Bu gereksinimler çift huzmeli cihazların daha karmaĢık, düzene sokması zor ve pahalı olmasına neden olmuĢtur. Daha yakın zamanlarda teknolojinin geliĢmesi çift huzmeli cihazların hareketli parçalarının azalmasına ve daha ucuz olmasına neden olmuĢtur. Xenon lambalı cihazlarda, çift huzmeli konfigürasyon, lambanın çakıĢından çakıĢına oluĢan değiĢkenliklerden dolayı gerekli olmaktadır. Referans ölçümleri için, bazı durumlarda, fiber–optik teknoloji avantaj sağlamaktadır. Tek huzmeli konfigürasyonda, ıĢık kaynağında tek ıĢık huzmesi vardır. Referans standart, cihazı kalibre etmek için ölçülür ve daha sonra kaldırılır. Nötr gri standart da aynı zamanda bu kalibrasyon prosesinde ölçülebilir ve küre duvarındaki değiĢimleri karĢılamak için gri standarttaki yansıma temel alınarak matematiksel düzeltme yapılabilir. Tek huzmeli konfigürasyonların iyi sonuçlar verebilmesi için, ıĢık kaynağı, detektör ve elektronik parçaların zaman içinde stabil olması gerekmektedir. Gerçek tek huzmeli konfigürasyonlarda, küre içindeki veya ıĢık kaynağındaki 34 değiĢimlerin düzeltilmesi, kalibrasyon esnasında elde edilen verilerle yapılmaktadır. Stabil bir ıĢık kaynağı kullanmak ve cihazın kalibrasyonunu sık tekrarlamak (örneğin, 4–8 saate bir), bu düzeltmelerin kalibrasyon boyunca geçerli olmasını sağlamaktadır. Renk ölçüm cihazlarında bir diğer önemli faktör de ölçüm geometrisidir. Ölçüm geometrisi, aydınlatma ve izleme açıları olarak düĢünülebilir. Aydınlatma açısı, ıĢık huzmesinin ölçülecek cisme düĢtüğü açıdır. Ġzleme açısı ise detektörün ölçülecek cismi gördüğü açıdır. ASTM ve CIE tanımlarına göre ilk sayı daima aydınlatma açısını “/” veya “:” iĢaretinden sonra gelen ikinci sayı da izleme açısını ifade eder. Böylece numune, düzlem normaline göre 45° açı ile duran bir ıĢık tarafından aydınlatılıyor ve detektör numuneyi üstünden görüntülüyorsa bu geometri 45/0 olarak ifade edilir. Bu geometri ucuz renk analizörleri ve kompakt reflektans ölçüm cihazlarında yaygındır. Eğer ıĢık kaynağı ve detektör yer değiĢtirirse geometri 0/45 olur. Cisim 0° de aydınlatılıyor ve toplayıcı olarak 180° boyunca gerçekleĢen bütün saçınımı toplamak üzere entegre bir küre kullanılıyorsa geometri 0/d olarak tanımlanır. Tersi düĢünüldüğünde yani küre, ıĢık kaynağı ile aydınlatılıyor ve numunenin görüĢ açısı normal ise d/0 olarak ifade edilir, adı geçen geometriler renk ölçümünde yaygın olarak kullanılmaktadır. CIE tarafından tavsiye edilen ölçüm geometrileri ġekil 2.20.‟de gösterilmektedir. ġekil 2.20. CIE tarafından reflektans ölçümleri için önerilen aydınlatma ve gözlem Ģartları (Becerir 1998) 35 2.4.1.3. Dijital sistemler Kolorimetreler ve spektrofotometreler dıĢında, son yıllarda teknolojideki geliĢim ile birlikte, dijital görüntü elde etme teknikleri kullanılarak da renk ölçümü yapılması ile ilgili çalıĢmalarda ilerlemeler yaĢanmıĢtır. Tekstil materyallerinin lekeleme ve renk haslıklarının belirlenmesinde dijital kamera kullanılarak geliĢtirilen sistemler mevcuttur. Geleneksel spektrofotometrelerin uygun olmadığı, kompleks yüzey veya görüntülerin renk özelliklerinin ölçümü, giderek artan bir ihtiyaçtır. Yeni multi spektral görüntüleme sistemleri geliĢtirilmiĢtir, fakat parametrelerin (renk kanallarının sayısı, kanalların spektral özellikleri ve ıĢık kaynağı seçimi) nasıl olması gerektiği açıkça anlaĢılmıĢ değildir. Görüntüleme parametreleri ve paraziti dikkate alarak geliĢtirilen bir matematiksel model ile renk kanallarının sayısındaki artıĢın, spektral reflektansı daha iyi tahmin etmek için gerekli olmadığı belirtilmektedir. Parazit mevcudiyetinde, ıĢık kaynağının seçimi performansı önemli ölçüde etkilemektedir. 2.4.2. Renk uzayı Günümüzde hemen hemen tüm modern renk ölçümü, renk spesifikasyonu, CIE sistemine dayanmaktadır. Bu sistem, 1931‟de oluĢturulmuĢtur, buna rağmen temel yapı ve prensiplerde değiĢiklik yapılmaksızın bu tarihten itibaren yeni eklemeler ve düzeltmeler yapılmıĢtır. CIE sistemi, renk algılama teorilerinden ziyade deneysel gözlemlere dayanmaktadır. Renk ölçümünde, ıĢık kaynağı, gözlemci ve yüzey daima göz önünde tutulmalıdır. Rengi sayısal olarak ifade edebilmek için daha önce söz konusu edilen üç unsurun (ıĢık kaynağı, cisim ve gözlemci) sayısal olarak tanımlanmasının gerekli olduğu belirtilmiĢti. IĢık kaynağı, SED değerleri ile; cisme ait özellik, % Reflektans değerleri ile ve gözlemciye ait özelliklede standart gözlemcinin renk eĢleme fonksiyonları (renk hassasiyet değerleri) ile tanımlanmıĢtır. Her bir dalga boyunda bu unsurlara ait büyüklüklerin çarpımlarının toplamı, bize o rengin sayısal değerlerini verecektir (McDonald 1997). Bu değerler, o rengin tristimulus değerleri olarak adlandırılırlar ve X, Y ve Z ile ifade edilirler. ġekil 2.21‟de CIE xy kromatise düzlemi 36 ġekil 2.21. CIE xy kromatise düzlemi (Yılmaz 2002) X, Y ve Z tristimulus değerleri, rengi sayısal olarak ifade edebilmekle birlikte renk hakkında bilgi vermemektedir. Rengin daha kolaylıkla anlaĢılabilir bir tanımını yapmak * * * üzere 1976 yılında CIE, X, Y ve Z tristimulus değerlerinden hesaplanan L , a ve b Ģeklindeki üç koordinatı bulunan ve CIELab sistemi olarak adlandırılan bir sistemi tanımlamıĢtır. Bu sistem tekstil endüstrisinde yaygın kullanım alanı bulmuĢtur. Bu * parametrelerdeki „ ‟ iĢareti, daha önce geliĢtirilmiĢ farklı renk sistemlerindeki benzer formüllerinden CIE formüllerini ayırt edebilmek için kullanılmaktadır. 37 ġekil 2.22. CIELAB renk uzayı (http://digitalprintingevolution.blogspot.com/2010/04/colour–calibration–is–key–to– consistency.html, 2011) * * a ve b eksenleri birbirlerine dik açı yapar ve nötral noktada kesiĢir (parlaklığa bağlı * olarak gri veya beyaz). Üçüncü eksen L , açıklık/koyuluğun (parlaklığın) bir ölçüsüdür * * ve a ve b eksenleri tarafından oluĢturulan düzleme dik olup bu düzlemi nötral noktada * * kesmektedir. Aynı rengin farklı tonları, a ve b eksenleri tarafından oluĢturulan düzlem içerisinde nötral noktadan dıĢarıya doğru uzanan bir hat üzerinde yer almaktadır. Burada, kırmızıdan sarıya doğru artıĢ gösteren renk (dönme) açısı “h” (derece o o cinsinden), rengin bir ölçüsüdür. Örneğin h = 0 kırmızı bir renge, h = 90 sarı bir renk o tonunu, h = 270 mavi bir renge karĢılık gelmektedir. Nötral noktadan uzaktaki bir * nokta, kromayı (C*) ifade eder ve bu da belirli parlaklıktaki (L değerindeki) bir rengin * * * canlılığının (doygunluğunun) bir ölçüsüdür. Bir renk, ya L , a ve b koordinatları ile ya * da L , C* ve h değerleri yardımıyla belirlenebilmektedir. Genel olarak, koloristik açıdan * * düĢünüldüğünde rengin a ve b koordinatları yoluyla tanımlanmasından çok renk açısı h ve kroma C*‟nin kullanımı yolu ile tanımlanması daha uygundur. Her iki durumda da * * L , rengin açık/koyuluğunun (parlaklığının) bir ölçüsünü ifade etmektedir. L ‟nin değerleri, siyah için 0 değeri ile beyaz için 100 değeri arasında değiĢmektedir. Çok * * parlak renkler için a ve b ‟nin en yüksek değerleri, yaklaĢık +80 ve –80 arasındadır. * * Nötral nokta (a = b = 0) etrafında çizilen bir çember sabit kromaya sahip bir renk çemberini tanımlamaktadır ve kırmızıdan baĢlamak üzere h açısı (derece cinsinden) rengin bir ölçüsüdür 38 * * * CIELab sisteminde L , a , b , C* ve h aĢağıdaki denklemler yardımıyla hesaplanmaktadır; * 1/3 L = 116 (Y/Yn) –16 Y/Yn ≤ 0,008856 (2.4) * 1/3 1/3 a =500 [(X/Xn) – (Y/Yn) ] X/Xn ≤ 0,008856 (2.5) * 1/3 1/3 b =200 [(Y/Yn) – (Z/Zn) ] Z/Zn ≤ 0,008856 (2.6) Y/Yn değerlerinin 0,008856‟ya eĢit veya daha az olması durumunda aĢağıdaki denklem geçerlidir: L* = 903,3(Y/Yn) Y/Yn ≤ 0,008856 (2.7) * * a ve b değerlerinin hesaplanması X/Xn, Y/Yn ve Z/Zn‟nin 0,008856‟ya eĢit veya daha az olması durumunda aĢağıdaki denklemler yardımıyla yapılır: * a = 500[f(X/Xn) – f(Y/Yn)] (2.8) * b = 200[f(Y/Yn) – f(Z/Zn)] (2.9) f(X/Xn) = 7.787(X/Xn) + 16/116 X/Xn ≤ 0,008856 (2.10) f(Y/Yn) = 7.787(Y/Yn) + 16/116 Y/Yn ≤ 0,008856 (2.11) f(Z/Zn) = 7.787(Z/Zn) + 16/116 Z/Zn ≤ 0,008856 (2.12) Xn, Yn ve Zn, ölçümde kullanılan ıĢık kaynağının tristimulus değerleridir (Paydak 2006). 39 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal 3.1.1. Pamuklu kumaş Bu çalıĢmada % 100 pamuk ipliğinden, atkı ipliği numarası Ne 60/1, çözgü ipliği 2 numarası Ne 60/1 atkı sıklığı 36 tel/cm, çözgü sıklığı 40 tel/cm, gramajı 75 g/m ve örgüsü bezayağı olacak biçimde dokunmuĢ olan pamuklu kumaĢ kullanılmıĢtır. Bu kumaĢ tekstil endüstrisinde Ne 60/1 pamuk vual olarak bilinmekle birlikte, ön iĢlemleri yapılmıĢ ve boyamaya hazır olarak Akteks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.ġ‟den temin edilmiĢtir. 3.1.2. Reaktif boyarmaddeler Yapılan çalıĢmada sarı, mavi, kırmızı, siyah ve yeĢil olmak üzere 5 farklı renkte reaktif boyarmadde kullanılmıĢtır. Bu boyarmaddeler Akteks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.ġ‟den temin edilmiĢ olup boyarmaddelere ait genel özellikler Çizelge 3.1.‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 3.1. Deneysel çalıĢmalarda kullanılan boyarmaddelerin özellikleri Colour Index Boyarmadde Ticari Adı Kimyasal Yapısı (CI) Sarı Golden Yellow RNL Vinilsülfon – Mavi Synazol Blue BB Vinilsülfon Blue 220 Kırmızı Synazol Red BB Vinilsülfon Red 21 Siyah Burazol Black GSP–EX Vinilsülfon – YeĢil *Synazol Blue BB/Golden Yellow RNL karıĢımı Vinilsülfon – 3.1.3. Kimyasal maddeler Deneysel çalıĢmalar için reaktif boyamalarda ve haslık testlerinde kullanılan kimyasal maddeler aĢağıdaki gibidir; • Tuz: Sodyum klorür (NaCl) • Soda: Sodyum karbonat (Na2CO3) • Kostik: Sodyum hidroksit (NaOH) • Sodyum silikat 40 • Histidin monohidroklorit monohidrat (C6H9O2N3·HCl·H2O) • Disodyum hidrojen ortofosfat dihidrat (Na2HPO4·2H2O) • Sodyum dihidrojen ortofosfat dihidrat (NaH2PO4·2H2O) • Asetik asit: (CH3COOH) • Reaktif sabun • ECE referans deterjanı: ISO 105–CO6 yıkama haslığı testi standartına uygun deterjan Kullanılan bütün kimyasal maddeler ticari saflıktadır. 3.1.4. Alet ve cihazlar 3.1.4.1. Laboratuar tipi pad–batch numune boyama makinesi Emdirme – soğukta bekletme yöntemine göre yapılan boyamalar Akteks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.ġ laboratuarında bulunan Ataç marka numune boyama makinesinde gerçekleĢtirilmiĢtir. 3.1.4.2. Laboratuar tipi jet numune boyama makinesi Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalar Akteks Tekstil Sanayi ve Ticaret A.ġ laboratuarında bulunan 12 tüp kapasiteli ve gliserin ısıtmalı Ahiba marka numune boyama makinesinde gerçekleĢtirilmiĢtir. 3.1.4.3. Yıkama makinesi Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü laboratuarında bulunan Test Laboratuar Cihazlar 412 NB HT marka ve modelindeki 12 tüp kapasiteli, programlanabilir ve su ısıtmalı yıkama makinesinde emdirme ve çektirme metoduna göre yapılan kumaĢların yıkama haslığı testleri yapılmıĢtır. 3.1.4.4. Etüv Haslık testlerinden sonra numune kumaĢlar Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü laboratuarında bulunan Heraeus marka etüvde kurutulmuĢtur. 41 3.1.4.5. Reflektans spektrofotometre Haslık testlerinden sonra numune kumaĢların renk ölçümleri Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü fizik laboratuarında bulunan Konica Minolta CM 3600D marka ve modelindeki reflektans spektrofotometre ile yapılmıĢtır. 3.1.4.6. Perspirometre Asidik, bazik ve su haslığı testleri James H Heal & Co Ltd Model 290 marka ve modelindeki perspirometre ile yapılmıĢtır. 3.2. Yöntem 3.2.1. Reaktif boyamalar 3.2.1.1. Emdirme – soğukta bekletme yöntemine göre yapılan boyamalar Emdirme–soğukta bekletme yöntemine göre yapılan boyamalar 2 g/L, 8 g/L ve 16 g/L olmak üzere 3 farklı boyarmadde konsantrasyonunda gerçekleĢtirilmiĢtir. Boyama esnasında kullanılan kimyasal maddelerin miktarları üreticileri tarafından önerilen miktarlar olup, Çizelge 3.2.‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 3.2. Emdirme– Soğukta bekletme yöntemine göre yapılan boyamalarda kullanılan boyarmadde miktarları Boyarmadde Miktarı (g/L) NaOH Miktarı (ml/L) Sodyum silikat Miktarı (ml/L) 2 14 100 8 14 100 16 17 100 Emdirme iĢleminden sonra, numune kumaĢlar sarılarak 6 saat bekletilmiĢtir. Beklemeden çıkan kumaĢlar önce durulanmıĢ, daha sonra 0,5 g/L asetik asit çözeltisi ile nötralizasyonu yapılmıĢ ve ardından 2 g/L yıkama maddesi ile hazırlanan yıkama çözeltisinde 90 ºC‟de yıkanmıĢtır. 42 3.2.1.2. Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalar Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalar kumaĢ ağırlığına göre % 0,1, % 1 ve % 4 olmak üzere 3 farklı boyarmadde konsantrasyonunda gerçekleĢtirilmiĢtir. Yapılan boyamaların banyo oranı 1:10‟dur. Boyamaların yapıldığı kumaĢ miktarları 3 g olarak tartılmıĢtır. Kullanılan standart boyarmadde çözeltisi 1/100‟lük konsantrasyonda olup, boyama esnasında kullanılan kimyasal maddeler üreticileri tarafından önerilen miktarlarda kullanılmıĢtır. Çizelge 3.3. Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalarda önerilen kimyasal madde miktarları Boyarmadde Konsantrasyonu (%) Tuz (g/L) Soda (g/L) ˂ 0,5 20 10 0,5 – 1,0 30 15 1,0 – 2,0 40 20 2,0 – 3,0 50 20 3,0 – 4,0 60 20 4,0 – 5,0 70 20 5,0 – 6,0 80 20 ˃ 6,0 80 20 Çektirme yöntemine göre yapılan boyamalar all–in–one yöntemine göre gerçekleĢtirilmiĢtir. Kullanılacak boyarmadde, kimyasal maddeler belirlenen miktarlarda tüpler içerisine kumaĢ ile birlikte konulduktan sonra boyama iĢlemi 60 ºC‟de 1 saat süreyle gerçekleĢtirilmiĢtir. Boyamadan çıkan kumaĢlar önce durulanmıĢ, daha sonra 0,5 g/L asetik asit çözeltisi ile nötralizasyonu yapılmıĢ ve ardından 2 g/L reaktif sabunu ile hazırlanan yıkama çözeltisinde 90 ºC‟de yıkanmıĢtır. 3.2.2. Yıkama haslığı testleri Yıkama haslığı testleri ISO 105–C06 B1M standardına göre yapılmıĢtır. 4 mm x 10 mm olarak hazırlanan kumaĢ numunleri, aynı ebatlarda kesilen multifiber kumaĢ ile tek bir kısa kenarı tarafından dikilerek yıkama iĢlemleri için hazırlanmıĢtır. Yıkama iĢlemleri, 43 yıkama haslığı test cihazında 50 ºC‟de 45 dakika olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. 4 g / L ECE deterjanı ile hazırlanan yıkama çözeltisi her bir numune için 150 ml olarak kullanılmıĢ ve tüplerin içerisine çözeltisi ve hazırlanan test numuneleriyle birlikte sürtünmeyi sağlamak amacıyla 0,6 mm çapında 50 adet çelik bilye konulmuĢtur. 3.2.3. Asidik ve bazik ter haslığı testleri Asidik ter haslığı testleri ISO 105–E04 standardına göre yapılmıĢtır. Bu testler ile insan terinin pH‟ına yakın değerlerde bir bazik bir de asidik çözelti hazırlanmıĢtır. Bazik ter haslığı çözeltisi; • 0,5 g/L histidin monohidroklorit monohidrat (C6H9O2N3·HCl·H2O) • 5 g/ L sodyum klorür (NaCl) • 2,5 g/L disodyum hidrojen ortofosfat dihidrat (Na2HPO4·2H2O) kullanılarak hazırlanmıĢtır. Hazırlanan çözeltinin pH‟ı sodyum hidroksit ile pH 8 olarak ayarlanmıĢtır. Asidik ter haslığı çözeltisi; • 0,5 g/L histidin monohidroklorit monohidrat (C6H9O2N3·HCl·H2O) • 5 g/ L sodyum klorür (NaCl) • 2,2 g/L sodyum dihidrojen ortofosfat dihidrat (NaH2PO4·2H2O) kullanılarak hazırlanmıĢtır. Hazırlanan çözeltinin pH‟ı sodyum hidroksit ile pH 5,5 olarak ayarlanmıĢtır. Hem asidik hem de bazik ter haslığı için; 4 mm x 10 mm olarak hazırlanan kumaĢ numunleri, aynı ebatlarda kesilen multifiber kumaĢ ile tek bir kısa kenarı tarafından dikilmiĢ ve toplam ağırlıklarının 50:1 oranındaki çözelti içerisinde yarım saat bekletilmiĢlerdir. Bekleme iĢleminden sonra üzerlerindeki fazla çözelti baget çubuklar yardımı ile alınıp akrilik plakalar arasına yerleĢtirilmiĢ ve 12,5 kPa basınç altında, 37±2 ºC‟de 4 saat süreyle etüvde bekletilmiĢtir. 44 3.2.4. Su haslığı testleri Su haslığı testleri ISO 105–E01 standardına göre yapılmıĢtır. Su haslığı testi için; 4 mm x 10 mm olarak hazırlanan kumaĢ numunleri, aynı ebatlarda kesilen multifiber kumaĢ ile tek bir kısa kenarı tarafından dikilmiĢ ve toplam ağırlıklarının 50:1 oranındaki destile su içerisinde yarım saat bekletilmiĢlerdir. Bekleme iĢleminden sonra üzerlerindeki fazla su baget çubuklar yardımı ile alınıp akrilik plakalar arasına yerleĢtirilmiĢ ve 12,5 kPa basınç altında, 37 ± 2 ºC‟de 4 saat süreyle etüvde bekletilmiĢtir. 3.2.5. Renk ölçümleri ve renk farkı Renk ölçümleri ve renk farkı hesaplamaları AATCC Evaluation Procedure 6 (Instrumental Colour Measurement) ve AATCC Evaluation Procedure 7‟ye (Instrumental Assessment ofthe change in colour of a Test Specimen) göre yapılmıĢtır. Renk ölçümleri için Argetek renk ölçümü programı ve yazılımı kullanılmıĢtır. 45 4. BULGULAR 4.1. Yıkama haslığı testleri sonuçları * 4.1.1. Yıkama haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L ) değişimleri 90 80 70 60 50 D65 TL 84 40 F2 30 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.1. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L değerleri 46 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 90 80 70 60 50 D65 TL 84 40 F2 30 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.2. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L değerleri 47 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 90 80 70 60 50 D65 TL 84 40 F2 30 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.3. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L değerleri 48 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 80 70 60 50 40 D65 TL 84 30 F2 20 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.4. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L değerleri 49 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 100 90 80 70 D65 TL 84 60 F2 50 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.5. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası L değerleri 50 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu * Yıkama haslığı testleri sonucunda L değiĢimleri incelendiğinde; Mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların * L değerlerinin ġekil 4.1.‟de görüldüğü üzere, tekrarlanan testlere bağlı olarak arttığı yani rengin test sayısına bağlı olarak açıldığı gözlemlenmiĢtir. Mavi ile boyanan kumaĢlar en açık renk tonunu D65 aydınlatıcısı altında verirken, TL84, F2 ve A aydınlatıcıları altında davranıĢlarının benzer olduğu tespit edilmiĢtir. ġekil 4.2.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler ile çektirme yöntemine göre en düĢük konsantrasyonda yapılan boyamadan sonraki ilk yıkamada renk kaybının diğer konsantrayonlardaki ilk yıkamadan sonraki renk kayıplarına göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiĢtir. Kırmızı ile boyanan kumaĢlar en açık renk tonunu A aydınlatıcısı altında verirken, TL84, F2 ve D65 aydınlatıcıları altında davranıĢlarının benzer olduğu tespit edilmiĢtir. * YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin ġekil 4.3.‟te görüldüğü üzere tüm aydınlatıcılar altında benzer davranıĢ gösterdiği tespit edilmiĢtir. Çektirme yöntemine göre en yüksek konsantrasyonda boyanan kumaĢların ilk yıkama haslığı testi sonrası renk değiĢim eğrisinin diğer testlere ve konsantrayonlara göre daha dik eğimli olduğu gözlenmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların * L değerlerinin ġekil 4.4.‟te görüldüğü üzere, tekrarlanan testlere bağlı olarak arttığı yani * rengin test sayısına bağlı olarak açıldığı ve L değerlerinin tüm aydınlatıcılar altında benzer davranıĢ gösterdiği tespit edilmiĢtir. * Sarı boyarmadde ile boyanan kumaĢların L değerlerinin ġekil 4.5.‟te görüldüğü üzere yıkama haslığı testlerine bağlı olarak radikal olarak değiĢmediği gözlenmiĢtir. ġekil 4.1., ġekil 4.2., ġekil 4.3., ġekil 4.4. ve ġekil 4.5.‟te görüldüğü gibi tüm renklerdeki boyarmaddeler ile emdirme ve çektirme yöntemine göre yapılan orta ve yüksek konsantrasyonlardaki boyamalar sonucunda doygunluk olarak yaklaĢık değerlerin elde edildiği belirlenmiĢ ancak düĢük konsantrasyonlarda yapılan boyamalarda emdirme yöntemine göre olan boyamanın çektirme yöntemine göre olandan daha koyu görüldüğü tespit edilmiĢtir 51 4.1.2. Yıkama haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen doygunluk (kroma) (C*) değişimleri 50 40 30 D65 20 TL 84 F2 10 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.6. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 52 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 70 60 50 40 30 D65 TL 84 20 F2 10 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.7. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 53 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 60 50 40 30 20 D65 TL 84 10 F2 0 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.8. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 54 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 8 7 6 5 4 3 D65 2 TL 84 1 F2 0 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.9. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 55 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu 100 90 80 70 60 50 D65 40 TL 84 30 F2 20 A Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.10. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların yıkama haslığı testleri sonrası C* değerleri 56 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 10. Test Sonucu 15. Test Sonucu 20. Test Sonucu Yıkama haslığı testleri sonucunda C*değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.6‟da görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların C*değerlerinin ikinci testten sonra radikal olarak azaldığı ve rengin daha donuk göründüğü gözlemlenmiĢtir. Mavi ile boyanan kumaĢlar en doygun renk tonunu A aydınlatıcısı altında verirken, en donuk renk tonunu D65 aydınlatıcısı altında verdiği tespit edilmiĢtir. ġekil 4.7.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucu kroma değiĢiminin aydınlatıcılara göre belirli bir kural çerçevesinde olmadığı ancak en donuk rengin tüm konsantrasyonlar ve yöntemler için F2 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.8.‟de görüldüğü üzere tekrar eden testlere göre azaldığı ve en yüksek kroma değerleri TL84 aydınlatıcısı altında elde edilirken, en düĢük kroma değerlerinin A aydınlatıcısı altında elde edildiği tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların C*değerlerinin ġekil 4.9.‟da görüldüğü üzere, belirli bir düzene bağlı olmadan değiĢtiği tespit edilmiĢtir. Sarı boyarmadde ile çektirme yöntemine göre boyanan kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.10.‟da görüldüğü üzere tekrar eden yıkama haslığı testlerine bağlı olarak azaldığı gözlemlenmiĢtir, özellikle ilk testten sonra meydana gelen değiĢimin diğer testlere göre daha fazla olduğu tespit edilmiĢtir. 57 4.1.3. Yıkama haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen renk farkları 4.1.3.1. Emdirme yöntemine göre boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.1. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 0,689 0,594 0,422 0,371 1,283 1,280 0,529 0,540 0,597 0,591 0,253 0,256 0,599 0,551 0,320 0,289 2. Test Sonucu 1,006 0,967 0,497 0,474 1,047 1,019 0,476 0,471 1,045 1,020 0,464 0,468 1,059 1,031 0,482 0,467 5. Test Sonucu 1,797 1,346 1,009 0,832 2,031 1,486 1,007 0,829 2,052 1,488 1,000 0,806 2,047 1,465 1,016 0,847 10.Test Sonucu 2,304 2,087 1,012 0,971 2,564 2,294 1,118 1,082 2,583 2,308 1,129 1,096 2,664 2,309 1,162 1,120 15. Test Sonucu 2,802 2,225 1,465 1,251 3,163 2,448 1,515 1,299 3,201 2,461 1,517 1,281 3,199 2,424 1,518 1,322 20. Test Sonucu 1,963 1,708 0,954 0,846 2,191 1,874 1,008 0,902 2,199 1,871 1,000 0,890 2,201 1,851 1,002 0,912 Orj 2 1. Test Sonucu 0,577 0,570 0,266 0,284 0,591 0,582 0,281 0,297 0,597 0,591 0,281 0,300 0,583 0,578 0,275 0,292 2. Test Sonucu 0,713 0,653 0,375 0,359 0,705 0,637 0,355 0,339 0,703 0,640 0,346 0,333 0,695 0,646 0,357 0,346 5. Test Sonucu 1,835 1,362 0,994 0,827 2,007 1,436 0,974 0,823 2,045 1,451 0,981 0,808 2,068 1,432 0,989 0,862 10.Test Sonucu 1,527 1,151 0,856 0,710 1,636 1,184 0,806 0,672 1,675 1,200 0,815 0,657 1,636 1,169 0,806 0,692 15. Test Sonucu 3,225 2,544 1,767 1,519 3,519 2,672 1,740 1,498 3,544 2,666 1,720 1,448 3,443 2,598 1,684 1,500 20. Test Sonucu 2,902 2,523 1,438 1,342 3,182 2,689 1,513 1,431 3,210 2,698 1,517 1,420 3,205 2,663 1,502 1,451 Orj 3 1. Test Sonucu 0,199 0,124 0,132 0,101 0,230 0,128 0,131 0,090 0,202 0,106 0,109 0,069 0,170 0,094 0,103 0,073 2. Test Sonucu 0,441 0,421 0,216 0,208 0,438 0,408 0,219 0,191 0,439 0,410 0,220 0,189 0,438 0,412 0,222 0,193 5. Test Sonucu 1,597 0,981 1,002 0,755 1,565 0,854 0,824 0,547 1,586 0,842 0,805 0,491 1,548 0,833 0,836 0,598 10.Test Sonucu 1,374 1,321 0,684 0,660 1,449 1,379 0,732 0,645 1,442 1,371 0,727 0,634 1,427 1,356 0,718 0,636 15. Test Sonucu 2,465 1,708 1,474 1,160 2,552 1,674 1,319 0,950 2,570 1,659 1,295 0,884 2,474 1,607 1,285 0,979 20. Test Sonucu 2,390 2,043 1,252 1,103 2,585 2,158 1,293 1,067 2,599 2,156 1,291 1,045 2,594 2,130 1,281 1,087 58 Çizelge 4.2. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 1,935 0,712 0,824 0,642 1,697 0,654 0,796 0,607 1,408 0,671 0,661 0,547 2,271 0,763 0,957 0,769 2. Test Sonucu 2,269 0,914 1,050 0,804 2,003 0,845 1,011 0,762 1,667 0,851 0,898 0,705 2,660 0,965 1,201 0,965 5. Test Sonucu 3,230 1,232 1,543 1,166 3,450 1,526 1,806 1,360 4,072 1,686 2,064 1,660 5,449 2,019 2,371 1,945 10.Test Sonucu 3,665 1,586 1,579 1,263 3,283 1,406 1,512 1,182 2,801 1,529 1,346 1,126 3,984 1,460 1,722 1,401 15. Test Sonucu 4,235 1,742 1,831 1,456 3,922 1,579 1,806 1,407 3,260 1,651 1,606 1,321 4,535 1,635 1,982 1,613 20. Test Sonucu 4,280 2,037 1,857 1,506 3,907 1,813 1,817 1,432 3,373 1,984 1,641 1,379 4,530 1,800 1,981 1,623 Orj 2 1. Test Sonucu 1,180 0,408 0,501 0,380 0,932 0,365 0,453 0,342 0,822 0,380 0,374 0,310 1,457 0,462 0,586 0,461 2. Test Sonucu 1,181 0,562 0,575 0,443 0,929 0,515 0,515 0,398 0,873 0,569 0,483 0,394 1,448 0,540 0,650 0,519 5. Test Sonucu 2,961 1,033 1,296 0,983 2,872 1,113 1,384 1,052 2,328 0,991 1,188 0,932 3,335 1,154 1,430 1,145 10.Test Sonucu 2,196 0,987 1,004 0,784 1,889 0,898 0,961 0,740 1,694 0,992 0,876 0,720 2,526 0,923 1,109 0,889 15. Test Sonucu 2,592 1,105 1,152 0,900 2,283 1,003 1,112 0,857 2,014 1,097 1,017 0,833 2,905 1,030 1,257 1,006 20. Test Sonucu 3,333 1,742 1,478 1,218 2,921 1,562 1,418 1,137 2,704 1,778 1,328 1,153 3,591 1,505 1,556 1,273 Orj 3 1. Test Sonucu 0,422 0,118 0,155 0,118 0,271 0,084 0,102 0,079 0,336 0,155 0,170 0,134 0,499 0,155 0,185 0,143 2. Test Sonucu 0,809 0,507 0,436 0,344 0,734 0,490 0,431 0,353 0,695 0,541 0,404 0,331 0,928 0,452 0,446 0,378 5. Test Sonucu 2,154 0,783 0,983 0,746 2,166 0,881 1,086 0,843 1,752 0,773 0,931 0,727 2,467 0,857 1,069 0,862 10.Test Sonucu 1,183 1,039 0,605 0,531 1,117 1,039 0,576 0,549 1,169 1,120 0,598 0,546 1,201 0,956 0,567 0,551 15. Test Sonucu 1,762 1,103 0,875 0,706 1,591 1,039 0,847 0,708 1,548 1,151 0,844 0,702 1,897 0,969 0,889 0,762 20. Test Sonucu 1,727 1,132 0,824 0,680 1,525 1,050 0,784 0,672 1,525 1,188 0,786 0,675 1,798 0,979 0,812 0,708 59 Çizelge 4.3. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 1,540 1,535 0,627 0,605 1,540 1,538 0,601 0,590 1,545 1,543 0,607 0,597 1,529 1,525 0,649 0,610 2. Test Sonucu 1,847 1,660 0,955 0,806 1,874 1,616 0,863 0,777 1,861 1,644 0,868 0,782 1,845 1,627 1,042 0,862 5. Test Sonucu 1,694 1,619 0,912 0,742 1,671 1,575 0,754 0,676 1,678 1,596 0,773 0,689 1,700 1,586 1,021 0,813 10.Test Sonucu 2,394 2,162 1,217 1,036 2,424 2,079 1,110 1,004 2,403 2,115 1,125 1,011 2,384 2,111 1,227 1,064 15. Test Sonucu 2,986 2,749 1,386 1,244 2,733 2,143 1,373 1,185 2,968 2,661 1,365 1,234 3,243 2,728 1,607 1,445 20. Test Sonucu 4,116 3,790 1,976 1,730 4,153 3,692 1,870 1,693 4,139 3,745 1,877 1,706 4,075 3,715 2,024 1,772 Orj 2 1. Test Sonucu 0,865 0,811 0,385 0,389 0,923 0,852 0,417 0,407 0,930 0,857 0,420 0,415 0,880 0,823 0,400 0,398 2. Test Sonucu 0,899 0,799 0,409 0,406 0,927 0,791 0,414 0,404 0,911 0,808 0,409 0,406 0,838 0,766 0,381 0,379 5. Test Sonucu 1,425 1,294 0,720 0,659 1,445 1,274 0,659 0,634 1,439 1,305 0,663 0,644 1,419 1,276 0,793 0,689 10.Test Sonucu 1,697 1,412 0,867 0,782 1,767 1,364 0,841 0,771 1,731 1,392 0,838 0,776 1,670 1,379 0,850 0,778 15. Test Sonucu 2,686 2,299 1,277 1,214 2,770 2,223 1,269 1,201 2,723 2,263 1,270 1,211 2,631 2,261 1,231 1,192 20. Test Sonucu 3,414 3,314 1,505 1,516 3,397 3,254 1,470 1,474 3,403 3,281 1,485 1,497 3,387 3,290 1,470 1,492 Orj 3 1. Test Sonucu 1,198 1,166 0,544 0,584 1,222 1,183 0,554 0,583 1,245 1,200 0,564 0,600 1,204 1,174 0,551 0,585 2. Test Sonucu 0,661 0,535 0,314 0,309 0,698 0,529 0,319 0,308 0,670 0,550 0,312 0,309 0,619 0,530 0,291 0,292 5. Test Sonucu 1,796 1,568 0,849 0,852 1,833 1,521 0,828 0,826 1,806 1,566 0,830 0,841 1,755 1,547 0,821 0,832 10.Test Sonucu 2,212 2,019 1,027 1,057 2,227 1,941 1,001 1,017 2,209 1,975 1,010 1,035 2,193 2,007 1,014 1,044 15. Test Sonucu 2,368 1,892 1,151 1,106 2,471 1,805 1,139 1,080 2,416 1,845 1,142 1,094 2,324 1,858 1,100 1,081 20. Test Sonucu 2,293 2,003 1,121 1,096 2,331 1,946 1,076 1,056 2,313 1,982 1,085 1,076 2,252 1,966 1,073 1,069 60 Çizelge 4.4. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 0,124 0,121 0,176 0,121 0,137 0,133 0,181 0,131 0,138 0,135 0,200 0,134 0,150 0,141 0,197 0,150 2. Test Sonucu 0,218 0,217 0,137 0,135 0,252 0,252 0,114 0,125 0,210 0,210 0,096 0,105 0,174 0,160 0,228 0,224 5. Test Sonucu 0,764 0,763 0,424 0,421 0,748 0,748 0,384 0,389 0,748 0,747 0,396 0,391 0,761 0,755 0,472 0,455 10.Test Sonucu 1,309 1,308 0,639 0,667 1,236 1,235 0,597 0,625 1,290 1,290 0,634 0,654 1,294 1,291 0,656 0,672 15. Test Sonucu 1,636 1,634 0,838 0,855 1,596 1,594 0,802 0,818 1,587 1,586 0,838 0,826 1,603 1,598 0,854 0,849 20. Test Sonucu 2,426 2,424 1,263 1,269 2,395 2,392 1,217 1,228 2,383 2,380 1,254 1,232 2,399 2,389 1,319 1,302 Orj 2 1. Test Sonucu 0,904 0,904 0,553 0,401 0,925 0,922 0,568 0,418 0,923 0,921 0,575 0,415 0,922 0,921 0,568 0,418 2. Test Sonucu 0,956 0,956 0,628 0,449 1,088 1,073 0,749 0,652 1,539 1,537 0,915 0,674 1,279 1,278 0,733 0,548 5. Test Sonucu 1,607 1,607 0,906 0,669 1,622 1,621 0,922 0,682 1,606 1,606 0,912 0,668 1,600 1,600 0,900 0,668 10.Test Sonucu 1,966 1,966 1,114 0,828 1,966 1,965 1,115 0,828 1,960 1,960 1,115 0,820 1,971 1,971 1,115 0,833 15. Test Sonucu 2,783 2,783 1,580 1,173 2,797 2,796 1,596 1,186 2,783 2,783 1,580 1,173 2,797 2,796 1,596 1,186 20. Test Sonucu 2,213 2,212 1,336 0,977 2,268 2,264 1,372 1,015 2,252 2,248 1,375 1,002 2,223 2,222 1,318 0,973 Orj 3 1. Test Sonucu 0,638 0,621 0,772 0,523 0,701 0,656 0,798 0,570 0,706 0,656 0,828 0,575 0,679 0,667 0,872 0,623 2. Test Sonucu 1,166 1,149 1,173 0,763 1,175 1,140 1,117 0,760 1,178 1,136 1,147 0,759 1,223 1,209 1,363 0,995 5. Test Sonucu 1,443 1,431 1,273 0,823 1,437 1,406 1,219 0,798 1,433 1,398 1,263 0,815 1,455 1,445 1,406 0,977 10.Test Sonucu 2,405 2,398 1,790 1,074 2,385 2,368 1,768 1,074 2,378 2,358 1,796 1,079 2,376 2,371 1,844 1,157 15. Test Sonucu 2,773 2,770 1,962 1,177 2,741 2,730 1,928 1,138 2,728 2,717 1,943 1,136 2,734 2,732 1,993 1,234 20. Test Sonucu 2,523 2,517 1,855 1,136 2,493 2,475 1,817 1,107 2,483 2,466 1,830 1,094 2,493 2,488 1,924 1,244 61 Çizelge 4.5. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 3,681 1,388 1,952 1,585 3,841 1,462 2,131 1,690 3,492 1,232 1,678 1,300 4,116 1,432 1,806 1,444 2. Test Sonucu 3,996 1,557 1,895 1,533 4,207 1,658 2,059 1,627 3,955 1,534 1,705 1,323 4,533 1,749 1,848 1,468 5. Test Sonucu 4,273 1,530 2,181 1,769 4,447 1,591 2,358 1,867 4,085 1,328 1,888 1,460 4,774 1,538 2,039 1,623 10.Test Sonucu 6,029 2,050 2,770 2,244 6,292 2,141 2,940 2,324 6,071 1,973 2,523 1,955 6,719 2,170 2,627 2,074 15. Test Sonucu 6,451 2,007 2,778 2,237 6,693 2,012 2,880 2,260 6,552 1,854 2,576 1,987 7,123 1,999 2,673 2,087 20. Test Sonucu 3,333 1,248 1,684 1,362 3,550 1,353 1,903 1,506 3,223 1,158 1,496 1,157 3,767 1,352 1,617 1,288 Orj 2 1. Test Sonucu 2,123 1,055 1,061 0,889 2,322 1,161 1,184 0,971 1,827 0,988 0,915 0,736 2,457 1,224 1,072 0,874 2. Test Sonucu 2,620 1,218 1,009 0,806 2,854 1,339 1,095 0,858 3,101 1,416 1,477 1,171 2,983 1,420 1,073 0,832 5. Test Sonucu 2,852 0,891 1,158 0,907 3,053 0,985 1,267 0,980 2,632 0,822 1,036 0,775 3,202 1,030 1,174 0,884 10.Test Sonucu 4,404 1,461 1,753 1,377 4,691 1,607 1,929 1,500 4,254 1,465 1,620 1,216 4,879 1,678 1,717 1,284 15. Test Sonucu 5,662 1,393 2,019 1,508 5,901 1,452 2,114 1,558 5,593 1,327 1,909 1,363 6,134 1,468 1,994 1,405 20. Test Sonucu 4,331 1,196 1,756 1,373 4,530 1,270 1,905 1,476 4,067 1,061 1,575 1,168 4,719 1,222 1,674 1,234 Orj 3 1. Test Sonucu 3,564 1,208 1,642 1,342 3,680 1,206 1,765 1,421 2,958 0,994 1,380 1,077 3,795 0,986 1,512 1,164 2. Test Sonucu 3,469 1,029 1,474 1,173 3,590 1,032 1,575 1,238 2,989 0,840 1,261 0,957 3,743 0,893 1,394 1,042 5. Test Sonucu 4,128 1,266 1,622 1,265 4,250 1,244 1,734 1,340 3,689 1,087 1,429 1,066 4,379 1,026 1,526 1,106 10.Test Sonucu 6,429 1,682 2,520 1,964 6,687 1,759 2,739 2,126 5,902 1,429 2,253 1,669 6,913 1,575 2,374 1,720 15. Test Sonucu 5,925 1,520 2,117 1,586 6,096 1,495 2,229 1,657 5,578 1,305 1,935 1,383 6,301 1,303 2,032 1,409 20. Test Sonucu 5,608 1,754 2,146 1,668 5,756 1,717 2,280 1,757 5,120 1,512 1,907 1,413 5,901 1,399 2,000 1,436 62 Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonucunda renk değiĢimleri incelendiğinde; Çizelge 4.1., Çizelge 4.2, Çizelge 4.3 ve Çizelge 4.4.‟te de görüldüğü üzere mavi, kırmızı, yeĢil ve siyah boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda tüm aydınlatıcılar için en düĢük renk farklarının CIEDE2000, en yüksek renk farklarının ise CIELAB formülasyonu sonucu ortaya çıktığı gözlenmiĢtir. Ancak sarı boyarmadde için Çizelge 4.5.‟te görüldüğü gibi düĢük ve orta konsantrasyonlarda en yüksek renk farkı CIELAB, en düĢük renk farkının CIEDE200 formülasyonuna göre elde edilirken, yüksek konsantrasyonlarda yapılan boyama için en düĢük renk farkının CIE94 formülasyonuna göre ortaya çıktığı tespit edilmiĢtir. Mavi, kırmızı, siyah ve yeĢil boyarmaddeler incelendiğinde boyarmaddenin konsantrasyonu arttıkça kumaĢlarda meydana gelen renk farklarının azaldığı tespit edilmiĢtir. 63 4.1.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.6. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 1,450 1,352 0,762 0,715 1,524 1,450 0,702 0,660 1,534 1,464 0,690 0,655 1,515 1,405 0,648 0,610 2. Test Sonucu 1,080 0,893 0,560 0,509 1,259 1,040 0,622 0,558 1,269 1,046 0,627 0,569 1,272 1,011 0,669 0,570 5. Test Sonucu 1,699 1,379 0,928 0,809 1,979 1,582 1,019 0,899 2,001 1,595 1,024 0,908 1,998 1,550 1,065 0,909 10.Test Sonucu 2,404 1,960 1,348 1,153 2,761 2,206 1,454 1,266 2,804 2,228 1,455 1,278 2,803 2,176 1,492 1,280 15. Test Sonucu 2,941 2,466 1,558 1,367 3,361 2,755 1,695 1,510 3,406 2,787 1,709 1,527 3,402 2,724 1,735 1,519 20. Test Sonucu 3,349 2,749 1,806 1,594 3,817 3,079 1,963 1,741 3,854 3,099 1,964 1,755 3,923 3,060 2,009 1,781 Orj 2 1. Test Sonucu 1,450 1,340 0,715 0,691 1,545 1,402 0,738 0,722 1,561 1,409 0,736 0,716 1,483 1,363 0,719 0,712 2. Test Sonucu 1,722 1,157 1,056 0,826 1,876 1,172 0,983 0,725 1,861 1,136 0,936 0,651 1,705 1,080 0,927 0,715 5. Test Sonucu 3,196 2,345 1,866 1,532 3,433 2,400 1,752 1,402 3,437 2,369 1,698 1,311 3,240 2,281 1,675 1,390 10.Test Sonucu 3,681 3,194 1,844 1,688 4,057 3,408 1,941 1,794 4,063 3,394 1,916 1,758 3,924 3,311 1,855 1,774 15. Test Sonucu 2,691 2,295 1,398 1,254 2,924 2,419 1,416 1,285 2,931 2,410 1,396 1,252 2,810 2,343 1,359 1,270 20. Test Sonucu 2,769 2,621 1,257 1,280 3,000 2,779 1,382 1,416 3,034 2,800 1,398 1,430 3,019 2,768 1,381 1,431 Orj 3 1. Test Sonucu 1,537 1,381 0,886 0,795 1,489 1,349 0,829 0,678 1,468 1,337 0,805 0,648 1,438 1,306 0,828 0,668 2. Test Sonucu 1,715 1,564 0,956 0,833 1,852 1,621 1,006 0,774 1,727 1,570 0,932 0,722 1,653 1,529 0,920 0,724 5. Test Sonucu 1,985 1,697 1,129 0,943 2,054 1,729 1,109 0,835 2,026 1,704 1,074 0,787 1,925 1,657 1,056 0,810 10.Test Sonucu 3,609 3,420 1,913 1,687 3,793 3,549 2,036 1,614 3,759 3,522 2,007 1,571 3,642 3,457 1,960 1,565 15. Test Sonucu 2,925 2,412 1,660 1,358 3,072 2,472 1,630 1,199 3,059 2,448 1,597 1,139 2,895 2,373 1,552 1,183 20. Test Sonucu 2,265 2,236 1,156 1,036 2,396 2,336 1,281 1,025 2,395 2,335 1,281 1,017 2,347 2,302 1,253 1,009 64 Çizelge 4.7. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 4,611 3,224 2,106 1,815 4,230 2,933 2,086 1,721 3,944 3,241 1,813 1,636 4,910 2,966 2,335 2,022 2. Test Sonucu 5,510 3,544 2,563 2,191 5,089 3,223 2,543 2,089 4,530 3,472 2,200 1,951 5,830 3,253 2,836 2,453 5. Test Sonucu 6,485 4,182 2,957 2,564 6,013 3,792 2,928 2,445 5,385 4,097 2,565 2,313 6,723 3,812 3,226 2,821 10.Test Sonucu 8,443 4,579 3,726 3,334 7,929 4,111 3,619 3,170 6,793 4,368 3,231 3,043 8,231 4,040 3,808 3,454 15. Test Sonucu 7,518 4,776 3,355 2,957 6,972 4,323 3,266 2,794 6,240 4,657 2,918 2,684 7,554 4,285 3,536 3,146 20. Test Sonucu 7,470 4,991 3,292 2,918 6,885 4,519 3,177 2,733 6,314 4,910 2,880 2,663 7,445 4,478 3,437 3,063 Orj 1 1. Test Sonucu 1,155 1,095 0,514 0,549 1,217 1,192 0,534 0,568 1,369 1,340 0,648 0,672 1,224 1,021 0,500 0,491 2. Test Sonucu 1,679 1,350 0,757 0,733 1,424 1,368 0,653 0,667 1,604 1,540 0,718 0,765 1,845 1,202 0,771 0,689 5. Test Sonucu 3,087 1,505 1,300 1,076 2,620 1,319 1,225 0,983 2,486 1,621 1,118 1,020 3,388 1,287 1,376 1,115 10.Test Sonucu 2,961 2,355 1,329 1,278 2,533 2,244 1,193 1,147 2,818 2,618 1,264 1,315 3,128 2,094 1,313 1,181 15. Test Sonucu 2,922 2,098 1,335 1,214 2,480 1,968 1,217 1,095 2,613 2,281 1,212 1,202 3,156 1,839 1,360 1,175 20. Test Sonucu 3,046 2,419 1,379 1,318 2,609 2,325 1,231 1,185 2,871 2,666 1,296 1,341 3,223 2,153 1,369 1,228 Orj 1 1. Test Sonucu 1,084 0,784 0,510 0,418 1,568 1,038 0,716 0,612 1,365 1,043 0,740 0,601 1,071 0,858 0,507 0,490 2. Test Sonucu 1,122 0,930 0,528 0,447 1,556 1,147 0,689 0,612 1,360 1,152 0,688 0,579 1,057 0,979 0,482 0,499 5. Test Sonucu 1,307 1,276 0,679 0,585 1,559 1,413 0,745 0,694 1,580 1,546 0,813 0,704 1,281 1,260 0,602 0,635 10.Test Sonucu 1,919 1,637 1,014 0,843 1,836 1,683 0,990 0,889 1,980 1,937 1,029 0,890 2,055 1,484 0,936 0,880 15. Test Sonucu 2,117 2,036 1,120 0,960 2,347 2,181 1,164 1,085 2,314 2,283 1,197 1,041 2,068 1,990 1,001 1,037 20. Test Sonucu 2,286 2,238 1,197 1,036 2,460 2,368 1,218 1,153 2,563 2,560 1,322 1,157 2,253 2,152 1,062 1,107 65 Çizelge 4.8. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 D 65 TL84 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 1,334 1,035 1,132 0,769 1,474 1,039 1,149 0,840 1,419 1,043 1,123 0,827 1,360 1,055 1,323 0,894 2. Test Sonucu 1,076 0,931 0,859 0,572 1,134 0,901 0,822 0,596 1,110 0,912 0,805 0,590 1,102 0,934 1,025 0,682 5. Test Sonucu 2,199 1,795 1,904 1,252 2,341 1,761 1,864 1,315 2,286 1,774 1,818 1,306 2,267 1,832 2,316 1,509 10.Test Sonucu 2,118 1,884 1,237 0,983 2,201 1,855 1,231 1,052 2,153 1,882 1,200 1,017 2,072 1,859 1,392 1,041 15. Test Sonucu 2,427 2,120 1,405 1,151 2,537 2,102 1,412 1,241 2,467 2,131 1,366 1,187 2,353 2,092 1,574 1,192 20. Test Sonucu 3,247 2,786 1,960 1,590 3,399 2,753 1,992 1,713 3,307 2,786 1,941 1,657 3,151 2,747 2,126 1,638 Orj 2 1. Test Sonucu 1,236 0,879 1,007 0,694 1,373 0,883 1,028 0,736 1,335 0,893 1,039 0,749 1,251 0,899 1,169 0,792 2. Test Sonucu 1,413 1,343 0,761 0,679 1,413 1,296 0,743 0,671 1,409 1,310 0,761 0,685 1,400 1,321 0,775 0,691 5. Test Sonucu 2,007 1,759 1,371 1,042 2,062 1,710 1,273 1,028 2,034 1,743 1,287 1,042 2,021 1,763 1,731 1,207 10.Test Sonucu 2,671 2,520 1,474 1,286 2,694 2,470 1,391 1,269 2,684 2,504 1,414 1,289 2,646 2,492 1,700 1,370 15. Test Sonucu 3,005 2,887 1,506 1,406 3,033 2,862 1,436 1,397 3,033 2,904 1,453 1,417 2,971 2,863 1,726 1,475 20. Test Sonucu 3,565 3,187 1,933 1,723 3,662 3,131 1,934 1,753 3,608 3,183 1,940 1,765 3,468 3,150 2,048 1,755 Orj 3 1. Test Sonucu 2,629 2,412 1,690 1,335 2,776 2,494 1,672 1,375 2,793 2,512 1,726 1,395 2,778 2,532 1,876 1,470 2. Test Sonucu 2,505 2,418 1,548 1,264 2,578 2,472 1,484 1,274 2,603 2,492 1,537 1,288 2,647 2,529 1,746 1,394 5. Test Sonucu 2,683 2,674 1,355 1,276 2,709 2,701 1,354 1,300 2,759 2,753 1,407 1,312 2,703 2,702 1,353 1,282 10.Test Sonucu 3,541 3,475 1,982 1,740 3,654 3,565 1,991 1,795 3,696 3,600 2,051 1,806 3,663 3,572 2,073 1,819 15. Test Sonucu 3,514 3,460 1,998 1,740 3,665 3,590 2,022 1,810 3,726 3,641 2,108 1,835 3,626 3,550 2,006 1,787 20. Test Sonucu 3,057 3,030 1,667 1,495 3,729 3,710 1,925 1,818 3,771 3,756 1,981 1,823 3,777 3,756 2,062 1,863 66 Çizelge 4.9. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 D 65 TL84 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 1,419 1,366 1,202 1,022 1,408 1,309 1,173 0,952 1,400 1,301 1,192 0,955 1,471 1,394 1,420 1,163 2. Test Sonucu 1,451 1,376 1,398 1,194 1,439 1,303 1,329 1,074 1,427 1,295 1,347 1,071 1,439 1,351 1,507 1,288 5. Test Sonucu 2,157 2,088 1,711 1,440 2,111 1,992 1,639 1,315 2,106 1,985 1,666 1,329 2,221 2,119 2,029 1,647 10.Test Sonucu 2,510 2,452 1,781 1,533 2,436 2,338 1,687 1,389 2,430 2,330 1,711 1,404 2,545 2,456 2,097 1,734 15. Test Sonucu 2,351 2,306 1,558 1,351 2,280 2,205 1,506 1,242 2,280 2,200 1,524 1,262 1,815 1,727 1,693 1,364 20. Test Sonucu 2,947 2,927 1,537 1,482 2,827 2,800 1,365 1,274 2,821 2,793 1,390 1,297 2,888 2,857 1,648 1,505 Orj 2 1. Test Sonucu 0,357 0,299 0,387 0,303 0,421 0,328 0,407 0,333 0,417 0,328 0,402 0,324 0,434 0,368 0,471 0,402 2. Test Sonucu 0,414 0,404 0,285 0,249 0,429 0,404 0,300 0,265 0,416 0,398 0,285 0,244 0,425 0,410 0,334 0,312 5. Test Sonucu 1,194 1,148 0,870 0,665 1,202 1,137 0,932 0,679 1,203 1,132 0,869 0,668 1,203 1,138 0,936 0,741 10.Test Sonucu 2,592 2,582 1,457 1,164 2,574 2,560 1,459 1,141 2,572 2,557 1,456 1,136 2,567 2,550 1,491 1,197 15. Test Sonucu 1,916 1,904 1,101 0,880 1,900 1,884 1,093 0,851 1,897 1,880 1,090 0,848 1,898 1,878 1,147 0,929 20. Test Sonucu 1,923 1,922 1,047 0,833 1,892 1,890 1,049 0,819 1,916 1,915 1,055 0,820 1,922 1,922 1,051 0,827 Orj 3 1. Test Sonucu 0,452 0,449 0,356 0,179 0,457 0,449 0,370 0,194 0,465 0,460 0,370 0,184 0,454 0,451 0,373 0,231 2. Test Sonucu 0,198 0,196 0,165 0,107 0,224 0,218 0,197 0,144 0,205 0,203 0,168 0,100 0,214 0,210 0,202 0,175 5. Test Sonucu 1,062 1,049 0,861 0,458 1,062 1,044 0,875 0,466 1,069 1,052 0,871 0,458 1,054 1,038 0,882 0,512 10.Test Sonucu 1,243 1,234 0,984 0,501 1,092 1,084 0,870 0,433 0,854 0,852 0,674 0,334 2,176 2,161 1,737 0,913 15. Test Sonucu 1,667 1,666 1,274 0,602 1,694 1,693 1,311 0,613 1,698 1,697 1,322 0,610 1,661 1,659 1,292 0,647 20. Test Sonucu 0,612 0,611 0,467 0,219 0,604 0,604 0,467 0,216 0,630 0,630 0,490 0,223 0,614 0,613 0,475 0,231 67 Çizelge 4.10. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 D 65 TL84 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Orj 1 1. Test Sonucu 5,450 2,345 3,176 2,581 5,637 2,272 2,970 2,387 5,696 2,242 2,778 2,267 6,141 2,426 2,921 2,460 2. Test Sonucu 5,447 2,430 3,366 2,703 5,588 2,341 3,153 2,496 7,451 2,800 3,483 2,911 6,179 2,516 3,082 2,578 5. Test Sonucu 6,237 2,574 3,449 2,852 6,507 2,487 3,283 2,680 6,540 2,435 3,093 2,560 6,489 2,661 3,187 2,677 10.Test Sonucu 6,741 2,807 3,786 3,130 7,032 2,707 3,585 2,929 7,084 2,656 3,379 2,801 7,592 2,870 3,552 3,030 15. Test Sonucu 7,424 3,045 4,027 3,373 7,802 2,982 3,829 3,174 7,883 2,961 3,665 3,077 8,369 3,168 3,831 3,299 20. Test Sonucu 8,857 3,504 4,510 3,882 9,418 3,399 4,390 3,737 9,502 3,369 4,268 3,669 9,875 3,529 4,392 3,850 Orj 2 1. Test Sonucu 4,193 1,329 1,858 1,490 4,424 1,425 2,020 1,593 3,969 1,211 1,649 1,254 4,640 1,414 1,769 1,358 2. Test Sonucu 4,465 1,381 1,961 1,569 4,684 1,470 2,120 1,669 4,190 1,233 1,734 1,316 4,949 1,453 1,879 1,440 5. Test Sonucu 5,462 1,471 2,083 1,608 5,712 1,524 2,175 1,648 5,393 1,378 1,941 1,429 5,608 1,543 2,025 1,522 10.Test Sonucu 5,145 1,546 2,236 1,788 5,393 1,627 2,419 1,904 4,863 1,354 1,986 1,505 5,665 1,563 2,132 1,628 15. Test Sonucu 6,471 1,827 2,597 2,046 6,706 1,834 2,743 2,124 6,254 1,578 2,361 1,764 7,046 1,713 2,495 1,863 20. Test Sonucu 7,369 2,060 2,870 2,250 7,647 2,038 3,014 2,320 7,228 1,790 2,649 1,972 7,973 1,882 2,763 2,051 Orj 3 1. Test Sonucu 1,724 0,511 0,766 0,616 3,403 2,944 1,347 1,211 1,372 0,394 0,626 0,483 1,966 0,547 0,795 0,614 2. Test Sonucu 2,669 0,737 1,107 0,873 2,750 0,747 1,155 0,897 2,251 0,591 0,935 0,706 2,962 0,746 1,102 0,824 5. Test Sonucu 3,158 0,715 1,068 0,764 3,227 0,696 1,078 0,756 2,915 0,620 0,961 0,662 3,539 0,818 1,246 0,906 10.Test Sonucu 3,467 0,889 1,327 1,016 3,603 0,910 1,413 1,073 3,097 0,747 1,171 0,859 3,779 0,860 1,305 0,940 15. Test Sonucu 4,422 1,070 1,518 1,106 4,560 1,040 1,576 1,134 4,076 0,942 1,380 0,972 4,759 0,976 1,530 1,052 20. Test Sonucu 6,107 1,433 2,103 1,541 6,328 1,440 2,221 1,621 5,782 1,266 1,953 1,378 6,530 1,329 2,072 1,420 68 Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda yıkama haslığı testleri sonucunda renk değiĢimleri incelendiğinde; Çizelge 4.6.‟da gösterildiği üzere mavi boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farklarının F2 aydınlatıcısı altında ortaya çıktığı gözlemlenmiĢtir. Mavi boyarmaddenin tüm konsantrasyonları için genel olarak en yüksek renk farklarının CIELAB, en düĢük renk farklılıklarının ise CIEDE2000 formülasyonuna göre hesaplandığı tespit edilmiĢtir. Benzer Ģekilde kırmızı, yeĢil ve siyah boyarmaddeler ile boyanmıĢ kumaĢlar için de en yüksek renk farkının CIELAB, en düĢük renk farkının ise CIEDE2000 formülasyonuna göre hesaplandığı gözlemlenmiĢtir (Çizelge 4.7., Çizelge 4.8., Çizelge 4.9.) Çizelge 4.10‟a bakıldığında ise sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlar için en düĢük renk farkının genel olarak CIE94 formülasyonuna göre ortaya çıktığı gözlemlenmiĢtir. Genel olarak artan konsantrasyonlara bağlı olarak kumaĢlarda meydana gelen renk farkının azaldığı gözlemlenmiĢtir. 69 4.2. Su haslığı testleri sonuçları * 4.2.1. Su haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L ) değişimleri 80 70 60 50 D65 TL 84 40 F2 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.11. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L değerleri 70 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 80 70 60 50 D65 TL 84 40 F2 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.12. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L değerleri 71 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 80 70 60 50 D65 TL 84 40 F2 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.13. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L değerleri 72 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 80 70 60 50 D65 40 TL 84 F2 30 A 20 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.14. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L değerleri 73 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 100 90 80 70 D65 TL 84 60 F2 A 50 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.15. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası L değerleri 74 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu * Su haslığı testleri sonucunda L değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.11‟de görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine * göre boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin TL84, F2 ve A aydınlatıcıları altında benzer davranıĢ gösterdikleri ancak en açık rengin D65 aydınlatıcısı altında görüldüğü tespit edilmiĢtir. Çektirme yöntemine göre orta ve düĢük konsantrasyonlarda boyanan * kumaĢlarda L değiĢiminin ihmal edilebilir olduğu gözlenirken, düĢük konsantrasyonda boyanan kumaĢların renklerinin tekrar eden testlere bağlı olarak açıldığı tespit edilmiĢtir. ġekil 4.12.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler emdirme ve çektirme yöntemine * göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin birbirlerine yakın olduğu ancak düĢük konsantrasyonda çektirme yöntemine göre yapılan boyama sonucu daha açık renklerin elde edildiği tespit edilmiĢtir. Tekrarlanan * testlere bağlı olarak L değerlerinin arttığı ve en açık renklerin A aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. * YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin ġekil 4.13.‟te görüldüğü üzere tüm aydınlatıcılar için aynı eğri ile temsil edilebileceği gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre düĢük ve orta konsantrasyonda yapılan testler sonucu kumaĢın açıklık ve koyuluğunda çok bir değiĢiklik gözlenmezken, yüksek konsantrasyonda boyanan kumaĢlara yapılan ilk test sonucu rengin diğer konsantrasyonlara göre daha çok açıldığı tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların * L değerlerinin ġekil 4.14.‟te görüldüğü üzere, tüm aydınlatıcıların için benzer davranıĢ gösterdiği gözlemlenmiĢtir. Orta konsantrasyonlarda boyanan kumaĢın testler sonucu * elde edilen L değerlerinin benzer olduğu gözlemlenirken, çektirme yöntemine göre düĢük konsantrasyonda yapılan boyama sonrası elde edilen rengin emdirme yöntemine göre daha açık, yüksek konsantrasyonda yapılan boyama sonrası elde edilen rengin ise daha koyu olduğu tespit edilmiĢtir. * ġekil 4.15.‟te görüldüğü üzere sarı boyarmadde ile boyanan kumaĢların L değerlerini tekrar eden testlere bağlı olarak azaldığı gözlemlenmiĢtir. 75 4.2.2. Su haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen doygunluk (kroma) (C*) değişimleri 45 40 35 30 25 20 D65 15 TL 84 10 F2 5 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.16. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası C* değerleri 76 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 70 60 50 40 30 D65 20 TL 84 F2 10 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.17. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası C* değerleri 77 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 40 35 30 25 20 15 D65 TL 84 10 F2 5 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.18. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası C* değerleri 78 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 9 6 D65 3 TL 84 F2 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.19. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası C* değerleri 79 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 100 90 80 70 60 D65 50 TL 84 F2 40 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.20. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların su haslığı testleri sonrası C* değerleri 80 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Su haslığı testleri sonucunda C*değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.16‟da görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanan kumaĢların doygunluk değerlerinin birbirine yakın olduğu tespit edilmiĢtir. DüĢük konsantrasyonlarda çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların kroma değerinin emdirme yöntemine göre daha donuk olduğu gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre düĢük ve orta konsantrasyonda boyanan kumaĢların ilk test sonrasında renk doygunluklarında radikal bir azalma olduğu gözlemlenmiĢtir. ġekil 4.17.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucu kroma değiĢiminin aydınlatıcılara göre belirli bir kural çerçevesinde olmadığı ancak en donduk rengin tüm konsantrasyonlar ve yöntemler için F2 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre en düĢük konsantrasyonda boyanan kumaĢın ilk su haslığı testi sonucu kroma değerinde meydana gelen değiĢimin diğer yöntem ve konsantrasyonlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiĢtir. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.18.‟de görüldüğü üzere genel olarak tekrar eden testlere göre azaldığı ve en yüksek kroma değerleri TL84 aydınlatıcısı altında elde edilirken, en düĢük kroma değerlerinin A aydınlatıcısı altında elde edildiği tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların C*değerlerinin ġekil 4.19.‟da görüldüğü üzere, belirli bir düzene bağlı olmadan değiĢtiği tespit edilmiĢtir. Sarı boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanan kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.20.‟de görüldüğü üzere tekrar eden su haslığı testlerine bağlı olarak azaldığı gözlemlenmiĢtir, özellikle çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların kroma değerinin ilk testten sonra diğer testlere göre daha çok azaldığı tespit edilmiĢtir. 81 4.2.3. Su haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen renk farkları 4.2.3.1. Emdirme Yöntemine Göre Boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.11. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Mavi Orj 1 1. Test Sonucu 0,654 0,519 0,466 0,398 0,603 0,443 0,368 0,290 0,588 0,427 0,339 0,263 0,550 0,419 0,371 0,296 2. Test Sonucu 0,594 0,440 0,481 0,423 0,452 0,314 0,331 0,287 0,430 0,295 0,297 0,267 0,519 0,351 0,391 0,306 5. Test Sonucu 0,880 0,561 0,579 0,477 0,863 0,564 0,475 0,363 0,830 0,552 0,448 0,327 1,188 0,697 0,650 0,502 Orj 2 1. Test Sonucu 2,538 2,490 1,164 1,219 2,641 2,588 1,229 1,301 2,645 2,593 1,234 1,301 2,764 2,634 1,306 1,345 2. Test Sonucu 1,868 1,483 0,973 0,851 2,170 1,669 1,056 0,919 2,103 1,651 1,012 0,875 2,511 1,786 1,246 1,061 5. Test Sonucu 1,228 1,143 0,659 0,648 1,193 1,128 0,600 0,605 1,187 1,124 0,587 0,597 1,258 1,172 0,662 0,645 Orj 3 1. Test Sonucu 0,696 0,590 0,397 0,343 0,647 0,539 0,334 0,266 0,657 0,543 0,338 0,263 0,669 0,570 0,374 0,305 2. Test Sonucu 0,635 0,490 0,398 0,333 0,576 0,426 0,317 0,241 0,573 0,418 0,305 0,222 0,607 0,468 0,369 0,293 5. Test Sonucu 0,684 0,481 0,459 0,380 0,613 0,390 0,352 0,258 0,608 0,379 0,335 0,235 0,636 0,439 0,412 0,323 82 Çizelge 4.11. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Kırmızı Orj 1 1. Test Sonucu 1,575 0,601 0,716 0,546 1,333 0,523 0,644 0,487 1,104 0,499 0,591 0,459 1,936 0,797 0,847 0,687 2. Test Sonucu 1,766 0,679 0,841 0,632 1,533 0,633 0,786 0,588 1,284 0,611 0,726 0,554 2,161 0,800 0,979 0,785 5. Test Sonucu 1,584 0,686 0,793 0,594 1,317 0,621 0,718 0,535 1,151 0,644 0,685 0,520 1,976 0,746 0,926 0,741 Orj 2 1. Test Sonucu 0,671 0,615 0,293 0,312 0,531 0,510 0,243 0,250 0,577 0,568 0,257 0,279 0,785 0,669 0,320 0,319 2. Test Sonucu 1,300 0,627 0,594 0,471 0,961 0,557 0,488 0,391 0,979 0,650 0,488 0,421 1,584 0,580 0,673 0,538 5. Test Sonucu 0,308 0,209 0,166 0,136 0,175 0,081 0,071 0,058 0,157 0,128 0,097 0,080 0,487 0,265 0,210 0,178 Orj 3 1. Test Sonucu 0,208 0,177 0,114 0,096 0,275 0,234 0,125 0,121 0,225 0,216 0,113 0,103 0,243 0,158 0,112 0,102 2. Test Sonucu 0,483 0,255 0,196 0,159 0,701 0,390 0,301 0,255 0,497 0,296 0,228 0,192 0,455 0,291 0,187 0,173 5. Test Sonucu 0,728 0,450 0,308 0,257 0,962 0,601 0,396 0,353 0,735 0,502 0,332 0,289 0,628 0,488 0,266 0,264 YeĢil Orj 1 1. Test Sonucu 0,670 0,460 0,695 0,439 0,730 0,476 0,630 0,411 0,723 0,467 0,605 0,408 0,786 0,527 0,739 0,513 2. Test Sonucu 0,463 0,392 0,491 0,318 0,452 0,377 0,431 0,278 0,410 0,365 0,388 0,253 0,510 0,444 0,596 0,398 5. Test Sonucu 0,684 0,533 0,748 0,467 0,733 0,555 0,694 0,439 0,728 0,545 0,647 0,424 0,798 0,600 0,786 0,538 Orj 2 1. Test Sonucu 0,637 0,574 0,565 0,381 0,599 0,554 0,428 0,314 0,597 0,554 0,426 0,316 0,731 0,642 0,675 0,467 2. Test Sonucu 1,216 0,953 0,576 0,549 1,849 1,170 1,376 0,975 1,244 0,917 0,590 0,552 1,212 0,962 0,646 0,580 5. Test Sonucu 0,906 0,814 0,589 0,467 10,433 7,006 12,538 8,042 0,859 0,790 0,475 0,411 0,924 0,852 0,731 0,541 Orj 3 1. Test Sonucu 0,677 0,626 0,471 0,372 0,637 0,589 0,373 0,323 0,624 0,594 0,362 0,321 0,755 0,691 0,618 0,462 2. Test Sonucu 1,854 1,810 1,039 0,953 1,833 1,777 0,987 0,913 1,832 1,806 0,949 0,917 1,948 1,893 1,174 1,035 5. Test Sonucu 1,606 1,502 1,198 0,907 1,602 1,501 1,082 0,855 1,601 1,523 1,029 0,848 1,739 1,607 1,251 0,990 83 Çizelge 4.11. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Siyah Orj 1 1. Test Sonucu 0,627 0,626 0,363 0,344 0,637 0,636 0,366 0,348 0,637 0,637 0,383 0,352 0,627 0,625 0,343 0,334 2. Test Sonucu 0,551 0,537 0,786 0,536 0,621 0,603 0,820 0,592 0,623 0,615 0,904 0,611 0,636 0,596 0,842 0,603 5. Test Sonucu 0,597 0,591 0,658 0,475 0,649 0,638 0,682 0,517 0,671 0,665 0,772 0,548 0,633 0,615 0,655 0,488 Orj 2 1. Test Sonucu 0,210 0,206 0,285 0,240 0,231 0,221 0,271 0,237 0,186 0,182 0,234 0,200 0,149 0,147 0,179 0,145 2. Test Sonucu 0,232 0,229 0,274 0,228 0,235 0,229 0,241 0,203 0,200 0,197 0,213 0,176 0,179 0,178 0,167 0,132 5. Test Sonucu 0,254 0,250 0,377 0,288 0,244 0,234 0,310 0,244 0,234 0,227 0,318 0,243 0,188 0,184 0,262 0,187 Orj 3 1. Test Sonucu 0,515 0,509 0,488 0,315 0,506 0,497 0,456 0,309 0,507 0,498 0,454 0,298 0,506 0,503 0,489 0,318 2. Test Sonucu 0,396 0,382 0,537 0,373 0,441 0,420 0,549 0,416 0,416 0,392 0,526 0,383 0,390 0,383 0,534 0,364 5. Test Sonucu 0,526 0,512 0,634 0,422 0,562 0,538 0,644 0,468 0,551 0,523 0,638 0,448 0,540 0,534 0,679 0,465 Sarı Orj 1 1. Test Sonucu 2,450 1,468 1,425 1,180 2,579 1,530 1,575 1,270 2,263 1,444 1,202 0,961 2,788 1,637 1,344 1,113 2. Test Sonucu 3,721 1,476 1,767 1,429 3,842 1,536 1,834 1,447 3,694 1,473 1,570 1,218 4,207 1,647 1,686 1,335 5. Test Sonucu 2,961 1,501 1,565 1,283 3,077 1,571 1,672 1,337 2,832 1,494 1,345 1,061 3,383 1,689 1,487 1,208 Orj 2 1. Test Sonucu 2,045 1,133 0,987 0,833 2,205 1,226 1,061 0,874 1,772 1,072 0,842 0,684 2,400 1,317 1,035 0,851 2. Test Sonucu 2,424 1,098 1,128 0,931 2,572 1,191 1,189 0,960 2,109 1,027 0,953 0,754 2,809 1,285 1,149 0,918 5. Test Sonucu 2,472 1,165 1,136 0,938 2,815 1,259 1,179 0,935 2,165 1,104 0,945 0,749 2,833 1,351 1,143 0,914 Orj 3 1. Test Sonucu 2,271 1,112 0,954 0,786 2,396 1,203 0,986 0,796 2,007 1,072 0,817 0,652 2,636 1,307 1,005 0,799 2. Test Sonucu 2,272 1,023 0,968 0,792 2,362 1,101 0,986 0,790 1,995 0,983 0,820 0,647 2,617 1,204 0,991 0,780 5. Test Sonucu 2,017 0,964 1,001 0,844 2,082 1,028 1,015 0,837 1,625 0,869 0,810 0,658 2,335 1,125 1,008 0,821 84 4.2.3.2. Çektirme Yöntemine Göre Boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.12. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Mavi Orj 1 1. Test Sonucu 1,526 1,015 0,949 0,824 1,797 1,187 1,033 0,898 1,787 1,181 1,020 0,888 1,899 1,195 1,066 0,932 2. Test Sonucu 3,987 2,612 2,465 2,243 4,688 3,007 2,681 2,467 4,701 3,046 2,691 2,450 4,971 3,080 2,758 2,566 5. Test Sonucu 1,101 0,838 0,611 0,566 1,240 0,953 0,644 0,581 1,226 0,945 0,637 0,580 1,356 0,974 0,707 0,637 Orj 2 1. Test Sonucu 1,186 0,838 0,654 0,520 1,372 0,926 0,680 0,535 1,368 0,910 0,659 0,504 1,293 0,866 0,634 0,526 2. Test Sonucu 0,691 0,500 0,329 0,309 0,837 0,592 0,386 0,356 0,837 0,591 0,385 0,364 0,908 0,601 0,411 0,376 5. Test Sonucu 0,693 0,559 0,324 0,317 0,813 0,637 0,375 0,359 0,820 0,640 0,377 0,366 0,906 0,690 0,410 0,398 Orj 3 1. Test Sonucu 0,771 0,645 0,459 0,391 0,811 0,659 0,450 0,345 0,780 0,636 0,422 0,314 0,716 0,607 0,418 0,326 2. Test Sonucu 0,696 0,687 0,360 0,323 0,735 0,714 0,399 0,323 0,718 0,704 0,388 0,310 0,693 0,688 0,375 0,299 5. Test Sonucu 0,576 0,564 0,291 0,260 0,575 0,558 0,307 0,242 0,571 0,560 0,306 0,241 0,573 0,556 0,305 0,242 85 Çizelge 4.12. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Kırmızı Orj 1 1. Test Sonucu 3,595 2,214 1,621 1,396 3,267 1,987 1,538 1,290 2,936 2,162 1,377 1,246 3,696 2,003 1,750 1,511 2. Test Sonucu 3,373 1,988 1,546 1,316 3,091 1,784 1,497 1,235 2,729 1,952 1,298 1,168 3,594 1,834 1,720 1,478 5. Test Sonucu 4,922 2,985 2,174 1,904 4,505 2,693 2,055 1,761 4,048 2,928 1,872 1,723 4,917 2,676 2,278 2,002 Orj 2 1. Test Sonucu 0,851 0,811 0,384 0,409 1,000 0,953 0,435 0,459 1,029 1,016 0,478 0,505 0,947 0,754 0,385 0,372 2. Test Sonucu 0,931 0,839 0,422 0,433 0,961 0,948 0,421 0,450 1,036 1,029 0,469 0,506 1,062 0,765 0,432 0,402 5. Test Sonucu 0,898 0,860 0,411 0,434 1,037 0,986 0,449 0,474 1,064 1,057 0,485 0,521 0,988 0,800 0,407 0,394 Orj 3 1. Test Sonucu 0,917 0,476 0,404 0,317 1,232 0,688 0,563 0,463 0,965 0,590 0,498 0,399 0,941 0,558 0,420 0,371 2. Test Sonucu 0,936 0,534 0,408 0,325 1,306 0,760 0,581 0,484 1,049 0,692 0,539 0,435 0,919 0,614 0,414 0,379 5. Test Sonucu 1,168 0,547 0,490 0,382 1,505 0,777 0,659 0,537 1,214 0,709 0,615 0,492 1,150 0,653 0,506 0,443 YeĢil Orj 1 1. Test Sonucu 0,610 0,482 0,375 0,322 0,680 0,492 0,408 0,379 0,621 0,491 0,368 0,334 0,571 0,471 0,408 0,314 2. Test Sonucu 1,007 0,699 0,671 0,593 1,122 0,719 0,728 0,662 1,030 0,704 0,690 0,614 0,944 0,686 0,660 0,580 5. Test Sonucu 1,027 0,775 0,627 0,584 1,110 0,783 0,679 0,635 1,031 0,777 0,635 0,586 0,939 0,752 0,596 0,538 Orj 2 1. Test Sonucu 0,413 0,384 0,355 0,250 0,438 0,405 0,358 0,253 0,431 0,403 0,349 0,251 0,450 0,418 0,427 0,294 2. Test Sonucu 0,631 0,496 0,373 0,346 0,623 0,468 0,332 0,315 0,588 0,470 0,324 0,312 0,650 0,547 0,551 0,442 5. Test Sonucu 0,351 0,316 0,339 0,229 0,339 0,307 0,302 0,207 0,325 0,302 0,287 0,200 0,423 0,379 0,513 0,335 Orj 3 1. Test Sonucu 1,935 1,556 1,528 1,063 2,114 1,628 1,437 1,069 2,091 1,628 1,484 1,092 2,119 1,700 1,794 1,256 2. Test Sonucu 1,750 1,519 1,406 0,979 1,795 1,521 1,240 0,926 1,800 1,530 1,284 0,948 1,975 1,697 1,832 1,250 5. Test Sonucu 1,956 1,787 1,451 1,058 1,985 1,793 1,296 1,011 1,989 1,797 1,332 1,025 2,175 1,959 1,884 1,324 86 Çizelge 4.12. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda su haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Siyah Orj 1 1. Test Sonucu 0,617 0,612 0,393 0,409 0,563 0,557 0,286 0,290 0,557 0,551 0,300 0,304 0,576 0,571 0,346 0,345 2. Test Sonucu 0,777 0,765 0,546 0,546 0,718 0,698 0,430 0,409 0,710 0,690 0,455 0,425 0,751 0,733 0,570 0,529 5. Test Sonucu 0,845 0,806 0,841 0,805 0,782 0,708 0,709 0,630 0,775 0,704 0,737 0,639 0,866 0,810 0,939 0,822 Orj 2 1. Test Sonucu 0,380 0,354 0,377 0,323 0,428 0,397 0,491 0,357 0,419 0,381 0,406 0,332 0,388 0,360 0,380 0,325 2. Test Sonucu 0,171 0,157 0,207 0,195 0,184 0,168 0,256 0,200 0,166 0,149 0,202 0,183 0,178 0,162 0,212 0,203 5. Test Sonucu 0,770 0,766 0,485 0,422 0,772 0,767 0,497 0,397 0,776 0,772 0,480 0,396 0,774 0,771 0,471 0,402 Orj 3 1. Test Sonucu 0,277 0,247 0,328 0,271 0,347 0,314 0,436 0,339 0,317 0,275 0,356 0,290 0,285 0,252 0,334 0,267 2. Test Sonucu 0,210 0,186 0,251 0,208 0,190 0,171 0,241 0,187 0,195 0,169 0,223 0,186 0,229 0,200 0,271 0,215 5. Test Sonucu 0,364 0,334 0,389 0,287 0,854 0,849 0,674 0,327 0,501 0,457 0,471 0,319 0,277 0,245 0,318 0,242 Sarı Orj 1 1. Test Sonucu 4,231 2,021 2,542 2,036 4,329 2,014 2,365 1,871 4,372 2,011 2,176 1,750 4,796 2,184 2,326 1,936 2. Test Sonucu 4,347 2,084 2,507 2,025 4,485 2,106 2,352 1,878 4,547 2,122 2,192 1,779 4,927 2,278 2,329 1,946 5. Test Sonucu 4,312 2,084 2,502 2,018 4,436 2,102 2,342 1,867 4,506 2,122 2,183 1,769 4,890 2,277 2,317 1,936 Orj 2 1. Test Sonucu 3,893 1,377 1,741 1,403 4,111 1,490 1,883 1,491 3,652 1,306 1,535 1,178 4,375 1,552 1,691 1,312 2. Test Sonucu 3,729 1,400 1,700 1,378 3,952 1,519 1,849 1,472 3,482 1,339 1,494 1,154 4,206 1,589 1,652 1,292 5. Test Sonucu 3,878 1,335 1,763 1,424 4,062 1,430 1,881 1,490 3,592 1,232 1,532 1,175 4,348 1,476 1,693 1,314 Orj 3 1. Test Sonucu 1,893 0,835 0,777 0,631 1,965 0,897 0,793 0,632 1,633 0,782 0,658 0,517 2,205 0,996 0,828 0,649 2. Test Sonucu 1,549 0,733 0,759 0,640 1,591 0,778 0,757 0,624 1,203 0,634 0,606 0,493 1,833 0,872 0,799 0,652 5. Test Sonucu 1,584 0,638 0,751 0,622 1,577 0,660 0,723 0,585 1,211 0,523 0,582 0,463 1,866 0,762 0,785 0,628 87 Su haslığı testleri sonucunda renk farkı formülasyonları incelendiğinde; Emdirme yöntemi ile yapılan testlerde Çizelge 4.11‟ den de görüleceği gibi; tüm renkler için, tüm aydınlatıcılarda, düĢük ve ve orta konsantrasyonlarla yapılan tüm testler için en az renk farkının CIEDE2000 renk farkı formülasyonu ile elde edildiği gözlenmiĢtir. Yukarıda bahsedilen en az renk farkı ikinci konsantrasyon için sarı ve yeĢil boyarmaddelerle boyanmıĢ kumaĢlara uygulanan testler için birebir geçerli iken; kırmızı, siyah ve mavi renklerde 1., 2. ve 5. testlerde farklılık göstermektedir. Örneğin, Siyah renkte D65 aydınlatıcısında az renk farkı 1. ve 5. testlerde CIE94 formülasyonu ile elde edilmiĢ iken, A aydınlatıcısında aynı testler için en az renk farkı CIEDE2000 ve CIE94 formülasyonu ile elde edilmiĢtir. Genelleme yapmak gerekir ise, en yüksek değerler tüm renkler için ve tüm aydınlatıcılarda, en düĢük konsantrasyon ile yapılan testler sonucunda elde edilmiĢtir. Çizelge 4.11‟ e göre; sarı, mavi, kırmızı boyarmaddeleri ile boyanan kumaĢların, tüm aydınlantıcılarda, her üç konsantrasyon ile yapılan testler sonucu en yüksek renk farkının her zaman CIELAB renk farkı formülasyonu ile elde edildiği, siyah ve yeĢil boyarmaddeler ile boyanan kumaĢlara uygulanan testler sonucunda ise böyle bir karakteristik göstermediği tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile boyanan kumaĢlardaki en yüksek renk farkı D65 aydınlatıcısına CMC formülasyonu ile elde edilmiĢ iken; A aydınlatıcısında konsantrasyona göre CIELAB ve CMC olarak değiĢmektedir. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda meydana gelen renk farklarının ise Çizelge 4.12‟ den de görüleceği gibi; tüm renklerde, tüm aydınlatıcılarda mavi, kırmızı, yeĢil, sarı için en fazla renk farkı CIELAB formülasyonu ile elde edildiği, en az renk farkı sonuçların geneline bakıldığında CIEDE2000 formülasyonu ile elde edildiği tespit edilmiĢtir. 88 4.3. Asidik ter haslığı testleri sonuçları * 4.3.1. Asidik ter haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L ) değişimleri 80 75 70 65 60 55 D65 50 TL 84 45 F2 40 A 35 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.21. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 89 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 80 75 70 65 60 55 D65 50 TL 84 45 F2 40 A 35 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.22. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 90 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 85 80 75 70 65 60 55 D65 50 TL 84 45 F2 40 A 35 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.23. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 91 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 65 55 45 D65 35 TL 84 25 F2 A 15 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.24. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 92 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 90 85 80 75 D65 70 TL 84 F2 65 A 60 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.25. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 93 L* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu * Asidik ter haslığı testleri sonucunda L değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.21‟de görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine * göre boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin TL84, F2 ve A aydınlatıcıları altında benzer davranıĢ gösterdikleri ancak en açık rengin D65 aydınlatıcısı altında görüldüğü tespit edilmiĢtir. Emdirme ve çektirme yöntemine göre orta ve düĢük konsantrasyonlarda * boyanan kumaĢlarda L değiĢimlerinin benzer olduğu gözlemlenirken, düĢük konsantrasyonda boyanan kumaĢların renklerinin emdirme yönteminde daha koyu, çektirme yönteminde daha açık olduğu gözlemlenmiĢtir. ġekil 4.22.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler emdirme ve çektirme yöntemine * göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin birbirlerine yakın olduğu ancak düĢük konsantrasyonda çektirme yöntemine göre yapılan boyama sonucu daha açık renklerin elde edildiği tespit edilmiĢtir. Tekrarlanan * testlere bağlı olarak L değerlerinin arttığı ve en açık renklerin A aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. * YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin ġekil 4.23.‟te görüldüğü üzere tüm aydınlatıcılar için aynı eğri ile temsil edilebileceği gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre yüksek konsantrasyonda boyanan kumaĢların ilk testten sonra renginin diğer konsantrasyonlara göre daha çok açıldığı tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların * L değerlerinin ġekil 4.24.‟te görüldüğü üzere, tüm aydınlatıcıların için benzer davranıĢ gösterdiği gözlemlenmiĢtir. Orta konsantrasyonlarda boyanan kumaĢın testler sonucu * elde edilen L değerlerinin benzer olduğu gözlemlenirken, çektirme yöntemine göre düĢük konsantrasyonda yapılan boyama sonrası elde edilen rengin emdirme yöntemine göre daha açık, yüksek konsantrasyonda yapılan boyama sonrası elde edilen rengin ise daha koyu olduğu tespit edilmiĢtir. * ġekil 4.25.‟te görüldüğü üzere sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin tekrar eden testlere göre azaldığı tespit edilmiĢtir. 94 4.3.1. Asidik ter haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen doygunluk (kroma) (C*) değişimleri 45 40 35 30 25 D65 20 TL 84 F2 15 A 10 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.26. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 95 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 65 60 55 50 45 40 D65 35 TL 84 30 F2 25 A 20 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.27. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 96 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 40 35 30 25 D65 20 TL 84 F2 15 A 10 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.28. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 97 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 8 6 4 D65 TL 84 2 F2 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.29. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 98 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 90 80 70 60 D65 50 TL 84 F2 40 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.30. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 99 c* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Asidik ter haslığı testleri sonucunda C*değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.26‟da görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanan kumaĢların doygunluk değerlerinin birbirine yakın olduğu tespit edilmiĢtir. DüĢük konsantrasyonlarda çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların kroma değerinin emdirme yöntemine göre daha donuk olduğu gözlemlenmiĢtir. Tüm konsantrasyonlar göz önüne alındığında ilk testten sonra kroma değerinin diğer testlere göre daha çok azaldığı ve en yüksek kroma değerinin A, en düĢük kroma değerinin ise D65 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. ġekil 4.27.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucu kroma değiĢiminin aydınlatıcılara göre belirli bir kural çerçevesinde olmadığı ancak en donduk rengin tüm konsantrasyonlar ve yöntemler için F2 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre en düĢük konsantrasyonda boyanan kumaĢın ilk asidik haslığı testi sonucu kroma değerinde meydana gelen değiĢimin diğer yöntem ve konsantrasyonlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiĢtir. Çektirme ve emdirme yöntemine göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanan kumaĢların kroma değerlerinin benzer olduğu tespit edilmiĢtir. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.28.‟de görüldüğü üzere genel olarak tekrar eden testlere göre değiĢmediği ve en yüksek kroma değerleri TL84 aydınlatıcısı altında elde edilirken, en düĢük kroma değerlerinin A aydınlatıcısı altında elde edildiği tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonucu C*değerlerinin ġekil 4.19.‟da görüldüğü üzere, belirli bir düzene bağlı olmadan değiĢtiği tespit edilmiĢtir. Sarı boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanan kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.20.‟de görüldüğü üzere tekrar eden asidik ter haslığı testlerine bağlı olarak azaldığı gözlemlenmiĢ ve en donuk renklerin tüm konsantrasyonlar için D65 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. 100 4.3.3. Asidik ter haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen renk farkları 4.3.3.1. Emdirme yöntemine göre boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.13. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Mavi Orj 1 1. Test Sonucu 1,882 1,209 1,232 0,980 2,089 1,245 1,138 0,861 2,099 1,232 1,113 0,803 2,003 1,185 1,105 0,849 2. Test Sonucu 2,367 1,556 1,473 1,183 2,685 1,670 1,422 1,106 2,703 1,659 1,398 1,046 2,605 1,597 1,374 1,089 5. Test Sonucu 1,126 0,736 0,826 0,663 1,064 0,586 0,647 0,468 2,584 1,796 1,834 1,735 1,056 0,597 0,675 0,493 Orj 2 1. Test Sonucu 2,327 1,633 1,455 1,173 2,401 1,576 1,262 0,968 2,395 1,546 1,218 0,890 2,270 1,503 1,234 0,976 2. Test Sonucu 2,405 1,679 1,503 1,210 2,480 1,618 1,304 0,998 2,487 1,597 1,268 0,923 2,356 1,547 1,277 1,008 5. Test Sonucu 1,990 1,384 1,231 0,984 2,032 1,333 1,070 0,817 2,041 1,316 1,037 0,754 1,988 1,288 1,055 0,834 Orj 3 1. Test Sonucu 2,068 1,254 1,335 1,020 1,991 1,024 1,067 0,705 1,998 1,000 1,034 0,626 1,912 0,988 1,074 0,764 2. Test Sonucu 2,606 1,648 1,659 1,287 2,611 1,474 1,391 0,953 2,602 1,431 1,339 0,849 2,452 1,389 1,365 0,993 5. Test Sonucu 1,823 1,081 1,159 0,871 1,758 0,893 0,941 0,617 1,754 0,859 0,902 0,536 1,741 0,857 0,947 0,668 101 Çizelge 4.13. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Kırmızı Orj 1 1. Test Sonucu 3,188 1,189 1,489 1,131 2,792 1,165 1,393 1,056 2,356 1,181 1,292 1,008 3,801 1,574 1,746 1,420 2. Test Sonucu 2,261 1,181 1,198 0,907 1,925 1,091 1,077 0,816 1,749 1,154 1,111 0,839 2,726 1,173 1,373 1,102 5. Test Sonucu 2,357 1,144 1,210 0,916 2,042 1,056 1,123 0,845 1,832 1,118 1,140 0,860 2,798 1,150 1,380 1,107 Orj 2 1. Test Sonucu 0,858 0,364 0,333 0,271 1,144 0,426 0,524 0,396 0,951 0,594 0,407 0,372 0,813 0,394 0,318 0,264 2. Test Sonucu 0,910 0,660 0,540 0,433 0,986 0,754 0,488 0,430 0,935 0,707 0,576 0,464 0,924 0,637 0,544 0,462 5. Test Sonucu 1,086 0,739 0,672 0,520 1,065 0,774 0,623 0,504 1,083 0,788 0,740 0,565 1,197 0,713 0,706 0,586 Orj 3 1. Test Sonucu 1,434 0,528 0,597 0,453 1,703 0,781 0,788 0,626 1,186 0,462 0,537 0,426 1,632 0,657 0,646 0,523 2. Test Sonucu 1,353 0,865 0,582 0,489 1,599 1,072 0,669 0,608 1,272 0,864 0,597 0,511 1,318 0,962 0,563 0,542 5. Test Sonucu 1,347 0,540 0,513 0,401 1,550 0,752 0,639 0,527 1,703 1,349 0,789 0,708 1,448 0,677 0,547 0,459 YeĢil Orj 1 1. Test Sonucu 0,633 0,462 0,502 0,346 0,807 0,572 0,554 0,397 0,833 0,590 0,563 0,415 0,722 0,493 0,382 0,339 2. Test Sonucu 0,808 0,533 0,637 0,442 1,030 0,664 0,694 0,504 1,042 0,675 0,705 0,521 0,915 0,571 0,502 0,438 5. Test Sonucu 0,551 0,452 0,379 0,276 0,676 0,536 0,464 0,332 0,701 0,550 0,453 0,339 0,600 0,474 0,296 0,268 Orj 2 1. Test Sonucu 0,646 0,568 0,512 0,360 0,792 0,676 0,560 0,407 0,834 0,703 0,567 0,425 0,692 0,580 0,326 0,314 2. Test Sonucu 0,727 0,602 0,508 0,377 0,896 0,721 0,580 0,438 0,938 0,744 0,588 0,458 0,807 0,630 0,392 0,368 5. Test Sonucu 0,407 0,234 0,384 0,244 0,504 0,285 0,431 0,277 0,545 0,296 0,426 0,288 0,441 0,217 0,250 0,209 Orj 3 1. Test Sonucu 0,458 0,357 0,347 0,250 0,579 0,441 0,399 0,295 0,631 0,472 0,409 0,315 0,520 0,375 0,259 0,240 2. Test Sonucu 0,789 0,683 0,492 0,406 0,953 0,798 0,562 0,467 0,997 0,824 0,574 0,488 0,866 0,713 0,414 0,406 5. Test Sonucu 0,396 0,339 0,354 0,240 0,465 0,387 0,395 0,269 0,501 0,413 0,377 0,274 0,402 0,340 0,215 0,198 102 Çizelge 4.13. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Siyah Orj 1 1. Test Sonucu 0,521 0,520 0,360 0,311 0,561 0,556 0,457 0,380 0,560 0,558 0,425 0,352 0,509 0,503 0,335 0,332 2. Test Sonucu 0,592 0,576 0,704 0,589 0,509 0,493 0,554 0,475 0,524 0,515 0,672 0,514 0,659 0,623 0,803 0,598 5. Test Sonucu 0,856 0,845 1,058 0,766 0,934 0,906 1,139 0,833 0,919 0,899 1,215 0,819 0,945 0,897 1,168 0,910 Orj 2 1. Test Sonucu 0,714 0,706 1,007 0,768 0,676 0,635 0,824 0,650 0,727 0,686 0,967 0,716 0,865 0,833 1,156 0,827 2. Test Sonucu 0,695 0,687 1,030 0,769 0,679 0,637 0,844 0,661 0,758 0,717 1,000 0,735 0,874 0,840 1,204 0,848 5. Test Sonucu 0,744 0,740 0,838 0,610 0,799 0,776 0,773 0,588 0,832 0,809 0,857 0,620 0,868 0,849 0,955 0,686 Orj 3 1. Test Sonucu 1,022 1,000 1,340 1,014 1,000 0,934 1,185 0,881 1,065 0,980 1,318 0,962 1,188 1,170 1,630 1,136 2. Test Sonucu 0,777 0,752 1,100 0,819 0,778 0,722 0,957 0,709 0,860 0,790 1,076 0,779 0,985 0,970 1,381 0,975 5. Test Sonucu 0,543 0,521 0,767 0,543 0,559 0,519 0,689 0,507 0,613 0,565 0,772 0,551 0,675 0,665 0,947 0,661 Sarı Orj 1 1. Test Sonucu 2,010 1,384 1,086 0,909 2,208 1,452 1,307 1,060 1,899 1,368 0,970 0,786 2,339 1,558 1,119 0,936 2. Test Sonucu 2,561 1,411 1,262 1,037 2,782 1,506 1,481 1,187 2,500 1,416 1,150 0,913 2,966 1,614 1,291 1,054 5. Test Sonucu 3,476 1,494 1,413 1,133 3,678 1,598 1,498 1,176 3,566 1,567 1,357 1,054 3,941 1,716 1,460 1,145 Orj 2 1. Test Sonucu 1,338 1,181 0,584 0,534 1,463 1,260 0,618 0,549 1,199 1,102 0,518 0,461 1,597 1,302 0,709 0,622 2. Test Sonucu 1,517 1,136 0,715 0,628 1,664 1,224 0,755 0,644 1,317 1,063 0,612 0,523 1,830 1,290 0,824 0,704 5. Test Sonucu 1,613 1,284 0,677 0,603 1,736 1,373 0,691 0,600 1,481 1,249 0,596 0,521 1,892 1,423 0,767 0,659 Orj 3 1. Test Sonucu 1,440 0,807 0,590 0,493 1,544 0,877 0,599 0,487 1,212 0,734 0,489 0,398 1,740 0,954 0,694 0,565 2. Test Sonucu 1,410 0,971 0,639 0,559 1,538 1,043 0,661 0,562 1,181 0,888 0,532 0,454 1,723 1,122 0,751 0,637 5. Test Sonucu 1,602 1,081 0,736 0,642 2,164 1,606 0,860 0,747 1,462 0,974 0,772 0,643 1,852 0,914 0,715 0,569 103 4.3.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.14. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Mavi Orj 1 1. Test Sonucu 1,647 1,175 1,221 0,957 1,947 1,320 1,220 1,007 1,953 1,310 1,182 0,992 1,890 1,266 1,218 0,977 2. Test Sonucu 1,860 1,331 1,320 1,047 2,213 1,514 1,347 1,125 2,224 1,511 1,318 1,115 2,165 1,497 1,418 1,134 5. Test Sonucu 2,143 1,555 1,372 1,134 2,566 1,800 1,467 1,263 2,581 1,811 1,459 1,260 2,542 1,750 1,468 1,234 Orj 2 1. Test Sonucu 2,770 1,717 1,762 1,363 2,883 1,579 1,528 1,070 2,889 1,541 1,476 0,956 2,677 1,480 1,483 1,093 2. Test Sonucu 3,148 1,961 1,986 1,544 3,344 1,856 1,763 1,251 3,335 1,802 1,695 1,116 3,068 1,715 1,681 1,252 5. Test Sonucu 3,087 1,952 1,944 1,517 3,266 1,850 1,718 1,229 3,263 1,804 1,657 1,104 2,997 1,717 1,641 1,231 Orj 3 1. Test Sonucu 3,067 1,925 1,930 1,507 3,033 1,678 1,606 1,066 2,999 1,619 1,540 0,947 2,784 1,574 1,577 1,138 2. Test Sonucu 3,046 1,874 1,919 1,491 2,998 1,603 1,589 1,050 2,971 1,543 1,522 0,925 2,756 1,494 1,551 1,113 5. Test Sonucu 3,263 2,108 2,059 1,630 3,234 1,874 1,728 1,172 3,183 1,801 1,647 1,041 2,892 1,707 1,639 1,190 104 Çizelge 4.14. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Kırmızı Orj 1 1. Test Sonucu 4,248 2,676 1,987 1,684 3,885 2,438 1,896 1,567 3,399 2,572 1,672 1,467 4,443 2,450 2,190 1,868 2. Test Sonucu 4,145 2,722 1,875 1,618 3,757 2,469 1,768 1,488 3,403 2,658 1,585 1,430 4,246 2,465 2,022 1,745 5. Test Sonucu 3,660 2,453 1,766 1,473 3,380 2,254 1,735 1,399 3,006 2,410 1,491 1,289 3,998 2,289 2,009 1,695 Orj 2 1. Test Sonucu 0,934 0,871 0,413 0,439 1,467 1,148 0,628 0,604 1,178 1,048 0,538 0,546 0,874 0,873 0,371 0,390 2. Test Sonucu 1,092 1,080 0,501 0,538 1,411 1,298 0,611 0,632 1,297 1,271 0,588 0,628 1,113 1,028 0,472 0,478 5. Test Sonucu 0,892 0,848 0,424 0,435 1,084 1,033 0,471 0,497 0,951 0,941 0,428 0,463 0,929 0,792 0,417 0,400 Orj 3 1. Test Sonucu 1,214 0,511 0,553 0,422 1,465 0,720 0,715 0,569 1,096 0,538 0,579 0,453 1,360 0,617 0,585 0,487 2. Test Sonucu 1,771 0,719 0,840 0,636 2,172 1,013 1,088 0,856 1,663 0,801 0,926 0,715 1,976 0,839 0,888 0,730 5. Test Sonucu 0,686 0,240 0,284 0,216 0,759 0,344 0,364 0,288 0,553 0,208 0,253 0,202 0,776 0,291 0,301 0,240 YeĢil Orj 1 1. Test Sonucu 0,234 0,151 0,219 0,148 0,307 0,203 0,301 0,195 0,324 0,216 0,311 0,209 0,308 0,200 0,252 0,221 2. Test Sonucu 0,228 0,210 0,192 0,143 0,305 0,276 0,311 0,212 0,297 0,283 0,288 0,190 0,211 0,203 0,141 0,110 5. Test Sonucu 0,443 0,401 0,229 0,214 0,486 0,436 0,293 0,254 0,472 0,448 0,268 0,227 0,384 0,371 0,232 0,172 Orj 2 1. Test Sonucu 0,712 0,624 0,521 0,382 0,900 0,767 0,658 0,477 0,924 0,786 0,691 0,505 0,808 0,663 0,450 0,422 2. Test Sonucu 1,050 0,915 0,724 0,548 1,288 1,092 0,899 0,669 1,305 1,107 0,934 0,698 1,158 0,964 0,645 0,598 5. Test Sonucu 0,910 0,695 0,775 0,520 1,163 0,872 0,933 0,639 1,176 0,888 0,970 0,670 1,027 0,746 0,673 0,560 Orj 3 1. Test Sonucu 2,162 1,808 1,637 1,167 2,553 2,059 1,749 1,304 2,547 2,070 1,805 1,333 2,371 1,911 1,526 1,224 2. Test Sonucu 2,453 2,023 1,882 1,331 2,811 2,237 1,934 1,435 2,839 2,270 2,021 1,487 2,684 2,157 1,878 1,434 5. Test Sonucu 2,420 2,123 1,857 1,325 2,736 2,325 1,887 1,413 2,782 2,363 1,985 1,468 2,634 2,247 1,851 1,414 105 Çizelge 4.14. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda asidik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Siyah Orj 1 1. Test Sonucu 1,307 1,302 0,615 0,587 1,322 1,315 0,592 0,582 1,347 1,340 0,609 0,589 1,357 1,348 0,687 0,621 2. Test Sonucu 1,121 1,095 0,830 0,659 1,164 1,119 0,955 0,740 1,155 1,109 0,874 0,700 1,089 1,059 0,810 0,639 5. Test Sonucu 1,723 1,687 1,178 0,943 1,749 1,686 1,276 1,002 1,748 1,686 1,211 0,975 1,733 1,682 1,329 1,097 Orj 2 1. Test Sonucu 0,627 0,579 0,561 0,497 0,638 0,588 0,485 0,379 0,708 0,645 0,539 0,437 0,766 0,693 0,696 0,536 2. Test Sonucu 0,392 0,343 0,447 0,368 0,468 0,390 0,545 0,378 0,425 0,350 0,440 0,343 0,304 0,257 0,330 0,278 5. Test Sonucu 0,997 0,958 0,748 0,581 1,031 0,972 0,830 0,599 1,030 0,974 0,751 0,579 0,972 0,928 0,730 0,590 Orj 3 1. Test Sonucu 0,383 0,336 0,450 0,377 0,393 0,323 0,427 0,325 0,436 0,355 0,462 0,364 0,536 0,464 0,630 0,474 2. Test Sonucu 0,417 0,392 0,423 0,333 0,419 0,390 0,380 0,251 0,453 0,418 0,412 0,279 0,526 0,484 0,548 0,387 5. Test Sonucu 0,185 0,182 0,169 0,141 0,207 0,204 0,184 0,123 0,232 0,230 0,197 0,133 0,233 0,227 0,243 0,240 Sarı Orj 1 1. Test Sonucu 2,646 1,639 1,673 1,315 2,682 1,672 1,677 1,286 2,655 1,663 1,408 1,107 2,981 1,802 1,532 1,255 2. Test Sonucu 3,497 1,821 2,043 1,637 3,591 1,862 1,994 1,566 3,619 1,865 1,783 1,431 3,966 2,014 1,917 1,589 5. Test Sonucu 3,356 1,769 1,901 1,531 3,450 1,816 1,869 1,475 3,485 1,828 1,683 1,357 3,805 1,967 1,808 1,500 Orj 2 1. Test Sonucu 2,375 1,239 1,021 0,838 2,614 1,357 1,147 0,923 2,243 1,221 0,931 0,738 2,761 1,438 1,095 0,879 2. Test Sonucu 2,931 1,281 1,204 0,965 3,194 1,412 1,338 1,056 2,816 1,274 1,110 0,857 3,356 1,499 1,267 0,991 5. Test Sonucu 2,656 1,193 1,107 0,891 2,881 1,312 1,220 0,966 2,519 1,177 1,009 0,782 3,063 1,401 1,170 0,919 Orj 3 1. Test Sonucu 1,033 0,629 0,411 0,348 1,088 0,670 0,399 0,329 0,842 0,554 0,327 0,271 1,279 0,742 0,514 0,423 2. Test Sonucu 1,612 0,710 0,582 0,455 1,729 0,766 0,607 0,464 1,425 0,644 0,504 0,383 1,892 0,856 0,679 0,525 5. Test Sonucu 1,670 0,687 0,559 0,421 1,773 0,746 0,574 0,422 1,524 0,636 0,497 0,364 1,916 0,818 0,640 0,476 106 Asidik Ter Haslığı Testlerinden Emdirme Yöntemi ile elde edilen sonuçlar çizelge 4.13‟ de verilmiĢtir. Elde edilen sonuçlara göre Mavi boyar madde ile boyanan kumaĢlar için tüm aydınlatıcılar ve tüm konsantrasyonlarda en az renk farkı CIEDE2000 ve en fazla renk farkı CIELAB renk formülasyonları ile elde edilmiĢtir. Aynı sonuçlar Kırmızı, YeĢil ve Sarı boyar madde ile boyanan kumaĢlar ile yapılan testlerden de elde edilmiĢtir. Siyah boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen test sonuçları ise aydınlatıcı çeĢidi ve konsantrasyona göre farklılık göstermektedir. Ancak kumaĢlar ile yapılan test sonuçlarına genel olarak bakıldığında, konsantrasyon arttıkça renk farkının da arttığı gözlenmiĢtir. Sarı boyar madde ile boyanan kumaĢlarda ayrıca, en yüksek renk farkının tüm aydınlatıcılar için en düĢük konsantrasyondan elde edildiği görülmektedir. Çektirme Yöntemi ile yapılan testler sonucu Çizelge 4.14 incelendiğinde görüleceği gibi, Mavi boyar madde ile boyanan kumaĢlarda tüm aydınlatıcılar ve konsantrasyonlar için en yüksek renk farkının CIELAB formülasyonu ile ve en düĢük renk farkının CIEDE2000 formülasyonu ile elde edildiği görülmektedir. Mavi boyar madde ile boyanan kumaĢlar ile yapılan testler sonucu konsantrasyon arttıkça renk farkının arttığı da gözlenmiĢtir. Kırmızı boyar madde ile boyanan kumaĢlarla yapılan testler sonucu ise tüm aydınlatıcılar ve konsantrasyonlarda farklı formülasyonlardan farklı renk farklılıkları elde edilmiĢtir. Kırmızı boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen test sonuçları ve diğer boyar maddeler ile boyanan kumaĢlardan elde edilen test sonuçları karĢılaĢtırıldığında en yüksek renk farkının Kırmızı boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edildiği görülmektedir. Siyah boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen test sonuçları aydınlatıcılara ve konsantrasyonlara bağlı olarak farklılık göstermektedir. Sarı boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen test sonuçları incelendiğinde ise yine konsantrasyon azaldıkça tüm aydınlatıcılar için renk farklılığının arttığı görülmektedir. En yüksek renk farkı en düĢük konsantrasyon ile elde edilmiĢtir. 107 4.4.Bazik ter haslığı testleri sonuçları * 4.4.1. Bazik ter haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen açıklık –koyuluk (L ) değişimleri 80 75 70 65 60 55 50 D65 45 TL 84 40 F2 35 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.31. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 108 L * Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 80 75 70 65 60 55 50 D65 45 TL 84 40 F2 35 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.32. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 109 L * Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 90 80 70 60 D65 50 TL 84 F2 40 A 30 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.33. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 110 L * Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 70 65 60 55 50 45 40 D65 35 TL 84 30 F2 25 A 20 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.34. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 111 L * Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 95 90 85 80 75 D65 70 TL 84 F2 65 A 60 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi * ġekil 4.35. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası L değerleri 112 L * Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu * Bazik ter haslığı testleri sonucunda L değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.31‟de görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine * göre boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin TL84, F2 ve A aydınlatıcıları altında benzer davranıĢ gösterdikleri ancak en açık rengin D65 aydınlatıcısı altında görüldüğü tespit edilmiĢtir. Emdirme ve çektirme yöntemine göre orta ve düĢük konsantrasyonlarda * boyanan kumaĢlarda L değiĢimlerinin benzer olduğu gözlemlenirken, düĢük konsantrasyonda boyanan kumaĢların renklerinin emdirme yönteminde daha koyu, çektirme yönteminde daha açık olduğu gözlemlenmiĢtir. ġekil 4.32.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler emdirme ve çektirme yöntemine * göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin birbirlerine yakın olduğu ancak düĢük konsantrasyonda çektirme yöntemine göre yapılan boyama sonucu daha açık renklerin elde edildiği tespit edilmiĢtir. Tekrarlanan * testlere bağlı olarak L değerlerinin arttığı ve en açık renklerin A aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. * YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin ġekil 4.33.‟te görüldüğü üzere tüm aydınlatıcılar için aynı eğri ile temsil edilebileceği gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre yüksek konsantrasyonda boyanan kumaĢların ilk testten sonra renginin diğer konsantrasyonlara göre daha çok açıldığı tespit edilmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların * L değerlerinin ġekil 4.34.‟te görüldüğü üzere, tüm aydınlatıcıların için benzer davranıĢ gösterdiği gözlemlenmiĢtir. Orta konsantrasyonlarda boyanan kumaĢın testler sonucu * elde edilen L değerlerinin benzer olduğu gözlemlenirken, çektirme yöntemine göre düĢük konsantrasyonda yapılan boyama sonrası elde edilen rengin emdirme yöntemine göre daha açık, yüksek konsantrasyonda yapılan boyama sonrası elde edilen rengin ise daha koyu olduğu tespit edilmiĢtir. * ġekil 4.25.‟te görüldüğü üzere sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢların L değerlerinin tekrar eden testlere göre azaldığı tespit edilmiĢtir. 113 4.4.2. Bazik ter haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen doygunluk (kroma) (C*) değişimleri 45 40 35 30 25 20 D65 15 TL 84 10 F2 5 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.36. Mavi boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 114 C* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 70 60 50 40 30 D65 20 TL 84 F2 10 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.37. Kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 115 C* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 40 35 30 25 20 D65 15 TL 84 10 F2 5 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.38. YeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 116 C* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 8 7 6 5 4 D65 3 TL 84 2 F2 1 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.39. Siyah boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 117 C* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu 100 90 80 70 60 50 40 D65 30 TL 84 20 F2 10 A 0 Emdirme Yöntemi Çektirme Yöntemi ġekil 4.40. Sarı boyarmadde ile boyanmıĢ pamuklu kumaĢların bazik ter haslığı testleri sonrası C* değerleri 118 C* Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 1 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 2 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Orj 3 1. Test Sonucu 2. Test Sonucu 5. Test Sonucu Bazik ter haslığı testleri sonucunda C*değiĢimleri incelendiğinde; ġekil 4.36‟da görüldüğü üzere mavi boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanan kumaĢların doygunluk değerlerinin birbirine yakın olduğu tespit edilmiĢtir. DüĢük konsantrasyonlarda çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların kroma değerinin emdirme yöntemine göre daha donuk olduğu gözlemlenmiĢtir. Tüm konsantrasyonlar göz önüne alındığında ilk testten sonra kroma değerinin diğer testlere göre daha çok azaldığı ve en yüksek kroma değerinin A, en düĢük kroma değerinin ise D65 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. ġekil 4.37.‟de görüldüğü üzere kırmızı boyarmaddeler ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucu kroma değiĢiminin aydınlatıcılara göre belirli bir kural çerçevesinde olmadığı ancak en donduk rengin tüm konsantrasyonlar ve yöntemler için F2 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. Çektirme yöntemine göre en düĢük konsantrasyonda boyanan kumaĢın ilk asidik haslığı testi sonucu kroma değerinde meydana gelen değiĢimin diğer yöntem ve konsantrasyonlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiĢtir. Çektirme ve emdirme yöntemine göre orta ve yüksek konsantrasyonlarda boyanan kumaĢların kroma değerlerinin benzer olduğu tespit edilmiĢtir. ġekil 4.38.‟de görüldüğü yeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ en yüksek kroma değerleri TL84 aydınlatıcısı altında elde edilirken, en düĢük kroma değerlerinin A aydınlatıcısı altında elde edildiği tespit edilmiĢtir. DüĢük, orta ve yüksek konsantrasyonlarda çektirme yöntemine göre yapılan boyamalar sonucu kumaĢlardaki kroma değerinin emdirme yöntemine göre düĢük olduğu gözlemlenmiĢtir. Siyah boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢların asidik ter haslığı testleri sonucu C*değerlerinin ġekil 4.39.‟da görüldüğü üzere, belirli bir düzene bağlı olmadan değiĢtiği tespit edilmiĢtir. Sarı boyarmadde ile emdirme ve çektirme yöntemine göre boyanan kumaĢların C* değerlerinin ġekil 4.20.‟de görüldüğü üzere tekrar eden asidik ter haslığı testlerine bağlı olarak azaldığı gözlemlenmiĢ ve en donuk renklerin tüm konsantrasyonlar için D65 aydınlatıcısı altında elde edildiği gözlemlenmiĢtir. 119 4.4.3. Bazik Ter haslığı testleri sonrası kumaşlarda meydana gelen renk farkları 4.4.3.1. Emdirme Yöntemine Göre Boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.15. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Mavi Orj 1 1. Test Sonucu 1,639 1,025 1,166 0,927 1,698 0,888 0,984 0,713 1,714 0,879 0,962 0,656 1,585 0,850 0,964 0,708 2. Test Sonucu 1,890 1,178 1,337 1,066 1,988 1,057 1,145 0,837 2,000 1,043 1,117 0,771 1,853 1,001 1,116 0,824 5. Test Sonucu 1,484 0,963 1,059 0,847 1,494 0,808 0,886 0,642 1,496 0,789 0,853 0,582 1,392 0,774 0,861 0,631 Orj 2 1. Test Sonucu 0,553 0,523 0,252 0,266 0,607 0,561 0,282 0,293 0,609 0,563 0,283 0,293 0,634 0,567 0,293 0,298 2. Test Sonucu 2,704 1,775 1,736 1,373 2,786 1,650 1,478 1,082 2,790 1,622 1,438 0,988 2,610 1,561 1,441 1,096 5. Test Sonucu 1,899 1,186 1,271 0,987 1,823 0,965 1,000 0,686 1,851 0,958 0,980 0,620 1,739 0,933 1,001 0,722 Orj 3 1. Test Sonucu 2,311 1,375 1,475 1,119 2,278 1,138 1,209 0,793 2,281 1,108 1,170 0,700 2,170 1,078 1,193 0,846 2. Test Sonucu 3,005 1,889 1,905 1,480 3,041 1,693 1,602 1,096 3,025 1,647 1,549 0,982 2,852 1,600 1,576 1,149 5. Test Sonucu 2,198 1,310 1,405 1,065 2,130 1,049 1,131 0,737 2,143 1,028 1,100 0,654 2,038 0,998 1,117 0,790 120 Çizelge 4.15. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Kırmızı Orj 1 1. Test Sonucu 2,290 1,003 1,102 0,841 1,970 0,901 1,008 0,763 1,698 0,945 0,971 0,750 2,682 1,024 1,257 1,009 2. Test Sonucu 1,454 0,580 0,716 0,534 1,118 0,479 0,583 0,435 0,953 0,488 0,573 0,429 1,847 0,701 0,857 0,686 5. Test Sonucu 2,336 1,075 1,135 0,869 1,963 0,945 1,008 0,767 1,723 1,006 0,963 0,754 2,701 1,043 1,258 1,011 Orj 2 1. Test Sonucu 0,593 0,564 0,272 0,286 0,663 0,451 0,356 0,293 0,629 0,581 0,285 0,296 0,572 0,549 0,252 0,256 2. Test Sonucu 0,357 0,184 0,201 0,150 0,268 0,253 0,115 0,121 0,232 0,184 0,150 0,120 0,528 0,198 0,246 0,196 5. Test Sonucu 0,840 0,830 0,378 0,413 9,999 3,034 3,812 3,161 0,850 0,849 0,378 0,415 0,859 0,845 0,364 0,382 Orj 3 1. Test Sonucu 0,674 0,324 0,399 0,298 0,454 0,252 0,293 0,227 0,575 0,338 0,415 0,309 0,849 0,357 0,433 0,358 2. Test Sonucu 1,498 0,693 0,843 0,633 1,255 0,647 0,761 0,589 1,235 0,709 0,837 0,630 1,846 0,722 0,905 0,743 5. Test Sonucu 1,867 0,924 1,112 0,832 1,712 0,914 1,087 0,838 1,608 0,962 1,131 0,847 2,262 0,939 1,173 0,970 YeĢil Orj 1 1. Test Sonucu 0,538 0,345 0,582 0,364 0,644 0,360 0,577 0,373 0,674 0,371 0,585 0,390 0,574 0,299 0,376 0,301 2. Test Sonucu 1,339 0,925 1,187 0,785 1,634 1,095 1,243 0,850 1,676 1,116 1,230 0,870 1,487 0,969 0,909 0,738 5. Test Sonucu 0,675 0,522 0,882 0,536 0,756 0,575 0,835 0,508 0,778 0,586 0,813 0,509 0,659 0,478 0,605 0,422 Orj 2 1. Test Sonucu 1,091 1,052 0,523 0,504 1,154 1,120 0,547 0,522 1,168 1,150 0,557 0,536 1,063 1,057 0,462 0,476 2. Test Sonucu 1,575 1,522 0,808 0,737 1,772 1,675 0,910 0,811 1,813 1,702 0,926 0,837 1,646 1,559 0,730 0,736 5. Test Sonucu 1,253 1,202 0,778 0,633 1,350 1,306 0,777 0,649 1,377 1,342 0,793 0,669 1,214 1,208 0,532 0,545 Orj 3 1. Test Sonucu 0,230 0,168 0,184 0,129 0,252 0,214 0,194 0,140 0,262 0,240 0,207 0,151 0,182 0,162 0,157 0,114 2. Test Sonucu 1,407 0,906 0,863 0,671 1,736 1,090 0,990 0,777 1,770 1,114 0,996 0,801 1,517 0,955 0,743 0,673 5. Test Sonucu 0,404 0,258 0,482 0,283 0,464 0,269 0,447 0,274 0,505 0,283 0,450 0,284 0,382 0,182 0,243 0,185 121 Çizelge 4.15. Emdirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Siyah Orj 1 1. Test Sonucu 0,701 0,671 0,960 0,914 0,655 0,608 0,844 0,837 0,570 0,551 0,817 0,750 0,630 0,580 0,818 0,765 2. Test Sonucu 0,643 0,619 0,910 0,841 0,634 0,595 0,831 0,809 6,205 6,005 9,014 5,385 0,381 0,364 0,496 0,483 5. Test Sonucu 0,986 0,951 1,264 1,121 0,963 0,920 1,187 1,083 0,911 0,894 1,249 1,022 1,029 0,955 1,292 1,083 Orj 2 1. Test Sonucu 0,703 0,696 0,807 0,747 0,727 0,690 0,682 0,652 0,703 0,685 0,661 0,599 0,728 0,711 0,733 0,642 2. Test Sonucu 0,480 0,472 0,650 0,620 0,456 0,422 0,497 0,508 0,424 0,411 0,466 0,463 0,430 0,414 0,490 0,464 5. Test Sonucu 0,958 0,950 1,013 0,917 0,993 0,952 0,875 0,816 1,009 0,987 0,898 0,781 0,977 0,961 0,888 0,739 Orj 3 1. Test Sonucu 0,456 0,443 0,584 0,451 0,498 0,479 0,589 0,484 0,461 0,443 0,544 0,424 0,385 0,377 0,472 0,316 2. Test Sonucu 0,304 0,300 0,382 0,374 0,309 0,295 0,338 0,324 0,285 0,279 0,303 0,284 0,221 0,219 0,211 0,182 5. Test Sonucu 0,464 0,461 0,444 0,398 0,459 0,444 0,414 0,373 0,404 0,397 0,359 0,310 0,391 0,389 0,311 0,234 Sarı Orj 1 1. Test Sonucu 1,856 1,345 0,948 0,798 2,033 1,406 1,145 0,933 1,762 1,329 0,861 0,704 2,171 1,509 1,009 0,846 2. Test Sonucu 2,173 1,258 1,349 1,115 2,415 1,356 1,612 1,295 1,939 1,184 1,152 0,914 2,508 1,415 1,313 1,089 5. Test Sonucu 2,121 1,572 1,052 0,890 2,282 1,635 1,224 1,003 2,039 1,574 0,953 0,784 2,451 1,748 1,096 0,922 Orj 2 1. Test Sonucu 2,087 0,925 0,881 0,712 2,274 1,030 0,938 0,741 1,836 0,852 0,760 0,591 2,460 1,108 0,970 0,767 2. Test Sonucu 2,055 0,888 1,089 0,911 2,302 1,000 1,241 1,015 1,655 0,740 0,928 0,743 2,446 1,055 1,163 0,953 5. Test Sonucu 2,382 1,023 0,910 0,717 2,609 1,143 0,980 0,757 2,192 0,971 0,817 0,622 2,765 1,219 1,013 0,783 Orj 3 1. Test Sonucu 1,392 0,734 0,596 0,496 1,500 0,808 0,600 0,485 1,102 0,630 0,479 0,388 1,722 0,889 0,719 0,586 2. Test Sonucu 1,452 0,727 0,890 0,767 1,541 0,781 0,922 0,775 1,101 0,553 0,733 0,600 1,761 0,866 0,980 0,828 5. Test Sonucu 1,276 0,931 0,467 0,411 1,442 1,035 0,497 0,425 1,071 0,833 0,389 0,339 1,540 1,045 0,592 0,499 122 4.4.3.2. Çektirme yöntemine göre boyanmış kumaşlarda meydana gelen renk farkları Çizelge 4.16. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Mavi Orj 1 1. Test Sonucu 1,792 1,326 1,331 1,042 2,087 1,464 1,303 1,076 2,103 1,459 1,265 1,065 2,017 1,405 1,298 1,041 2. Test Sonucu 1,390 0,990 1,063 0,827 1,631 1,095 1,033 0,848 1,629 1,083 0,999 0,833 1,583 1,058 1,051 0,834 5. Test Sonucu 1,651 1,129 1,221 0,960 1,947 1,270 1,232 1,017 1,961 1,263 1,199 1,005 1,920 1,223 1,219 0,985 Orj 2 1. Test Sonucu 3,064 1,996 1,927 1,519 3,218 1,910 1,704 1,243 3,198 1,853 1,630 1,113 2,963 1,772 1,624 1,236 2. Test Sonucu 2,798 1,665 1,762 1,342 2,946 1,527 1,551 1,064 2,948 1,482 1,496 0,943 2,751 1,413 1,484 1,080 5. Test Sonucu 3,127 1,943 1,963 1,523 3,323 1,839 1,744 1,236 3,329 1,797 1,686 1,111 3,056 1,700 1,657 1,236 Orj 3 1. Test Sonucu 2,938 1,790 1,844 1,423 2,918 1,531 1,536 1,002 2,888 1,473 1,472 0,882 2,674 1,425 1,497 1,070 2. Test Sonucu 2,682 1,622 1,692 1,304 2,574 1,321 1,362 0,885 2,576 1,290 1,321 0,793 2,417 1,259 1,358 0,967 5. Test Sonucu 2,771 1,694 1,760 1,371 2,663 1,386 1,420 0,935 2,643 1,336 1,361 0,824 2,457 1,305 1,400 1,003 123 Çizelge 4.16. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gele renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Kırmızı Orj 1 1. Test Sonucu 4,698 2,913 2,118 1,833 4,294 2,639 2,009 1,698 3,801 2,828 1,784 1,618 4,804 2,630 2,277 1,979 2. Test Sonucu 4,642 2,942 2,087 1,809 4,216 2,653 1,970 1,666 3,790 2,854 1,776 1,609 4,696 2,646 2,222 1,930 5. Test Sonucu 6,277 3,937 2,803 2,456 5,760 3,559 2,661 2,279 5,122 3,805 2,392 2,191 6,268 3,522 2,948 2,594 Orj 2 1. Test Sonucu 0,769 0,768 0,348 0,380 1,142 0,990 0,504 0,501 0,996 0,943 0,467 0,480 0,776 0,741 0,326 0,337 2. Test Sonucu 0,692 0,564 0,301 0,301 0,860 0,734 0,369 0,371 0,724 0,694 0,330 0,349 0,617 0,518 0,258 0,253 5. Test Sonucu 0,845 0,832 0,383 0,414 1,345 1,080 0,595 0,569 1,198 1,089 0,597 0,578 0,849 0,820 0,365 0,376 Orj 3 1. Test Sonucu 0,966 0,553 0,433 0,343 1,392 0,817 0,649 0,537 1,024 0,649 0,526 0,423 1,000 0,631 0,436 0,393 2. Test Sonucu 0,911 0,303 0,376 0,285 1,188 0,484 0,530 0,416 0,904 0,379 0,442 0,349 0,887 0,346 0,377 0,306 5. Test Sonucu 1,229 0,635 0,527 0,414 1,706 0,922 0,759 0,622 1,347 0,820 0,689 0,552 1,209 0,739 0,529 0,473 YeĢil Orj 1 1. Test Sonucu 0,899 0,889 0,440 0,367 0,965 0,954 0,495 0,396 0,976 0,969 0,485 0,390 0,895 0,892 0,346 0,321 2. Test Sonucu 0,656 0,605 0,330 0,282 0,687 0,613 0,331 0,307 0,675 0,628 0,310 0,287 0,641 0,603 0,443 0,315 5. Test Sonucu 0,794 0,487 0,550 0,509 1,320 1,109 0,701 0,662 1,267 1,123 0,652 0,609 1,153 1,054 0,645 0,531 Orj 2 1. Test Sonucu 0,790 0,580 0,792 0,496 1,046 0,752 0,909 0,598 1,056 0,767 0,959 0,633 0,910 0,619 0,653 0,513 2. Test Sonucu 0,938 0,636 1,028 0,623 1,146 0,748 1,085 0,684 1,160 0,762 1,140 0,726 1,050 0,677 0,992 0,666 5. Test Sonucu 0,374 0,286 0,487 0,291 0,468 0,348 0,513 0,312 0,504 0,376 0,571 0,351 0,391 0,259 0,346 0,240 Orj 3 1. Test Sonucu 2,582 2,042 2,206 1,481 4,117 2,591 2,427 1,971 3,092 2,367 2,364 1,671 2,864 2,178 2,073 1,552 2. Test Sonucu 1,449 1,108 1,373 0,882 1,657 1,209 1,285 0,886 1,682 1,239 1,372 0,940 1,655 1,226 1,461 1,003 5. Test Sonucu 1,733 1,380 1,587 1,037 1,994 1,519 1,501 1,055 2,033 1,560 1,618 1,123 1,953 1,500 1,620 1,141 124 Çizelge 4.16. Çektirme yöntemine göre boyanmıĢ kumaĢlarda bazik ter haslığı testleri sonrası meydana gelen renk farkları (devam) D 65 TL84 F2 A CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 CIELAB CIE94 CMC CIEDE2000 Siyah Orj 1 1. Test Sonucu 1,297 1,276 0,990 0,855 1,304 1,272 0,989 0,789 1,324 1,285 0,985 0,816 1,229 1,210 0,810 0,679 2. Test Sonucu 1,070 1,068 0,528 0,536 1,020 1,019 0,435 0,430 1,030 1,029 0,456 0,454 1,030 1,029 0,447 0,455 5. Test Sonucu 1,045 1,043 0,469 0,468 1,006 1,004 0,426 0,419 1,017 1,015 0,430 0,427 1,028 1,024 0,487 0,470 Orj 2 1. Test Sonucu 0,329 0,311 0,328 0,302 0,328 0,307 0,355 0,260 0,276 0,255 0,259 0,215 0,244 0,234 0,186 0,144 2. Test Sonucu 0,849 0,826 0,625 0,510 0,880 0,848 0,712 0,517 0,845 0,811 0,612 0,480 0,825 0,804 0,553 0,422 5. Test Sonucu 0,249 0,231 0,302 0,299 0,207 0,187 0,269 0,199 0,194 0,177 0,215 0,192 0,114 0,106 0,112 0,098 Orj 3 1. Test Sonucu 0,318 0,310 0,296 0,232 0,329 0,316 0,313 0,203 0,332 0,324 0,290 0,187 0,279 0,277 0,224 0,115 2. Test Sonucu 0,284 0,279 0,275 0,252 0,216 0,212 0,194 0,137 0,225 0,220 0,209 0,169 0,221 0,220 0,180 0,112 5. Test Sonucu 0,242 0,235 0,256 0,260 0,253 0,240 0,282 0,251 0,197 0,186 0,208 0,199 0,177 0,173 0,169 0,148 Sarı Orj 1 1. Test Sonucu 4,102 1,917 2,253 1,836 4,266 1,964 2,208 1,766 4,317 1,970 2,041 1,662 4,640 2,118 2,162 1,807 2. Test Sonucu 3,999 2,030 2,193 1,785 4,175 2,108 2,186 1,743 4,205 2,113 1,990 1,619 4,534 2,261 2,110 1,763 5. Test Sonucu 4,022 1,982 2,184 1,782 4,198 2,052 2,150 1,723 4,240 2,064 1,986 1,621 4,555 2,205 2,104 1,760 Orj 2 1. Test Sonucu 2,995 1,141 1,198 0,945 3,260 1,268 1,326 1,031 2,887 1,124 1,111 0,843 3,406 1,343 1,261 0,970 2. Test Sonucu 2,741 1,356 1,031 0,823 3,021 1,496 1,133 0,888 2,701 1,370 0,985 0,764 3,125 1,561 1,120 0,875 5. Test Sonucu 2,365 1,294 0,952 0,779 2,617 1,423 1,064 0,854 2,256 1,281 0,885 0,703 2,746 1,491 1,047 0,839 Orj 3 1. Test Sonucu 1,357 0,502 0,517 0,403 1,431 0,550 0,508 0,382 1,078 0,393 0,410 0,308 1,651 0,641 0,634 0,492 2. Test Sonucu 1,273 0,854 0,441 0,378 1,437 0,937 0,499 0,415 1,163 0,787 0,395 0,330 1,448 0,934 0,497 0,407 5. Test Sonucu 1,132 0,785 0,427 0,372 1,226 0,856 0,432 0,367 0,916 0,694 0,344 0,298 1,396 0,900 0,549 0,460 125 Bazik ter haslığı Emdirme yöntemi ile yapılan test sonuçlarına göre Çizelge 4.15 elde edilmiĢtir. Test sonuçlarına bakıldığında Mavi boyar madde ile boyanan kumaĢlarda tüm aydınlatıcılar için konsantrasyon arttıkça renk farklılığının arttığı görülmektedir. Mavi, ve Sarı boyar madde ile boyanan kumaĢlarda genel olarak en yüksek renk farkı tüm aydınlatıcılar için CIELAB formülasyonu ile elde edilmiĢ iken, en düĢük renk farkı CIEDE2000 ile elde edilmiĢtir. Kırmızı boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen sonuçlar, konsantrasyona ve aydınlatıcılara göre farklılık göstermektedir. Ancak genelleme yapılacak olur ise, Mavi boyar madde ile boyanan kumaĢlar ile yapılan testlerde elde edilen sonuçların elde edildiği söylenebilir. En yüksek renk farkı CIELAB ve en düĢük renk farkı CIEDE2000 formülasyonu ile elde edilmiĢtir. Siyah boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen sonuçlar, diğer tüm testlerde olduğu gibi farklılık göstermektedir. En yüksek renk farkı genel olarak sonuçlar incelendiğinde, tüm aydınlatıcılar için CMC formülasyonu ile elde edilmiĢ iken, en düĢük renk farkı CIE94 formülasyonu ile elde edilmiĢtir. Çizelge 4.16‟da verilen Çektirme Yöntemi ile elde edilen test sonuçlarına göre Mavi boyar madde ile boyanan kumaĢlarda en yüksek renk farkı CIELAB renk farkı formülasyonu ile elde edilmiĢ iken, en düĢük renk farkı CIEDE2000 formülasyonu ile elde edilmiĢtir. Orta dereceli konsantrasyonda en yüksek renk farkları elde edilmiĢtir. Kırmızı boyar madde ile boyanan kumaĢlardan elde edilen sonuçlar incelendiğinde en düĢük konsantrasyondan en yüksek renk farklılığı elde edildiği gözlenmiĢtir. Tüm aydınlatıcılar için en yüksek renk farklılığı CIELAB formülasyonu ile elde edilirken, en düĢük renk farklılığı CIEDE2000 formülasyonu ile elde edilmiĢtir. Kırmızı, YeĢil, Siyah ve Sarı boyar maddeler ile boyanan kumaĢlardan elde edilen sonuçlar karĢılaĢtırıldığında aydınlatıcılar arasında keskin bir fark görülmemektedir. YeĢil boyar madde ile boyanan kumaĢlar ile yapılan testler sonucu F2 aydınlatıcısı ile daha yüksek renk farklılıkları elde edildiği görülmüĢtür. Sarı boyar madde ile boyanan kumaĢlarda ise A aydınlatıcı ile elde edilen değerlerin daha yüksek olduğu gözlenmektedir. 126 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalıĢmada; vinilsülfon tipi reaktif boyarmaddeler iki farklı yönteme göre, beĢ farklı boyarmaddenin, düĢük, orta ve yüksek olmak üzere üç farklı konsantrasyonlarında boyanan % 100 pamuklu dokuma kumaĢa tekrarlı olarak uygulanan yıkama, asidik ter, bazik ter ve su haslığı testlerinin kumaĢın renk değiĢimi üzerindeki etkisi incelenmiĢtir. Tüm numunelere uygulanan yıkama haslığı testleri yirmi kez, asidik ter, bazik ter ve su haslığı testleri ise beĢer kez tekrarlanmıĢtır. Haslık testleri sonrası renk ölçümleri; yıkama haslığı testleri için birinci, ikinci, beĢinci, onuncu, on beĢinci ve yirminci testlerin sonlarında, asidik ter, bazik ter ve su haslığı testleri içinse; birinci, ikinci ve beĢinci testlerin sonlarında yapılmıĢtır. Tüm sonuçlar D 65, TL84, F2 ve A olmak üzere 4 farklı aydınlatıcıya göre ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Haslık testleri sonucunda oluĢan renk değiĢimleri CIELAB, CIE 94, CMC ve CIEDE2000 olmak üzere 4 farklı renk farkı formülasyonu ile hesaplanmıĢtır. Tüm testler göz önüne alındığında mavi boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucunda; en yüksek kroma değerlerinin A, en düĢük kroma değerlerinin D65, * * en yüksek L değerlerinin D65, en düĢük L değerlerinin A aydınlatıcısı altında, sarı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucunda; en düĢük kroma * değerlerinin D65, en yüksek kroma değerlerinin A, en düĢük L değerlerinin D65, en * yüksek L değerlerinin A aydınlatıcısı altında, kırmızı boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucunda; en düĢük kroma değerlerinin F2, en yüksek kroma * * değerinin A ve TL84, en yüksek L değerlerinin A, en düĢük L değerlerinin D65 ve F2 aydınlatıcıları altında, yeĢil boyarmadde ile boyanmıĢ kumaĢlara yapılan testler sonucunda en düĢük kroma değerlerinin A, en yüksek kroma değerlerinin TL84 aydınlatıcısı altında elde edildiği tespit edilmiĢtir. Özellikle yıkama testleri sonucunda genel olarak tekrar eden test sayısına bağlı olarak kroma değerlerinde belirgin bir azalma olduğu tespit edilmiĢtir. Asidik, bazik ter haslıkları ile su haslığı testleri sonucunda ise kromada meydana gelen azalmanın yıkama haslığı testlerinden sonra meydana gelen azalmaya göre daha düĢük olduğu 127 tespit edilmiĢtir. Yıkama haslığı testleri sonrası kromadaki belirgin azalmanın nedeni, tekrar eden testlere bağlı olarak sürtünme etkisi ile pamuk lifinin yüzeyinde meydana gelen tüylenme ile açıklanabilir ve bu durum pamuk lifinin özelliği ile örtüĢmektedir. Vinilsülfon tipi boyarmaddelerin selülozik lifler ile oluĢturdukları eter bağı asidik ortama karĢı dayanıklı bazik ortama karĢı ise dayanıksızdır ancak yapılan çalıĢmada elde sonuçların asidik ve bazik ter haslıklarına göre çok farklı sonuç vermediği tespit edilmiĢtir, bu durum ise kullanılan asit ve baz çözeltisinin düĢük sıcaklıkta olması ile örtüĢmektedir. . 128 KAYNAKLAR Anonim, 2011. http://www.cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/ (EriĢim tarihi: Ocak 2011) Anonim, 2011. http://digitalprintingevolution.blogspot.com/ (EriĢim tarihi: Ocak 2011) Anonim, 2011. http://www.tekstilmuhendisi.net/tekstilde–pamuk–lifinin–onemi–ve– kullanim–alanlari/ (EriĢim tarihi: Ocak 2011) Anonim, 2011. http://www.egeliihracatcilar.com/DersNotlari/02/02.pdf, 2011 (EriĢim tarihi: Ocak 2011) AATCC, 2005. AATCC Technical Manual,Vol. 80, NC,ABD Alpay, R. İskender, M. A. Becerir, B. 2000. Askeri tekstil materyallerinin üretimde renk ve renk uyumluluğunun belirlenmesi, Levazım Maliye Sempozyumu, 66–70, Ġstanbul Becerir, B. 1998. Renk ölçüm cihazlarının temel özellikleri, Tekstil Terbiye &Teknik,58:63 Becerir, B. 2002. CIELAB renk uzayında farklı renk formülasyonlarının renk değerlendirmeleri üzerindeki etkisi, 4. Ulusal Aydınlatma Kongresi, 86–93, Ġstanbul, 2002. Bozok, N. 2005. Vinilsülfon ve flor grubu içeren reaktif boyarmadde sentezi ve metal kompleksleri. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Adana Bulut, M. O. Reaktif boyarmaddeler ile boyanmıĢ basılmıĢ tekstil ürünlerinde yumuĢatma iĢlemi sonrası meydana gelen renk değiĢim problemleri (www.gso.org.tr/.../13%20Reaktif%20Boyarmadde%20Ġle%20BoyanmısBasılmıĢ%20T ekstil%20Ürünlerinde%20YumuĢatma%20ĠĢlemi%20Sonrası%...)(EriĢim tarihi:2010) Ciyanbekov, Ş. 1996. Pamuklu kumaĢların reaktif boyarmaddelerle kontinü boyanmasında fiksaj iĢleminin mikrodalga ısıtması ve buhar kombinasyonu ile gerçekleĢtirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, UÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı,Bursa İçoğlu, H. İ. 2006. Pamuklu dokunmuĢ kumaĢların reaktif boyarmaddelerle boyanması ve uygulama yöntemlerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı, Adana Kanık, M. 1988. Pamuklu mamullerin reaktif boyarmaddelerle boyanmasında kullanılan yarı kontinü boyama yöntemlerinin karĢılaĢtırılması olarak incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, UÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı,Bursa 129 Küni, G. 2009. Reaktif kırmızı 195 azo boyarmaddesinin ileri oksidasyon yöntemleriyle parçalanması. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı, Adana Mc Donald, 1987. Colour physics for industry, SDC, 1987,63–95 Öner, E. 2006. Tekstil endüstrisinde renk ölçümü ve renk ölçümü bilimdeki son geliĢmeler. TMO/Üsam Semineri,2006,Ġstanbul Paydak, M. E. 2006. Dispers boyama reçetelerinin iĢlem koĢullarına olan renk hassasiyetlerinin araĢtırılması, Yüksek Lisans Tezi, UÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı, Bursa Yeşil, Y. 2010. Melanj elyaf karıĢımlarında renk değerlerinin yeni bir algoritma geliĢtirilerek tahmin edilmesi, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı, Adana Yılmaz, İ. 2002. Renk sistemleri,renk uzayları ve dönüĢümler. Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotoğrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yıl Sempozyumu,Konya 130 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Senem Öztürk Doğum Yeri ve Tarihi : Bursa – 1984 Yabancı Dili : Ġngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise : Bursa Milli Piyango Anadolu Lisesi (1999–2002) Lisans : Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü (2003–2007) Yüksek Lisans : Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı (2008–2011) ÇalıĢtığı Kurum/Kurumlar ve Yıl : Borusan Lojistik (2010– ) ĠletiĢim (e–posta) :ssenemm84@hotmail.com 131 ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ TEZ ÇOĞALTMA VE ELEKTRONĠK YAYIMLAMA ĠZĠN FORMU Yazar Adı Soyadı SENEM ÖZTÜRK Tez Adı BOYANMIġ PAMUKLU KUMAġLARDA BAZI RENK HASLIKLARININ DEĞĠġĠM KĠNETĠĞĠNĠN RENK ÖLÇÜMLERĠ ĠLE ARAġTIRILMASI Enstitü FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ Anabilim Dalı TEKSTĠL MÜHENDĠSLĠĞĠ Tez Türü YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Tez DanıĢman(lar)ı DOÇ.DR. BEHÇET BECERĠR Çoğaltma (Fotokopi Çekim) □ Tezimden fotokopi çekilmesine izin veriyorum izni □ Tezimin sadece içindekiler, özet, kaynakça ve içeriğinin % 10 bülümünün fotokopi çekilmesine izin veriyorum □ Tezimden fotokopi çekilmesine izin vermiyorum Yayımlama izni □ Tezimin elektronik ortamda yayımlanmasına izin veriyorum □ Tezimin elektronik ortamda yayımlanmasının ertelenmesini istiyorum 1 yıl □ 2 yıl □ 3 yıl □ □ Tezimin elektronik ortamda yayımlanmasına izin vermiyorum HazırlamıĢ olduğum tezimin belirttiğim hususlar dikkate alınarak, fikri mülkiyet haklarım saklı kalmak üzere Uludağ Üniversitesi Kütüphane ve Dökümantasyon Daire BaĢkanlığı tarafından hizmete sunulmasına izin verdiğimi beyan ederim. Tarih : 28/02/2011 Ġmza : 132