BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University e-ISSN 2651-4044 https://dergipark.org.tr/tr/pub/bursauludagziraat http://www.uludag.edu.tr/ziraatdergi Eylül/2020, 34(Özel Sayı/Special Issue), s. 269-290. ARAŞTIRMA MAKALESİ RESEARCH ARTICLE Geliş Tarihi (Received): 12.11.2019 Kabul Tarihi (Accepted): 19.06.2020 Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde Bulunan Bazı Doğal Bitki Taksonlarının Süs Bitkisi Kullanım Potansiyelinin BelirlenmesiA Şahin ÇİMEN1*, Aysel ULUS2 Öz: Yerleşik hayata geçiş ile başlayıp şehir yaşamı ile devam eden süreçte kırlardan kentlere göç eden günümüz insanı, geçmişte kırsal peyzajlarda görmüş olduğu erken baharda çiçeklenen geofitler ile başlayan ve geç sonbahara kadar çiçekte kalan karanfiller ile son bulan renk cümbüşüne her geçen gün daha fazla özlem duymaktadır. Özellikle büyük şehirlerin landmark noktalarında yapılan peyzaj düzenlemelerinde, her yıl aynı dönemlerde aynı çiçekler ile yapılan monoton bitkilendirmeler, insanların ilgisini çekmemektedir. Hâlbuki ülkemizin içinde bulunduğu iklim kuşağı, birçok doğal bitki türünün birlikte yaşamasına imkân sunmaktadır. Su kısıtının kendisini iyice hissettirdiği günümüz kentsel peyzaj bitkilendirmelerinde, estetik kadar çok hedeflenen; en az bakım ile yaşamını uzun yıllar sürdürebilen bitkisel mekânların oluşturulabilmesidir. Bu bağlamda Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde doğal olarak yetişen ve süs bitkisi olma potansiyeline sahip 37 takson (4’ü endemik) üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Bu materyallerden ülkemizin bulunduğu kuşakta yaşanması muhtemel kuraklığa dayanıklı türlerin tespit edilmesinin yanında bitki türlerinin peyzajda kullanımına etki eden çiçek (renk, boyut, çiçeklenme dönemi vb.), yaprak ve hayat formları tek tek tespit edilerek fotoğrafları çekilmiştir. Bunlara ilişkin çizelgeler oluşturulmuş ve bitkilerin peyzajda öne çıkan unsurları gözetilerek, kentsel açık-yeşil alanlarda kullanımına ilişkin önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Süs bitkileri, doğal bitkiler, flora, Türkiye Milli Botanik Bahçesi. A “Türkiye Milli Botanik Bahçesi Biyotopları Üzerine Araştırmalar” tezinden toplanan materyallerden yayın yapılmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir. * Sorumlu yazar/Corresponding Author: 1 Şahin ÇİMEN, Türkiye Milli Botanik Bahçesi Müdürlüğü, Üniversiteler Mahallesi, Dumlupınar Bulvarı, Eskişehir Yolu 10. Km, Çankaya, Ankara, Türkiye. sahincimen@gmail.com, OrcID0000-0001-9277-5492 2 Aysel ULUS, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Bahçeköy, Sarıyer, İstanbul, Türkiye, ulusay@istanbul.edu.tr, OrcID0000-0002-9038-944X Atıf/Citation: Çimen, Ş. ve Ulus, A. 2020. Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde Bulunan Bazı Doğal Bitki Taksonlarının Süs Bitkisi Kullanım Potansiyelinin Belirlenmesi. Bursa Uludag Üniv. Ziraat Fak. Derg.,34(Özel Sayı), s. 269-290. 269 mailto:sahincimen@gmail.com mailto:ulusay@istanbul.edu.tr Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) The Determination of Ornamental Plant Use Potentials of Some Natural Plant Taxa that are Located in The National Botanical Garden of Turkey Abstract: Starting with the transition to settled life and continued with urban life, migrating from rural areas to cities, people miss to see the flowering geophytes in the early spring longing for the carnations remaining in the flowers until autumn more and more. Especially in landscaping at the landmark points of big cities, the same monotonous plantings made with the same flowers during the sameperiod of the year are away from people's interest and it creates concrete effect in human. However, the temperature zone in which our country is located allows many plant species to live together. In today's urban landscape planting, where the water constraint makes itself felt, it is targeted as much as aesthetics; it is the creation of herbal spaces that can last for many years with minimum maintenance. In this context, scientific investigations has been made on 37 plant taxa (4 of which are endemic) which have the potential to be ornamental plants that are naturally grown in the Turkey National Botanical Garden. Of these materials, on behalf of identification of drought resistant species to prevent from drougt in our climate zone, affecting the use of plant species in landscaping; flower (color, size, flowering period and such), leaf and life forms were determined one by one and photographed. Tables related to these plants have been created and suggestions have been made regarding the use of plants in urban open green areas by considering the prominent elements of the landscape. Keywords: Ornamental plants, natural plants, flora, The National Botanical Garden of Turkey. Giriş Dinamik peyzajların yapısını oluşturan yapay ve doğal öğelerin (Özhancı ve Yılmaz, 2018) insan üzerinde oluşturduğu karmaşık etkiler gün geçtikçe anlaşılmaz hale gelmektedir. Özellikle kentlerdeki mimari öğelerin yaşam kalitesinde oluşturduğu baskılar, şehir peyzajlarının sürdürülebilirliğini etkilemekle birlikte insanların doğa ile olan ilişkisinde onarılmaz yaralar oluşturmaktadır (Zencirkıran ve ark., 2017). Günümüzde insanlardaki doğa özlemi, hızla betonlaşan büyük şehirlerde açık yeşil alanların arttırılmasıyla giderilmeye çalışılmaktadır. Söz konusu alanlarda kullanılan bitki çeşitliliği her yerleşim alanında bulunan küçük veya büyük fidanlıklardan sağlanmaya çalışılırken büyük şehirlerde ise İtalya ve Hollanda gibi iç ve dış mekân süs bitkilerinde söz sahibi ülkelerden getirilen bitkiler ile giderilmeye çalışılmaktadır (Haspolat, ve ark., 2016). Daha çok Ege, Marmara ve Akdeniz gibi sahil kesimindeki fidanlıklarda üretimi yapılan süs bitkileri, bilindik mevsimlik çiçekler ile bilindik çalı ve ağaç türlerinden oluşmakta ve bunun ötesine geçememektedir. Yurt dışından Türkiye’ye Akdeniz sularından giriş yapan ve çoğunlukla bünyesinde egzotik ya da kültür türlerini barındıran bitki taksonlarının teşhisi yapılamamakla birlikte ülkenin zengin florasında oluşturacağı tahrip ve hastalıklar bilinmemektedir. Kaldı ki yayılıcı özelliği olan bazı türler, üreme kolaylığı nedeniyle bütün bir 270 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) bölgeyi kapsayabilmekte; doğal türlerin yerini alıp yok olmasına neden olabilmekte ve ekolojik dengeye büyük zararlar verebilmektedir. Oudolf (2017, 2019), doğal bitkilerin bir zenginlik olduğunu ve bu zenginliğin keşfedilip kullanım alanlarına göre peyzajlarda değerlendirilmesiyle önem kazandığını belirtmiştir. Bulunduğu alandaki canlı-cansız bütün doğaile etkileşim içinde olan bu bitkiler; kendi doğal yaşam alanlarında olduklarından dolayı herhangi bir bakım gerektirmezler, bulunduğu çevreyle uyumludurlar ve etraflarındakidoğa olaylarına karşı dirençlidirler. Faunayla bir bütünlük oluşturur; onlara yuva ve besin ortamı hazırlamak gibi faydaları bulunmaktadır (Aydoğdu, 2018). Deniz ve Şirin (2005), ekosistemdeki denge ve bu dengenin sürekliliği için doğa korumanın yanında kırsal peyzajlardaki doğal vejetasyon ile kent peyzajı arasında yumuşak geçişlerin olması gerektiğini ve bu yumuşak geçişlerin kentlerde daha fazla doğal bitki türünün kullanımı ile olabileceğini belirtmiştir. Şehirlerde kullanılacak doğal bitki türlerinin yaygınlaştırılması ancak kullanılacak bitki türlerinin tasarım özelliklerinin bilinmesiyle mümkündür. Bu da önceden yapılacak çalışmalar ile bitkinin hangi özelliğiyle süs bitkisi olma potansiyeli taşıdığının belirlenmesiyle mümkün olabilmektedir. Süs bitkileri çalışmalarında, Türkiye’nin ihracatı açısından başarılı olan bitki taksonları (özellikle karanfiller) bulunsa da (Hazar ve Baktır, 2016) daha önce yapılmış çalışmalar sonucu süs bitkileri sektörüne sunulmuş olan doğal bitkilerin şehirlerde oluşturduğu peyzajlar sıradanlaşmaya başlamış yeni türler üzerinde araştırma yapılmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda; Kılıçaslan ve Dönmez (2016) sadece doğal soğanlı bitkiler; Eroglu ve Acar (2009) sadece alpin bitkilerin peyzaj mimarlığı çalışmalarında kullanım potansiyelleri üzerinde çalışmalar yapmışken; Güçlü (1988), Deniz ve Şirin (2005), Yılmaz ve Yılmaz (2009), Kesici ve ark., (2010), Kaya ve ark., (2012), Sarı ve Acar (2015), Deniz ve Yazgan (2016), Sarı ve Acar (2016), Özdemir ve Çiçek (2017), Erzurumlu ve Savran (2019) ve Arslan ve Ekren (2018) ise Türkiye’nin farklı bölgelerinde doğal olarak yetişen bazı bitkilerin tasarım özelliklerini tespit ederek hangi bitkisel tasarım özellikleri ile süs bitkisi olma potansiyeli taşıdıklarına dair araştırmalar yapmışlardır. Bu çalışma ile kurak iklimde yer alan araştırma alanında doğal olarak yetişen 37 taksonun (4’ü endemik) farklı bitkisel tasarım özellikleri (çiçek, yaprak, hayat formu vb.) açısından süs bitkisi olma potansiyellerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Materyal ve Yöntem Bu araştırma, 2013-2019 yılları arasında, Tülek ve Barış (2014)’ın da belirttiği kurak iklimde yer alan Ankara ili, Çankaya ilçesi, Lodumlu mevkiindeki Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde yürütülmüştür. Bu çalışmada; bitkilerin mevsimsel yaşam döngüsü göz önünde bulundurularak kuraklığa toleranslı, düşük bakım gerektiren ve süs bitkisi olma potansiyeline sahip doğal (Oudolf ve Kingsbury, 2013) 37 takson (4’ü endemik) materyal olarak seçilmiştir (Çizelge 1). Bu materyaller “Türkiye Milli Botanik Bahçesi Biyotopları Üzerine Araştırmalar” isimli yüksek lisans çalışması sırasında toplanmıştır (Çimen, 2019). Seçilen bitki türlerinin peyzajda kullanımına etki eden; çiçek (çiçek açma dönemi, çiçekli kalma süresi, renk, boyut), yaprak 271 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) (tekstür, renk, form) hayat formları (tek, iki, çok yıllık, geofit vb. olması) ve yaşam alanları (Çimen, 2019) gibi özellikleri arazide tek tek tespit edilmiştir. Çiçek açma dönemi tespit edilirken; arazide türlerin çiçek açma başlangıç tarihi ve çiçeklenme bitiş tarihi not edilmiştir. Çiçek ve yaprak renginin belirlenmesi için; Türkiye Tohum Gen Bankası renk skalası kullanılmıştır (TTGB Herbaryumu, 2014). Bunun için arazi çalışmalarında taksonlara ait çiçek renkleri herbaryum örneği toplanırken çiçekler renk skalasına yerleştirilerek fotoğrafları çekilmiştir. Aynı işlem skala üzerinde bulunan cetvel yardımı ile boyutları için yapılmıştır (Şekil 1). Çizelge 1: Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde doğal olarak yetişen ve süs bitkisi olma potansiyeline sahip 37 takson (4’ü endemik). NO KİŞİSEL HERB. NO FAMİLYA ADI (LATİNCE) TÜR ADI (LATİNCE) 1 SC_138 Iridaceae GladiolusatroviolaceusBoiss. 2 SC_282 Liliaceae AlliumatroviolaceumBoiss. 3 SC_437 Liliaceae Alliumsativum L. 4 SC_162, 217 Liliaceae Alliumscorodoprasum L. ssp. rotundum (L.) Stearn 5 SC_22, 77 Liliaceae Ornithogalumorthophyllum Ten. 6 SC_371 Apiaceae BupleurumsulphureumBoiss. & Bal. (endemik) 7 SC_422 Apiaceae FalcariavulgarisBernh. 8 SC_165 Apiaceae Malabailasecacul (Mill.) Boiss. 9 SC_449 Apiaceae Seselitortuosum L. 10 SC_180 Hypericaceae Hypericumperforatum L. 11 SC_129, 222, 250 Brassicaceae Crambeorientalissubsp. orientalis L. 12 SC_348 Asteraceae AchilleaarabicaKotschy 13 SC_94, 120 Asteraceae Cyanustriumfettii(All.) DostálexÁ.Löve&D.Löve 14 SC_316 Asteraceae Inulamontbretiana DC. 15 SC_62, 64 Geraniaceae Geraniumtuberosum L. 16 SC_468 Convolvulaceae ConvolvulusgalaticusRostanexChoisy 17 SC_484 Boraginaceae Heliotropiumdolosum De Not. 18 SC_85 Boraginaceae Moltkiacoerulea (Wild.) Lehm. 19 SC_78 Boraginaceae MoltkiaaureaBoiss. (endemik) 20 SC_441 Lythraceae Lythrumsalicaria L. 21 SC_255, 319 Rubiaceae Galiumverumsubsp.verum 22 SC_192, 368 Lamiaceae PhlomisarmeniacaWilld. 23 SC_226, 363 Lamiaceae Salviasclarea L. 24 SC_101 Lamiaceae Salviaviridis L. 25 SC_181, 233 Lamiaceae Scutellariaorientalissubsp. pinnatifidaJ.R.Edm. 26 SC_176 Lamiaceae Lamiumorientale(Fisch. &C.A.Mey.)E.H.L.Krause 27 SC_349 Onagraceae Epilobiumhirsutum L. 28 SC_144 Fabaceae AstragalusplumosusWilld. 29 SC_187, 244 Fabaceae Astragalusvulnerariae DC. (endemik) 30 SC_317 Fabaceae Onobrychistournefortii (Wild.) Desv. (endemik) 31 SC_160, 190 Dipsaceceae ScabiosarotataM.Bieb. 32 SC_108, 269 Ranunculaceae Consolidaorientalis (J.Gay) Schrödinger 33 SC_470 Cucurbitaceae Bryoniaaspera Steven exLedeb. 34 SC_238 Poaceae StipapulcherrimaK.Koch 35 SC_346, 372 Caryophyllaceae Dianthuszonatusvar. aristatus(Boiss.) Reeve 36 SC_232 Caryophyllaceae Vaccariahispanica( Mill. ) Rauschert 37 SC_119 Caryophyllaceae Silene dichotomaEhrh. 272 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Taksonlara ait yaprakların tekstür özellikleri, hayat formları ve kök yapılarına (Güner ve ark., 2014) göre toplanan herbaryum örneklerinden tespit edilmiştir. Her bir takson için Şekil 1’deki gibi doğal ortamda sistemli fotoğraflarıçekilmiştir. Herbaryum örnekleri hazırlanırken; üç adet herbaryum örneği hazırlanacak sayıda bitki toplanmış ve herbaryumlara (Türkiye Tohum Gen Bankası Herbaryum’una, Türkiye Milli Botanik Bahçesi Herbaryumu ve Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesindeki Ulusal Gen Bankası Herbaryumu) bitki örnekleri gönderilmiştir. Taksonların ilk ve son çiçeklenme tarihleri 2013-2019 yılları arasındaki bitki vejetasyon dönemleri gözlemleri sonucu oluşturulmuştur. Çizelge 1'de her bitki örneğinin toplayıcı numarası yazarın ad ve soyad kısaltmasının ardından verilmiştir. Taksonların süs bitkisi olma potansiyeli gösteren karakterleri verilirken çizelgelerden faydalanılmıştır. Çizelgelerde bitkilerin çiçek rengi ve çiçeklenme dönemleri, peyzajda öne çıkan unsurları, yaşam alanları ve kullanım alanı bulabileceği yerlere yer verilmiştir. Şekil 1: Herbaryum örneklerinin oluşturulması ve peyzajda kullanıma etki eden çiçek, yaprak ve hayat formu özelliklerinin belirlenmesi için her bir bitki için ayrı ayrı ve aynı standartlarda çekilmiş sistemli fotoğraflar (Moltkia aurea Boiss.). Bitkilerin teşhisinde, Flora of Turkey (Davis, 1965-1985; Davis ve ark., 1988; Güner ve ark., 2000) ve Ankara çevresinde doğal olarak yetişen kapalı tohumlu bitkilerin teşhis anahtarı ders notları (Akaydın, 2013) adlı eserlerden yararlanılmıştır. Bitkilerin Latince ve Türkçe adları, Türkiye Bitkileri Listesi Damarlı Bitkiler (Güner ve ark., 2012) ve Akaydın (2011)'a göre verilmiştir. Bulgular ve Tartışma Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde yapılan yazara ait yüksek lisans tez çalışmasında 84 familyaya ait 367 takson bulunmuştur (Çimen, 2019). Tez çalışması sırasında 367 taksona ait bu makaleye konu olan özelliklerin bilgileri toplanmıştır. Bu çalışmada, 37 taksonda yapılan peyzaj analizleri ile (çiçek, yaprak ve hayat formu) süs bitkisi olma potansiyeli gösteren özellikleri değerlendirilmiştir. Taksonlara ait çiçek, yaprak, hayat formlarını içeren tasarım özellikleri ve doğal bitkiler konusundaki çalışmaların genel amaçlarından biri olan doğal türlerin tanınmasını sağlayacak sistemli çekilmiş fotoğraflar aşağıda sırayla listelenmiştir: 1. Gladiolus atroviolaceus Boiss. (Kıraç süseni): Otsu bir geofittir. Bitkinin boyu yaklaşık 60 cm, çiçekte kalma süresi 3 aydır. Baharın ilk aylarında çiçeklenir (Şekil 2). 273 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 2. Allium atroviolaceum Boiss. (Taş sarımsağı): Otsu bir geofittir. Yaklaşık bir metre kadar boylanan dik bir gövdeye sahiptir. Bordo renkte çiçekleri vardır. Çiçeklenmeden sonra tohumun bulunduğu çiçek kurulu uzun süre bitki üzerinde kalmaktadır (Şekil 3). 3. Allium sativum L. (Sarımsak): Otsu, geofit bir bitkidir. Beyaz çiçeklerinin olması, geofit hayat formu, dik ve yaklaşık bir metre kadar yükselici bir gövdeye sahip olması, tohumların uzun bir süre pinpon topu şeklinde ve renginde durması gibi tasarım özelliklerine sahiptir (Şekil 4). Şekil 2: Gladiolus atroviolaceus’un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Şekil 3: Allium atroviolaceum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Şekil 4: Alliumsativum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 4. Allium scorodoprasum L. ssp. rotundum (L.) Stearn (Yaban soğanı): Otsu bir geofittir. Çiçek rengi, tohum şekli, dik gövde ve geofit hayat formu gibi tasarım özelliklerine sahiptir (Şekil 5). Şekil 5: Allium scorodoprasum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 5. Ornithogalum orthophyllum Ten. (Akyıldız): Otsu geofit hayat formuna sahip bir bitkidir. Çiçekte kalma süresinin yaklaşık üç ayı bulması, erken baharda çiçeklenmesi, soğanları vasıtasıyla çoğalabilmesi ve göz alıcı beyaz çiçeklerinin olması gibi tasarım özellikleri bitkiyi ön plana çıkarmaktadır (Şekil 6). 274 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Şekil 6: Ornithogalum orthophyllum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 6. Bupleurum sulphureum Boiss. & Bal. (Tavşan kulağı): Otsu, tek yıllık endemik bir bitkidir. Yapraksız gövde, çiçek rengi ve kurutulduğunda kaybolmayan çiçek rengi gibi tasarım özellikleri vardır (Şekil 7). Şekil 7: Bupleurum sulphureum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 7. Falcaria vulgaris Bernh. (Orak otu): Otsu, çok yıllık bitkilerdir. Yapraksız gövde ile yarım metre yarıçapındaki kartopu şeklinde bir habitusu bulunmaktadır (Şekil 8). Şekil 8: Falcaria vulgaris'in bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 8. Malabaila secacul (Mill.) Boiss. (Koyun ekmeği): Otsu, çok yıllıktır. Dik gövde ve meyve/tohum şekli gibi tasarım özellikleri ilgi çekicidir (Şekil 9). Şekil 9: Malabaila secacul'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 9. Seseli tortuosum L. (Horozgözü): Otsu, çok yıllık bir bitkidir. Çiçek rengi ve durumunun ilgi çekici olması, geç yazda çiçeklenmesi ve dik gövde gibi tasarım özelliklerine sahiptir (Şekil 10). 275 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Şekil 10: Seseli tortuosum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 10. Hypericum perforatum L. (Sarı kantaron): Otsu, çok yıllık bir bitkidir. Altın sarısı göz alıcı çiçeklerinin olması, çiçeklenmeden sonraki tohum kapsülü renginin kızıla dönmesi, uzun süre bitki üzerinde durması ve dik gövde gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 11). 11. Crambe orientalis subsp. orientalis L. (Deniz lahanası): Otsu, çok yıllık bitkilerdir. İlgi çekici, öbek halindeki bireyler, parlak beyaz çiçekler, dik gövde ve sık dallanma gibi tasarım özellikleri ile bitki kendisini göstermektedir (Şekil 12). Şekil 11: Hypericum perforatum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Şekil 12: Crambe orientalis'in bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 12. Achillea arabica Kotschy (Civanperçemi): Otsu çok yıllık bitkidir. Altın sarısı çiçek rengi ve çiçek renginin kalıcılığı ile uzun süre çiçekte kalması, çiçek durumu sapının uzun olması, öbek oluşturabilme ve dik gövde gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 13). Şekil 13: Achillea arabica'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 276 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 13. Cyanus triumfettii (All.) Dostál ex Á. Löve & D.Löve (Peygamber çiçeği): Otsu çok yıllık bitkilerdir. Çiçekte kalma süresinin uzun olması, dik gövde, çiçek rengi ve dizilişi ilgi çekicidir (Şekil 14). Şekil 14: Cyanus triumfettii'nin bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 14. Inula montbretiana DC. (Çayır andızı): Otsu, geofit hayat formuna sahip bitkilerdir. Çiçek büyüklüğü ve rengi, geofit ve dik gövdeli olma gibi tasarım özellikleri bitkiye ön plana çıkarmaktadır (Şekil 15). 15. Geranium tuberosum L. (Turnagagası): Otsu, geofit bir bitkidir. Geofit hayat formu, erken baharda çiçeklenme, dik ve yükselici gövde gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 16). 16. Convolvulus galaticus Rostanex Choisy (Boz sarmaşık): Otsu çok yıllık bir bitkidir. Çiçek rengi ve büyüklüğü, sarılıcı ve tırmanıcı olması gibi tasarım özellikleri dikkat çekicidir (Şekil 17). Şekil 15: Inula montbretiana'nı bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Şekil 16: Geranium tuberosum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Şekil 17: Convolvulus galaticus'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 17. Heliotropium dolosum De Not. (Siğil otu): Otsu tek yıllık bir bitkidir. Kıvrık çiçek yoğunluğu ve rengi, sürünücü olması ve çiçekte kalma süresinin uzun olması gibi tasarım özellikleri vardır (Şekil 18). 277 http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/gcc-102431 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Şekil 18: Heliotropium dolosum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 18. Moltkia coerulea (Wild.) Lehm. (Mavikesen otu): Otsu, çok yıllık bitkilerdir. Göz alıcı tüpşeklinde mavi küme çiçekler ve dik gövde gibi tasarım özellikleri göze çarpmaktadır (Şekil 19). Şekil 19: Moltkia coerulea'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 19. Moltkia aurea Boiss. (Taşkesen otu): Otsu, çok yıllık endemik bir bitkidir. Göz alıcı tüp şeklinde sarı küme çiçekler ve dik gövde gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 20). Şekil 20: Moltkia aurea'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 20. Lythrum salicaria L. (Hevhulma): Otsu, çok yıllık bir bitkidir. Çiçek rengi, çiçekte kalma süresi ve yoğunluğu, 1 metreye yaklaşan dik gövde ve su kenarı bitkisi olma gibi tasarım özellikleri ile göl veya dere kenarlarında kullanılabilmektedir (Şekil 21). Şekil 21: Lythrum salicaria'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 278 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 21. Galium verum subsp. verum (Yoğurtotu): Otsu, çok yıllık bir bitkidir. Yapraklanmanın zarif olması ve sarı renkli küme şeklindeki çiçek durumu ilgi çekicidir (Şekil 22). Şekil 22: Gallium verum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 22. Phlomis armeniaca Willd. (Kuduz adaçayı): Otsu, çok yıllık bir bitkidir. Çiçek rengi ve dudaklı yapısı, yaprak şekli ve dik gövde gibi tasarım özellikleri ile ön plana çıkmaktadır (Şekil 23). Şekil 23: Phlomis armeniaca'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 23. Salvia sclarea L. (Tüylü adaçayı): Otsu, çok yıllık bitkilerdir. Özellikle çiçeğin çanak yaprakları ile çarpıcı çiçekler ve çiçek durumu, çiçekte kalma süresinin uzun olması, dik gövde ve bitki boyunun bir metreyi geçmesi gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 24). Şekil 24: Salvia sclarea'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 24. Salvia viridis L. (Zarifşalba): Otsu, tek yıllık bitkilerdir. Uzun çiçekte kalma süresi, çiçek rengi ve dik gövde gibi tasarım özellikleri bitkiyi önemli kılmaktadır (Şekil 25). Şekil 25: Salvia viridis'in bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 279 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 25. Scutellaria orientalis subsp. pinnatifida J.R. Edm. (Kırbaç sırımı): Yarı çalımsı kök-gövde yapısı, yıllık aksamının ise otsu yapıda olan çok yıllık bir bitkidir. Fazla sayıdaki çiçek ve meyvelerinin uzun süre çiçekte kalması gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 26). Şekil 26: Scutellaria orientalis'in bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 26. Lamium orientale (Fisch. &C.A. Mey.) E.H.L. Krause (Tüylü ballıbaba): Otsu, tek yıllık bir bitkidir. Pembe, çarpıcı çiçek rengi ve dik gövde ile ön plana çıkmaktadır(Şekil 27). Şekil 27: Lamium orientale'nin bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 27. Epilobium hirsutum L. (Yakıotu): Otsu, çok yıllık bitkilerdir. Çiçek rengi, öbek oluşturma başarısı, derin köklü yapısı ve su kenarı bitkisi olma gibi tasarım özellikleri ilegöl ve dere kenarlarındaki çeşitliliği arttıracaktır (Şekil 28). Şekil 28: Epilobium hirsutum'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 28. Astragalus plumosus Willd. (Geven): Çok yıllık yastıksı çalılardır. Çiçekte kalma süresinin uzun olması, çiçek rengi ve dikenli olma gibi tasarım özellikleri vardır (Şekil 29). Şekil 29: Astragalus plumosus'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 280 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 29. Astragalus vulnerariae DC. (Sarı civcivotu): Çok yıllık, yarı çalı endemik bir bitkidir. Öbek halindeki çiçek durumu ve civciv şeklinde açan sapsarı çiçekleri vardır (Şekil 30). Şekil 30: Astragalus vulnerariae'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 30. Onobrychis tournefortii (Wild.) Desv. (Evliya otu): Otsu, çok yıllık endemik bitkilerdir. Çiçekte kalma süresi uzun, çiçek rengi ve şekli, meyve rengi ve şekli, yaprak durumu, bitki boyu ve habitusu gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 31). Şekil 31: Onobrychis tournefortii'nin bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 31. Scabiosa rotata M. Bieb. (Uyuzotu): Otsu, tek yıllık bir bitkidir. Yuvarlak-küresel meyve ve tohum şekli ve dik gövde gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 32). 32. Consolida orientalis (J.Gay) Schrödinger (Hezaren): Otsu, tek yıllık bitkilerdir. Çiçekte kalma süresinin uzun olması, dik gövde, çiçek rengi ve ebatları gibi tasarım özellikleri ile öne çıkmaktadır (Şekil 33). Şekil 32: Scobiosa rotata'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Şekil 33: Consolida orientalis'in bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 281 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 33. Bryonia aspera Steven ex Ledeb. (Şeytan şalgamı): Otsu, çok yıllık sarılıcı bir bitkidir. Yaprak şekli, meyve yapısı ve sarılıcı olma gibi bitkisel tasarım özellikleri ile süs bitkisi olma potansiyeli taşımaktadır (Şekil 34). Şekil 34: Bryonia aspera'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 34. Stipa pulcherrima K.Koch (Sorguç otu): Otsu çok yıllık olan bir bitkidir. Bir metreye kadar boylanması ve başak rengindeki tohumların tüylü yapıda olması gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 35). Şekil 35: Stipa pulcherrima'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 35. Dianthus zonatus var. Aristatus (Boiss.) Reeve (Karanfil): Otsu çok yıllık bir bitkidir. Pembe çizgili çiçek, çiçekte kalma süresinin uzun olması ve dik gövde gibi tasarım özellikleri vardır (Şekil 36). Şekil 36: Dianthus zonatus'un bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 36. Vaccari ahispanica (Mill.) Rauschert (Ekin ebesi): Otsu tek yıllık bir bitkidir. Dik gövde ve çiçek rengi gibi tasarım özellikleri ile şevlerde, tek tür olarak ve gruplar halinde alanları bulabileceğinden süs bitkisi olabilme potansiyeline sahiptir (Şekil 37). Şekil 37: Vaccari ahispanica'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. 282 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) 37. Silene dichotoma Ehrh. (Nakıl): Tek yıllık otsu bir bitkidir. Süs bitkisi olabilme nedenleri; çiçek rengi ve dik gövde gibi tasarım özellikleri bulunmaktadır (Şekil 38). Şekil 38: Silene dichotoma'nın bitkisel tasarım özellikleri ve herbaryum örneği. Seçilen bitki türlerinin peyzajda kullanımına etki eden; çiçek rengi ve çiçeklenme dönemleri, yaşam alanları (biyotopları) ve peyzajda öne çıkan unsurları Çizelge 2’de verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzere İç Anadolu step vejetasyonunun hakim olduğu bozkır peyzajlarında daha çok pembe, sarı ve beyaz renkli çiçeklerin bahar ve yazın 3-4 ayında peyzajları süslediği görülmektedir. Çiçeklenme dönemi açısından Dianhus zonatus 5 ay ile en uzun süre çiçekte kalan bitki olurken bunu Crambe orientalis, Achillea biebersteinii, Cyanus triumfettii, Convolbulus galaticus, Heliotropium dolosum, Galium verum, Salvia viridis, Scutellaria orientalis, Epillobium hirsutum, Astragalus plumosus, Onobrychis tournefortii, Consolida orientalis ve Silene dichotoma 4 ay gibi günümüzde sıklıkla kentsel açık-yeşil alanlarda kullanılan mevsimlik çiçekler kadar uzun süre çiçekte kalabilmektedir. Bitkilerin doğal yaşam alanlarını (biyotopları) öngörebilmek, kentsel açık-yeşil alanlarda yapılmak istenen bitkisel tasarımların uygulamalarda oluşturacağı olumsuzlukları en aza indirmektedir. Bu bağlamda Çizelge 2’de de görüleceği üzere, çizelgede belirtilen bitkiler ile yapılmak istenen bitkisel tasarımlarda; Allium sativum, Lythrum salicaria ve Epilobium hirsutum türlerinin yalnızca sulak alan ve çevresinde, Allium scorodoprasum, Ornithogalum orthophyllum, Phlomis armeniaca, Salvia sclarea, Scutellaria orientalis, Bryonia aspera ve Dianthus zonatus türlerinin yalnızca gölge ve yarı gölge alanlarda, Inula monbretiana, Astragalus vulnerariae, Onobrychis tournefortii ve Silene dichotoma türlerinin ise yalnızca çayır alanlarında yaşam alanı bulabileceği öngörülmelidir. Outholf’un “Kahverengi de bir renktir” anlayışı kapsamında (Yalçınalp, 2016); bitkilerin çiçek, yaprak, meyve, form ve hayat formu gibi peyzajda öne çıkabilecek tüm unsurları Çizelge 2’de verilmiştir. Ayrıca bu bitkilerin peyzajda öne çıkan unsurları çerçevesinde kentsel açık-yeşil alanlarda kullanımına ilişkin öneriler Çizelge 3’te yer almaktadır. 283 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Çizelge 2: Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde bulunan bazı doğal bitki taksonlarının peyzajda öne çıkan bitkisel tasarım unsurları, yaşam alanları (biyotopları), çiçek rengi ve çiçeklenme dönemleri. 284 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Çizelge 3: Süs bitkisi kullanım potansiyeline sahip bitkilerin peyzajda öne çıkan unsurları gözetilerek, kentsel açık-yeşil alanlarda kullanımına ilişkin öneriler. 285 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Özhan ve Yılmaz (2018), günümüzde dinamik peyzajların insan üzerinde olumsuz etkiler oluşturduğunu; Zencirkıran ve ark. (2017) da çalışmasında yapıların şehir peyzajlarının sürdürülebilirliğini olumsuz yönde etkilediği belirtilmiştir. İnsanların doğa ile olan ilişkisindeki onarılmaz yaralar, uygulama yapılacak bölgenin peyzajında doğal olarak yetişen ve süs bitkisi olma potansiyeli taşıyan; önceden bu gibi araştırmalar ile tespit edilmiş bitki türlerinin tercih edilmesi ile yapılacak bitkisel tasarımlar sayesinde onarılabilecektir. Doğa incelendiği zaman bitki gruplarının benzer habitatlarda birlikte yaşamayı tercih ettiği görülmektedir. Ekosistemin doğal olarak devamlılığını sağlayabilmesi için kentlerdeki açık-yeşil alanların parçalanmamasına dikkat edilmelidir. Kent yönetiminde söz sahibi yöneticiler, mümkün olduğu kadar yeşil alanları büyük tutarak ve bu tür doğal türlerin kullanımını teşvik ederek gelecekte önemli bir unsur olması beklenen su rezervlerinin azalmasına karşı teminat oluşturmuş olacaktır. İncelenen doğal bitki taksonlarının İç Anadolu Bölgesi gibi kurak bir iklimde olması; süs bitkisi olarak kullanımı açısından, küresel iklim değişikliği nedeniyle Türkiye’nin bulunduğu kuşakta yaşanması muhtemel kuraklığa dayanıklı olan türlerin sektöre kazandırılması açısından destek sağlayacaktır. Son yıllarda insanların şehirlerdeki açık yeşil alanlarda kullandığı bitkiler; Haspolat ve ark. (2016)’ın da belirttiği gibi yurt dışından ithal edilen yabancı kökenli (egzotik) bitkilerdir. Bu çalışmada; kırsal peyzajlarda herkesin gördüğü doğal taksonlar ile kişide uyandırdığı “orada bulunma isteği” karşılanmış olacaktır. Böylece yaşanılan bölgenin ekosistemindeki çevreye uyum sağlayan doğal türlerden seçmek maddi ve manevi olarak ülke ve bölge ekonomisine büyük kazançlar sağlayacaktır. Geçmişte kentlerin açık-yeşil alanlarında yapılmış ülkemiz florasında bulunmayan bitkisel uygulamalar; son yıllarda öğrenilen farklı türlerden seçilen ağaçlandırma ve peyzaj çalışmaları ile devam etmektedir. Bu çalışmalarla beraber, küresel iklim değişikliği nedeniyle oluşabilecek kuraklık nedeniyle üst vejetasyon yok olmaya başlasa dahi, bu bitkilerin arkasından yeşil örtüyü devam ettirebilecek doğal türlerin şimdiden tasarımlarda kulllanılmaya başlanması gerekmektedir. Bu sebeple çalışmada belirlenen türler seçilerek yaygınlaştırılması hedeflenmiştir. Deniz ve Şirin (2005) ekosistem dengesinin devamlılığı için peyzajlar arasındaki (kırsal, kentsel vb.) geçişlerin yumuşak olması gerektiğini ve bu geçişlerin doğadaki bitkilerin tasarım özelliklerinin bilinmesiyle sağlanabileceğini belirtilmişlerdir. Bu çalışmada da Ankara step ekosisteminden seçilen doğal taksonların bitkisel tasarım özellikleri belirlenmiş ve buna dair veriler sunulmuştur. Çalışılmış taksonların peyzaj sektöründe (süs bitkileri) yer bulması ile kentlerin doğal peyzaj enstrümanları üzerine inşaa edilmesine katkıda bulunulacaktır. Kırlar ile kentler arasında ekosistem bütünlüğü sağlanarak sürdürülebilir peyzajların oluşmasına zemin hazırlanmış olacak ve peyzajlar arasında yumuşak geçişlerin oluşması sağlanacaktır. Bu bilgiler ekseninde araştırma alanında süs bitkisi kullanım potansiyeli tespit edilmiş doğal türlerin kullanılmasıyla kırsal ve kentsel peyzajlar arasında yumuşak geçişlerin sağlanabileceği öngürülmüştür. Outholf ve Darke (2017); yaşam alanlarının önemini vurgulamak ile birlikte tasarımda kullanılacak doğal bitkilerin tüm peyzaj tasarım özelliklerinin bilinmesi gerektiğini belirtmiş ve yerine göre uygulamalarda bazen çiçeği yerine sonbahardaki meyvesi veya gövde renklenmesinin bir tercih sebebi olabileceğini vurgulamıştır. 286 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Yapılan bu çalışmada da, İç Anadolu Bölgesi’nde sulak, gölgeli veya açık ve bozkır gibi habitatlara uyum sağlayarak kentsel tasarımlarda kullanılabilecek türlerin çiçek, yaprak ve hayat formları tespit edilmiştir. Araştırılan taksonların, karasal iklim bölgesinde bulunması nedeniyle vejetasyon dönemleri kısadır. Bu bağlamda araştırmada; çiçek, yaprak ve hayat formularının yanında bitkinin meyve ve form özellikleri bakımından etkiliyici olan türler de tespit edilmiştir. Bu sayede kentsel açık-yeşil alanlarda, çiçeklenmeden sonra meyve ve form özellikleri ile öne çıkan bitkiler daha çok kullanıma yönlendirilmiş olacaktır. Göz alıcı altın sarısı çiçekleri olan Hypericum perforatum’un çiçekte kalma süresi 3 ay iken çiçeklenmeden sonraki tohum kapsülü renginin kızıla dönmesi ve uzun süre bitki üzerinde durması gibi detayların araştırmada verilmesi, Outholf’un tasarım anlayışıyla örtüşmektedir. Doğal bitki türleri, doğasında kendi kendine çoğalma yeteneğine sahip türlerdir. Bu kapsamda özellikle karayollarında yeşillendirme (bitkilendirme) çalışmalarında sıklıkla kullanılan sulu veya yapışkanlı tohumlama (hydroseeding) ile yapılacak uygulamalarda; uygulama alanındaki yaşam alanlarına uygun doğal türlerden seçilmiş tohumlar yardımıyla oluşturulan karışımlar ile yapılacak peyzaj çalışmaları hem daha ekonomik hem de uygulamalarda başarıyı yüksek oranda arttıracaktır. Sonuç Şehirlerde yaşayan insanların kırlara olan özlemini en aza indirme çabası olan bu çalışma; McHarg’ın doğa ile tasarım veOutholf’un “Kahverengi de bir renktir” yaklaşımı doğrultusunda Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde doğal olarak yetişen 37 bitki taksonunun süs bitkisi kullanım potansiyeli belirlenmiştir. Bu kapsamda her bir bitkiye ait peyzajda kullanıma etki eden çiçek, yaprak ve hayat formuna ait sistemli fotoğraflar çekilerek, çiçek rengi, çiçeklenme dönemleri ve yaşam alanları yerinde tespit edilerek, herbaryum örnekleri oluşturulmuştur. Su kısıtının kendisini iyice hissettirdiğigünümüz kırsal ve kentsel peyzajlarında arzulanan; estetik güzellik, düşük maliyet, az su isteği, kalıcılık, bakım gerektirmeyen ve her sene yerinden bitiverme gibi özellikleri bünyesinde barındıran bitkilerle oluşturulmak istenen peyzajlardır. Doğal bitkiler üzerine yapılan bu tür araştırmalardan tespit edilen doğal türler ile yapılacak peyzaj planlama ve bitkisel tasarım çalışmaları ile arzulanan estetik güzellik, düşük maliyet, az su isteği ve benzeri gibi tüm istekler karşılanmış olacaktır. Teşekkür Bilgi Notu Çalışmaya katkılarından dolayı Uzman Biyolog Mehtap Öztekin ve Op. Dr. Mehmet Erol Yıldırım’a teşekkür ederiz. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir. Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yazarlar çalışmaya ortak katkı sağlamış ve yazarlar arasında her hangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır. 287 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Kaynakça Akaydın, G. (1996). Ankara Şehir Florası. (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Akaydın, G. (2011). Hacettepe Üniversitesi Beytepe Bitkileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi. Arslan, M., and Ekren, E. (2018). Mythos and Opportunities of Usage in Landscape Architecture of Some Medicinal and Aromatic Plants Naturally Growing in Turkey. Lokman Hekim Dergisi, 8(3), 172-184. Aydoğdu, H. (2018). High Line Park’ın Peyzaj Tasarım Prensipleri Açısından İrdelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Çimen, Ş. (2019). Türkiye Milli Botanik Bahçesi Biyotopları Üzerine Araştırmalar. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul. Davis, P.H. (1965-1985). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Volume 1-9. Edinburg University Press. Davis, P.H. ve diğerleri (1988). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Volume 10. Edinburg University Press. Deniz, B. ve Şirin, U. (2005). Samson Dağı Doğal Bitki Örtüsünün Otsu Karakterdeki Bazı Örneklerinden Peyzaj Mimarlığı Uygulamalarında Yararlanma Olanaklarının İrdelenmesi. ADÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2), 5-12. Deniz, M. U. ve Yazgan, M. E. (2016). Kalecik İlçe’si Doğal Bitki Örtüsündeki Fitoterapik Bitkilerin Yörenin Peyzaj Mimarlığında Değerlendirilme Olanakları. IV. Süs Bitkileri Kongresi (s. 129-135). Antalya: Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Eroğlu, E. ve Acar, C. (2009). Trabzon ve Yakın Çevresi Bazı Yayla Alanlarındaki Alpin Bitkiler ve Peyzaj Mimarlıgı Çalısmalarında Kullanım Potansiyelleri. Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, 5(1), 42-59. Erzurumlu, G. S. and Savran, A. (2019). Using Indigenous Plant Species Ranging on The Campus Area of Ömer Halisdemir University in Landscape Design Works. Erzincan University Journal of Science and Technology, 12(1), 25-37. Güçlü, K. (1988). Erzurumda Doğal Olarak Yetişen Bazı Bitkilerin Taş ve Kaya Bahçeleri İle Kuru Duvarlarda Kullanılmaları Üzerinde Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(1-4), 35-49. Güner, A. ve diğerleri (2000). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Volume 11 Edinburg University Press. Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T., (edlr.), (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul. 288 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Haspolat, G., Şenel, Ü., Gökkür, S. ve Kesici, A. (2016). Türkiye Süs Bitkileri Genetik Kaynakları. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26(2), 51-64. Hazar, D. ve Baktır, İ. (2016). Türk Karanfilinin Referansı: Antalya Karanfil Yetiştiriciliğinin Dünü, Bugünü ve Yarını. VI. Süs Bitkileri Kongresi (s. 43-51). Antalya: Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Kaya, A. S., Karagüzel, Ö., Aydinşakir, K., Kazaz, S. ve Özçelik, A. (2012). Türkiye'de Doğal Olarak Yetişen Bazı Gypsophila (Gysophila sp.) Türlerinin Süs Bitkisi Olarak Kullanım Olanakları. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 29(1), 37-47. Kesici, A., Haspolat, G. ve Oğuz, B. (2010). Ülkemiz Florasında Doğal Olarak Yayılış Gösteren Süs Bitkilerinin SurveyToplanması, Muhafazası ve Değerlendirilmesi. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, 20(2), 89-95. Kılıçaslan, N. ve Dönmez, Ş. (2016). Göller bölgesinde doğal olarak yetişen soğanlı bitkilerin peyzaj mimarlığında kullanımı. Türkiye Ormancılık Dergisi, 17(1), 73-82. McHarg, I. L. (1969). Design with Nature. New York: Natural History Press. Oudolf, P. ve Kingsbury, N. (2013). Planting A New Perspective. Portland: Timber Press, Inc. Oudolf, P. ve Darke, R. (2017). Gardens of the High Line. Portland: Timber Press, Inc. Oudolf, P. ve Gerritsen, H. (2019). Planting the Natural Garden. Portland: Timber Press, Inc. Özdemir, A., ve Çiçek, M. (2017). Honaz Dağı (Denizli) ve Çevresinde Doğal Yayılış Gösteren Bazı Otsu Bitki Türlerinin Süs Bitkisi Olarak Kullanım Olanağı Üzerine Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Dergisi, 44(1), 31-49. Özhancı, E. and Yılmaz, H. (2018). Sensitivity Analysis in Landscape Ecological Planning;the Sample of Bayburt. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32(2), 77-98. Sarı, D. ve Acar, C. (2015). Alpin kayalık habitatlardaki doğal bitki taksonlarının bitkisel tasarımlardaki fonksiyonları bakımından değerlendirilmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 16(2), 144- 163. Sarı, D. ve Acar, C. (2016). Hatila Vadisi Milli Parkı Kayalık Habitat Bitkilerinin Peyzaj Tasarımında Kullanım Potansiyelleri. IV. Süs Bitkileri Kongresi (s. 74-80). Antalya: Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Tülek, B. ve Barış, M. E. (2014). Kent içi ve Yakın Çevresindeki Su Kıyısı Rekreasyon Alanlarının Ekolojik Kriterler Açısından Değerlendirilmesi: Mavi Göl Örneği. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 28(2), 13-26. 289 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Çimen & Ulus Journal of Agricultural Faculty of Bursa Uludag University Eylül/2020, 34(Özel Sayı) Türkiye Tohum Gen Bankası. (2014). Ulusal Dijital Herbaryum Veritabanı, 5 Ocak 2014 tarihinde http://herbaryum.tagem.gov.tr/ResimSayfasi2.aspx?Id=22988 adresinden erişildi. Yalçınalp, E. (2016). Peyzaj Mimarları için NewYork Kent Rehberi. Plant Peyzaj ve Süs Bitkileri Dergisi, 19(1), 98-110. Yılmaz, H. ve Yılmaz, H. (2009). Karayolu Şevlerinde Doğal Olarak Yetişen Odunsu Bitkilerin Kullanım Alanlarının İrdelenmesi; Erzurum-Uzundere Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, A(1), 101-111. Zencirkıran, M., Eraslan, E., Çetiner, S., Görür, A., O, D. T. ve Çelik, B. H. (2017). Ballıkayalar ve Beşkayalar (Kocaeli) Tabiat Parkları Peyzaj ve Rekreasyon Değerleri Üzerine Bir Araştırma. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31(2), 157-175. 290 Türkiye Milli Botanik Bahçesi’nde Bulunan Bazı Doğal Bitki Taksonlarının Süs Bitkisi Kullanım Potansiyelinin Belirlenmesi0F The Determination of Ornamental Plant Use Potentials of Some Natural Plant Taxa that are Located in The National Botanical Garden of Turkey Giriş Materyal ve Yöntem Bulgular ve Tartışma Sonuç Teşekkür Bilgi Notu Kaynakça