ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE TÜRKĐYE’DE, 2006-2010 YILLARI ARASINDA, BAL ARILARINDA GÖRÜLEN ÖLÜMLER SONRASINDA TESPĐT EDĐLEN PESTĐSĐTLER Determined Pesticides After Honey bee Deaths Between 2006 and 2010 in Turkey Hasan H. ÜNAL1, Hasan H. ORUÇ2, Alper SEZGĐN1, Erol KABĐL1 1Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, Farmakoloji-Toksikoloji Bölümü Laboratuarı, Pendik, Đstanbul. 2Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı, 16059 Nilüfer, Bursa. ÖZET Bu çalışmada, Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, Farmakoloji-Toksikoloji Bölümü Laboratuarı’nda, 2006-2010 yılları arasında, şüpheli arı ölümleri sonucunda yapılan pestisit analiz sonuçlarının değerlendirilmesi ve arıcıların bilgilendirilmesi amaçlandı. Başvurusu yapılan arı ölümleri Đstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Bilecik, Afyonkarahisar ve Samsun’da görülmüştür. 16 şüpheli zehirlenme olgusunda, arı, petek, ayçiçeği, ot ve ağaç yaprağı gibi materyallerde pestisit analizleri yapıldı. Analizler, Gaz Kromatografi (GC), ECD, NPD ve FID dedektörleri, Gaz Kromatografi- Kütle Spektrometre GC-MS; Likid Kromatoğrafi (LC) ve Likid Kromatoğrafi - Kütle Spektrometre (LC-MS) dedektörü ile LC- MSMS cihazları kullanılarak kalitatif olarak yapıldı. Analizlerde 15 insektisit, 6 naftalen, 3 herbisit, 1 fungisit, 1 antiseptik/dezenfektan ve 1 adet büyüme hormonu tespit edildi. Sonuç olarak, arı yetiştiricilerinden alınan bilgiler ve laboratuar sonuçlarına göre, arılarda, peteklerde ve diğer numunelerde saptanan pestisitlerin, arıların ölümlerinde önemli rol oynayabileceği kanısına varıldı. Anahtar Kelimeler: Bal arısı, pestisitler, zehirlenme, Türkiye. Key Word: Honey bee, pesticides, poisoning, Turkey. GĐRĐŞ edilen ürünler ile insan veya hayvanlara zarar veren canlıları (pestler) kontrol altına almak, uzaklaştırmak Çeşitli ülkelerde (Fletcher ve Barnett, 2003; Rortais veya öldürmek amacıyla kullandığımız doğal veya ve ark., 2005; Underwood ve vanEngelsdorp, 2007; sentetik kökenli kimyasal maddelerdir. Đnsektisit, vanEngelsdorp ve ark., 2008; Bacandritsos ve ark., fungisit, herbisit, molluskisit, rodentisit ile kuş veya 2010) ve Türkiye’de (Giray ve ark. 2007; Giray ve hayvanı uzaklaştırıcı olarak kullanılan maddeler ark. 2010; Ünal, 2010) arı kayıpları olmaktadır. Bu pesitisit grubunda yer alır. kayıplar yıllara ve mevsimlere göre değişkenlik gösterebilmektedir. Arı kayıplarının pek çok nedeni Endüstriyel gelişme ve pestisit kullanımının arttığı vardır. Başlıca nedenleri arasında bal arısı son yıllarda çevresel kirlilik oranı da artmaktadır. Bu parazitleri (Varroa destructor, Acarapis woodi), durum ekosistemi, direk veya dolaylı olarak da insan patojen mikroorganizmalar (Nosema spp ve arı sağlığını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Arılar virüsleri), kirli içme suları, antibiyotik kullanımı, çevrede pestisitlere karşı çok duyarlıdır ve indikatör pestisitler ve olumsuz beslenme şartları veya olarak da rol oynarlar (Greig-Smith ve ark., 1994; bunların birlikte rol oynamalarıdır (vanEngelsdorp ve Hashimoto ve ark., 2003). Pestisitlere duyarlılıkta, ark., 2009; Bacandritsos ve ark., 2010). Ayrıca, cep arılarda pestisitlerin etkilerini azaltan sitokrom P450 telefonları ve genetiği değiştirilmiş tarım bitkilerinin monooksidaz enzimlerinin diğer insektlere göre daha de arı kayıplarında rolü olabileceği bildirilmiştir az olması da rol oynar (Hardstone ve Scott, 2010). (Neumann ve Carreck, 2010). Pestisitler, hasat Bitkilerde pestisit kullanımı arılarda akut veya kronik Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 119 ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE zehirlenmelere neden olur. Bal arılarındaki yayınlar (Ceylan ve Şener, 1977; Doğan ve ark., zehirlenmenin boyutları çok büyük olabilmekte ve 1999; Kolankaya ve ark., 2002) bulunmakla birlikte ciddi ekonomik kayıplara yol açabilmektedir. Bu arılarda pestisitlerin toksik etkileriyle ilgili başka bir nedenle bal arılarındaki zehirlenmelerin yayına ulaşılamamıştır. Ancak, balda diğer arı araştırılması, çözüm yolları geliştirilmesi, pestisit ürünlerinde pestisit kalıntılarının arandığı çalışmalar kullanıcılarının ve arıcılarında bu konuda bulunmaktadır (Kolankaya ve ark., 2002; Tüze, bilgilendirilmesi gerekmektedir. 2003; Daş ve Kaya, 2004; Erdoğrul, 2007; Daş ve Kaya, 2009; Yavuz ve ark., 2010). Yeni Zelanda Pestisitler, genellikle bitkilere sprey, toprağa (Goodwin ve ark., 1991), Đngiltere (Greig-Smith ve püskürtme şeklinde uygulanmakta, ayrıca tohum ark., 1994; Fletcher ve Barnett, 2003) ve Fransa koruyucu olarak da yaygın bir şekilde (Chauzat ve ark., 2010) gibi diğer ülkelerde de bal kullanılabilmekte ve böylece bitkilerde kalıntı arılarında pestisitlerden kaynaklanan zehirlenmeler oluşturabilmektedir. Pestisitlerin doğrudan bildirilmiştir. uygulanması sırasında veya nektar, polen ve bitkilerdeki salgı balında bulunan aktif pestisit Bu çalışmada, Pendik Veteriner Kontrol ve kalıntısı ile arılarda zehirlenmelere neden Araştırma Enstitüsü, Toksikoloji Laboratuarı’nda olabilmektedir (Thompson, 2010). 2006-2010 yılları arasında, arılarda görülen şüpheli zehirlenme olgularının pestisit analiz sonuçlarının değerlendirilmesi ve arıcıların bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. MATERYAL VE METODLAR Pestisit analizleri, 2006-2010 yılları arasında, Đstanbul, Tekirdağ, Bilecik, Afyonkarahisar, Samsun illerinde gerçekleşen ve Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü’ne başvurusu yapılan 16 şüpheli zehirlenme olgusunda, arı, petek, ayçiçeği, ot ve ağaç yaprağı gibi materyallerde yapıldı. Tüm numunelerde toplam 110 farklı pestisit analizi yapıldı. Zehirlenme olgularının genellikle yaz ve sonbahar aylarında olmuş ve etkilenen kovanların sayısının 120 ile 400 arasında olduğu görülmüştür. 2007 yılında Afyonkarahisar’daki olguda 150 Şekil 1. Kovan önünde görülen arı ölümleri kovanda; Đstanbul’daki olguda 350 kovanda, 2008 yılında Tekirdağ’daki olguda 200 kovanda; Resim: H.Hüseyin ÜNAL Đstanbul’daki 400 kovanda ve 2010 yılında Bilecik’te Türkiye’de, son yıllarda arıcılıkta artan örgütlenme 120 kovanda inceleme yapıldı, diğer olgularda çalışmaları, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının örnekler enstitüye getirildi. Analizler, Gaz kendisine bağlı kuruluşları bu konuda Kromatoğrafi (GC) (Thermo Fisher) ve MS, ECD, görevlendirmesi ve üniversitelerin bu konuda NPD ve FID dedektörleri; Likid Kromatoğrafi (LC) desteğini arttırmasıyla bilimsel olarak arıcılığın (Thermo Fisher) ve MS dedektörü ile LC-MS-MS gelişmesi hızlanmıştır. Bu gelişme arılarda görülen (Gold Tandem) kullanılarak yapıldı. Analizlerde zehirlenme nedenlerinin araştırılması, arıcıların aranan pestisitin yapısına bağlı olarak farklı metotlar bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesine de yardımcı kullanıldı (Albero ve ark., 2004; Ferrer, 2005; Anon, olmaktadır. Türkiye’de arılardaki zehirlenme 2007) ve analizler kalitatif olarak yapıldı. olgularında pestisitlerle şüpheli zehirlenmelerde Numunelerin ekstraksiyonunda, örnekten 5 g daha kapsamlı incelemeler için Pendik Veteriner tartılarak 50 mL’lik santrifüj tüpüne alındı. Üzerine 5 Kontrol ve Araştırma Enstitüsü (Pendik-Đstanbul), ml seyreltme çözeltisi (Su %90-methanol %10– Bornova Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü asetikasit %0,1) ilave edilerek iyice çözünene kadar (Bornova-Đzmir) ile Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve (10 dakika) vorteksle karıştırıldı. Üzerine 100 µl R1 Araştırma Enstitüsü (Etlik-Ankara)’ne çözeltisi (IS-1-Thiamine pyrophosphate/TPP) başvurulmaktadır. Türkiye’de arılarda eklenerek 60 saniye vorteksle karıştırıldı. 10 ml R2 zehirlenmelerle ilgili sınırlı kapsamda ve sayıda bazı çözeltisi (etil asetat) eklenerek 5 dakika vorteksle Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 120 ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE karıştırıldı. 5000 rpm`de 10 dakika santrifüj edildi. Pestisitler n Yıl Santrifüj sonunda, üst fazdan 6 ml cam tüpe alınarak, azot gazı kullanılarak 40 °C ‘de sıvı kısım Đnsektisitler 15 uçuruldu. Tüpü dibindeki çökelti, GC uygulamaları Organik fosforlular 5 için 400 µl metanol (R3) ve LC uygulamasında için 400 µl asetonitril (R3) ile çözdürülerek 1 dakika Diazinon 2 2007 vorteksle karıştırıldı. Sonra 5 dakika ultrasonik banyoda bekletilerek iyice çözünmesi sağlandı. Tüp Disülfoton 1 2007 içindeki örneğe ait çözelti 0,45 µ şırınga ucu filtreden Klorprifos 1 2007 geçirilerek viale alındı. Organik fosforlu pestisitler ve karbamat grubu pestisitler ile diğer pestisitlerin Fention 1 2008 analizi için LC-MS/MS sistemine; organik klorlu Karbamatlar 6 pestisitler ve pretroid grubu pestisitlerin analizi için GC-MS sistemine verilmek üzere enjeksiyon yapıldı. Karbaril 6 2007 LC-MS/MS sistemine 10 µl, GC-MS sistemine 2 µl numune enjekte edildi. Organik klorlular 2 BULGULAR Endosülfon 1 2007 Başvurularda arı yetiştiricilerinin verdiği bilgilere göre Endrin 1 2007 ve incelemelerde de genellikle çok belirgin bir Piretroitler 2 semptom oluşmadan kovan önünde ve içinde ölü arılar bulundu (Şekil 1). Ölü arı, petek, ayçiçeği, ot Sipermetrin 1 2008 ve ağaç yaprağı gibi materyallerde yapılan pestisit analizlerinde tespit edilen etken maddelerle ilgili Permetrin 1 2010 bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. PAH 6 En fazla insektisitler (15 adet) saptandı. Bu Naftalin 6 2007,-08 insektisitler karbamat grubu (karbaril) (6 adet), organik fosforlu (5 adet), organik klorlu (2 adet) ve Herbisitler 3 piretroit (2 adet) şeklinde sıralanmaktadır (Tablo 1). 10 Olguda yapılan analizlerde numunelerde birden Dikuat 2 2007 (2 ile 4 arası) fazla etken madde birlikte bulundu. Parakuat 1 2007 2007 yılında Afyonkarahisar’daki arı ölümlerinde 150 kovandaki tüm arılar ölmüş ve arılarda endosülfan Fungisitler 1 ve karbaril saptanmıştır. Yine aynı yıl Đstanbul’da Malaşit yeşili 1 2007 meydana gelen arı ölümlerinde 350 kovandan 200 kovan arı kaybedilmiş ve yapılan analizlerde arı ve Büyüme hormonu 1 peteklerde dikuat, parakuat, naftalelen ve diazinon tespit edilmiştir. 2010 yılında Bilecik’teki olguda 120 Gibberelik asit 1 2007 kovandan 40 kovan kaybedilmiş, ölen arılarda, Antiseptik/dezenfektan 1 captan ve permetrin; ot ve ağaç yaprağı örneklerinde permetrin, fention ve captan birlikte Timol 1 2008 bulunmuştur. Ayrıca diğer bazı olgularda da karbaril ve naftalin (iki olguda), karbaril ve malaşit yeşili, klorprifos ve naftalin, endrin ve naftalin, disülfotan ve PAH: Poliaromatik hidrokarbonlar giberellik asit birlikte bulunmuştur. Arı kayıpları en fazla 2008 yılında Đstanbul’daki olguda görülmüş ve 450 kovanın tamamı kaybedilmiş, arı ve peteklerde sipermetrin tespit edilmiştir. TARTIŞMA VE SONUÇ Pestisitler bal arılarında önemli kayıplara neden Tablo 1. Arı kayıplarında tespit edilen pestisitler ve olabilmektedir (Doğan ve ark., 1999; Fletcher ve özellikleri. Barnett, 2003; Rortais ve ark., 2005). Pestisitlerle Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 121 ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE bal arılarının teması, genellikle doğrudan kovanlara bileşikler kombine edilerek kullanılabilmektedir. Bu tedavi amacıyla bazı pestisitlerin uygulanması veya ilaçların uygulandığı alanlarda bu pestisitlerle temas pestisitlerin bitkilere uygulanma sırasında ve eden arılarda zehirlenmeye neden olabilir ve uygulandıktan sonra arıların bu bitkilere temasıyla böylece bu pestisitler numunelerde tespit edilebilir. gerçekleşir. Ayrıca bal arılarında kasıtlı Özellikle resmi kanallar vasıtasıyla Đstanbul ve zehirlenmelere de rastlanmaktadir. Bu çalışmada, çevresinde arılarda bu nedenlerle zehirlenme Afyonkarahisar’daki zehirlenme olgusunda, arıcılar olayları olabileceği rapor edilmiştir (Pendik Veteriner arasındaki anlaşmazlıklar veya yörede yerleşik Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, 2009). Đstanbul’da çiftçilerle anlaşmazlıklar neticesinde kimliği belirsiz 2007 yılında, 350 kovanın etkilendiği ve 200 kovanın kişilerce arıların kasıtlı olarak endosülfan ile kaybedildiği olayda arı ve petek numunelerinde zehirlendiği tespit edildi. Türkiye’de arıcılıkta, Varroa dikuat, parakuat, naftalin ve diazinonun birlikte tespit ile mücadelede timol+mentol (Aydın ve ark., 2007), edilmesi arıların birden çok pestisite aynı anda flumetrin (Uygur ve Girişkin, 2008), kaumafos maruz kalmasına iyi bir örnek oluşturmaktadır. Arı (Portakal ve Yarsan, 2010) ve amitraz; Büyük kayıpları yaşanan 6 olguda arı ve peteklerde karbaril Balmumu Güvesi (Galleria mellonellla) ile mücadele tespit edildi. Türkiye’de Kolankaya ve ark. (2002), de sipermetrin (Sak ve Uçkan, 2009), timol ve yasak Sakarya Akçakoca’daki 7 farklı noktadaki ölmüş olmasına rağmen naftalin gibi pestisitler arılarda da yine karbamat grubundan karbaril ve kullanılabilmektedir. karbosulfan bulmuşlardır. Bu durum özellikle karbaril’in arıların ölümünde önemli bir role sahip Yapılan analizlerde (Tablo 1), sipermetrin, timol ve olabileceğini göstermektedir. Arı kayıplarında en naftalin arı ve arıların bulunduğu kovandaki fazla arı kaybı 2008 yılında Đstanbul da görülmüş ve peteklerde tespit edildi. Bu bileşiklerin arılarda güve 450 kovanın tamamı kaybedilmiştir. Konu ile ilgili ve varroa mücadelesi sonucu, ortaya çıkma olasılığı araştırmalarda kene mücadelesi nedeniyle havadan yüksektir. Timolün arılar üzerinde toksik etkileri ilaçlama yapıldığı ve bu nedenle olabileceği bilgisine olabildiği, uygulamasından sonra kullanım hatası, ulaşılmıştır. Bu olayla ilgili yapılan analizlerde arı ve yan etki veya beklenmeyen bir etki nedeniyle peteklerde sipermetrin tespit edildi. Barnett ve arılarda ölümlere neden olabileceği, hava arkadaşları (2007), 1994-2003 yılları arasında sıcaklığındaki değişimler ve özellikle sıcaklık Đngiltere’de görülen zehirlenme olgularının nedenleri artışının timolün toksisitesini artırabileceği arasında klorprifos (6 olayda), parakuat (5 olayda), bildirilmiştir (Ellis ve Baxendale, 1997). Bu durum, permetrin (5 olayda), karbaril (4 olayda) ve timolle ilgili şüpheli zehirlenme olgusu sipermetrin (4 olayda) tespit etmiştir. Bu pestisitlerin incelemelerinde tarafımızdan gözlenmiştir. Ayrıca, bu çalışmada da tespit edildiği görülmektedir (Tablo 2007 ve 2008 yıllarında arı ve peteklerde naftalin 1). tespit edilmesi, arıcılıkta naftalin kullanımının yasak olmasına rağmen, hala kullanılabildiğini Sonuç olarak, bu çalışma pestisitlerin Türkiye’de bal göstermektedir. arıları kayıplarında önemli rol oynayabileceğini ve bu konulardaki çalışmaların daha planlı ve kapsamlı Diğer tespit edilen pestisitler tarımda meyve ve olarak yürütülmesinin gerektiğini göstermektedir. sebze üretiminde, üretimin değişik dönemlerinde Đncelenen bal arısı kayıplarında, arı yetiştiricilerinden kullanılabilen insektisit, fungusit, herbisit ve büyüme alınan olayla ilgili bilgiler, arılarda, peteklerde ve hormonlarını içermektedir. Ayrıca çevremizdeki diğer numunelerde saptanan pestisitler nedeniyle bu zararlılarla mücadelede belediye ve özel kuruluşlar olaylardaki arı ölümlerinde pestisitlerin başlıca rol tarafından kullanılabilmektedir. Bitkilere oynayabileceği kanısına varılmıştır. uygulanmasından sonra arılar tarafından temasla alınması, nektar ve polenle kovana taşınması Bal arılarında pestisitlerden kaynaklanabilecek olasılığı yüksektir. Ayrıca, uygulanan bu pestisitlerin zehirlenmeleri önleyebilmek veya azaltabilmek için arıların içme sularına bulaşmaları da mümkündür. arıcıların bulunduğu yörede pestisitlerle ilaçlama 10 Olguda aynı arı ve petek numunelerinde bir den takvimini iyi bilmesi, kendisi ve komşularının fazla (2-4 arası) pestisit tespit edilmesinin nedeni de yapacağı pestisit kullanımının daha kontrollü arıların değişik insektisit uygulanmış tarım bitkileriyle yapılması gerekmektedir. Meyve ağaçları ve kültür temas etmesi olabilir. Ayrıca, yerleşim yerlerinde bitkileri çiçeklenme döneminde ise mümkünse veya yakınlarında yapılan bazı uygulamalarda (kene pestisit kullanılmamalı, pestisit uygulamaları akşam ve sivrisinek mücadelesi gibi) organik fosforlu, klorlu saatlerinde arılar kovanlara girdikten sonra ancak ve karbamat grubu bileşikler veya pretroid grubu gece çiğ düşmeden önceki zamanda yapılmalıdır. Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 122 ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE Ağaç ve bitkilerdeki pestisit uygulamalarında arılar Chauzat, M-P., Martel, A-C., Blanchard, P., için toksisitesi düşük olan pestisitler tercih Clément,M-C., Schurr, F., Lair, C., Ribière, edilmelidir. Pestisitlerin genellikle en zararlı formu M., Wallner, K., Rosenkranz, P., Faucon, J-P. tütsü/duman şeklinde uygulananlardır, bunu sprey 2010. A case report of a honey bee colony formu takip etmektedir. Sulu/sıvı preparatlar toz poisoning incident in France. Journal of formuna göre uygulandıkları yerde daha az kalıntı Apicultural Research, 49 (1):113-115. bırakmaktadır, granüler formları da daha az toksik etkiye neden olur. Belirtilen bu özelliklerin de Daş, Y.K., Kaya, S. 2004. Türkiye’de Üretilen pestisitlerin kullanımında göz önünde Ballarda Bazı Sentetik Piretroid Đnsektisit bulundurulması gerekir. Toksisitesi yüksek pestisitler Kalıntılarının Đncelenmesi. Etlik Veteriner uygulanacaksa arıların uzakla tırılması veya Mikrobiyoloji Dergisi, 15(1-2):15-28. ş pestisitlerle teması önleyecek başka bir şekilde Daş, Y.K., Kaya, S. 2009. Organophosphorus korunması gerekir. insecticide residues in honey produced in KAYNAKLAR Turkey. Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology, 83(3):378-83. Albero, B., Sanchez-Brunete, C., Tadeo, J.L. 2004. Analysis of Pesticides in Honey by Solid- Doğan, A., Topçu, B., Bilgili, A. 1999. Arılarda Phase Extraction and Gas Chromatography- Organik Fosforlu Đnsektisit (Kaumafos) Mass Spectrometry. Journal of Agricultural Zehirlenmesi. Kafkas Üniversitesi Veteriner and Food Chemistry, 52:5828-5835. Fakültesi Dergisi, 5(2):125-127. Anon, 2007. Analytical Quality Control procedures Ellis, M.D., Baxendale, F.D. 1997. Toxicity of Seven for pesticide residue analysis Monoterpenoids to Tracheal Mites (Acari: (SANCO/2007/3131). Tarsonemidae) and Their Honey Bee (Hymenoptera: Apidae) Hosts When Applied Aydın, L. 2005. Varroa Destructor’un Kontrolünde as Fumigants. Journal of Economic Yeni Stratejiler. Uludag Bee Journal, 5:59-62. Entomology, 90 (5): 1087-1091. Aydın, L., Çakmak, Đ., Çakmak, S.S. 2007. Varroa Erdoğrul, Ö. 2007. Levels of selected pesticides in destructor ile doğal olarak bulasık balarısı honey samples from Kahramanmaraş, kolonilerinde Ecostop (Thymol+Menthol) ve Turkey. Food Control, 18 (2007): 866–871. Perizin (Coumaphos)’in Etkisi. Uludag Bee Journal, 7 (2), 59-62. Ferrer, I. 2005. Multi-residue pesticide analysis in fruits and vegetables by liquid Bacandritsos, N., Granato, A., Budge, G., chromatography–time-of-flight mass Papanastasiou, Roinioti, E., Caldon, M., spectrometry. Journal of Chromatography A, Falcaro, C, Gallina, A., Mutinelli, F. 2010. 1082 (2005): 81–90. Sudden deaths and colony population decline in Grek honey bee colonies. Journal of Fletcher, M., Barnett, L. 2003. Bee pesticide Invertebral Pathology, poisoning incidents in the United Kingdom. Doi:10.1016/j.jip.2010.08.004. Bullet of Insectology, 56: 141–145. Barnett, E.A., Charlton, A.J., Fletcher, M.R. 2007. Giray T., Cakmak I, Aydin L., Kandemir I., Inci A., Incidents of bee poisoning with pesticides in Oskay, D., Doke M.A., Kence M., Kence A. the United Kingdom, 1994-2003. Pest 2007. Preliminary survey results on 2006- Management Science, 63:1051-1057. 2007 colony losses in Turkey, Uludag Bee Journal, 7;101–107. Ceylan, S., Şener, S. 1977. 1966-1975 Yılları Arasında Farmakoloji ve Toksikoloji Giray, T., Kence, M., Oskay, D., Döke, M.A., Kence, A. Kürsüsünde Yapılan Toksikolojik Analizlerin 2010:Scientific Note: Colony Losses Survey Sonuçları Üzerinde Bir nceleme (Evaluation in Turkey and Causes of Bee Deaths. Đ of the results of the toxicological analysis Apidologie, 41:451-453. done in Department of Pharmacology and Goodwin, R.M., Ten-Houten, A., Ten-Houten , A. Toxicology between 1966 and 1975. Ankara 1991. Poisoning of honey bees (Apis Üniversitesi Veteriner Fakültesi mellifera) by sodium fluoroacetate (1080) in Dergisi,24(2):191-200. Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 123 ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE baits. New Zealand Journal of Zoology, Thompson, H.M. 2010. Risk assessment for honey 18(1):45-51. bees and pesticides – recent developments and ‘new Greig-Smith, P.W., Thompson, H.M., Hardy, A.R., Bew, M., Findlay, E., Stevenson, J.H. 1994. Tüze, Ş. 2003. Bal Arısı (Apis mellifera L.) Incidents of poisoning of honeybees (Apis (Hymenoptera: Apıdae)'nda Zararlı Olan mellifera) by agricultural pesticides in Great Varroa jacobsoni Oudemans (Bal Arısı Akarı) Britain 1981–1991. Crop Protection, 13:567– (Acarına:Varroıdae)'ye Karşı Kullanılan 581. Amitraz (Varroaset)’ın Ballardaki Kalıntısının Araştırılması. Ankara Üniversitesi Fen Hardstone, M.C., Scott, J.G. 2010. Is Apis mellifera Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. more sensitive to insecticides than other insects? Pest Management Science, Underwood, R.M., vanEngelsdorp, D. 2007. Colony DOI:10.1002/ps.2001. Collapse Disorder: have we seen this before? Bee Culture, 25: 13-18. Hashimoto, J.H., Ruvolo-Takasusuki, M.C.C., Toledo, V.A.A. 2003. Evaluation of the use of Uygur, Ş.Ö., Girişkin, O. 2008. Bal Arısı Hastalık ve the inhibition esterases activity on Apis Zararlıları, Uludag Bee Journal, 8(4):130-142. mellifera as bioindicators of insecticide thiamethoxam pesticide residues. Socioiology, Ünal, H.H. 2010. Research of honey bee colony 42:693-699. losses and deaths in Marmara region. 4th EurBee Congress Book, p. 64, 7-9th Kolankaya, D., Erkmen, B., Sorkun, K., Kocak, O. September 2010, Ankara, Turkey. 2002. Pesticide Residues in Honeybees and Some. Honeybee Products in Turkey. vanEngelsdorp, D., Evans, J.D., Saegerman, C., Pesticides, 17: 73-84. Mullin, C., Haubruge, E., Nguyen, B.K., Frazier, M., Frazier, J., Cox-Foster, D., Chen, Neumann, P., Carreck, N.L. 2010. Honey bee colony Y., Underwood, R., Tarpy, D.R., Pettis, J.S., losses. Journal of Apicultural Research, 2009. Colony collapse disorder: a descriptive 49(1):1-6. study. PLoS ONE, 3 (8), e6481. Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, vanEngelsdorp, D., Hayes, J.Jr., Underwood, R.M., 2009. Farmakoloji-Toksikoloji Bölümü Pettis J. 2008. A survey of honey bee colony Laboratuarı Raporları. losses in the U.S. Fall 2007 to Spring 2008. PLoS ONE, 3(12):e4071. Portakal, P., Yarsan, E. 2010. Varroa jacobsoni ile Doğal Enfeste Balarısı Kolonilerinde Yavuz, H., Guler, G.O., Aktumsek, A., Cakmak, Koumafos Etken Maddesi Đçeren Farklı Y.S., Ozparlak, H. 2010. Determination of Farmasötik Şekillerin Etkinliği ve Baldaki some organochlorine pesticide residues in Kalıntılarının Araştırılması. Üçüncü Ulusal honeys from Konya, Turkey. Environmental Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Kongre Monitoring and Assessment,168(1-4):277- Kitabı, sayfa 54-55, 29 Eylül-2 Ekim 2010, 283. Kuşadası- Aydın. Rortais, A., Arnold, G., Halm, M.P., Touffet-Briens, F. 2005. Modes of honeybees exposure to EXTENDED ABSTRACT systemic insecticides: Estimated amounts of Goal: There are a lot of factors for honey bee contaminated polen and nectar consumed by losses. The main sources of honey bee lose were different categories of bees. Apidologie, 36: honey bee parasites (Varroa destructor, Acarapis 71–83. woodi), pathogens (Nosema spp and bee viruses), Sak, O., Uçkan, F. 2009. Cypermethrinin Galleria contaminated water, use of antibiotics, pesticides mellonella L. (Lepidoptera: Pyralidae)’nın poisoning from within-hive and environmental Pupla ma ve Geli im Oranlarına Etkisi. sources, nutritional stress and their interactions ş ş Uludag Bee Journal, 9 (3): 88-96. (Bacandritsos et al., 2010). Pesticides widely use agricultural activities in Turkey, and can be also use beekeeping. There is no Bee Poison Control Centre or central unit to centralise and publish information Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 124 ARI BĐLĐMĐ / BEE SCIENCE on poisoning, and there are limited published papers Ferrer, 2005; Anon, 2007. Pesticides are determined related to pesticides poisoning in honey bee in as qualitative. Turkey. Therefore, the goal of the study was determine of causative agents and discuss of Results and Conclusion: From insecticides (15), suspected poisonings with pesticides in Turkey. carbamat group including carbaryl (6); organophosphate group (5), including diazinon (2), Materials and Method: The bee poisoning incidents disulfoton (1), fenthion (1) and chlorpyrifos (1); were seen in Istanbul, Tekirdag, Bilecik, organochlorine group (2), including endosulfon (1) Afyonkarahisar and Samsun cities between 2006 and endrin (1); pyrethroid insecticides (2), including and 2010. Pesticides analysis were made in death permethrine (1) and cypermethrine (1) were honey bees, honeycombs, sunflower, some plants determined. In addition, naftalene (6), diquat (1) and and leafs of some trees in 16 honey bee poisoning paraquat (1) from herbicides, malachite green (1) incidents. Analysis of pesticides was made in Pendik from fungicides, gibberellic acid from plant Veterinary Control and Research Institute in Istanbul hormones and thymol (1) were also determined in using gas chromatography (GC) with MS, ECD, the samples. The results were shown in Table 1. NPD and FID detectors, and liquid chromatography Although insecticides is the most prevalent group, (LC) with MS detector and LC-MS-MS system for naftalene is also prevalent in determined pesticides. 110 pesticides. Different methods were used as However, the source of the pesticide in bee analytical method depending on chemical structure poisoning incidents is often uncertain, case histories of pesticides describes by Albero et al., 2004; and determined pesticides of incidents support to pesticides poisonings in honey bee ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Uludağ Arıcılık Dergisi Kasım 2010 / Uludag Bee Journal November 2010, 10 (4): 119-125 125