Uluda~ üniversitesi E~itim Fakaltesi Dergisi Cilt: Xl, Sayı: 1,1996-1997-1998 Anlaşılması Güç Bir Yazar George Meredith Erol BARUT* ÖZET George Meredith Viktorya Dönemi İngiltere 'sinde romancı, şair ve deneme yazarı olarak önemli edebi şahsiyetlerinden biridir. Zengin smıjı konu alan hicvedici romanlar sınıfı yazmıştır. Romanları arasmda "Beaucamp 'm Meslek Hayatı" (Beaucamp's Career) (1876), "Bencil" (The Egoist) (1879) ve "Diana oft he Crossways" (1885) bulunmaktadır. Şiir türünde diğer yapıtları; sone formunda yazılmış "Modern Aşk" (Modern Love) (1862) ve "Yaşama Sevinci Üstüne Şiirler ve lirik Şarkılar " içerir. Ayrıca, "Komedi ve Güldürme Sanatı Üstüne " adlı eleştiri türtın de bir yapıtı vardır. George Meredith, önemi günümtlzde yavaş yavaş daha iyi anlaşılmakta olan yazarlardan biridir. Güç/tl ve yer yer anlaşılması güç bir biçemi vardır. lvferedith insanın iç danyasını büyük bir ustalıkla çözümler. Bu çalışmada onun hakkında bilgi vereceğim. SUMMARY George Meredith (1828 - 1909) is one of the major literary jigures of Victorian Englandasa novelist, poet and essayist. He wrote satirical novels oft he upper classes. His novels inc/ude "Beaucamp's Career" (1876), "The Egoist" (1879) and "Diana of the Crossways" (1885). His poetry includes the long narrative sequence "Modern Love" (1862) and "Poems and Lyrics of the Joy of Earth" (1883). He also has anather work entit/ed "On the idea ofComedy and the Comic Spirit". George Meredith is one of the writers whose importance has been revea/ed in our age. He has a sty/e which is subt/e and difficult to be understood now and then. He has a jlair for analysing inner world ofh uman beings. Now I am going to give an account oft his writer in this study. Yrd. Doç. Dr.: Uludağ Üniversitesi Egitim Fakültesi Ogretim Üyesi 219 GİRİŞ Ondokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde dünyaya gelen George Meredith' in gerek şiir gerekse roman alanında yapıtlan aynı yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkmakla birlikte, bunlar yirminci yüzyılın ilk yansında hak ettiği ilgiyi ve değeri görmemiştir. Ancak. son yıllarda önemi daha iyi aniaşılmaya başlanmıştır. Meredith değişik tepkiler alan bir yazardır. Romana biçim yönünden diğer yazarlardan daha çok şey verdiği ve yenilikçi olduğu için devrinin aydın gençlerinin ilahı idi. Örneğin, çağdaşı Oscar Wilde onun romana felsefeyi getirdiğini söyleyerek, kişilerin sadece yaşarnadığıru, fakat düşüncede de yaşadığını ileri sürer1. Ancak 1920 'lerde Virginia WollfGeorge Mereditlı ' i biçem bağlamında ele alır ve onun sözcükleri veya bir sözü gerçek anlamı dışında kullanmasının kimi zaman okuyucunun kafasını karıştırdığını kiİni zaman da okuyuncuyu tam bir çıkınaza soknığunu ileri sürer; eleştirmen F. R. Leavis ise onun biçemini sıradışı ancak frapan olarak tanımla~. Amerikalı şair Ezra Pound ise daha ileri giderek 'Meredith ancak pis bir kokudur' de~. Hiç kuşkusuz bunlar aşırıya kaçan tepkilerdir. George Meredith öyküye yeni bir çeşmi katan. izienimsel boyut kazandıran bir yazardı r. Bu nedenle de çağımızdaki Vi rginia Woolf, James Joyce veya D. H. Lawrence gibi İngiliz romanında seçkin yeri olan kişiliktir. BİÇEMİ VE FELSEFESi George Meredith' in edebiyat tarihçilerince ihmal edilişinin en önemli nedeni gene kendisidir; romanlarının ilk bölümlerini algılama gücü zayıf okuyucuların fazla oyalanmadan romanlarını bırakmaları için kasıtlı olarak zor tutmuştur. Meredith birçok şeyin okuyucu tarafından çözülmesini bekler, bir yerde okuyucu bu yöne itilir. Ancak bu durum sadece düşünce özürlülerin değil diğerlerinin de onu ihmal eunelerine neden olmuştur. George Meredith sözcüklerle oynamayı sever. Toplumu eleştirirken seçtiği sözcükler gerçek anlamları dışında kullanılnuştır. Meredith sözcükleri sıradan anlarnlarından farklı, eksiltili ve eğlendinci bir şekilde kullanır. Bu konudaki yeteneği tartışılmaz. Bu da kendine özgü zor anlaşılır bir biçemi ortaya çıkarmıştır. Bu özelliği çoğu kez romanların içeriğini karmaşık hale getirir. Hatta kimi zaman onların anlaşılmalarım olanaksızlaştırır. Bu durumu son romanlarında daha net olarak gözlemlemekteyiz. Bunun dışında, genel bir tanım ortaya koymak olası olmamakla birlikte, kimi zaman olayların birbirinin içine girmesi, kimi zaman çok sayıda karakterlerle karşılaşmamız ve kimi zaman da olayların abartılı bir biçimde yansıtılması romanlarını güç anlaşılır duruma getiren öğelerdir. Meredith için roman salt öykü Ellınan. Richard, ·'A Calleetion of Critica! Essays" New York, 1969 2 l'leıcher, Iıuı, '·tvlereditlı Now", London, 1971 3 Kelvin, N. "A Troubled Eden, Nature and Society in the \Vorks of Georte Meredith" Edinborough. 1961 220 ...... anlatmadan çok daha ötedir. Romanlarında ilk bakışta kolayca anlaşılınayan bir ustalık bulunmaktadır. Zaman içinde okuyucular romanların gerisindeki felsefeyi anlarlar. Birbirinin içine girmiş zor anlaşılır bir dilin farkına varırlar : Bu George Meredith'in yazım biçimidir. George Meredith insanın ruhunda bencililc bulunduğuna inanır. Bu tüm bencillik benliğini o denli sarar ki insanı hayvani davranışlara iter. Örneğin, "Bencil" romanında baş kahraman Sir Willoughby Patterne aşırı bencilliği nedeniyle evlilik emellerini gerçekleştiremez. Meredith yaşadığı çağda insanın hayvani doğasım yenmenin kolay olmadığını vurgulamaya çalışır. Duygusallık ve hayvani dürtiller insanın yaşarnını olumsuz etkiler, özlenen bir biçimde veya yazarın tamrnıyla 'sağduyuyla' hareket etmesini önler. Meredith' e göre her ferdin yaşamındaki görevi bencilliğini aşmasıdır. Ancak bu kolay değildir. Meredith'in kendisi de babasının donanınada terzi olduğunu saklayarak, bencilliğin ·bir türünü ortaya koymuştur. Bu durumdan pişmanlık duyduğunu ve kendisini suçladiğını daha sonra açıklamıştır. Yaradılışında var olan bu duygunun tutsağıdır. Durum böyle olunca da kendi bencil arzulan diğer kişilerinki ile bir çatışma içindedir. İnsanlık sevgisini geliştirmek bu mücadeledeki başarıyla doğru orantılıdır. Bencilliği denetim altında tuttuğumuz oranda insanlığa katkıda bulunuruz4. Meredith'in 'Bencil' adını taşıyan romanının başlığının çağrıştırdığı gibi, esas konu bencilliktir. Gelecek yaşama inanmayan George Meredith, yaşamdaki sonıniann yaşarken bulunması gerektiğine inanır. Meredith'e göre yaşamak değer vermek ve olaylara serin kanlı ve yansız yaklaşmaktır. Bu bağlamda insanların zayıflıklan olmakla birlikte Meredith bu konuda son derece iyimserdir. İnsan yeryüzünün büyük rizikosudur. Ancak, kan beyin ve ruh, üçü bir araya gelirse gerçek mutluluk elde, edilir. Yaşam tüm acılarına, üzüntü ve düş kırıklığına karşın dolu dolu yaşanmalı. Genellikle şürlerinde karşılaştığımız bu felsefede stoizm açık seçik gözükür. Meredith birbirlerine artık sevgisi kalmayan bir kan kocanın sıkı ntılarını dile getiren alışılmışın dışında ve kendi evliliğinin gerginliğini dramatize eden 'Modern Love' başlıklı bir dizi sone yazmıştır. Yazar, 1849'da ünlü romancı Thomas Love Peacock'un kızıyla evlendi, bir oğlu oldu. Ancak Meredith' in karısı bir ressama kaçtı ve üç yıl sonra ölümü Meredith' i derinden etkiledi. 'Modern Love'da da yaşamımn bu kötü izlerini dile getirir. Bu yapıtta trajedi ile sonuçlanan mutsuz bir evliliğin seyir defterini görmekteyiz. Yapıtlarında istemleriyle en uygar kişiler de bile bulunan hayvani arzuların çatışması irdelenmektedir. Çoğu kez bu çatışma güldürü ağırlıklı, ustaca seçilmiş sözcüklerle ifade edilir. İnsanların tutkulan tüm çarpıklıklan ile gözler önüne serilir. Bu davranışlar insanı kimi zaman komik duruma düşürür. George Meredith' in komediye bakışı da burada başlar. İnsanın vücudu, aklı ve herşeyden öte gönlü özlem duyulan yaşam biçiminde kişiye ihanet eder, başkaldmr. Duygusallığın neden olduğu aşırı, samimi olmayan duygular sonucunda insanın kalbi güvenilmezdir. Bu yaklaşımıyla Meredith'e ondokuzuncu yüzyıl Richardson' ı denilınekte, ancak Richardson'dan daha ince bir zekaya sahip olduğu da 4 Yarl<:er, Patrick. 'Meredith, Hardy and Gissing' in '"The Victorians' ed. Arthur Pollard, london, 1970 221 vurgulanmaktadır. Bu filozofik yaklaşımla, Meredith 'Richard Feverel', 'Evan Harrington ' ve 'Harry Richmond' başlıklı romalannın üçünde genç bir adamın gelişiminde en biçimlendirici yıliann çözfunlemesini yapar. Duygusallık üzerinde durması sonucunda daha sonraki dönemlerde kadını öykülerinde ana karakter konumuna getirmiştir. Kadınlara karşı yaklaşımı geleneksel Viktorya dönemindekinden farklıdır; kadın kendi kişiliğini acımasız erkeklere karşı korumak, daha akılı olmak durumundadır. Viktorya dönemi düşünce biçimine soğuk bakışının gerisinde de kadına yaklaşımı yatmaktadır. Kadın ve erkek arasındaki çatışmanın farkındadır. 'Rhoda Fleming' (1865), 'Vittoria ' (1867), ve 'Diana of the Crossways' (1885) romanlannda birbirleriyle benzerlikleri olmayan olayiann varlığını görüyoruz. Meredith ' in ilk düzyazıları ' Shagpat'ın Traşı ' (The Shaving of Shagpat) (1856) ve 'Farina' ( 1857)'yı ilk romanı 'Richard Feverel ' ın Ölüm Sınavı' (The Ordeal of richard Feverel) izledi. 'The Shaving of Shagpat' 'Binbir Gece Masallan' ndan esinlenerek yazılmıştır. Bu yapıtta kahraman erkekliğe adım atmak için kendi doğasında bulunan bencilliğini ve kibrini yenmek durumundadır. Aynı zamanda dünyanın yanıltıcı zenginliklerini elinde bulundurarı gaddar hükümdan simgeleyen Shagpat'ı yenmesi beklenir. "Richard Feverel'in Ölüm Sınavı" romanında kahramanın babası Sir Austen Feverel oğlu Richard'ı cinsel yönden cahil yetiştirir. Bunun sonucunda Richard yaşarnı boyıınca ızdırap çeker ve his yaşantısı kalmaz. Burada Meredith sapıantısal bencilliğin portresini çizer. Roman karakterlerin seslerini taklit eden alaycı anlatım tekniğiyle okuyuculan şaşırtmıştır. Meredith en iyi yapıtı olarak lanse ettiği 'Beauchamp's Career' deneyimleri sonucu radikal görüşleri yumuşayan bir politikacıyı anlatır. Bununla birlikte, günümüz clcştirrnenleri genellikle 'The Egoist' (1879) adlı romanın onun şaheseri olduğu görüşünde birleşirler. "Diana of the Crossways" (1885) romanı gerici bir toplumda hemcinsleri için özgürlük mücadelesi veren bir kadını anlatır. EN İYİ YAPffi: 'BENCİL' ROMANI George Meredith' in ses getiren bir çok romanı olmakla birlikte hiç kuşku yok ki 'Bencil ' başlıklı romanı yazann tüm özelliklerinin doruk noktasına ulaştığı yapıtıdır. Bu romandaki baş kahraman Sir Willoughby Patteme'de yazann tüm yapıtlannda ortaya koyduğu tipierin özürrün özüdür. Kendini beğenmiş bir toprak sahibi olan Sir Willoughby kendisiyle bağlantısı olan kadınlan kullanma girişiminde bulunıır. Ancak sonunda Clara Middleton bu oyıınu bozar. 'Bencil' romanında tüm olaylann merkezinde Sir Willoughby Patteme bulunur. Romanda olaylar dizisi oldukça yalındır. Patteme anne ve iki teyzesinin aşın sevgisiyle yetişen genç, yakışıklı ve zengin birisidir. Bu özellikleriyle çevresinin ilgi odağıdır. Bu durumun farkında olan Sir Willoughby, yoksul komşusunun akıllı ve güzel kızı, Laetitia Dale/in ona olan tutkusuna ilgisiz kalır. Güzel ancak hoppa Constantia Durham ile nişanlarıır. Constantia Durham bir yüzbaşıya kaçması Latitia Dale'in bir umut yaratsa da, Sir Willoı,ıghby zengin ve 5 Braclı, J. W. 'llıe Coınic Spirit in George Meredith. An Interpretation', New York, 1987 222 eğlenceye düşkün bir doktorun kızı olan Clara Middleton 'a evlenme teklifinde bulunur. Ancak Clara Middleton, Sir Willoughby'nin doymaz istemlerine fazla dayanmaz. Sir Willoughby'nin kendisine takındığı tutumu haksız ve kaba bulur. Sir Willoughby kadın onurunu bilmeyen, kadın haklarını tarumlayan bir tiptir. Ummadığı bir biçimde Clara'dan aldığı tepki üzerine Laetitia'ya yaklaşır. Ne var ki, bu yakınlaşmanın gerisinde de gerçek sevgi bulunmamaktadır. Laetitia da Sir Willoughby'nin çıkar ilişkisini anlayınca, yaşadığı kedi-fare oyununu, Sir Willoughby'i reddederek bozar. 'Bencil' romanında konu basit gözükse de George Meredith ele aldığı kahramanların iç dünyalarını çözünıleyerek ahlak dersi vermektedir. Özellikle kadın karakterieli Meredith' in yaşadığı döncmdeki çoğu romanlarda olduğu gibi salt et ve keıniğin çok ötelerinde bir kimlikte görüyoruz. Laetitia 'nın eriştiği olgunluk kadının bir piyon ya da kukla olmadığını göstermiştir. Kadının da yargılama gücü olduğıınu kanıtlarnıştır. Aynı şekilde Clara Middleton karşılaştığı olayların bilinçli bir şekilde akıl süzgecinden geçirerek değerlendirmiştir. Sir Willoughby ise bencil duygularıyla romana adını vermiş ve bencil duyguların sorgulanmasına aracı olmuştur. Meredith Sir Willoughby'nin saplantılarının mercek altına yatırmıştır. Bu yönüyle Sigmund Freud, Meredith' i tüm İngiliz romancıların belki de en güçlü psikoloğu olarak ilan etrniştir6. 'Bencil ' romanında Meredith tüm gücünü diyaloglara verir. Romancı, betimlemeleri en aza indirerek ve mümkün olduğu kadar çok diyalog kullanarak dramaya yaklaşır. 'Bencil ' bir oyunda olması gereken sayıda diyalog içerir7. Bu romanda Restorasyon dönemi güldürüsünü görmekteyiz. Kayınpediri ünlü yazar Thomas Love Peacock (1785-1866) ona eğlendinci diyaloğu nasıl kullanacağını öğretrnişti. REFERENCES ı. BRACH, J. W. 'The Cornic Spirit in George Meredith. An Interpretatioıı', New York, 1987. 2. ELLMAN, Richard, "A Collection ofCritical Essays" New York, 1969. 3. FLETCHER, Ian, "Meredith Now", London, 1971. 4. GILBERT, Phelps "An Introduction to 50 British Novels 1600-1900" Pan Literature Guides", London, 1979. 5. KELVIN, N. ' A Troubled Eden, Nature and Society in the Works of George Meredith, Edinborough, 1961 6. LINDSAY, Jack. 'George Meredith, His Life and Work ' 1976. 7. Y ARKER, Patrick. 'Meredith, Hardy and Gissing' in 'The Victorians'ed. Arthur Pollard, London, 1970 6 Gilbert, Phelps "An Introduction lo 50 British Novels 1600-1900"" Pan Literature Guides", London, 1979. 7 Lindsay, Jack. 'George Meredith, His Life and Work' London, 1976. 223