T.C. 
ULUDA~ ÜNiVERSiTESi 
VETERiNER FAK. DERGiSi 
Sa~: 1,<A~: 12,1993 
Kadavra Yaparnmda ve Korunmasmda 
Yaygın Olarak Kullanalan Tespit Savaları 
.Bahri YILDIZ• lbsaniye IKIZ. . 
Kadavra diseksiyonu hp, veteriner ve diş hekimliği dallarında öğrencilere 
verilecek gerekli anatomik bilgi ve bu alanda yapılan çalışmalarda temel teşkil 
etmektedir. Anatorni bilim dalındaki çalışmalann temelini teşkil eden kadavra 
yapımı bu nedenle çok büyük öneme sahiptir1·5_ 
Kadavra yapımı yaklaşık 1750 yılından beri kullanı1maktadır13.4. Bu 
amaçla 1800'lü yıllarda ilk olarak civa klorür kullanılmaya başlanmış, bunu aro-
matik yağlar, tanin ve tuz izlemiştir. Daha sonraki çalışmalarda asfalt da bu 
amaçla kullanılmıştır. Aynı amaçla çinko tuzlarından çinko klorür, çinko fenol-
sülfate kullanımı 1834 yıllarına rastlamaktadır. Hofman tarafından keşfedilen 
formaldehit bu yüzyılın sonuna kadar arterial kadavra yapımında kullanılma­
mışbr. Amerika Birleşik Devletleri'nde 1906 yılında zehirlenme kompli-
kasyonları nedeniyle metalik zehirlerin kullanımını yasaklayan kanun çıkarılınca, 
bu tarihten itibaren formaldehit arterial kadavra yapım sahasına girmiştir1 . Gü-
nümüzde değişik meslek gruplarında yaygın olarak kullanılan formaldehit'inde 
insan saglığı açısından birçok sakıncaları ortaya çıkmışbr. Çeşitli ülkelerde bu sa-
kıncaları gidermek amacıyla çalışma ortamlarındaki formaldehit yoğunluğuna ve 
değişik yoğunluklardaki çalışma sürelerine sınırlamalar getirilmiştir6-11 • Makros-
kopik anatomistlerin bundan çok fazla zarar göreceği aşikardır. Dokuların % 
4'lük formaldehitle tespiti atmosferik formaldehit yoğunluğunun veteriner anato-
• ögr. Gör. Dr.; U.Ü. Vet. Fak., Anatomi Bilim Dalı, Bursa-Türkiye.  
•• Yani. Doç. Dr.,· U.Ü. Tıp Fak., Anatomi Bilim Dalı, Bursa-Türkiye . 
-U9-
mi laboratuvarında 12 ppm.'i bulacağını7 , içersinde 25 kadavra bulunan 
31xl9x2,7  m'lik ve ı saatte ll defa havası değiştirilen anatomi laboratuvarında 
2,5 ppm. yoğunlukta en çok çalışabilecek süreyi 5 saat olarak belirlemiştir8• 
Yukarıda açıklanan özellikler dikkate alındığında kadavra tespit sıvısının 
içeriği ne kadar önemli olduğu ortadadır. Kadavra yapımı amacıyla kullanılan 
değişik tespit sıvılarmın incelenmesi bu nedenle yararlı olacaktır. 
KADAVRA YAPIMINDA KULLANILAN SMLAR 
Pre-injeksiyon sıvısı, arterial kadavra sıvısı ve vücut boşlukları sıvısı olmak 
üzere üç ana başlık altmda toplanmaktadır 14. 
Pre-lnjeksiyon Sıvısı ve Kullanım Amacı 
Vücutta renk değişimi ve morarmalara neden olan kanı uzaklaştırmak ve 
drenaj sağlamak amacıyla kullanılan sıvılardır. Bu amaçla% 2'lik serum fızyolo­
jik3 ve Parmaflow V22 solüsyonları kullanılır. 
Arterial Kadavra Sıvısı ve Kullanım Amacı 
Kadavra muhafazası için kullanılacak esas sıvılardır. 
- Materyalin uzun süre bozulmaksızın saklanmasını sağlarlar. 
- Patogen mikroorganizmaları öldürdüğünden hastalığın yayılmasını en-
gellerler. 
- Vücut enzimlerinin oluşturduğu otolize karşı vücudu korurlar. 
- Vücuttaki bütün kasları tespit ettiğinden büküro ve kıvrım bölgeleri 
normal şeklini korurlar. 
- Vücuda canlı bir görünüm verirler. 
Vücut Boşluklan Sıvısı ve Kullanım Amacı 
İç organların tamamen tespiti için boşluklara verilen sıvılardır. Amacı 
boşluklarda bulunan organların daha iyi tespitini sağlamaktır. Bu amaçla arterial 
kadavra sıvıları kullanılır. 
BAZI ARTERI AL KADAV RA SMLARININ KOMPOZİSYONU 
Sıvıların hazırlanmasında değişik kimyasal maddeler bu amaç için kulla-
nılmaktadır. Bu kompozisyonların hemen hemen tümünde bulunan temel kimya-
sal maddeler formaldemt (% 37), fenol ve gliserindirl-5.12.13. 
-130-
Formaldehit 
Koruyucu amaçla kullanılan ve birçok ülkede kullanımına ilişkin kanunla-
ra sahip bir maddedir. Enjeksiyonlarda kullanılan konsantrasyonu (% 1-10) ara-
sında değişir. 
Formaldehit Kullanımmm Ba§lıca Avantajlan 
- Maliyeti düşüktür. 
- Formalİn şeklinde her yerde bulunması mümkündür. 
- Küf ve mantarlar dışındaki mikroorganizmalar üzerinde yüksek toksi-
sitesi vardır. 
- Otolitik enzimler üzerinde hızlı etkisiyle kokuşmaya karşı çözülmeyen 
bileşikler oluşturur. 
- Normal durumdaki dokuları hızlı şekilde tespit eder. 
- Kokuşmacia şekillenmiş aminlerle birleşerek kokuyu giderme özel-
ligindedir. 
Formaldehit Kullanımmın Dezavantajlan 
- Formaldehit dokuların rengini değiştirerek, kül rengini verir. Buradaki 
etki myoglobiu miktarı ile solüsyondaki formaldehit konsantrasyonuna 
bağlıdır. Nötr veya alkali formaldehit solüsyonu dokularda çok az veya 
hiç renk değişikliği oluşturmamasımn yanında ınikrop öldürücü etkileri 
asit solüsyonlardan daha azdır. 
- Kan damarlarını sertleştirici ve büzücü bir maddedir. 
- Formaldehit zamanla bozulabilir. Bozulma atmosferdeki oksijenle for-
mikaside okside olmasıyla olur. 
2 HCHO + Oı --- 2 HCOOH 
Bu reaksiyon güneş ışığında hızlanmaktadır. Böylece formaldehit ışı~a 
maruz bırakıldığında tedricen asiditesi artacaktır1. 
İnsan sağlı~ açısından bazı sakıncaları vardır6-11. 
Gliserin 
Nüfus edici özelliği nedeniyle, fıkzasyon oluşurken dokuların yumuşak bir 
durumda kalmasını sağlar. 
Fen ol 
Kokuşma yapabilen bakteri ve küflere karşı koruyucu amaçla kullanılır. 
-131-
Arterial Kadavra Yapımmda Kullandan Sıvı Örneklerinin Içe~ ve Mi~rlan 
Spence'in4 önerdi~ kadavra sıvısı Tablo I'd e görüld~ gibidir. 
Tablo: I 
Spence'in Kadavra Sıvısı 
Kadavra Sıvısı Bileşimi Miktarı 
Formaldehit 2 lt. 
Metil alkol 4 lt. 
Gliserin 600ml. 
Fen ol 800 gr. 
Çeşme suyu 3 lt. 
Bu bileşim 64 kg. lık vücut ağırlığı için düzenlenmiştir. 
Tompsett'in3 önerdi~ kadavra sıvısı bileşimi de: 
- % 96 Etil alkol 
- % 40 Formaldehit 
- Sıvı fenol 
Oliserin 
- Çeşme suyu 
şeklinde belirtilen kompozisyondan, kullanım miktarının çalışma böl~esinin 
iklim durumuna, diseksiyon salonu koşullarına göre ayarlanacağını bildir-
mektedir. 
Norville'nin1 önerdi~ formül ise Tablo Il'd e gösterildi~ gibidir. 
Tablo: II 
Norville'nio Kadavra Smsı 
Kadavra Sıvısı Bileşimi Miktarı 
Formaldehit (% 40) 508,032 gr 
Boraks (% 100) 108 gr 
Sodyum nitrat (% 100) 108 gr 
Borik asit (% 100) 57,99 gr 
Gliserin (% 95) 114,307 gr 
Eosin (% 10 0) 14,5 gr 
Sitronel ya() ı (% 10 0) 18,14gr 
1 
Norville'nin açıkladığı bu bileşime su ilave edilerek 2,275 lt.'ye tam~a-
nır. 
-132-
Erskine'in12 tanımladıgı kadavra tespit sıvısı; 
Tablo: III 
Erskioe'in Kadavra Tespit Sıvısı 
Kadavra Sıvısı Bileşimi Miktarı 
B il alkol (% 95) 1 lt 
Formaldehit (% 40) 2,51t 
Gliserin Sit 
Fenol (billur) 500 gr 
Sodyum arsenat 100 gr 
Salisilik asit 175 gr 
Klortimol 25 gr 
Erskine12 eriyiğinin hazırlanması; 
I. ıoo gr. sodyum arsenat, 2 lt. gliserin içinde eritilir; eriyiğin asıtılınası ile 
işlem çabuklaştırılır. 
Il. Eriyik 35-4QOC'ye soğutulmadan önce ı75 gr. salisilik asit ilave edilir. 
III. 500 gr. fenol, ı lt etil alkol içinde eriyik haline getirilir. 
IV. 2 lt. gliserin-sodyum arsenat-salisilik asit, I ve II eriyiği 3 lt. gliserin ve 
2,5 lt. formol ile karıştırılır, müteakiben ı lt'lik etil alkol fenol eriyiği (III) ve 25 
gr. klortimol ilave edilir, karışıma hiç su katılmaz. Eriyiğin daima kullanılmadan 
az önce taze olarak hazırlanması gerektiği bildirilmektedir12. 
Açıklanan bu formülün çok kuvvetli higroskopik (havada nem almaya mü-
sait) ve fungusid özelliklere sahip oldu~nu açıklamışlardır. 
Daha önce açıklanan kadavra sıvılarına ilaveten Kinnamon2 ve arkadaşla­
rının önerdiği bileşim Tablo IV'de gösterildiği şekildedir. 
Tablo: IV 
Kinnamoo'uo Kadavra Tespit Sıvısı 
Kadavra Sıvısı Bileşimi Miktarı 
Fenol 181t. 
Gliserin 23 lt. 
Et ano l 15 1t. 
nmol 200 gr. 
Formali n 9,51t. 
Bu bileşim bidistile su ile ı40 lt'ye tamamlanır. Bu standart injeksiyon sı­
vısından 300 ml/kg kullanılaca~ bildirmiştir. Ekstremileler gibi tespitin zayıf 
-133-
olarak gözlendiği bölgeler için 24-36 saat kadar kadavranın tespit yerinde kalma-
sının gerektiğini söylemektedirler. 
Bu metodun avantajlan: 
- Depolamada soğuk hava sistemine gerek yoktur. 
- Daha uzun süreli saklanmaya izin verir. 
- Dokular normal biçimlerini daha iyi korur. 
- Dehidratasyon daha azdır. 
Bu avantajlarının yanında hiçbir dezavantajının olmadığını bildirmişlerdir. 
Arterial tespitten sonra baş, boyun ve ekstremitelerin Tablo V'de açıkla-
nan nemlendirici solüsyon ile ısiatılmış tülbent ile sarılı plastik poşetlerde ko-
runmalarını önermektedirler. 
Tablo: V 
Kinnamon'un Nemiendinci S1vıs1 
Nemlendirici Sıvının Bileşimi .Miktarı 
Gliserin SOO ml 
Etanol 267ml 
Fen ol 133ml 
1· 
Timol 1,66ml 
Bu bileşim distile su ile 4 lt'ye tamamlanır. 
SONUÇ 
Kadavra hazırlanmasında ,arterial kadavra tespit siVIlarından birinin kulla-
nılması kaçınılmaz zorunluluktur. Bu sıvıyı seçerken solüsyonun ucuz, kolay bu-
lunur olması, uygulama tekniğinin kolay olması, hazırlanan kadavranın ek muha-
faza tedbirlerine en az ihtiyaç göstermesine ve uzun süre bozulmadan kalabilme 
özelliklerini taşımasına dikkat edilmelidir. Bu açıdan değerlendirildiğinde Kinna-
mon2 ve arkadaşlarının arterial tespit sıvısının en ideal olduğu söylenebilir. 
KAYNAKLAR 
1. NOVILLE, C.D.: Textbook of chemistry for Embalmers, Burgess Publis-
hing Co. Minnesota 129-140 (1956). 
2. KINNAMON, K.E., HOLBOROW, G .S., SIMMONDS, R.C., SHERI-
DAN, M.N.: Preparation of veterinary gross anatomy specimens: A met-
hod that allows storage at room temperature for four years. JAV MA, 184 
(6): 704-705 (1984). 
-134-
3. TOMPSETI, D .H .: Anatomical Techniques. E .S. Livingstone Edinburg 
and London, p. 4-9 (1970). 
4. SPENCE, T.F., ZUCKERMAN, S.: Teaching and Display Techniques in 
Anatomy and Zoology. Pergamon Press London, p. 67-249 (1967). 
5. PIECHOCKI, R.: Makroskopische Praparationstechnik Teil I. Lepzig. p. 
12-13 (1961). 
6. ŞENDEMİR, E.: Formaldehit kullanımı ve zararları, U.Ü. Tıp Fak. Dergi-
si, 2: 361-365 (1991). 
7. FROHLICH, K.W., ANDERSEN, L.M., KNUTSEN, A., FLOOD, P.R.: 
Phenoxyethanol as a nontoxic substitute for formaldebyde in long-term 
preservation of human anatomical specimens for dissecti~m and demons-
tration purposes. The Anatomical Record 208: 271-278 (1984). 
8. PERKINS, J .L., KIMBROUGH, J.D.: Formaldebyde exposure ina gross 
anatomy laboratory. Occup. Med. 27 (ll): 813-815 (1985). 
9. TRIEBIG, G., SCHALLER, K.H., BEYER, B., MULLER, J ., VALEN-
TIN, H.: Formaldehyde exposure at various workplaces. Sci. Total Envi-
ron. 79(2): 191-195 (1989). 
10. UBA, G ., PACHOREK, D., BERNSTEIN, J., GARABRANT, D.H., 
BALMES, J.R., WRIGHT, W.E., AMAR, R.B.: Prospective study of res-
piratory effects of formaldehyde among healthy and asthmatic medical stu-
dents. Am. J . Ind. Med. 15(1): 91-101 (1989). 
ll. SIEMIATKOWSKI, M., PLOEN, L., BJORKMAN, N.: Combined perfu-
sion and percolation of embalmed animal bodies for removing formal-
dehyde. Acta. Anat (Basal) 133 (3): 251-254 (1988). 
12. ERSKINE, V.C.A.: Die Ergebnisse von 10 Jahren experimenteller 
Forschung über anatomische Konservierungslösungen zur verhütung der 
Geweb saustrocknung und Pilzinfektion. Anat. Anz. Bd. 109 ( 4): 348-350 
(1960). 
13. STEINMANN, W., EMELING, R., GOEPEL, U.: Die Konsevierung me-
diciniscber und zoologiscber praparate in Phenoxetol. Der Praparator ı, 8-
11 (1975). 
-135-