 30-35  mm T. C. ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR ANABĠLĠM DALI YETĠġKĠNLERDE FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE DÜZEYĠ ĠLE SOSYOEKONOMĠK DURUM ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠNĠN ARAġTIRILMASI Murat DENĠZ (YÜKSEK LĠSANS TEZĠ) Bursa-2011 T. C. ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR ANABĠLĠM DALI YETĠġKĠNLERDE FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE DÜZEYĠ ĠLE SOSYOEKONOMĠK DURUM ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠNĠN ARAġTIRILMASI Murat DENĠZ (YÜKSEK LĠSANS TEZĠ) DanıĢman Yrd. Doç. Dr Nimet HaĢıl KORKMAZ Bursa-2011 ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER.......................................................................................................................... I TÜRKÇE ÖZET.....................................................................................................................III ĠNGĠLĠZCE ÖZET ................................................................................................................ IV GĠRĠġ ......................................................................................................................................... 1 1. FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE..................................................................................................... 3 1.1. Fiziksel Aktivitenin Tanımı ...................................................................................... 3 1.2. Fiziksel Aktivitenin Tipleri ....................................................................................... 3 1.3. Hareketsiz YaĢamın Sonuçları .................................................................................. 5 1.4. Fiziksel Aktivitenin Önemi ....................................................................................... 6 1.5. Fiziksel Aktivite Ve Sağlık ....................................................................................... 7 1.5.1. Fiziksel Aktivite ve Obezite ................................................................................. 9 1.5.2. Fiziksel Aktivite ve Hipertansiyon ..................................................................... 10 1.5.3. Fiziksel Aktivite Ve Kas -Ġskelet Sistemi .......................................................... 10 1.5.4. Fiziksel Aktivite Ve Lipitler ............................................................................... 11 1.5.5. Fiziksel Aktivite ve Kanser ................................................................................ 11 1.5.6. Fiziksel Aktivite ve Ruh Sağlığı ........................................................................ 12 1.5.7. Fiziksel Aktivite ve Solunum ............................................................................. 13 1.5.8. Fiziksel Aktivite ve DolaĢım .............................................................................. 14 1.5.9. Fiziksel Aktivite ve Enerji Tüketimi .................................................................. 15 2. FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE YAPMAYA TEġVĠK EDEN SOSYO- EKONOMĠK FAKTÖRLER ............................................................................................... 17 2.1. Aile ........................................................................................................................... 17 2.2. Kitle ĠletiĢim Araçları .............................................................................................. 17 2.3. Gelir Seviyesi ........................................................................................................... 18 2.4. BoĢ Zaman Faaliyetlerine Ġmkan Verecek Ortamın Varlığı ................................. 18 2.5. Ülke Ekonomisi ....................................................................................................... 18 2.6. Devlet Politikaları .................................................................................................... 18 2.7. Beden Bilincinin GüncelleĢmesi ............................................................................. 18 2.8. Sosyo-Ekonomik Yapı ............................................................................................ 19 I 3. FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE DEĞERLENDĠRME YÖNTEMLERĠ ............................. 20 3.1. Kriter Yöntemleri .................................................................................................... 20 3.1.1. DavranıĢsal gözlem ............................................................................................. 20 3.1.2. Direkt Kalorimetre ............................................................................................... 21 3.1.3. Ġndirekt Kalorimetre ............................................................................................ 21 3.1.4. Çift Katmanlı Su Yöntemi .................................................................................. 21 3.2. Objektif Yöntemler .................................................................................................. 21 3.2.1. Kalp Hızı Monitorizasyonu ................................................................................ 22 3.2.2. Hareket Algılayıcıları .......................................................................................... 22 3.2.3. Pedometreler ........................................................................................................ 22 3.2.4. Akselerometreler ................................................................................................. 23 3.3. Subjektif Yöntemler ................................................................................................ 23 3.3.1. Günlükler ............................................................................................................. 24 3.3.2. Kayıtlar................................................................................................................. 24 3.3.3. Anketler................................................................................................................ 24 3.3.3.1 Hatırlama Anketleri ......................................................................................... 24 3.3.3.2 Retrospektif GeçmiĢ Veriler ........................................................................... 25 3.3.3.3 Evrensel Anketler ............................................................................................ 25 4. GEREÇ VE YÖNTEM ..................................................................................................... 24 5. BULGULAR ....................................................................................................................... 28 6. TARTIġMA VE SONUÇ .................................................................................................. 37 7. EKLER…………………………………………………………………………………50 8. KAYNAKLAR.................................................................................................................... 53 9. TEġEKKÜR……...…..………………………………………………………………...63 10.ÖZGEÇMĠġ ....................................................................................................................... 64 II ÖZET AraĢtırmanın genel amacı; yetiĢkinlerin fiziksel aktivite düzeyleri ile sosyo- ekonomik durumları arasındaki iliĢkiyi ortaya koymaktır. AraĢtırma grubuna, uluslararası fiziksel aktivite anketinin (ĠPAQ) kısa formu uygulandı. Anket, son 7 gün içinde en az 10 dk yapılan FA ile ilgili soruları içermektedir. Deneklere, sosyo-ekonomik durumlarını belirlemek için bilimsel çalıĢmalardan derlenerek geliĢtirilen 13 sorudan oluĢan anket uygulandı. Bu denekler, Bursa ilinde yaĢayan, 20-58 yaĢları arasında, özel ve kamuya ait iĢyerlerinde görev yapan ve rastgele seçilmiĢ (n = 501; 313 erkek 188 kadın) örneklem grubunda bulunan kiĢilerdir. Ġstatistiksel analizlerde, verilerin normal dağîlim uygunluğu Shopiro-Wilk testi ile test edildi ve veriler, normal dağılıma uygun olmadığı için parametrik olmayan istatistiksel testler kullanıldı. Gruplar arası karĢılaĢtırmalarda Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney testi kullanıldı. DeğiĢkenler arasındaki iliĢkiler Pearson korelasyon katsayısı ile analiz edildi. Ġstatistiksel karĢılaĢtırmalar sonucunda α=0,050 alındı. AraĢtırma sonucunda elde edilen bulgulara göre; erkeklerin FA1 (inaktif), kadınların FA2 (minimum aktif) kategorisinde olduğu gözükmektedir. Evli olanların FA1, bekâr olanların FA2 kategorisinde olduğu görülmektedir. Alkol ve sigara kullanan bireylerin FA1, kullanmayan bireylerin ise FA2 kategorisinde olduğu; kiracı olanların FA1 , ev sahibi olanların FA2 kategorisinde olduğu; eĢi çalıĢan bireylerin FA2, eĢi çalıĢmayan bireylerin ise FA1 kategorisinde olduğu; alt gelir grubunun FA1, orta ve üst gelir grubunun ise FA2 kategorisinde olduğu ve ailede çocuk sayısının artması ile FA arasında ters yönde anlamlı bir iliĢki olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Sonuç olarak; sosyo-ekonomik faktörlerin fiziksel aktivite düzeyini etkilemesine rağmen, örneklem grubunun inaktif kategorisinde olduğu belirlenmiĢtir. Anahtar kelimeler: Fiziksel aktivite, yetiĢkin, sosyo-ekonomik durum. III ABSTRACT A RESEARCH ON THE RELATĠONSHĠP BETWEEN THE LEVEL OF PHYSĠCAL ACTĠVĠTY AND SOCĠOECONOMĠC STATUS ĠN ADULTS The main aim of the study is to identify the relationship between physical activity level and socio-economic status of adults. Reduced version of international physical activity questionnaire was given to the participants. The questionnaire contains questions related with PA done within the last seven days and at least for 10 minutes. To determine socio-economic status of the participants a questionnaire formed by surveying scientific researches in the field was used. The sample was comprised of subjects who were randomly selected, aged 20-58, working at state and private sector and living in bursa ( n= 501; 313 male, 188 female) Distribution relevance of the data was tested through Shopiro-Wilk test and since the data was not compatible with normal distributions, nonparametric statistical tests were used. Kruskal-Wallis and Mann-Whitney tests were utilized for inter-group comparisons. Relations among the variables were analyzed by using Pearson correlation coefficient. The significance for Statistical comparisons was found 0,050. According to the findings of the study male subjects seemed to be in PA1 (inactive) and female subjects in PA2 (minimum active) category. It was concluded that married subjects were in PA1, singles in PA2, alcohol consumers and smokers in PA1, non- consumers in PA2, tenants in PA1, landlords in PA2, subjects having working spouses in PA2, having idle spouses in PA1 categories. It was also found that low-income level subjects were in PA1 whereas middle-income level subjects were in PA2 category. Also, a meaningful and reverse relationship was found between PA and number of kids that participants had. In conclusion, it could be stated that the research findings suggested that although socioeconomic factors had an effect on PA level, the sample of the study were found to be in inactive category. Key words: Physical activity, adults, socio-economic level IV GĠRĠġ Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte insanların yapabileceği iĢleri makineler yapmaya baĢlamıĢ, insanların günlük fiziksel hareketleri kısıtlanmıĢtır. Bilgi teknolojilerinin de artmasıyla birlikte fizik gücünden çok beyin gücüne dayanan iĢlerin artması insanların hareket alanlarını azaltmıĢtır. Oysa fiziksel aktivite (FA) sayesinde insanlar; vücudu hastalıklara karĢı koruma, alınan fazla enerjinin doğal bir Ģekilde harcanıp ĢiĢmanlığın önlenmesi, yaĢlanma ve yaĢlanmanın getirdiği organik gerilemenin yavaĢlatılması, solunum ve dolaĢım sistemlerinin üstün kapasiteye ulaĢması ve bu kapasitenin korunması, sinirsel gerginliklerin azaltılması ve koroner damar hastalıklarının getirdikleri ölüm olaylarını önleyici ve koruyucu etkinin arttırılması, kasa bağlı eklem dokularının sağlık ve iĢlerliğinin korunması, sosyal kaynaĢmanın sağlanıp yalnızlıktan kurtulmak ve duruĢ bozukluklarının önlenmesinde etkili olmaktadır. Günümüzde teknolojideki geliĢmelerle birlikte, fiziksel aktivite düzeyinde azalma meydana gelmiĢ ve sağlık sorunlarını da beraberinde getirmiĢtir. Hareket yetersizliği kalp ve damar sisteminin sağlığı açısından olumsuz sonuçlar ortaya çıkardığı inkâr edilemez bir gerçek gibi karĢımızda durmakla birlikte, mesleklerin gerektirdiği bedensel faaliyetlere yönelik aĢırı hareketsiz yaĢantıdan uzak durmak gerekir. BoĢ zamanlarda yapılan fiziksel aktivitenin (FA) faydaları meslek yaĢantımızı da pozitif yönde etkilediği ve yaĢam kalitesini artırdığı düĢünülmektedir. Günümüzde yaĢam kalitesini arttırarak yaĢamak, uzun yaĢamak kadar önemli bir konu haline gelmiĢtir. Sağlıklı yaĢlanmak ve yaĢa bağlı oluĢabilecek sağlık risklerini çeĢitli yöntemlerle en aza indirebilmek için temel etkenler beslenme ve fiziksel aktivitedir. Günümüzde ise bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri azalmıĢ, hareketsiz yaĢam, tüm dünyada giderek artan bir boyuta ulaĢmıĢtır. Hareketsiz yaĢamın neden olduğu bedensel, ruhsal hastalık ve sorunların kaygı verici düzeylerde olduğu otoriteler tarafından kabul edilmektedir. Ġnsanların acı çekmesi, üretkenlik kaybı ve sağlık kaygıları olması nedeniyle de toplumsal maliyet giderek yükselmektedir. Fiziksel aktivite birçok hastalık için hem önleyici, hem de iyileĢtirici etkilere sahiptir (1). Çağımızda yaĢam koĢulları insanları daha az hareket eder duruma getirmektedir. Çoğu kiĢi gün boyu oturarak çalıĢmakta, zamanlarının büyük çoğunu saatlerce televizyon seyrederek ve bilgisayar baĢında geçirmekte ve bu arada yiyecek bir Ģeyler atıĢtırmaktadır. Bireylerin harcadıklarından çok aldıkları enerji, hareketsiz yaĢam sonucu vücut yağ kitlesinde artıĢa ve ĢiĢmanlığa yol açmaktadır. ġiĢmanlık günümüzde çok karĢılaĢılır bir 1 sorun haline gelmiĢtir. Ayrıca koroner kalp hastalıkları, diyabet gibi birçok kronik hastalığın oluĢmasına da zemin hazırlamaktadır. Obezitenin önlenmesinde diyetin yanı sıra egzersizin de olması etkili ve sağlıklı sonuç alınmasında vazgeçilmez kuraldır. Problem Cümlesi Fiziksel aktivite düzeyi ile sosyo-ekonomik durum arasındaki iliĢki var mıdır? Alt Problemler Cinsiyetlere göre fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? Medeni duruma göre fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? Evli olan bireylerin eĢlerinin çalıĢıp çalıĢmama durumuna göre fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? Ev sahibi ve kiracı olma durumu açısından fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? Alkol kullanan ve kullanmayan bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? Sigara kullanan ve kullanmayan bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? Kronik hastalığı olan ve olmayan bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri arasında fak var mıdır? Ekonomik durum açısından alt, orta ve üst gelir grubunun fiziksel aktivite düzeyleri arasında fark var mıdır? YaĢ, boy, kilo, BMĠ (Vücut kitle indeksi), eğitim, çocuk sayısı, hane nüfusu ile fiziksel aktivite arasında iliĢki var mıdır? Ġnsanların fiziksel aktivite düzeylerini sosyo-ekonomik birçok faktörün etkilediği düĢüncesiyle bu araĢtırmanın yapılması düĢünülmüĢtür. Bu araĢtırmayla, yetiĢkinlerin fiziksel aktivite düzeyleri ile sosyoekonomik durumları arasındaki iliĢkiyi değerlendirmek, toplumda çağdaĢ spor bilincinin yerleĢmesine katkıda bulunmak ve bireyleri fiziksel aktiviteye teĢvik edilmeleri amaçlanmaktadır. 2 GENEL BĠLGĠLER 1.1. Fiziksel Aktivitenin Tanımı Ġnsan vücudu sürekli hareket etme ihtiyacındadır ve doğayla mücadele edecek kendini savunabilecek, güç durumlarda ihtiyacını sağlayabilecek bir yapıya sahiptir. Bu yapının doğasında fiziksel aktivitenin önemi büyüktür. Ancak günümüzdeki teknolojik geliĢmeler çocukluk çağından itibaren insanları hareketsizliğe yöneltmekte ve bu durum insan organizmasının yapısına uygun olmayan bir yaĢam tarzına sebep olmaktadır. Fiziksel aktivite, iskelet kaslarının kasılması sonucunda üretilen, bazal düzeyin üzerinde enerji harcamayı gerektiren bedensel hareketler olarak tanımlanmaktadır (1). Bir baĢka tanıma göre, kaslara dinlenme seviyesi üzerinde uygulanan ve enerji harcanmasına sebep olan herhangi bir güç olarak tanımlanabilir (2). Günümüzde teknolojideki geliĢmelerle birlikte, fiziksel aktivitelerde azalma meydana gelmiĢ ve günümüzde fiziksel aktivitenin yapılmamasıyla büyük bir halk sağlığı sorunu ortaya çıkmıĢtır. Hareket azlığının kalp ve damar sisteminin sağlığı açısından olumsuz bir faktör olduğu inkâr edilemez bir gerçek gibi karĢımızda durmakla birlikte, mesleğin gerektirdiği bedensel faaliyetlere yönelik aĢırı iyimserlikten kaçınmak gerekir. Serbest zamanlarda yapılan dayanıklılık alıĢtırmalarının mesleğe bağlı fiziksel aktiviteden daha büyük bir önem taĢıdığı düĢünülmektedir (3). 1.2. Fiziksel Aktivitenin Tipleri Bir kiĢinin veya grubun fiziksel aktivitesi çoğunlukla aktivitenin gerçekleĢtiği ortama göre sınıflandırılır. Yaygın kategoriler, iĢ, ev ve ev çevresi aktiviteler, kiĢi bakımı, boĢ zaman, spor veya ulaĢımı içerir (4). BoĢ zaman aktivitesi, yarıĢ sporları, rekreasyonel aktiviteler (bisiklete binme, dağa tırmanma vb.) ve egzersiz eğitimi gibi daha alt kategorilere de ayrılabilir (5). Fiziksel aktivite terimi, sıklıkla egzersiz (veya egzersiz eğitimi), fiziksel uygunluk ve sağlık terimleri ile karıĢmaktadır (6, 7). Egzersiz (veya egzersiz eğitimi): Egzersiz ve fiziksel aktivite geçmiĢte birbirinin yerine kullanılmaktaydı. Son zamanlarda, egzersiz fiziksel aktivitenin alt kategorisi olarak tanımlanmaktadır. Egzersiz, fiziksel uygunluğun bir veya daha fazla komponentinin korunmasını veya geliĢtirilmesini amaçlayan planlanmıĢ ve tekrarlı fiziksel aktivitedir (7, 8, 9). Spor: Spor tanımlaması farklıdır. Kuzey Amerika’da sadece yarıĢmayı içerir, 3 Avrupa da bunun dıĢında yürüyüĢ ve dağcılık gibi rekreasyonel aktiviteleri de içerir. Sporların bazı formları -balık tutma ve motor yarıĢları gibi- büyük miktarda fiziksel aktivite içermez, buz hokeyi ve beysbol gibi diğer formları ise, gönüllü aktiviteden çok bir iĢ haline gelebilir. YarıĢma, baĢarılı olanlar için bir tür motivasyon ve onurdur. Ancak hem kardiyovasküler hem de kas iskelet yaralanma riskini artırır (10). Fiziksel uygunluk: Fiziksel uygunluk birçok yolla tanımlanmaktadır. Fiziksel uygunluğu tanımlamada kabul edilen genel yaklaĢım, canlı ve enerjik bir Ģekilde yapılmasıdır. Fiziksel uygunluk fiziksel aktivitenin performansını artıran bir nitelikler toplamı olarak düĢünülebilir. Fiziksel uygunluğun iyi olabilmesi için aĢırı yorgunluk olmadan yeterli enerjiyi oluĢturarak ve beklenmedik acil durumlarla baĢa çıkarak yapabilmek gerekmektedir. Fiziksel uygunluk, kardiyorespiratuar uygunluk, iskelet kası enduransı, kuvveti, gücü, hızı, esnekliği, yeterliliği, dengesi, reaksiyon zamanı ve vücut kompozisyonunu içerir. Bu özellikler sağlıkla ilgili fiziksel uygunluk ve performansla ilgili fiziksel uygunluk kavramları ayrı ayrı ele alındığı zaman daha anlamlı olur. Sağlıkla ilgili uygunluğun kardiyorespiratuar uygunluğu, kas kuvvetini ve onduransını, vücut kompozisyonunu ve esnekliği içerdiği bilinmektedir (7, 11, 12). Sağlık: Günümüzde en çok kabul görmüĢ olan sağlık tanımı, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yapılan tanımdır. WHO’ ya göre sağlık sadece hastalığın bulunmaması değil bedensel ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Hastalık ise sağlıkla ilgili bir düzensizlik olarak algılanmaktadır (13). Her özelliğin bir pozitif ve negatif yönü vardır. Pozitif yön, sağlık olayları ile baĢa çıkabilmek ve yaĢamdan zevk alma kapasitesi ile ilgilidir. Negatif yön ise morbidite, daha Ģiddetlisi erken ölümle ilgilidir (7). Fiziksel aktivite, uygunluk ve sağlık arasındaki iliĢki modeli ġekil 1’de gösterilmiĢtir. 4 Tablo 1: Fiziksel aktivite, uygunluk ve sağlık arasındaki iliĢkiler modeli (11,110) 1.3. Hareketsiz YaĢamın Sonuçları Günlük yaĢantımıza makinelerin girmesi, evlerde iĢ kolaylaĢtıran aletlerin çoğalması, ulaĢım kolaylıkları, televizyon bilgisayar kullanımının yaygınlaĢması, fiziksel aktiviteyi kısıtlamıĢ, enerji harcamasını azaltmıĢtır. Özellikle yaĢ ilerledikçe fiziksel aktivitenin azalmasına bağlı olarak enerji ihtiyacı daha da azalmaktadır (14) . SanayileĢme ve modern yaĢam tarzının sebep olduğu bedensel hareketsizlik, her yaĢ grubundaki bireyleri olumsuz etkilemektedir (15). Dünya nüfusunun %60’ının yeterli fiziksel aktivitede bulunmadığı düĢünülmekte ve özellikle geliĢmekte olan ülkelerdeki yetiĢkinlerin yaĢamlarının daha hareketsiz olduğu bilinmektedir. Ġnsanlar için çocukluk ve genç eriĢkinlik dönemi kiĢilere fiziksel aktivite alıĢkanlığının kazandırılması ve yaĢam boyu devam ettirilmesi için en uygun dönemdir. Genç yaĢta edinilen hareketsiz bir yaĢam alıĢkanlığı ve yerleĢmiĢ olan kötü beslenme alıĢkanlıklarını daha sonraki dönemlerde değiĢtirmek çok zordur. Ġnsan yapısı açık bir Ģekilde fiziksel aktivite için tasarlanmıĢtır. Geçen 20 yılda, geniĢ topluluklar üzerinde yapılan ve diğer deneysel çalıĢmalarda bulunduğu gibi hareketsizliğin hastalık ve erken ölüme neden olduğu kanıtlanmıĢtır (16). 5 Sedanter, (hareketsiz) bir yaĢam tarzı ciddî anlamda birtakım sağlık problemlerini de beraberinde getirmektedir. Özellikle orta yaĢ ve üzeri dönemlerde yüksek tansiyon, obezite, kassal zayıflık, postürel bozukluk, diyabet ve koroner arter risk faktörlerinin artması, göğüs kafesi esnekliği ve solunum kapasitesinde kayıplar, karın kaslarının zayıflaması ile sindirim ve boĢaltım güçlükleri, duruĢ bozukluğu, tüm kaslarda kuvvet, esneklik, dayanıklılık gibi temel motorik özelliklerde iĢlev kaybı ve kolay sakatlanma, kemik mineral yoğunluğunda kayıplar, eklem kireçlenmesi ve iĢlev kaybı, kan Ģekeri ve kan lipit düzeylerinin artması, gıdalar ile alınan enerjinin harcanamaması nedeni ile ĢiĢmanlık ve Ģekilsizlik yanında, ĢiĢmanlığın getirdiği bedensel ve ruhsal sorunlar uzun süreli hareketsiz yaĢamın organizmadaki olumsuz etkileridir (15). Özellikle orta yaĢ ve sonrası kabul edilebilir düzeyde fiziksel aktivite yapan bireylerde erken ölümlerin ve ciddi hastalıkların önlemesinde aktivitenin iki kat daha etkili olduğu gösterilmiĢtir. Kalp hastalıklarının önlenmesi için, dördüncü temel risk faktörü olarak, kabul edilen hareketsizliğin ortadan kaldırılmasının yüksek tansiyon, yağ metabolizması bozukluklarının ve sigara içmenin engellenmesiyle eĢit yarar sağladığı bilinmektedir. Hastalık ve ölümler sadece kiĢileri ve ailelerini etkilememekte, aynı zamanda iĢ kaybı ve sağlık kaygıları nedeniyle yüksek ekonomik maliyetlere neden olmaktadır. Hareketsizlik nedeniyle ABD’de kalp hastalıkları riskinin %18 arttığı, bunun da yaklaĢık 24 milyar dolar, kolon kanseri riskinin %22 arttığı bunun da yaklaĢık 2 milyar dolar maliyete neden olduğu değerlendirmesi yapılmaktadır. Aktif insanlar için, ortalama sağlık maliyeti hareketsiz bireylere kıyasla %30 daha düĢük olduğu hesaplanmaktadır. Ġngiltere’de nüfusun yaklaĢık olarak %20’sinde görülen ve en azından kısmen hareketsizliğin bir sonucu olan obezitenin 500 milyon dolar maliyeti olduğu düĢünülmektedir (16). 1.4. Fiziksel Aktivitenin Önemi Sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite yaparak kiĢi, fiziksel sağlığının yanında olumlu bir ruhsal yapı ve yaĢama iyimser bakabilme gücü kazanabilir. Çünkü bedensel ve ruhsal yapı arasında karĢılıklı etkileĢim bulunmaktadır (17). Son yıllarda sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivitenin bazı hastalıklara karĢı korunmanın ve karĢı koyabilmede önemli olacağı bilimsel çalıĢmalar sonucu saptanmıĢtır. Sağlıklı beslenme ve düzenli yapılan egzersizler geliĢmiĢ ülkelerde en önemli konular arasında bulunmaktadır. Avrupa ülkelerinde sağlıklı beslenme ve spor yapmaya yönelik 6 kampanyalar yoğun biçimde sürdürülmektedir (18). Genç yaĢlarda kemikler üzerinde baskı yapan aktivitelerin yapılması (tenis, koĢma, futbol, yüzme, vb.) kemiklerin güçlenmesine yardımcı olmaktadır. Düzenli spor yapan insanların yaĢam sürelerinin uzadığı ve sağlık açısından birçok yararları olduğu ayrıca sosyalleĢmenin de önemi bilimsel olarak saptanmıĢtır (19). A.B.D öğrenciler üzerinde yapılan araĢtırmada 12 dakikalık Cooper testinden geçirilmiĢ koĢa bildikleri mesafelere göre gruplandırılmıĢ ve dereceleri en iyi olan gruptaki çocukların okul derslerinde de baĢarılı oldukları saptanmıĢtır (19). Boıleau ve arkadaĢlarının‘nin altı yıl süren araĢtırmalarında, derslerindeki baĢarının sporla doğrudan bağlantılı olduğunu ispatlamıĢtır, (haftada 5 saat spor yapan çocukların derslerinde spor yapmayan çocuklara oranla önemli Ģekilde baĢarılı oldukları görülmüĢtür). Sporun bu olumlu katkısının beyne daha fazla kan gitmesiyle bağlantılı olduğu sanılmaktadır (20). Spor yapma alıĢkanlığının temeli çocukluk çağında atılmaktadır. Spor, geliĢmekte olan çocuklar için yalnız organik sağlık ve geliĢmek için değil iyi bir kiĢilik geliĢimi mental sağlığı için gerekmektedir. Bu gün genellikle sporun çocuğun geliĢiminde her yönde büyük önem taĢıdığına inanılmaktadır. Büyüme ve geliĢme çocukluk çağında meydana geldiğinden, egzersiz çocuklar için özellikle bu yönde önemlidir (21). Düzenli olarak yapılan fiziksel faaliyetler insanın ileriki yaĢantısı için büyük önem taĢımaktadır. Bu nedenle çocuklarınıza haftada en az üç kez 30 dakika egzersiz yapmalarının bile özellikle kemik sağlığı üzerine olumlu etkisi bulunmaktadır (19). 1.5. Fiziksel Aktivite Ve Sağlık Sağlıklı olma ve sağlıklı kalma arzusu, insanoğlunun en temel amaç ve hedeflerinden birisini oluĢturmaktadır (22). Sağlıklı bir yaĢam için egzersiz, insanların günlük hayatının bir bölümü ve yaĢam tarzı olmalıdır. Egzersiz ve fiziksel aktivite daha iyi fiziksel ve zihinsel sağlığa ulaĢmaya yardımcı olur, yaĢam kalitesini artırır ve bu da ömrü uzatır (23). Erken yaĢlarda fiziksel olarak aktif olanların ve sportif faaliyetlere katılanları, yetiĢkinlik döneminde de fiziksel olarak daha aktif bir yaĢam sürdürme olasılıklarının çok daha yüksek olduğu kanıtlanmıĢtır (24). Bilimsel araĢtırmacılar çocukluktan yetiĢkinliğe sağlıklı yaĢam tarzının geliĢmesine yardım etmek ve fiziksel aktivite alıĢkanlığının belirlenmesi ile ilgili çalıĢmaların yapılması konusuna oldukça ilgi göstermektedir (25). Son 40 yıldır sağlığın korunması ve 7 kronik hastalıklardan korunmada fiziksel aktivite alıĢkanlığının önemi birçok araĢtırma ile belirtilmiĢtir (26). Pasif yaĢam tarzı, özellikle televizyon izleme, çocuklar, ergenler ve yetiĢkinlerle yapılan kesitsel çalıĢmalarda obezite ile yakın iliĢkili bulunmuĢtur. Fiziksel aktivite alıĢkanlığı ve özellikle pasif yaĢam ergenlikten yetiĢkinliğe bir yol izlemektedir (27). Yapılan çalıĢmaların sonuçları elektronik ve otomobil çağının progresif olarak çocukların egzersiz alıĢkanlığında gözle görülür bir düĢüĢe neden olduğunu göstermektedir (28). Bu yetiĢkinlikte de aynı Ģekilde devam etmektedir. Düzenli olarak fiziksel aktivite yapan kiĢilerin, aynı yaĢtaki sedanter kiĢilere göre daha yüksek fiziksel iĢ kapasitesi değerlerine sahip oldukları, daha hızlı sinir kas sistemi tepkileri verdikleri gözlenmiĢtir (29). Düzenli ve orta Ģiddetteki fiziksel aktivite ile kronik hastalıkların ve düzensizliklerin oluĢması riski azalmakta ve bağıĢıklık sistemi de bundan olumlu yönde etkilenmektedir (23). Yüksek Ģiddetteki aerobik egzersiz ve egzersiz eğitimi, çeĢitli stres hormonlarının kandaki düzeylerini yükselterek bağıĢıklık sistem fonksiyonlarını baskılayıp enfeksiyonlara yakalanmayı da kolaylaĢtırmaktadır. Bununla birlikte orta Ģiddetteki egzersiz ve egzersiz eğitimi ise, bu hormonların olumsuz etkilerini ortaya çıkarmadan bağıĢıklık sistemini antrene edip geliĢtirerek, enfeksiyonlara yakalanma riskini azaltmaktadır. Bütün bunların yanında yüksek ve orta Ģiddetteki egzersiz tanımlamasındaki ve çeĢitli egzersiz türlerinin etkileri konularındaki belirsizlikler, hala çözüm beklemektedir. Sayılan bu bağıĢıklık sistemi değiĢikliklerinin oluĢmasında etkili mekanizmaların tam olarak anlaĢılabilmesi ve Ģiddetli egzersizi bir meslek olarak yapan profesyonel sporcuların, Ģiddetli egzersizin olumsuz etkilerinden korunmasını sağlayacak faktörlerin bulunabilmesi için, yoğun araĢtırmalara gereksinim vardır (30). Fiziksel olarak aktif olmamak koroner kalp hastalığı, hipertansiyon, hiperlipidemi, obezite ve kas iskelet hastalıkları gibi birçok hastalığa sebep olabilir (31). Türk toplumu, bilinçsiz yaĢam koĢulları, ekonomik sıkıntılar ve sağlıksız beslenme nedeniyle ciddi sağlık problemleri ile karĢı karĢıya kalmaktadır. Bu durumun farkına varan insanlar birtakım çözümler arayarak çeĢitli aktivitelere katılma çabası içine girmektedir. Farklı spor aktivitelerinin yanı sıra fitness salonlarında zayıflama amaçlı aktivitelere katılan insanların, sayıları onlarca olan dans aktiviteleri ile de zayıflama çabasında olduğu göze çarpmaktadır (32). Fiziksel aktivitenin fizyolojik sonuçları enerji harcanması ve kalp solunum fonksiyon düzeylerinin yükseltilmesi Ģeklindedir. Buda birçok hastalığın önlenmesinde önemli rol 8 oynamaktadır (33). Ayrıca düzenli ve orta Ģiddetteki fiziksel aktivite ile kronik hastalık ve düzensizliklerin oluĢması riski azalmakta ve bağıĢıklık sistemi de olumlu yönde etkilenmektedir (34). Sistemli ve programlı bir Ģekilde uygulanan fiziksel etkinliklerin ardından kiĢinin, bedensel birtakım rahatsızlıklarıyla ilgili algılamasının olumlu yönde değiĢmesi ve buna paralel olarak kendisini fiziksel açıdan iyi ve sağlıklı hissetmesi, fiziksel iyilik haline yönelik etkinin iĢaretidir (22). Fiziksel aktivitenin insan sağlığı üzerindeki etkileri Ģu Ģekilde sıralanabilir (17,35):  Uzun ömür  Fiziksel hastalıklarda azalma  Psikolojik ve sosyal iyilik yaĢlılıkta bağımsız bir yaĢam  Bütün ölüm sebeplerini azaltma  Koroner kalp hastalıkları riskini azaltma  Kalp krizi ve kalp krizini takip eden ölüm oranına azaltma.  Felç riskini azaltma  Yüksek kan basıncını düĢürme  Kilo vermeye yardımcı olma  Ġnsilüne bağlı diyabetin düzelmesine yardımcı olma  Kemik yoğunluğunun artmasını sağlama  Orta Ģiddetteki depresyonu azaltma gibi olumlu etkileri bulunmaktadır. 1.5.1. Fiziksel Aktivite ve Obezite Obezite; diyabet, arteriyosklerotik kalp hastalığı, hipertansiyon gibi sağlık sorunlarına neden olan, trigliseridlerin aĢırı miktarda depolandığı bir hastalıktır (33). Obezite yaĢam süresini kısaltan ve yaĢam kalitesini düĢüren ciddi bir sağlık problemidir Fiziksel aktivite düzeyinin düĢmesi ve dolayısıyla da enerji tüketimin azalması beraberinde obeziteyi de getirmektedir (36). Zaman içerisinde vücut enerji çeĢitlemeleri kiĢinin negatif veya pozitif enerji dengesine sahip olup olmadığını gösterir. Enerji dengesi göstergesi üç grupta kategorize edilebilir; enerji alımı, enerji harcanması ve besinlerin parçalanmasını düzenleyen biyolojik faktörlerdir. Bu üç grubun etkilerinin serbest yaĢayan bireylerde ölçülmesi oldukça zordur. Enerji alımı ve harcanması günden güne farklı olmaktadır. Ancak fiziksel aktivite düzeyindeki artıĢ enerji alımında da artıĢa sebep olmaktadır ve bu da düzenli fiziksel aktivitedeki artıĢ, enerji dengesi ve vücut enerji 9 içeriğindeki artıĢa da neden olmaktadır ve bu konu üzerinde yeterli araĢtırma yapılmamıĢ açık bir alandır (37). Son yüzyılda iĢyerinde ve ulaĢımda enerji tüketimi azalması obezite görülme sıklığını arttırmaktadır (38). Bedende fazla yağ miktarı kiloyu arttırır ve fazla kilo da genelde performansı olumsuz yönde etkiler. Yapılan araĢtırmalar beden yağının düĢük hız, dayanıklılık, denge, çeviklik ve sıçrama performansıyla iliĢkili olduğunu göstermiĢtir (39). Düzenli fiziksel aktivitenin obezite tedavisinde kullanımı ile ilgili yapılan çalıĢmalar sonucunda hafif obez ve kilolularda ağır obezlere oranla daha etkili olduğu bulunmuĢtur. Buna ek olarak birçok çalıĢmanın ıĢığı altında düzenli fiziksel aktivite vücut ağırlığının normal düzeyde korunmasında etkili bir davranıĢ biçimidir (37). 1.5.2. Fiziksel Aktivite ve Hipertansiyon Hipertansiyon hem hastalık hem de ölüm nedeni olarak çok yaygın ve önemli bir toplumsal sorundur (40). Tekharf ÇalıĢması'na göre, ülkemizdeki hipertansiyon prevalansı erkeklerde %36,2, kadınlarda %43'tür. Halen 5 milyon erkek ile 6 milyon kadınımızda bulunduğu tahmin edilmektedir (39). Rakamlardan da görüldüğü üzere hipertansiyon önemli bir halk sağlığı problemidir. ArtmıĢ diyastolik ve sistolik kan basıncı, kalp yetmezliği, kroner kalp hastalıkları, kalp krizi, böbrek yetmezliği gibi rahatsızlıkların geliĢiminde risk faktörü oluĢturmaktadır. Obez kiĢilerin hipertansiyon hastası olma ihtimalleri yüksektir. Birçok epidemik çalıĢmalarda fiziksel aktivite alıĢkanlığı ve dinlenik kan basıncı arasında ters orantı bulunmuĢtur. Yapılan çalıĢmalarda düzenli fiziksel aktivitenin diyastolik ve sistolik kan basıncını yaklaĢık olarak 10 mm Hg oranında azalttığı ki sadece fiziksel aktivitenin artırılması kan basıncının normal değerlere indirilmesinde tek baĢına yeterli değildir (37). Daha önce yapılmıĢ çalıĢmaların bulgularına göre %40-%60 maksimum oksijen kullanımını gerektiren Ģiddetteki düzenli dayanıklılık antrenmanların kan basıncının düĢürülmesinde etkilidir (37). Normal tansiyona sahip kiĢilerde düzenli fiziksel aktivite kan basıncı üzerinde aynı etkiyi yaratmaktadır. Ayrıca, kabul edilebilir düzeydeki fiziksel aktivite alıĢkanlığı veya kondisyon, yaĢla birlikte ortaya çıkan kan basıncının yükselmesinin engellenmesinde önemli bir koruyucu yöntem olduğu önerilmektedir (37). 1.5.3. Fiziksel Aktivite Ve Kas -Ġskelet Sistemi Kas-iskelet sağlıyla ilgili dört bileĢenden bahsedilir. Bunlar kas (kütlesi, kuvveti, 10 gücü ve dayanıklılığı), kemik ( kemik mineral yoğunluğu ve içeriği) , eklemler ( hareket miktarı veya esneklik) ve motor becerileridir ( koordinasyon denge, hareket hızı ve çeviklik) Kas- iskelet bileĢenleri yaĢla birlikte büyük bir düĢüĢ göstermektedir. Ancak kas kütlesi, kuvveti, gücü ve dayanıklılığındaki düĢüĢün nedeni sadece yaĢlılık değildir. Fiziksel aktivite alıĢkanlığındaki azalmada buna sebep olmaktadır. Fiziksel aktivite, kas- iskelet sisteminin birçok yapısal bileĢenlerini olumlu yönde etkilemektedir. Fiziksel aktivite; mekanik bel ağrısı, omuz ve boyun ağrısı, osteoporoz ve buna bağlı kırıklar gibi kas- iskelet düzensizliklerinin ertelenmesinde ve önlenmesinde önemli rol oynamaktadır (42) . Egzersizler; daha güçlü kaslar, tendonlar ve bağ dokuları ile daha kalın ve daha yoğun kemik geliĢimini sağlamaktadır. Bu durum fonksiyonel kapasiteyi geliĢtirmekte ve yaĢlı insanların daha bağımsız yaĢamasını sağlamaktadır (16). 1.5.4. Fiziksel Aktivite Ve Lipitler Son zamanlarda düzenli fiziksel aktivitenin kan lipitleri ve lipoproteinlerin etkisini araĢtırmak birçok çalıĢmanın amacı olmuĢtur. Bazı plazma lipitleri ve lipoproteinler birçok bilimsel ve klinik araĢtırmada koroner kalp hastalıkları ve diğer kalp damar hastalıklarının önemli bir göstergesidir. Düzenli fiziksel aktivite, yağ metabolizmasının düzenlenmesinde ve ilaçsız olarak bazı dislipoproteinemiaların tedavisinde yardımcı olabilir (42). Kesitsel karĢılaĢtırmalarda atletler veya aktif bireylerin kendi yaĢıtları ve cinsiyetlerindeki sedenterlere göre plazma lipit ve lipoprotein profillerinin oldukça farklı sedenterlerden daha iyi düzeyde oldukları bulunmuĢtur. Düzenli fiziksel aktivite baĢlangıçta yüksek plazma trigliserit düzeyine sahip bireylerde düĢüĢe neden olmaktadır, ancak normal düzeydeki bireylerde çok az bir etkisi olmaktadır. Düzenli fiziksel aktivite yüksek yoğunlukta lipoprotein kolestrol ( HDL-C) düzeyinde artıĢa neden olurken toplam kolesterolde ve düĢük yoğunlukta lipoprotein kolesterol (LDL-C) düzeyinde azalmaya neden olur. DüĢük plazma trigliseridi, toplam kolesterol, LDL-C düzeyi ve artmıĢ HDL-C düzeyi genellikle koroner kalp hastalıkları riskini azalttığı düĢünülmektedir(42). Yapılan araĢtırmalarda ailelerin fiziksel aktiviteye katılımı ile çocukların aktivite düzeyi orantılı bulunmuĢtur. Aile ne kadar çok fiziksel aktiviteye katılırsa çocuğun aktivite düzeyinin de o kadar yüksek olduğu gözlenmiĢtir (43). 1.5.5. Fiziksel Aktivite ve Kanser Kanser tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de tam ve tedavisi güç ve pahalı bir hastalıktır. Hastalık, kiĢiye, ailesine ve topluma büyük psikolojik, sosyal ve ekonomik yük 11 getirmektedir. Ülkemizde kanser sıklığı ile ilgili tam güvenilir veriler bulunmamakla birlikte, geliĢmekte olan ülkeler için tahmin edilen rakam yüz binde yüz ellinin üzeridir. Yılda yüz binin üzerinde yeni kanser hastasının görüldüğü ve bunlarının yarısının kanser nedeniyle yasanımı yitirdiği tahmin edilmektedir (44) Kanser ölüm nedenlerinin baĢında gelmektedir. BoĢ zamanlarda veya hobi olarak yapılan fiziksel aktiviteler kanser riskini azaltmaktadır. Orta düzey aktivitelere kıyasla yüksek düzey aktivitelerin daha yararlı olduğu görülmektedir. Egzersizin en güçlü koruyu- cu etkisi, %40–50 oranında risk azalmasının sağlandığı kolon veya kolorektal kanserlerdir. Fiziksel aktivite, akciğer kanserinin önlenmesinde sigara ve diğer yaĢam tarzı değiĢiklikle- rinden sonra %40 oranında riskin azalmasını sağlamaktadır. Benzer olarak; göğüs kanseri için de yararlıdır; ancak prostat veya testis kanserinde bu kadar etkili değildir. Egzersizin kanserin tedavisinde daha az önemli olduğu, hastalığın ilerlemesinin egzersiz ile yavaĢlatılabileceği konusunda yetersiz veri olsa da yorgunluk hissinin ve bulantıların azalması gibi yaĢam kalitesi ile ilgili olan faktörlere yararlı olduğu görülmektedir (16). 1.5.6. Fiziksel Aktivite ve Ruh Sağlığı Psikiyatrik bozuklukların yaĢam boyu prevalanslan oldukça yüksektir (Tablo 2). Örneğin majör depresyonun yaygınlığı %3-5 kadardır. YaĢam boyu yaygınlık ise %17’si Kadardır. Bu oranlara göre ülkemizde 1.800.000-3.000.000 majör depresyon olduğunu söyleyebiliriz. Psikiyatrik bozuklukların bireysel ve toplumsal maliyetleri de oldukça fazladır. Bunlar mortalitede artıĢ, fatal kaza olasılığında artıĢ, ikincil hastalıklara bağlı ölümler, intiharlar, iĢ ve üretkenlik kaybı, iĢ ve okul performansında bozulma, madde kötüye kullanımı, aile içi iliĢkilerin bozulması, fiziksel sağlığın bozulması olarak sıralanabilir (45). Tablo 2. Bazı psikiyatrik bozuklukların yaĢam boyu prevalansı (45). Hastalık YaĢam boyu prevalans 12 aylık prevalans (%) (%) Herhangi bir psikiyatrik bozukluk 48,0 29,5 Herhangi bir anksiyete bozukluğu 24,9 17,2 a-yaygın anksiyete bozukluğu 6,1 3,1 b-panik bozukluk 3,5 23 Herhangi bir duygu durum 19,3 11,3 Mboazdudkelu kğuul lanım 26,6 11,03 bozuklu ğu/bağımlılığı 12 Fiziksel aktivite ve sağlık iliĢkisi daha çok koroner kalp hastalıkları, kanser, obezite ve diyabet gibi hastalıklarda ön plana çıkmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü gittikçe daha çok sayıda kiĢiyi etkileyen depresyon ve anksiyete Ģeklindeki ruh hastalıklarının 2020 yılında yaĢam kalitesini tehdit eden en önemli nedenlerinden biri olacağını tahmin etmektedir. Bilimsel çalıĢmalar, fiziksel aktivitenin depresyonu azaltabileceğini göstermektedir. ÇalıĢmaların çoğu, fiziksel aktivite ile kendini iyi hissetme hali ve olumlu duygular; kendi vücut görüntüsü hakkında daha olumlu algılama, kendine fiziksel değer verme ve kiĢinin kendisiyle gurur duyması gibi konularda iyi yönde geliĢmeleri göstermektedir. Ayrıca fiziksel aktivitenin stres durumunu azalttığı, strese direnci geliĢtirdiği, uyku bozuklukları olanlarda ya da olmayanlarda uykunun kalite ve süresini de olumlu yönde etkilediği belirtilmiĢtir (16). 1.5.7. Fiziksel Aktivite ve Solunum Organizmanın kullanacağı oksijeni sağlayan organ akciğerdir. Oksijenin dokulara taĢınması ise kalp dolaĢım sisteminin görevidir. Bu nedenle her iki sistemin fizyolojik durumu, fonksiyonel düzeyi maksimal oksijen kullanımına bağlıdır. Düzenli fiziksel aktiviteyle maksimal oksijen alımı belirgin bir Ģekilde artar (46). Fiziksel egzersizlerde kasların artan oksijen gereksinimini karĢılamak için oksijen ihtiyacına paralel olarak organizmaya giren oksijen miktarı da artar (46, 47). Fiziksel aktivite esnasında ilk birkaç saniye ventilasyonda hızlı bir artıĢ olur. Bu çalıĢan kaslar ve eklem reseptörlerinden kaynaklanan afferent impulslar ile ilgilidir. Ventilasyondaki hızlı artıĢı takiben, submaksimal egzersizde daha yavaĢ birartıĢ dengeli düzeye ulaĢıncaya kadar devam eder. Maksimal egzersizde ise ventilasyonun yavaĢ artıĢı süreklidir, egzersiz sona erinceye kadar devam eder (32). Toparlanma evresinde submaksimal egzersizde eklem reseptörlerinin devreden çıkıĢıyla ventilasyonda ani bir düĢüĢ söz konusudur. Maksimal egzersizde karbondioksit üretimindeki azalmaya bağlı olarak yavaĢ bir düĢüĢ gözlenir (32). Aerobik güç, kullanılabilen maksimal oksijen miktarı olarak tanımlanmaktadır. Egzersiz fizyolojisi literatüründe aerobik güç ile birlikte birçok değiĢik terim aynı anlamda kullanılmaktadır. Kısaca maxVO2 olarak ifade edilir (48). Bol oksijen kullanma akciğerden kalp kaslarına, iskelet kaslarına, beyin hücrelerine bol oksijen gitmesini ve besinlerin tam yanmasını sağlar. MaxVO2 düĢükse akciğerler fazla oksijen kullanmıyor demektir. Beden yeterli oksijen alamaz ise yağları yeteri kadar yakamaz, böylece vücuda giren yağ miktarı harcanandan fazla olduğundan bedende yağ gittikçe artar ve böylece ĢiĢmanlık ve aĢırı 13 ĢiĢmanlık oluĢur. Ayrıca beden enerji kullanırken yeterli oksijen bulamayınca karaciğerde ve iskelet kaslarında bulunan glikojeni kullanır, bunların enerji üretmek için oksijene ihtiyaçları yoktur. Fakat üretecekleri enerji oksijenle olanın % 5’i kadardır ve bu enerji ile beraber glikojen depoları azalarak kas ve kanda laktik asit miktarı artar, buda kiĢiye yorgunluk hissi vererek asidoza sokar (14). Aerobik kapasite; kardiopulmoner sistemin kanı ve oksijeni aktif kaslara dağıtması ve bu kasların maksimum fiziksel iĢ sırasında oksijen ve enerji substratlarını kullanabilmesidir. Fiziksel iĢ sırasında ulaĢılan maksimal oksijen kullanımının ölçülmesi ile aerobik kapasiteye ulaĢılır. MaxVO2; maksimal bir eforu gerektiren egzersiz esnasında tüketilen oksijenin en üst sınırıdır ve boy, vücut yüzey alanı, yağsız kitle ve çeĢitli çap ölçümleri ile iliĢkilidir (49, 50). Fiziksel aktivitenin Ģiddeti arttıkça, ventilasyonun istirahat seviyesine dönmesi için daha uzun süre gerekmektedir. Dinlenik değerlerine dönüĢü; eforun Ģiddeti, efor süresi, bireyin kondisyon düzeyine bağlıdır (47). 1.5.8. Fiziksel Aktivite ve DolaĢım Kalp insan vücudunda kanın sistematik bir Ģekilde dolaĢımını sağlayan bir pompa görevi yapmaktadır. Kalp dinlenik durumda ve maksimum düzeyde kalp atımı kardiorespiratör sistem içinde kas dokularına kan akımını ve uygun basıncı sağlar (51). Kardiovasküler sistemin en önemli görevi, ihtiyacı olan dokulara kanı ve kanla birlikte oksijen ve besin maddelerini göndermek, çalıĢan dokularda meydana gelen metabolizma ürünlerini ve ısıyı dokulardan uzaklaĢtırmaktır (52, 53). Aktivite arttıkça kalp debiside o oranda artar. Kardiak debi = Atım Volümü x dakikada kalp atım sayısı (Q = SV x HR) dır. Dinlenme durumunda normal sağlıklı genç erkeklerde kardiak debi dakikada 5–6 litredir. Kadınlarda bu oran % 10–20 daha azdır. Egzersizin Ģiddetine bağlı olarak 5–7 katı artarak 30–35 litreye kadar yükselebilir. Normalde 70–80 atım/dk olan kalp atım sayısı egzersiz Ģiddetine bağlı olarak artar. Atım volümünde de benzer bir artıĢ söz konusudur (54). Ġstirahat durumunda arter- venöz oksijen farkı % 4–5 kadardır. Yani kas dokusuna 3 3 gelen arteriyel kanın 100 cm ünde 20 ml oksijen, kası terk eden venöz kanın 100 cm ünde 3 ise 15–16 ml oksijen vardır. Maksimal fiziksel aktivite esnasında ise 100 cm kan dokuya 15–17 ml oksijen bırakır hale gelir. Egzersiz esnasında bir yandan kalbin dakika volümündeki artıĢ diğer yandan da arter- venöz oksijen farkının yükselmesi sonucu kasa bırakılan fazla oksijenle kasın gereksinimleri karĢılanmıĢ olur (51). 14 Düzenli fiziksel aktivite yapmanın en önemli etkisi MaxVO2 deki artmadır. MaxVO2 deki artma birinci planda pompa olarak kalp performansındaki artmanın, ikinci planda kan dağılımındaki etkinliğin ve kasın oksijen kullanımındaki etkinliğinin bir sonucudur (52). Sedanterlerde 40–45 ml/kg/dk iken dayanıklılık sporu yapan bireylerde 75–80 ml/kg/dk’ ya çıkabilir. 1.5.9. Fiziksel Aktivite ve Enerji Tüketimi Bugün bilim adamları gerek günlük aktivite, gerekse sportif aktivite anında insanın ne kadar enerji tükettiğini bilimsel çalıĢmalarla ortaya koymuĢtur (55, 56). Enerji tüketimi deyimi fiziksel aktivite ya da egzersiz ile eĢ anlamlı değildir. Daha az yoğun dayanıklılık aktivitesi ile kısa ama canlı egzersiz de aynı enerji miktarı harcanabilir ancak ikisinin fizyolojik ve sağlık etkileri farklı olabilir (57). Besin maddelerinin hücrelerde parçalanması, enerjinin açığa çıkması ve vücudumuzda yararlı bileĢikler haline gelmesine yol açan kimyasal olayların tümüne metabolizma denir. Metabolizmanın kullanımı beden ağırlığı için diğer bir doğru yaklaĢımdır. Bu metabolizma kilojoulde harcanan enerjinin oranını belirtir. Dinlenik enerji tüketiminin tahmininde (bazal olamayan) beden ağırlığının her kg baĢına 4,2 kgjoul (1 kcal) değeri, beden ağırlığının her kilogram verimli 3,5 ml oksijen veya her dakikası bir çok durumda makul sonuçlar verir (57). Fiziksel aktivite esnasında tüketilen oksijen miktarını ifade etmek içi Metabolic Equivalent (metabolik eĢitlik)’ ın kısaltılmıĢı olan MET terimi kullanılır. 1 MET dinlenik iken kilogram baĢına bir dakikada tüketilen yaklaĢık 3,5 ml oksijeni ifade eder (1). Aktiviteden kaynaklanan enerji tüketim miktarının istirahat sırasındaki enerji tüketimine olan oranına MET denir. Aktivitelerin Ģiddetleri sınıflandırılırken genellikle MET değerleri kullanılır (5). Amerikan Spor Tıbbı Koleji (ACSM) 1995 yılında Ģu Ģekilde bir sınıflandırma yapmıĢtır (8).  3 MET hafif Ģiddetli aktivite,  3–6 MET orta Ģiddetli aktivite,  6 MET yüksek Ģiddetli aktivite. Enerji üretmek ve tüketmek canlılığı sağlayan bir özelliktir. Birimi kalori olan enerji ise, bilim dilinde bir iĢ yapabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır (58). Enerji üç yolla harcanır. Belli bir miktarı, solunum ve dolaĢım fonksiyonları için istemsiz kas kasılması ve beden ısısını sürdürmesi için dinlenmede gereklidir. Enerjinin bir kısmı yiyecekleri özümleme ve sindirmek için gereklidir. Bu ikisi toplam enerji 15 tüketiminin küçük bir bölümünü açıklar. Enerji tüketiminde bireyler arasındaki en önemli farklılaĢma yapılan kassal aktivitelerdir. Bu aktivitelerin kaynaklarını kiĢinin günlük iĢi, boĢ zaman uğraĢısı ve iĢ yerine veya gideceği yere ulaĢımıdır (57). Enerji, besinlerle alınmıĢ ve depolanmıĢ olan maddelerin potansiyel enerjilerin kimyasal reaksiyonlarla mekanik enerjiye dönüĢtürülmesine denir (59). Fiziksel aktiviteler için özellikle üç metabolik sistem önemlidir.  Fosfojen  Glikojen- Laktik asit  Aerobik sistem Besin maddelerinin parçalanmasıyla oluĢan enerji, direk olarak mekanik enerjiye dönüĢtürülmez. Bu enerjiyi kasta depo edilen kimyasal bir madde olan adenozin trifosfatın (ATP) yapımında kullanılır. ATP bir adonezin ve üç fosfattan meydana gelmiĢtir (Wilmore ve Costill, 1994). Kas kontraksiyonu için ihtiyaç duyulan acil enerji ATP denilen enerji deposu molekülden sağlanır. ATP’nin parçalanması sonucu kasa gerekli enerji açığa çıkar. Bu olaydan birkaç saniye sonra mevcut bulunan ATP tükenir (60). ATP kimyasal olarak parçalandığında 7–12 kcal enerji açığa çıkar. ATP’ nin parçalanması sonucunda meydana gelen bu enerji, kas hücrelerinin mekanik olarak iĢ yapabilmelerini sağlamaktadır (59). Ġnsanlar kas gücünü ancak birkaç saniye sürdürebilecek, belki de 50 m hız koĢusuna yetecek düzeyde ATP bulunmaktadır. Bu nedenden dolayı fiziksel aktivite sırasında bile ATP’nin sürekli olarak yeniden resentezi gerekmektedir. ATP’nin yeniden resentezi için ADP molekülüne bir fosfat gurubu eklenmesi gerekir. Fosfokreatin (PC) kasta depolu olan yüksek enerji bağı içeren baĢka bir kimyasal bileĢiktir ve ATP gibi parçalandığında önemli miktarda enerji açığa çıkar (61). Ġnsanlar yürümeye baĢladığında enerji ihtiyacı 4 kat, koĢmaya baĢladığında 12 kat artıĢ gösterir. Bu nedenlerle acil enerjiye ihtiyaç duyulur. ATP ve CP kısa sürede ve acil maksimum gücü belirleyen en önemli etkenlerdir (61). Vücudun dinlenme ve egzersiz sırasında ürettiği enerji miktarı çeĢitli metotlarla belirlenmektedir. Ġnsanın enerji harcaması; direk ve endirek olmak üzere iki türdeki ölçüm metodu ile tespit edilmektedir. Direk kalorimetre tekniği, çok hassas ve güvenilir teknik niteliğe sahiptir. Fakat bir insanı içine koyabilecek kadar büyük bir kalorimetre çemberi yapmak oldukça masraflı ve zordur. Egzersiz yapan ve reaksiyonel aktivitelerle uğraĢan kiĢinin egzersiz anında enerji harcamasını ölçmek pratik değildir. Bu durumlarda endirekt metotlar geliĢtirilmiĢ ve yaygın olarak kullanılmaktadır (55,56). 16 2. FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE YAPMAYA TEġVĠK EDEN SOSYO-EKONOMĠK FAKTÖRLER 2.1. Aile Bireylerin beden eğitimi ve spor dünyasını görmesini sağlayan ilk birim ailedir. Ailelerin beden eğitimi ve sporla ilgili olması, çocuğun da aktivitelere katılımında hatta fiziksel aktivitelerin toplumun çoğunluğunca yapılmasında olumlu bir etkendir (62). Çocukların beden eğitimi ve spor aktivitelerine katılımı, büyük ölçüde anne- babalarının konuya olan bakıĢ açısıyla ilgili olduğundan, ailelerin bu konudaki yaklaĢımı, çocuklarının bu aktivitelere katılıp katılmamaları noktasında neredeyse en belirleyici unsurdur. Bazı aileler, beden eğitimi ve sporun çocuk geliĢimi ve sosyalleĢme süreci üzerindeki olumlu etkisinin bilincinde olup çocuklarının bu aktivitelere katılımını desteklerken çoğu aile ise; çocuklarının bu faaliyetlere katılımına sıcak bakmamaktadır (62). Aile, en küçük bir sosyal topluluk olarak, çağdaĢ spor bilincinin oluĢturulmasında toplumsal sorumluluk sahibidir. Bazı ünlü sporcuların çocuklarının da sporcu oldukları öteden beri bilinmektedir. Ailelerin, spor aktivitesi içerisinde olmalarıyla, özellikle babanın çocuklarının ilgisini spora yöneltmesi arasında yüksek bir iliĢki olduğu araĢtırmacıların bulgularıyla da desteklenmektedir. Dolayısıyla, anne ve babanın sporun içine çekilmesiyle çocuklarda daha sağlıklı bir spor bilinci oluĢturmak mümkün olabilir (63). 2.2. Kitle ĠletiĢim Araçları Kitle iletiĢim araçları olarak kabul edilen TV, sinema, tiyatro, basın-yayın gibi kuruluĢların aynı zamanda birer eğitim aracı olduğu kabul edilmekte ve toplumu bu kuruluĢlar yönlendirebilmektedir (64). Kitle haberleĢme araçlarının spor dalları ile ilgili teorik; teknik ve pratik bilgiler kazandırıcı, spor seyircisini yönlendirici, spor alanlarında zaman zaman görülen terör olaylarını giderici rolü olabilir. Ayrıca, okul dıĢı gençliğin, ev hanımlarının beden eğitimine yönlendirilmelerinde bilhassa televizyonun tesiri inkâr edilemez. (65). Kitle iletiĢim araçlarının artan etkinliği ve gücü ile, toplumda spor bilinci oluĢturmak, spor branĢlarını tanıtabilmek, insanları değiĢik ve alternatif spor branĢlarına yöneltmek mümkün olabilmektedir (63). 17 2.3. Gelir Seviyesi Gelir dağılımının adil oluĢu ve harcanabilir gelirin artması, fertlere boĢ zamanın değerlendirilmesi bakımından kaynak ve spor için gerekli harcama imkânı yaratmaktadır. Gelir seviyesinin yüksek olduğu, hem sosyal, hem de ekonomik bakımdan geliĢmiĢ ülkelerde spor, geri kalmıĢ ülkelere nazaran daha yaygındır ve daha ileri bir seviyeyi göstermektedir (63). Fertlerin ve toplumların gelir seviyesi yükseldikçe spora olan ilgisi de o nispette artmaktadır. Gelir seviyesinin yüksek bulunduğu toplumlarda, birçok serbest zaman faaliyeti gibi, spor da daha hızlı bir Ģekilde geliĢme içine girmektedir (66). 2.4. BoĢ Zaman Faaliyetlerine Ġmkân Verecek Ortamın Varlığı BoĢ zaman faaliyetlerinin yapılabilmesi, o ülkenin sosyal ve ekonomik geliĢme seviyesi ile ilgilidir. Teknoloji üretebilen ve devamlı yenileyebilen ülkeler, boĢ zaman faaliyetlerine imkân verecek ortamı yaratarak sporun geliĢmesine katkıda bulunmaktadırlar (65). 2.5. Ülke Ekonomisi Ülke ekonomisinin durumu, spor için ayrılabilecek ekonomik kaynakları sınırlandırabildiği gibi, aynı zamanda artırabilir. Spor için yapılacak yatırımlar insan unsuruna yapılan yatırımlardır. Yatırım hâsıla kat sayısı yüksek olan yatırım olarak spor yatırımlarının düĢünülmesi, beĢeri faktöre dönük oluĢundandır (65). 2.6. Devlet Politikaları Sporun yaygınlaĢması ve teĢvik görmesi için öncelikle devlet tarafından korunması gerekir. Devlet tarafından gerçekleĢtirilen spor eğitimi, spor yatırımları ve bu sahada gerekli yasaların çıkarılması söylenebilir (65). Ülkemizde bireylerin, sağlıklı bir kiĢilik yönünde geliĢmeleri için eğitim sisteminin bütününde insana değer veren, insan iliĢkilerini ve yaratıcılığı geliĢtirecek yönde bir değiĢmeyi sağlarken, bu sistemin bir parçası olan sporda da, hem yaygın spor anlayıĢına, hem de performans sporuna yönelik gerçekçi spor eğitim politikalarına ve hukuki düzenlemelere ihtiyacı vardır (63). 2.7. Beden Bilincinin GüncelleĢmesi Sağlıklı bir beden için eğitim yapmak, ruh disiplini için beden eğitimi yapmak ne kadar önemli olur ise olsun, bedenin gösteriĢ amacıyla terbiye edilmesi oldukça önemli bir çaba, masraf ve tesisi zorunlu kılmaktadır. Hem kadınlarda hem de erkeklerde sporu teĢvik 18 eden bu durum gelecek zamanlarda toplumda refah seviyesinin ve sağlık bilincinin de artmasıyla gündelik hayatta ciddi ölçüde yer alacaktır (63). 2.8. Sosyo-Ekonomik Yapı Sosyal çevrenin taĢıdığı özellikler farklı sportif faaliyetlerin geliĢtirilmesine zemin hazırlamaktadır. Sosyal çevre olarak düĢünebileceğimiz okul, aile, iĢyeri ve insan tarafından iĢlenmiĢ, değerlendirilmiĢ olan fiziki çevre Ģartları, sportif faaliyetin hangi branĢta yoğunlaĢtığına ıĢık tutmaktadır (65). Toplumda çağdaĢ spor bilincinin oluĢturulması, en baĢta sporun topluma yaygınlaĢtırılması ile mümkündür. Bunların baĢında, sosyo-ekonomik faktörler ve bunların iyileĢtirilmesi gelmektedir (63). BoĢ zaman faaliyetlerinin yapılabilmesi, sosyal ve ekonomik geliĢme seviyesi ile ilgilidir. Teknoloji üretebilen ve devamlı yenileyebilen ülkeler boĢ zaman faaliyetlerine imkân verecek ortamı yaratarak sporun geliĢmesine katkıda bulunmaktadırlar (63). Gelir seviyesinin yüksek bulunduğu toplumlarda, birçok boĢ zaman faaliyeti gibi spor da daha hızlı bir geliĢme içine girmektedir. Spor, gelir seviyesinin yüksek olduğu, hem sosyal, hem ekonomik bakımdan geliĢmiĢ ülkelerde, geri kalmıĢ ülkelere nazaran daha yaygındır ve daha ileri bir seviye göstermektedir (65). 19 3. FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE DEĞERLENDĠRME YÖNTEMLERĠ Fiziksel aktiviteyi değerlendirmek için kullanılan ölçüm yöntemleri tablo 3’te özetlenmiĢtir. Tablo 3. Epidemiyolojik çalıĢmalarda kullanılan fiziksel aktivite değerlendirme yöntemleri Kriter Yöntemleri 1 DavranıĢsal gözlem 2 Direkt kalorimetre 3 Ġndirekt kalorimetre 4 Çift katmanlı su yöntemi Objektif Yöntemler 1 Kalp hızı monitorizasyonu 2 Hareket algılayıcıları 3 Pedometre 4 Akselerometre Sübjektif Yöntemler 1 Günlük 2 Kayıt 3 Anketler 3.1. Kriter Yöntemleri 3.1.1. DavranıĢsal gözlem Doğrudan izleme yoludur ve deneyimli bir gözlemci tarafından motor aktivitelerin direk davranıĢsal gözlemidir. Kullanılan en erken değerlendirme yöntemlerinden biridir. Kalori harcaması için genel rehberlerin kullanılması, spesifik aktiviteler ile bağlantılıdır. Kalori çıkıĢını belirleyen bir özet, bazı gözlemlerden sağlanabilir. Bu yaklaĢımın önemli bir alt tipi gereken fiziksel aktivite miktarına dayanan iĢ sınıflandırmasıdır. Bu yaklaĢımlar yoğun iĢ gücü gerektirebilir. Bundan dolayı geniĢ çaplı çalıĢmalarda uygulanması açısından pahalıdır ve çok zaman gerektirmektedir. Çoğunlukla çalıĢmaya katılanlar tarafından kolay kabul edilir. Ayrıca diğer tekniklerin birçoğunun çocuklara uygun olmaması nedeniyle çocuklarda en çok kullanılan yöntemdir (11,67). 20 3.1.2. Direkt Kalorimetre Isı üretimi veya ısı kaybının ölçülmesiyle değerlendirilen enerji harcamasıdır. Diğer yöntemlerle karĢılaĢtırıldığında altın standarttır. Pratik uygulamaya çok uygun olmaması, büyük popülâsyonlarda uygulanamaması, pahalı ve zor bir yöntem olması nedeniyle araĢtırmalarda çok tercih edilmemektedir (68). 3.1.3. Ġndirekt Kalorimetre Isı üretiminin ölçümü veya oksijen ve/veya karbondioksit üretimi ölçülerek bulunan enerji harcamasıdır (68). 3.1.4. Çift Katmanlı Su Yöntemi Önemli bir fizyolojik ölçümdür. Bu yöntem bireylerin laboratuar koĢulları dıĢına, günlük yaĢamlarında ekipman kullanmayı gerektirmeden enerji tüketimini doğru ölçebilen tek yöntemdir. Bu özelliği ile diğer ölçüm yöntemlerinin geçerliliklerinin değerlendirilmesinde altın standardı oluĢturmaktadır (69). Çift katmanlı su yönteminin kullanımı, enerji harcamasını değerlendirmede 2 18 araĢtırmacılara yol göstericidir. Ġki stabil izotop ( H2O ve H2 O) kullanılarak, idrarda bir kaç hafta veya gün devamlı ölçülür (40,41). AraĢtırmacılar karbondioksit üretim hızını-zaman boyunca insanların enerji üretiminin hızındaki yansımayı hesaplayabilir. Vücut ağırlığına göre, çalıĢmaya katılanlar bu izotopların belli bir miktarını içer. Bir kütle spektrometresi idrarda metabolize olmayan izotop miktarını bulmak için kullanılır (11, 70). Bu teknik, az eforla objektif veri sağlamasına rağmen, iki dezavatajı vardır. Bunlar, göreceli olarak yüksek maliyetinin olması ve yapılan aktivitelerin tiplerini ayırdetmedeki yetersizliğidir. Bu tekniğin, indirekt kalorimetre ile karĢılaĢtırıldığı zaman doğru sonuç verdiği kanıtlanmıĢtır (11). 3.2. Objektif Yöntemler Mekanik veya elektronik ölçümler grubu ile ilgilidir. ÇeĢitli aletler kalp hızını monitorize etmede kullanılmaktadır. Sonuçta fiziksel aktivitenin süresi ve Ģiddetini yansıtan fizyolojik özelliklerin devamlı kaydını sağlar. Mekanik veya elektronik cihazlar veya fizyolojik ölçümler boyunca fiziksel aktivitenin doğrudan ölçümü, anketlerin en büyük alternatifidir. Bu tür yaklaĢımlar zayıf hafıza problemini elimine eder. Fakat fiyat yüksekliği nedeniyle kullanımları sınırlıdır. Test yapılan kiĢilerin bu cihazları üstünde taĢımak durumunda olması dezavantajıdır. Sonuç olarak, bu ölçümler son zamanlarda daha 21 geniĢ çalıĢmalarda kullanılmaya baĢlansa bile, temel olarak az sayıda olguda yapılabilir (7). 3.2.1. Kalp Hızı Monitorizasyonu Kalp hızı tipik olarak, fiziksel aktivitenin günlük enerji harcamasını (oksijen tüketimi gibi) belirlemede kullanılmaktadır. Fiziksel aktivitenin bir ölçümü olarak kalp hızının kullanımı umut vericidir. Çünkü geniĢ kas gruplarında yapılan dinamik egzersiz sırasında kalp hızı ve enerji harcaması arasında güçlü bir pozitif iliĢki olduğu bilinmektedir (70). Kalp hızı laboratuar ve saha çalıĢmalarında EKG monitorizasyonu ile karĢılaĢtırıldığında geçerli olduğu bulunmuĢtur. Göreceli olarak düĢük maliyetlidir. Teknolojik geliĢmeler sayesinde kalp hızı kayıt bilgilerini günler veya haftalar boyunca depolayabilir (26, 70). Kalp hızı monitorizasyonunun en önemli dezavantajı ise her kiĢi için kalp hızı-enerji harcaması eğrisinin kalibre edilmesi gereklidir. Diğer limitasyon, istirahatte ve düĢük Ģiddetli fiziksel aktiviteler için kalp hızı ve enerji harcaması arasındaki iliĢki değiĢkendir. Monitörlerin birçoğunun, katılımcı tarafından uzun dönemler takılması gerekir. Fiziksel aktivitenin değerlendirilmesinde, kalp hızının kullanıldığı diğer yaklaĢımlar, günlük aktiviteler sırasındaki kalp hızı değiĢikliklerinin zamanının kaydedilmesi, istirahat kalp hızı ve ortalama günlük kalp hızı arasındaki farklılığın kullanılması ve istirahat kalp hızına göre ayarlanan kalp hızı zaman eğrisinin altında kalan alanın integrasyonunun kullanılmasıdır. Kalp hızı yalnızca fiziksel aktivite seviyesini belirlemek için yeterli olmayabilir. Psikolojik stres veya vücut ısısında değiĢiklikler gibi diğer faktörler, gün boyunca kalp hızını önemli derecede etkiler (7). 3.2.2. Hareket Algılayıcıları Hareketi algılayarak fiziksel aktiviteyi ölçmek için geliĢtirilmiĢtir. Salınımlar tek eksende (vertikal), iki eksende (vertikal ve medio-lateral) veya üç eksende (vertikal, medio-lateral ve antero-posterior) ölçülebilir (11). 3.2.3. Pedometreler Ġlk hareket algılayıcıları olarak adım sayısını hesaplamaktadır. Sonuçta koĢma veya yürüme mesafesini ölçer. Akselerometreye dayalı cihazlara benzer olarak, pedometreler de vücudun vertikal salınımlarını algılar (71,72). Adımların hesaplanması internal uyarıcı bir mekanizma tarafından yapılır. Bu mekanizma, vertikal salınım belli bir eĢik değeri geçtiği 22 zaman bir ‘adım’ı kaydeder. Bu adımlar, ortalama bir insanın ayak uzunluğu pedometreye kaydedildiği zaman mesafeye çevrilir (72). Sonuç olarak, sadece yürüme ve koĢma ile iliĢkili fiziksel aktiviteleri algılayabilir. Bisiklet binme, yüzme, üst ekstremite hareketleri, ağırlık taĢıma veya tırmanma gibi hareketleri doğru olarak kaydedemez. HerĢeye rağmen, yürüme ve koĢmanın fiziksel aktivite paternlerinin büyük bir kısmını oluĢturması nedeniyle, günlük hareketin toplam miktarını belirlemek için pedometre uygulamaları değerli olmaktadır. Ayrıca, pedometreler ‘günde 10000 adım’ gibi sağlık kampanyaları için çok yararlıdır. Bununla beraber, laboratuar veya alan araĢtırmalarında bütün pedometreler yeterli Ģekilde güvenilir değildir (11). Couter ve arkadaĢları (73) 10 pedometrenin geçerliliği ile ilgili bir çalıĢma yapmıĢlardır. Sonuçta, pedometrelerin adımların değerlendirilmesi için en geçerli, mesafeyi değerlendirmede biraz daha az geçerli olduğu ve kilokalorinin değerlendirilmesi için en az geçerli yöntem olduğu gösterilmiĢtir. 3.2.4. Akselerometreler Akselerasyonun yönü ve büyüklüğünü belirlemede piezoelektrik transdüserler ve mikroprossesörler kullanılır. Akselerometre kayıtları ve enerji harcaması arasında doğrusal bir iliĢki vardır. Üç boyutlu akselerometreler bütün hareketleri izlemede yeterlidir. Pedometrede olan (bisiklet binme, yüzme, üst ekstremite hareketleri, ağırlık taĢıma veya tırmanma gibi aktivitelerin doğru algılanamaması) engeller akselerometreler için de geçerlidir (11). Serbest yaĢam koĢullarına uygun olması, uzun zaman kayıt alabilmesi, spesifik bir aktivitenin ölçümü için kullanılabilmesi, hafif olması akselerometrenin avantajlarındandır (72). Anket çalıĢmalarının güvenilirliğinde en sık tercih edilen objektif yöntemlerdendir (74). 3.3. Subjektif Yöntemler Fiziksel aktivite davranıĢların karmaĢık bir yapısıdır. Fiziksel aktivitenin seviyesini sınıflandırmada kiĢilere sorarak yapılan ölçümler epidemiyolojik çalıĢmalarda yaygın olarak değerlendirilir. KiĢinin kendinden bilgi alınarak yapılan teknikler, günlükler, kayıtlar, anketler, retrospektif sayılabilen hikaye çalıĢmaları ve genel raporları içerir. Bu tür yöntemler, geniĢ popülasyonları değerlendirmede pratiktir. Çünkü maliyeti düĢüktür, nispeten uygulaması daha kolaydır ve genel olarak katılımcılar da daha rahat kabul etmektedir. KiĢinin kendisinin rapor ettiği ölçümlerden sağlanan bilgiler, enerji harcamasını belirleyen terimlere çevrilebilir (kilokalori veya kilojoule; metabolik 23 equivalent (MET) vb.). KiĢileri kendi fiziksel aktivite seviyesine göre sınıflandırmak mümkündür (7). 3.3.1. Günlükler Belli bir dönemde (çoğunlukla kısa bir süre) yapılan bütün fiziksel aktivitelerin ayrıntılı olarak incelenmesini sağlar. Günlükten özet bir sonuç çıkarılır: verilen aktivite sırasında harcanan toplam süre ile o aktivite için belirlenen enerji harcaması oranının çarpılması ve bütün aktiviteler boyunca biriken zamanı listelemek. Günlüklerin, indirek kalorimetre ile karĢılaĢtırılınca, günlük enerji harcamasının iyi bir belirleyicisi olduğu bilinmektedir. Çünkü günlükler genel olarak 1-3 güne sınırlı tutulur, ancak uzun dönem fiziksel aktivite paternlerini yansıtmayabilir. Günlüklerin katılımcı tarafından kullanılması yorucudur ve bu dönemde bu yüzden fiziksel aktivite seviyelerinde değiĢimler olabilmektedir (7, 75). 3.3.2. Kayıtlar Günlüklere benzerdir. Fakat bütün aktivitelerden çok spesifik aktivite tiplerinin yapılıp yapılmadığını gösterir. Aktivitenin baĢladığı ve bittiği zaman katılımdan sonra veya günün sonunda kaydedilebilir. Kayıtlar, egzersiz eğitim programına katılım kaydı için yararlı olabilir. Ancak, günlükler gibi, katılımcı için uygun olmayabilir ve kullanımları olguların davranıĢlarını etkileyebilir (7). 3.3.3. Anketler Anket uygulamaları en ucuz, uygulanması en kolay ve büyük populasyon araĢtırmaları için en uygun yöntemlerdir. Son zamanlarda birçok araĢtırmacı anket geliĢtirmiĢtir (76). Bu yöntem maddi açıdan maliyeti düĢük olması ve çok daha fazla deneğe uygulanabilir olmasından dolayı, genellikle tercih edilen bir yöntemdir. Fakat bu yöntem aĢırı tahminler yürütülmesine sebep olabilmektedir (72). Anketler içerdikleri detaya göre global anketler, hatırlama anketleri ve nicel anketler olarak üç bölüme ayrılmaktadır (77). 3.3.3.1 Hatırlama Anketleri DavranıĢı daha az etkiler. Genel olarak günlükler veya kayıtlara göre daha az sorumluluk gerektirir. Buna rağmen, bazı olgular fiziksel aktiviteye son katılımın detaylarını hatırlamada zorluk yaĢarlar (7, 78). Son bir gün, hafta veya aylık süre boyunca yapılan aktivitelerin tipi, frekansı ve süresi 24 sorgulanmaktadır. 10–20 maddeden oluĢmaktadır. KarmaĢık ve doldurulması zor bir ankettir. Fiziksel aktivite değerlendirmesi daha detaylı olarak yapılabilmektedir. Basit puanlama, egzersizleri birimlere ayırarak özetleme, verilerden toplam puana ulaĢma gibi yöntemler bu anketin puanlama sistemini oluĢturmaktadır (77). 3.3.3.2 Retrospektif GeçmiĢ Veriler Fiziksel aktivite hatırlama anketinin en genel formudur. Bir yıla kadar olan zaman aralığının spesifik ayrıntılarını içerir. Eğer zaman aralığı yeterince uzunsa, geçmiĢ veriler yıllık fiziksel aktiviteyi yeterince göstermektedir. Örneğin, Minnesota BoĢ Zaman Fiziksel Aktivite anketi ve Tecumseh anketi önceki yılda yapılan spesifik fiziksel aktivitelerin listesi için katılımın ortalama süresi ve frekansı hakkında bilgi sağlar. Ne yazık ki, sağlanan birçok veri olması nedeniyle cevaplayanın hafızası için ağır bir yüktür. Anketin karmaĢık olması ek bir zorluk yaratır (7). 3.3.3.3 Evrensel Anketler Aktivite düzeyini 1-4 maddelik soruyla ölçen kısa anketlerdir. Bu anketle belirli aktivite tipleri ve fiziksel aktivite paterni hakkında kısıtlı bilgiye ulaĢılabilmekte, sonuçları ile sadece basit fiziksel aktivite sınıflandırması yapılabilmektedir (77). Genel olarak kiĢilere diğer insanlara göre fiziksel aktivitelerini oranlamaları istenir. YaĢ ve cinsiyet gruplarının benzer olması gerekir. Bu uygulamanın kolaylığı, Ģiddetli fiziksel aktivite katılımı göstermede en iyiyi yansıtmaya eğilimli olmasıdır. Zayıflığı ise, bu insanlar farklı fiziksel aktivite profillerine aynı oranı rapor edebilirler (77). Anket yaklaĢımları genel olarak yetiĢkinler, adölesanlar ve yaĢlılara uygulanmaktadır. Buna rağmen, anket yöntemleri çalıĢmalar sırasında spesifik grupların demografik verileri içinde kullanılabilmektedir. Son zamanlarda, bazı araĢtırmacılar yaĢlı insanlar için, adölesanlar veya çocuklar için özel anketler geliĢtirilmektedir (11). Racette ve arkadaĢları (79) obes kadılarda 7 gün tekrar anketi ile ve yaĢlı populasyonda iki fiziksel aktivite anketi (Zutphen fiziksel aktivite anketi ve yaĢlılar için fiizksel aktivite skalası) çift katmanlı su yöntemi ile karĢılaĢtırıldığında geçerli bulunmuĢtur. Bu geçerlilik çalıĢmalarından alınan sonuçlar göstermiĢtir ki, genel anketler bir populasyonun fiziksel aktivite davranıĢlarını belli kategorilere ayırmada geçerli olabilir. Fakat kiĢisel seviyelerdeki enerji harcamasını hesaplamada uygun değildir. Bilgisayar ağları, multimedya araçları ve internet gibi bilgi teknolojisinin geliĢimi fiziksel aktivite çalıĢmaları için elektronik anketleri geliĢtirmeye fırsat vermektedir. 25 GEREÇ VE YÖNTEM Veri toplama araçları YetiĢkinlerde fiziksel aktivite ile sosyo-ekonomik durum arasındaki iliĢkinin araĢtırılması ile ilgili çalıĢmamın amacını gerçekleĢtirmesi için Bursa ilinde demografik ve sosyo-ekonomik açıdan popülâsyonu temsil etmesi için belirlenmiĢ olan Nilüfer ve Yıldırım ilçelerinde belirlenen fiziksek aktivite (FA) anketi ve sosyo-ekonomik anket uygulandı. Farklı meslek gruplarında çalıĢan yetiĢkinlerin FA düzeylerini belirlemek için Uluslar Arası Fiziksel Aktivite Değerlendirme anketi (ĠPAQ)’nin kısa formu kullanıldı (Ek 2). ĠPAQ anketinin geçerlilik ve güvenirlik çalıĢması 1998-1999 yılında 12 ülke ve 14 araĢtırma merkezi tarafından yapılmıĢtır (109,111). Ayrıca Hacettepe üniversitesi spor bilimleri ve teknolojisi yüksek okulu tarafından 2007 yılında ĠPAQ anketinin geçerlilik ve güvenirlilik çalıĢması yapılmıĢtır (110). ĠPAQ kısa formu anketi son 7 gün içersinde FA süresi en az 10 dk olan 7 sorudan ve 4 ayrı bölümden oluĢan soruları içermektedir. Son bir hafta içinde kaç gün fiziksel aktivite yapıldığı ve her bir gün için ne kadar süre ile birinci bölümde, ağır fiziksel aktiviteler (AFA), ikinci bölüm Orta Ģiddette fiziksel aktiviteleri (OFA), üçüncü bölüm yürüme (Y), son bölüm ise günlük olarak oturarak (hareket etmeden ) geçirilen zaman ili ilgilidir. Fakat son bölüm olan, fiziksel aktivite yapmadan günlük harcanan zaman ile ilgili soru yetiĢkinlerin FA düzeylerinin belirlenmesinde analiz çalıĢmaları yapılırken değerlendirmeye alınmamıĢtır. ĠPAQ kısa formu anketi bölümlerinin hesaplanmasında oluĢan toplam harcanan enerji IPAQ scoring protocol (short-forms) verilerine göre hesaplanmıĢtır (109). Tablo 4: MET yöntemine göre FA düzeylerinin belirlenmesi MET sabit MET tipi sayısı dk/günde gün/hf T.MET dk/hf AFA 8 40 4 1280 MET dk/hf OFA 4 30 5 600 MET dk/hf YÜRÜME 3,3 30 5 495 MET dk/hf Toplam MET dk/hf 2375 MET dk/hf MET yöntemine göre FA düzeyi 3 kategoride belirlenmektedir. FA1: Ġnaktif olanlar 0< Toplam MET dk/hf < 600 FA2: Minimum aktif olanlar 600≤ Toplam MET dk/hf <3000 FA3: HEPA aktif 3000≤ Toplam MET dk/hf (109) 26 YetiĢkin bireylerin sosyo-ekonomik durumu belirlemek amacıyla bilimsel olarak yayınlanmıĢ tezlerden derlenerek geliĢtirilmiĢ ve uzman görüĢleri alınarak son hali verilen 13 sorudan oluĢan sosyo-ekonomik düzey belirleme anketi örneklem grubuna görüĢme yöntemi kullanılarak uygulanmıĢtır (Ek 1). Verileri toplanma yöntemi Verilerin toplanması için belirlenen (Nilüfer, Yıldırım) ilçelerinde çeĢitli kurum ve kuruluĢlarda rastgele seçilmiĢ bireylere sırasıyla sosyo-ekonomik anket sonrasında ise fiziksel aktivite anketi görüĢme yöntemi kullanılarak yapılmıĢtır. Anketlerin uygulanması sırasında örneklem grubuna gerekli açıklamalar yapılmıĢtır. Anket uygulamaları en ucuz, uygulanması en kolay ve büyük popülasyon araĢtırmaları için en uygun yöntemlerdir. Son zamanlarda birçok araĢtırmacı anket geliĢtirmiĢtir (76). Bu yöntem maddi açıdan maliyeti düĢük olması ve çok daha fazla deneğe uygulanabilir olmasından dolayı, genellikle tercih edilen bir yöntemdir. Fakat bu yöntem aĢırı tahminler yürütülmesine sebep olabilmektedir (72). Anketler içerdikleri detaya göre dünya çapında anketler, hatırlama anketleri ve nicel anketler olarak üç bölüme ayrılmaktadır (77). Verilerin analizi Ġstatistiksel analizlerde verilerin normal dağîlim uygunluğu Shopiro-Wilk testi ile test edildi ve veriler normal dağılıma uygun olmadığı için parametrik olmayan istatistiksel testler kullanıldı. Ġki grup arasındaki farkın önemi, parametrik test varsayımları yerine gelmediği için Mann-Whitney U testi ile araĢtırıldı. Gruplar arası karĢılaĢtırmalarda Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney testi kullanıldı. DeğiĢkenler arasında iliĢkiler Pearson Korelasyon katsayısı (r) ile analiz edildi. Ġstatistiksel karĢılaĢtırmalar α=0,050 alındı. Bulguların yazımında virgülden sonra bir basamak dikkate alınarak tablolar oluĢturuldu. 27 BULGULAR AraĢtırma grubu AraĢtırma Bursa ilinde 20-58 yaĢları arasında özel ve kamuya ait iĢyerlerinde görev yapan 118 öğretmen, 97 öğrenci, 71 ev hanımı, 23 ofis (masa baĢı) çalıĢanı, 30 emekli, 63 serbest meslek sahibi, 10 sporcu, 17 tekstil, 28 muhasebeci, 20 sağlık çalıĢanı, 24 mühendis üzerinde uygulanmıĢtır. AraĢtırma grubunu n = 501; 313 erkek 188 kadın oluĢturmaktadır. AraĢtırmaya katılanların %55,5’i evli %44,5’i bekârdır. AraĢtırmaya katılanların %30,9’unun eĢi çalıĢıyorken %69,1’inin eĢi çalıĢmıyor. Denekler kendilerini gelir dağılımı bakımından %78’i’si alt grupta %18,2 orta grupta %3,8’i ise üst grupta değerlendirmektedir. AraĢtırmaya grubunun %74,4’ünün ev sahibi iken %22,6’si kiracı. AraĢtırmaya grubunun %22,4’ü alkol kullanıyorken %74,6’si alkol kullanmıyor. Deneklerin %20,8’i sigara kullanıyorken %79,2’si sigara kullanmıyor. AraĢtırma grubunun %83,8’inin herhangi bir kronik hastalığı yok iken %16,2’sinin kronik hastalığına rastlanmıĢtır. Tablo 5: Cinsiyete göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 313 313 313 313 X MET dk/hf 39,2 33,2 498,6 571 ERKEK Med MET dk/hf 0 0 396 476 Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 600 2079 2559 N 188 188 188 188 X MET dk/hf 21,7 49,7 750,9 822,4 KADIN Med MET dk/hf 0 0 693 693 Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 P P<0,05 P>0,05 P<0,05 P<0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 5’e göre cinsiyetler arasındaki FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Erkeklerde medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 476-0-2559 MET dk/hf, kadınlarda ise 28 medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0-2826 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). Tablo 6: Medeni duruma göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 278 278 278 278 X MET dk/hf 21,2 20,8 568,5 610 EVLĠ Med MET dk/hf 0 0 396 456 Min MET dk/hf 0 0 396 456 Max MET dk/hf 720 960 2079 2559 N 223 223 223 223 X MET dk/hf 46,8 62,5 624,1 733,4 BEKÂR Med MET dk/hf 0 0 594 693 Min MET dk/hf 0 0 594 693 Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 P P<0,05 P<0,05 P>0,05 P<0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 6’ya göre medeni durumlar arasındaki FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Evli bireylerde medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 476-0-2559 MET dk/hf olduğu, bekârlarda medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0-2826 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı faklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). 29 Tablo 7: EĢi çalıĢan ve çalıĢmayan bireylerin fiziksel aktivite düzeyinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 155 155 155 155 X MET dk/hf 36,9 49,8 610,8 697,6 EġĠ Med MET dk/hf 0 0 594 693 ÇALIġIYOR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 N 346 346 346 346 X MET dk/hf 22,9 16,2 554,1 693 EġĠ Med MET dk/hf 0 0 396 396 ÇALIġMIYOR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 960 2079 2559 P P<0,05 P<0,05 P>0,05 P<0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 7’ye göre eĢlerin çalıĢıp çalıĢmama durumlarına göre FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. EĢi çalıĢan bireylerde medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0- 2826 MET dk/hf olduğu, eĢi çalıĢmayan bireylerde medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 396-0-2559 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı faklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). 30 Tablo 8: Deneklerin ev sahibi ve kiracı olma durumlarına göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 113 113 113 113 X MET dk/hf 34,3 41,4 547,6 623,4 Med MET dk/hf 0 0 462 495 Min MET dk/hf 0 0 0 0 KĠRACI Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 N 388 388 388 388 X MET dk/hf 26,9 32,5 749,9 809,4 Med MET dk/hf 0 0 693 693 EV Min MET dk/hf 0 0 0 0 SAHĠBĠ Max MET dk/hf 360 960 2079 2559 P P>0,05 P>0,05 P<0,05 P<0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 8’e göre ev sahibi ve kiracı olan bireylerin FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Kiracı olan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 495-0-2826 MET dk/hf olduğu, ev sahibi olan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0-2559 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). 31 Tablo 9: Deneklerin alkol kullanıp kullanmama durumlarına göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 112 112 112 112 X MET dk/hf 37,1 45,7 439,1 522,1 ALKOL Med MET dk/hf 0 0 363 410 KULLANIYOR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 480 960 2079 2079 N 389 389 389 389 X MET dk/hf 31,3 37,6 637,6 706,6 ALKOL Med MET dk/hf 0 0 577,5 605 KULLANMIYOR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 P P>0,05 P>0,05 P<0,05 P<0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 9’a göre alkol kullanan ve kullanmayan bireylerin FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Alkol kullanan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 410-0-2079 MET dk/hf olduğu, alkol kullanmayan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 605-0-2826 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). 32 Tablo 10: Deneklerin sigara kullanıp kullanmama durumlarına göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 104 104 104 104 X MET dk/hf 10 14,4 471,8 496,2 SĠGARA Med MET dk/hf 0 0 396 396 KULLANIYOR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 320 300 2079 2079 N 397 397 397 397 X MET dk/hf 38,5 45,9 625,1 709,6 SĠGARA Med MET dk/hf 0 0 594 693 KULLANMIYOR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 P p<0,05 p<0,05 p<0,05 p<0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 10’a göre sigara kullanan ve kullanmayan bireylerin FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Sigara kullanan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 396-0-2079 MET dk/hf olduğu, sigara kullanmayan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0-2826 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). 33 Tablo 11: Deneklerin kronik hastalığının olup olmama durumlarına göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 420 420 420 420 KRONĠK X MET dk/hf 37,5 38,6 591,2 667,3 HASTALIĞI Med MET dk/hf 0 0 495 594 YOK Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 1200 2079 2586 N 81 81 81 81 KRONĠK X MET dk/hf 7,4 43,7 603,9 655 HASTALIĞI Med MET dk/hf 0 0 693 693 VAR Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 120 1440 1386 2826 P p>0,05 p>0,05 p>0,05 p>0,05 X: Aritmetik ortalama AFA: Ağır fiziksel aktivite Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite Min: En düĢük değer Y: Yürüme Max: En yüksek değer Tablo 11’e göre kronik hastalığı olan ve olmayan bireylerin FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Kronik hastalığı olmayan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 594-0-2586 MET dk/hf olduğu, kronik hastalığı olan bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0-2826 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olmadığı gözükmektedir (p>0,05). 34 Tablo 12: Deneklerin ekonomik (alt, orta, üst gelir grubu) durumlarına göre fiziksel aktivite düzeylerinin belirlenmesi. TOPLAM MET DEĞĠġKENLER AFA OFA Y dk/hf N 391 391 391 391 ALT X MET dk/hf 34,3 35,4 565,5 635,3 GELĠR Med MET dk/hf 0 0 462 495 GRUBU Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 720 1440 2079 2826 N 91 91 91 91 ORTA X MET dk/hf 22,8 37,1 695,9 755 GELĠR Med MET dk/hf 0 0 693 693 GRUBU Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 360 1200 2079 2586 N 19 19 19 19 ÜST X MET dk/hf 44,2 132,6 673,8 850,7 GELĠR Med MET dk/hf 0 0 594 914 GRUBU Min MET dk/hf 0 0 0 0 Max MET dk/hf 240 960 1386 1554 P P<0,05 p<0,05 p<0,05 p<0,05 ĠKĠLĠ P(1-2) P>0,05 P>0,05 P>0,05 ĠKĠLĠ P(1-3) P<0,05 P>0,05 P>0,05 ĠKĠLĠ P(2-3) P<0,05 P>0,05 P<0,05 X: Aritmetik orta lama AFA: Ağır fiziksel aktivite 1-2 Alt ve orta gelir grubu Med: Medyan OFA: Orta fiziksel aktivite 1-3 Alt ve üst gelir grubu Min: En düĢük değer Y : Yürüme 2-3 Orta ve üst gelir grubu Max: En yüksek değer Tablo 12’ye göre sırasıyla alt, orta ve üst gelir grubuna göre bireylerin FA düzeylerini belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak medyan, minimum, maksimum değerlerine sırasıyla bakılmıĢtır. Alt gelir grubuna göre bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 495-0-2826 MET dk/hf olduğu; orta gelir grubuna göre bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 693-0-2586 MET dk/hf olduğu; üst gelir grubuna göre bireylerin medyan, minimum, maksimum değerleri sırasıyla 914-0-1554 MET dk/hf olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir (P<0,05). Alt ve orta gelir grubu arasında anlamlı farklılık olmadığı gözükmektedir (p>0,05). Alt ve üst gelir grubu arasında anlamlı faklılık olmadığı gözükmektedir (p>0,05). Orta ve üst gelir grubu arasında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir (p<0,05). 35 Tablo 13: Deneklerin yaĢ, boy, kilo, BMĠ, eğitim, çocuk sayısı, hane nüfusu ile fiziksel aktivite iliĢkisinin incelenmesi. ÇOCUK HANE DEĞĠġKENLER YAġ BOY KĠLO BMĠ EĞĠTĠM SAYISI NUFUSU r -0,134** 0,149** -0,017 -0,123** 0,108* -0,166** -0,161** AFA p 0,003 0,001 0,712 0,006 0,016 0,001 0,001 r -0,132** 0,045 -0,115** -0,169** 0,103* -0,153** -,030 OFA p 0,003 0,316 0,010 0,001 0,021 0,001 0,530 r -0,070 -0,267** -0,252** -0,121** -0,081 -0,069 -0,026 Y p 0,089 0,001 0,001 0,007 0,069 0,123 0,563 r -0,123** -0,207** -0,259** -0,170** -0,032 -0,127** -0,059 TOPLAM MET dk/hf p 0,006 0,001 0,001 0,001 0,470 0,005 0,189 AFA: Ağır fiziksel aktivite * p<0,05 anlamlılık var OFA: Orta fiziksel aktivite ** p<0,01 anlamlılık var Y: Yürüme Tablo 13’deki değiĢkenlerin fiziksel aktivite ile iliĢkisi belirlemek için Toplam MET’leri temel alınarak sırasıyla bakılmıĢtır. YaĢ ile fiziksel aktivite arasında ters yönde anlamlı bir iliĢki vardır (r=-0,123-p=0,006). Boy ile fiziksel aktivite arasında ters yönde anlamlı bir iliĢki vardır (r=-0,207- p=0,001). Kilo ile fiziksel aktivite arasında ters yönde anlamlı bir iliĢki vardır (r=-0,259-p=0,001). BMĠ ile fiziksel aktivite arasında ters yönde anlamlı bir iliĢki vardır (r=-0,170-p<0,001). Eğitim ile fiziksel aktivite arasında anlamlı bir iliĢki yoktur(r=-0,032-p=0,470). Çocuk sayısı ile fiziksel aktivite arasında ters yönde anlamlı bir iliĢki vardır (r=-0,127-p=0,005). Hane nüfusu ile fiziksel aktivite arsında anlamlı bir iliĢki yoktur (r=-0,059-p=0,189). 36 TARTIġMA VE SONUÇ ÇalıĢmamızdaki temel amaçlardan biri yetiĢkinlerin fiziksel aktivite düzeyleri ile sosyo-ekonomik durumları arasındaki iliĢkinin araĢtırılmasıdır. Ülkemiz yetiĢkinlerinin fiziksel aktivitelerinin ve sosyo-ekonomik durumlarının arasındaki iliĢkiden yola çıkarak hangi değiĢkenlerin FA düzeyini artırdığını hangi değiĢkenlerin azalttığını tespit etmektir. Buna bağlı olarak FA düzeyini nelerin artırabileceği eksiklerin belirlenip nelerin yapılması gerektiği konusunda ilgili birimlerin ufkunu açması açından ve ne gibi önlemler almamız gerektiğini konusunda yardımcı olması amacıyla bu çalıĢma yapılmıĢtır. Fiziksel aktivite ile literatürde çok geniĢ çalıĢmalar yapılmıĢtır. Sallis ve arkadaĢları (80) 1871 lise öğrencisi üzerinde yapmıĢ oldukları araĢtırma sonucunda gençlerin fiziksel aktivitelerde sosyoekonomik statü, etnik konum ve cinsiyetleri arasındaki iliĢkiyi incelemiĢlerdir. AraĢtırmada; erkeklerin fiziksel aktivitelere günlük ortalama 2 saat, kızların ise 1 saatten biraz fazla katıldığını, erkeklerin yüksek Ģiddette fiziksel aktiviteleri kızlara göre %40 oranında daha fazla yaptığını ve bu farkın hem okul içindeki beden eğitimi derslerinde hem de okul dıĢındaki aktivitelerde bulunduğunu, erkeklerin beden eğitimi derslerine, beden eğitimi derslerinde yüksek Ģiddette egzersizlere, hem okul dıĢında hem de okul içinde yüksek Ģiddette fiziksel aktivitelere ve spor takımlarına daha fazla katıldığını, erkeklerin ağırlık, beysbol, basketbol, jogging ve bisiklete kızların ise dans, yürüyüĢ, aerobik ve beysbola daha çok vakit ayırdıkları, yüksek sosyoekonomik düzeydeki öğrencilerin beden eğitimi derslerine daha fazla katıldıkları, kızların fiziksel aktivite yapmaya engel olan sebeplerinin daha fazla olduğunu ileri sürdükleri, yine kızların beden eğitimi dersini daha az sevdikleri, öğrenciler arasında bir spor takımında yer almamıĢ olanların toplamın %33'ünü oluĢturduğu, kızların okul içinde bir spor branĢında daha fazla kursa katıldıkları, özellikle kursa katılımda sosyoekonomik statünün farkı belirlediği sonucuna ulaĢmıĢlardır. Miletic (81) Windsor yetiĢkin karıĢık voleybol liginden 37 erkek ve 45 bayan oyuncu üzerinde yaptığı araĢtırmada rekreasyonel sporlarda yetiĢkinlerin katılımını etkileyen nedenleri incelemiĢtir. Sonuçlar, sportif katılım için 5 önemli neden (sportif geliĢim, müsabaka, fiziksel uygunluk, yakın iliĢki ve stresi azaltma) olduğu, fiziksel uygunluk ve stresi azaltmanın yetiĢkinler için en önemli ve güçlü neden olduğu, stresi azaltma dıĢında diğer nedenlerde istatistiksel olarak erkekler ve kadınlar arasında anlamlı bir farklılığın görülmediği bulunmuĢtur. Kadınlar, erkeklere oranla stresi azaltma 37 nedeninin daha önemli olduğunu belirtmiĢlerdir. Ġstatistiksel olarak yetiĢkinlerde çocuk bakım sorumlulukları ve diğer bunların dıĢındaki sorumluluklar arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıĢtır. Ayrıca statü iliĢkilerinde katılım nedenlerinin oranlaması sırasında istatistiksel olarak anlamlılık görülmemiĢtir. Bulgulardan, yetiĢkinlerin, cinsiyet ve aile statülerine bakılmadan fiziksel uygunluk seviyesini artırma veya koruma isteği ve stresi azaltma anlamında rekreasyonel sporlara katılım için motive edilebileceği sonucuna varılmıĢtır. Mota ve Silva (82) Portekiz’deki yedi ortaöğretim okulunda öğrenim gören sporcu öğrencilerin fiziksel aktivite tercihleriyle, ailelerinin sosyo-ekonomik statüleri ve fiziksel aktivite alıĢkanlıkları arasındaki iliĢkiyi incelemeyi amaçlamıĢlardır. AraĢtırma sonucunda; sosyoekonomik statünün öğrencilerin fiziksel aktivite düzeyine iliĢkin hiçbir kanıt bulunamamıĢ, ancak öğrencilerin fiziksel aktiviteleri üzerinde ailelerinin anlamlı etkiye sahip oldukları sonucuna ulaĢmıĢlardır. Farrell ve Shields (83) 6467 kiĢi üzerinde yaptığı araĢtırmada Ġngiltere’de sportif katılımı belirleyen ekonomik ve demografik faktörler incelenmiĢtir. Bunun yanı sıra ev halkının gözlenemeyen sportif tercihlerini de dikkate almıĢlardır. AraĢtırma sonucunda; ailenin geliri ile spora bilinçli katılım arasında anlamlı iliĢkiler saptanmıĢ, diğer değiĢkenler olan din, ailenin tercih ettiği sportif faaliyet ile spora katılım kararı arasında anlamlı bir iliĢki bulunamamıĢtır. Rimal (84) Amerika BirleĢik Devletlerinde 2880 aile üzerinde yapmıĢ olduğu araĢtırmada sosyo-ekonomik durum ve beslenme alıĢkanlıkları ile bireysel sağlık davranıĢı çeĢitleri arasındaki iliĢki ve yetiĢkinlerin fiziksel egzersiz alıĢkanlıklarını etkileyen faktörler incelenmiĢtir. AraĢtırma sonucunda; ailelerin egzersiz alıĢkanlıklarını etkileyen sosyo-ekonomik değiĢkenlerin ailenin gelir düzeyi, eğitim ve aile yapıları olduğu ortaya konulmuĢtur. Tammelin ve arkadaĢları (85) Fiziksel aktivite ve sosyal statülerin yetiĢkinlikteki fiziksel hareketsizlikle nasıl bir iliĢkide olduğunu yaĢları 14 ile 31 arasında değiĢen 3664 erkek ve 4130 kadın üzerinde incelemiĢlerdir. YetiĢkinlerin sosyal durumları bağımsız değiĢkeninde, 14 yaĢ grubunda okuldan sonra spora sık katılımın, erkek cinsiyetin ve okul sporlarının düĢük derecesi, 31 yaĢ grubunda fiziksel hareketsizlikle iliĢkili olduğu, gençlerin fiziksel aktivitesi bağımsız değiĢkeninde, gençlikte düĢük okul baĢarısının yetiĢkinlerin hareketsizlikleriyle iliĢkili olduğu bulunmuĢtur. Gençlerde okulda spora sık katılımın, okul sporlarının düĢük derecesi ve düĢük okul baĢarısı yetiĢkinlikte fiziksel hareketsizlikle iliĢkilidir sonucu tespit edilmiĢtir. 38 Tammelin ve arkadaĢları (86) gençlerin spora katılımı ile yetiĢkinlikte fiziksel aktivite arasındaki iliĢkiyi 14-31 yaĢ grubundan 7794 kiĢi üzerinde incelemiĢlerdir. AraĢtırma sonucunda; gençlerde okuldan sonra spora düzenli katılımın yetiĢkinlikte fiziksel aktivitenin yüksek seviyeleri ile iliĢkili olduğu, erkeklerde toplu oyunlar, yoğun dayanıklılık sporları, atletizm ve dövüĢ sporlarına gençlikte katılımın, yetiĢkinlik aktivitelerinin yüksek ve çok yüksek seviyeleriyle iliĢkili olduğu, kadınlarda ise koĢu, oryantiring, atletizm, bisiklet, jimnastik ve ata binmeye gençlikte katılımın, yetiĢkinlik aktivitelerinin yüksek ve çok yüksek seviyeleriyle iliĢkili olduğu, toplu oyunlara gençlikte katılımın, yetiĢkinlikte de toplu oyunlara katılımı artırdığını, özellikle erkeklerde dağ kayağı, koĢu ve oryantiringe katılımın yetiĢkinlik çağında bazı dayanıklılık sporlarının üstünde kiĢilere mükemmel bir motivasyon sağladığı ortaya konulmuĢtur. Fogelman ve arkadaĢları (87) yaĢları 20 ila 65 arasında değiĢen 276 kiĢi üzerinde fiziksel aktivitenin yoğunluğu ve tipinin sosyo-ekonomik ve sağlık faktörleriyle iliĢkisini incelemiĢlerdir. Fiziksel aktiviteler, Baecke’nin dört madde indeksine göre iĢ, boĢ zaman, spor ve oranlarına bölünmüĢtür. AraĢtırma sonucunda, katılımcıların yarısının sedanter bir yaĢam tarzı sürdürdüğü bulunmuĢtur. DüĢük eğitim seviyesinde iĢte fiziksel aktivite daha büyük oranda iken, yüksek eğitim seviyesinde ise boĢ zamanda fiziksel aktivite daha büyük orandadır. Erkeklerin kadınlardan daha yüksek spor indeksine sahip oldukları da tespit edilmiĢtir. Norris ve arkadaĢları (88) Güney Afrikalı çocukların sosyo-ekonomik statüleri, fiziksel aktivite, antropometrik ve vücut kompozisyonu değiĢkenleri arasındaki iliĢkiyi, çocukların fiziksel aktivite seviyeleri üzerinde anne karakterinin sahip oldu etkiyi ve televizyon seyretme, aktivite seviyesi, vücut kompozisyonu arasındaki iliĢkiyi incelemiĢlerdir. Yüksek sosyo-ekonomik statüdeki çocukların yüksek eğitim seviyesinde annelere sahip oldukları, boĢanmamıĢ ailelerden geldikleri, yüksek derecede sportif katılımlarının olduğu, az televizyon seyrettikleri, daha çok zihinsel faaliyette bulundukları, düĢük sosyo-ekonomik statüdeki çocuklara göre daha olumlu fiziksel uygunluğa sahip oldukları bulunmuĢtur. DüĢük sosyo-ekonomik statüde ise düĢük aktivite, yüksek televizyon seyretme zamanı tespit edilmiĢtir. Beyaz çocukların siyah çocuklara göre daha fazla aktif oldukları, daha yüksek oranda okulda beden eğitimi ve spor faaliyetlerine katıldıkları ve siyah çocuklara göre daha az televizyon seyrettikleri bulunmuĢtur. Hamlin ve Ross (89) yaĢları 10 ile 25 arası Yeni Zelandalı Gençler için fiziksel aktiviteye katılım trendleri incelenmiĢ, bu katılımı olumlu ya da olumsuz etki eden fiziksel, çevresel, sosyo-ekonomik faktörler araĢtırılmıĢtır. Motorlu araçların çoğalmasıyla kalabalık 39 yolların ve trafiğin arttığını, çocuklar için güvenli alanların azaldığını ve bunun çocukların fiziksel aktiviteye katılımları için bir engel teĢkil ettiğini belirtmiĢtir. Okul çevresinin gençlerin fiziksel aktivitesi üzerinde iki önemli etkisinin olduğunu, bunlardan birincisinin, okul günlerinde aktivite için elveriĢli bir ortam yarattığı, ikincisinin ise, müfredata bağlı olarak öğrenilenlerin gelecekteki fiziksel aktivitelere etki edebileceğidir. Ayrıca araĢtırmada, Yeni Zelandalı kadınların ve genç kızların, erkeklere oranla daha az aktif oldukları, fiziksel aktiviteye katılımda cinsiyet farklılıklarının etki ettiğini tespit etmiĢlerdir. Sportif katılımda aile desteğinin önemli bir etkisinin olduğunu, sosyoekonomik durumların fiziksel aktiviteyi etkilediğini, düĢük sosyo-ekonomik düzedeki ailelerin çocuklarının daha az fiziksel aktivite yaptığını, yüksek sosyo-ekonomik düzeydeki ailelerin çocuklarının ise oldukça aktif olduklarını bulmuĢlardır. Yeni Zelandalılarda sportif katılım trendlerinin değiĢtiğini, etnik gruplar arasında fiziksel katılım açısından farklılıkların olduğunu tespit etmiĢlerdir. Pfeiffer ve arkadaĢları (90) spora katılan kızların gelecekte etkin fiziksel aktivite ve hafifletilmiĢ fiziksel aktivite ile meĢgul olma ihtimalini inceleyerek, spor yapan, sporu bırakan ve hiç katılmamıĢ üç gruptan oluĢan 429 genç kızın aktivite seviyelerini karĢılaĢtırmıĢlardır. Sekizinci, dokuzuncu ve on ikinci sınıflarda spora katılan genç kızların on ikinci sınıfta daha fazla aktif oldukları, buradan da uzun süre spora katılanların, spora katılmayanlara göre ileri zamanlarda daha aktif olacakları tespit edilmiĢtir. Ayrıca spora üç yıl katılanların ileri zamanlarda tutarlı aktivite modellerini sürdürdüğünü tespit etmiĢlerdir. AltuntaĢ (91) Trabzon’da orta öğretime devam eden öğrencilerin sportif eğilim ve beklentilerini araĢtırmıĢtır. Erkek katılımcıların sportif faaliyetlere faal olarak katılımının bayanlara oranla daha yüksek olduğu, ailelerin yaĢam standartları ve eğitim seviyelerinin yüksek oluĢunun sportif faaliyetlere katılım oranını artırdığını ve spor tesislerinin yetersizliğinin sportif katılımı etkilediği ve engellediği sonucuna varılmıĢtır. Aslan (92) Yüzüncü Yıl Üniversitesine yeni kayıt olan öğrencilerin spor branĢlarına yönelmelerinde etkili olan faktörleri incelemiĢtir. AraĢtırmada, coğrafi bölgeler, yerleĢim yerleri, ailelerin meslekleri, fert sayısı, bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olup olmama durumu, ekonomik ve kültürel düzey faktörlerinin spor branĢı seçiminde etkin olduğu sonucu ortaya çıkmıĢtır. Ayrıca ailelerin eğitim düzeyi yükseldikçe futbola olan ilgide azalma olduğu saptanmıĢ, öğrencilerin sırasıyla en çok futbol, basketbol ve voleybol branĢlarına ilgi gösterdikleri görülmüĢ, kız öğrencilerin erkeklere oranla spora daha az ilgi duyduğu, en fazla basketbol ve voleybol branĢlarıyla ilgilendikleri ortaya çıkmıĢtır . Albayrak (93) Trabzon’da sporun geliĢmesine etki eden sosyo-ekonomik faktörler 40 araĢtırılmıĢ. Trabzonluların spor olarak modern ve pahalı sporlara yönelmiĢ oldukları, futbolun önemli bir yere sahip olduğu, Ġstanbul’da Ģampiyonluk çıkaran tek Ģehir takımı olduğu, futboldaki baĢarının önce okullardan baĢladığı ve birçok Trabzonlu futbolcunun millî takımda yer aldığı, ancak özden uzaklaĢma ile Trabzonspor’daki millî düĢünceyi, amatör zihniyeti, profesyonel zihniyete taĢıdığı ve baĢarının düĢtüğü, baĢarının tekrar kazanılabilmesi için öze dönüĢül olması gerektiği sonucuna varılmıĢtır. Akkaya (94) Kocaeli’ndeki orta öğretim gençliğinin sportif tercihlerini etkileyen sosyo-ekonomik faktörleri incelemiĢtir. Çevresel spor alanlarının ve okul türünün öğrencilerin sportif tercihlerini etkilediği, ayrıca cinsiyet ve babanın mesleği de sportif tercihleri etkilediği tespit edilmiĢtir. Sportif tercihleri etkileyen muhtemel faktörlerin ise, yaĢanılan yerleĢim biriminin türü, babanın öğrenim düzeyi, annenin öğrenim düzeyi, referans grupları ve birincil gruplar (arkadaĢlar) olduğu sonucuna varılmıĢtır. Polga (95) Serbest ve grekoromen güreĢçilerin sosyo-ekonomik yapısı karĢılaĢtırmalı olarak ele alınmıĢtır. Serbest stil güreĢçilerin daha erken yaĢlarda evlendikleri görülmüĢtür. Meslek durumu bakımından millî takım seviyesindeki Türk güreĢçilerinin çoğu üniversitelerin Beden Eğitimi ve Spor bölümlerinde olduğu, eğitim düzeyi açısından farklılıkların bulunduğu, greko-romen sitil güreĢçilerin serbest stil güreĢçilerine nazaran daha yüksek eğitim seviyesinde oldukları bulunmuĢtur. Greko-romen güreĢçilerin kent kökenli, serbest stil güreĢçilerin kır kökenli oldukları, annelerinin büyük çoğunluğunun ev kadını olduğu, serbest stil güreĢçilerin anne babalarının eğitim durumunun Greko-romen stil güreĢçilerine göre daha yüksek seviyede olduğu görülmüĢtür. GüreĢçilerin ailelerinin aylık gelirlerine göre orta düzeyde oldukları ve geniĢ aileden geldikleri, güreĢe baĢlama yerleri bakımından farklılıkların olduğu, küçük yerleĢim yerlerinde güreĢin çok sevilirken, büyük yerleĢim yerlerinde bunun tersi durumun olduğu bulunmuĢtur. GüreĢçilerin ilgi duydukları diğer spor dalları arasında farklılıklar olduğu, greko-romen stil güreĢçilerin futbol branĢına, serbest stil güreĢçilerin basketbol branĢına ilgi duydukları tespit edilmiĢtir. Uysal (96) Sakarya ilinde güreĢ yapan sporcuların sosyo-ekonomik durumlarını tespit etmeyi amaçlamıĢtır. GüreĢçilerin bu sporu tercih etmelerinin sevgiden kaynaklandığı tespit edilmiĢ, uluslar arası müsabakalarda baĢarı kazanmıĢ minder güreĢçilerinin ve yağlı güreĢte Kırkpınar’da derece yapmıĢ güreĢçilerin gelir durumlarının genelde iyi olduğu anlaĢılmıĢtır. Askerlik dönemine kadar aile desteği ile minder güreĢlerine devam eden güreĢçilerin askerlik dönüĢü çalıĢma hayatına atılmaları neticesinde güreĢten koptukları ya da gelir getiren yağlı güreĢlere yöneldikleri çok az bir kısmının da güreĢlere devam ettiği 41 tespit edilmiĢtir. Mamak (97) Zonguldak il merkezindeki orta öğretim gençliğinin spora katılımına etki eden sosyo-ekonomik faktörleri incelemiĢtir. AraĢtırma sonucunda, Zonguldak’taki sporcu öğrencilerin spora yönelmelerine etki eden sosyoekonomik faktörlerin istatistiksel açıdan farklılık gösterdiği anlaĢılmıĢtır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, sporcu öğrenciler 15-17 yaĢ grubunda yoğunlaĢmakta, aktif spor yapan öğrenciler içinde bayan sporcu oranının düĢük olduğu, karma eğitim gördükleri, aile ortamında anne-babanın sağ ve birlikte oldukları, spora yönelim açısından ailenin önemli bir rol oynadığı görülmüĢtür. Sporcu öğrencilerin çekirdek ailelerden geldikleri, ekonomik gelir düzeylerinin orta seviyede olduğu, annelerinin mesleklerinin büyük oranda ev hanımı, babalarının mesleklerinin büyük oranda kamu sektöründe olduğu görülmüĢtür. Sporcu öğrencilerin öncelikli olarak ilgilendikleri spor branĢları erkeklerde futbol, bayanlarda ise basketbol olduğu, sosyo- ekonomik yapıya bağlı olarak spora katılımları yönünde aileleri tarafından desteklenmekte oldukları, aile ve yakın çevrede spor yapanların çoğunlukta olmasının spora yönelmede önemli olduğu görülmüĢtür. Spora katılımı teĢvik etmesi yönünde; kitle iletiĢim araçları, spor tesisinin durumu, spor kulüplerinin ve okulların bu yöndeki çalıĢmaları, ailenin öğrenim düzeyi, beden eğitimi öğretmenlerinin ve antrenörlerinin spora teĢvik edici rolü, basım-yayım araçlarının etkinliği spora katılımı etkileyen faktörler olarak ortaya çıkmıĢtır. Yorulmazlar (98) Kütahya’daki Balkan Büyükler ġampiyonasına katılan sporculara uygulanan anketle Türkiye’de ve Dünya’daki elit Badminton sporcularının sosyo- ekonomik profillerinin ortaya konulması amaçlanmıĢtır. AraĢtırma verilerine göre, elit badminton oyuncularının baĢarısının aile ve ülkelerinin sosyo-ekonomik düzeyleri ile iliĢkisi olmadığı, buna karĢılık baĢarıları, ülke ve ailelerinin badmintonda daha önceki baĢarıları ile anlamlı olarak iliĢkili bulunduğu, badminton sporuna yönlenmede sosyal çevrenin ve eğitim düzeyinin etkisinin anlamlı olduğu tespit edilmiĢtir. Sporcuların spor faaliyetleri üzerinde sosyal çevrenin etkilerinin anlamlı bulunduğu, sporcuların içinde yaĢadığı çevrenin badmintona önem vermesi, aile ve yakın çevrelerinde baĢarı kazanmıĢ kimselerin bulunması, kendilerinin ve ailelerinin eğitim düzeylerinin yüksek olması baĢarı ve seçicilik kriteri olarak tespit edilmiĢtir. Bir ülkede badminton sporunun uzun süredir yapılıyor olmasının ve bu sporun geniĢ kitleler tarafından tanınmasının ülke ve sporcu baĢarısında önemli rol oynadığı anlaĢılmıĢtır. Pepe (99) Konya ilinde spor yapan ve yapmayan bayanların sosyo-ekonomik seviyelerini araĢtırmayı amaçlamıĢtır. ÇalıĢma sonucunda, sosyo-ekonomik yapının, spora katılım düzeylerini etkilediği, bu etkileme iyi imkânların sporu teĢvik edici faktör veya 42 kötü imkânların kısıtlayıcı faktör olarak gösterilemeyeceği sonucuna varılmıĢtır. Uç noktalarda spor yapan kesimin az olduğu, spor yapan kesimin ortanın üzerinde ve altında toplandığı tespit edilmiĢtir. Spor yapan ve yapmayan bayanların sosyo-ekonomik yönden farklılıklar gösterdiği görülmüĢ, sosyo-ekonomik yapının kiĢilerin yaĢam Ģekillerini etkilediğini ve sahip olunan sosyo-ekonomik imkân doğrultusunda yaĢamlarına yön verdiklerini ve her alanda olduğu gibi spora katılım düzeyini de etkilediği tespit edilmiĢtir. Fidan (100) 16. Uluslararası Boğaziçi Turnuvasına katılmıĢ olan 23 ülkeden 69 örnek sporcuya uygulanan anketle, Türkiye’de ve Dünya’daki elit jimnastikçilerin sosyo- ekonomik özelliklerinin belirlenmesini amaçlanmıĢtır. Sonuç olarak, sporcuların genelde orta gelir düzeyine sahip ailelere mensup olduklarını, sporcuların baĢarıya ulaĢmalarında, çevrenin ve medyanın doğrudan etkili olmadığı, sporcunun ailesinin yönlendirmesi ve eğitim seviyelerinin yüksek olmasının seçicilikte etkili bir kriter oluĢturduğu tespit edilmiĢtir. Ayrıca sporcuların bulundukları çevrede tesislerin yakın ve yeterli sayıda olmasının spora duyulan ilgi ve talebi artırmada etkili olduğu, sporcuların eğitim hayatları ile sportif yaĢantıları arasında paralellik bulunduğu, baĢarıyı beraberinde getirdiği belirlenmiĢtir. Spor yapmıĢ ailelerin çocuklarını bilinçli olarak spora yönlendirdikleri ve küçük yaĢlarda spora baĢlayanların daha baĢarılı oldukları görülmüĢtür. ġehirleĢmiĢ ve sosyo-ekonomik açıdan geliĢmiĢ ülkelerde spora yönelimin erken yaĢlarda olduğu ve alt tabakaya mensup kiĢilerin de elit sporu yaptıkları görülmüĢtür. Elit düzeyde sporun, sporcuların eğitim hayatlarına olumlu etkiler sağladığı ve baĢarıları neticesinde birçoğunun eğitim bursu kazandıkları tespit edilmiĢtir. Aydos (101) 2001-2002 Eğitim-Öğretim yılında Kırıkkale ilindeki orta öğretim okullarında öğrenim gören lisanslı sporcu öğrencilerin sportif tercihlerini etkileyen sosyo ekonomik faktörleri incelemiĢtir. AraĢtırma sonuçlarına göre, öğrencilerin sportif tercihlerine etki eden sosyo-ekonomik faktörlerin, cinsiyetleri, yaĢları, doğdukları yer, yaĢadıkları yer, aileleri ile birliktelik durumları, okudukları okul türü, okudukları sınıf, anne ve babalarının öğrenim durumu, ailelerinin gelir durumu, oturdukları konut tipi, yapmak istedikleri spor dalları, spora baĢladıkları yaĢ, spora baĢladıkları sınıf, spora katılımlarındaki tecrübe yılları, bir kulüpte spor yapıp yapmama durumları, spor branĢlarındaki statüleri, sporcu öğrencilerin ailelerindeki bireylerin, aile dıĢı çevrelerindeki bireylerin ve örnek aldıkları sporcuların ilgilendikleri spor dalları ve sporcu öğrencilerin yakın çevrelerindeki spor alanları olduğunu, sporcu öğrencilerin sportif tercihlerinin futbol, basketbol ve voleybol branĢlarında yoğunlaĢtığını, en az tercih edilen spor branĢlarının ise tenis, yüzme ve taekwondo olduğunu, öğrencilerin takım sporlarını tercih etme oranının 43 yüksek, bireysel sporları tercih etme oranını düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Seven (102) Samsun ilinde ikamet eden amatör lisanslı sporcuların sosyo-ekonomik düzeylerinin ortaya konulması amaçlanmıĢtır. Sonuç olarak, kiĢilerin sahip oldukları sosyo-ekonomik durumlarının, onların yaĢam Ģekillerini büyük ölçüde etkilediği, yaĢamlarını imkânları doğrultusunda sürdürdüklerini belirterek, sosyo-ekonomik yapı, eğitim durumları, kiĢileri her yönüyle etkileyen özellikler göstermesi sebebiyle, amatör sporcularda sosyo-ekonomik düzeyin önemli bir faktör olduğu sonucuna varılmıĢtır. GöktaĢ ve arkadaĢları (103) Balıkesir ilinde atletizm branĢıyla ilgilenen 57 bayan ve erkek sporcuların sosyo-ekonomik durumlarını belirlemeyi amaçlamıĢlardır. AraĢtırmada sporcuların, kiĢisel bilgileri, ailesinin eğitim ve ekonomik durumları, sponsor sahibi olup olmadığı gibi konular incelenmiĢ. AraĢtırma sonuçlarına göre, Balıkesir bölgesinde atletizmin geliĢmediği, 250 bin nüfus içerisinde 359 lisanslı sporcu bulunduğu, bu sporcuların tamamına yakınının kazançlarının çok az olduğu ve sponsor bulamadıklarından faaliyetlere iyi hazırlanamadıkları ve katılamadıkları tespit edilmiĢtir. Pepe ve Can (104) Isparta ve Burdur illerindeki farklı spor branĢlarında aktif spor yapan sporcuların sahip oldukları sosyo-ekonomik yapının spor branĢları katılımlarına etkisini ortaya koymayı amaçlamıĢlardır. AraĢtırma sonucunda, sporculardan basketbol, yüzme ve voleybol ile ilgilenenlerin aralarında benzerlik gösterdiği ve üst tabakaya, futbol, atletizm, taekwondo, hentbol, judo, güreĢ branĢlarıyla ilgilenenlerin de aralarında benzerlik gösterip, alt ve orta tabakaya yakın oldukları görülmüĢtür. Bu sonuçlar bireylerin sahip oldukları sosyoekonomik yapının spor branĢlarına katılımlarını etkilediğini göstermektedir. Kara (105) Sporun yaygınlaĢtırılmasında sosyo-ekonomik faktörlerin araĢtırılmasını amaçlamıĢtır. AraĢtırmaya Niğde il merkezinden rastgele seçilen 301’i erkek, 199’u bayan toplam 500 kiĢi katılmıĢtır. Sosyo-ekonomik durumu ve spora karĢı ilgi düzeyinin tespit etmek amacıyla hazırlanan anket katılımcılara uygulanmıĢtır. Anket sonuçlarından spora ilgi puanları tespit edilerek yaĢ, cinsiyet, medeni hali, eğitim düzeyi, meslek grupları, ekonomik düzeyleri, spora ilgi düzeyleri ile kıyaslanarak değerlendirilmiĢtir. Sonuç olarak fertleri spora yönelten sebepler sırasıyla sağlıklı kalma, boĢ vakitleri değerlendirme ve arkadaĢ grubunun etkisi olarak sıralanırken, spora yüksek düzeyde ilgi gösterenlerin öğrenci grubunun olduğu, ekonomik faktörlerin spora katılımda etkisinin olmadığı ortaya çıkmıĢtır. Katılımcıların ekonomik durumlarının daha iyi olması halinde ilgilendikleri spor branĢlarında değiĢiklikler olduğu bulunmuĢtur. Ayrıca araĢtırma neticesinde genç nüfusun spora daha çok ilgi gösterdiği, eğitim seviyesi yükseldikçe spora ilginin arttığı belirlenmiĢtir. Diğer yandan erkeklere göre bayanların spora daha az ilgi duymaları tespit 44 edilmiĢtir. Niğde ilinde sporun yapılmasını engelleyen nedenlerden branĢa yönelik tesislerin bulunmaması, mevcut olan tesislerin fiziki yetersizliğinin yanında uygun araç ve gereçlerin eksikliği ön plana çıkmıĢtır. Sporun yaygınlaĢtırılması için spor tesislerinin sayılarının artırılması, baĢarılı sporculara sponsorluk ve burs sisteminin uygulanması, eğitim kurumları, belediye, özel ve kamu kuruluĢları ile iĢbirliği yapmaları olarak sıralanmıĢtır. Arslan ve arkadaĢları (106) öğretim üyelerinin fiziksel aktivite düzeylerini belirlemek ve sağlık sorunları ile aktiviteleri arasında bir iliĢkinin olup olmadığını araĢtırmayı amaçlamıĢlardır. AraĢtırmaya; Fırat Üniversitesinde görev yapan 28 ile 64 yaĢları arasında ve ortalama yaĢları 40 olan 232 öğretim üyesi katılmıĢtır. Konu ile ilgili olarak hazırlanan anket Üniversitedeki Fakülte, Bölüm ve Yüksekokullarda görev yapan ve rastgele seçilen öğretim üyelerine uygulanmıĢtır. AraĢtırma sonucunda; Öğretim üyelerinin fiziksel aktivitelerden en çok yaptıkları ilk üç aktivite; YürüyüĢ (%48,3), bahçe ve tamir iĢleri (%28,9) ve kültür-fizik-aerobik-step hareketleri (%21,1) olarak bulundu. Öğretim üyelerinin, fiziksel aktivitelere katılım oranlarının çok düĢük düzeyde olduğu ve en fazla katıldıkları yürüyüĢ aktivitesine dahi %48,3 oranında katılım gösterdikleri saptanmıĢtır. Ayrıca değiĢik aktivite çeĢitleri göz önüne alındığında öğretim üyelerinin %51,7’i ile 95,7’i arasında değiĢen oranlarda aktivite yapmadıkları tespit edilmiĢtir. Tüm aktivitelere daha çok katılım ve ilgi gösteren öğretim üyelerinden doçentler olmuĢtur (p<0.05). Sağlık sorunlarında ilk sırada, gribal rahatsızlıklar (%45,7) gelirken, sonra sırasıyla, baĢ ağrısı- genel yorgunluk halsizlik (%43,9), kemik-kas ve eklem rahatsızlıkları (%37,5), sindirim sistemi rahatsızlıkları (%18,5) gelmektedir. Öğretim üyelerinden en fazla sağlık problemi olanların doçentler olduğu bulunmuĢtur. Sağlık Ģikâyetlerinin, akademik hiyerarĢide en son mevkide bulunan profesörlerde azalma olduğu gözlendi. Fiziksel aktivite yapan ve yapmayan öğretim üyelerinin, sağlık sorunları bakımından incelendiğinde, belirtilen tüm rahatsızlıklarda fiziksel aktivite yapmayanların daha çok sağlık sorunu ile karĢılaĢtığı tespit edilmiĢtir. Sonuç olarak, öğretim üyelerinin fiziksel aktivite alıĢkanlıklarının yetersiz olduğu, fiziksel aktivite yapmayan öğretim üyelerinin daha çok sağlık problemi ile karĢılaĢtığı, fiziksel aktivite eksikliğine bağlı olarak, mesleki ve birçok hastalıklara yakalanma risklerine açık oldukları kanısına varılmıĢtır. Akandere (107) huzurevinde kalan yaĢlılarda fiziksel aktivitelerin yaĢam doyum ve düzeylerine etkisini araĢtırmayı amaçlamıĢtır. ÇalıĢmanın evrenini 2003 yılında Konya merkez huzurevinde ve AkĢehir huzurevinde kalan yaĢlılar oluĢturmuĢtur. Rastgele örneklem yöntemi ile seçilen 21 bayan, 57 erkek olmak üzere toplam 78 yaĢlıya Diener ve 45 arkadaĢlarının geliĢtirdiği, YaĢam doyum ölçeği deneklere araĢtırmanın baĢında ve sonunda uygulanmıĢtır. Deneklere haftada 3 gün ve 45’er dakika süre ile hazırlanan egzersiz programı 8 hafta uygulanmıĢtır. Elde edilen veriler istatistiksel olarak t testi, f testi, varyans analizi ve Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı ile sınandı ve p<0,05 düzeyinde anlamlılık aranmıĢtır. Elde edilen bulgular sonucunda; huzurevinde kalan bayan ve erkek yaĢlılara 8 hafta uygulanan egzersiz aktivitelerinin onların yaĢam doyum düzeylerini arttırdığı tespit edilmiĢtir. YaĢlıların cinsiyet değiĢkenine göre yaĢam doyum düzeyleri analizi sonucunda erkek ve bayan yaĢlıların aynı seviyede yaĢam doyum düzeyi sergiledikleri görülmüĢtür. Sonuç olarak, huzurevinde kalan yaĢlılara uygulanan fiziksel aktivitelerin, onların yaĢam doyum düzeylerini arttırarak olumlu yönde etkilediği ortaya çıkmıĢtır. Bulgu ve arkadaĢları (108) Fiziksel aktiviteye katılımın kadınların gündelik yaĢamlarında ne tür değiĢimler yarattığını araĢtırmayı amaçlamıĢlardır. ÇalıĢmanın örneklemini Ankara’da yer alan özel ve kamuya ait spor merkezlerinde fiziksel aktiviteye katılan 53 kadın oluĢturmaktadır. Veriler, nitel araĢtırma yöntemi doğrultusunda gerçekleĢtirilen bireysel görüĢmeler yoluyla toplanmıĢtır. Yapılan içerik analizi sonucunda, 1 kendine ait zaman 2 kendini ifade etme fırsatı ve 3 ev-dıĢına çıkma temaları ortaya çıkmıĢtır. ÇalıĢmadan elde edilen bulgular, serbest zaman etkinliği olarak fiziksel aktiviteye katılımın, kadınların yaĢam biçimlerini olumlu etkilediğini ve yaĢam kalitelerini yükselttiğini göstermektedir. ÇalıĢmamızda belirtilen problem durumlarına göre bazı sonuçlar elde edilmiĢtir. Bulunan sonuçlarını Ģöyle özetleyebiliriz. Cinsiyetler ile FA arasındaki iliĢki Bu çalıĢmada cinsiyet durumuna göre fiziksel aktivite düzeylerinin karĢılaĢtırılması yapılmıĢtır (Tablo 5). AraĢtırmamız sonucunda kadınların erkeklere göre fiziksel aktivite düzeylerinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. MET yöntemine göre erkeklerin FA1 (inaktif), bayanların FA2 (minimum aktif) kategorisinde olduğu ve aralarında anlamlı faklılık olduğu gözükmektedir. Fogelman (87) yapmıĢ olduğu araĢtırmasında erkeklerin kadınlardan daha yüksek spor indeksine sahip olduğu sonucuna ulaĢmıĢtır. Bulunan bu sonuç Sallis (80), Miletiç (81) ve Hamlin (89) çalıĢmaları da desteklemektedir. Bizim araĢtırmamızda bu yönde sonucun çıkmadığı litertür ile çeliĢtiği anlaĢılmaktadır. Böyle bir sonucun çıkmasının sebebi kadınların bilinçlenmesinden, sosyal yaĢama ve iĢ hayatına katılımlarının artmasından ve örneklem grubunun özelliğinden kaynaklanmıĢ olabilir. 46 Medeni durum ile FA arasındaki iliĢki Bu çalıĢmada evli ve bekâr olan bireylerin fiziksel aktivite durumları karĢılaĢtırılmıĢtır (Tablo 6). AraĢtırma sonucunda bekâr olan bireylerin fiziksel aktivite düzeylerinin evli olan bireylerden daha yüksek olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesine göre evli olan bireyler FA1, bekâr olan bireyler ise FA2 kategorisinde olduğu belirlenmiĢtir. Ġstatistiksel karĢılaĢtırmalarda ise evli bekâr olan bireyler arasında anlamlı farklılık gözükmektedir. EĢi çalıĢan ve çalıĢmayan bireyler ile FA arasındaki iliĢki Bu çalıĢmada evli olan bireylerin eĢlerinin çalıĢıp çalıĢmama durumuna göre fiziksel aktivite durumları karĢılaĢtırılmıĢtır (Tablo 7). EĢi çalıĢan bireylerin fiziksel aktivite düzeyinin eĢi çalıĢmayan bireylerden daha yüksek olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesi eĢi çalıĢan bireyler FA2, eĢi çalıĢmayan bireyler ise FA1 kategorisinde olduğu belirlenmiĢtir. Ġstatistiksel karĢılaĢtırmalarda ise eĢleri çalıĢan ve çalıĢmayan bireyler arasında anlamlı farklılık gözükmektedir. EĢi çalıĢan bireylerin gelir seviyesinin yüksek olduğu bilinmektedir. Farrell ve Shields (83) araĢtırmasının sonucunda ailelerin geliri ile spora bilinçli katılım arasında anlamlı iliĢkiler saptanmıĢtır. Bulunan bu sonuç bizim çalıĢmaz ile benzerlik gösterdiği anlaĢılmaktadır. Ev sahibi ve kiracı olma durumuna göre FA arasındaki iliĢki AraĢtırmamız sonucunda yetiĢkin bireylerin sosyo-ekonomik açıdan ev sahibi veya kiracı olma durumlarına göre fiziksel aktivite durumları incelenmiĢtir (tablo 8). Ev sahibi olan bireylerin kiracı olanlara göre fiziksel aktivite düzeyleri daha yüksek olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesi bakımından kiracı olanlar FA1, ev sahibi olan bireyler ise FA2 kategorisinde olduğu gözükmektedir. Ġstatistiksel karĢılaĢtırmalarda ise kiracı ve ev sahibi olan bireyler arasında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir. Rimal (84) yapmıĢ olduğu çalıĢmada ailelerin egzersiz alıĢkanlıklarını etkileyen sosyo-ekonomik değiĢkenlerin ailenin gelir düzeyinin olduğu sonucu ile paralellik gösterdiği anlaĢılmaktadır. Alkol ile FA arasındaki iliĢki AraĢtırmamız sonucunda bireylerin alkol kullanıp kullanmama durumuna göre fiziksel aktivite düzeyleri karĢılaĢtırılmıĢtır (Tablo 9). Alkol kullanan bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri alkol kullanmayan bireylerden daha düĢük olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesi bakımından alkol kullanan bireyler FA1, alkol kullanmayan bireyler ise FA2 kategorisinde olduğu gözükmektedir. Ġstatistiksel karĢılaĢtırmalarda ise alkol kullanan ve kullanmayan bireyler arasında anlamlı faklılık 47 olduğu gözükmektedir. Sigara ile FA arasındaki iliĢki AraĢtırmamız sonucunda bireylerin sigara kullanıp kullanmama durumuna göre fiziksel aktivite düzeyleri karĢılaĢtırılmıĢtır (Tablo 10). Sigara kullanan bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri sigara kullanmayan bireylerden daha düĢük olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesi bakımından sigara kullanan bireyler FA1, kullanmayan bireyler ise FA2 kategorisinde olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olduğu gözükmektedir. Kronik hastalığı olup olmama durumlarına göre FA arasındaki iliĢki Bu çalıĢmada kronik hastalığı olan ve olamayan katılımcıların fiziksel aktivite düzeylerine bakılmıĢtır (Tablo 11). Kronik hastalığı olan bireylerin fiziksel aktivite düzeylerinin kronik hastalığı olmayan bireylerden daha yüksek olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesi bakımından kronik hastalığı olan bireyler FA2, kronik hastalığı olmayanlar ise FA1 kategorisinde olduğu ve aralarında anlamlı farklılık olmadığı gözükmektedir. Kara (105) çalıĢmasında spora yönelten sebepler arasında sağlıklı olma durumunun fiziksel aktiviteye katılımı etkilediği sonucuna ulaĢmıĢtır. Bizim araĢtırma sonucumuz ile paralellik göstermemektedir. Böyle bir sonucun çıkmasının sebebi çalıĢmamın uyguladığı örneklem grubunun özelliğinden ve bireylerin hastalığının bilincinde olup hareketli yaĢamın farkında olmasından kaynaklandığı düĢünülmektedir Alt, orta ve üst gelir grubu ile FA arasındaki iliĢki AraĢtırmamız sonucunda yetiĢkin bireylerin sosyo-ekonomik açıdan alt, orta ve üst gelir grubu bakımından fiziksel aktivite düzeyleri karĢılaĢtırılmıĢtır (Tablo 12). Alt, orta ve üst gelir grubu fiziksel aktivite düzeyleri karĢılaĢtırması yapıldığında FA düzeyi en yüksekten en düĢüğe doğru sıralama sırasıyla üst, orta ve alt gelir grubu olduğu gözükmektedir. MET yöntemine göre FA değerlendirmesi bakımından alt gelir grubu FA1, orta gelir grubu FA2, üst gelir grubu FA2 kategorisinde olduğu ve aralarında anlamlı faklılık olduğu gözükmektedir. Rimal (84) yapmıĢ olduğu araĢtırma sonucuna göre bireylerin egzersiz alıĢkanlıklarını etkileyen sosyo- ekonomik değiĢkenlerin ailenin gelir düzeyi olduğu sonucuna ulaĢmıĢtır. Farrell ve Shields (83) yapmıĢ olduğu çalıĢma sonucuna göre ailelerin geliri ile spora bilinçli katılım arasında anlamlı iliĢki olduğu anlaĢılmıĢtır. Bulunan bu sonuçlar yapmıĢ olduğumuz çalıĢma ile benzerlik gösterdiği anlaĢılmaktadır. 48 YaĢ, boy, kilo, bmi (vücut kitle indeksi), eğitim, çocuk sayısı, hane nüfusu değiĢkenleri ile FA arasındaki iliĢki AraĢtırma sonucunda yetiĢkin bireylerin yaĢ, boy, bmi, eğitim, çocuk sayısı ve hane nüfusu ile fiziksel aktivite arasındaki iliĢki karĢılaĢtırılmıĢtır (Tablo 13). YaĢ arttıkça fiziksel aktivitenin azaldığı ve aralarında anlamlı farklılık olduğu araĢtırma sonucunda belirlenmiĢtir. Boy ile fiziksel aktivite iliĢkisine bakıldığında ise boy arttıkça fiziksel aktivite seviyesinin azaldığı ve ararlarında anlamlı faklılık olduğu sonucuna ulaĢılmıĢtır. Kilo ile fiziksel aktivite iliĢkisine bakıldığında aralarında ters yönde anlamlı faklılık belirlenmiĢtir yani kilo arttıkça fiziksel aktivite azalmaktadır. Vücut kitle indeksi ile fiziksel aktivite iliĢkisi incelendiğinde ise aralarında ters yönde anlamlı farklılık olduğu yani bir değiĢkenin artması diğer değiĢkenin azalmasına sebep olduğu araĢtırma sonucunda belirlenmiĢtir. Ailede çocuk sayısının artıĢı ile fiziksel aktivite arasında ters yönde anlamlı farklılık olduğu yani çocuk sayısının artması fiziksel aktivite seviyesini azalttığı araĢtırma sonucunda belirlenmiĢtir. Rimal (84) çalıĢmasında da aile yapısının fiziksel aktivite seviyesini etkilediği sonucu ile bizim çalıĢmamızdaki sonucun paralellik gösterdiği anlaĢılmaktadır. Eğitim düzeyi ile Faiksel aktivite arsında anlamlı bir iliĢki yoktur. Mota ve Silva (82) araĢtırmasında sosyo-ekonomik statünün fiziksel aktivite düzeyine iliĢkin hiçbir kanıt bulunamamıĢ. Bulunan bu sonuç iki çalıĢma arasında benzer sonuçların çıktığını göstermektedir. Yapılan araĢtırmalarda bireylerin fiziksel aktivite düzeyleri ile sosyo-ekonomik özelikler arasında çeĢitli iliĢkiler ortaya konulmuĢtur. Fiziksel aktivite düzeyi artan bireylerin daha kaliteli ve sağlıklı yaĢam sürdükleri tartıĢılmaz bir gerçek olmuĢtur. Her ne kadar bireylerin sosyo-ekonomik özelikleriyle fiziksel aktivite düzeyleri arasında iliĢkiler olsa bile bireylerin fiziksel aktivite düzeyini artması için gerek devlete, gerek bireylere ve medyaya büyük görevler düĢmektedir. Sonuç olarak; sosyo-ekonomik durumun fiziksel aktivite düzeyini etkilemesine rağmen, örneklem grubunun inaktif kategorisinde olduğu araĢtırma sonucunda belirlenmiĢtir. 49 EK-1 SOSYO-EKONOMĠK DÜZEY BELĠRLEME ANKETĠ 1. YaĢ: Boy: Kilo: 2. Cinsiyet: ( ) Erkek ( ) Bayan 3. Eğitim düzeyiniz: ( ) Ġlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ve dengi ( ) Üniversite ( ) Lisansüstü 4. Mesleğiniz: 5. Medeni haliniz: ( ) Evli ( ) Bekâr 6. Evli iseniz eĢiniz çalıĢıyor mu? ( ) Evet ( ) Hayır 7. Kaç çoğunuz var? 8. Toplumu zenginlik itibariyle üç kategoriye bölsek kendinizi hangi tabakada görürsünüz? ( ) Alt ( ) Orta ( ) Üst 9. Oturduğunuz ev: ( ) Ev sahibi ( ) Kira 10. Kendiniz dâhil hane nüfusu kaç kiĢi: ( ) 1 ( ) 2 ( ) 3 ( ) 4 ( ) 5 ve üzeri 11. Alkol kullanıyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 12. Sigara içiyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır 13. Herhangi bir kronik hastalığınız var mı? (Astım, ġeker, Tansiyon v.b) ( ) var ( ) yok 50 EK-2 FĠZĠKSEL AKTĠVĠTE ANKETĠ Bu anketin amacı, insanların günlük hayatlarında yapmıĢ oldukları fiziksel aktivitelerini belirlemektir. Anketteki sorulara cevap verirken son 7 günde yapmıĢ olduğunuz fiziksel aktiviteleri göz önünde bulundurmalısınız. Kendinizi aktif bir insan olarak tanımlamasız bile lütfen tüm sorulara cevap veriniz. Sorulara cevap verirken iĢte veya evde yapmıĢ olduğunuz fiziksel aktiviteleri, bir yerden baĢka bir yere gidiyorken, boĢ zamanlarınızda rekreasyon, egzersiz ve spor için harcadığınız zamanı göz önünde bulundurun. Anket 4 farklı bölümden toplam 7 sorudan oluĢmaktadır. BĠRĠNCĠ BÖLÜM: Bu bölüm son 7 günde yapılan sadece ağır fiziksel aktiviteler ile ilgilidir. Bu bölümde en az 10 dakika yapılan AĞIR fiziksel aktiviteler için göz önünde bulundurun. 1. Son 7 günde, ağırlık kaldırma, kazma, aerobik, hızlı bisiklet sürme gibi ağır fiziksel aktiviteleri kaç gün yaptınız? ( … ) Gün yaptım. ( ) Ağır fiziksel aktivite yapmadım → 3. soruya geçiniz 2. Bu ağır fiziksel aktiviteler için bir günde ne kadar zaman harcadınız? (…) saat her bir gün için (…) dakika bir gün için (…) emin değilim ĠKĠNCĠ BÖLÜM: Bu bölüm son 7 günde yapılan sadece orta Ģiddette fiziksel aktiviteler ile ilgilidir. Orta Ģiddette fiziksel aktiviteler: solunum hızını istirahata göre biraz artıran fiziksel aktivitelerdir. Bu bölümde en az 10 dakika yapılan ORTA Ģiddette fiziksel aktiviteler için göz önünde bulundurun. 3. Son 7 günde hafif yük kaldırma, normal hız ile bisiklet çevirme, çiftler tenisi gibi orta Ģiddette fiziksel aktiviteleri kaç gün yaptınız? YürüyüĢ egzersizi bu grup fiziksel aktivitelere dâhil değildir. (…) Gün yaptım (…) Orta Ģiddette fiziksel aktivite yapmadım → 5. soruya geçiniz 4. Orta Ģiddette yapılan fiziksel aktiviteler için bir günde ne kadar zaman harcadınız? 51 (…) saat her bir gün için (…) dakika bir gün için (…) emin değilim ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: Bu bölümde YÜRÜYÜġ için ne kadar zaman harcadığınız ile ilgilidir. ĠĢte veya evde yürümek, bir yerden baĢka bir yere gidiyorken yürümek, boĢ zamanda yürüyüĢ, spor, egzersiz hareketi olarak yapılan yürümeyi göz önünde bulundurun. 5. Son 7 günde, en az 10 dakika olmak üzere kaç gün yürüyüĢ yaptınız? ( … ) Gün yaptım (…) yürümüyorum → 7. soruya geçiniz 6. YürüyüĢ için bir günde ne kadar zaman harcadınız? (…) saat her bir gün için (…) dakika bir gün için (…) emin değilim DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: Bu bölüm son 7 günde OTURARAK ne kadar zaman harcadığınız ile ilgilidir. ĠĢte, evde, ödev yaparken boĢ zamanınızda oturarak harcanan zamanla ilgilidir. Bu koltukta oturma, arkadaĢ ve ev ziyareti sohbetlerinde, okuma, oturarak veya uzanarak televizyon izleyerek v.b aktiviteler ile alâkalı harcanan zamanla ilgilidir. 7. (…) saat her bir gün için (…) dakika bir gün için (…) emin değilim 52 KAYNAKLAR 1. ÖZER K. Fiziksel uygunluk, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2001. 2. BARANOWSKI T, BOUCHARD C, BRICKER T, HEATH G, STRONG W B, TRUMAN B, WASHINGTON R. Assessment, prevalance and cardiovascular benefits of physical activity and fitnessin youth. Medicine Science and Sports Exercise, (24) 6: 237–247, 1992. 3. ZORBA E, ĠKĠZLER HC, TEKĠN A, MĠÇOĞULLAR O. Herkes için spor, Morpa Kültür Yayınları. Ġstanbul, sayfa 125, 2006. 4. BURTON NW, TURRELL G. Occupation, hours worked, and leisure time physical acitivity. Prevalance Medicine, 31, 673-681, 2000. 5. HOWLEY ET. Type of activity: resistance, aerobic and leisure versus occupational physical activity. Medicine Science Sports Exercise, 33, S364- 369, 2001. 6. PENNATHUR A, MAGHAM R, CONTRERAS LR, DOWLĠNG W. Daily living activities in older adults: part I- a review of physical activity and dietary intake assessment methods. International Journal of Industrial Engineering, 32, 389-404, 2003 7. U.S. Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Physical activity and health: a report of the Surgeon General, Atlanta, GA, 1996. 8. PATE RR, PRATT M, BLAĠR SN, HASKELL WL, MACERA CA, BOUCHARD C, BUCHNER D, ETTĠNGER W, HEATH GW, KĠNG AC, KRĠSKA A, LEON AS, MARCUS BH, MORRĠS J, PAFFENBARGER R S, PATRĠCK K, POLLOCK ML, RĠPPE JM, SALLĠS J, WĠLMORE JH. Physical activity and public health: A recommendation from the Centers for Disease Control and Prevention and American College of Sports Medicine. JAMA, 273: 402-407, 1995. 9. CASPEREN CJ, POWELL KE, CHRĠSTENSEN GM. Physical activity, exercise and physical fitness: definitions and distinctions for health-related research. Public Health Reports, 100: 126-131, 1985. 10. SHEPHARD R J. Limits to the measurement of habitual physical activity by questionnaires. British Journal of Sports Medicine, 37: 197-206, 2003. 53 11. VANHEES L, LEFEVRE J, PHĠLĠPPAERTS R, MARTENS M, HUYGENS W, TROOSTERS T, BEUNEN G. How to assess physical activity? How to assess physical fitness. European Journal of Cardiovascular Prevention & Rehabilitation, 12:102-114, 2005. 12. ERGUN N, BALTACI G. Spor yaralanmalarında fizyoterapi ve rehabilitasyon prensipleri, Ankara, sayfa 54-65, 1997. 13. AK B. Hastane yöneticiliği, Özkan Matbaacılık, Ankara, sayfa: 16,1995 14. PEKER Ġ, ÇĠLOĞLU F, BURUK ġ, BULCA Z. Egzersiz biyokimyası ve obezite, Nobel Tıp Kitapevleri Ltd. Ġstanbul, sayfa 108, 2000 15. ÇOLAKOĞLU F. 8 haftalık koĢ- yürü egzersizinin sedanter orta yaĢlı obez bayanlarda fizyolojik, motorik ve somatotip değerleri üzerine etkisi. ĞÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23 (3): 275-290, 2003 16. AKYOL A, BĠLGĠÇ P, ERSOY G. Fiziksel aktivite, beslenme ve sağlıklı yaĢam. Sağlık Bakanlığı Yayın, Ankara, sayfa 9-12, 2008 17. GÜNEġ Z. Spor ve Beslenme. Bağırgan Yayınevi, Ankara, 1998. 18. GÜNEYLĠ U. Ankara’nın sosyo-ekonomik yönden farklı semtlerinde bulunan ilkokul çocuklarının beslenme durumları üzerine bir araĢtırma. Beslenme ve Diyet Dergisi, Ankara, 1986. 19. GÜNIġIK E. Çocuk ve eğitim. Spor ve Bilim Dergisi, Sayı,1, Mart, Ankara,1990 20. BOILEAUR A, LOHMAN TG, SLAUGHTER H, BALL TE, GOĠNG SB, HENDRIX MK. Hydration of the fat-free body ın chıldren durıng maturation. Human Biology, 56:651-666, 1984 21. AYDIN A. Çocuk ve beslenme. Çocuk Vakfı Yayınları Çocuk Dizisi, Ġstanbul, 1993 22. ZORBA E. Vücut yapısı ölçüm yöntemleri ve ĢiĢmanlıkla baĢa çıkma. Morpa Kültür Yayınları, Ġstanbul, sayfa 125, 2006 23. ġAHĠN Z. Ergenlerde fiziksel aktivite düzeyinin değerlendirilmesi. Bilim Uzmanlığı Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2002 24. TELEMA R, YANG X, LAAKSO L, VIIKARI J. Physical activity in childhood and adölescence as predictor of physical activity in young adulthood. American Journal of Preventive Medicine. Jul- Aug: 13(4): 317, 1997 25. GAVARRY O, BERNARD T, GIACOMONI M, SEYMAT M, EUZET JP, FALGAIRETTE G. Continuous heart rate monitoring over one week in 54 teenagers aged 11–16 years. European Journal of Applied Physiology Occupational Physiology. 77(1–2): 125, 1998 26. STRATH SJ, SWARTZ AM, BASSETT DR, O’BRĠEN WL, KĠNG GA, AĠNSWORTH BE. Evaulation of heart rate as a method for assessing moderate intensity physical acitivity. Medicine Science Sports Exercise, 32: 465-470, 2000. 27. GÜR H. Çocuklarda fiziksel aktivitenin yeri ve önemi. 6. Ulusal Spor Bilimleri Kongresi, 3–5 Kasım, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, sayfa 90, 2000. 28. ALPKAYA U, MENGUTAY S. (2004). Fiziksel aktivitenin reaksiyon sürecinin incelenmesi. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 9 (3): 49– 57. 29. KOZ M, ERSÖZ G. Egzersiz ve immün sistem. Medikal Network. Doktor, 3(6): 412–415 30. KOġAR N. Koroner kalp hastalıkları risk faktörlerinin fiziksel aktivite düzeyleri yüksek ve düĢük olan 11–14 yaĢlarındaki çocuklarda karĢılaĢtırılması. Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 1997 31. KRISKA AM, CASPEREN CJ. Introduction to collection of physical activity questionnaires. Medicine Science and Sports Exercise, 29: 5–9, 1997. 32. FRANCIS KT. Status of the year 2000 health goals for physical activity and fitness. Physical Therapy. Apr; 79 (4): 405–414, 1999 33. YAPRAK Y. Obez bayanlarda aerobik ve kuvvet çalıĢmasının oksijen kullanımına ve kalp debisine etkileri. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, II (2): 73-80, 2004. 34. DAVĠES PSW, FENG JY, CRĠSP AJ, DAY JME, LAĠDLAW A, CHEN J, LĠU XP. Total energy expenditure and physical activity in young chinese gymnast. Pediatric Exercise Science, Aug; 9(3): 243-252, 1997. 35. BOUCDARD C, DESPRES JP. Physical activity and health: atherosclerotic, metabolic, and hypertensive diseases. Research Quarterly For Exercise And Sport Special Issue. Dec; 66(4):268-275, 1995. 36. DIONE I, ALMERAS N, BOUCHARD C, TREMBLAY A. The association between vigorous physical activities and fat depositions in male adolescents. Medicine Science and Sports Exercise, 32 (2): 392–395, 2000 55 37. SAYGIN Ö. 10–12 yaĢ çocukların fiziksel aktivite düzeyleri ve fiziksel uygunluklarının incelenmesi. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2003. 38. AKPOLAT T. Hipertansiyon temel bilgiler. O.M. Ü. Tıp Der, 1: 1-10, 1999. 39. SOYDAN Ġ, TEKHARF ÇalıĢması'nda hipertansiyon yönünden elde edilen veriler ve bunların yorumu, TEKHARF (Türk EriĢkinlerinde Kalp Sağlığı, Risk Profili ve Kalp Hastalığı). Pfızer'in Katkılarıyla Ohan Matbaacılık Ltd. ġti, Ġstanbul, sayfa 47-56, 2000. 40. VUORI I. Exercise and physical health musculoskeletal healt and functional capabilities. Research Quarterly For Exercise And Sport Special, 66 (4): 276- 285, 1995. 41. TROST SG, PATE RR, WARD DS, SAUNDERS R, RĠNER W. Determinants of physical activity ın activite and low-active, sixth grade Afrıcan-American Youth, Journal of School Health, Jan; 69 (1): 29-34, 1999. 42. GÜR H, KÜÇÜKOĞLU S. YaĢlılık ve fiziksel aktivite. Bursa, 1992 43. YÜKSEL N. Birinci basamakta depresyon - tanı ve tedavi, Çizgi Tıp Yayınevi, Ankara, sayfa 5-7, 2000. 44. ADAMS WC. Exercise physiology. foundation of physical education. Exercise and sport Sciences. KE&FEBĠGER, Printed in the USA, page 80–126, 1991. 45. AKGÜN N. Egzersiz fizyolojisi, 5. baskı, Ege Üniversitesi Basımevi, Ġzmir, 1994 46. ÜNVEREN A. Türk halk oyunlarının fiziksel aktivite düzeyinin belirlenmesi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2005 47. ġENEL Ö. Aerobik ve anaerobik antrenman programlarının 13–16 yaĢ grubu erkek öğrencilerin bazı fizyolojik parametreleri üzerindeki etkileri. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1995 48. AMONETTE WE, DUPLER TL. The effects of respiratory muscle training on vo2max, the ventilatory threshold and pulmonary function. Journal of Exercise Physiology, 5(2): 48–55, 2002 49. SPIRDUSA WW. Physical dimensions of aging. Champaign: Human Kinetics, 1995 50. AÇIKADA C, ERGEN E. Bilim ve spor, Büro-Tek Ofset Matbaacılık, Ankara, 1990 56 51. GANON WF. Respiratory Adjustments in Healt & Disease, Review of Medical Physiology, 8 Edition Appleton and Lange, Printed in the USA, pp. 579– 592, 1989. 52. GUYTON AC, HALL JE. Tıbbi fizyoloji (Textbook of medical pysiology). 9. Baskı. Çeviren: Çağlayan, B, Nobel Tıp Kitapevleri Ltd. ġti, Ankara, 1996 53. MCARTLE WD, KATCH FI, KATCHI VL. Dynamics of Pulmoner Ventilation, Exercise Physiology, Energy, Nutrition and Human Performance. (Fourt Edition). William&Wilkins Company. Printed in the USA. Sayfa 249– 260, 1996. 54. TAMER K. Sporda Fiziksel- Fizyolojik Performansın Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi. 2. Baskı, Bağırgan Yayınevi, GeliĢtirilmiĢ, Kültür Matbaası, Ankara, 2000. 55. MONTOYE HJ, KEMPER HCG, SARIS WHM, WASHBURN RA. Measuring Physical Activity and Energy Expenditure. Human Kinetics, 1996. 56. GÜNAY M. Egzersiz fizyolojisi, Bağırgan Basımevi, Kültür Ofset, Ankara, 1998. 57. ERGEN E, DEMĠREL H, GÜNER R, TURNAGÖL H. Spor fizyolojisi. Anadolu Üniversitesi Yayını, EskiĢehir, 1993. 58. SOLOMON EP. Ġnsan Anatomisine ve Ġnsan Fizyolojisine giriĢ Ġngilizceden Çeviren: SÜZEN B, Birol Yayınları, Ġstanbul, sayfa 78–79,1999. 59. GÜNAY M, CĠCĠOĞLU Ġ. Spor fizyolojisi, Gazi Kitapevi, Ankara, 2001. 60. TAMER K. Sporda fiziksel- fizyolojik performansın ölçülmesi ve değerlendirilmesi. 2. Baskı, Bağırgan Yayınevi, Ankara, 2000. 61. TĠRYAKĠ SÖNMEZ G. Egzersiz ve spor fizyolojisi, Ata Ofset Matbaacılık, Bolu, sayfa 86–94,2002. 62. GÜVEN Ö, ÖNCÜ E. Beden eğitimi, spor ve aile. Türk Yurdu Dergisi, 27 (233): 48-56, 2007 63. DPT (Devlet Planlama TeĢkilatı). Beden eğitimi, spor ve Ġstanbul olimpiyatları özel ihtisas komisyonu raporu. Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 2000 64. TÜRKDOĞAN O. Halk kültürü – kitle kültürü farklılaĢması. Türk Dünyası AraĢtırma Dergisi, 72, 1991. 65. ERKAL ME, Güven Ö, Ayan D. Sosyolojik Açıdan Spor. Ġstanbul: Der Yayınları, 1998. 57 66. ERKAL ME. Sosyolojik açıdan spor, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1986. 67. PODL TR, GOODWĠN MA, KĠKANO GE, STANGE KC, Direct observation of exercise counseling in community family practice. American Journal of Preventive Medicine, 17: 207-210, 1999. 68. Physical Activity and Health, Centers for Disease Control and Prevention (online) http://www.cdc.gov/nccdphp/sgr/sgr.htm, [10.10.2009]. 69. LAPORTE RE, MONTOYE HJ, CASPERSEN CJ. Assessment of Physical Activity in Epidemiologic Problems and Prospect. Public Health Reports. 100:131-147, 1985. 70. LIVINGSTONE MB, PRENTĠCE AM, COWARD WA, Simultaneous measurement of free-living energy expenditure by the double labeled water method and heart rate monitoring. American Journal of Clinical Nutrition, 52: 59-65, 1990. 71. TUDOR LC, HAM SA, MACERA CA, AINSWORTH BE, KĠRTLAND KA, REĠS JP, KĠMSEY D, Descriptive epidemiology of pedometer-determined physical activity. Medicine Science Sports Exercise, 36: 1567-1573, 2004. 72. WELK GJ, DIFFERDING JA, THOMPSON RW, BLAĠR SN, DZIURA J, HART P. The utility of the Digi-Walker step counter to assess daily physical activity patterns. Medicine Science Sports Exercise, 32: 481-488, 2000. 73. COUTER SE, SCHNEIDER PL, KARABULUT M, BASSETT DR. Validity of 10 electronic pedometer for measuring steps, distance, and energy cost. Medicine Science Sports Exercise, 35: 1455-1460, 2003. 74. ALLOR KM, PIVARNIK JM. Stability and convergent validity of three physical activity assessments. Medicine Science Sports Exercise, 33: 671-676, 2001. 75. PENNATHUR A, MAGHAM R, CONTRERAS LR, DOWLING W. Daily living activities in older adults: part I- a review of physical activity and dietary intake assessment methods. International Journal of Industrial Engineering, 32: 389-404, 2003. 76. POLS MA, PEETERS PHM, KEMPER HCG, GROBBE DE. Methodological Aspects of Physical Activity Assessment in Epidemiological Studies. European Journal of Epidemiology, 14: 63–70, 1998. 77. LAMONTE MJ, AINSWORTH BE. Quantifiying energy expenditure and physical activity in the context of dose response. Medicine Science Sports 58 Exercise, 33: 370-378, 2001. 78. DUBBERT PM, WEG MWV, KĠRCHNER KA, SHAW B. Evaluation of the 7-day physical activity recall in urban and rural men. Mededicine Science Sports Exercise, 36:1646-1654, 2004. 79. RACETTE SB, SCHOELLER DA, KUSHNER RF. Comparison of heart rate and physical activity recall with doubly labeled water in obese women, Mededicine Science Sports Exercise, 27, 126-133, 1995. 80. SALLIS JF, ZAKARIAN JM, HOVELL MF, HOFSTETTER LR. Ethnic, socio-economic and sex differences ın physical activity among adolescent. Journal of Clinical Epidemiology, 49: 125-134, 1996. 81. MILETIC U. Motives For Adult Sport Participation. MS Thesis. University of Windsor, 1998. 82. MOTA J, SILVA G. Adolescents physical activity: association with socio- economic status and parental participation among a portuguese sample. Sport Education and Society, 4: 193-199, 1999 83. FARRELL L, SHIELDS MA. Investigating The economic and demographic determinants of sporting participation ın England. Journal of Royal Statistical Society, 165: 335-348, 2002 84. RIMAL A. Association of nutrition concerns and socioeconomic status with exercise habits. International Journal Of Concumer Studies, (26) 4: 322-327, 2002. 85. TAMMELIN T, NAYHA S, HILLS AP, JARVELIN MR. Adolescent participation in sports and adult physical activity. American Journal of Preventive Medicine, 24 (1). p. 22-28, 2003a. 86. TAMMELIN T, NAYHA S, LAITINEN J, RĠNTAMAKĠ H, JARVELĠN MR. Physical activity and social status in adolescence as predictors of physical ınactivity in adulthood. American Journal of Preventive Medicine, 37: 375-381, 2003b 87. FOGELMAN Y, BLOCH B, KAHAN E. Assessment of participation in physical activities and relationship to socioeconomic and health factors. Patient Education And Counseling, 53: 95-99, 2004. 88. MC VEIGH JA, NORRĠS SA, WET T. The relationship between socio- economic status and physical activity patterns in South African children, Acta Paediatr. 93: 982-988, 2004 59 89. HAMLIN MJ, ROSS JJ. Barriers to physical activity ın young New Zealanders. Youth Studies Australia, 24 (1): 31-37, 2005 90. PFEIFFER KA, DOLUDA M, DISHMAN RK, MC IVER KL, SIRARD JR, WARD DS, PATE RR. Sport participation and physical activity ın adolescent females across a four year period. Journal of Adolescent Health. 39: 523-529, 2006 91. ALTUNTAġ M. Orta öğretim gençliğinin sportif eğitim ve beklentileri (Trabzon ili uygulaması). YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1995. 92. ASLAN H. Yüzüncü yıl üniversitesine yeni kayıt olan öğrencilerin çeĢitli spor dallarına eğilimleri ve sosyal yapıları arasındaki iliĢkiler (1995-1996). YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1996. 93. ALBAYRAK A. Ġ. Trabzon’da sporun geliĢmesine etki eden sosyal ve ekonomik faktörlerin analizi, bu analizin spora yansıması ve Trabzonspor örneği. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1997. 94. AKKAYA L. Kocaali’de orta öğretim gençliğinin sportif tercihlerini etkileyen sosyo-ekonomik faktörler. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998. 95. POLGA Ġ. Milli takım seviyesindeki grekoromen ve serbest stil Türk güreĢçilerinin sosyo-ekonomik yapılarının araĢtırılması. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1998. 96. UYSAL S. Sakarya ilinde güreĢ yapan sporcuların sosyo ekonomik durumları. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1998. 97. MAMAK H. Zonguldak’ta spora Katılımın sosyo-ekonomik boyutu (orta öğretim gençliği üzerine bir araĢtırma).YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2000 98. YORULMAZLAR M. Türkiye’de ve Dünya’daki elit badminton sporcularının sosyo-ekonomik bir analizi. YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2000. 60 99. PEPE K.Isparta ve Burdur il merkezindeki lisanslı sporcuların sosyo-ekonomik yapıları. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998. 100. FĠDAN S. Türkiye’deki ve Dünya’daki Elit jimnastikçilerin sosyoekonomik analizi. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2002 101. AYDOS S. Kırıkkale’de orta öğretimdeki sporcu öğrencilerin sportif tercihlerini etkileyen sosyo-ekonomik faktörler. YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2003 102. SEVEN N. Amatör sporcularda sosyo-ekonomik düzeyin belirlenmesi (Samsun il örneği). YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2003 103. GÖKTAġ Z, KALEMOĞLU Y, ÖZMADEN M, PEKEL A. Balıkesir ilindeki lisanslı atletlerin sosyo-ekonomik durumları üzerine bir AraĢtırma. Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 14 (1):323-332, 2006. 104. PEPE K, CAN S. Spor branĢlarına katılımın sosyo-ekonomik boyutunun araĢtırılması, 10-11 Ekim 2003 Ankara Beden Eğitimi ve Sporda Sosyal Alanlar Kongresi Bildiriler Kitabı, sayfa 484-490, 2003 105. KARA D. Sporun topluma yaygınlaĢtırılmasında sosyo-ekonomik faktörlerin araĢtırılması (Niğde ili örneği), YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006. 106. ARSLAN C, KOZ M, GÜR E, MENDEġ B. Üniversite öğretim üyelerinin fiziksel aktivite düzeyleri ve sağlık sorunları arasındaki iliĢkinin araĢtırılması. F.Ü. Sağlık Bil. Dergisi, 17(4): 249-258, 2003 107. AKANDERE M. Huzurevinde kalan yaĢlılarda fiziksel aktivitelerin yaĢam doyum düzeylerine etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (18): 1-9, 2007. 108. BULGU N, ARITAN C, AġÇI FH. Gündelik yaĢam, kadın ve fiziksel aktivite. Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe. Journal of Sports Sciences, 18 (4), 167-181, 2007 109. ARABACI R, ÇANKAYA C. Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Fiziksel Aktivite Düzeylerinin AraĢtırılması. Bursa, sayfa 4-5, 2010. 110. KARACA A, TURNAGÖL HH. Hacettepe üniversitesi spor bilimleri dergisi.18(2),68-84,2007. 61 111. ATEZ AA. Areview of empirically based physical activity program for middle aged to older adults. Journal of again and physical activity, 9, 38-55, 2001 62 TEġEKKÜR YetiĢkinlerde fiziksel aktivite düzeyi ile sos-ekonomik durum arasındaki iliĢkinin araĢtırtması ile ilgili tez çalıĢmanın hazırlanmasında ve yürütülmesinde, her türlü yardım, destek, ilgi ve deneyimleriyle çalıĢmalarıma ıĢık tutan danıĢmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Nimet HaĢıl KORKMAZ’a teĢekkür ederim. Ayrıca ilgili konun seçiminde uygulamalar esnasında yardımını esirgemeyen Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Bölümü Anabilim Dalı BaĢkanı sayın Doç. Dr. Ramiz ARABACI hocama ve maddi ve manevi desteğini esirgemeyen aileme her türlü destek ve teĢvikleri için sonsuz teĢekkürlerimi sunarım. 63