T. C. 
ULUDAĞ ÜNĐVERSĐTESĐ 

SOSYAL BĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ 
FELSEFE ANABĐLĐM DALI  

 
 
 
 
 
 
 

PLATON’DA B ĐLGĐ-ĐKT ĐDAR ĐLĐŞKĐSĐ 
 

(DOKTORA TEZ Đ) 

 

 

 

 

Nihal Petek BOYACI GÜLENÇ  

 

 

 

 

 

Danışman 

Prof. Dr. Ahmet CEVĐZCĐ 

 
 

 

 

 

Bursa – 2013



 
 

iii 
 

 



 
 

iv 
 

ÖZET  

Yazar Adı ve Soyadı    : Nihal Petek BOYACI GÜLENÇ 

Üniversite               : Uludağ Üniversitesi 

Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü  

Anabilim Dalı           : Felsefe 

Tezin Niteliği           : Doktora Tezi 

Sayfa Sayısı            : xi+ 341 

Mezuniyet Tarihi      : 21/06/2013 

Tez Danışmanı     : Prof. Dr. Ahmet CEVĐZCĐ 

 
 

PLATON’DA B ĐLGĐ - ĐKT ĐDAR ĐLĐŞKĐSĐ 
 
Bu çalışmada Platon’un demokrasi eleştirisi çerçevesinde bilgi ile iktidar ya da politika 
arasında kurmuş olduğu bağ ele alınmaktadır. Adaletsizliklerle dolu karmaşa içindeki 
toplumsal gerçekliğin ahenkli bir gerçekliğe dönüşebilmesinin evrensel değerler ve ilkeler 
bağlamında felsefi zeminini arayan Platon, politikanın göreceli bilgi anlayışıyla 
temellendirilmesini önemli bir problem olarak görmektedir. Platon’un politik bir 
yönetimin nasıl olması gerektiği araştırmasının arka planında dönemin demokrasisi ve bu 
demokrasinin temellerini oluşturan demokratik bilgi anlayı şının yol açtığı problemler 
yatmaktadır. Bu nedenle o kendi politika felsefesini öne sürerken, aynı zamanda dönemin 
demokrasi düzeninin eleştirisini de yapmaktadır. Bu çalışmada Platon’un merkeze 
alınmasının nedeni, demokrasinin sözde ilkelerle hareket ederek adaletsiz bir yönetim 
biçimi yaratabileceği gerçeğini bundan binlerce yıl öncesinde görmüş olmasından 
kaynaklanmaktadır. Atina demokrasisi ile günümüz demokrasisi arasında önemli farklar 
olmasına karşın, Platon’un demokrasiye ve demokrasi insanına ilişkin tespitleri bugün 
için önemini korumaktadır. Günümüzde özellikle liberal demokrasi uygulamalarına 
bakıldığında, Atina demokrasisine benzer bir biçimde hakiki değerlerden yoksun bir 
politik ortamın varlı ğı dikkat çekmektedir. Böylesi bir ortam, demokrasinin kendi öz 
değerlerinden uzaklaşarak sözde ilkelerle hareket etmesine neden olmaktadır. Bu nedenle 
Platon’un politikaya ya da iktidara ili şkin fikirlerinden ça ğımıza aktarılabilecek en 
önemli husus, genel kanılarla ya da sanılarla yozlaşmış bir politikanın, amaçları 
arzulayan rasyonaliteyle ya da rasyonel ilkelerle meşrulu ğunu yeniden kazanması 
gerektiğidir. Platon’un politika felsefesi totaliter bir yö netim biçimine yol açmasından 
şeklinde yorumlanmasından dolayı her ne kadar günümüzde kabul edilemez olsa da, 
onun politikayı rasyonel ilke ya da etik değerlerle temellendirme ve bilgi, etik, politika 
arasında bağ kurma çabası, günümüz demokrasi problemlerine çözüm önerileri sunmak 
açısından büyük önem taşımaktadır.  
 
Bu genel çerçevede hazırlanan tez dört bölümden oluşmaktadır. Tezin ilk bölümünde 
Eski Yunan demokrasisinin oluşum süreci ve Platon’un temel fikirlerini tarihsel açıdan 
negatif ve pozitif yönden etkileyen faktörler göz önüne alınmıştır. Đkinci bölümde ise 
Platon’un politikayı temellendiren bilgi görüşü ele alınmıştır. Öncelikle düşünürün 
eleştirmi ş olduğu demokratik epistemoloji ve bu epistemolojinin uzantısı olarak  



 
 

v 
 

değerlendirilebilecek demokrasi insanı anlatılmış, daha sonra Platon’un kallipolisinin 
temelinde yer alan bilgi görüşü incelenmiştir. Platon’un politika felsefesinin aktarıldı ğı 
üçüncü bölüm, mutlak bilgi anlayışının ortaya çıkardığı ideal politik ortamı sergilemek 
açısından önem taşımaktadır. Son olarak dördüncü bölümde Platon’un bilgi- politika 
ili şkisi üzerine felsefi değerlendirmeler genel hatları ile ele alınmış, Platon’un bilgi ve 
politika anlayışına getirilen eleştirilere, günümüz demokrasine dair tartışmalara ve 
bugünün demokrasisine çağdaş Platoncu yaklaşımların temel argümanlarına yer 
verilmi ştir.  
 
 

Anahtar sözcükler 
 

Demokrasi, Bilgi, Epistêmê, Doksa, Kallipolis, Mutlak bilgi, Göreceli bilgi, Politika. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 
 

vi 
 

ABSTRACT  

Name and Surname  : Nihal Petek BOYACI GÜLENÇ 

University  : Uludağ University 

Institution : Social Science Institution 

Field : Philosophy 

Degree Awarded  : PhD 

Page Number : xi+ 341 

Degree Date : 21/06 /2013 

Supervisor : Prof. Dr. Ahmet CEVĐZCĐ 

 

 
THE RELATIONSHIP BETWEEN KNOWLEDGE AND POWER IN PLA TO 
 
This study focuses on the link between knowledge and power or politics within the context 
of Plato’s critique of democracy. Plato, who looks for the philosophical basis of 
transforming complicated and unjust social reality into a harmonious reality within the 
context of universal values and principles, views the justification of politics with reference 
to relativist conception of knowledge as a significant problem. The problems caused by the 
democracy of the era and the conception of democratic knowledge that underlines it lie 
behind the theoretical background of Plato’s inquiry which intends to find how a political 
power ought to be. For this reason, while Plato provides a critique of the democratic order 
of the period, he also proposes his own political philosophy. This study revolves around 
Plato because of his insight, realized thousand years ago, that democracy may lead to an 
unjust administration by operating on the basis of pseudo-principles. Although there are 
significant differences between Athenian and modern democracies, Plato’s ideas 
regarding the man of democracy are still relevant. Especially when the modern liberal 
democracy practices are considered, a political environment that lacks true values is 
recognized, just like the Athenian democracy. Such an environment produces a form of 
democracy which works by pseudo-principles while moving away from its essential 
values. For this reason the most significant idea that we can bring in from Plato’s ideas on 
politics or power is the necessity of re-legitimation of politics, which has been corrupted 
with general opinions and illusions, through a rationality that desires objectives or 
rational principles. Although Plato's thought is found unacceptable today due to its 
totalitarian leanings, his attempt to justify politics with objective rationality or ethical 
values and to relate knowledge, ethics, and politics is highly significant for providing 
solutions to contemporary problems of democracy. 

The dissertation is composed of four chapters. The first chapter deals with the formation 
period of Ancient Greek democracy and the factors that negatively or positively affected 
Plato's thought. The second chapter deals with Plato's views on knowledge as a 
justification for his politics. After the explicati on of democratic epistemology and 
democratic man which can be seen as democratic epistemology’s extension, the conception 
of knowledge that forms the basis of Plato's kallipolis is explained. The third chapter deals 
with Plato's political philosophy which is useful to understand the ideal political 



 
 

vii 
 

environment created by the conception of absolute knowledge. Lastly, the forth chapter 
presents an outline of Plato's ideas on the relationship between knowledge and power and 
dwells upon the criticisms towards Plato's conception of knowledge and power, debates on 
modern democracy and the main arguments of contemporary Platonists on today's 
democracy.  

 
Keywords 

   Democracy, knowledge, episteme, doxa, kallipolis, absolute knowledge, relative 
knowledge, politics.  

 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 

ÖNSÖZ 

 

Bu çalışmanın oluşum aşamasında eleştirileriyle beni sürekli yönlendiren, benden 

yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ahmet Cevizci’ye; tez 

izleme komitelerinde yer alan ve tez aşaması süresince bu tezin herbir satırını okuyarak 

eleştiriler sunan, gerek önerileriyle gerek sorularıyla tezin zenginleşmesini sağlayan sayın 

Prof. Dr. Zekiye Kutlusoy’a ve sayın Prof. Dr. Yaşar Aydınlı’ya teşekkürlerimi sunarım.  

Ayrıca bu tezin yazılışı sırasında tüm aşamalarda desteğini hep yanıbaşımda 

hissettiğim Kurtul’a bana inandığı için çok teşekkür ederim. 

 
 

Đzmir 2013        Nihal Petek BOYACI  
 
 
 
 
 
 
 
 



 

ĐÇĐNDEKĐLER 

 

TEZ ONAY SAYFASI  .....................................................................................................     ii 

ÖZET .................................................................................................................................    iii 

ABSTRACT ......................................................................................................................     v 

ÖNSÖZ ..............................................................................................................................   vii 

ĐÇĐNDEKĐLER ..................................................................................................................  viii 

ŞEKĐLLER ......................................................................................................................      xi 

GĐRĐŞ .................................................................................................................................     1 

 

 

BĐRĐNCĐ BÖLÜM  

PLATON’UN B ĐLGĐ TEMELL Đ ĐKT ĐDAR ANLAYI ŞININ 

YOLUNU AÇAN ETMENLER  

 

I. POLĐS VE EKONOMĐK DEĞĐŞĐM ............................................................................     21 

II. TARĐHSEL SÜREÇTE ATĐNA DEMOKRASĐSĐNE KISA BĐR BAKIŞ  ...............     31 

III. SOFĐSTLERĐN ETKĐSĐ ............................................................................................     41 

IV. SOKRATES VE SOKRATES’ĐN ÖLÜMÜ .............................................................     51 

V. KESĐN/DEĞĐŞMEYEN BĐLGĐNĐN GEREKLĐLĐĞĐ.................................................     62 

 

 

ĐKĐNCĐ BÖLÜM 

PLATON’UN B ĐLGĐ GÖRÜŞÜ 

 

I. DEMOKRASĐNĐN EPĐSTEMOLOJĐSĐ OLARAK EMPĐRĐZMĐN ELEŞTĐRĐSĐ ......     70 

A. Hayatını Duyumlara Bağlamış Đnsanın Genel Durumu ..........................................     79 

B. Mağara Benzetmesi  ................................................................................................     86 

II. KALLĐPOLĐS’E UYGUN DÜŞEN EPĐSTEMOLOJĐ ................................................     93 

A. Anamnêsis ...............................................................................................................     93 

B. Bölünmüş Çizgi Analojisi .......................................................................................   103 

C. Güneş Benzetmesi ...................................................................................................   118 



 
 

ix 
 

D. Bilginin Yönetimi veya Filozof-Kralın Bilgisi .......................................................   124 

      1. Politik uzmanlık bilgisi veya arkitektonik bilgi ................................................   130 

      2. Felsefe veya ahlaki bilgelik ...............................................................................   135 

 

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

PLATON’UN POL ĐTĐKA GÖRÜŞÜ 

  

I. GĐRĐŞ: ADALET TARTIŞMASI ................................................................................   144 

II. PLATON’DA POLĐSĐN DOĞASI .............................................................................   154 

A. Polisin Doğuşu ........................................................................................................   155 

B. Polisin Görevleri .....................................................................................................   165 

C. Polisin Sınıflara Ayrılması ......................................................................................   173 

D. Polisin Metafiziği ve Đyisi .......................................................................................   181 

III. ĐDEAL POLĐSTE EĞĐTĐM .......................................................................................   185 

A. Temel Eğitim ...........................................................................................................   186 

B. Yüksek Eğitim .........................................................................................................   196 

IV. ĐDEAL POLĐSTE ADALET .....................................................................................   204 

A. Poliste Adalet ..........................................................................................................   205 

B. Đnsanda Adalet .........................................................................................................   216 

V. ĐDEAL POLĐS MÜMKÜN MÜDÜR? .......................................................................   220 

 

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

PLATON’DA B ĐLGĐ-POLĐTĐKA ĐLĐŞKĐSĐ ÜZERĐNE FELSEFĐ 

DEĞERLENDĐRMELER 

 

I.  PLATON’DA BĐLGĐ-POLĐTĐKA ĐLĐŞKĐSĐ ..............................................................   233 

II. KARL R. POPPER’IN PLATON’UN POLĐTĐKA FELSEFESĐNĐN ELEŞTĐRĐSĐ ..   248 

A. Karl R. Popper’ın Bilgi Görüşü ..............................................................................   252 

B. Karl R. Popper’ın Politika Anlayışı ve Ütopyacılık Eleştirisi ................................   265 

III. PLATON’UN POLĐTĐKA FELSEFESĐ ÜZERĐNE ÇAĞDAŞ TARTIŞMALAR ...   284 



 
 

x 
 

A. Demokrasiye Đlişkin Çağdaş Tartışmalar ................................................................   286 

B. Çağdaş Demokrasi Eleştirisi Đçinde Platoncu Yaklaşımlar .....................................   300 

SONUÇ ............................................................................................................................   312 

KAYNAKLAR ................................................................................................................   328 

ÖZGEÇMĐŞ .....................................................................................................................   341 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 
 

xi 
 

ŞEKĐLLER 

 

 Sayfa No 

Şekil 1. Mağara Benzetmesi 89 

Şekil 2. Bölünmüş Çizgi Analojisi 105 

Şekil 3 Güneş Benzetmesi 121 

 

 

 

 



 

GĐRĐŞ 

Polis sanatı olarak da adlandırılan politikê tekhnê en genel anlamıyla, toplumların 

tüm yurttaşları ilgilendiren kararları nasıl aldıkları ve toplumda iktidar aygıtının gücünün 

nasıl kullanıldığı ile ilgilenen sanattır (Berktay, 2011: 11). Bu sanatı konu alan politika 

felsefesi ise iyi ve kötü yönetimlerin niteliğine, nedenlerine ve etkilerine ilişkin bir 

inceleme ve düşünme egzersizi olarak görülebilir (Miller, 2003: 2). Buna göre, politika 

felsefesi öncelikle iyi veya kötü yönetimlerin insan yaşamına ne şekilde etkide 

bulunacağına ilişkin yol gösterici bir sorgulama yaparken, aynı zamanda insanların 

kendilerinin belirlediği yönetim formlarını inceler. Ayrıca politika felsefesi aracılığıyla, 

insanlar iyi ile kötü yönetim arasındaki farkın bilgisiyle hareket ederek, bir yönetimi 

diğerinden daha iyi kılan özelliklere dikkat çekmeye gayret ederler. Sayılan tüm bu 

unsurlar politika felsefesinin niçin gerekli ve ne denli önemli olduğuna işaret ederken, 

toplumda politik bir bilincin edinilmesi gerekliliğine de ışık tutar. Çünkü politika 

felsefesinin temel sorularına cevap bulabilmek aynı zamanda insanların politik bir bilince 

sahip olmalarını gerektirir. Bu yönüyle de politika felsefesi yurttaşların bilinci ve eğitimi 

konusuyla ilişkilenir.  

Bütün bu çok yönlü unsurlar göz önüne alındığında, politik bir bilinç geliştirmek ve 

politika ile ilgilenmek demek, basit bir şekilde yurttaşın (örneğin birkaç yılda bir yapılan 

seçimlerde oy kullanarak) sadece yönetime katılması ya da yönetimde yer alan birinin bu 

işlerle teknik bir düzlemde uğraşması anlamına gelmez. Đnsanın bulunduğu her yer 

politiktir ve özünde politika ile ilgilidir (Berktay, 2011: 30). Tüm yurttaşları ilgilendiren 

kararların alındığı sürece işaret eden, bu kararların neden ve etkilerine ilişkin düşünce 

egzersizi olan politikanın nüfuz etmediği herhangi bir yaşam alanından söz etmek pek de 

olanaklı değildir. Politika farklı biçimlerde ve derecelerde insan yaşamını bir şekilde 

etkileyen bir sanat olarak görülmelidir. Çünkü politika birbirinden ayrı ancak ilişkili olan 

insani alanların ortaya çıkıp sürdürülmesinde etkilidir (Berktay, 2011: 30). Bu nedenle de 

insanın olduğu her yerde politika vardır ve insan, Aristoteles’in de söylemiş olduğu gibi, 

birlikte yaşamaya muktedir, ortak yaşama bilincine sahip bir varlık olduğundan zoon 

politikon’dur. Onu diğer canlı varlıklardan ayıran özellik ise onun zoon logon ekhon ya da 

bir diğer deyişle animal rationale olmasından ileri gelir. Buna göre insanın bir bilince 



 
 

2 
 

sahip olması, düşünen ve rasyonel bir varlık, akıl sahibi bir hayvan olması bir arada 

yaşamayı ve bu yaşama formu üzerine düşünmeyi olanaklı kılan önemli bir faktördür. 

Politika da bu bir arada yaşama etkinliğinin kendisi olarak tanımlanırken, politika felsefesi 

bu duruma ilişkin felsefi bir sorgulama ve araştırma yapar.  

Birbirleriyle aynı olmayan insanların yaşam alanlarının düzenlenmesiyle ilişkili 

olan politika, bireysel farklılıklarla bir arada yaşamanın nasıl mümkün kılınacağı ile 

ilgilidir. Eskiçağlardan beri süregelen bu problem farklı yönetim sistemleri içinde 

çözümlenmeye çalışılmıştır. Kimi zaman aristokratik yönetim biçiminin bir arada yaşama 

sorununa çözüm olduğu düşünülürken, kimi zaman monarşi kimi zaman da demokrasi bu 

problemin çözümü olarak görülmüştür. Bugün ise bu soru daha çok demokrasi ekseninde 

tartışılmaktadır. Bireyin evrensel haklarını ön plana alan, özgürlükçü bir tutum sergilemeye 

gayret eden bir yönetim biçimi olarak liberal demokrasi günümüzde en yaygın demokrasi 

modellerinden biri olarak kabul edilmektedir. Fukuyama bugünün geçerli tek sisteminin 

demokrasi olduğundan söz ederken de, tam da böylesi bir demokrasiden, yani liberal 

demokrasiden söz etmektedir. Düşünür, demokrasinin artık vazgeçilmez bir unsur olarak 

görüldüğünü ve dünyanın birçok bölgesinde bu yönetim biçimine ilişkin yükselen kuvvetli 

eğilimin de bir tesadüf olmadığını belirtmektedir (Fukuyama, 1999: 65). Demokrasinin 

çoğu zaman ana ilkeleri olarak görülen özgürlük ve eşitlik ilkeleri bir rastlantı sonucu 

değil, daha çok insan türüne özgü, insanın sahip olması gereken birtakım evrensel haklar 

kategorisinde somutlaşarak ön plana çıkmaktadır.  

Demokrasinin insanlara özgürlük ve eşitlik vaadinde bulunarak birey-insanı 

devletten daha üst bir kategoriye yerleştirmesi, başka bir ifadeyle bireysel hak ve 

özgürlüklere öncelik tanıması demokratik ön kabullerin vazgeçilmezliğinin sebeplerinden 

biri olarak değerlendirilebilir. Ancak demokratik siyaset ve onun farklı uygulama formları 

bugün bütün bu tanımlamaları ve vazgeçilmezliği içinde ciddi bir kriz yaşamaktadır. 

Demokratik siyasetin en temel problemlerinden biri meşruiyet sorunudur. Bu noktada 

demokrasiden kesinlikle vazgeçilmemesi gerektiğini belirten ancak liberal demokratik 

anlayışı da demokrasi olarak görmediğini vurgulayan Touraine de, bu meşruiyet sorununa 

dikkat çekerek, en çok sayıda bireye olası en büyük özgürlüğü veren, olası en büyük 

çeşitlili ği tanıyan ve bunları koruyan politik yaşam biçimi olarak tanımladığı demokrasinin 

yeniden yapılandırılması gerektiğini vurgular.  



 
 

3 
 

Demokrasinin içinde bulunduğu kriz ve krize ilişkin farklı düşünürlerce ortaya 

konan demokratik işleyişe ve algıya ilişkin yeniden yapılandırılma talebi kanımca, bugün 

politikanın ayrılmaz bir bileşeni olarak görüle gelmiş olan bilgi problemiyle de yüksek 

derecede bağlantılıdır. Bilgi çağı olarak adlandırılan çağımızda bilginin engel olunamaz 

muazzam bir artışa, bu artışın yaratmış olduğu birikimin birtakım alanlarda kullanılmasına 

şahit olunmaktadır. Ancak ne var ki bilgi ve özellikle teknolojik gelişmelerin büyüme hızı, 

aynı oranda politik arenaya olumlu düzlemde etki etmemektedir. Bugün teknoloji 

bilgisinin üretiminin sosyal alandaki yansımaları haklar bağlamında pozitif bir geri dönüş 

sağlamamakta, bilginin artışıyla birlikte reel zemindeki demokratik siyaset bir gelişme 

göstermemekte, aksine bir yolda ilerleyerek ciddi şekilde yozlaşmaktadır.  

Bugün demokrasinin yozlaşmasına ilişkin olarak öne sürülen nedenlerden birinin 

bilgi ve teknolojinin artış hızının takip edilemez bir nitelikte olması ve ortaya çıkan ürünün 

çoğu zaman bir katılaşma fırsatını bile bulamaması olduğu söylenebilir (Brown, 2010b: 

172). Buna göre, ekonomik, toplumsal, politik ve kültürel değişimin hızı üretilen herhangi 

bir şey, henüz dolaşıma girmeden temel niteliklerini yitirme tehlikesi ile karşı kalmakta ve 

bu durum aynı biçimde fikirsel söylemlere de etki etmektedir (Brown, 2010b: 171). Teknik 

bir aygıtın üretildiği anda henüz özümsenmeden demode olması, buna koşut olarak 

fikirlerin de (ya da kavramların da) ortaya çıktıkları/tartışmaya açıldıkları andan itibaren 

hızla tüketilmesi, yozlaşmaya yol açan etkenler arasındadır. Bu durumun ortaya çıkardığı 

sonuçlardan biri ise Brown’a göre, her ne kadar amaçsız, sınırsız, hedefsiz, bir insan 

gücüyle dolu bir dünyada yaşıyor olsak da, insanoğlunun daha önce hiç hissetmediği 

oranda büyük bir politik iktidarsızlık hissine sahip olmasıdır (2010b: 172). Đnsanlar bunca 

bilgi ve teknoloji artışının arasında, politik arenadaki belirsizlik durumu ile birebir örtüşen 

tuhaf bir paradoks içinde kalmaktadırlar. Başka bir ifadeyle, yaşanmakta olan, her şeyin 

değiştirilebilir olduğu algısı ile aslında hiçbir şeyin değiştirilemez olduğu algısının eş 

zamanlı yürürlükte olduğu bir tuhaf duygu halidir. O halde bugüne egemen olan insanlık 

hali, belirsizlik halidir. Belirsizlik hâli ve hiçbir şeyin daha katılaşmaya fırsat bulamadan 

buhar olup uçup gitmesi yozlaşmaya sebep olan temel unsurlar arasında sayılabilir. 

Lacan da Brown’a benzer bir biçimde bu çağda meydana gelen yozlaşma ve 

bozulmanın kaynaklarından birinin çağın getirdiği hızlı gelişim ve değişimden 

kaynaklandığını düşünmektedir. Bu konuya Lacan’ın bakışı Brown’ınkinden bir noktada 



 
 

4 
 

farklılaşır. Teknoloji ve bilginin hızlı gelişimi belirsizlik ortamı yaratmakla beraber aynı 

zamanda bilgi ile iktidar arasında bir ayrışma da meydana getirmektedir. Buna göre, içinde 

bulunduğumuz bu çağda bilgi orantısız bir büyüme kaydederken, birçok şey öğrenilmekte 

ve teknoloji büyük bir hızla ilerlemektedir. Bu durum öncelikle büyümenin aslında 

öğrenilen bunca şeyin ne yapılacağı veya nasıl kullanılacağının bilinmemesi hususunu 

ortaya çıkardığına dikkat çekmeyi gerektirir (Žižek, 2010: 106). Duruma (örneğin) ekolojik 

kriz açısından bakıldığında şu türden bir sonuç ortaya çıkar: Küresel ısınmanın önüne 

geçilememesinin nedeni aslında ya hâlâ ilgili sürecin insanlık için öneminin iktidarlarca 

yeterince bilinmiyor oluşu problemi ya da bilinse de bu bilgiyle ne yapılabileceği veya ne 

yapılamayacağı sorusu ile ilgili problemdir. Bu öne sürülen fikirlerden ilki zaten konuya 

ili şkin tamamen bir bilgisizliğe işaret ederken, ikincisi bilginin veya teknolojinin artışıyla 

aslında ne yapacağını bilmeksizin ortaya çıkan bir iktidarı ya da bilgi iktidarı olmayan bir 

iktidarın kendisini anlatır. Buna göre bilinçsiz olan iktidar, bilgi ile olan bağlarını da 

koparmış olan iktidar olarak ortaya çıkar. Bu iktidar modeli gelişen bilgi ve teknoloji ile 

değil, ancak sanılarla iş gören bir iktidar şeklinde, başka bir ifadeyle araçsal bir biçimde 

işlemektedir. Bilgi ile iktidar arasındaki bu kopuş, elde edilen bilginin politik hatta etik 

düzlemde bir karşılığını bulamadığının da önemli bir göstergesidir. Bilginin hızlı gelişimi 

karşısında onun nasıl kullanılacağının tam olarak bilinemediği (ya da pek de bilinme 

istenmediği) bu çağda, ayrıca iktidar veya politikanın bilgi ile ilişkisinin kopmasının ve 

elde edilen bilgilerin ne yapılıp yapılamayacağının ötesinde bir durum da ortaya 

çıkmaktadır. Buna göre, bilginin yerine ikame edilen bir başka unsuru görmek ve onun ne 

türden sonuçlar doğurduğuna ilişkin tespitte bulunmak gerekmektedir. Öyleyse 

demokrasinin yozlaşması yalnızca bilgi-iktidar veya bilgi-politika ilişkisinin kopmasıyla 

değil, aynı zamanda bilginin yerine neyin geçirildiği meselesiyle de yakından ilgilidir. 

Bugün bilgi ile iktidar arasında olması gereken bağın bozulmaya başladığı ve bu 

çerçevede artık bilgi-politika bağının önemli derecede aşındığı söylenebilir. Bu kopuşla 

birlikte ortaya çıkan yozlaşmanın bir diğer önemli durağı ise bilginin yerini neyin 

doldurduğunun ilişkin tespittir. Bu tespit bugünkü demokrasi uygulamalarına bakılarak 

açık bir biçimde görülebilir. Buna göre günümüz demokrasilerinin önemli problemlerinden 

biri, iktidarın artık niteliksel olarak değil, bütünüyle niceliksel bağlamda eşitlik, özgürlük, 

adalet türünden ilkeleri işletmesinden ileri gelmektedir. Özellikle bugün liberal 

demokrasilerde görülen temsilciler yoluyla yurttaşların kendilerini ifade etmeleri gerektiği 



 
 

5 
 

olgusu, aslında bireylerin düşünsel bağlamda tam olarak isteklerini ortaya koyamadıkları, 

kendilerini bütünüyle gerçekleştiremedikleri bir ortamın oluşmasına neden olur. Buna göre 

seçim demokrasisi olarak da adlandırılabilecek bu niceliksel demokrasi sistemi, eşitlik ve 

özgürlüğü de ancak seçimler yoluyla gerçekleştirilen basit bir sayma ilkesine dayalı bir 

sürece indirgemektedir. Genel oy hakkı olarak tanımlanan bu uygulama çoğu zaman saygın 

bir uygulama olarak nitelendirilebilmesine karşın, sonuçları açısından değerlendirildiğinde 

nitelikten yoksun bir uygulama olarak da adlandırılabilir. Sistemin nitelikten yoksun 

olmasından kastedilen şey, seçimlerin belli aralıklarla yapılıp yapılmamasından ziyade,  

sadece sayısal çoğunluğa bakılarak yöneticilerin seçilmesi ve kararların seçilen 

temsilcilerce verilmesi ile bağlantılıdır. Sayısal düzlemdeki çoğunluğun aldıkları kararlarla 

hareket etmek zorunda kalan bir toplumda ise temsil edilemeyen, azınlıkta kalan grubun 

haklarının ya da isteklerinin gerçekleştirilememesi, insanları demokratik bir sistemde 

farklılıklarla bir arada yaşamanın olanağının ortadan kaldırılması tehdidiyle karşı karşıya 

bırakır. Toplumdaki bireylerin temel ilkeler ya da etik değerler olmaksızın birtakım 

kararlar alması onların “bana göre” ya da “bana görünene göre” şeklinde başlayan 

ifadelerle karar vermesi anlamını taşır. Başka bir ifadeyle, bireyler aldıkları kararları ve 

gerçekleştirdikleri eylemleri sadece “kendilerine göre” doğru ve geçerli olan ilkeler 

ışığında değerlendirmektedir. Kısacası değerler, ilkeler ve değerlendirme sorunun hem 

bilgisel hem de etik düzlemde politikanın ve politika felsefesinin temel sorunu olarak 

belirmektedir. Buna göre demokrasilerin sayısal çoğunluğa paralel bir şekilde işlerliğinin 

olması, sayısal çoğunluğu hakikat ve adaletin ölçüsü hâline getirir (Bensaïd, 2010: 30). 

Oysa nicelik fikrinin hakikatle bir ilişkisi olmadığı da aşikârdır (Bensaïd, 2010: 44).  

Bugünkü uygulamalara bakıldığında, demokrasinin en önemli çıkmazlarından bir 

diğeri ekonomi ile politika arasındaki yozlaşmış ili şkidir. Buna göre, oy verme işlemi bir 

hak olarak ortaya çıkarken, aslında kararların ve uygulamaya konulan yasaların 

merkezinde daha çok pazar ya da büyük işletmelerin beyin takımına bağımlılık söz 

konusudur (Touraine, 2011: 318). Bu, politikanın artık halkın iradesinden kopması ve 

siyasi partilerin üretici bir işletmeye, seçilen kimselerin ise reklam kampanyaları yürüten 

iletişim danışmanlarına dönüşmesi anlamını taşır (Touraine, 2011: 318). Seçim 

demokrasisinde seçimler bir işletme gibi düşünülerek yönetilmekte ve demokratik siyaset 

reklam yarışmasına dönüşerek, en iyi reklam yapanın seçimi kazandığı bir pazarlama 

kampanyasına benzemektedir. O halde, demokrasi sermayenin tekeli altında işleyen bir 



 
 

6 
 

yönetim biçimine dönüşme tehlikesiyle karşı karşıya olup, seçimlerin ve dolayısıyla 

yönetim şeklinin bir kâr-zarar ilişkisi çerçevesinde şekillendiği bir sisteme dönüşmektedir. 

Buna göre bugün liberal demokrasi düşüncesi birtakım ilkeler çerçevesinde işletilmiyor 

olmasının yanı sıra (her ne kadar liberal düşünce tarihte ortaya çıktığı zaman diliminde bu 

temel ilke ve değerlerin savunuculuğunu yapmış olsa da), aynı zamanda kendisini “para”yı 

temele alarak meşrulaştırmaktadır. Politikanın bütün topluma etki etmiş olduğu fikri göz 

önüne alındığında, bu durumun tüm bireyler üzerinde önemli etkisinin olduğu açık bir 

biçimde dile getirilebilir. Buna göre, demokrasi insanı da hazlarının peşinde koşan, belli 

amaçlar için değil, günü kurtarmak adına tamamen isteklerini gerçekleştirme arzusu ile 

yanıp tutuşan, sadece şimdi anını yaşayan, yalnızca kendi tatminlerini karşılama amacı 

güden ve yalnız kendisi için yaşayan bir insan hâline gelir. Buna göre demokrasi insanı, 

ancak haz üzerinden kurulabilir (Badiou, 2010: 18).    

Bugün demokrasinin krizi, hem bilgi ile politika arasındaki bağın kopmuş 

olmasından hem de kopan bu bağın yerini ekonomi siyasetinin, bir başka deyişle 

sermayenin almasından kaynaklanmaktadır. Böyle bir toplumda da önemli olan sadece 

kanaatler ve sanılar olabilir. Demokrasinin sermaye ile girmiş olduğu ilişki hızlı tüketen, 

hızlı bir değişim geçiren ve kanaatlerle hareket eden bir toplumu ortaya çıkarmıştır. 

Bugünün demokrasi insanları birtakım istekler ve hazlar elde etme doğrultusunda inançlar 

etrafında toplanarak malumatlarla hareket etmekte, dolayısıyla akıllarını da sadece araçsal 

olarak kullanmaktadırlar. Buna göre, demokrasi insanı her şeye karşı istek, değişim ve 

moda kipinde muamele eden biridir (Rancière, 2007: 52). Onun, günün modasına uygun 

bir biçimde sürekli değişim arz etmesi de bilginin ve teknolojinin hızlı değişimiyle 

yakından ilişkilidir. Teknoloji ve bununla beraber bilginin hızlı yükselişi, demokrasi 

insanının da hızlı bir değişim içinde olmasına ve sadece moda olana eğilim göstermesine 

neden olur. Buna göre, demokrasi insanı zorunlu ve zorunlu olmayan hazlar arasında hiçbir 

ayrım yapmaksızın işleyen bir akla sahip haz öznesi olarak (Rancière, 2007: 51), sadece 

anlık gelişmeleri takip eden bir bireye dönüşür.   

Bugün demokrasinin meşruiyet probleminin temelinde yatan bu unsurlar aynı 

zamanda toplumun gerçek anlamıyla adalet, özgürlük ve eşitlik gibi temel değerler 

doğrultusunda yaşama olanaklarını da ortadan kaldırmaktadır. Öncelikle demokrasi sadece 

seçimlere indirgenemez bir yönetim biçimi olarak düşünülmelidir. Çünkü o, her bireyin 



 
 

7 
 

kendi fikirleri doğrultusunda katılımıyla gerçekleştiği zaman, farklılıklarla yaşama 

pratiğini olanaklı kılabilir. Đnsanların bu sürece katılımlarının ise ne şekilde gerçekleşeceği 

başka bir tartışmanın kapısını aralar. Ancak bu kritik tartışma aynı zamanda demokrasinin 

meşruiyetine ve temeline ilişkin sorgulamayı tekrar gündeme getirir. Liberal demokraside 

adaleti sağlayacak bir temel olarak görülen insan haklarının dahi bugün artık mülkiyet 

hakkından ibaret olarak görülmesi, bir tür dışlama pratiği getirmiş ve bu nedenle eşitlik ve 

özgürlük, dolayısıyla da adalet ilkelerini beslemeyen bir anlayışın ortaya çıkmasını 

kaçınılmaz kılmıştır. Demokrasinin meşruiyetine ilişkin olan bütün bu problemlerin 

çözümü ise onu yeniden ele almayı gerektirmektedir.  

Bilgi ile bağları kopmuş politikanın aynı zamanda temellerinden de yoksun kaldığı 

söylenebileceği gibi, bu bağın yeniden kurulması adalet, eşitlik ve özgürlüğün sağlanması 

için oldukça önemli ve gerekli bir unsurdur. Konuya ili şkin olarak felsefe tarihine bir göz 

atıldığında, iktidarın veya politikanın bilgi ile bağının kurulması ve bu yolla onun 

temellendirilmesi gerektiği savını sistemli bir biçimde ele alan ilk filozofun Platon olduğu 

hemen dikkati çekmektedir. Platon’un iktidarı veya politikanın nasıl olması gerektiği 

soruşturmasında çıkış noktasının dönemin koşullarından kaynaklandığı söylenebilir. Onun 

yaşadığı dönemle ilgili görmüş olduğu sorunlar çağının demokrasisinin ortaya çıkardığı 

problemlerden kaynaklanmaktadır. ĐÖ V. yüzyıl Atina’sında doruk noktasına ulaşan 

demokrasi ile bugünün demokrasi anlayışı arasında oldukça büyük farklar olmasına karşın, 

Platon’un demokrasiye ilişkin eleştirilerinin birçok düşünür tarafından bugün dahi ele 

alınıyor olması1 ve tarihteki en radikal demokrasi eleştirisinin Platon tarafından yapılmış 

olması, onun düşüncelerinin yeniden ele alınarak bu tezin ana konusu olarak incelenmesini 

gerekli kılmıştır. Bu eksen çerçevesinde çalışmada Platon’un demokrasi eleştirisi ve öne 

sürdüğü ideal polis fikri ayrıntılı bir biçimde incelenerek, bilgi ile politika/iktidar 

arasındaki ilişki yeniden mercek altına alınacak ve son olarak günümüz demokrasi 

problemlerine çağdaş eleştiriler çerçevesinde çözüm önerileri üretilmeye çalışılacaktır.     

Günümüz demokrasisinin problemlerine Platon felsefesi ile ışık tutma amacı 

taşıyan bu tezde, Platon’un fikirleri tarihsel bir temele oturtularak,  farklı bakış açılarından 

çok yönlü bir perspektifle ele alınacaktır. Bu tezde de Platon’a ilişkin fikirler incelenirken 

Harvard University Press tarafından basılan Loeb edisyonu temele alınmış ve tezde 

                                                 
1 Bu düşünürlerin başında Badiou, Brown, Nancy, Rancière gelmektedir. 



 
 

8 
 

parantez içinde Türkçe olarak adı verilen tüm Platon diyaloglarında bu edisyon 

kullanılmıştır.  Çalışmada bu şekilde ele alınan Platon’un fikirleri, önemli yorumcuların da 

göz önüne aldığı metinler ve diğer değerlendirmelerle yoğrularak yeniden gözden geçirilip, 

aslında onun demokrasiye yönelik eleştirilerinin sadece aristokrat tutumundan ileri 

gelmediği, onun politikanın temeline mutlak bilgi anlayışını getirmesinin nedeninin de 

demokrat yönetimin problemlerine ve açmazlarına çözüm getirme amacından 

kaynaklandığı ortaya konmaya çalışılacaktır. Bütün bu çerçeve içinde şu önemli husus da 

özellikle belirtilmelidir ki, bir filozofun fikir ve eleştirilerinin incelenmesinin içinde 

yaşamış olduğu çağın tarihsel koşullarından soyutlanarak gerçekleştirilmesi, onun 

fikirleriyle ilgili olarak eksik bir yorum geliştirilmesine ve böylelikle de filozofun tam 

olarak anlaşılamamasına neden olabilir. Bundan dolayı bu tezde Platon’un düşüncelerinin 

ve bilgi ile politika arasında kurulması gereken bir bağ olduğu fikrinin ortaya çıkışının 

daha açık bir biçimde anlaşılması, öncelikle hem demokrasinin Eski Yunan’daki 

gelişiminin incelenmesini hem de Platon’un yaşadığı döneme ilişkin tarihsel arka planın 

hesaba katılmasını gerekli kılmaktadır. Başka bir ifadeyle, tarihsel bakış açısı Platon’u 

anlamada büyük bir önem taşımaktadır.   

Günümüzde bilgi ile iktidar arasında olması gereken bağın çözülmesi sonucunda 

meydana gelen problemlere, Platoncu bir perspektiften bakılarak çözüm önerileri sunma 

amacıyla ele alınmış olan bu tezde konu, izlenilen yöntem uyarınca, dört bölüme ayrılarak 

ele alınmıştır. Birinci bölümde genel bir perspektif çerçevesinde Platon’un fikirlerini 

oluşum aşamasında etkileyen faktörler göz önüne alınacaktır. Bu etkilenimlerin en iyi 

biçimde anlaşılması için de Platon’un kallipolisini tesis edeceği yer olan polisin gelişim 

sürecine ve özelliklerini bakmak da son derece önemlidir. Bu nedenle ilk bölümde bir 

filozofu etkileyen üç temel etkenin ne olduğu özetlendikten sonra öncelikli olarak ve 

özellikle Atina’nın bu gelişim içindeki önemine işaret etmek için polisin tarihsel 

gelişiminin nasıl gerçekleştiği ve bu gelişim içinde demokrasi tohumlarının neden Atina’da 

atıldığı ele alınacaktır. Daha sonra Platon’un neden demokrasiye karşı çıktığının daha iyi 

kavraması açısından Atina demokrasisinin gelişim sürecine göz atılacaktır.  

Bu gelişim sürecinin önemli hususlarından biri olarak görülen yurttaş kavramındaki 

değişikliklerin neye göre oluştuğunun açıklığa kavuşması özellikle günümüzde 

demokrasiyle ilgili olarak yapısal bir problem bulunduğu varsayımı için de önemli bir 

gösterge ve kaynak oluşturmaktadır. Solon ile başlayan bu süreçte hakların belli ürün veya 



 
 

9 
 

sermaye edinme yoluyla belirlenmesi, yönetimde söz sahibi olmanın bu koşullar uyarınca 

gerçekleşmesi demokrasinin çıkış noktasının ürün elde etme bağlamında bir gelir 

dağılımına bağlandığını göstermektedir. Bu hususta dikkat çekici olan şey ise, yönetimle 

ilgili hiçbir bilgi sahibi olmayan birinin yönetimde söz sahibi olabilmesi ve politik karar 

alma süreçlerinde konuya ilişkin hiçbir bilgiye dayalı davranış sergileyememesidir. 

Platon’un demokrasi karşıtlığının temeli de buna dayanmaktadır. Keza daha önceleri 

politikayı atadan veya aileden öğrenme devri, onun çağında sona ermiş ve artık daha geniş 

bir yurttaş kesimine yayılan yönetim her meslekten insanın yapabileceği bir iş hâline 

gelmiştir. Bu durum, ortaya yurttaşların politika konusunda eğitilmeleri gereksinimi 

doğurmuş ve Platon’un fikirlerini negatif anlamda etkileyen Sofistlerin felsefe tarihi 

sahnesinde yer almalarına neden olmuştur. Platon’un demokrasinin getirdiği bir ihtiyaç 

olarak ortaya çıkan Sofistlerden negatif düzeydeki etkilenişi göreceli bilgi anlayışı ve 

rhetorikêye dayalı eğitim düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Sofistlerin demokrasi 

içindeki yeri, politika bilgisinden uzak olan halka politika ve başka birçok alanda para 

karşılığında dersler vermekten meydana gelmekteydi. Bu dersler aslında özünde bir fikrin 

nasıl savunulacağını, karşı tarafın nasıl ikna edileceğini öğretiyordu. Rhetorikênin icracısı 

olarak görülen Sofistler görünüşün arkasında sürekli bir gerçekliğin ve kalıcı bir şeyin 

olmadığını düşünerek, sadece duyulara dayalı bir bilgi anlayışının ve dolayısıyla da 

görecelik ve öznelliğin savunucusu olmuşlardı. Keza görecelik ve öznelliğin olduğu yerde, 

hakikat iknaya indirgenmekte ve böylelikle ikna gücü kuvvetli olanın da sözünün doğru ya 

da geçerli kabul edilmesine, kuralların ona göre düzenlenmesine neden olmaktaydı. Keza 

görecelik ve öznelliği tanımlayan “insan her şeyin ölçüsüdür” fikri toplumsal alanda ortak 

kanı oluşturmayı rhetorikê ile mümkün kılıyordu. Rhetorikê ise sanılarımızla vardığımız 

birtakım inançlara başkalarını ikna etmektir. Atina demokrasisindeki çatışma ve adaletsiz 

ortam da kaynağını bu bilgi anlayışında bulur. Bu manada göreceli bilgi anlayışı 

demokrasinin bilgi anlayışı olarak kabul edilir. Bu bilgi anlayışına göre işleyen 

demokrasinin aksaklıkları/açmazları Platon’u olumsuz bir açıdan etkileyerek, kesin/mutlak 

bir bilgi anlayışı arayışına itmiştir.  

Platon’un bu düşüncesinin oluşum tohumları Sokrates’in fikirlerinde saklıdır. 

Sokrates’in bu noktadaki önemi bilginin genel olarak insanların hayatıyla, özel olarak da 

ahlaki hayat ve toplumların politik düzeni üzerinde oynadığı role yaptığı vurguda ortaya 

çıkar. O, hem karakter hem de düşünce yapısıyla ve pratikte göstermiş olduğu tavrıyla 



 
 

10 
 

kendini felsefe yoluna adamış olduğunu göstermektedir. Sokrates için felsefe sadece kesin 

hakikatlerin sistemi değil, aynı zamanda hayat tarzıdır (Klosko, 2006: 33). Onun gözünde 

insanların erdemli bir şekilde yaşayabilmesi, başkalarından öğrenmeyle veya doksalarla 

sağlanamadığı gibi, sadece özü veya hakikati bulmakla da sağlanamaz. Đnsanın bunu kendi 

yaşamında da, yani pratikte de gösterebilmesi önemlidir (Morrison, 2006: 111). Onun 

ahlâki düzeyde evrensel olana ulaşma arzusu ise demokrasinin ortaya çıkardığı 

problemlere çözüm getirme amacıyla gerçekleşmektedir. Tümellerin Sokrates’e kadar 

götürebileceğini (Metafizik: 987b 5-10, 1078b 15-20) söyleyen Aristoteles, Sokrates’in 

tümevarımsal konuşmalar ve genel tanımlamalar (Metafizik: 1078b 30) yapmak açısından 

büyük bir öneme sahip olduğunu öne sürer. Platon’un Đdealar düşüncesinin oluşumumun 

ilk etkilerinin bu manada Sokrates’ten geldiğini ileri sürer. Sokrates kesin, nesnel, mutlak 

bir bilginin var olduğu inancındadır. Platon ise Sokrates’ten bu manada etkilenerek, kesin 

ve mutlak bir bilgi ile tesis edilecek bir toplumun, demokrasinin ortaya çıkardığı 

problemleri, meydana gelen adaletsizlikleri ve göreceliliğin getirdiği karmaşanın çözüme 

ulaştırmanın yolunu açacağını düşünmektedir.  

Platon’un politika felsefesinde baştan itibaren, politika sanatına (politikê tekhnê) 

dair bir arayışın, yani yurttaşların gerçek iyiliğine hizmet etme, hakiki iyiyi yaratma veya 

hayata geçirme noktasında politik iktidarda kullanılacak belli bir bilgi formuna dönük bir 

arayışın içine girdiği söylenebilir (Wallach, 2001: 1). Onun bakış açısından iyi ve doğru bir 

yönetim biçiminin bilgiye dayanması gerekir. Filozof-kral örneğinin de göstereceği üzere, 

bilgiyle iktidar, toplumda birleşmesi gereken iki unsur olarak görülmelidir. Keza Platon’un 

demokrasi eleştirisinin temelinde de bu yönetim biçiminin bilgiden veya politik 

uzmanlıktan yoksun olduğu fikri yatar. Buna göre felsefeden yoksun bir yönetim biçiminin 

hakiki bilgiye ulaşma imkânına da sahip olmadığını varsayan (Devlet 487a-489a) ve bunun 

çoğu zaman karmaşa ve anarşiye, halkı hakiki mutluluktan uzaklaştıracak bir halk 

dalkavukluğuna yol açtığını savunan Platon, demokrasinin temelinin sağlam bir bilgiye ve 

politik uzmanlığa sahip olmadığını düşünmektedir. Demokrasinin bütün problemleri de 

onun bu sağlam ve kesin bilgiden yoksun olduğunu düşündüğü rhetorikêye bağlı sadece 

ikna gücüne dayalı öznel, göreceli, herkesten herkese değişen bilgiden, başka bir deyişle 

neyin tam olarak doğru olduğunun bilinememesinden kaynaklanmaktadır. Böylesi bir 

toplumda adaletsizlik her alanda görülen bir sosyal problem olarak ortaya çıkar. Bir tür 

duyu veya algılar bohçası hâline gelmiş bu insanlar, Platon’un yapmış olduğu ayrım 



 
 

11 
 

doğrultusunda ruhun üç kısmı göz önüne aldığında, sadece iştihaları ile hareket eden 

insanlar sınıfına girer. Tezin ikinci bölümü de işte ruhun en alt kısımları ile yönetilen 

insanın bilişsel durumu ve ruh hâliyle, Platon’un tesis etme çabası içinde olduğu kallipolis 

insanın arasındaki farkı vurgulamak amacını taşımaktadır.  

Platon, demokrasinin temelinde bulunduğuna inandığı empirik-demokratik bilgi 

görüşünü eleştirmekle kalmaz, böyle bir epistemolojiye bağlanmış, hayatlarını doksalar 

üzerine kurmuş insanların, gerçek bilgiye ve iyi bir hayatın tesisine dayanmayan bir politik 

düzen içindeki genel durumlarını anlatır. Öncelikle Platon, manevi hayattan yoksun, salt 

bir maddi varlık olarak görülen insanın genel hayat tarzının açıklanması aşamasında, önce 

bedensel istek ve arzuların bir sınıflamasını yaparak adil ve adil olmayan bir hayatın nasıl 

olduğunu gözler önüne sermeye çalışır. Platon’un gözünde adil olan kişinin mutlu 

olmasının nedeni, onun istek veya arzularını uygun bir biçimde onların peşinde 

sürüklenmeden tatmin etmeyi veya karşılamayı başarmasıdır. Bunu başaran adil kişinin 

aksine, adaletsiz kişi doğasına uygun düşen gereksiz arzularını tatmin etmeyi başaramaz. 

Đyi ve mutlu bir hayat ise, filozofun yönetiminde gerçekleşen ve bütünüyle adil yaşanan 

hayattır. Platon daha sonra üç sınıfa ayırarak gerçekleştireceği ideal polisi aslında ruhun 

kısımları ile de paralel bir biçimde ele almaktadır. Buna göre, ruh rasyonel ve irrasyonel 

kısımlardan oluşurken, iştiha ve öfke ruhun irrasyonel kısımları oluşturmaktadır. Ruhun 

rasyonel olan kısmı ise akıldır ve ancak aklın ışığında yönetilen bir ruh mutluluğa 

ulaşabilir. Đdeal poliste de aynı paralellik söz konusudur. Ruhu akılla yönetilen insanlar, 

yani filozoflar yönetici oldukları zaman ideal polis tasarımı yani kallipolis tam manasıyla 

gerçekleşebilir. Keza irrasyonel kısım olan iştihanın her şeyden çok değer verdiği şeylerin 

yeme, içme ve cinsellik için duyulan istekleri tatmin etmek açısından gerekli olan para 

veya madde için beslenen arzu olmasından dolayı (Devlet 580d-581a), bu kimseler 

tarafından yönetilen bir toplumun mutluluğa erişebilmesi söz konusu olamaz. Đşte 

demokrasi insanı da böyle bir ruh tarafından yönetilmekte ve sadece hazlar, istekler 

çerçevesinde hareket etmektedir. Ruhunun bu kısmıyla hareket eden biri, hakikatlerden 

habersiz, kendisi de dâhil olmak üzere her şeyin değiştiğini düşünen biridir. Platon bu 

insanın ruh halini daha açık kılmak için Mağara Benzetmesine başvurur. Bu benzetme 

bizlere sorgulanmamış, gerçek ahlaki değerleri ortaya koyma imkânı olmayan, sadece 

maddi değerlere düşkün ahlaki inanç sistemini temele almış bireyci bir politik sistemin 

resmini gösterir. Böylece Platon, insanları salt gördüklerine inanmaya sevk eden, onlara 



 
 

12 
 

yanlış fikirler ve değerler aşılayan, insanları yanılsamalara mahkûm olacak şekilde 

yetiştiren kötü toplumları eleştirir. Platon’un Mağara Benzetmesinin başında mahkûmları 

“bizim gibi” insanlar olarak nitelemesi bu benzetmenin özünde sözde değerler peşinde 

koşan, hazlarla hareket eden kötü bir toplum modeli olan Atina toplumu olduğuna işaret 

eder ve benzetmeyle birlikte eleştirinin hedefinde olan sistemin aslında demokrasi 

olduğunu açık bir biçimde gösterir. Böyle bir demokratik toplumda ise önemli olan hakikat 

veya bilgi değil, kanaat ya da inançlardır. Demokratik düzenin bilgiden yoksun, sadece 

arzularına göre eylemde bulunan ve her biri bir ölçü olan bireyinin mutluluğa ve iyi bir 

hayata ulaşması için, gerçek bir dönüşüm yaşaması gerektiğini varsayar. Bunun içinde 

kesin ve mutlak bilgiye sahip filozofların yönetici olması gerektiğini öne sürer. 

Kallipolisin ihtiyacı olan bilgi ise mutlak, değişmez hakikatlerin bilgisi ve 

dolayısıyla Đyinin bilgisidir. Filozofların yönetici olmaları da, onların bu bilgiye sahip 

olmalarından ve böyle bir bilgiye sahip insanların adaleti sağlayacağı varsayımından ileri 

gelir. Bilginin hatırlama olduğunu düşünen Platon’a göre, insanlar zaten Đdeaları daha 

önceden temaşa etmiştir. Ancak ruhun bedene girmesiyle beraber gerekleşen unutma, 

insanların bu nitelikli yaşamdan uzaklaşmalarına neden olmuş ve tekrar hatırlamaları için 

felsefenin yolundan gitmelerini gerekli kılmıştır. Đşte bu noktada onun meşhur 

benzetmelerinden bir başkası, Bölünmüş Çizgi Analojisi önemli bir metafor olarak 

karşımıza çıkar. Keza bu metaforla bir zihnin karanlıktan aydınlığa yol alışı ve Đyiye 

uzanan yolda bu yükselişle beraber ne türden bir değişime uğrayacağı açıkça anlatılır. 

Bölünmüş Çizgi Analojisinin önemi doksa alanı ile epistêmê alanını birbirinden ayırması 

ve bu manada doksa alanındaki bir insanın zihin haliyle, epistêmê alanındaki insanın zihin 

hali arasındaki farkı nesneleriyle beraber açıklama olanağını taşımasıdır. Burada da 

demokrat insanın zihin hâli açık bir biçimde görülürken, kallipolisin yöneticisi olacak 

filozof-kralın da zihin hâli de anlaşılır kılınır. Bölünmüş Çizgi Analojisinden daha sonra 

ele alınan Güneş Benzetmesi ise filozofun ulaştığı son noktayı betimler bir nitelik 

taşımaktadır. Đdeaların bilinebilmelerini sağlayan Đyi Đdeasının Güneşe benzetilerek 

açıklanması, her iki alan arasında bir ayrım yapma veya gelip geçici alanın yani 

duyusalların nasıl göründüklerinin anlatılmasını değil, Đyinin bilgisine yaklaşamayan 

birinin adil veya doğru bir davranışın koruyuculuğunu yapamayacağı bilgisinden hareketle 

Đyinin ne türden bir şey olduğunu göstermeyi amaçlar. Đnsanlar Đyinin ışığı altında bütün 

davranışların veya değerlerin ne olduğunu gerçekten kavrayabilecekleri için, bu, onların 



 
 

13 
 

doğru yoldan gitmelerini ve değerlerin koruyuculuğunu da en iyi şekilde yapabilmelerini 

sağlayacaktır. Platon’un politika felsefesinin en önemli unsurlarından biri toplumda adaleti 

tesis etmiş bir kallipolisi oluşturmak, diğeri ise söz konusu ideal düzende, bilginin filozof-

kral üzerinden gerçekleşecek yönetimini hayata geçirmektir. Keza Platon’a göre, filozof-

kral sadece Đyinin kendisini temaşa etmek sonucunda ulaştığı bir bilgiyle toplumu 

yönetmemeli, aynı zamanda teknik bir yönetme bilgisine de sahip olmalıdır. Bu durumda 

önemli olan hususlardan biri aklın kullanımıdır. Platon’un araçsal akıl anlayışı politik 

uzmanlık veya bilimsel yönetime özgü arkitektonik bilgiyi oluştururken, amaçlar ve gerçek 

iyiyi hesaba katan tözel akılcılığı moral bilgiye dayalı ve yurttaşlar için iyi hayatı ortaya 

çıkarmayı amaçlayan bir bilgi anlayışına denk düşer. Buna göre, filozof-kral her iki aklın 

kullanımını kendinde barındıran bir kişi olarak karşımıza çıkar. Bir başka deyişle, ahlaki 

bir bilgeliğe sahip olan filozof, yönetme tekniğini de bilen kişidir.  

Hem ahlaki bilgeliğe hem de yönetme bilgisine sahip olan filozofun tesis edeceği 

kallipolis aslında özcü bir tutumla insan doğasına göre şekillenen bir yapı sergiler. Tezin 

üçüncü bölümünde bu yapı irdelenecek ve adaletin insan doğasına göre nasıl şekilleneceği, 

bu şekillenme ışığında insanların doğalarına uygun eğitimin ne olması gerektiği 

incelenerek adaletin nasıl tesis edildiği ele alınacaktır. Bu bölümün son can alıcı noktası ise 

Platon’un ideal polisinin gerçekleşmesinin mümkün olup olmadığı ve Platon’un hangi 

amaçlarla böyle bir kallipolis tasavvurunda bulunduğuna bir kez daha işaret etme hedefidir. 

Platon, özellikle Devlet’te, en iyi yönetim biçiminin ne olduğu, kimin ve nasıl yönetmesi 

gerektiği sorularına yanıt vermeden önce, adalet konusunu ele alır. Özellikle kallipolisin 

tesis edildiği Devlet diyaloğa bakıldığında, tüm tartışmaların başladığı yerin adalet 

problemi olduğu ve diğer bütün toplumsal ve politik soruların, adalete ve yurttaşlar için iyi 

hayatın tesis edilmesine bağlı olduğu görülür. Platon’un adaletin tesisi için özellikle ön 

gördüğü prensip uzmanlaşmadır. Uzmanlaşma prensibi herkesin kendi işini yapması, başka 

birinin işine karışmaması anlamına gelir. Bu prensip adaletin tanımının da yapılmasına 

yardımcı olacaktır. Keza bir poliste, tıpkı ruhta olduğu gibi, herkesin kendi işiyle 

uğraşması bir uyum ve ahenk yani adaleti sağlamaktadır. Bu uyum ve ahengin ortadan 

kalkması poliste huzursuzluk ve kargaşaya, yani adaletsizliğe neden olur. Bir poliste de 

ahengin ve adaletin gerçekleşmesi ise herkesin kendi bulunduğu bilişsel durum 

çerçevesince işini yapması, eş deyişle bir başkasının işine karışmamasıdır. Platon 

demokraside görmüş olduğu kargaşa ve adaletsizliklerin önüne böyle bir adalet anlayışı ile 



 
 

14 
 

geçilebileceğini ön görür. Adaletin tesisi meselesi, kallipoliste sınıfların oluşması ve 

polistekilerin görev dağılımı paralel bir gelişim süreci göstermektedir. Bu gelişim belli bir 

insan doğası varsayımından kaynaklanmakta, insan doğasının gelişiminin belli bir yöne 

doğru gittiğinin kabulünü kendinde taşımaktadır. Bu nedenle kallipoliste adalet insan 

doğasının bir uzantısı olarak ortaya çıkmaktadır. Uyum ve ahenk de bu doğa ile uyumu 

gerekli kılmaktadır. Platon’un ideal polis tasavvurunda eğitimin dahi bu doğaya, yani 

sınıfların bilişsel düzeylerine uygun bir biçimde veriliyor olması bir belirlenimi ve bu 

belirlenim dışına çıkılmaması gerektiği savını beraberinde getirir. Bu durum aynı zamanda 

Platon’un insan doğası ve mutlak bilgi anlayışı çerçevesinde şekillenen devlet ve yönetim 

projesinin totaliter kılınması tehlikesini de beraberinde getirir. Platon’un politika görüşü 

çerçevesinde, akıl, bilgi ve bunlarla bağlantılı bir biçimde oluşturulan kurumlar göz önüne 

alındığında, ona böylesi bir polis modelinin pratikle bağdaşmadığı, yani gerçekleşmesi zor 

bir toplumsal yapı ortaya koyduğu, hatta bir ütopya olduğu eleştirisi getirilebilir. Ancak 

Platon mutlak bir bilgi anlayışı ve Đdealar kuramı çerçevesinde tesis etmeye çalıştığı 

kallipolisini aslında tam manasıyla gerçekleştirme ya da pratiğe dökme çabası içinde 

değildir. Keza Guthrie, Popper, Cornford gibi düşünürlerin de bildirdikleri üzere, Platon’un 

politik düşünceleri sadece teoride geçerli olabilir. Platon da bu idealin gerçekleşmesinin 

zorluğunun farkındadır. Onun bu noktadaki amacının demokraside ve diğer bozuk yönetim 

biçimlerinde yaşanmakta olan aksaklıklara ve adaletin nasıl tesis edileceğine ilişkin 

birtakım çözüm önerilerinde bulunmak olarak da değerlendirilebilir. Bu nedenle Platon’un 

ideal polisinin tamamen pratikte uygulanabilir olup olmamasından ziyade, onun bilgi ile 

politika arasına kurmuş olduğu bağdan ne türden dersler çıkarılabileceği ve bu bağlamda 

bugüne ilişkin hangi önerilerin oluşturulabileceği hususunun daha büyük bir önem arz 

ettiği gözden kaçırılmamalıdır. Platon’un bu bağlamda ele alınması ise, günümüz 

demokrasisinin çıkmazlarına çözüm önerileri oluşturabilmek için bir kapı aralamanın 

yolunu açacaktır. Günümüz demokrasi problemlerine çözüm getirmesi ve demokrasinin 

meşruluğu sorununa yanıt aramak açısından Platon’un bilgi ile politika/iktidar arasında 

kurmuş olduğu bağ son derece önemlidir.  

Bu bağlamda dördüncü bölümde öncelikle Platon’un bilgi-politika ya da iktidar 

arasında kurmuş olduğu bağ kısaca ele alınacak ve bu politikanın temeline yerleştirdiği 

mutlak bilgi anlayışının ortaya çıkardığı totaliter resmin ne türden bir totaliterlik taşıdığı 

açıklığa kavuşturulacaktır. Bu bölümde daha sonra Platon’un en derinden eleştiren ve onu 



 
 

15 
 

uç totalitarizmi inşa etmekle itham eden Popper ele alınacaktır. Popper’ın Platon 

eleştirisini anlama yolunda ilkin Popper’ın bilgi görüşüne, daha sonra ise tarihsicilik ve 

ütopyacılık eleştirisi çerçevesinde Platon soruşturması ele alınarak, düşünürün politika 

görüşü açıklığa kavuşturulmaya çalışılacaktır. Popper yanlışlanabilirliği kendine bilimsel 

bir yöntem olarak, bu çerçevede eleştirel akılcılığı da bir yol gösterici olarak görmüş ve bu 

yöntemin/geleneğin hem bilim hem de politik alanda görülen problemlere çözüm getirme 

niteliği taşıdığını açıklamaya çalışmıştır. Bu nedenle de tezin bu bölümünde Popper’ın 

politika görüşü ve Platon eleştirisi ele alınmadan önce bilgi görüşüne yer verilecektir. 

Popper geleneksel bilgi anlayışına karşı çıkarak, gerekçelendirme koşulunun yaratmış 

olduğu problemlere değinmiş ve hem empiristlerin ya da rasyonalistlerin görüşleri 

etrafında toplanmaksızın bir yandan da “hiçbir şey bilemeyiz” iddiasından sıyrılarak, 

nesnel bir karaktere sahip bir bilgi iddiasının nasıl olanaklı olduğunu gösterme çabası 

içinde girmiştir. Ona göre bu yöntem yanlışlanabilirlik ve eleştirel akılcılıktır. Düşünürün 

köktenci eleştirel tutumu bilgi  -ve bilim- felsefesinde yeni bir paradigmanın doğmasına 

yol açmıştır. Bu paradigmada artık ne kesinlikten ne mutlaklıktan ne de doğruluktan söz 

edilebilir. Bilim her ne kadar doğruyu arayan bir etkinlik olsa da, bu etkinliğin 

varsayımları, hipotezleri ya da kuramları hiçbir şekilde doğrulanamaz. Görüldüğü üzere 

Platon’dan beri geçerli olan bilgi teorisinin temel kavramlarını ve belirlemelerini Popper 

askıya almıştır. Onun bu yaklaşımı aynı zamanda politika görüşünün de temellerini 

oluşturmakta ve demokrasiye benzer bir yönetim biçiminin olanağını oluşturmaktadır.  

Ancak Popper’ın yaklaşımında Platon’da olduğu gibi sınırları kesin çizgilerle belirlenmiş 

bir siyasi yönelim bulunmaz. Aksine kendi bilgi teorisine uygun düşen öznelerarası 

rasyonel tartışmaya ve eleştiriye dayalı, kesinlikten ve mutlaklıktan uzak ama her zaman 

için daha iyiyi ve doğruyu arayan bir açık toplum fikri vardır. O, açık toplum fikrini öne 

sürerken ise kökleri Platon ve Aristoteles’e kadar uzanan bir özcülük ve tarihsicilik 

eleştirisi yapar ve bu yaklaşımların neden olduğu kapalı toplum soruşturmasını ayrıntılı bir 

biçimde ele alr. Bu noktada Popper’ın politika görüşleri de onun Platon, tarihsicilik, 

ütopyacılık ve dolayısıyla ve kapalı toplum eleştirisi ele alınarak serimlenmeye 

çalışılacaktır.  

Dördüncü bölümün son kısmında ise Platon’un politika felsefesi üzerine çağdaş 

tartışmalar yer verilecektir. Ancak günümüz demokrasi uygulamalarına Platon gözünden 

eleştirel bir yaklaşıma geçmeden önce demokrasi uygulamalarına ilişkin çağdaş 



 
 

16 
 

tartışmalara temelcilik ve anti temelcilik noktasında değinilerek bugünün demokrasi 

uygulamalarının problemlerine kısaca göz atılacaktır. Daha sonra ise Platoncu bir yaklaşım 

çerçevesince demokrasi uygulamalarına ilişkin ne türden eleştiriler getirilebileceği ele 

alınarak, demokrasinin meşruluğu problemine değinilecektir. Bu noktada demokrasinin 

tanımlanması güçlüğü ve bu güçlüğe neden olan unsurlar derinleştirilerek problemin 

kaynağına ilişkin birtakım tespitlerde bulunulacaktır. Tezin genelinde de sık sık dile 

getirildiği üzere Platon sadece kendi çağının filozofu olarak değil, günümüz 

tartışmalarında da bir dayanak noktası olarak görülmektedir. Keza çağdaş demokrasi 

eleştirisi içinde Platoncu birtakım yaklaşımların da olduğu bu açıdan önem kazanır. 

Platon’u bu biçimiyle ele alan düşünürler Platon’u kendi demokrasi eleştirileri 

çerçevesinde referans olarak göstermektedirler. Bu nedenle Platon sadece kendi dönemi 

için değil, aynı zamanda bugüne ilişkin politik eleştirinin dayanak noktalarından biri olarak 

görülmelidir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 
 

17 
 

BĐRĐNCĐ BÖLÜM  

PLATON’UN B ĐLGĐ TEMELL Đ ĐKT ĐDAR ANLAYI ŞININ 

YOLUNU AÇAN ETMENLER 

Ünlü Đngiliz düşünürü Whitehead, bütün bir felsefe tarihinin Platon’a düşülmüş 

dipnotlardan ibaret olduğunu söylemiştir. O, bununla elbette Platon’un ortaya koyduğu 

düşüncelerin sonradan hiçbir şekilde aşılamadığını kastetmemektedir. Whitehead’in kast 

ettiği şey, daha ziyade Platon’un felsefenin, kendisinden sonraki düşünürler tarafından çok 

çeşitli yönleriyle ele alınacak bütün problemlerini, büyük oranda ele almış olmasında 

temellenmektedir. Bu durum onun ontolojik, etik, politik ve epistemolojik düşüncelerinin 

kendisinden sonraki düşünürler tarafından farklı yönleriyle ele alındığını göstermektedir. 

Epistemoloji alanında, bilginin olanağı, kaynağı, doğruluğu ve sınırları gibi hemen hemen 

bütün konu ve problemleri ele alan Platon, günümüzde üç farklı unsuru göz önüne alarak 

geliştirilen bilgi tanımlarının da kaynağında bulunur. Ayrıca Platon, bilgiyi nesnesinin 

veya konusunun yanı sıra entelektüel bir gelişme süreci olarak tanımlamış ve günümüzde 

tartışma konusu olan üç unsurlu bilgi anlayışının ilk kez konu edinmiştir.  

Whitehead’in Platon’a ilişkin öne sürdüğü düşünce sadece epistemoloji alanında 

değil, aynı zamanda politika felsefesi için de geçerlidir. Platon, toplumun ve politik 

düzenin kaynağı konusunu tarihte sistematik olarak ilk kez ele alan düşünürdür. O, politik 

düzenin kaynağında insana özgü bir arayışın bulunduğunu, toplumu meydana getiren şeyin 

insanların temel ihtiyaçlarını karşılamak için giriştikleri işbirliği gereksinimi olduğunu 

göstermiştir. Ona göre, söz konusu temel ihtiyaçların karşılanması daha karmaşık ve 

nitelikli gereksinimlerin doğuşuna yol açmış ve bunların giderilebilmesi sonucunda da 

farklı yapıların ve sosyal sınıfların ortaya çıkması kaçınılmaz olmuştur. Gerçekten de 

polisin ve onu yönetenlerin iktidarının, herkesçe kabul edilebilir bir ahlaki/politik ilkeye 

dayandırılması gerekliliğini önceden gören Platon, politik düzenin adalet ilkesi üzerinde 

kurulması gerektiği sonucuna varmıştır. O, iyi yönetim biçiminin ne olduğu veya kimin 

yönetici olması gerektiği ve politikayla ahlak arasındaki ilişkinin nasıl kurulacağı 

sorularına bu çerçevede cevap aramaya çalışmıştır. Platon’u yaşamı boyunca üzerinde 

çalıştığı en önemli politik problem, politika ile bilgi arasında kurulması gereken ilişki 

üzerinedir. 



 
 

18 
 

Düşünürlerin veya filozofların ürettikleri düşünceler, dönemlerinin problemlerine 

ili şkin aradıkları cevaplar birtakım faktörler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu faktörler 

temelde üç başlığa indirgenebilir. Bunlardan ilki, filozofların kendilerinin içinde 

bulundukları toplumsal ve politik koşullardır. Filozofların ele aldıkları konu ve problemler 

çoğu zaman sosyal ve politik koşullardan hareketle ortaya çıkarlar. Bu durum Platon için 

de geçerlidir. Platon, ĐÖ 431-404 yılları arasında yaşanmış olan Pelopponessos savaşlarını 

görmüş, Atina’nın bu savaşta aldığı yenilgi ve uğradığı bozguna tanıklık etmiştir (Mansel, 

1984: 336-339). Tarihçiler (Pomeroy – Walter – Burstein - Roberts, 2004: 218), Atina’nın 

uğradığı bozgunun en doğrudan sonucunun, Perikles tarafından doruk noktasında ulaşan 

demokratik düzenin yıkılışı ve “Otuzlar tiranlığı” olarak bilinen oligarşik yönetimin 

kurulması olduğu konusunda hemfikirdirler. Savaş müthiş salgınlar getirmiş, son yılında da 

kıtlığa, Atina kentinin düşüşüne, iç savaşa ve Otuzlar tiranlığının terör yönetimine yol 

açmıştır (Popper, 2008: 24). Aslında Platon, başlangıçta bu yeni yönetimle ilgili olarak 

iyimserlik sergilemiş ve oligarşinin savaş sonrası dönemde polisi yeniden 

yapılandırabileceğine inanmıştır (Coleman, 2000: 33). Ancak onun bu yöndeki ümitleri ve 

iyimserliği kısa bir süre içinde yerini umutsuzluğa bırakmıştır. Oligarşi, özellikle otuzların 

en önde gelen isimlerinden biri olarak Kritias’ın davranış ve tutumunda görülecek şekilde, 

ahlaki standartları yerle bir eden vahşi ve kötü bir yönetim tarzı sergilemiştir. Platon’un 

dayısı olarak da bilinen Kritias, tarihçilerin ve politika felsefecilerinin de belirttiğine göre 

acımasız ve menfaatçi biridir (Adams-Dyson, 2007: 3). Otuzlar tiranlığının kötü yönetimi 

Atina’daki hayatı baştan aşağı bozmuş ve pek çok insanı hem maddi hem de manevi açıdan 

derinden sarsmıştır. Platon, bundan sonra, yaklaşık olarak yirmi üç-yirmi dört yaşlarında, 

Thrasybulos’un liderliğinde gerçekleşen bir karşı çıkışa ve demokratik bir yasa ve düzenin 

yeniden tesis edilmesine tanıklık etmiştir. Bu yeni demokratik yönetim sırasında düşünür, 

bu kez de hocası Sokrates’in gerçek dışı bir ithamla suçlanıp idam edilmesine tanık 

olmuştur. Adams ve Dyson’ın da belirttiği üzere, bazı tarihçiler Sokrates’in suçlanması ve 

idam edilmesinin politik nedenlere dayandığı ve tamamen Otuzlar tiranlığının kendisinden 

nefret ettiği isimler olarak Kritias ve Alkibiades’le olan ilişkisinden dolayı bu olayın 

yaşandığını iddia etmektedirler (2007: 4). Her ne sebeple olursa olsun, Sokrates’in 

dönemin iktidarı tarafından idam edilmesi, Platon’un hayatında önemli bir dönüm noktası 

oluşturmaktadır. Platon, hocası Sokrates yüzünden zarar görmemek adına ĐÖ 399-386 

yılları arasında, tam on üç yıl boyunca Atina’dan ayrılıp gönüllü bir sürgün hayatı yaşar 



 
 

19 
 

(Adams-Dyson, 2007: 4). Platon’un yaşamış olduğu bütün bu olaylar ve uzun bir 

zamandan beri gözlemlediği politik durum, onu dönemin bütün yönetim biçimlerinin kötü 

ve zararlı olduğu düşüncesine götürmüştür. 

(...) Yaşananları ve kendi yaşımın ilerlediğini ne denli düşündüysem devlet işlerini doğru 
bir şekilde yapmak görevi de bana o denli  zor geldi. Dostlar ve güvenilir arkadaşlar 
olmaksızın bunları yapmak mümkün değildi. Bizim polisimiz atalardan kalma geleneklerle 
ve ilkelerle yönetilmediğinden, onlardan yardım görmek de kolay değildi. Başka yeni 
arkadaşlar bulmak ise imkânızdı. Ayrıca yazılı yasalar ve gelenekler bozulmuştu ve benim 
gibi devlet işleri ile uğraşmaya can atan birini bile bu durum şaşırtmıştı. Bütün bunları 
düşünüp, her şeyin bütün direktifler arasında nasıl değiştiğini gördüğümde sersemledim. 
Sadece bu konuları değil, aynı zamanda yönetimin bütün olarak nasıl iyileştirilebileceğini 
düşünmeye devam ederken, politik eylem konusunda uygun bir an kolluyordum.  Sonunda 
şimdiki polislerin hepsinin kötü bir şekilde yönetildiklerini anladım. Çünkü polisler yeniden 
elden geçirilmediğinde iyi yasalara da sahip olamazlar. Bu yüzden felsefeye iyi övgüler 
sunarken, hem politik hem de bireylerin bütün adalet formlarını anlama olanağının 
sağlanması gerektiğini söylemek mecburiyetindeydim. Öncelikle doğru ve gerçek 
filozofların politik mertebeye erişmeleri, gücü elinde bulunduran bu sınıfın Tanrıların 
yardımıyla polislerde başa gelmesiyle insan soyunun başına gelen kötülükler durmuş 
olacaktır (Platon, Mektuplar: 325c-326b). 

Filozofların düşüncelerinin veya felsefelerinin oluşumunu belirleyen ikinci faktör, 

Sokrates örneğinden de anlaşılacağı üzere, çağdaşları veya kendilerinden önceki filozof  ve 

düşünürlerden almış olduğu etkilerdir. Platon için bu durum onda çift yönlü olarak, yani 

hem pozitif hem de negatif bir şekilde işler. Pozitif etkinin Sokrates’ten geldiği açıkça 

görülebileceği gibi, negatif etkinin Sofistlerden geldiği söylenebilir. Negatif etki ile 

kastedilen, Platon’un Sofistlerin göreceli bilgi ve rhetorikêye dayalı eğitim anlayışlarının 

Atina toplumu üzerindeki olumsuz etkisini görmesi ve onlara karşı tepki geliştirmiş 

olmasıdır. Platon, gençlik döneminin politik düzenin karmaşası ve bozukluğunun ĐÖ V. 

yüzyılda etkin olan Sofistlerin eseri olduğunu düşünür. Onun olgunluk dönemi eserlerinin 

başta gelen eserlerinden bir olan Devlet adlı diyaloğa, en radikal Sofist olarak görülen 

Thrasymakhos’la da başlamış olması da bu nedenle bir tesadüf değildir. Platon, eserde 

Thrasymakhos’un adaleti güçlünün çıkarıyla birleştiren, hakkı güce eşitleyen tutumunu 

Sofistlerin politik ahlaksızlığıyla birleştirir. 

Platon’un Sokrates’ten aldığı pozitif etki, onun hocasının hayatı ve görüşlerini 

tanıtmak üzere ele aldığı Sokratik diyaloglarda da açıklıkla görüleceği üzere hocasının, 

bilginin genel olarak insanların hayatıyla, özel olarak da ahlaki hayatı ve toplumların 

politik düzeni üzerinde oynadığı role yaptığı vurguda ortaya çıkar. Sokratik diyalogların 

gösterdiği üzere, Sokrates kendileri için at sineği olma misyonunu üstlendiği Atinalıların 

sadece adaletsizlik içinde olmadıklarını, fakat aynı zamanda mutsuz olduklarını, madde ve 



 
 

20 
 

haz peşinden koşarak erdemsiz bir yaşam sürdüklerini görmüştür. Sokrates söz konusu 

adaletsizlik ve mutsuzluk halinin ise sadece bilgisizlikten kaynaklandığı tespitinde 

bulunmuştur. Ona göre, insanlar adaletin ve erdemin bilgisine sahip olmadıkları, aklın ve 

bilginin rehberliğiyle geçen bir hayat süremedikleri için mutsuz olmaktadırlar. Gerek 

Sokrates’in gerekse onun üzerinden Platon’un deneyim ve saptamalarına göre, hayatlarını 

akılları doğrultusunda sürdüremeyen insanlar bilginin değil, sadece duyulara dayalı sanı, 

inanç veya kanaatlerin geçerli olduğu görünüşler dünyasında yaşamaktadırlar. Böyle bir 

dünya sanı ya da inançların kolaylıkla değişebilmesi nedeniyle, insanların içinde maddi 

istek ve arzularını tatmin etmek için yaşadıkları, tutarsızlık veya değişkenlik içinde 

gerçekleşen bir düzen olabilir.  

Bilgi eksikliği veya halkın aklın ışığında yönetilememesinin yarattığı bu olumsuz 

durum sadece tek tek bireyler için değil, bütün olarak toplum için de geçerliliğini korur. 

Otuzlar tiranlığının Atina toplumuna yaşattıkları, adaletin ve hakikatin bilgisinden yoksun 

insanların kendi bireysel eksiklerinin yanı sıra, bu yöneticilerin de tutumlarından 

kaynaklandığı göz ardı edilmemelidir. Böyle bir düzen içinde herkes, ne kadar yanılgıya 

düşerse düşsün, kendi geleceğini belirleyebilir ve inançlarına uygun olarak kendisi için iyi 

olanı, inancına veya sanısına dayanarak seçebilir. Mutlak hakikatlerin varlığına ve böyle 

hakikatlerin bilgisinin olduğuna inanmayan demokrasi düzeninde ise, aklın rehberliğinden 

yoksun insanların sahip oldukları inanç veya sanılar, Sofistlerin önderliğinde ikna edici 

rhêtôrlar ve demagoglar tarafından kolaylıkla değiştirilebilir. Bu durum, politikanın bir 

sanat (tekhnê) olduğunu ve her sanatın ustaları tarafından icra edilmesi gerektiğini düşünen 

Platon’a göre, özellikle demokrasilerde önemli bir tehlike oluşturmaktadır. Çünkü 

demokrasiyle birlikte meydana gelen hayat koşulları çoğu zaman kararsız ve zayıf iradeli 

insanların ortaya çıkışına yol açar. 

Filozofların görüşlerinin oluşmasında üçüncü faktör, ilgili filozofun mizacı, 

dünyaya bakış tarzı veya karakteridir. Geleneğe bağlı, polisini seven bir filozof olan 

Platon, dünyaya idealist bir perspektiften bakmaktadır.  Buna göre, Sofistler mutlak 

hakikatlerin olmadığını ve dolayısıyla herkesin duyu temeli üzerinde kendi bilgisinin ve 

iyisinin kararını verebileceğini savunurken, o, söz konusu idealizmin bir gereği olarak, 

demokrasiye mutlak bir destek sağlayan göreceli bilgi anlayışına karşı, mutlak hakikatlerin 

bilgisinin varlığını savunur. Ona göre, özelde Atina’nın genel olarak da toplumların adil 

olarak yönetilmesi, bu mutlak hakikatlerin bilgisine veya bu bilgiye sahip insanların 



 
 

21 
 

yönetici olmalarından geçer. Başka bir deyişle, Platon iktidar ya da politikayı mutlak 

hakikatlerin bilgisiyle birleştirirken, politik çözümü kendi mizacı ve dünyaya bakışının bir 

sonucu olarak filozofların kral ya da kralların filozof olmasında bulur. 

Bu noktaya kadar bir filozofun felsefesini nasıl oluşturduğuna ilişkin konu ele 

alınmış olup, temelde nelerden etkilenebileceği serimlenmeye çalışılmıştır. Bu bölümde ise 

önce dönemin toplumsal ve politik koşulları ayrıntılı bir biçimde incelenerek, tarihsel 

koşulların ve düşünürlerin Platon üzerinde yaptığı etkiler derinlemesine ele alınmaya 

çalışılacaktır. Bununla asıl amaçlanan, dönemin demokrasi geleneğinin temellerine inmek 

ve bu geleneğin oluşum aşamalarını ayrıntılı bir biçimde irdeleyerek, Platon’un Atina’daki 

politik krizi aşmak amacıyla geliştirmiş olduğu politika felsefesinin, yani dünya üzerine 

mutlak hakikatlerin bilgisine sahip filozofların toplumun yöneticileri olmaları gerektiğini 

dile getiren anlayışının nasıl oluştuğunu ayrıntılı bir biçimde betimlemektir. 

 

I.  POLĐS VE EKONOM ĐK DEĞĐŞĐM 

Platon’un tanıklık ederek tepki verdiği sosyal koşullar ile politik krizin kökleri ĐÖ 

VIII. yüzyıla kadar götürülebilir. Bu zaman diliminde sikkenin keşfi ve dolayısıyla pazarın 

inşası ile başlayan toplumsal dönüşüm Atina’nın ĐÖ V. yüzyıldaki en parlak dönemine 

kadar sürmüş olmakla beraber, Platon’un gözünden bakıldığında bu parlak dönemin 

ekonomik, politik ve toplumsal birtakım olumsuzlukları da beraberinde getirdiği, hatta 

doğrudan doğruya yarattığı söylenebilir. Bu bağlamda Atina’da politik ve toplumsal 

alandaki değişimlerin temelinin daha çok ekonomik alandaki değişimlerle bağlantılı 

olduğu, bu ekonomik değişimlerin de Platon’un politika felsefesinin şekillenmesinde 

öncelikli rol oynadığı ileri sürülebilir. 

Eski Yunan’ın karakteristik örgütlenme biçimi, çevirisi Türkçeye “kent-devleti” 

olarak yapılan polistir. Tarihsel bir perspektiften bakıldığında, toplumların kent-devleti 

şeklinde örgütlenmesine ilk olarak ĐÖ 3200’lerde Mısır ve Mezopotamya’da rastlanmakta 

olup, Eski Yunan’ın polis olarak örgütlenmesinin, daha evvel Mısır ve Mezopotamya’da 

oluşmuş olan kent-devletlerinden farklı bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Çünkü Eski 

Yunan’daki polis örgütlenmesinin öne çıkan kendine özgü birtakım özellikleri vardır ve bu 

toplumdaki birçok gelişme ve değişimde de bu örgütlenme modelinin kendine özgü 

karakterinin etkisi olduğu sıklıkla vurgulanmaktadır. Ağaoğulları’na göre “ (...) polis, 



 
 

22 
 

tarihte ekonomik ve siyasal yapısı ve buna bağımlı olarak bağrında oluşan düşünce 

sistemleriyle de ayrılır (Ağaoğulları, 2009: 12).” Polis ile kent-devletinin bir 

tutulamayacağını söyleyen Ağaoğulları, bu iddiasını kent-devletlerinde, polisteki gibi 

ekonomik, toplumsal vb. değişimlerin varlığına karşın aynı sonuçların oluşmadığını 

göstererek açıklar (2009: 12). Eski Yunan örgütlenmesi olan polis, Mısır ve 

Mezopotamya’daki diğer kent-devletlerinden farklı olarak hem politik hem de toplumsal 

alanlardaki değişimlere ev sahipliği yapmıştır. Bu değişimlerin başlıca nedenleri arasında 

da çoğu zaman Eski Yunan’ın, özellikle de Atina’nın, demokrasi öncesi dönemde sikkenin 

icadıyla birlikte toplumsal hayatta ticari ve ekonomik etkinliğini arttırması 

gösterilmektedir. Öte yandan Mısır ve Mezopotamya’da kurulan ilk kent-devleti 

örneklerine bakıldığında da birtakım ticari gelişmelere rastlanmaktadır. Ancak bu ticari 

gelişmeler her iki bölgede de Eski Yunandakilere benzer değişimlere yol açmamıştır. 

Başka bir deyişle, buralarda Atina’dakine benzer bir pazar, pazara bağlı olarak kültürel 

çeşitlik demokrasiyi yaratamamıştır. O bölgelerdeki kent-devletleri tam olarak polislerde 

olan özellikleri taşımamalarının yanı sıra, merkezi bir yönetim altında da birleşerek, 

varlıklarını polis gibi sürdürememişlerdir. 

Nil nehri çevresine kurulmuş olan Mısır’daki kent-devletleri, insanların yiyecek 

sıkıntısı yaşamalarını ve nehrin yükselerek yetiştirilen ürünlere zarar vermesini önlemek 

amacıyla Nil’i kontrol altında tutma gereksiniminden dolayı varlıklarını uzun süre 

koruyamamışlardır. Bu durum, birçok alandan dönemin bilim adamlarını bir araya getirme 

ihtiyacı çerçevesinde disiplinli bir bürokrasiyi doğurmuş; önceleri iki krallık altında 

yaşayan kent-devletleri daha sonraları tek krallık altında birleşmek zorunda kalmıştır 

(Berktay, 1983: 171). Ancak bütün üretimin tek bir krallık tarafından denetlenmesi ve 

bölgenin çöllerle çevrili olması, uygarlıkların dış ticarete açılmasının önünü kesmiş ve bu 

durum zenginleşen etkin bir tüccar sınıfının ortaya çıkmasına engel teşkil etmiştir. Ayrıca 

Mısır’daki kent-devletleri kendi içlerinde bağımsız olmaktan uzak bir örgütlenmeye 

sahiptir. Ekonomik hareketlilik gerçekleşmiş olsa bile, kent-devletlerinin üretimi elinde 

tutan merkezi bir yönetim altında toplanması, sınıfların veya sermaye elde etmeyle ortaya 

çıkacak olan mücadeleleri önlemiştir. Bu durumun bir sonucu olarak da Mısır’da politik 

alanda herhangi bir sıçrama yaşanamamıştır.  

Mezopotamya’da ise halk Mısır’da olduğu gibi sıkı bir denetim içinde değildir. Bu 

coğrafyada Mısır’daki merkeziyetçi yönetimin aksine birçok kent-devletinden oluşan çoklu 



 
 

23 
 

bir yapı söz konusu olmuştur. Bu kent-devletlerinin başında aynı zamanda din adamlığı da 

yapan aristokrat bir sınıf mevcuttur. Mezopotamya’da bütün ticaret ve ekonomi bu sınıfın 

elinde olduğundan, refah yaygınlaşamamış, politik ve toplumsal bir gelişim imkânı 

oluşamamıştır. Sonuç olarak “Mezopotamya’da da Mısır’da da aynı şekilde, ticaret, toprağı 

işleyenlerden haraç olarak alınan artık-ürünün bir bölümünü mala dönüştüren yönetici 

toprak sahipleriyle sınırlandırılmıştır. (Thomson, 1997: 89)” Dış ticaret veya iç üretimin 

artması ve mal birikiminin sağlanmasının toplumsal yapıdaki değişiminde ana neden 

olarak gösterilebilmesi için, bu birikimin nasıl değerlendirildiğinin ve dış ticareti kimlerin 

serbest bir şekilde yaptığının ve bu kimselerin ellerinde ne denli büyük bir güç 

bulundurduklarının bilinmesinin önemi büyüktür. Thomson’ın da belirttiği gibi, bir dönem 

Mısır ve Babil’de sömüren ve sömürülenler, yani aristokrat rahiplerle köylüler arasında bir 

tüccar sınıfı oluşmaya başlamış, ancak bu sınıfın ortaya çıkışı her yönüyle toprak 

sahiplerine bağlı olduğundan, bu durum Eski Yunan’daki gibi büyük bir etki yaratmamıştır 

(1997: 102). Böylece, aynı ismi taşıyan örgütlenme biçimlerinde, ticaretin gelişmesi ve 

ekonominin canlanması söz konusu olmadığı gibi, kısa bir süreliğine ortaya çıkan 

canlanma ve gelişme dönemlerinde bu durum Atina’dakine benzer sonuçları yaratmamıştır. 

Bunun nedeni Eski Yunan’da sosyal ve politik gelişmelerin olması ekonomik bir temele 

otururken, aynı zamanda bu canlılığı destekleyen, değişimi ortaya çıkarmayı sağlayan 

başka şartların da var olmasıdır. 

Eski Yunan’da polis kendine özgü bazı niteliklere sahiptir. Ağaoğulları da böyle bir 

nedenden dolayı kent-devleti ile polis arasında bir ayrım yapmaktadır. Eski Yunan’da -

özellikle de Atina’da meydana gelen dönüşümde- sikkenin icadının ve ticaretin büyük bir 

önemi olmasına karşın, değişime olanak sağlayan ortama, yani polisin kendine has 

özelliklerine de göz atmak gerekir. Çünkü demokrasinin temelinde yatan ekonomik 

hareketliliğin ortaya çıkmasında bu özelliklerin de katkısı olduğu açık bir şekilde 

görülmelidir. Eski Yunan’da polis genel olarak üç yönden incelenebilir: “Büyüklüğü 

(yüzölçümü, nüfusu), yüzölçümünün izin verdiği ölçüde ne çeşit bir manevi birliğin 

olduğu, politik bağımsızlık ya da özerkliği (Klosko, 2006: 5).” Bu türden bir 

örgütlenmenin sınırları deniz ve dağ gibi doğal oluşumların belirlemesiyle meydana 

gelmiştir, yani bu sınırlar zorunlulukla ya da bölgede yaşayanların aralarındaki anlaşmayla 

oluşturulmamış ve çoğu zaman spontane bir biçimde meydana gelmiştir. Polislerin bu 

şekilde oluşan yüz ölçümleri, yurttaşların da politik ve dini aktiviteler için bir meydanda 



 
 

24 
 

toplanmasına olanak da sağlamıştır (Starr, 1965: 208). Eski Yunan örgütlenmelerinin her 

birinin nüfusunun tam olarak ne kadar olduğu bilinemiyor olsa da, yurttaş olanların sayısı 

kullandıkları oylar sayesinde belirlenebildiğinden, ancak genel bir nüfus tahmini 

yapılabilmektedir. Örneğin, polisler arasında en yoğun nüfusa sahip olan Atina, yurttaş 

sayısı açısından 40.000 nüfuslu olarak hesaplanırken bu rakam kadın, çocuk ve kölelerle 

birlikte 200.000 ile 300.000 arasında değişmektedir. (Klosko, 2006: 5; Hansen, 2006: 11). 

Polisler arasında tarımsal üretim açısından en çok arazi de yine Atina’ya aittir. Sparta daha 

az bir tarım arazisine sahipken nüfusu da bu duruma oranlı bir şekilde daha azdır. Diğer 

polisler her ikisinden de daha küçük bir yüzölçümüne ve buna oranla daha az nüfusa 

sahiptir. Nüfusun toprağa oranlanması, bu oranlamanın bozulması sonucunda öngörülen 

zorlukların ticaret ve kolonileşmeye imkân vermesi yüzünden önemlidir. Ticaret, 

ekonominin değişmesine neden olurken; değişen ekonomi, politik ve toplumsal hayatta 

farklılaşmanın ortaya çıkmasını sağlamaktadır. 

Polisin ikinci bir özelliği olan manevi birliğinin araştırılması,  yurttaşların ne türden 

bir dini etkinlik içinde bulunduğu sorusunun cevaplanmasını gerektirir. Eski Yunan’da 

yurttaşlar aynı zamanda hem politik hem dini her türlü etkinliğin içinde bulunabilir, 

kültürel faaliyetleri gerçekleştirebilir ve bunların sonucunda da polise katkı sunabilirlerdi. 

Genel olarak din, bir toplumun ya da topluluğun en önemli dayanaklarından biriydi. Eski 

Yunan toplumunda hâkim olan dini düşünce, ĐÖ VIII. yüzyıldan itibaren Homeros ve 

Hesiodos tarafından anlatılan Olympos Tanrılarından oluşan çok tanrılı dindi. Tanrılar 

insan biçimli olmalarının yanı sıra insanlar gibi kusurlu ve hatalıydılar. Ancak onlar 

ölümlü olmadıkları gibi, insanlar üzerinde baskın bir biçimde belirleyici değillerdi. 

Ellerinde güç bulunduran aristokrat sınıf ise aynı zamanda dinin temsilcileri olmadığından 

kutsal sayılmamaktaydı. Bu sebeple din politik alanını etkisi altına almıyordu. Eski 

Yunan’da din daha çok hayatın belirsizliklerini, bilinmeyenlerini açıklamada kullanılan bir 

yöntem olarak görülebilir (Freeman, 2005: 231). Ancak her kültürel etkinlik de tinsel bir 

boyut taşıdığı gibi (Freeman, 2005: 224), bu dinin de kültüre şekil vermesinde de büyük 

rolü olduğunu belirtmek gerekir. Örneğin, festivaller için bestelenen şiirler, Atina’da 

komedya ve tragedya unsurları olarak ortaya çıkmış, Tanrılara yapılan heykeller ve inşa 

edilen tapınaklar heykel ve mimari sanatının gelişmesini sağlamış, tüm bunlar da sosyal 

hayatın gelişmesinde önemli bir etken olarak varlığını sürdürmüştür (Starr, 1965: 238). 

Ancak sosyal hayatta kimi gelişmelere yol açması ile önemli bir yeri olan din, aynı 



 
 

25 
 

zamanda dogmatik olmayışı ve en üst sınıf olan aristokratların dini görevlerinin 

bulunmaması sonucunda değişimlere olanak sağlamasıyla toplumsal hayatın farklı 

noktalarının şekillenmesinde etkin bir rol oynamıştır. 

Eski Yunan’da din manevi bir birlik sağlamasının yanı sıra, felsefenin gelişmesine 

katkıda bulunduğu gibi, Atina’da demokrasinin gelişmesinin olanağını da sağlamıştır. 

Dinin çok tanrılı olması, insanlarla Tanrılar arasındaki farklı bir ilişki kurulmasına neden 

olmuştur. Her polisin kurucu bir Tanrısı/Tanrıçası olmakla birlikte (örneğin Atina’nın 

Tanrıçası Athena’dır), insanlar sadece kendi polisinin Tanrı/Tanrıçalarına değil, bütün 

Tanrı/Tanrıçalara adaklar adarlar. Ayrıca bu Tanrılar baskıcı, insanlara emreden, onları 

boyunduruk altına almadıkları için, özgürlüklere yer açılmasına olanak sağlarlar (Arslan, 

2008a: 59). Buna göre, Tanrılar iyi ya da kötü olanı gösterip, onları mutlaklaştırmaz, ancak 

çeşitli konularda insanlara önerilerde bulunurlar. Bu aynı zamanda, iyi ve kötünün 

yokluğunda, dini inançların özel seçimle ilgili bir şey olması anlamına gelir. O halde, din 

insanların hayatları üzerinde önemli bir etkiye sahip olmakla beraber yine de bireysel 

tercihlere kalmış, dolayısıyla polisteki yönetimin bireyin bu manevi işlerine karışmadığı, 

ona müdahele etmediği bir unsur olarak varlığını sürdürmüştür. Ancak bu durum mutlak 

hakikatleri kabul eden Platon’da değişecektir. Göreceli bilgi anlayışına karşılık mutlak 

bilginin varlığını öne süren Platon’a göre, din de bu anlamda farklılaşmaktadır. Platon’a 

göre din, özel kişisel alana sahip olmadığı gibi, politik bir nitelik taşıyan bir kurumdur 

(Arslan, 2008b: 382). Arslan’ın belirttiği üzere, din  bu anlamıyla, kişi ile Tanrı/Tanrıçalar 

arasında özel, kişisel bir ilişki, inanç ve bu inanca uygun olarak Tanrılara ibadet etmeden 

ibaret değil, doğru inanca sahip olup, bu doğrultuda devletin ve yasa koyucunun eşliğinde 

yapılması gereken politik bir etkinliktir.   

Polisin üç özelliğinden sonuncusu ise politik bağımsızlık ve özerkliktir. Klosko’ya 

göre, (yasa açısından) politik bağımsızlığın, diğer bir deyişle özerkliğin (autonomia) 

özgürlük (eleutheria) ve (maddi olarak) kendine yeterlik (autarkeia) ile birlikte ele 

alınması gerekir. Bunların üçü de birbirlerinden ayrılabilen özellikler olmamasına rağmen, 

polisin varlığı ve bağımsızlığı, (maddi olarak) kendine yeterli olmasına bağlıdır. Başka bir 

ifadeyle, “(…) bir Grek polisinin politik bağımsızlığı ekonomik bağımsızlığının 

kurulmasına bağlıdır (Klosko, 2006: 7).” Bu nedenle ekonomik alanda gerçekleşen 

değişiklikler polisin politik geleceğini de büyük ölçüde etkilemektedir. Özerk bir polisin 

varlığı, onun ne yasa ne de toprak açısından başka bir polise bağlı olmamasını da 



 
 

26 
 

beraberinde getirir. Bu da, polisin maddi olarak kendi kendine yetmesine ve ticari olarak 

tamamen ya da büyük oranda dışa bağımlı olmamasına bağlıdır. Diğer polisler ile yapılan 

ticaret, hiçbir zaman polisin geleceğini onlara bağımlı hâle getirmeyecek şekilde 

yapılmalıdır. Ticari olarak dışa bağımlı olmamak, nüfusun yaşanan bölgenin büyüklüğüne 

oranının uygun olmasını gerektirir. Önceleri bu oranlama mümkünken, daha sonraları 

nüfusun toprağa olan oranının artması, poliste yaşayanların dış kaynaklara yönelmesine 

neden olmuştur. Bu durum ĐÖ VIII-VII yüzyıllarda Eski Yunan’daki birçok polisi2 olduğu 

gibi Atina’yı da dışa açılmaya itmiştir. Böylece polisler diğer bölgelerle ticaret yapmaya, 

başka yerlerde koloniler kurmaya başlamışlardır. Sikkenin icat edilmediği dönemde 

denizden yapılan ticaret, büyük altın veya gümüş külçeler yoluyla gerçekleşmiştir. Daha 

sonraları ĐÖ VII. yüzyılda Lidyalılar tarafından ağırlığı ve kalitesi üzerine garanti 

güvencesi verilen mühürlü sikkeler basılmaya başlanmıştır (Childe, 1995: 164). Sikkenin 

ekonominin değişmesine asıl katkısı ise, büyük külçeler halinde değil de, bozuk paraya 

benzer şekilde basılmasıyla sağlanmıştır. Önceleri basılan mühürlü sikkeler daha yüksek 

oranda bir değeri saptamaya yaradığı için sadece büyük tüccarların yani belli bir kesimin 

işine yaramaktadır, fakat değeri daha az olan bakır veya gümüş bozukluklar halinde basılan 

sikkeler küçük tüccarların işine yaramış, ürettikleri malların fazlalarını satmalarına 

kolaylık getirmiştir. Genelde her polisin ürettiği sikkeleri kendi içlerinde (iç pazarda) 

kullandığı öne sürülmesine rağmen (Thomson, 1997: 215)3 Atina’nın kullandığı sikkelerin 

çok daha geniş bir alana yayılmış olduğu görülmektedir (Freeman, 2005: 162). Bu durum, 

Atina’da küçük çaptaki tüccarların da ticarette çok yol katetmiş olduğu anlamında 

yorumlanabilir. Atina’daki sosyal ve politik alandaki dönüşüm de, kendi sermayelerini 

oluşturabilen tüccarların, bu şekilde aristokratların egemenliği altından çıkabilmeleri 

yoluyla mümkün olmuştur. Onların kendi birikimlerinin olması, bazı hakları talep 

etmelerinin, bu haklarla beraber sınıfsal yapının değişmesinin ve demokrasinin adımlarının 

atılmasının nedenidir. Bu şekilde oluşan Atina demokrasisinin temellerinin pazar ve 

sermayeyle atıldığı söylenebilir.  

Atina’da toplumsal hayatta henüz ciddi değişimlerin gerçekleşmediği ve Solon’un 

demokrasinin ilk adımlarını atmadığı ĐÖ VIII. yüzyılda halkın sınıflanması iki şekildedir; 

                                                 
2 Sparta bu noktada kolonileşmeye veya dışa açılmaya Atina kadar önem vermemiştir. Çünkü Sparta ürettiği 
ile yetinen bir toplumdur. 
3 Thomson bu bilgiyi J. Hasebroek, Staat und Handel im alten Griechenland, Tübingen 1928, Trade and 
Politics in Ancient Greek, Londra, 1933’ten aktarmıştır. 



 
 

27 
 

“Aristokratlar” ve “aristokrat olmayanlar”. Aristokratlar, asil atalardan doğmuş, toprak 

beyleri olup aynı zamanda “atlılar” (hippeis) olarak da adlandırılmaktadırlar. Ağaoğulları 

bu dönemin koşullarını şu şekilde özetler (2009: 22); Aristokrat olmayanlar ise 

aristokratların verdikleri ile yetinen serbest emekçi köylüler ile meslek sahibi tüccarlardan 

oluşmaktadır. ĐÖ VIII. yüzyılın sonlarına doğru sikkenin keşfi ve bu sırada tarımla geçinen 

Eski Yunanlıların gelecekte yiyecek sıkıntısı çekeceklerini öngörmeleri nedeniyle, başka 

ülke topraklarında koloni kurma çabaları ve deniz ticaretine başlamaları sosyal 

tabakalaşmada da bir değişime yol açmıştır. Bu değişimin nedenleri arasında kolonileşme 

arzusu, hammadde elde etmek, ürettiklerini diğer ülkelere satarak ekonomik olarak 

gelişmek gibi girişimler sayılabilmekteyken, aynı girişimler artan nüfus yoğunluğunun 

azaltılmasının da bir çözümü olarak görülmektedir. Bu süreçte, Atina’da aristokrat 

olmayanların bir kısmı, yani dış ticarete açılan meslek sahibi tüccarlar para kazanmaya ve 

kazandıkları parayı biriktirmeye başlamışlardır. Diğer bir kesim olan köylüler ise bu 

ekonomik düzene ayak uydurmakta zorluk çekmiş, giderek daha çok aristokratların 

boyunduruğu altına girerek, onların kölesi olma konumuna gelmişlerdir. Demokrasinin 

adımlarının atılmasına olanak sağlayan kesim, ezilen köylü sınıfından ziyade, ticaret 

yaparak sermaye elde eden ve zenginleşen tüccar sınıfı olmuştur. Edindikleri sermaye, 

aristokrat kesimi tehdit edebilecek askeri güce sahip olabilme imkânını sunması nedeniyle 

aristokratların ayrıcalığı olan atlı birliğine karşı ağır silahlı piyadeler olarak (hoplites) 

çıkabilmelerini sağlamıştır. Günden güne genişleyen tüccar kesimi zaman içinde 

aristokratların toplumsal hayatta ayrıcalıklı olmalarına karşı gelmiş ve yönetimde hak 

sahibi olmak istemiştir. Sınıf mücadeleleri de bu dönemle birlikte başlamıştır.  

Tüccar sınıfının yanı sıra aristokratlara karşı olan bir başka grup “borç kölesi” 

durumunda olan köylülerdir (Ağaoğulları, 2009: 22). Bu grup, başlarda aristokratlara 

sadece çalıştıklarının belli bir miktarını borçlarının karşılığı olarak veren bir kesimken; 

daha sonraları kabaran borçlarını iyice ödeyemeyecek hâle gelerek, onların kölesi 

olmuşlardır. Ellerinde aristokratlara karşı hiçbir güç olmaması, başkaldırmalarına ve 

birtakım haklar talep etmelerine engel olmuştur. Bu açıdan bakıldığında sermayenin, hak 

talebinde bulunma eyleminde belirleyici bir unsur olduğu görülmektedir. Bir kesim ancak 

eline güç geçip de yönetenleri tehdit edebilecek konuma geldiğinde hak talep edebilmiştir. 

Köylüler baskı altında olmalarından dolayı zaman zaman isyan etseler bile aristokratları 

tehdit edebilecek hiçbir şeye sahip olmadıkları için, onların isyanları da sonuç 



 
 

28 
 

getirememiştir. Zenginleşen tüccarların ise başkaldırılarının ve yönetimde hak taleplerinin 

başarıya ulaşması, onların hoplites olarak, hippeis olan aristokratları yıkıma uğratabilecek 

bir güce sahip olmalarından kaynaklanır. Hoplites olmak için ağır silahları alabilecek güce, 

yani sermayeye sahip olmak gerekmektedir. Tüccar sınıfı da yeni sermaye edinmiş 

kimseler olarak, aristokratların karşısında güç oluşturabilecek bir birlik olarak ortaya 

çıkmıştır. Bu türden bir tehdit oluşturma ancak para kazanma ile mümkün olduğundan, 

Badiou’nun da dile getirdiği gibi, para eşdeğerliliği sağlayan bir ilke olarak (2010: 19) 

sadece pazarın gelişip güçlenmesine değil, fakat esas demokrasinin oluşmasına ön ayak 

olmuştur. Sermaye Atina’daki sınıfsal değişim sürecinin başlangıcını ve en önemli 

dinamiğini meydana getirmiştir.  

Sikkenin icadı Eski Yunan’daki polisler arasında Atina kadar gelişmiş olan 

Sparta’yı onun yapısal farklılıkları nedeniyle aynı derecede etkilememiştir. Başka bir 

deyişle, pazarın ve ekonominin sayesinde Atina’da özgürlük ve demokrasi gelişirken, 

Sparta’nın bu sürecin dışında kalmasına, tek biçimli bir yönetime sahip olmasına yol 

açmıştır (Roberts, 1994: 26). Buckley’in de belirttiği üzere, ĐÖ VIII. yüzyılın yarısında 

Spartalılar politik gelişmeler bağlamında diğer polislerden, gücünü meclis doğrultusunda 

kullanan bir toprak aristokrasisinin egemenliğine sahip olması noktasında ayrılmıştır. 

(Buckley, 1996: 48). Sparta’nın kendi sistemini oluşturmasında etkili olan kişi, devlet 

adamı ve yasa koyucu olan, yaklaşık olarak ĐÖ IX. ya da ĐÖ VIII. yüzyılda yaşadığı 

düşünülen Lykourgos’tur. Bu tarihleme, Sparta’nın Atina’dan farklı bir biçimde değişmeye 

başlamasının sikkenin icadından çok daha öncesine dayandığını göstermektedir. Sikkenin 

Sparta’da, Atina’da olduğu gibi bir değişime yol açmaması, ticaretin gelişmemesi 

Sparta’nın bu dönemde farklı ilke ve dinamikler üzerine kurulmuş olmasından kaynaklanır. 

Sparta’yı eşit haklara sahip iki kral yönetmiştir. (Pomeroy – Walter – Burstein - 

Roberts, 2004: 103). Daha çok kendine yeter bir polis olarak varlığını sürdüren Sparta’nın 

ekonomik temellerini ise Periokoi4 ve heliotlar5 sağlamaktaydılar. Erkek ve yetişkin 

olanların hepsi, yani yurttaşlar, asker olarak görev yaparlardı. Đnsanların hayatlarının 

neredeyse sürekli bir kampa benzediği Sparta’da gerek politik hayatın tesisinde gerekse 

kuralların konmasında en önemli rolü yasa koyucu kral Lykourgos’un oynadığı kabul 

                                                 
4 Periokoilar heliotlara göre, daha üst bir sınıf olup, daha çok ticaret ve endüstri ile uğraşırlardı, siyasal 
haktan yoksun ancak mülkiyet edinebilecek bir sınıftı. Lykourgos toprak reformu sırasında onlara da eşit bir 
şekilde toprak vermiştir (Plutarch, 1914: XIII 44-3).   
5 Heliotlar ise devlete bağlı kölelerdi.  



 
 

29 
 

edilir. Onun, o zamanlar Girit’e, Asya ve Mısır’a seyahat etmiş olduğu bilinmektedir 

(Plutarch, 1914: IV 41-42). Plutarkhos’un anlattığına göre, Lykourgos önce çeşitli yönetim 

biçimlerini inceleyip yöneticilerinin önde gelenleriyle tanışıklık kurduktan sonra, bazı 

yasaları beğenerek, bu yasaları kendi ülkesinde de uygulama kararlılığını göstermiştir. O, 

Girit’ten, onların oldukça mütevazı ve ölçülü olan yaşama kurallarıyla, güzel birtakım 

alışkanlıkları olan insanlar olarak gördüğü Đyonyalıların yaşama alışkanlıklarını 

karşılaştırmak ve böylelikle sağlıklı vücutları hasta bedenlerle kıyaslayarak hüküm veren 

hekimler gibi, sağlıklı bir karara varmak niyetiyle Asya’ya gitmiştir. Dahası onun ekonomi 

alanında eşitlik ortaya koymaya çalışması, altın veya gümüşe verilen değerin azaltılması ve 

toprak reformu yönündeki girişimleri ile sonuç bulmuştur. Lykourgos, ilk önce altın ve 

gümüş paraları tedavülden kaldırmış, sadece demir para kullanılmasını emretmiştir 

(Plutarch, 1914: IX 44-4)”. Para biriktirmeyi önlemek amacıyla yapılan bu uygulama, daha 

da ileriye gidilerek paraların taşınamayacak veya bir yerde saklanamayacak kadar 

büyütülmesi sürecini getirmiştir. Bu yolla parayı elde etmenin mutluluğa ulaşma yolunda 

bir araç olduğu düşüncesi ortadan kaldırılmaya çalışılmış, bu durum aynı zamanda 

ekonomide bir nevi eşitli ği getirmiştir. Lykurgos’tan sonra da altın ve gümüş 

değersizleşmiş, demir para ise altın veya gümüş gibi değerli bir madenden 

yapılmadığından ülkeye dışarıdan ziyaretçi, tüccar ve başka birçok meslekten insanın 

gelmemesine neden olmuştur. Ayrıca Sparta’nın dışarı ile ticareti Atina’da olduğu gibi 

hareketli de değildir (Plutach, 1914: IX 44-45). Sikkenin icadından sonra bile gümüş ve 

altının Sparta’da değerinin olmaması bu işten kazanılan gelirin hiçbir işe yaramaz hâle 

gelmesi ticaretin canlanmasına da engel olmuştur. Böylece lüks hayat özentisi, para için 

işler yapma arzusu da son bulmuştur. Bütün bunların yanı sıra Lykourgos toprak 

reformuyla zenginliğin bir avuç insanın elinde toplanmasını da önlemeye çalışmıştır 

(Plutarch, 1914: XIII 44-2). Ona göre, herkes eşit koşullarda yaşamalı, ekonomik gelirin 

yüksekliği ile değil de, yetenekleri doğrultusunda üstünlük elde etmelidir (Plutarch, 1914: 

XIII 44-4).  

Gerçekten de Sparta’nın bütünüyle kendine özgü kalması, bu polisin askeri gücünü 

arttırmayı amaçlayan mutlak anlamda bir düzenin yaratılmış olmasıdır. Onda bütün sosyal 

ve ekonomik ilişkiler insanları polise mutlak bir biçimde bağlamakla beraber, her an sefere 

çıkmaya hazır sürekli bir orduya dönüşmüş bir sistem bulunmaktadır (Balot, 2006: 38). 

Yetişkin her Spartalı, öncelikle askerdir. Bir evi ve ailesi olmasına rağmen, o, evinde 



 
 

30 
 

ailesiyle yaşamamış; günleri ailesinin ihtiyaçlarını karşılamakla veya üretici işlerle 

geçirmemiş, kendini tamamen ve sürekli bir eğitime adanmıştır (Balot, 2006: 38). 

Spartalılar daha önce de belirtildiği üzere, dış ticaretle uğraşmazlardı. Minimum 

ekonomik şartlar altında yaşayıp, kendi ürettikleri ile yetinirlerdi (Balot, 2006: 38). Bunun 

nedeninin yabancı malların kendileriyle birlikte yeni talep ve fikirler getirmelerinden 

korktukları için olduğu öne sürülebilir. Ülke dışında hiçbir değeri veya geçerliliği olmayan 

demir parayı kabul edilebilir değişim aracı olarak gören Spartalılar, yabancılara da 

kuşkuyla bakmaktaydılar. Böylesi bir tutum, Sparta’yı dünyanın geri kalanına karşı kapalı 

bir konuma getirmekteydi. Sparta, Eskiçağda tamamen kendini merkeze alan, savaş ve 

ticarette kullanılacak gemileri olmayan büyük bir orduya sahip, kıyıya neredeyse kapalı bir 

iç güç haline gelmişti. Böyle bir durumda değişimlerden de etkilenmediler ve hiçbir zaman 

içinde bulundukları sosyal koşulları iyileştirmeye ya da değiştirmeye yönelik girişimlerde 

bulunmadılar. Buna göre, Lykourgos’un, Popper’ın Platon’a yapmış olduğu (2008: 113) 

temel eleştiride olduğu gibi, durdurulmuş bir dünya yaratma çabasıyla, hiçbir değişimin ve 

dolayısıyla bozulmanın olmadığı, kendi içinde bir bütünlüğü olan bir toplum meydana 

getirmeye çalıştığı söylenebilir. Ancak Plutarkhos’un anlattığı üzere, Lykourgos aslında 

Sparta’yı birçok yere hükmeden bir dünya devleti haline getirmeyi değil, insanların mutlu, 

iyi ve iç huzura sahip bir biçimde yaşamasını sağlamaya çalışmaktadır. O, bu nedenle 

yurttaşlarının çok çalışmadan makul ve kanaatkâr bir yaşam sürmelerinin olanağını 

sunmaya çabası içindedir (Plutarch, 1914:  XXXI 59).  

Lykurgos’un bu şekilde bir sistem kurmasını mümkün kılan şey ise onun yasa 

koyuculuk inisiyatifi ve yasa yapma faaliyetini Tanrıların iradesi olarak sunmuş, yasa 

koyuculuğu Tanrısal bir faaliyet olarak takdim etmiş olmasıdır. Onun kurduğu bu düzen 

zamanla yönetim organizasyonu açısından birtakım değişikliklere uğramıştır. Buna başta 

iki kralın olması örneği verilebilir. Yönetimde tek değil, iki eşit hakka sahip kral 

bulunmaktadır. Bu değişimler yüzünden Sparta’nın yönetim biçiminin de karma olduğu 

söylenebilir. Toprak aristokrasisine bağlı yapılanma hem zenginlik hem de değer açısından 

her iki yöneticinin de ağır basmasına bağlıyken, aynı zamanda bu polisin krallıkla 

yönetilmesi monarşik, erkek yurttaşlar (ya da yurttaş tanımı içine girenler) arasındaki 

eşitlik ise demokratik bir yönetim biçimi görüntüsü veriyor olsa da, yönetimdeki oligarşik 

unsurlar monarşi ve demokrasiden daha fazla ağır basmaktadır (Pomeroy-Walter-Burstein- 

Roberts, 1999: 105).  



 
 

31 
 

Bu türden değişimler olmasına rağmen, Sparta’nın Lykourgos’tan kalan yasalara 

itibar etmesi, onu yine de farklı kültürlere açılan değişimden ve ticaretten uzak tutmuştur. 

Atina’nın, sikkenin icadıyla altın ve gümüşe verilen değerin artmasına ve sermaye 

birikimine ayak uydurması, özellikle de deniz ticaretinde çok ileri noktalara ulaşması 

karşısında Sparta, daha kendi içine kapalı ve Lykougos’un yasalarına bağlı bir biçimde 

askeri bir toplum olarak yoluna devam etmiştir. Kısaca o, Atina’nın geçirdiği 

değişimlerden uzak kalmış ve yeni düzene ayak uydurmakta yürürlükteki yasaları 

nedeniyle zorluk çekmiştir. ĐÖ IV. yüzyıldan itibaren de yavaş yavaş toplumsal ve politik 

açıdan çözülmeye başlamış olmasına rağmen, bu çözülme köklü yapısından dolayı 

Sparta’yı demokrasiye götürememiştir. 

 

II. TAR ĐHSEL SÜREÇTE ATĐNA DEMOKRAS ĐSĐNE KISA BĐR 

BAKI Ş 

Eski Yunan’da ortaya çıkan demokrasi (dêmokratia), halkın halk tarafından 

yönetildiği bir yönetim biçimi olarak tanımlanır. Bu yönetim biçimi tarihte ilk olarak 

Atina’da, doğrudan demokrasi formunda, aşağı yukarı ĐÖ VI. yüzyıl ile ĐÖ IV. yüzyıl 

arasında kalan iki yüzyıllık dönem içinde, zaman zaman tiranlık yönetimleri tarafından 

kesintiye uğratılmış olsa da her dönemde biraz daha geliştirilerek hayata geçirilmiştir 

(Coleman, 2000: 21). Onun, önce toprak sahibi zengin aristokratlar ile yoksul köylüler ve 

çiftçiler arasındaki çatışmaları çözme ve sonra da birbirlerinden sosyal, ailevi ve dini 

geleneklerle ayrılmış insan gruplarını birleştirme çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıkan 

Atina yurttaşlarıyla birlikte kendisini göstermeye başladığı kabul edilir (Coleman, 2000: 

26). Söz konusu doğrudan demokrasinin, Eski Yunan’da belli bir ekonomik temeli olduğu 

veya ekonomik pazara dayandığı, köleler ve kadınlar dışta bırakılacak olursa, olmazsa 

olmaz koşulları olarak yurttaş sayılanlar arasında belli bir eşitlik düşüncesiyle özgürlüğü 

baştan sona hayata geçirdiği söylenebilir. Pazar, özellikle Perikles döneminde büyük bir 

güç kazanmış ve bu dönemde Atina’nın deniz ticareti yoluyla büyük bir güç haline 

gelmesiyle birlikte, demokrasinin maddi refah boyutunu tamamen oluşturacak şekilde, 

giderek gelişip varlığını pekiştirmiştir (Coleman, 2000: 28). 

Coleman’ın belirttiği üzere, demokrasinin vazgeçilmez ilkelerinden biri olan eşitlik 

yani isegoria, Atina’da kamusal alanda konuşma noktasında, elbette köleler, kadınlar ve 



 
 

32 
 

Atinalı olmayanlar dışında herkesin eşit olması gerektiğini öngörmüştür (2000:28). Her 

yurttaşa topluluğun eşit üyesi olma hakkını kazandıran isegoria, Atina demokrasisinde her 

zaman isonomia, yani yasa önünde eşitlikle birlikte süregelmiştir. Söz konusu her iki 

eşitli ğin de gerisinde, farklı zenginliğe, sosyal statüye, güç ve zekâya sahip bütün 

insanların insan olmak bakımından aynı olmaları anlamında doğaları itibarıyla eşit 

oldukları inancı bulunur (Coleman, 2000: 30). Hukuki eşitli ği sağlayan politik 

düzenlemelerle ve çoğu zaman varlığını sürdüren politik istikrarla tatmin olan Atinalılar, 

bununla birlikte çoğu zaman ekonomik eşitsizliği anlaşılır ve doğal bir şey olarak 

görmüşlerdir. Özgürlük bağlamında ise, Atina’da anlaşılan ilk ve en temel özgürlük, 

kendine yeten çiftçi ve köylü yurttaşın özerkliği, yani kölelikten bağımsız olup kendi 

kazancını elde etme ve kendi kararlarını verme anlamında özerk bir birey olarak görülmesi 

anlamına gelmektedir. Bunu tamamlayan özgürlük ise, bir grubun egemenliğinden 

bağımsız olma anlamında politik özgürlük olmuştur.  

Tarihsel olarak bakıldığında, Atina’da, ĐÖ VI. yüzyılın başlarına kadar