T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DİKİŞ MAKİNALARINDA İĞNE SICAKLIĞI VE İPLİK GERGİNLİĞİNİN ANALİZİ Pınar KONCER Prof.Dr. Binnaz KAPLANGİRAY (Danışman) YÜKSEK LİSANS TEZİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI BURSA-2013   TEZ ONAYI Pınar Koncer tarafından hazırlanan '' Dikiş Makinalarında İğne İplik Gerginliğinin ve İğne Sıcaklığının Analizi'' adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı'nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman : Prof. Dr. Binnaz Kaplangiray Başkan : Prof. Dr. Binnaz Kaplangiray İmza UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Üye : Yrd. Doç. Dr. Behiye Korkmaz İmza UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Makina Mühendisliği Anabilim Dalı Üye : Yrd. Doç. Dr. Ayça Gürarda İmza UÜ. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Ali Osman DEMİR Enstitü Müdürü ../../.... ÖZET Yüksek Lisans Tezi DİKİŞ MAKİNALARINDA İĞNE İPLİK GERGİNLİĞİNİN VE İĞNE SICAKLIĞININ ANALİZİ Pınar KONCER Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Binnaz KAPLANGİRAY Bu çalışmanın amacı dikiş ipliklerinin dikiş makinası üzerinde maruz kaldığı gerginlik kuvvetlerinin ve iğne sıcaklıklarının ölçülmesidir. Dikiş, iğne yardımıyla dikiş ipliğinin kumaş içine yerleştirilmesidir. Buna göre dikiş; iğne, kumaş, makine ve iplik dörtlüsünün oluşturduğu bir birleşme olayıdır. Tekstil sanayinde hafif gramajlı kumaşlara doğru olan yönelme bu kumaşların dikimindeki zorluklar nedeniyle konfeksiyon sektörünün işini zorlaştırmaktadır. Bu durumda konfeksiyon sektörünün ürün kalitesini geliştirmek amacıyla yapabilecekleri arasında daha iyi kalitede dikiş iplikleri kullanmak, makinaları geliştirmek, daha iyi giysi tasarımı ve eğitimli personel kullanmak sayılabilir. Bu seçenekler arasında daha iyi kalitede dikiş ipliği kullanımı en kolay ve un ucuz yol olarak görülmektedir. Konfeksiyon ürünlerinde kullanılacak olan dikiş iplikleri kumaşta en büyük uyumu sağlayacak şekilde; dikiş tipi, dikiş makinası ve giysinin tipine uygun olarak seçilirler. Bir kumaşın dikilmesinde dikiş ipliğinden beklenen düzgün dikiş oluşturma özelliklerini; yüksek dikiş hızlarında kopmaması, devamlı ve düzenli bir dikiş oluşturması, dikiş atlamalarına neden olmaması, iğnelerin ve diğer makine parçalarının oluşturacağı yıpranmalara karşı yüksek dayanım göstermesi ve kumaşa minimum hasar vermesi şeklinde sıralamak mümkündür. Yüksek kaliteli bir dikiş ipliği için aşağıdaki faktörler özellikle önem taşır: - İpliğin fiziksel ve mekaniksel özellikleri - İpliğe uygulanan bitim işlemi (Yağlama, fikse, yumuşatma vb. ) Bu projede dikiş ipliklerin dikiş makinası üzerinde maruz kaldığı iplik gerginlik kuvvetlerinin ve iğne sıcaklıklarının ölçülmesi, buna bağlı olarak iplik özelliklerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler:İplik gerginlik kuvveti, İğne sıcaklığı, Dikiş mukavemeti i    ABSTRACT MSc Thesis ANALYSIS OF NEEDLE TEMPERATURE AND SEWİNG THREAD TENSİON ON SEWİNG MACHINES Pınar KONCER Uludağ Üniversity Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Textile Engineering Supervisor: Prof. Dr. Binnaz KAPLANGİRAY The purpose of this study is to analysis the heat of sewing needle and forces acting on the sewing thread during sewing. A stitch is the configuration of the interlacing of sewing thread in a specific repeated unit in the fabric. There must be a compatibility of fabric, stitch and seam type, needle, thread and machine setting. Nowadays fine fabrics are very popular in apparel industry. What garment manufacturers can do to improve the quality of garments is to use better sewing threads, improved machinery, better garment design and better trained personel. The use of better sewing thread would appear to be easiest, least expensive option. We must choice suitable sewing thread for seam type, sewing machine, fabric and apparel type. Sewing thread quality is one of the primary requirements for production of high seam quality in apparel. So that we must choice suitable sewing thread for seam type, sewing machine, fabric and apparel type. Both sewing thread and fabric are standing extremely high heat and pressure during sewing process. The reason for this is the friction between fabric and needle during the sewing. High needle heat causes fabric damages. The physical, mechanical and finishing (lubrication etc) properties of sewing threads are very important for good seam performance. In this project, a measurement system for analysis the forces acting on the sewing threads and the heat of sewing needle in a lockstitch machine was established in order to determined sewing thread properties. Key words: Thread tension, Needle heat, Sewing tension ii    ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR TUBİTAK 112M008 No.lu çalışma olarak yürütülen 'Dikiş Makinalarında İğne İplik Gerginliğinin ve İğne Sıcaklığının Analizi' adlı bu tez çalışması kapsamında Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Fiziksel Tekstil Laboratuvarına kurulan sistemle,dikiş işlemi sırasında ana milin dönüş açısına bağlı olarak iğne ipliğinin maruz kaldığı gerginlik kuvvetleri, yüksek hızlarda yapılan dikiş işlemi sırasında iğnenin kumaşa tekrarlı olarak giriş-çıkışları nedeniyle oluşan iğne sıcaklığı incelenmektedir. Tez çalışmasında süresince ilgisini ve desteğini esirgemeyen değerli hocalarım Prof. Dr. Binnaz Kaplangiray ve Yrd. Doç. Dr. Ayça Gürarda' ya teşekkürlerimi sunarım. iii    ÖZET ............................................................................................................................ İ  ABSTRACT .................................................................................................................İİ  ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR .......................................................................................... İİİ  SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ............................................................... Vİ  ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................... Vİİ  ÇİZELGELER DİZİNİ .............................................................................................. Xİ  1.GİRİŞ ........................................................................................................................ 1  2. KAYNAK ARAŞTIRMASI .................................................................................... 3  2.1. DİKİŞ İPLİĞİ ÇEŞİTLERİ................................................................................... 3  2.2. DİKİŞ İPLİĞİNİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ ................................................... 6  2.3. DİKİŞ İPLİKLERİNDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER .................. 7  2.3.1. LUBRİKASYON (YAĞLAMA): ...................................................................... 7  2.3.2. DENGELİ BÜKÜM: ......................................................................................... 8  2.3.3. AŞINMA DAYANIMI VE MUKAVEMET: .................................................... 8  2.3.4. HATASIZLIK .................................................................................................... 9  2.3.5. OPTİMUM UZAMA ......................................................................................... 9  2.3.6. SÜRTÜNME ISISINA DİRENÇ ....................................................................... 9  2.4. İĞNE İPLİĞİ GERGİNLİK KUVVETİ ............................................................ 10  2.5. İĞNE SICAKLIĞI .............................................................................................. 14  2.5.1. SICAK İĞNELERİN ORTAYA ÇIKARDIĞI PROBLEMLER .................... 15  2.5.2. İĞNE SICAKLIĞI ÖLÇÜM METODLARI .................................................. 16  2.5.2.1. SICAKLIĞA DUYARLI MALZEMELER İLE İĞNE SICAKLIĞI ÖLÇÜMÜ .................................................................................................................. 16  2.5.2.2. TERMOKUPL METODU İLE İĞNE SICAKLIĞI ÖLÇÜMÜ ................... 16  2.5.2.3. İNFRARED PİROMETRE İLE İĞNE SICAKLIĞI ÖLÇÜMÜ .................. 17  3. MATERYAL VE YÖNTEM ................................................................................. 19  3.1. MATERYAL ...................................................................................................... 19  3.1.1. TEZ ÇALIŞMASINDA KULLANILAN DİKİŞ İPLİKLERİNİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ .......................................................................................................... 19  iv    3.1.2. TEZ ÇALIŞMASINDA KULLANILAN YAĞLAYICI MADDELERİN ÖZELLİKLERİ .......................................................................................................... 20  3.2. YÖNTEM ............................................................................................................ 21  3.2.1. DİKİŞ İPLİKLERİNE UYGULANAN YAĞLAMA İŞLEMİ ....................... 21  3.2.2. İPLİK- METAL SÜRTÜNME KUVVETLERİNİN ÖLÇÜLMESİ .............. 23  3.2.3. YAĞ MİKTARININ TESPİT EDİLMESİ ...................................................... 24  3.2.4. İPLİK MUKAVEMETİNİN ÖLÇÜLMESİ .................................................... 25  3.2.5. İĞNE İPLİĞİ GERGİNLİK KUVVETLERİNİN ÖLÇÜLMESİ .................... 26  3.2.6. İĞNE SICAKLIĞI ÖLÇÜMÜ ......................................................................... 27  3.2.7. DİKİŞ MUKAVEMETİ ÖLÇÜMÜ ................................................................ 28  4. BULGULAR .......................................................................................................... 29  5. TARTIŞMA VE SONUÇ ...................................................................................... 44  5.1. TARTIŞMA ........................................................................................................ 44  5.1.1. İPLİK-METAL SÜRTÜNME KATSAYISI DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ ......................................................................................................... 44  5.1.2. DİKİŞ İPLİKLERİNİN MUKAVEMET ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ .................................................................................................................................... 46  5.1.3. İĞNE İPLİĞİ GERGİNLİK KUVVETİ DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ .................................................................................................................................... 55  5.1.3.1. YAĞ TİPİNE BAĞLI OLARAK İĞNE İPLİĞİ GERGİNLİK KUVVETİ DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ ....................................................................... 55  5.1.3.2. YAĞ BESLEME ORANINA BAĞLI OLARAK İĞNE İPLİĞİ GERGİNLİK KUVVETİ DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ .............................. 63  5.1.3.3. DİKİŞ İPLİKLERİNİN 1000, 1500 VE 2000 DEVİR/DAK MAKİNA HIZINDA İĞNE İPLİĞİ GERGİNLİK KUVVETİ DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ ......................................................................................................... 69  5.1.4. İĞNE SICAKLIĞI ÖLÇÜM SONUÇLARI .................................................... 76  5.1.5. DİKİŞ MUKAVEMETİNİN İNCELENMESİ ................................................ 79  5.2. SONUÇ ............................................................................................................... 83  KAYNAKLAR .......................................................................................................... 85  ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................... 86  v    SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama µ Sürtünme katsayısı T1 İplik giriş gerginliği T2 İplik çıkış gerginliği Θ İplik giriş gerginliği ile çıkış gerginliği arasındaki temas açısı Kısaltmalar Açıklama SNK Student-Newman-Keuls   vi    ŞEKİLLERDİZİNİ Sayfa Şekil 2.1.Kesik elyaf iplik enine kesiti ........................................................................ 3  Şekil 2.2.Sonsuz elyaf iplik enine kesiti ...................................................................... 3  Şekil 2.3.Corespuniplik enine kesiti ............................................................................ 4  Şekil 2.4.Textürize iplik enine kesiti ........................................................................... 4  Şekil 2.5.Monofilament iplik enine kesiti .................................................................... 5  Şekil 2.6.Trilobal polyester iplik enine kesiti .............................................................. 5  Şekil 2.7.Air jet iplik enine kesiti ................................................................................ 5  Şekil 2.8.Bonde sonsuz elyaf plik enine kesiti ............................................................ 6  Şekil 2.9. Ana milin dönüşüne bağlı olarak iplik gerginlik kuvveti tepe noktaları ... 12  Şekil 2.10. Yük hücresi .............................................................................................. 14  Şekil 2.11. a.İplik sonundaki nodül ........................................................................... 15  Şekil 2.11. b. İğne ısınmasının neden olduğu iğne delikleriHata! Yer işareti tanımlanmamış.  Şekil 2.12. Ölçüm cihazının yerleşimi ....................................................................... 17  Şekil 2.13.1. ipliksiz dikiş, 2.ham iplikle dikiş, 3.yağlanmış iplikle dikiş ................ 18  Şekil 3.1. OMR Bobin Aktarma Makinesi ............................................................... 22  Şekil 3.2.Graf yağlama ünitesinin şematik gösterimi ................................................ 23  Şekil 3.4. Mesdan yağ extraksiyon cihazı ................................................................. 24  Şekil 3.5. Instron mukavemet test cihazı .................................................................. 25  Şekil 3.6.İğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sistemi ................................................ 26  Şekil 3.7.Modline-5 infrared termometre .................................................................. 27  Şekil 3.8.Titan mukavemet test cihazı ....................................................................... 28  Şekil 5.1.Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları ........................................................................ 44  Şekil 5.2.Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları ........................................................................ 45  Şekil 5.3.Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları ........................................................................ 45  Şekil 5.4.Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları ....................................................................................... 45  Şekil 5.5. Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları .................................................................................................. 47  Şekil 5.6.Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları ....................................................................................... 47  Şekil 5.7.Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları ....................................................................................... 48  Şekil 5.8.Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları .................................................................................................. 48  Şekil 5.9.Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları .................................................................................................. 50  Şekil 5.10. Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları .................................................................................................. 50  Şekil 5.11.Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları ....................................................................................... 51  Şekil 5.12.Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları .................................................................................................. 51  vii    Şekil 5.13.Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları ................................................................................................................. 53  Şekil 5.14.Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları .................................................................................................. 53  Şekil 5.15.Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları .................................................................................................. 54  Şekil 5.16. Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları 54  Şekil 5.17. 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 56  Şekil 5.18. 0,5 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 56  Şekil 5.19. 1 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 57  Şekil 5.20. 1,5 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 57  Şekil 5.21.0,2 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ................................................................................................................. 58  Şekil 5.22.0,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ................................................................................................................. 58  Şekil 5.23.1 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları................ 59  Şekil 5.24.1,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ................................................................................................................. 59  Şekil 5.25.0,2 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları................ 60  Şekil 5.26.0,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları................ 60  Şekil 5.27. 1 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları................ 61  Şekil 5.28.1,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları................ 61  Şekil 5.29. 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 62  Şekil 5.30. 0,5 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 62  Şekil 5.31. 1 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ................................ 63  Şekil 5.32.1,5 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ...................... 63  Şekil 5.33. SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ..... 64  Şekil 5.34. SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ..... 64  Şekil 5.35. SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ..... 65  viii    Şekil 5.36.SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları .................................................................................................. 65  Şekil 5.37.SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları .................................................................................................. 66  Şekil 5.38.SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları .................................................................................................. 66  Şekil 5.39. SNVyağı ile yağlanmış siyah renkli corespun (poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları .................................................................................................. 67  Şekil 5.40. SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına iğne ipliği bağlı olarak gerginlik kuvveti sonuçları ................................................................................................................. 67  Şekil 5.41.SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları .................................................................................................. 68  Şekil 5.42.SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ..... 68  Şekil 5.43.SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ..... 69  Şekil 5.44.SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları ..... 69  Şekil 5.45.SNV yağı ile yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 70  Şekil 5.46.SNV yağı ile yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri ............. 70  Şekil 5.47. SNV yağı ile yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 71  Şekil 5.48.SNV yağı ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 71  Şekil 5.49.SCI yağı ile yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 72  Şekil 5.50.SCI yağı ile yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 72  Şekil 5.51. SCI yağı ile yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 73  Şekil 5.52.SCI yağı ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 73  Şekil 5.53.SCW yağı ile yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 74  Şekil 5.54.SCW yağı ile yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri ............. 74  Şekil 5.55. SCW yağı ile yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 75  Şekil 5.56.SCW yağı ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri .......................... 75  ix    Şekil 5.57.Hava tekstüre dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri ............................................................................................... 77  Şekil 5.58.Corespun(poly/cotton) dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri ................................................................................ 78  Şekil 5.59.Corespun(poly/poly) dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri ................................................................................ 78  Şekil 5.60.Kesik elyaf polyester dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri ................................................................................ 79  Şekil 5.61. Hava tekstüre dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları ....................................................................................... 81  Şekil 5.62.Corespun(poly/cotton) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları .................................................................. 81  Şekil 5.63.Corespun(poly/poly) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları .................................................................. 82  Şekil 5.64.Kesik elyaf dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları .................................................................................................. 82                                    x    ÇİZELGELERDİZİNİ Sayfa   Çizelge 3.1. Tez çalışmasında kullanılan dikiş ipliklerinin teknik özellikleri ........... 19  Çizelge 4.1.Yağlama işlemi uygulanmış hava tekstüre polyester dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları 30  Çizelge 4.2.Yağlama işlemi uygulanmış polyester/cotton dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları 31  Çizelge 4.3.Yağlama işlemi uygulanmış polyester/polyester dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları 32  Çizelge 4.4.Yağlama işlemi uygulanmış kesik elyaf dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları ............... 33  Çizelge 4.5. Yağlama işlemi uygulanmış Hava Tekstüre Polyester dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları ........... 34  Çizelge 4.6.Yağlama işlemi uygulanmış Polyester/Cotton dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları ................... 35  Çizelge 4.7. Yağlama işlemi uygulanmış Polyester/Polyester dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları ................... 36  Çizelge 4.8.Yağlama işlemi uygulanmış Kesik Elyaf dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları ................... 37  Çizelge 4.9. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Hava Tekstüre dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları .............................................................. 38  Çizelge 4.10.Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları ........................................ 39  Çizelge 4.11.Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Corespun(poly/poly) dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları ........................................ 40  Çizelge 4.12.Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Kesik Elyaf dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları .............................................................. 41  Çizelge 4.13.Yağlama işlemi yapılmış siyah renk hava tekstüre dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları ................................ 42  Çizelge 4.14.Yağlama işlemi yapılmış siyah renk corespun(poly/cotton) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları .............. 42  Çizelge 4.15. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk corespun(poly/poly) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları ........................... 43  Çizelge 4.16.Yağlama işlemi yapılmış siyah renk kesik elyaf dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları ................................ 43  Çizelge 5.1.Beyaz renkli dikiş ipliklerinde iplik tipinin kopma mukavemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları .......................................... 46  Çizelge 5.2. Dikiş ipliklerinde yağ tipinin kopma mukavemeti üzerine etkisini gösteren SNK sonuçları ........................................................................ 46  Çizelge 5.3. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde iplik tipinin kopma uzaması üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ........................................................... 48  Çizelge 5.4.Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağ tipinin kopma uzaması üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ........................................................... 49  Çizelge 5.5.Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağ besleme oranının kopma uzaması üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları .......................................... 49  Çizelge 5.6. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde iplik tipinin kopma işi üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ........................................................................ 52  xi    Çizelge 5.7. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağ tipinin kopma işi üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ........................................................................ 52  Çizelge 5.8.Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağlama oranının kopma işi üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçlar ............................................................. 52  Çizelge 5.9. İplik tipinin iğne sıcaklığı üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları 76  Çizelge 5.10.Yağ tipinin iğne sıcaklığı üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları 76  Çizelge 5.11.Yağ besleme oranının iğne sıcaklığı üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ................................................................................................ 77  Çizelge 5.12.İplik tipinin dikiş mukevemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ................................................................................................ 79  Çizelge 5.13.Yağ tipinin dikiş mukavemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ................................................................................................ 80  Çizelge 5.14.Yağ besleme oranının dikiş mukavemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları ....................................................................................... 80                                        xii      xiii      1.GİRİŞ Dikiş, iğnenin kumaşa giriş ve çıkışıyla birlikte dikiş ipliğinin kumaş içerisine yatırılmasıdır. Dikiş iplikleri ise doğal ya da sentetik liflerden oluşan, istenen kat adedinde bükülen yakma (gaze), merserize, ağartma (kasar), boyama, polisaj, glasaj (apre işlemleri) gibi işlemlerden geçirilerek makaraya, masuraya, bobine, yumağa vs. sarılmış ya da çileler halinde olup makine ve el dikişlerinde kullanılan ipliklerdir(Gürarda ve ark. 2011). Dikilebilirlik, kumaş ve dikiş ipliği komponentlerini bir giysiye dönüştürmek için beraberce nitel ve nicel olarak dikilebilme yeteneği olarak tanımlanır. Her konfeksiyon üreticisi kullandığı kumaş ve dikiş ipliğinin düzgün dikiş oluşturmaya ve verimli bir çalışmaya uygun özelliklerde olmasını ister. Dikiş ipliğinden beklenen düzgün dikiş oluşturma özelliklerini; yüksek dikiş hızında kopmaması, devamlı ve düzenli dikiş oluşturması, dikiş atlamalarına neden olmaması, iğnelerin ve diğer makine parçalarının oluşturacağı nihai dikiş performansını olumsuz etkileyecek yıpranmalara karşı yüksek dayanım göstermesi ve kumaşa minimum hasar vermesi şeklinde sıralamak mümkündür(Korkmaz ve Çetiner 2008). Sürtünme kuvveti, genel olarak temas halindeki iki cismin ara yüzeyinde birbirlerine göre hareketini engelleyici yönde etkiyen kuvvettir. Sürtünme katsayısı ise iki yüzeyarasındaki sürtünme kuvvetinin yüzeyler arasındaki normal kuvvete oranı olarak tanımlanmaktadır. Konfeksiyon işlemleri sırasında kumaşlar bitmiş ürünü meydana getirmek için birleştirilmektedir. Bu aşamada ise iki kumaşı birbirine birleştiren dikiş ipliği dikiş makinalarında iğne v.b diğer yüzeylerle sürtünmekte bunun yanında kumaş içerisinde ilerlerken iplik- iplik sürtünmesi oluşmaktadır. İplik sürtünmesi sürtünen yüzey açısından iplik-iplik ve iplik-materyal sürtünmesi olarak incelenmekte bununla birlikte iplik materyal sürtünmesi için çoğunlukla iplik- metal ve iplik- seramik sürtunmesi dikkate alınmaktadır. Schlatter ve ark., sürtünme noktalarının büyüklüğü ve yüzey pürüzlerinin çapı, iplik besleme açısının ve hızının iplik sürtünmesi üzerindeki etkisini incelemek amacıyla caprolan filament ipliklerinin sürtünmesi üzerine bir araştırma yapmışlardır. Sonuçta iplik besleme açısı ve hızı arttıkca yüzey pürüzlülüğü ve yüzey pürüzlerinin çapı ne olursa olsun 1      sürtünmenin arttığı ancak yüzey pürüzlerinin çapı daha küçük olan yüzeylerde sürtünmenin daha keskin bir şekilde arttığı saptanmıştır(Balcı ve Sülar 2009). Yüksek hızlardaki dikiş işlemi boyunca iğne ipliği, yüksek oranda ve tekrarlanan gerginliğe maruz kalmaktadır. Bu gerginlik değeri dikiş hızı, makine gerginlik ayarları, dikiş yoğunluğu ve dikiş ipliği özelliklerine bağlıdır. İplik içine oluşan bu gerginliklerin, dikiş işlemi sırasında, ipliğin fonksiyonel özelliklerine ve dikiş sonrasında iplik mukavemetine olumsuz bir etkisi olmaktadır. Dikiş ipliğinde ölçülen kuvvetler çoğunlukla iğne-iplik ve iğne-kumaş arasındaki sürtünmelerden kaynaklanmaktadır.Dikiş işleminden itibaren ipliğin tüylülüğü artar ve muakavemet- uzama özellikleri kötüleşir. Dikiş ipliği bitim işlemleri, ipliğin sürtünme özellikleri üzerine önemli bir etkiye sahiptir. Yağlayıcı madde, düşük ve kontrollü sürtünme seviyesi ve ipliklerin temel yüzey özelliklerini maskeleme olanağı sağlar(Eryürük ve Kalaoğlu 2010). Dikiş işlemleri sırasında dikiş iğnesinin aşırı ısınma problemi, günümüzde dikiş makinalarının hızlarının artması ve sentetik iplik ve kumaşların yaygın olarak kullanılması nedeniyle daha çok önem kazanmaktadır. Dikiş işlemi sırasında, dikiş iğnesi kumaşa girerken kumaşın sürtünme mukavemetini yendiği için ısı açığa çıkmasına neden olmaktadır. İğne ısınması, iğnenin kumaşa dakikada 5000 defa veya daha fazla girmesi ve geri çıkması sonucu iğne ile kumaş arasında meydana gelen sürtünmeyle oluşmaktadır. Bu sürtünmenin oluşturduğu ısının bir kısmı kumaş ve geri kalanı da iğne tarafından emilmektedir. Bu ısı, kumaşta dikiş uzunluğu boyunca yayıldığından kumaştaki sıcaklık artışı az olmaktadır. Dikiş iğnesinde ise ısı, iğnenin küçük kütlesinde yoğunlaştığı için iğne sıcaklığındaki artışlar fazla olmaktadır. Bu şekilde, iğne sıcaklığı termoplastik ipliklerin erime sıcaklığına ulaşabilmekte ve bazı aşırı durumlarda 350-400 ⁰C sıcaklığa kadar çıkabilmektedir(Köseoğlu 1988). Yüksek lisans tez çalışmasında farklı yağlayıcı maddelerle farklı oranlarda yağlanmış, farklı yapılardaki dikiş ipliklerinin dikiş işlemi boyunca ana milin dönüş açısına bağlı olarak maruz kaldığı gerginlik kuvveti değerleri, bu değerler üzerinde iplik yapısının, yağlayıcı maddelerin etkisinin olup olmadığı ve dikiş iğnesinde meydana gelen sıcaklık artışları incelenmiştir. 2      2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Bu bölümde çalışma kapsamında kullanılan dikiş ipliklerinin üretim yöntemlerine göre çeşitleri, yapıları, fiziksel özellikleri, dikiş ipliklerinde bulunması gereken özellikler, dikiş makinasında dikiş işlemi gerçekleşirken iğne ipliğinde oluşan gerginlik kuvveti, sürtünme kuvveti ve bu kuvvetlerin sonucunda meydana gelen iğne ısınması ile ilgili genel bilgiler ve bu konuda daha önce yapılan araştırmalarla ilgili bilgiler verilmiştir. 2.1. Dikiş İpliği Çeşitleri Üretim yöntemlerine göre dikiş ipliği çeşitleri: • Kesik elyaf iplikleri: Bu yapıda olan ipliklerin hammaddeleri pamuk veya kesik elyaf polyesterdir. Belirli boylardaki elyafların birlikte eğilip bükülmesiyle üretilirler. Şekil 2.1' de kesik elyaf ipliğinin enine kesiti gösterilmiştir.   Şekil 2.1. Kesik elyaf iplik enine kesiti (Coats 1998) • Sonsuz elyaf iplikler: Sonsuz elyaf iplikler % 100 yapay elyaftan üretilirler. Bu iplikler ağır şartlara maruz kalacak materyallerin dikişinde kullanılırlar Sonsuz elyaf iplik yapısı Şekil 2.2'de görülmektedir. Şekil 2.2. Sonsuz elyaf iplik enine kesiti (Coats 1998) 3      • Corespun(ilikli) iplikler: İlikli iplikler tek katları, sonsuz elyaf polyester üzerine kesikelyaf polyester kaplanarak (poly/poly) veya sonsuz elyaf polyester üzerine pamuk kaplanarak (poly/cotton) üretilmektedir (Şekil 2.3). Şekil 2.3.Corespun iplik enine kesiti (Coats, 1998) İlikli iplikler orta kısımdaki sonsuz elyaf polyesterden yüksek mukavemet ve dış kısımdaki kesik elyaftan doğal bir yapı ve dikiş tutumu özelliği kazanırlar. Böylece istenilen incelikte, yüksek kopma mukavemetine sahip olmaktadırlar. Ayrıca dış yüzeydeki tüycüklü yapının aerodinamik özelliğiyle iğne soğutma ve makina parçalarının daha az aşınmasını sağlarlar. • Textürize iplikler: 'Tekstürize işlemi' terimi genel olarak bükümsüz haldeki sonsuz elyaf hammaddenin yapısında oluşturulan değişikliği belirtir. Elyaf yapısında oluşturulacak bu değişiklik yalancı büküm, air jet, kıvrıklaştırma şeklinde çeşitli yöntemler ile olabilir. Tüm bu yöntemlerin amacı elyafa, dikiş sırasında problem yaratmayacak bir yapı kazandırmaktır. Elyaf klasik büküm yöntemiyle bükülmez, çünkü hem yumuşak ve örtücü yapısından yararlanmak hem de üretim maliyetini düşük tutmak amaçlanır. Bu iplikler genel olarak dikişte, yüzey ve kenar kısımlarının örtülmesi istendiğinde kullanılır (Şekil 2.4). Şekil 2.4. Textürize iplik eninekesiti (Coats 1998) 4      • Monoflament iplikler: Monofilament iplikler geleneksel dikiş ipliklerinden farklı bir yapıda üretilirler. İplik yüzeyi pürüzsüz olmasına rağmen, sert yapısı nedeniyle dikiş için uygun değildir. Misina iplikleri örnek olarak verilebilir. Şekil 2.5'te monofilament iplik yapısının enine kesiti görülmektedir. Şekil 2.5. Monofilament iplik enine kesiti (Coats 1998) • Trilobal polyester iplikler: Sonsuz elyaf ipliklerin bir çeşidi de üçgen kesitli filamentlerden üretilen trilobal ipliklerdir. Bu iplikler, üçgen kesitlerinin kazandırdığı parlak yapıları ile nakış işlemede kullanılırlar (Şekil 2.6). Şekil 2.6. Trilobal polyester iplik enine kesiti (Coats 1998) • Air jet iplikler: Sonsuz elyafların özel bir yöntem ile birbiri içine girmesi karıştırılması sağlanarak daha sonra ısıl işlem ile yapının sabit hale gelmesi sağlanır. Böylece büküm işlemine girmeden yapı hatası olmayan iplikler üretilmiş olur (Şekil 2.7). Şekil 2.7. Air jet iplik enine kesiti (Coats 1998) 5      • Bonde sonsuz elyaf iplikler: Bonde işleminde iplik katları, sentetik co-polymer malzeme ile birbirine tutturulur. Bonde işlemi, sonsuz elyaf ipliklere, yüksek aşınma direnci ve dikiş performansı özellikleri vermek amacıyla uygulanmaktadır. Şekil 2.8' de bonde sonsuz elyaf iplik enine kesiti görülmektedir. Şekil 2.8. Bonde sonsuz elyaf iplik enine kesiti(Coats 1998) 2.2. Dikiş İpliğinin Fiziksel Özellikleri İpliklerin fiziksel özellikleri şunlardır: • Gerilme direnci: İplik koptuğu andaki gerilimdir. Nem, sıcaklık, sarım hızı, ipliğin gerilim anındaki uzunluğu gibi şartlara göre değişir. • İlmek kuvveti: Aynı uzunlukta başka bir ipliğe doğru ilmeklenmiş belirli bir uzunluktaki ipliği koparmak için uygulanan kuvvettir. Bu kuvvet iplik rijitliğinden, lif ve filaman cinsinden, kat sayısı ve büküm yapısından etkilenir. • Kopma anındaki uzama: İpliğin kopma anındaki uzamasının, orijinal boyuna oranının yüzde olarak belirtildiği değerdir. • Elastikiyet: İpliğin gerilim altında belirli bir miktar uzadıktan sonra tekrar eski uzunluğuna dönmesi özelliğidir. Örneğin lastik, orijinal uzunluğuna dönen % 100 elastik bir maddedir. • Çekme: Yıkama veya ütüleme, yaş veya kuru faaliyetler sonucunda iplikte oluşan kısalma değerinin, orijinal uzunluğuna oranının % (yüzde) değeridir. • Nem miktarı: Lif veya ipliğin nemli ağırlığının, tamamen kuru ağırlığına oranının % (yüzde) olarak belirtilmesidir. Fırında 105 derecede ısıtıldıktan sonra ölçülebilen sabit ağırlık ise kuru ağırlıktır. 6      • Boyutsal stabilite: Lif veya ipliklerin boyutlarında meydana gelen değişimlere karşı mukavemeti boyutsal stabiliteyi verir. • Aşınma dayanımı: İpliklerin aşınmaya karşı mukavemeti, iplik aşınma testi ile ölçülür. Bu testte iplik kendine ve iyi cilalanmış krom bir mille standart gerilimde sürtülür (Anonim 2009). 2.3. Dikiş İpliklerinde Bulunması Gereken Özellikler 2.3.1. Lubrikasyon (Yağlama): Dikiş ipliklerine bitim işlemi olarak yağlama işlemi uygulanmaktadır. Dikiş işlemi sırasında iplik; her bir dikiş biriminin oluşumunda iğne gözünden geçip kumaş içinde yerini alıncaya kadar çok sayıda ileri-geri hareket yapar. Bu esnada yüksek esneme ve sürtünme etkilerine maruz kalır. Bitim işleminin tüm bu zorlanmaları karşılayacak seviyede ve değişkenlik göstermeyecek hassasiyette olması gerekir. Bitim işleminin düzensiz uygulanması iplik üzerinde oluşan gerilmelerde değişimlere yol açar ve bu durumda dengesiz dikiş oluşumu ve iplik kopuşları ortaya çıkar. İpliğe uygulanan yağlama işlemi sürtünmeyi azaltacak şekilde ipliğe kayganlık verir ve özellikle sentetik ipliklerde iğne ısınmalarına karşı ipliği korur. İyi bir yağlama işlemi uygulaması; • Sürtünme katsayısı ve değişkenliğini minimuma indirir • İpliği, iğne ısısının oluşturacağı hasarlardan korur • Kesik elyaftan üretilen ipliklerde, lifler arası kaymayı engelleyerek mukavemet kaybını önler • İpliğin bobinden düzgün sağılmasını sağlar • Kumaş üzerinde leke yapmaz, ipliğin rengini değiştirmez Son kullanım durumuna bağlı olarak farklı ipliklere farklı miktarda yağlama maddesi uygulanır. Corespun ve eğrilmiş polyester iplikler iğne ipliği olarak kullanıldıkları zaman yüksek sıcaklıklara dayanmak zorundadır. Bu yüzden de daha fazla yağlama yapılır. Kontinü filament ipliklerde genellikle fazla miktarda yağlamaya ihtiyaç duyulmaz. Yağın tipi, doğal ve sentetik iplikler için farklılık gösterir(Meriç 2006). 7      Dikiş iplikleri dikiş makinesinde, sarıldıkları bobin üzerinden dikilecek kumaşa girinceye kadar birçok fiziksel zorlama ile karşılaşırlar. Bunlar sürtünme ve gerilim dirençleridir. İplikler bu zorlamalardan zarar görmemek için parafin ve silikonlu yağlayıcı maddeler ile takviye edilirler. İplik, uygulanan düzenli yağlama ile kayganlık özelliği kazanır ve bünyesinde bulunan tüycükleri de gövdeye yapıştırarak havlanma önlenmiş olur. Yağlama işlemi, aynı zamanda ipliğe esneklik kazandırır ve direncini artırır. Dikiş ipliğinin dış yüzeyine kaplanan bu malzeme, yüksek sıcaklıklarda buharlaşıp iğne sıcaklığının düşmesine yardımcı olarak dikilen malzemenin hasar görmesini önler(Çetiner 2006). 2.3.2. Dengeli büküm: İplik üretimin en önemli aşamalarından biri de büküm işlemidir. Bu işlem sırasında, ipliğin hammaddesi olan liflerin birbirleriyle kaynaşması ve kuvvetli bir yapı oluşturması sağlanmaktadır. Dikiş ipliğinin zor dikiş koşullarına başarıyla karşı koyabilmesi için, üretimde tek katın bükümünden çok katlı büküme kadar ideal bir kombinasyon uygulamak gerekmektedir. Büküm uygulanmasının başarısıyla, iplik mukavemeti ve dikiş performansı doğrudan ilgilidir. Bu nedenle, dikiş ipliğinin kalınlığına ve muhtemel çalışma alanına uygun sayıda büküm verilmesi gerekmektedir. Büküm sayısı gereken değerden fazla ise iplikte kıvrımlaşma, kendi arasında toplanma eğilimi oluşur. İplik bobinden sağılıp, makinanın kılavuzlarından geçerken kıvrımlaşarak takılabilir. Büküm sayısının gerekenden az olması durumunda ise, iplik katlarının açılıp lüper ve çağanoz tarafından deforme edilmesi veya yakalanmaması problemleri oluşur. Düşük sayıda büküm uygulaması iplik kopması ve dikiş atlaması şeklinde olumsuz sonuçlara sebep olmaktadır. Eğirme işleminden sonra elde edilen tek kat ipliklere iki yada çok katlı olarak büküm işlemi uygulanır. Büküm işleminin amacı, iplik katlarını bir arada tutmak ve ipliğe mukavemet ile birlikte dikilebilirlik özelliği kazandırmaktır (Coats 1998). 2.3.3. Aşınma dayanımı ve mukavemet: Sanayide kullanılan makineler günümüzde artık çok yüksek hızlara ulaşmıştır. İğne ipliğinin alt iplik ile düz dikiş oluşturması sırasında dikiş ipliği yüksek bölgesel yüklere maruz kalır. Böyle zor operasyon koşulları, iğneden ipliğin geçişiyle artan 8      sıcaklıkla beraber dikişe dahil olacak ipliğin kopma gerilimini azaltır. Bu yüzden konfeksiyon sanayi için yüksek performanslı dikiş ipliklerine ihtiyaç duyulmaktadır (Çetiner 2006). Makinede dikiş ipliği davranışının önemli bir yönü, hareket eden iplik ve temas ettiği makine parçaları arasındaki sürtünmeden dolayı iğne ipliğinde gerilimlerin oluşmasıdır. Tüm dikiş iplikleri, özellikle sentetik olanlar, sürtünmenin kabul edilebilir bir düşük seviyeye düşmesi için yağlayıcı bir apre gerektirirler.Eğer iplikteki gerilimler aşırı derecede yükselirse, ipliğin aşırı derecede uzamasının, büzülmesinin ve dikiş büzülmesinin veya dikim sırasında kopmasının riski vardır. Dikiş ipliklerinin taşıması gereken özellikler; yeterli mukavemet, ani yüklenmeye karşı direnç, uzamadan geri dönme, aşınma dayanımı, düzgünlük ve düşük sürtünme katsayılarıdır (Çetiner 2006). 2.3.4. Hatasızlık İplik, dikiş makinasındaki akışı sırasında, kılavuzlara ve iğne ile makina parçalarının yüzeylerine temas ederek geçer. İplik yapısındaki hatalar, bu yüzeylerden geçişlerde zorlanmalara neden olur. İplik gerginliğinde değişimlere sebep olan hatalar, dikişin düzensiz oluşmasına ve iplik kopmalarına yol açar. Dikiş ipliğindeki yapı hataları, kabul edilebilir en düşük seviyede olmalıdır(Coats 1998). 2.3.5. Optimum uzama Makul uzama dikiş ipliği imalatında kullanılan üretim yöntemleri ve materyallerin önemli oranda değişiklik gösterdiği ve sonuçta uzama açısından ciddi olarak farklılıklar arz eden ipliklerle karşılaşılabilen bir iplik teknolojisi konusudur. En ideali, uzama oranlarında aşırılıklardan kaçınılmasıdır. Fazla uzama dikiş atlamasına neden olabilir(Anonim 2009). 2.3.6. Sürtünme ısısına direnç   Bir dikiş iğnesinin aşırı ısınmasının birçok nedeni vardır. Modern dikiş makinalarında, yüksek hızlı dikimlerde ortaya çıkan sürtünme 350 derece kadar yüksek sıcaklıklara neden olabilir. Bu, doğal elyaflar açısından hiçbir problem 9      taşımaz, ancak çoğu sentetik elyaflar açısından hasar riski çok büyük olur. Doğru yağlama türü ve kalitesi bu materyaller için özellikle önemlidir. Bu temel özelliklerin ayrı ayrı veya toplu hâlde gerçekleşmesi iyi bir dikiş ipliğini oluşturan özellikleri ortaya koyar. Hazır giyimde dikiş ipliğinin alımı ve kullanımında sorunlarla karşılaşılmaması için işletmelerde dikiş ipliği kalite kontrolünün çok iyi yapılması gerekmektedir(Anonim 2009). 2.4. İğne İpliği Gerginlik Kuvveti Dikiş işlemi süresince oluşan sürtünme kuvvetlerinin yanı sıra gerginlik kuvvvetlerinin de sebep olduğu dinamik yüklemelerin, dikiş ipliklerinin üretim özellikleri üzerine olumsuz bir etkisi vardır. Dikiş işlemi boyunca iğne ipliği gerilme, sürtünme, eğilme yüklerine maruz kalmaktadır. Dikiş makinasının çalışma mekanizması ve dikiş ipliğinin kılavuz elemanları üzerindeki hareketini içeren dikiş işleminin analizi yapıldığında, dikiş iplikleri dikiş iğnesinin kumaşa daldığı ve masura ipliği ile karşılaştığı esnada, kılavuz elemanlarında oluşan sürtünme kuvvetlerine maruz kaldığı görülmüştür (Rudolf ve Gersak 2007). Günümüzde on-line ölçme sistemleriyle iplik gerginliği ölçümü yapılmakta ve bu cihazlar iplik kopuş dedektörü gibi de çalışabilmektedir. Bu sistemler; • Dikiş kalitesini arttırmak • Düzgün iplik gerilimiyle çalışılmasını sağlamak • İplik kopuş dedektörü gibi görev yapmak • Bobin iplik tüketimini ayarlamak için olanak sağlar. Bayraktar ve Kalaoğlu(2006) tarafından yapılan çalışmada dikim işlemi sırasında dinamik iplik gerginlikleri ve baskı ayağı kuvvetini ölçmek için on-line ölçme ve izleme sistemi geliştirilmiştir. Öncelikle, dikiş makinasında orijinal baskı ayağı çubuğuna gerilim ölçerler yerleştirilmiştir. İğne, üst lüper ve alt lüper ipliklerinin geçtiği orjinal iplik kılavuzları çıkarılarak, yerlerine üzerlerine gerilim ölçerler yapıştırılan yeni parçalar takmışlardır. Daha sonra, dikiş ipliklerinde oluşan gerginlik 10      kuvvetleri hesaplanmıştır. Dikiş iplikleri kılavuzlardan geçerken oluşan sürtünmenin etkisini görmek için, dikiş ipliği giriş ve çıkış kuvvetleri bulunmuştur. Çalışmada, sürtünmenin ve dikiş ipliği özelliklerinin dikiş ipliği gerginlikleri üzerine etkisi incelenmiş ve dikim işlemi sırasında oluşan dikiş hatalarının on-line izleme sistemi ile belirlenmesi sağlanmıştır. Deney sonucunda, iplik giriş ve çıkış gerginlik değerleri arasındaki fark sürtünmenin dinamik dikiş ipliği gerginlikleri üzerindeki etkisini açıkça ortaya koymaktadır. Elde edilen sonuçlara göre yeni geliştirilecek dikiş ipliklerinde sürtünme özelliğinin göz önünde bulundurulması gerektiği gözlenmiştir. On-line ölçme sisteminin oluşan dikiş hatalarını dikim işlemi esnasında tespit ettiği görülmüştür. Bayraktar ve ark.(2004) tarafından dikiş oluşumu sırasında iğne ipliği ve lüper ipliği gerginliğini ölçmek için yapılan çalışmada gerginlik ölçerler iplik yolu üzerine yerleştirilmiş, 3 farklı kumaş, corespun ve merserize pamuk dikiş iplikleri ile iki farklı makina hızında dikilmiştir. Her bir kumaş tipi ve dikiş şartlarında elde edilen dalga formlarında pamuk dikiş ipliklerinin düşük uzama değerlerinden dolayı, polyester dikiş ipliklerine göre daha yüksek iğne ipliği gerginlik değerleri verdiği görülmüştür. Ayrıca kumaş kat sayısının artması ile kumaş, iğne ve dikiş ipliği arasındaki yüksek sürtünmeden dolayı yüksek gerginlik değerleri elde edilmiştir. Dikiş işlemi boyunca dikiş iplikleri farklı yapılardaki birçok kılavuz elemanının içinden ya da arasından geçer. Gerginlik ayarlayıcı, gerginlik yayı, iplik çekme kolu, dikiş iğnesi, çağanoz ve besleme dişlisi dikiş oluşumunda önemli noktalardır. Dikiş ipliği ana milin dönüşüne bağlı olarak belirli bir yolda, dikiş makinası mekanizmalarının hareketlerine göre hareket eder. Yüklemeler ayrıca ana milin dönüşüne, dikiş ipliğinin üzerinden yada içinden geçtiği bazı dikiş makinası elemanlarının(iğne, iplik çekme kolu, kanca) pozisyonlarına, hareketlerine, hızlarınave ivmelerine bağlıdır (Lojen ve Gersak 2005). Lojen ve Gersak(2005), dikiş ipliğinin makina üzerinde izlediği yolda farklı bölgelere yerleştirdikleri gerginlik kuvveti ölçüm sensörleri ile ipliğin bu gölgelerde maruz kaldığı gerginlik kuvvetlerini incelemişlerdir. Bu bölgeler sırasıyla; iğne gözü ve horoz arasında, horoz ile gerginlik regülatörü arasında, öngerginlik kılavuzu ve 11      gerginlik regülatörü arasında olmak üzere seçilmiştir. Ölçüm sonuçlarına bakıldığında en yüksek gerginlik değerlerinin ikinci bölgede yani iplik gerginlik regülatörü ve horoz arasında iken elde edildiği, en düşük gerginlik değerlerinin ise üçüncü bölgede yani ön gerginlik kılavuzu ve gerginlik regülatörü arasındaki bölgede elde edildiği görülmüştür. Ana milin dönüşüne bağlı olarak elde edilen grafikte dört farklı tepe noktası elde edilmiştir(Şekil 2.9). 1. tepe noktası (peak 1) horozun bir sonraki dikiş adımı için gerekli olan ipliği gerginlik regülatörü üzerinden çektiği esnada elde edilmiştir. 2.tepe noktası (peak 2) kumaşa iğne dalışı olduğu zaman görülür. Bu esnada iğne ipliği aşağıya doğru iletir ve böylece iğne-iplik arasında ve iplik-kumaş arasında sürtünme meydana gelir. İğne ipliği altta kanca tarafından yakalanır ve çağanoz etrafında dolanır ve iğne ipliği horoz tarafından yukarı doğru çekilir. Bu esnada artan gerginlik kuvveti ise 3.tepe noktasında (peak 3) görülmektedir. 4.tepe noktası (peak 4) ise, horoz ipliği yukarı doğru çektiğinde iğne ipliği ile bobin ipliği altta ilmek oluşturduğu esnada ölçülmüştür. Şekil 2.9. Ana milin dönüşüne bağlı olarak iplik gerginlik kuvveti tepe noktaları (Lojen ve Gersak 2005)   Dikiş işlemi sırasında, dikiş iplikleri, özellikle iğne ipliği çok yüksek oranda tekrarlanan gerginlik kuvvetlerine maruz kalmakta ve bu kuvvetler dikiş ipliklerinin fiziksel özelliklerine özellikle mukavemetleri üzerine olumsuz etki göstermektedir. Dikiş ipliklerinin yapıları ve fiziksel özellikleri dikiş oluşumu sırasındaki davranışlarını yani gerginlik tepe noktalarını belirlemektedir. Rengasamy ve Wesley (2011) yaptıkları çalışmada aynı iplik numarasında (40 ±5 Tex), farklı tip ve yapıda (polyester spun, PC core, polyester filament, polyester 12      tekstüre, nylon filament, nylon bonde) dikiş iplikleri kullanarak online olarak iplik gerginlik kuvvet analizini gerçekleştirmişlerdir. Farklı dikiş hızlarında yapılan çalışmada iğne ipliği için dört temel tepe noktası ölçülmüştür. Dikiş ipliklerinin özelliklerinin gerginlik üzerine etkisinin araştırıldığı bu çalışmada dikiş işlemi sırasında oluşan gerginliğin, ipliğin modülü, yük-uzama eğrisinin şekli, iplik-metal sürtünme katsayısı ile belirlendiği görülmüştür. Daha önceki çalışmalarda iplik özelliklerinin dikiş sırasında iplik gerginlik tepe noktalarına etkileri belirtilmiş, ancak gerginlik bakımından farklı tip ve yapılarda dikiş ipliklerinin davranışları ile ilgili bilgi eksikliği olduğu görülmüştür. Bu çalışmada aynı iplik numarasında farklı yapı ve lif özelliklerine sahip 6 kategoride dikiş iplikleri seçilmiş ve sabit dikiş koşulları altında yapılan dikiş işlemi sırasında oluşan gerginlik tepe noktaları karşılaştırılmış ve analiz edilmiştir. Online gerginlik ölçümü, düz dikiş makinasında ipliğin izlediği yolda iğnenin üzerinde yerleştirilen gerginlik sensörü tarafından yapılmıştır. Elde edilen sonuçlarla, bütün iplik tipleri için daha önceki çalışmalarla karşılaştırma yapıldığında kumaş kat sayısının gerginlik değerleri üzerinde etkisi olmadığı görülmüştür. Dikiş hızının ise bazı ipliklerde(polyester tekstüre ve nylon filament hariç) sadece kumaşa iğne dalışı olduğu andaki tepe noktası değeri üzerine etkisi olduğu görülmüştür. Yapılan bir çalışmada, geliştirilen dikiş ipliği gerginlik ölçüm cihazı düz dikiş makinası üzerine uygulanmıştır (Şekil 2.10). Kullanılan cihazda 10 kg kapasiteli yük hücresi bulunmaktadır. Yük hücresi kuvvet veya ağırlığı elektrik sinyaline dönüştürmektedir. Mikroişlemci, güç kaynağı ünitesi ve LED ekran ünitesi iplik gerginlik ölçüm sistemine monte edilmiştir. Örme ve dokuma kumaşlar üzerinde yapılan çalışmalarda bu tip kumaşların iğne iplik gerginliğini büyük oranda etkilediği görülmüştür. Böylece kumaş esneklik ve kalınlığının gerginlik değerleri üzerinde yüksek, iplik numarasının ise düşük korelasyon gösterdiği görülmüştür (Sai Krishnan ve Kumar 2010). 13      Şekil 2.10. Yük hücresi(Sai Krishnan ve Kumar 2010) 2.5. İğne Sıcaklığı Bugün birçok sanayi tipi dikiş makinası yüksek hızlarda dakikada 4000-10000 dikiş dikmektedir. Ayrıca çoğu konfeksiyon ürünü naylon ve polyester gibi sentetik iplikler ile dikilmektedir. Bu sentetik iplikler melt-spinning prosesi kullanılarak üretildiği için iğne sıcaklığı ipliğin erime noktasını geçerse eriyebilirler. Dikilen kumaşlarda sentetik liflerden üretilebildiği için aşırı sıcaklıktan onlarda etkilenirler. Görünen bazı iğne delikleri iğnelerin aşırı ısınması sonucunda oluşmaktadır.İğne ısınması dikim işlemi boyunca kumaş ve iğne arasındaki sürtünmeden meydana gelmektedir. Aşağıdaki faktörler üretilen ısı miktarını etkileyebilirler: • Kalın kumaşlar • Sert yüzeyli ya da yüksek yoğunluğa sahip kumaşlar • Kumaş renk ve yoğunluğu(koyu renkler genellikle açık renklerden daha kötüdür.) • Yüksek dikiş makinesi hızları • İğne temas yüzeyi Geniş iğne boyutları daha fazla temas yüzeyi sağlar. Uzun iğne çeşitlerinde daha fazla temas alanı oluşur. Bazı iğne yüzeyleri diğerlerinden daha fazla sürtünme oluşturur. Polyester ve naylon yaklaşık olarak 485°F ya da 252°C erime noktasına sahiptir. İğne sıcaklığı bu erime noktasını geçtiği zaman iplik erimektedir. Bu sebeple oluşan iğne iplik kopuşları ipliğin eriyip tekrar katılaştığı noktada oluşan sert nodül ile tespit 14      edilebilir. Dikiş ipliği üreticileri iğne ısısını en aza indirmek, düzgün ve dengeli bir dikiş elde etmek için gerekli sürtünme karakteristiklerini iplik yağlayıcılar kullanarak sağlamaktadır(Anonim 2012a). İğne ısınmasından kaynaklanan hatalar Şekil 2.11'de görülmektedir. Şekil 2.11. a.İplik sonundaki nodülb. İğne ısınmasının neden olduğu iğne delikleri(Anonim 2012a) 2.5.1. Sıcak iğnelerin ortaya çıkardığı problemler • Dikiş ipliği kopuşları: Sıcak iğnelerin neden olduğu en önemli problem dikiş ipliği kopuşlarıdır. Dikiş ipliği koptuktan sonra dikişe tekrar başlanması için iplik geçirme işlemi zaman almakta ve üretimi aksatmaktadır. Sıcak iğnelerin neden olduğu iplik kopuşları iki şekilde meydana gelmektedir. Birincisinde yüksek iğne sıcaklıklarında termoplastik dikiş ipliklerinin erimesi ve doğal ipliklerin kavrulması ile dikiş ipliği kopmaktadır. İkincisinde, iğnenin deliği erimiş polimer ve lifle dolduktan sonra makina durdurulduğu zaman iğne soğumakta ve iğne deliğindeki polimer de soğuyarak katılaştığı için iğne deliği tıkanmaktadır. Makina tekrar çalıştırıldığı zaman dikiş ipliği iğne deliğinden hareket edememekte ve iplik kopmaktadır. • Katlanmış iplikler ve dikiş ilmeğinin atlanması: Sıcak iğnelerin neden olduğu diğer bir problem dikiş ipliğinde kat yeri oluşturmasıdır. İplikte kat yeri genellikle, iplik iğne deliğinde iken alt strokta meydana gelmekte ve iğne yeterince sıcak ise iplik üzerinde sabitleşmektedir. Dikiş ipliğinde oluşan bu kat yeri yüzünden, ipliğin meydana getirdiği ilmeğin şekli düzgün olmamakta ve böylece çağanoz ilmeğe girememektedir. Böylece atlanmış bir ilmek oluşmakta ve dikiş yeri zayıflamaktadır. • Kumaş hasarları: Fazla ısınmış iğnelerin neden olduğu hasarlar, doğal liflerden yapılmış kumaşlarda yanık ve kavrulma izleri olarak görülmektedir. Termoplastik 15      liflerden oluşan kumaşlarda bunlara ek olarak erimiş artıkların tortuları ve kumaşın kendisinin erimesi hasar oluşturmaktadır. • İğnenin yüzey yapısının bozulması: İğne sıcaklığının 200 ⁰C 'nin üzerine çıktığı durumlarda iğne yüzeyinin bozulma problemi ortaya çıkmaktadır. İğne yüzey kaplamasının bozulması sonucu iğneler boğaz plakasının deliğini bulamamakta, yolundan sapmakta, körleşmekte, kırılmakta ve kumaşa zarar vermektedir. • Üretimin azalması: Eğer dikiş makinasının hızı, iğne sıcaklığının aşırı yükselmesini önlemek için düşürülürse üretim kaybı olmaktadır. Makina hızında %20'lik bir azalma üretimde de %20'ye yakın düşüşe neden olmaktadır(Köseoğlu ve Kalaoğlu 1988). 2.5.2. İğne sıcaklığı ölçüm metodları Dikiş iğnesi sıcaklığını ölçme çalışmalarına 1950' li yıllarda sıcaklığa duyarlı malzemeler kullanarak başlanmıştır. Daha sonraki yıllarda termokupl kullanarak ve infrared pirometre ile iğne sıcaklığının ölçülmesi çalışmalarına devam edilmiştir. 2.5.2.1. Sıcaklığa duyarlı malzemeler ile iğne sıcaklığı ölçümü İğne sıcaklığını ölçmek için belirli sıcaklıklarda eriyen mumlar veya laklar iğne deliğine yerleştirilmektedir. Bu malzemeler belirli bir sıcaklığa erişince erimekte veya renk değiştirmektedir. Deney sırasında, eğer iğne deliğine yerleştirilen mum erimezse daha düşük sıcaklıklarda eriyen mumla değiştirilmektedir. Eğer mum erirse daha yüksek sıcaklıkta eriyen mumla değiştirilmektedir. Bu şekilde devam edilerek iğnenin ulaştığı sıcaklık yaklaşık olarak bulunmaktadır. Bu metod çok zaman alıcıdır ve her sıcaklık kademesinde iğnelerin hazırlanması çok zahmetlidir. 2.5.2.2. Termokupl metodu ile iğne sıcaklığı ölçümü Dikiş iğnesine çelik olmayan herhangi bir metalden ince bir tel kaynaklanarak iğne bir parçası, tel de diğer parçası olmak üzere termokupl oluşturulmakta ve çeşitli kalibrasyon işlemlerinden sonra iğne sıcaklığı ölçülmektedir. Bu metotta sıcaklıktaki değişimler hızlı izlenememektedir ve termokupl telinin iğneye tutturulması dikim sırasında zorluklar çıkarmaktadır. 16      Diğer bir metot dikiş makinası durdurulduktan sonra termo elemanı dikiş iğnesine değdirerek iğne sıcaklığını ölçmektir. Ancak, makina durdurulduktan sonra iğne sıcaklığı 7-8 saniye içinde oda sıcaklığına düştüğü için ölçmede bir saniyelik gecikme okunan sıcaklıkta %20-30 düşüşe neden olabilmektedir. 2.5.2.3. İnfrared pirometre ile iğne sıcaklığı ölçümü Plank kanununa göre sıcak bir cisim spektrumun infrared (kızılötesi) bölgesinde ışın yaymaktadır. Bu ışınlar dedektörle izlenerek iğne sıcaklığı ölçülmektedir. Dedektör iğne üzerinde küçük bir noktaya odaklanmaktadır ve iğneden yayılan ışınları izlemektedir. Yayılan infrared ışınlar, sıcaklıkla ilgili bilgileri taşıdığından dikiş iğnesi ile fiziksel temas yoktur. Bu metotta ölçümler çok hızlı ve hassastır(Köseoğlu ve Kalaoğlu 1988). Şekil 2.12' de pirometre kullanılarak yapılan bir çalışmada ölçüm cihazının yerleşimi görülmektedir. 2500 devir/dak makina hızında yapılan çalışmada saniyede 667 değer ya da başka bir deyişle her bir iğne dalışında 16 değer elde edilmiştir.100-300 ⁰C aralığında ölçüm yapan pirometre ile iğne uzunluğu boyunca sıcaklık farklılıkları da gözlemlenebilmektedir. Ölçüm işlemi sırasında veriler kaydedilmektedir. Örneğin 400 adımlık bir dikiş işleminde pirometre 6400 değer vermektedir. Tüm bu işlem 10 saniyeden az bir zamanda gerçekleşmektedir. Program vasıtasıyla elde edilen veriler istatistiksel olarak değerlendirilebilmektedir(Anonim 2012 b). Şekil 2.12. Ölçüm cihazının yerleşimi(Anonim 2012 b) Bu çalışmada ölçümler ipliksiz dikiş, ham iplikle dikiş ve yağlama işlemi uygulanmış iplikle dikiş olmak üzere gerçekleştirilmiştir. 17      Elde edilen sonuçlar Şekil 2.13' de görülmektedir. En yüksek iğne sıcaklığı değerleri ipliksiz dikiş ile elde edilmiştir. İplikle yapılan dikişlerde ipliğin ısıyı soğurması ile iğne sıcaklığı değerlerinin düştüğü görülmektedir. Yağlama işlemi uygulanmış iplikler ham ipliklere nazaran daha düşük iğne sıcaklığı değerleri vermiştir. Şekil 2.13. 1. ipliksiz dikiş, 2.ham iplikle dikiş, 3.yağlanmış iplikle dikiş sonucunda elde edilen iğne sıcaklığıdeğerleri (Anonim 2012 b) 18      3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışmada; farklı özelliklerdeki dikiş ipliklerine farklı yağlayıcı maddeler kullanılarak farklı oranlarda yağlama işlemi yapılmıştır. Daha sonra çeşitli testler yapılarak iplik özelliklerindeki değişimler gözlenmiştir. 3.1. Materyal   Dikiş makinalarında iğne iplik gerginliği ve iğne sıcaklığının analizini yaptığımız bu çalışmada kullanılan, çeşitli firmalardan temin edilen ham dikiş iplikleri ve bu dikiş ipliklerinin yağlanmasında kullanılan yağlayıcı maddelerin teknik özellikleri verilmiştir. 3.1.1. Tez çalışmasında kullanılan dikiş ipliklerinin teknik özellikleri   Çalışma için gerekli iplikler Durak Tekstil A.Ş. ’den temin edilmiştir. 4 farklı türde, 2 ayrı renkte toplam 8 adet iplik testlerde kullanılmıştır. Bu ipliklerin teknik özellikleri Çizelge 3.1' de verilmiştir. Çizelge 3.1. Tez çalışmasında kullanılan dikiş ipliklerinin teknik özellikleri İplik Türü Renk İplik Kat İplik İplik Kopma Büküm Numarası Sayısı mukavemeti Uzama Yükü (T/m) (dtex) (N/Tex) (%) (cN) Hava Tekstüre Beyaz 285 1 0,405 22 1155 460(Z) Siyah 290 1 0,401 21 1163 468(Z) Poly/Cotton Beyaz 255 2 0,389 17 991 1100(Z) Siyah 263 2 0,361 18 949 1140(Z) Poly/Poly Beyaz 189 2 0,456 18 862 1120(Z) Siyah 195 2 0,45 18 878 1160(Z) Kesik Elyaf Beyaz 276 2 0,339 15 935 900(Z) Siyah 278 2 0,33 15 918 900(Z) • Ticari adı Dukip olan dikiş iplikleri, hava basıncıyla iç içe geçip dolanan, germe ve ısıl işlemle birbirlerine kilitlenen polyester filamentlerden üretilmiş yüksek performanslı ve natural görünümlü dikiş iplikleridir. 260°C ' de erirler, 150°C sonrası fiziksel ve kimyasal değişimler oluşur. Mineral asitlere karşı dayanıklıdır. 19      Zayıf alkalilere ve çoğu solventlere karşı dirençlidirler. Yıkamaya karşı mükemmel bir dayanım gösterirler. • Poly-Strong 120 diye adlandırılan dikiş iplikleri, polyester filament üzerine pamuk liflerin sarıldığı ilikli çok yönlü dikiş iplikleridir.İpliklerinin ilikli filament kısmı mükemmel mukavemet ve dayanım verirken, ipliklerin pamuk kısmı, polyester iliği iğne ve ütü ısısından korumaktadır. • Ticari adı Poly-Strong 150 olan dikiş iplikleri, polyester filament üzerine kesik ekyaf polyester liflerin sarıldığı ilikli çok yönlü dikiş iplikleridir. • Poly-Jet Yüksek mukavemetli kesik elyaf polyesterden üretilen dikiş ipliğidir. Esneklik ve mukavemet açısından ideal, dikiş sonrası yıkama işlemlerine dayanıklı, iyi derecede çekmezlik ve renk haslığı özelliklerine sahip dikiş ipliğidir. 3.1.2. Tez çalışmasında kullanılan yağlayıcı maddelerin özellikleri   Çalışmada, Rudolf-Duraner ’den temin edilen yağlayıcı maddeler kullanılmıştır. Dikiş ipliklerini yağlamak amacıyla 3 çeşit yağlayıcı madde kullanılmıştır. Yağların ikisi ile soğuk, biri ile sıcak yağlama yapılmaktadır. Bu yağların ticari isimleri ve özellikleri aşağıdaki gibidir; • RUCO-FIL SNV: Kimyasal Yapısı: Polisiloksan bileşiği Viskozitesi: 350 mPas Uygulama Sıcaklığı: 10-40 0C • RUCO-FIL SCI Kimyasal Yapısı: Polisiloksan bileşiği ve parafin karışımı (%5) Viskozitesi: 500-1000 mPas Uygulama Sıcaklığı: 10-40 0C • RUCO-FIL SCW 20      Kimyasal Yapısı: Polisiloksan bileşiği ve parafin karışımı (%15) Viskozitesi: 1000-3000 mPas Uygulama Sıcaklığı: 50-70 0C 3.2. Yöntem   Bu çalışmada, 2 ayrı renkteki (siyah ve beyaz) 4 farklı dikiş ipliğine(hava tekstüre, corespun(poly-poly), corespun(poly-cotton), kesik elyaf) Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Laboratuvarlarında bulunan çeşitli test cihazlarıyla; iplik- metal sürtünme katsayısı, iplikteki yağ miktarı,iğne iplik gerginlik kuvveti, iğne sıcaklığı ölçümü yapılmıştır. Tüm bu testler standart klima koşullarında (20 +- 2 oC sıcaklık ve % 65 +- 2 rutubet) bekletilen ipliklere yapılmıştır. Yağlama işleminin gerçekleştirilmesinde kullanılan cihazlar şu şekilde sıralanmaktadır; • Bobin makinesi (OMR MDT-C) • Yağlama ünitesi (Graf) Gerçekleştirilen testler ve kullanılan test cihazları şu şekilde sıralanmaktadır; • Dikiş Makinesi (Juki DDL-550) • Sürtünme katsayısının ölçülmesi (Duranax E.F.I) • Yağ miktarının tespit edilmesi (Mesdan yağ extraksiyon cihazı) • İplik mukavemetini ölçülmesi (İnstron mukavemet testi cihazı) • İplik gerginlik kuvvetinin ölçülmesi (BTSR gerginlik ölçüm test sistemi) • İğne sıcaklığının ölçülmesi (Modline-5 infrared termometre) • Dikiş mukavemetinin ölçülmesi(Titan mukavemet testi cihazı) 3.2.1. Dikiş ipliklerine uygulanan yağlama işlemi Tez çalışmasında kullanılan ham dikiş iplikleri Şekil 3.1'de gösterilen bobin aktarma makinesine bağlı Graf yağlama ünitesinden geçirilmiştir. Yağlama ünitesinde dikiş ipliklerine 4 farklı besleme oranında (0.2, 0.5, 1, 1.5) yağlama işlemi uygulanmıştır. Bobin makinesinin hızı 600 m/dak olarak ayarlanmıştır. Şekil 3.2' de ise Graf 21      yağlama ünitesi gösterilmektedir. Ham iplikler bobin aktarma makinesinin alt tarafına yerleştirilip yağlama ünitesinden geçirilerek makinenin üst kısmında yağlanmış olarak bobine sarılır. Burada ipliklere farklı yağ besleme seviyelerinde yağlama yapılabildiği gibi kullanılan yağların özelliklerine uygun olarak sıcak veya soğuk yağlama da yapılabilmektedir. Şekil 3.1. OMR Bobin Aktarma Makinesi (U.Ü. Tekstil Müh. Laboratuvarı)   Yağlama seviyesi ve ipliklerin üzerindeki yağ miktarı arasındaki ilişki aşağıdaki gibidir; ğ ı ı ı / ğ ı ı ı % ı / 3.1 ğ ı ı ğ % 22      Şekil 3.2.Graf yağlama ünitesinin şematik gösterimi (www.graf-chemie.com, 2012) 3.2.2. İplik- metal sürtünme kuvvetlerinin ölçülmesi Dikiş iplikleri dikiş makinasının metal parçalarından geçerken sürtünmeye maruz kalmaktadır. Duranax E.F.I. sürtünme kuvveti ölçme cihazı ile iplik-metal arasındaki sürtünme kuvveti değerleri ölçülmüştür. Minimum sürtünme kuvveti (Fmin), maksimum sürtünme kuvveti (Fmax), ortalama sürtünme kuvveti (FAV) değerleri, cN cinsinden elde edilmiştir. Şekil 3.3'de sürtünme kuvveti ölçme cihazı görülmektedir. Şekil 3.3.Duranax E.F.I. sürtünme kuvveti ölçme cihazı (U.Ü. Tekstil Müh. Lab.) 23      İplik-metal sürtünme katsayıları, Capstan Yöntemi kullanılarak ASTM D-3108 standardına göre belirlenmiştir. Bunun için testlerden elde edilen ortalama sürtünme kuvvetleri kullanılmıştır. İplik-metal sürtünme katsayılarını bulmak için aşağıdaki eşitliklerden yararlanılmıştır; T2=T1.eµθ (3.2) µ=[ ln(T2) – ln(T1)] / θ (3.3) 3.2.3. Yağ miktarının tespit edilmesi   İplik numunelerindeki yağ miktarının belirlenmesi işlemi Mesdan Yağ Extraksiyon cihazında gerçekleştirilmiştir. 2’şer gram tartılarak alınan iplikler cihazın haznesineyerleştirilmiş, 10 ml’lik petrol eteri iplikler üzerine ilave edilerek bekletilmiştir. Bir süre sonra haznenin altında yer alan alüminyum plaka üzerinde yağ birikmeye başlamıştır. Çözünerek iplik üzerinden uzaklaştırılan yağ hassas terazide tartılarak ipliklerdeki yağ oranı hesaplanmıştır. Hesaplamada kullanılan formül aşağıdaki gibidir; % yağ = [( yağlı tartım – yağsız tartım)] / 2 * 100 (3.4) Şekil 3.4.Mesdan yağ extraksiyon cihazı (U.Ü. Tekstil Müh. Laboratuvarı) 24      3.2.4. İplik mukavemetinin ölçülmesi Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Fizik Laboratuvarında bulunan Instron mukavemet test cihazında gerçekleştirilen mukavemet testleri için yağlanmış dikiş ipliklerinden numuneler alınmış ve testler 5 tekrarlı olarak gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.5.Instron mukavemet test cihazı (U.Ü. Tekstil Müh. Laboratuvarı) Yapılan testler TS 245 EN ISO 2062 ‘Tek İpliğin Kopma Mukavemetinin ve Kopma Uzamasının Tayini’ standardına uygun olarak yapılmıştır. Çeneler arası mesafe 500 mm ve çene hızı 500 mm/dak olarak ayarlanmıştır. Testler sonucunda ipliklerin kopma yükü (kN), kopma uzaması (%), kopma işi (Joule) ve kopma mukavemeti (N/Tex) değerleri elde edilmiştir. 25      3.2.5. İğne ipliği gerginlik kuvvetlerinin ölçülmesi Dikiş makinası üzerinde dikiş işlemi sırasında iğne ipliğinde oluşan gerginlik kuvvetlerinin belirlenmesi için U.Ü. Tekstil Mühendisliği Bölümü Konfeksyion Laboratuvarında kurulan sistem ile ölçümler 3 tekrarlı olarak yapılmıştır. Şekil 3.6. İğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sistemi (U.Ü. Tekstil Müh. Laboratuvarı) Juki DDL-550 marka dikiş makinesi üzerine horozla iğne arasındaki bölgede üst ipliğin geçeceği noktada BTSR marka 0-250 gram arasında ölçüm yapabilen iplik tansiyon sensörü kullanılmıştır. Dikiş makinesinde dikiş işlemi gerçekleşirken makinanın ölçüm alındığı andaki ana milin dönüş açısını tespit etmek için artımsal(incremental) tip encoder sistemi yerleştirilmiştir. Bu sistem 80çözünürlükte yani bir turda 45 adet veri elde etmeyi sağlayan bir sistemdir. Sensör 0-250 gram aralığında alınan gerginlik kuvveti değerlerini 0-10 volt aralığında olacak şekilde lineer bir çıkış vermektedir. PLC(Programmable Logic Controller) vasıtasıyla bu değerler değerlendirilir. Yani encoderden her 80de bir gelen komut başına alınan ölçüm değeri 0-250 gram aralığında skalandırılır ve ana 26      milin o andaki açısıyla beraber SQL veri tabanında kaydedilir. Bu veriler Excell programı vasıtasıyla tablo halinde görüntülenir. Dokunmatik panelde ise aynı zamanda ana milin anlık dönüş açısı, anlık gerginlik değeri, makinanın anlık devri , ölçülen dikiş adım miktarı ve ölçülen tur sayısı gibi veriler izlenebilmektedir. Dokunmatik panel vasıtasıyla makinanın çalışması sabit devirde ya da serbest devirde olacak şekilde ayarlanabilmektedir. 3.2.6. İğne sıcaklığı ölçümü   Sıcak bir cisim kızılötesi (infrared) ışınlar yaymaktadır. Modline 5 infrared termometre kızılötesi ışınları algılayan hassas elektro-optik bir alettir. İnfrared termometre ile iğnenin küçük bir noktasına odaklanılarak algılanan sinyaller ölçülen sıcaklıkla orantılı olarak ünitenin dijital devreleri tarafından işlenir. Sensörün lineer analog akım çıkışı ve dijital sıcaklık sinyalleri sensörün alt kısmına kabloyla bağlanan konektör ile yayımlanır(Anonim 2012). Şekil 3.7. Modline-5 infrared termometre (U.Ü. Tekstil Müh. Laboratuvarı)   Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Konfeksiyon Laboratuvarına kurulan iğne sıcaklığı ölçüm sistemi ile 4 kat döşemelik dokuma kumaşla (%45 Pamuk-% 55 PES, 400 g/m2 ) 1 dakika boyunca SIRUBA L918 marka dikiş makinasında dikiş işlemi gerçekleştirilmiştir. 50-300 ⁰C aralığında ölçüm yapan pirometre ile saniyede yaklaşık 10 değer alınabilmektedir, 1 dakika sonunda 600 değer elde edilmiştir. 3 tekrarlı olarak yapılan dikiş işlemi sonucunda elde edilen verilerin ortalaması alınarak iğne sıcaklığı değerleri belirlenmiştir. 27      3.2.7. Dikiş mukavemeti ölçümü Saydam Tekstil A.Ş. ‘nin fiziksel tekstil laboratuvarında bulunan Titan marka mukavemet cihazında gerçekleştirilen dikiş mukavemeti testi için, %89 viskon, %7 yün, %4 elastan 185g/m2 gramajında dokuma kumaş kullanılarak atkı yönünde dikiş işlemi gerçekleştirilmiştir. Dikiş mukavemeti testleri TS 1619/1995 "Tekstil-Dokuma Kumaşlarda Dikiş Dayanımı Tayini" standardına göre testler 3 tekrarlı olarak çözgü yönünde gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.8. Titan mukavemet test cihazı (Saydam Tekstil) 28      4. BULGULAR Bu çalışmada 2 farklı renkte 4 farklı özellikte dikiş ipliğine 4 farklı besleme oranında yağlayıcı madde uygulanarak 96 farklı özellikte dikiş ipliği elde edilmiştir. Bu kısımda çizelgeler halinde, her bir iplik için iplik-metal sürtünme katsayısı, kopma mukavemeti, kopma işi, kopma uzaması, iplik üzerindeki yağ miktarı, iğne ipliği gerginlik kuvveti ve iğne sıcaklığı test sonuçları gösterilmiştir. Çizelge 4.13, 4.14, 4.15, 4.16' da Saydam Tekstil A.Ş. de gerçekleştirilen hava tekstüre, corespun ve kesik elyaf dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları verilmiştir. 29      Çizelge 4.1.Yağlama işlemi uygulanmış hava tekstüre polyester dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları Yağ Yağlama Renk Fmax Fmin FAV Sürtünme Yağ İplik Türü Türü Seviyesi (cN) (cN) (cN) Katsayısı Miktarı (%) Dukip 120 Ham Beyaz 38,5 19,6 33,92 0,379381 0 Hava Siyah 40,3 29,8 34,65 0,386159 0 Tekstüre SCI 0,2 Beyaz (Polyester) 28,5 17,3 21,19 0,229624 1,35 Siyah 33,1 13,9 17,46 0,167994 0,975 0,5 Beyaz 27,2 12,7 15,26 0,125125 3,4 Siyah 17,5 11,5 14,07 0,099281 3,4 1 Beyaz 18,4 10,5 13,52 0,086589 6,625 Siyah 17,6 9,4 12,39 0,058806 6,65 1,5 Beyaz 23,3 12,4 14,61 0,111269 8,225 Siyah 18,2 9,9 13,45 0,084936 8,075 SNV 0,2 Beyaz 30,1 18,1 21,99 0,24142 1,875 Siyah 26,8 15,2 17,84 0,174847 1,625 0,5 Beyaz 30,9 15,4 18,32 0,183299 4,55 Siyah 30 16,5 19,43 0,202023 3,6 1 Beyaz 25,6 15 17,41 0,167081 5,875 Siyah 25,4 15,5 18,6 0,188127 6 1,5 Beyaz 21,8 6,1 15,72 0,134578 8,375 Siyah 25,6 14,8 18,39 0,184513 8,8 SCW 0,2 Beyaz 30,5 18 20,44 0,218154 2,075 Siyah 22,7 14,2 17,98 0,177336 1,75 0,5 Beyaz 32,4 17,2 19,53 0,203657 3,475 Siyah 20,4 14 17,5 0,168722 3,65 1 Beyaz 21,3 13,5 18,18 0,180857 7,65 Siyah 23,4 14,2 18,63 0,18864 8,45 1,5 Beyaz 23,2 13,5 18,05 0,178572 10,5 Siyah 22,5 14,9 18,9 0,19322 9,55 30      Çizelge 4.2.Yağlama işlemi uygulanmış polyester/cotton dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Yağlama Renk Fmax Fmin FAV Sürtünme Yağ Türü Seviyesi (cN) (cN) (cN) Katsayısı Miktarı (%) Polystrong Ham Beyaz 120 PC 39 27,3 34,28 0,382742 0 (Poly/Cotto Siyah 55,1 26,7 44,88 0,468504 0 n) SCI 0,2 Beyaz 22,7 15,8 18,34 0,183646 1,475 Siyah 25,4 18 21,85 0,239387 1,45 0,5 Beyaz 21,2 14,3 16,96 0,158746 3,7 Siyah 22 13,7 18,5 0,186411 3,2 1 Beyaz 18,4 12,4 15,76 0,135387 7 Siyah 20,9 15,1 18,13 0,17998 5,75 1,5 Beyaz 21 11,8 17,15 0,162292 9,2 Siyah 20,7 15,7 18,5 0,186411 8,8 SNV 0,2 Beyaz 30,6 22 27,23 0,309453 0,65 Siyah 28,3 20,2 25,56 0,289307 2,05 0,5 Beyaz 25,6 19,4 22,85 0,253632 4,325 Siyah 27,2 18,7 24,15 0,271245 4,425 1 Beyaz 24 18,8 21,75 0,237927 8,4 Siyah 28,2 21,7 24,48 0,275565 6,65 1,5 Beyaz 22,9 16,3 20,13 0,213289 10,2 Siyah 26,7 20,3 24,43 0,274914 9,6 SCW 0,2 Beyaz 23,9 16,3 20,46 0,218465 1,85 Siyah 23 17,2 20,71 0,222331 2,05 0,5 Beyaz 22,8 16,2 20,6 0,220636 4,725 Siyah 22,6 16,5 20 0,211227 4,3 1 Beyaz 25,2 17,3 22,1 0,243008 8,125 Siyah 24,5 16,5 21,98 0,241275 6,7 1,5 Beyaz 25,9 19 21,56 0,235134 10,4 Siyah 26 18,6 22,5 0,248718 9,075 31      Çizelge 4.3.Yağlama işlemi uygulanmış polyester/polyester dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Yağlama Renk Fmax Fmin FAV Sürtünme Yağ Türü Seviyesi (cN) (cN) (cN) Katsayısı Miktarı (%) Polystrong Ham Beyaz 40,8 20,5 35,35 0,392525 0 150 Siyah 39,2 21,4 34,73 0,386893 0 (Poly/Poly) SCI 0,2 Beyaz 20,4 12,9 16,73 0,154399 2,025 Siyah 20,7 14,7 18,43 0,185204 1,075 0,5 Beyaz 17 10,4 14,1 0,099959 5,075 Siyah 16,9 10 13,39 0,083513 5,15 1 Beyaz 17,8 12,8 15,32 0,126374 8,375 Siyah 17,2 10 13,82 0,093574 7,8 1,5 Beyaz 20,5 10,2 16,47 0,149414 12,2 Siyah 18,4 13,4 15,87 0,137601 11,175 SNV 0,2 Beyaz 25,8 20,6 22,7 0,251535 0,975 Siyah 23,1 16,7 19,89 0,209471 2,25 0,5 Beyaz 22,7 17,7 19,89 0,209471 5,65 Siyah 23,6 17,5 20,21 0,214552 4,5 1 Beyaz 22,5 17,6 19,87 0,209151 9,375 Siyah 23,7 16,6 19,18 0,197901 10,325 1,5 Beyaz 24,5 17 20,76 0,223098 13,875 Siyah 22,3 14,8 19,42 0,201859 12,3 SCW 0,2 Beyaz 21,3 14 18,63 0,18864 2,325 Siyah 21,1 15,5 18,69 0,189663 2,725 0,5 Beyaz 21,3 13,2 17,73 0,172879 5,6 Siyah 21,8 16 18,47 0,185894 5,45 1 Beyaz 22,5 17,8 19,86 0,208991 9,7 Siyah 22,4 16 19,67 0,205931 9,1 1,5 Beyaz 24,1 15 20,7 0,222177 13,975 Siyah 26,2 18,9 22,16 0,243872 13,475 32      Çizelge 4.4.Yağlama işlemi uygulanmış kesik elyaf dikiş ipliklerine ait sürtünme kuvveti, sürtünme katsayısı ve yağ miktarı ölçüm sonuçları İplik Yağ Yağlama Renk Fmax Fmin FAV Sürtünme Yağ Türü Türü Seviyesi (cN) (cN) (cN) Katsayısı Miktarı (%) Polyjet Ham Beyaz 42,7 21,8 33,66 0,376932 0 120 Siyah 39,5 21,3 33,59 0,376269 0 (Kesik SCI 0,2 Beyaz Elyaf) 31 18,3 26,28 0,29815 0,575 Siyah 20,3 13,5 17,68 0,17198 1,45 0,5 Beyaz 21,7 13,2 17,53 0,169268 3,725 Siyah 20,7 12 17,33 0,165615 4,025 1 Beyaz 20,8 13,9 18,05 0,178572 6,475 Siyah 19,5 12,5 17,02 0,15987 6,3 1,5 Beyaz 22,4 13,5 18,65 0,188981 9,675 Siyah 20,9 14,1 17,7 0,17234 8,925 SNV 0,2 Beyaz 30 22,7 25,88 0,293267 2,05 Siyah 24,7 19,2 21,95 0,240841 2,075 0,5 Beyaz 27,5 20,9 24,2 0,271903 4,675 Siyah 26 18,6 22,46 0,248152 4,025 1 Beyaz 27,1 20,1 23,62 0,264181 7,075 Siyah 25,8 18,2 22,15 0,243728 6,9 1,5 Beyaz 27 19,8 24,18 0,27164 8,25 Siyah 28,1 16,7 22,81 0,253074 8,925 SCW 0,2 Beyaz 25,1 16,2 21,85 0,239387 1,975 Siyah 23,8 18,8 21,51 0,234395 1,55 0,5 Beyaz 24,5 16,2 21,34 0,231869 4,05 Siyah 24,3 16,2 20,89 0,225085 3,6 1 Beyaz 25,5 18,8 22,52 0,249001 6,55 Siyah 26,2 18,6 22,87 0,25391 6,45 1,5 Beyaz 29,9 23 25,57 0,289432 12,125 Siyah 27,8 17,7 24,74 0,278928 10,35 33      Çizelge 4.5. Yağlama işlemi uygulanmış Hava Tekstüre Polyester dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Yağlama Renk İplik Kopma Kopma Türü Seviyesi Mukavemeti Uzaması İşi (N/Tex) (%) (Joule) Dukip 120 Ham Beyaz 0,40088 21 0,520328 Hava Siyah 0,42652 22,188 0,583544 Tekstüre SNV 0,2 Beyaz 0,42454 20,746 0,518634 (Polyester) Siyah 0,42904 21,676 0,550266 0,5 Beyaz 0,4341 21,48 0,555358 Siyah 0,43778 21,992 0,570354 1 Beyaz 0,41072 20,674 0,52141 Siyah 0,41816 21,832 0,562522 1,5 Beyaz 0,44784 19,768 0,47365 Siyah 0,42728 21,58 0,534458 SCI 0,2 Beyaz 0,42592 21,108 0,542428 Siyah 0,42036 21,44 0,529124 0,5 Beyaz 0,42622 20,848 0,516528 Siyah 0,43184 22,044 0,586216 1 Beyaz 0,41624 20,456 0,512958 Siyah 0,4202 21,592 0,539822 1,5 Beyaz 0,42202 21,28 0,531968 Siyah 0,42938 22,424 0,58705 SCW 0,2 Beyaz 0,42136 20,666 0,513976 Siyah 0,42172 23,3 0,527928 0,5 Beyaz 0,41854 20,492 0,499668 Siyah 0,42 21,564 0,546816 1 Beyaz 0,42624 20,976 0,534208 Siyah 0,42146 21,656 0,535844 1,5 Beyaz 0,42116 20,852 0,519192 Siyah 0,42432 21,8 0,55021 34      Çizelge 4.6. Yağlama işlemi uygulanmış Polyester/Cotton dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Yağlama Renk İplik Kopma Kopma Türü Seviyesi Mukavemeti Uzaması İşi (N/Tex) (%) (Joule) Polystrong Ham Beyaz 0,44678 21,224 0,563984 120 PC Siyah 0,359 19,732 0,451706 (Poly/Cotton) SNV 0,2 Beyaz 0,44778 19,032 0,47813 Siyah 0,36256 19,276 0,469796 0,5 Beyaz 0,43394 18,476 0,44471 Siyah 0,35316 18,73 0,448 1 Beyaz 0,4509 18,872 0,469176 Siyah 0,36002 19,104 0,473748 1,5 Beyaz 0,44354 18,718 0,44865 Siyah 0,3559 19,238 0,476734 SCI 0,2 Beyaz 0,44258 18,328 0,466898 Siyah 0,35212 19,092 0,44252 0,5 Beyaz 0,43544 19,118 0,467274 Siyah 0,35524 19,096 0,460808 1 Beyaz 0,43234 18,77 0,442024 Siyah 0,3618 19,262 0,46821 1,5 Beyaz 0,43356 18,854 0,4558 Siyah 0,34588 18,524 0,433632 SCW 0,2 Beyaz 0,43552 18,488 0,450306 Siyah 0,3551 18,884 0,443824 0,5 Beyaz 0,43112 18,606 0,450016 Siyah 0,35502 18,954 0,448532 1 Beyaz 0,44634 18,964 0,462772 Siyah 0,35474 18,544 0,416214 1,5 Beyaz 0,43956 18,898 0,458772 Siyah 0,35608 18,878 0,42733 35      Çizelge 4.7. Yağlama işlemi uygulanmış Polyester/Polyester dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Yağlama Renk İplik Kopma Kopma İşi Türü Seviyesi Mukavemeti Uzaması (Joule) (N/Tex) (%) Polystrong Ham Beyaz 0,3223 19,374 0,34676 150 Siyah 0,3207 19,412 0,351764 (Poly/Poly) SNV 0,2 Beyaz 0,3216 18,65 0,343116 Siyah 0,32394 18,646 0,33507 0,5 Beyaz 0,31484 18,338 0,31903 Siyah 0,32286 18,636 0,34435 1 Beyaz 0,30688 18,18 0,313558 Siyah 0,32042 19,036 0,345786 1,5 Beyaz 0,30924 18,408 0,326024 Siyah 0,3221 19,028 0,354342 SCI 0,2 Beyaz 0,44864 17,638 0,305392 Siyah 0,46374 18,12 0,33669 0,5 Beyaz 0,45154 17,93 0,306046 Siyah 0,44492 17,848 0,329624 1 Beyaz 0,45702 18,702 0,328194 Siyah 0,43736 18,444 0,32702 1,5 Beyaz 0,4675 18,17 0,33505 Siyah 0,46458 18,952 0,343158 SCW 0,2 Beyaz 0,4584 18,55 0,333172 Siyah 0,46614 19,106 0,355512 0,5 Beyaz 0,47092 18,628 0,343638 Siyah 0,45726 18,756 0,342486 1 Beyaz 0,46566 18,616 0,338684 Siyah 0,455 18,76 0,330998 1,5 Beyaz 0,46348 18,484 0,316666 Siyah 0,46072 18,912 0,354206 36      Çizelge 4.8. Yağlama işlemi uygulanmış Kesik Elyaf dikiş ipliklerine ait iplik mukavemeti, kopma uzaması, kopma işi ölçüm sonuçları İplik Yağ Türü Yağlama Renk İplik Kopma Kopma İşi Türü Seviyesi Mukavemeti Uzaması (Joule) (N/Tex) (%) Polyjet Ham Beyaz 0,3524 15,234 0,306148 120 Siyah 0,36272 15,836 0,32658 (Kesik SNV 0,2 Beyaz 0,31466 13,68 0,256856 Elyaf) Siyah 0,33962 14,762 0,306468 0,5 Beyaz 0,3424 14,132 0,28467 Siyah 0,33128 14,386 0,283334 1 Beyaz 0,33942 13,994 0,279492 Siyah 0,28754 13,682 0,238722 1,5 Beyaz 0,35878 14,57 0,309904 Siyah 0,30148 13,826 0,245778 SCI 0,2 Beyaz 0,31842 14,128 0,267572 Siyah 0,35068 14,806 0,304152 0,5 Beyaz 0,33304 14,368 0,285808 Siyah 0,34788 14,956 0,30149 1 Beyaz 0,3484 14,86 0,299444 Siyah 0,3274 14,414 0,283722 1,5 Beyaz 0,33268 14,288 0,277648 Siyah 0,38528 15,41 0,34633 SCW 0,2 Beyaz 0,3492 14,754 0,30382 Siyah 0,36578 15,004 0,314078 0,5 Beyaz 0,33298 14,356 0,285666 Siyah 0,33784 14,416 0,291022 1 Beyaz 0,30236 14,002 0,252326 Siyah 0,34278 14,722 0,304024 1,5 Beyaz 0,35874 14,652 0,310112 Siyah 0,34472 14,73 0,303532 37      Çizelge 4.9. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Hava Tekstüre dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Türü Yağlama Renk İğne Sıcaklığı Seviyesi (⁰C) Dukip 120 Siyah Hava 0,2 65,82 Tekstüre SNV Siyah Polyester 0,5 65,80 Siyah 1 66,15 Siyah 1,5 66,38 Siyah 0,2 67,37 SCI Siyah 0,5 66,44 Siyah 1 66,36 Siyah 1,5 66,82 Siyah 0,2 66,23 SCW Siyah 0,5 65,87 Siyah 1 65,93 Siyah 1,5 66,15 38      Çizelge 4.10. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Türü Yağlama Renk İğne Seviyesi Sıcaklığı (⁰C) Polystrong Siyah 120 0,2 66,61 Corespun SNV Siyah (poly/cotton) 0,5 66,65 Siyah 1 68,06 Siyah 1,5 67,68 Siyah 0,2 67,94 SCI Siyah 0,5 67,34 Siyah 1 67,86 Siyah 1,5 67,54 Siyah 0,2 68,67 SCW Siyah 0,5 67,51 Siyah 1 67,90 Siyah 1,5 68,18 39      Çizelge 4.11. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Corespun(poly/poly) dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Türü Yağlama Renk İğne Sıcaklığı Seviyesi (⁰C) Polystrong Siyah 150 0,2 68,19 Corespun SNV Siyah (poly/poly) 0,5 69,19 Siyah 1 68,04 Siyah 1,5 68,23 Siyah 0,2 68,47 SCI Siyah 0,5 67,78 Siyah 1 68,59 Siyah 1,5 67,68 Siyah 0,2 66,13 SCW Siyah 0,5 67,07 Siyah 1 67,62 Siyah 1,5 67,29 40      Çizelge 4.12. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk Kesik Elyaf dikiş ipliklerine ait iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları İplik Türü Yağ Türü Yağlama Renk İğne Sıcaklığı Seviyesi (⁰C) Polyjet120 Siyah Kesik Elyaf 0,2 67,50 SNV Siyah 0,5 67,63 Siyah 1 68,16 Siyah 1,5 68,08 Siyah 0,2 67,86 SCI Siyah 0,5 67,44 Siyah 1 67,78 Siyah 1,5 67,76 Siyah 0,2 68,78 SCW Siyah 0,5 68,61 Siyah 1 67,98 Siyah 1,5 67,31 41      Çizelge 4.13. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk hava tekstüre dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları Yağ  Yağ besleme  Dikiş  İplik tipi  Çeşidi  oranı  Mukavemeti (N)  hava tekstüre  SNV  0,2 298,6        0,5 299,3        1 295,3        1,5 305,3     SCI  0,2 298,0        0,5 288,3        1 296,3        1,5 284,5     SCW  0,2 297,8        0,5 289,1        1 277,4        1,5 282,9  Çizelge 4.14. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk corespun(poly/cotton) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları Yağ  Yağ besleme  Dikiş  İplik tipi  Çeşidi  oranı  Mukavemeti (N)  poly/cotton  SNV  0,2 202,2        0,5 203,8        1 213,3        1,5 218,4     SCI  0,2 197,8        0,5 182,6        1 192,0        1,5 185,1     SCW  0,2 195,4        0,5 190,8        1 196,3        1,5 183,0  42      Çizelge 4.15. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk corespun(poly/poly) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları Yağ  Yağ besleme  Dikiş  İplik tipi  Çeşidi  oranı  Mukavemeti (N)  poly/poly  SNV  0,2 204,0        0,5 199,4        1 190,7        1,5 178,2     SCI  0,2 178,7        0,5 189,0        1 167,9        1,5 186,8     SCW  0,2 192,9        0,5 179,2        1 181,2        1,5 170,6  Çizelge 4.16. Yağlama işlemi yapılmış siyah renk kesik elyaf dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşların dikiş mukavemeti sonuçları Yağ  Yağ besleme  Dikiş  İplik tipi  Çeşidi  oranı  Mukavemeti (N)  kesik elyaf  SNV  0,2 235,7        0,5 206,3        1 266,6        1,5 245,2     SCI  0,2 248,6        0,5 241,8        1 252,1        1,5 245,3     SCW  0,2 245,1        0,5 233,2        1 226,5        1,5 229,1  43      5. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu bölümde tez çalışması kapsamında yapılan iplik-metal sürtünme katsayısı ölçümü, ipliklerin mukavemet ölçümü, iğne iplik gerginlik kuvveti ölçümü, iğne sıcaklığı ölçümü ve dikiş mukavemeti testleri sonucunda elde edilen veriler değerlendirilmiştir. 5.1. Tartışma 5.1.1. İplik-metal sürtünme katsayısı değişimlerinin incelenmesi   Bu bölümde, çalışmada kullanılan dikiş ipliklerine uygulanan yağ tipine ve yağ besleme oranına bağlı olarak ipliklerdeki sürtünme katsayısındaki değişim incelenmektedir. Beyaz renkli yağlanmış dikiş ipliklerine ait yağ besleme oranı, iplik-metal sürtünme katsayısı ve yağ tipi arasındaki ilişki Şekil 5.1, 5.2, 5.3, 5.4’ deki grafiklerde görülmektedir. Grafiklerde en düşük sürtünme kuvveti değerlerinin içeriğinde %15 parafin bulunan Ruco-fil SCW yağ tipinde elde edildiği, 1 yağ besleme oranına kadar sürtünme kuvveti değerlerinin azaldığı 1,5 yağ oranında ise arttığı görülmüştür. Yağ besleme oranının sürtünme katsayısı üzerinde olumlu bir etkisinin olması için optimum seviyede yağlama işlemi gerçekleştirilmelidir. 0,3 hava tekstüre 0,25 0,2 0,15 SNV 0,1 SCI 0,05 SCW 0 0,2 0,5 1 1,5 yağ besleme oranı Şekil 5.1. Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları 44    sürtünme katsayısı(µ)   corespun(poly/cotton) 0,4 0,3 0,2 SNV SCI 0,1 SCW 0 0,2 0,5 1 1,5 yağ besleme oranı Şekil 5.2. Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları corespun(poly/poly) 0,3 0,25 0,2 0,15 SNV 0,1 SCI 0,05 SCW 0 0,2 0,5 1 1,5 yağ besleme oranı Şekil 5.3. Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları   kesik elyaf 0,4 0,3 SNV 0,2 SCI 0,1 SCW 0 0,2 0,5 1 1,5 yağ besleme oranı Şekil 5.4. Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait iplik-metal sürtünme katsayısı ölçüm sonuçları 45    sürtünme katsayısı(µ) sürtünme katsayısı(µ) sürtünme katsayısı(µ)   5.1.2. Dikiş ipliklerinin mukavemet özelliklerinin incelenmesi İplik tipi, yağ tipi ve yağ besleme oranının kopma mukavemeti (N/Tex), kopma uzaması (%), ve kopma işi (J) değerleri üzerine etkisinin incelendiği bu bölümde veriler SPSS 13 programı kullanılarak istatistiksel olarak analiz edilmiştir. İplik tipi, yağ tipi ve yağlama oranının kopma mukavemeti üzerine etkisinin incelendiği SNK sonuçları Çizelge 5.1, 5.2' de gösterilmiştir. Çizelge 5.1. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde iplik tipinin kopma mukavemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları İplik Tipi N Alt gruplar 1 2 3 4 Kesik elyaf 120 ,337223 Corespun(poly/cotton) 120 ,397510 Corespun(poly/poly) 120 ,411448 Hava tekstüre 120 ,424852 Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Çizelge 5.1'de α=0,05 seviyesinde bütün iplik tipinin iplik kopma mukavemeti üzerine etkisinin önemli olduğu görülmektedir. İplik yapıları düşünüldüğünde en düşük mukavemeti kesik elyaf polyester iplikleri, corespun ipliklerden sonsuz elyaf üzerine kesik elyaf pamuk kaplanarak elde edilen poly/cotton ipliklerin aynı şekilde üretilerek kesik elyaf polyester kaplanan poly/poly ipliklerine göre daha düşük mukavemet gösterdiği, en yüksek mukavemeti ise hava tekstüre polyester dikiş ipliklerinin verdiği görülmektedir. Çizelge 5.2. Dikiş ipliklerinde yağ tipinin kopma mukavemeti üzerine etkisini gösteren SNK sonuçları   Yağ Numune Alt gruplar Çeşidi Sayısı 1 2 SNV 160 ,368573 SCI 160 ,404069 SCW 160 ,405633 Sig. 1,000 ,380 46      Yağ tipinin iplik mukavemeti üzerine etkisi incelenmiş ve SNK sonuçları Çizelge 5.2' de verilmiştir. Parafin içeren SCI ve SCW yağlarının parafin içermeyen SNV yağına göre daha yüksek mukavamet değerleri verdiği ancak farklı parafin miktarı içeren SCI ve SCW yağları arasında belirgin bir farkın olmadığı görülmüştür. Yağlanmış dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti değerlerinin yağ besleme oranı ve yağ tipi ile ilişkisi Şekil 5.5, 5.6, 5.7, 5.8 'de gösterilmiştir. Her iplik çeşidi için yağlayıcı madde ve yağ besleme oranının farklı etki yarattığı görülmüştür. hava tekstüre 0,46 0,45 0,44 0,43 SNV 0,42 SCI 0,41 0,4 SCW 0,39 0,2 y0a,ğ5lama or1anı 1,5 Şekil 5.5. Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları corespun(poly/cotton ) 0,46 0,45 0,44 SNV SCI 0,43 SCW 0,42 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.6. Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları 47    iplik mukavemeti(N/Tex) iplik mukavemeti(N/Tex)   corespun(poly/poly) 0,5 0,4 0,3 SNV 0,2 SCI 0,1 SCW 0 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.7. Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları kesik elyaf 0,38 0,36 0,34 0,32 SNV 0,3 SCI 0,28 SCW 0,26 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.8. Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait kopma mukavemeti ölçüm sonuçları   İplik tipi, yağ tipi ve yağ besleme oranının kopma uzaması üzerine etkisinin incelendiği SNK sonuçları Çizelge 5.3, 5.4, 5.5 'te görülmektedir. Çizelge 5.3. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde iplik tipinin kopma uzaması üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları İplik Tipi N Alt gruplar 1 2 3 4 Kesik elyaf 120 14,4541 Corespun(poly/cotton) 120 18,5224 Corespun(poly/poly) 120 18,8628 Hava tekstüre 120 21,3436 Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 48    iplik mukavemeti(N/Tex) iplik mukavemeti(N/Tex)   Çizelge 5.3' de gösterilen SNK sonuçlarına bakıldığında kesik elyaf polyester, corespun ve hava tekstüre polyester dikiş iplikleri arasında önemli bir farklılık olduğu görülmektedir. En yüksek kopma uzmasını hava tekstüre polyester dikiş iplikleri, en düşük değeri ise kesik elyaf polyester dikiş iplikleri vermiştir. Çizelge 5.4. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağ tipinin kopma uzaması üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları Yağ Çeşidi N Alt gruplar 1 SNV 160 18,2234 SCI 160 18,2897 SCW 160 18,3741 Sig. ,329 Yağ tipinin kopma uzaması üzerine etkisi incelenmiş ve SNK sonuçları Çizelge 5.4' de verilmiştir. Yağ tipinin dikiş ipliklerinin kopma uzaması üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Çizelge 5.5. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağ besleme oranının kopma uzaması üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları   Yağ Alt grup besleme oranı N 1 1,0 120 18,2548 ,5 120 18,2563 ,2 120 18,3283 1,5 120 18,3435 Sig. ,886 Çizelge 5.5' de görülen SNK sonuçları yağ besleme oranının dikiş ipliklerinin kopma uzaması değeri üzerinde anlamlı bir farklılık göstermediğini göstermektedir. Yağ tipinin ve yağlama oranının kopma uzaması üzerindeki etkisinin beyaz renkli iplikler üzerindeki etkisi Şekil 5.9, 5.10, 5.11, 5.12’ de görüldüğü gibidir. Corespun 49      (poly/cotton), corespun (poly/poly) ve kesik elyaf dikiş ipliklerinde her 3 yağ tipinde de yağlanmış ipliklerin ham ipliklere nazaran daha düşük kopma uzaması değerleri verdiği görülmektedir. hava tekstüre 22 21,5 21 20,5 SNV 20 SCW 19,5 SCI 19 ham 18,5 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.9. Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları corespun(poly/cotton) 22 21 20 SNV 19 SCW 18 SCI 17 ham 16 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.10. Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları 50    Kopma Uzaması(%) Kopma Uzaması(%)   corespun(poly/poly) 20 19,5 19 SNV 18,5 SCW 18 SCI 17,5 ham 17 16,5 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.11. Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları kesik elyaf 15,5 15 14,5 14 SNV SCW 13,5 SCI 13 ham 12,5 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.12. Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait kopma uzaması ölçüm sonuçları İplik tipi, yağ tipi ve yağ besleme oranının kopma işi üzerine etkisinin incelendiği SNK sonuçları Çizelge 5.6, 5.7 ve 5.8 'de görülmektedir. 51    Kopma Uzaması(%) Kopma Uzaması(%)   Çizelge 5.6. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde iplik tipinin kopma işi üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları İplik tipi N Alt gruplar 1 2 3 4 Kesik elyaf 120 ,2889988 Corespun(poly/cotton) 120 ,3336588 Corespun(poly/poly) 120 ,4543282 Hava tekstüre 120 ,5358578 Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 Çizelge 5.6' da görülen SNK sonuçlarında iplik tiplerinin kopma işi üzerinde anlamlı bir farklılık gösterdiği görülmektedir. Kopma işleri büyükten küçüğe hava tekstüre, corespun(poly/poly), corespun(poly/cotton), kesik elyaf olmak üzere sıralanmaktadır. Çizelge 5.7. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağ tipinin kopma işi üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları Yağ Çeşidi N Alt gruplar 1 SCW 160 ,4020484 SNV 160 ,4025655 SCI 160 ,4050188 Sig. ,726 Çizelge 5.7' de verilen SNK sonuçları ile yağ tipinin kopma işi üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Çizelge 5.8. Beyaz renkli dikiş ipliklerinde yağlama oranının kopma işi üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçlar Yağlama Oranı N Alt gruplar 1 1,0 120 ,3992033 ,2 120 ,4039887 ,5 120 ,4046435 1,5 120 ,4050082 Sig. ,569 52      Çizelge 5.8. yağlama oranının ipliklerin kopma işi üzerinde anlamlı bir farklılık olmadığını göstermektedir. Yağlanmış dikiş ipliklerine ait kopma işı değerlerinin yağ tipi ve yağ besleme oranı ile ilişkisini Şekil 5.13, 5.14, 5.15 ve 5.16 'da görülmektedir. Ham ipliklere nazaran yağlanmış ipliklerde daha düşük kopma işi değerleri elde edildği görülmüştür. hava tekstüre 0,58 0,56 0,54 0,52 SNV 0,5 SCW 0,48 SCI 0,46 0,44 ham 0,42 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.13. Beyaz renkli hava tekstüre dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları corespun(poly/cotton) 0,6 0,5 0,4 SNV 0,3 SCW 0,2 SCI 0,1 ham 0 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.14. Beyaz renkli polyester/cotton dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları 53    Kopma İşi(J) Kopma İşi(J)   corespun(poly/poly) 0,35 0,34 0,33 0,32 SNV 0,31 SCW SCI 0,3 ham 0,29 0,28 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.15. Beyaz renkli polyester/polyester dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları corespun(kesik elyaf) 0,35 0,3 0,25 0,2 SNV 0,15 SCW SCI 0,1 ham 0,05 0 0,2 0,5 1 1,5 ham yağ besleme oranı Şekil 5.16. Beyaz renkli kesik elyaf dikiş ipliklerine ait kopma işi ölçüm sonuçları 54    Kopma İşi(J) Kopma İşi(J)   5.1.3. İğne ipliği gerginlik kuvveti değişimlerinin incelenmesi   5.1.3.1. Yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimlerinin incelenmesi   Bu bölümde Tübitak 112M008 No.lu çalışma kapsamında U.Ü. Tekstil Mühendisliği Bölümü Konfeksiyon Laboratuvarında kurulan iğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sistemi ile yapılan çalışmalar sonucunda sabit makina devrinde (1500) yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri incelenmektedir. SNV, SCI ve SCW yağ tipleri ile 4 farklı yağ besleme oranında(0.2, 0.5, 1, 1.5) yağlama işlemi uygulanmış hava tekstüre, corespun(poly/cotton), corespun(poly/poly) ve kesik elyaf dikiş iplikleri ile gerçekleştirilen iğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sonuçları ile dikiş işlemi esnasında ana milin dönüş açısına bağlı olarak iğne ipliğinde meydana gelen gerginlik değişimleri grafiklerde görülmektedir. Bir dikiş adımının oluşumunda iğnenin, horozun hangi açı değerlerinde ana milin dönüşüne göre hangi pozisyonlarda olduğu ve bu pozisyonlarda iplikte meydana gelen gerginlik değişimleri belirlenebilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda iğne ipliği için 4 temel tepe noktası meydana geldiği görülmektedir.Ana milin dönüş açısına göre 0-48⁰ arasında oluşan tepe noktası, horozun en tepede olduğu, dikiş adımı için gerekli ipliğin kılavuz üzerinden çekildiği sırada elde edilmiştir. 48⁰ de iğnenin kumaşla ilk teması gerçekleşmektedir. İğne dalışı sırasında iğne-iplik ve iğne-kumaş arasında sürtünme meydana gelmektedir. Bu durumda oluşan iplik gerginlik kuvveti 2. tepe noktasını oluşturmaktadır. 120⁰ de kumaşa iğne dalışı tamamen gerçekleşmekte ve horoz hareket bölgesinin orta noktasında bulunmaktadır. Ana milin dönüşü devam ederken iğne yavaş yavaş yukarıya doğru, horoz ise aşağıya doğru hareket etmektedir. 240⁰ de horoz en alt konumda bulunmakta ve bundan sonra yavaş yavaş yukarı doğru hareket etmektedir. 240-288⁰ arasında iğne ipliği çağanoz etrafında dolanmakta ve horoz tarafından yukarıya doğru çekilmektedir. Bu esnada oluşan gerginlik kuvveti 3.tepe noktası olarak görülmektedir. 288⁰ de iğne en üst konumda bulunmaktadır. Bundan sonra iğne aşağıya doğru, horoz ise yukarıya doğru hareket etmektedir. Horoz tarafından 55      çekilen iğne ipliği altta bobin ipliği ile ilmek oluşturmaktadır. Bu esnada oluşan iğne ipliği gerginliği sonucunda 4.tepe noktası elde edilmektedir. Grafikler incelendiğinde en düşük yağ besleme oranı olan 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış dikiş ipliklerinin diğer oranlara nazaran daha yüksek gerginlik değerleri verdiği, yağ tipinin ise bu değerler üzerine belirgin bir etkisi olmadığı görülmektedir. 0.5, 1, 1.5 yağ besleme oranlarında yağlanmış dikiş ipliklerinde ise SCW yağ tipi ana milin dönüş açısına göre 312-352⁰ aralığında ,horozun en üst konumunda olduğu, en yüksek gerginlik değerlerinin elde edildiği tepe noktasında diğer yağ tiplerine göre daha yüksek değerler vermiştir. hava tekstüre (0,2 yağ besleme oranı) 120 100 80 60 SNV 40 SCI SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.17. 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları hava tekstüre (0,5 yağ besleme oranı) 200 150 100 SNV 50 SCI SCW 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.18. 0,5 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları 56    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 24 48 72 96 120 144 168 192 216 240 264 288 312 336   hava tekstüre (1 yağ besleme oranı) 140 120 100 SNV 80 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.19. 1 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   hava tekstüre (1,5 yağ besleme oranı) 140 120 100 SNV 80 SCI 60 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.20. 1,5 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları Şekil 5.21, 5.22, 5.23 ve 5.24'de 0.2, 0.5, 1, 1.5 yağ besleme oranlarında üç yağ tipinde yağlanan corespun(poly/cotton)dikiş ipliklerine ait iğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sonuçları görülmektedir.0.5, 1, 1.5 yağ besleme oranlarında gerginlik değerinin en yüksek olduğu tepe noktasında parafin içermeyen SNV yağı ile yağlanmış dikiş ipliklerinin yüksek gerginlik değerleri verdiği görülmüştür. 57    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 24 24 48 48 72 72 96 96 120 120 144 144 168 168 192 192 216 216 240 240 264 264 288 288 312 312 336 336   poly/cotton(0,2 yağ besleme oranı) 140 120 100 80 SNV 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.21. 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   poly/cotton(0,5 yağ besleme oranı) 160 140 120 100 SNV 80 SCI 60 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.22. 0,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   58    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 24 0 48 32 72 64 96 96 120 144 128 168 160 192 192 216 224 240 264 256 288 288 312 320 336 352   poly/cotton(1 yağ besleme oranı) 140 120 100 SNV 80 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.23. 1 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   poly/cotton(1,5 yağ besleme oranı) 140 120 100 80 SNV 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.24. 1,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları Şekil 5.25, 5.26, 5.27 ve 5.28'de 0.2, 0.5, 1, 1.5 yağ besleme oranlarında üç yağ tipinde yağlanan corespun(poly/poly)dikiş ipliklerine ait iğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sonuçları görülmektedir. 0,2 yağ besleme oranında SCI yağı ile yağlanmış ipliklerin yüksek gerginlik değerleri veridiği görülürken yağ besleme oranı arttıkça bu değerlerin düştüğü görülmektedir. Ancak dikiş oluştuktan sonra iğnenin diğer dikiş adımını oluşturmak için aşağı indiği horozun ise en yukarında olduğu 336-352 dereceler arasında SCI yağının en yüksek gerginlik değeri verdiği de gözlemlenmiştir. Diğer iki yağ tipi arasında belirgin bir farklılık görülmemektedir. 59    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 24 48 32 72 64 96 96 120 128 144 168 160 192 192 216 224 240 264 256 288 288 312 320 336 352   poly/poly(0,2 yağ besleme oranı) 140 120 100 80 SNV 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.25. 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   poly/poly(0,5 yağ besleme oranı) 140 120 100 SNV 80 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.26. 0,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   60    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   poly/poly(1 yağ besleme oranı) 120 100 80 60 SNV 40 SCI SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.27. 1 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   poly/poly(1,5 yağ besleme oranı) 160 140 120 100 SNV 80 SCI 60 SCW 40 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.28. 1,5 yağ besleme oranında yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları Kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak gerginlik kuvveti sonuçlarının verildiği Şekil 5.29, 5.30, 5.31 ve 5.32 'de bütün yağ besleme oranlarında yağ tiplerinin belirgin bir farklılık göstermediği görülmektedir. 61    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   kesik elyaf(0,2 yağ besleme oranı) 120 100 80 SNV 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.29. 0,2 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   kesik elyaf(0,5 yağ besleme oranı) 120 100 80 SNV 60 SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.30. 0,5 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   62    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 24 0 48 32 72 64 96 96 120 144 128 168 160 192 192 216 224 240 256 264 288 288 312 320 336 352   kesik elyaf(1 yağ besleme oranı) 100 80 60 SNV 40 SCI SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.31. 1 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   kesik elyaf(1,5 yağ besleme oranı) 100 80 60 SNV SCI 40 SCW 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.32. 1,5 yağ besleme oranında yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ tipine bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları 5.1.3.2.Yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimlerinin incelenmesi 4 farklı besleme oranında yağlama işlemine tabi tutulmuş dikiş iplikleri ile sabit makina devrinde(1500 devir/dak), 3 tekrarlı olarak yapılan dikiş işlemi sonucunda elde edilen veriler değerlendirilmiş ve iğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sonuçları verilmiştir. 63    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 24 0 48 32 72 64 96 96 120 144 128 168 160 192 192 216 224 240 264 256 288 288 312 320 336 352   Şekil 5.33, 5.34, 5.35' te SNV, SCI, SCW yağı ile 0.2, 0.5, 1, 1.5 yağ besleme oranlarında yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliklerinin ana milin dönüş açısına göre iğne ipliği gerginlik kuvveti değişim sonuçları görülmektedir. İçeriğinde parafin bulunan SCI ve SCW yağlarında en yüksek gerginlik kuvveti değerleri 0.2 yağlama oranında elde edilmiştir. hava tekstüre/SNV yağ 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.33. SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları hava tekstüre/SCI yağ 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.34. SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları 64    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 288 256 320 288 352 320 352   hava tekstüre/SCW yağ 200 150 0,2 100 0,5 50 1 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.35. SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli hava tekstüre dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları Şekil 5.36, 5.37, 5.38' de SNV, SCI, SCW yağı ile 0.2, 0.5, 1, 1.5 yağ besleme oranlarında yağlanmış corespun (poly/cotton) dikiş ipliklerinin ana milin dönüş açısına göre iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri gösterilmiştir. Yağ besleme oranlarının iğne ipliği gerginlik kuvvetleri üzerinde belirgin bir farklılık göstermediği görülmektedir.   poly/cotton(SNV yağ) 160 140 120 0,2 100 80 0,5 60 1 40 1,5 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.36. SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   65    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   poly/cotton(SCI yağ) 140 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.37. SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   poly/cotton(SCW yağ) 140 120 100 0,2 80 0,5 60 1 40 1,5 20 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.38. SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/cotton) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları SNV, SCI, SCW yağları ile farklı besleme oranlarında yağlanmış corespun (poly/poly) dikiş ipliklerine ait gerginlik kuvveti sonuçları Şekil 5.39, 5.40, 5.41' de gösterilmiştir. SNV ve SCW yağları ile yağlanmış ipliklerde yağlama oranlarının bir etkisi olmazken SCI yağında en düşük yağlama oranı olan 0.2 yağlama oranında daha yüksek gerginlik kuvveti değerleri elde edilmiştir.   66    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 24 48 32 72 64 96 96 120 128 144 168 160 192 192 216 224 240 264 256 288 288 312 320 336 352   poly/poly(SNV yağ) 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.39. SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları poly/poly(SCI yağ) 160 140 120 100 0,2 80 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.40. SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına iğne ipliği bağlı olarak gerginlik kuvveti sonuçları     67    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   poly/poly(SCW yağ) 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.41. SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli corespun(poly/poly) dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları Şekil 5.42, 5.43, 5.44' de farklı yağ besleme oranlarında SNV, SCI ve SCW yağları ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliklerine ait iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları verilmektedir. Yağ besleme oranlarının iğne ipliği gerginlik kuvveti değerleri üzerine belirgin bir farklılık göstermediği görülmektedir.   kesik elyaf/SNV yağ 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.42. SNV yağı ile yağlanmış siyah renkli kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   68    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   kesik elyaf/SCI yağ 100 80 60 0,2 40 0,5 20 1 0 1,5 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.43. SCI yağı ile yağlanmış siyah renkli kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları   kesik elyaf/SCW yağ 120 100 80 0,2 60 0,5 40 1 20 1,5 0 Ana milin dönüş açısı   Şekil 5.44. SCW yağı ile yağlanmış siyah renkli kesik elyaf dikiş ipliklerinin yağ besleme oranına bağlı olarak iğne ipliği gerginlik kuvveti sonuçları 5.1.3.3. Dikiş ipliklerinin 1000, 1500 ve 2000 devir/dak makina hızında iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimlerinin incelenmesi Bu bölümde makinanın farklı devirlerindeki dikiş işlemi sonucunda kullanılan dikiş ipliklerinin dikiş makinası üzerinde maruz kaldığı iğne ipliği gerginlik kuvveti ölçüm sonuçları incelenmektedir. SNV yağı ile 1 yağ besleme oranında yağlanmış hava tekstüre, corespun (poly/cotton), corespun (poly/poly) ve kesik elyaf dikiş ipliklerinin dikiş sırasında iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimlerine makina devrinin etkisi incelendiği Şekil 69    Gerginlik kuvveti(Gram) Gerginlik kuvveti(Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   5.45, 5.46, 5.47, 5.48' de yüksek devirde yapılan dikiş işlemi sırasında özellikle horozun en üst konumda olduğu 0-40⁰ arasında iğne ipliği gerginlik kuvvetinin yüksek olduğu görülmektedir. hava tekstüre/SNV yağ 140 120 100 1000  80 devir 60 1500 devir 40 2000  20 devir 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.45. SNV yağı ile yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindekiiğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri poly/cotton(SNV yağ) 120 100 80 1000  devir 60 1500  40 devir 2000  20 devir 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.46. SNV yağı ile yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri 70    Gerginlik kuvveti (Gram) Gerginlik kuvveti (Gram) 0 0 32 32 64 64 96 96 128 128 160 160 192 192 224 224 256 256 288 288 320 320 352 352   poly/poly(SNV yağ) 140 120 100 1000  devir 80 1500  60 devir 2000  40 devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.47. SNV yağı ile yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindekiiğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri kesik elyaf(SNV yağ) 140 120 100 1000  devir 80 1500  60 devir 40 2000  devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.48. SNV yağı ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri Şekil 5.49, 5.50, 5.51, 5.52 SCI yağlayıcı maddesi ile işlem görmüş hava tekstüre, corespun(poly/cotton), corespun(poly/poly) ve kesik elyaf dikiş ipliklerinin farklı makina hızlarında yapılan dikiş işlemi sırasında iğne ipliğinin gerginlik kuvvetlerindeki değişimi göstermektedir. 71    Gerginlik kuvveti (Gram) Gerginlik kuvveti (Gram) 0 0 24 24 48 48 72 72 96 96 120 120 144 144 168 168 192 192 216 216 240 240 264 264 288 288 312 312 336 336   have tekstüre(SCI yağ) 160 140 120 1000  devir 100 1500  80 devir 60 2000  devir 40 20 0 0 32 64 96 128160192224256288320352 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.49. SCI yağı ile yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri poly/cotton(SCI yağ) 140 120 100 1000  80 devir 1500  60 devir 40 2000  devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.50. SCI yağı ile yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri 72    Gerginlik kuvveti (Gram) Gerginlik kuvveti (Gram) 0 32 64 96 128 160 192 224 256 288 320 352   poly/poly(SCI yağ) 160 140 120 1000  100 devir 80 1500  devir 60 2000  40 devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.51. SCI yağı ile yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri kesik elyaf(SCI yağ) 120 100 80 1000  devir 60 1500  devir 40 2000  devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.52. SCI yağı ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri SCW yağı ile yağlanmış dikiş ipliklerinin dikiş sırasında iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimlerine makina devrinin etkisinin incelendiği Şekil 5.53, 5.54, 5.55, 5.56' da yüksek devirde yapılan dikiş işlemi sırasında gerginlik kuvvetlerinin bütün iplik tiplerinde yüksek olduğu görülmektedir. Özellikle dikiş oluşumu esnasında ana milin dönüş açısı düşünüldüğünde horozun en tepede olduğu ve iğne dalışının gerçekleştiği 0-400arasında yüksek gerginlik kuvveti değerleri elde edilmiştir. 73    Gerginlik kuvveti (Gram) Gerginlik kuvveti (Gram) 0 24 0 24 48 48 72 72 96 96 120 120 144 144 168 168 192 192 216 216 240 240 264 264 288 288 312 312 336 336   hava tekstüre(SCW yağı) 140 120 100 80 1000  devir 60 1500  40 devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.53. SCW yağı ile yağlanmış hava tekstüre dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri poly/cotton(SCW yağı) 120 100 80 1000  devir 60 1500  devir 40 2000  20 devir 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.54. SCW yağı ile yağlanmış corespun(poly/cotton) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri 74    Gerginlik kuvveti (Gram) Gerginlik kuvveti (Gram) 0 0 24 24 48 48 72 72 96 96 120 120 144 144 168 168 192 192 216 216 240 240 264 264 288 288 312 312 336 336   poly/poly(SCW yağ) 140 120 100 1000  80 devir 1500  60 devir 40 2000  devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.55. SCW yağı ile yağlanmış corespun(poly/poly) dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri kesik elyaf(SCW yağ) 120 100 80 1000  devir 60 1500  devir 40 2000  devir 20 0 Ana milin dönüş açısı Şekil 5.56. SCW yağı ile yağlanmış kesik elyaf dikiş ipliğinin farklı makina devirlerindeki iğne ipliği gerginlik kuvveti değişimleri 75    Gerginlik kuvveti (Gram) Gerginlik kuvveti (Gram) 0 0 24 24 48 48 72 72 96 96 120 120 144 144 168 168 192 192 216 216 240 240 264 264 288 288 312 312 336 336   5.1.4. İğne sıcaklığı ölçüm sonuçları Bu bölümde Uludağ Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Konfeksiyon Laboratuvarında bulunan iğne sıcaklığı ölçüm sistemi ile yapılan dikiş işlemleri sonucunda elde edilen veriler değerlendirilmektedir.İplik tipi, yağ tipi ve yağ besleme oranının iğne sıcaklığı üzerine etkisinin incelendiği SNK sonuçları Çizelge 5.9, 5.10, 5.11' de verilmektedir. Çizelge 5.9. İplik tipinin iğne sıcaklığı üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları İplik tipi N Alt gruplar 1 2 hava tekstüre 36 66,2809722224 poly/cotton 36 67,664166666 poly/poly 36 67,858055555 kesik elyaf 36 67,908935185 Sig. 1,000 ,070 İplik tipinin iğne sıcaklığı üzerine olan etkisini gösteren SNK sonuçlarına bakıldığında hava tekstüre polyester dikiş ipliği ile yapılan işlemlerde iğne sıcaklığının diğer ipliklere nazaran daha düşük değerler verdiği, diğer iplik tiplerinde ise anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir. Çizelge 5.10. Yağ tipinin iğne sıcaklığı üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları Alt gruplar Yağ Çesidi N 1 2 SCW 48 67,3301041 SNV 48 67,3871527 67,3871527 SCI 48 67,5668402 Sig. ,549 ,061 Yağ tipinin iğne sıcaklığı üzerindeki etkisinin incelendiği SNK sonuçları, yağ tipinin iğne sıcaklığı üzerinde büyük bir faklılık göstermediğini ancak %15 parafin içeren ve sıcak yağlama yapılan SCW yağında daha düşük sıcaklık değerleri elde edildiğini göstermektedir., 76      Çizelge 5.11. Yağ besleme oranının iğne sıcaklığı üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları Yağ Alt gruplar beslemeoranı N 1 ,5 36 67,2790740 1,5 36 67,4278703 ,2 36 67,4668518 1,0 36 67,5383333 Sig. ,090 Çizelge 5.11 'de verilen SNK sonuçlarına göre yağ besleme oranlarının iğne sıcaklığı üzerine etkisi olmadığı görülmektedir. Şekil 5.57, 5.58, 5.59 ve 5.60' da iplik tipleri ve yağ besleme oranlarına bağlı olarak ölçülen iğne sıcaklıkları görülmektedir. Grafiklerde farklı özelliklerdeki ipliklerde farklı sıcaklık değerleri elde edildiği yağlama oranına ve yağlayıcı maddelere göre belirgin bir ayrım yapılamadığı görülmüştür. hava tekstüre 67,5 67 66,5 SNV 66 SCI 65,5 SCW 65 0,2 0,5 1 1,5 Yağ besleme oranı Şekil 5.57. Hava tekstüre dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri 77    Sıcaklık(⁰C)   poly/cotton 69 68,5 68 67,5 SNV 67 SCI 66,5 66 SCW 65,5 0,2 0,5 1 1,5 Yağ besleme oranı Şekil 5.58. Corespun(poly/cotton) dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri poly/poly 70 69 68 67 SNV 66 SCI SCW 65 64 0,2 0,5 1 1,5 Yağ besleme oranı Şekil 5.59. Corespun(poly/poly) dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri 78    Sıcaklık(⁰C) Sıcaklık(⁰C)   kesik elyaf 69 68,5 68 SNV 67,5 SCI 67 SCW 66,5 0,2 0,5 1 1,5 Yağ besleme oranı Şekil 5.60. Kesik elyaf polyester dikiş iplikleri ile yapılan dikiş işleminde iğne sıcaklığı değişimleri 5.1.5. Dikiş mukavemetinin incelenmesi Bu bölümde farklı yağlayıcı maddeler ile farklı oranlarda yağlama işlemine tabi tutulan dikiş iplikleri ile dikilen kumaşların dikiş mukavemetlerinin ölçüm sonuçları verilmiştir. Bu ölçümler Saydam Tekstil A.Ş. 'nin fiziksel test laboratuvarında bulunan Titan marka test cihazı ile TS 1619/1995 standardına uygun olarak gerçekleştirilmiştir. İplik tipi, yağ tipi ve yağ besleme oranının dikiş mukavameti üzerindeki etkisinin incelendiği SNK sonuçları Çizelge 5.12, 5.13, 5.14' te verilmektedir. Çizelge 5.12. İplik tipinin dikiş mukevemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları İplik tipi N Alt gruplar 1 2 3 4 poly/poly 36 184,8875 poly/cotton 36 196,7222 kesik elyaf 36 239,6283 hava tekstüre 36 292,7378 Sig. 1,000 1,000 1,000 1,000 79    Sıcaklık(⁰C)   Çizelge 5.12 'de verilen SNK sonuçlarına bakıldığında iplik tipinin dikiş mukavemeti üzerinde anlamlı bir farklılık gösterdiği görülmektedir. İplik mukavemeti en yüksek olan %100 polyester iplikten üretilen hava tesktüre dikiş ipliklerinin en yüksek dikiş mukavemeti değerleri verdiği corespun (poly/poly ve poly/cotton) dikiş ipliklerinin ise daha düşük dikiş mukavemeti değerleri verdiği görülmektedir. Çizelge 5.13. Yağ tipinin dikiş mukavemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları Alt gruplar Yağ Çeşidi N 1 2 SCW 48 223,1435 SCI 48 227,1875 SNV 48 235,1508 Sig. ,202 1,000 Yağlayıcı madde çeşidinin dikiş mukavemeti üzerinde etkisinin olup olmadığının incelendiği SNK sonuçlarına bakıldığında dikiş mukavemetleri değerlerinin birbirine yakın olduğu görülmektedir. İplik mukavameti değerleri incelendiğinde (Çizelge 5.2) parafin içeren SCW ve SCI yağları ile işlem görmüş dikiş ipliklerinde kopma mukavemeti değerlerinin yüksek olduğu görülmektedir. Ancak bu yağlar ile işlem görmüş ipliklerin dikiş mukavemeti değerleri düşük çıkmıştır. Dikiş ipliklerinin dikiş işlemi sırasında maruz kaldığı sürtünme kuvvetlerinin etkisi ile aşınmaya uğradığı ve böylece dikiş mukavemetleri değerlerinin düşük çıktığı görülmektedir. Çizelge 5.14. Yağ besleme oranının dikiş mukavemeti üzerindeki etkisini gösteren SNK sonuçları Yağ besleme oranı N Alt gruplar 1 ,5 36 225,2231 1,5 36 226,1975 1,0 36 229,6406 ,2 36 232,9147 Sig. ,155 Çizelge 5.14 'te verilen SNK sonuçlarına göre yağ besleme oranının dikiş mukavemeti üzerinde belirgin bir etkisinin olmadığı görülmektedir. Dikiş 80      mukavemetinin öncelikle iplik mukavemeti ve iplikte meydana gelen sürtünme kuvveti ile ilgili olduğu söylenebilir. Şekil 5.61, 5.62, 5.63 ve 5.64 'te yağ besleme oranlarına ve yağ tiplerine bağlı olarak dikiş ipliklerinde ölçülen dikiş mukavemeti değerleri incelenmektedir. Dikiş mukavemeti değerlerinin SNV yağı ile yağlanmış hava tekstüre ve poly/cotton corespun ipliklerinde yağ besleme oranı arttıkça arttığı görülmüştür. Hava tekstüre dikiş iplikleri daha yüksek dikiş mukavemeti değerleri vermiştir. hava tekstüre 310 300 290 SNV 280 SCI 270 SCW 260 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.61. Hava tekstüre dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları poly/cotton 230 220 210 200 SNV 190 SCI 180 170 SCW 160 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.62. Corespun(poly/cotton) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları 81    dikiş mukavemeti(N) dikiş mukavemeti(N)   poly/poly 250 200 150 SNV 100 SCI SCW 50 0 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.63. Corespun(poly/poly) dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları kesik elyaf 300 250 200 SNV 150 SCI 100 50 SCW 0 0,2 0,5 1 1,5 yağlama oranı Şekil 5.64. Kesik elyaf dikiş iplikleri ile dikilmiş kumaşa ait dikiş mukavemeti ölçüm sonuçları 82    dikiş mukavemeti (N) dikiş mukavemeti (N)   5.2. Sonuç   Dikiş makinalarında hızların artması, düzgün bir dikiş oluşturmak için dikiş ipliğinin gerek dikim esnasında, gerekse ürünün kullanımı sırasında kaliteli olmasını zorunlu hale getirmiştir. Dikiş makinalarında özellikle iğne ipliğinin maruz kaldığı gerginlik ve sürtünme kuvvetlerine karşı ipliğin dirençli olması aranan önemli özelliklerden biridir. Dikiş ipliklerine uygulanan yağlama işlemi ipliğin dikim performansını büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu çalışmada iğne ipliğine uygulanan yağlama işlemi ile dikim sırasında meydana gelen sürtünme ve gerilme kuvvetleri arasındaki ilişki araştırılmıştır. Bunun için 4 farklı iplik tipinde; 3 farklı yağlama maddesi ile 4 farklı yağ besleme oranında yağlama işlemi uygulanmıştır. Elde edilen ipliklerin fiziksel özellikleri belirlendikten sonra dikim esnasında maruz kaldıkları gerginlik kuvveti değişimleri incelenmiştir. Böylece dikim performansı açısından iplik tipine uygun yağlama şartları belirlenmeye çalışılmıştır. Yağ tipinin iğne ipliği gerginlik kuvveti değerlerine olan etkisi incelenmiş, sıcak yağlama yapılan ve % 15 parafin içeren SCW yağı ile yağlanmış dikiş ipliklerinde hem en düşük sürtünme kuvveti hem de en düşük gerginlik kuvveti değerlerinin elde edildiği görülmüştür. Yağ besleme oranının iğne ipliği gerginlik kuvveti değerlerine olan etkisi incelendiğinde en düşük besleme oranı olan 0.2 besleme oranında diğer besleme oranlarına göre kısmen daha yüksek gerginlik değerleri elde edilse de yağ besleme oranının iğne ipliği gerginlik değerleri üzerine belirgin bir etkisi olmadığı söylenebilir. Makina hızının iğne ipliği gerginlik kuvveti değerlerine olan etkisi hız kontrolü yapılarak incelenmiş ve makina hızı arttıkça iğne-iplik ve iğne-kumaş arasındaki sürtünmeler artttığı için gerginlik değerlerinin arttığı görülmüştür. 50-300 C⁰ aralığında ölçüm yapacak şekilde kalibre edilen infrared termometre ile yapılan iğne sıcaklığı ölçüm sonuçları incelendiğinde, 4 kat olarak kullanılan döşemelik kumaş ipliksiz olarak dikilirken iğne sıcaklığının, yaklaşık olarak 15. saniyeden itibaren 100⁰ üzerine çıktığı, 1 dakikalık dikiş işlemi sonucunda iğnenin 83      kumaşa sürekligiriş çıkışı sırasında oluşan sürtünmenin etkisiyle eriyen liflerin iğne gözünü tıkadığı görülmüştür. İplikle dikiş yapıldığında bu değerlerin 70⁰ civarında olduğu görülmüştür. İpliğin iğnedeki ısıyı soğurduğu böylece iğne sıcaklığının azaldığı söylenebilir. Yağ besleme oranının iğne sıcaklığı üzerinde bir etkisinin olmadığı, sıcak yağlama yapılan %15 parafin içeren SCW yağı ile yağlanmış dikiş ipliklerinde az da olsa daha düşük iğne sıcaklığı değerleri elde edildiği görülmüştür. Sanayi tipi dikiş makinalarında dikiş işlemi yüksek makina devirlerinde gerçekleştirildği için daha yüksek iğne sıcaklıklarına ulaşılabilmektedir. Ancak bu çalışmada kullanılan dikiş makinasında maksimum 3000 devir/dak makina hızına ulaşılmıştır. Bu nedenle iğne sıcaklığı ölçüm sonuçlarında 70⁰ lerde seyreden grafik sonuçları elde edilmiştir. Dikiş mukavemeti üzerine iplik tipi, yağlayıcı madde tipi ve yağ besleme oranının etkisi araştırılmış, dikiş mukavemeti üzerinde yağ besleme oranının ve yağ tipinin belirgin bir etkisinin olmadığı görülmüştür. İplik tipine bağlı olarak yapılan testlerde, dikiş ipliklerinin yapısal özelliklerinin farklı olması nedeniyle dikiş mukavemeti değerlerinde farklılıklar görülmüştür. Yapılan çalışmalar sonucunda dikiş ipliklerine uygulanan yağlama işleminin kaliteli dikiş oluşumda önemli bir etkisinin olduğu görülmüştür. Yağlama işlermi, dikiş ipliklerinde, iğnenin tekrarlı bir şekilde kumaşa giriş çıkışı sonucu oluşan sürtünme katsayısını azalttığı gözlemlenmiştir. Kullanılan yağlayıcı maddelerde parafin içeriğinin bulunmasının ise bu etkiyi daha da arttırdığı söylenebilir. Ancak yağ besleme oranının özellikle gerginlik kuvveti ve iğne sıcaklığı değerlerinde belirgin bir etkisinin bulunmadığı görülmüştür. 84      KAYNAKLAR   Anonim, 2009. Malzeme kontrolü, Giyim üretim teknolojisi, MEGEP, Ankara. Anonim 2012a. Minimizing needle heat. http://www.amefird.com/wp- content/uploads/2010/01/Minimizing-Needle-Heat-1-2-10.pdf(Erişim tarihi:01.12.2012) Anonim 2012b. İnfrared iğne sıcaklığı ölçümü http://www.drpetry.de/fileadmin/user_upload/petri/pdfs/Infrared_needletemperature. pdf (Erişim tarihi:01.12.2012) Anonim 2012c. www.sentezgroup.com.tr/sistem/imx/mod5_T.pdf (Erişim tarihi: 01.12.2012) Balcı, G., Sülar, V., İpliklerde sürtünme özelliği: önemi ve ölçüm yöntemleri. Tekstil ve Mühendis. Sayı 73-74(2009). Bayraktar, T., Kalaoğlu, F., Bozdağ, E., Sünbüloğlu, E. Analysis of sewing dynamics of overlock sewing machines. II. International textile clothing and design conference, 3-6 October 2004, Dubrovnik, Croatia. Bayraktar, T., Kalaoğlu F., Dikiş performansının optimizasyonu için on-line ölçme sisteminin kurulması. İTÜ Mühendislik Dergisi, 5(3):278-288(2006). Coats. İplik ve Dikiş Teknolojisi. Güzel Sanatlar Matbaası, İstanbul(1998), 179s. Çetiner, S. Seçilmiş denim kumaş ve dikiş ipliklerinde yıkama işleminin dikiş performansı üzerindeki etkisi. (Yüksek Lisans Tezi), KSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekstil Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Kahramanmaraş(2006). Gürarda, A., Kaplangiray, B., Kanık, M. Yağlama İşleminin Dikiş İpliklerinin Özellikleri Ve Dikiş Performansı ÜzerineEtkileri, Tekstil ve Mühendis, 18(82)( 2011). Eryürük S.H., Kalaoğlu, F. The effect of different amounts of lubricant application on the sewing thread performance properties.Textile Research Journal.80(12):1232 1242(2010). Lojen, D. Z., and Gersak, J.Thread Loading in Different Positions on the Sewing Machine, Textile Res. J., 75, 498–506(2005). Korkmaz, Y., Çetiner, S., Dikiş Mukavemetine Etki Eden Denim Kumaş ve Dikiş İpliği Parametrelerinin Araştırılması. Tekstil ve Mühendis, Sayı 65(2006). Köseoğlu, M., Kalaoğlu, F. Dikiş iğnesi sıcaklığına etki eden dikiş şartları. Tekstil ve Makina IV.Tekstil Sempozyumu Özel Sayısı. 373-381(1988). Meriç, B., 2006. Konfeksiyon teknolojisi ders notları. Bursa. 85      Rengasamy, R.S., Wesley, D.S.'Effect Of Thread Structure On Tension Peaks During Lock Stitch Sewing', AUTEX Research Journal, Vol. 11, No1, March 2011. Rudolf, A., Gersak, J. "Influence of Sewing Speed on the Changes of Mechanical Propertieso of Differently Twisted and Lubricated Threads During the Process of Sewing ", Tekstil 56 (5) 271-277(2007). Sai Krishnan, A.N., Ashok Kumar, I."Design of Sewing Thread Tension Measuring Device", İndian Journal of Fibre and Textile Research, Vol.35, March 2010, pp.65-67 86      ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Pınar KONCER Doğum Yeri ve Tarihi : 10.01.1987 / Iğdır Yabancı Dili : İngilizce-İspanyolca Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise : Bursa Hürriyet Lisesi (2000-2004) Lisans : Pamukkale Üniversitesi (2005-2010) Yüksek Lisans : Uludağ Üniversitesi (2010-2013) Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl : Yeşim Tekstil (2013-) İletişim (e-posta) : pinarkoncer@gmail.com   87