TÜRKİYE YÜZEY ARAŞTIRMALARI WEBİNARLARI I-II-III Batı Anadolu Orta Anadolu ve Karadeniz Doğu - Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdeniz BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI Bursa - 2021 II Bursa Uludağ Üniversitesi Yayınları Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarları Batı Anadolu Orta Anadolu ve Karadeniz Doğu-Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdeniz Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Fikret ALKAN Murat BAŞLAR Doç. Dr. Erkan FİDAN Dr. Serkan GÜNDÜZ Dr. Mehmet Ali YILMAZ Araş. Gör. Hazal ÇITAKOĞLU Araş. Gör. Serap ALA ÇELİK Araş. Gör. Buğra KURU Grafik: Hatice ŞAHİN Bursa - 2021 ISBN: 978-975-6149-99-7 Yazıların bilimsel sorumluluğu yazarlarına aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz. III DÜZENLEYENLER ❖ T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ❖ Bursa Uludağ Üniversitesi, Arkeoloji Araştırmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (ARAM) ❖ Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi ❖ Uşak Üniversitesi ❖ Arkeologlar Derneği Bursa Şubesi ❖ Arkeolojihaber BİLİM KURULU ❖ Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN, Bursa Uludağ Üniversitesi (Başkan) ❖ Prof. Dr. Felix PIRSON, Deutsches Archäologisches Instiut, İstanbul ❖ Prof. Dr. Rainer M CZICHON, Uşak Üniversitesi ❖ Prof. Dr. Ralf Heinrich BECKS, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi ❖ Prof. Dr. Klara KUZMOVA, Trnava Üniversitesi, Slovakya ❖ Prof. Dr. Philppo Battistoni BATTISTONI, Pisa Üniversitesi, İtalya ❖ Prof. Dr. Werner JOBST, Avusturya Bilimler Akademisi, Avusturya ❖ Doç. Dr. Erkan FİDAN, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi ❖ Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali YILMAZ, Uşak Üniversitesi ❖ Dr. Öğr. Üyesi Serkan GÜNDÜZ, Bursa Uludağ Üniversitesi ❖ Dr. Philip BES, DAI-TransPergMicro/Independent Researcher ❖ Bernhard LUDWIG, Deutsches Archäologisches Instiut, İstanbul ❖ Xun YANG, Freie Universität, Berlin ONLINE YAYIN KURULU ❖ Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN, BUÜ Arkeoloji Bölümü ve Arkeologlar Derneği Bursa Şubesi Başkanı ❖ Murat BAŞLAR, Arkeolojihaber Editörü ❖ Doç. Dr. Erkan FİDAN, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi ❖ Dr. Serkan GÜNDÜZ, BUÜ Arkeoloji Araştırmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü ❖ Dr. Mehmet Ali YILMAZ, Uşak Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi ❖ Araş. Gör. Hazal ÇITAKOĞLU, BUÜ Arkeoloji Bölümü ❖ Araş. Gör. Serap ALA ÇELİK, BUÜ Arkeoloji Bölümü ❖ Araş. Gör. Buğra KURU, BUÜ Arkeoloji Bölümü ❖ Fikret ALKAN, Arkeolog, Arkeolojihaber Blog Yazarı IV Sunuş Bursa Uludağ Üniversitesi, Arkeoloji Araştırmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Uşak Üniversitesi, Arkeologlar Derneği Bursa Şubesi ve Arkeoloji-Haber iş birliği ile düzenlenen ve 3 bölüm şeklinde organize edilen “Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarı”nda Bakanlığımız izinleriyle gerçekleştirilen çalışmalar, bilim insanları ve ilgilerle paylaşılmıştır. Dünyayı etkisi altına alan çağın salgını, ülkemizde de etkisini göstermiş, olağan şekilde yapılan birçok etkinlik, internet ortamında gerçekleştirilmiştir. Anadolu’da tespit edilen; Paleolitik Çağlardan günümüze kadar iskân görmüş birçok arkeolojik yerleşim yerinde, Bakanlığımız izinleriyle gerçekleştirilen kazı ve yüzey araştırmalarından ele geçen buluntular, müzelerimizde ziyaretçilerin beğenisine sunulmuş, elde edilen bilimsel bulgular ise düzenlenen webinarlar ile hem bilim insanlarına hem de konuyla ilgili birçok izleyiciye ulaşmış ve bu çevrim içi konferanslar, büyük ilgi görmüştür. Bu ve benzeri etkinlikler, Bakanlığımızca önemsenmekte ve desteklenmektedir. Bu etkinlikler vesilesiyle hem uzmanlar hem de ilgililer, birbirlerinden ve çalışmalardan haberdar olmuş, görüş ve öneriler de birinci elden muhataplarına ulaştırılmıştır. Nitekim arkeolojinin bilinmesi, toplumsal hale getirilmesi, farkındalığının arttırılması, yaptığımız işlerin görünür olması, en önemli hedefimizdir. 2020 yılında, salgının devam etmesine rağmen alınan önlemler ve ekiplerin özverili çalışmalarıyla 118 Kararnameli Türk Kazısı, 21 Bakanlar Kurulu Kararlı Yabancı Kazı, 44 Müze Kazısı, 5 sualtı kazısı gerçekleştirilmiştir. Bunun yanı sıra 65 Türk Yüzey Araştırması, 3 yabancı yüzey araştırması, 3 sualtı araştırması gerçekleştirilmiş, ayrıca müze müdürlüklerince 138 kurtarma kazısı, 38 temizlik çalışması, 50 sondaj kazısı, 12 kamu yatırım alanları kazısı, 11 tescilsiz alanlardaki sondaj ve jeofizik çalışması ve 6 jeofizik – jeoradar çalışmasıyla yıl boyu toplamda 502 adet faaliyet gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarla geçmişin izini taşıyan 6 binden fazla eser, gün ışığına çıkartılmış ve bu faaliyetlere 40 milyon liradan fazla ödenek aktarılmıştır. 2021 yılı itibariyle 12 aylık kazı sayımız 127’ye yükseltilmiştir. Ülkemizdeki arkeolojik kazı ve yüzey araştırması çalışmalarının sayısı artırılarak birçok alanda yapılacak çalışmalarla bilim dünyasına yeni bulgu ve bilgiler ışığında katkı sağlanacağı şüphesizdir. Mezkûr kazı ve yüzey araştırmalarına ilişkin sonuçların Bakanlığımızca ulusal ve uluslararası mecralarda tanıtılması son derece önemsemektedir. Bu tür etkinliklerin gerçekleştirilmesinde her zaman işbirliği içinde olacağımız taahhüdüyle üniversitelerimiz ve Arkeolojihaber iş birliğiyle düzenlenen webinarlarda emeği geçenlere teşekkür ederiz. Yahya COŞKUN Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı V Önsöz Bursa Uludağ Üniversitesi, Arkeoloji Araştırmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Uşak Üniversitesi, Arkeologlar Derneği Bursa Şubesi ve arkeolojihaber işbirliği ve Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün himayesinde düzenlediğimiz “Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarı” başlıklı online toplantılar üç bölümde organize edilmiş, gruplar ülkemizdeki coğrafi bölgelere göre belirlenmiştir. Böylece yüzey araştırma başkanları 2019-2020 yılları arasında gerçekleştirdikleri arazi çalışmalarını meslektaşları ve ilgililer ile paylaşma fırsatı elde etmişlerdir. 18-20 Aralık 2020 tarihleri arasında düzenlediğimiz “Batı Anadolu Yüzey Araştırmaları” başlıklı ilk webinarda, Türkiye’nin batısında, Trakya, Bithynia, Mysia, İonya, Karia gibi birbirinden çok farklı coğrafi bölgelerde yapılan yüzey araştırmalarında elde edilen veriler tanıtılmıştır. Webinar, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yardımcımız Sayın M Yahya Coşkun’un açılış konuşmasını takiben ülkemizin yetiştirdiği duayen prehistoryacılarımızdan Sayın Prof. Dr. Mehmet Özdoğan’ın açılış konferansı ile başlamış, sonrasında uzmanlık alanlarının önde gelen isimlerinden Prof. Dr. Harun Taşkıran, Prof. Dr. Tuba Ökse ve Prof. Dr. Adnan Diler’in katıldıkları açılış oturumu ile devam etmiştir. İlk oturuma, arkeolojinin farklı uzmanlık alanlarında yüzey araştırması yapmış, çalışmaları ile ülkemizde olduğu kadar uluslararası alanda da kendilerini tanıtmış bilim insanlarımız davet edilmiştir. Kronolojik devirlere göre söz alan uzmanlar farklı uzmanlık alanlarında sürdürülen yüzey araştırmalarında teknik farklılıkları ve olası sorunları mercek altına almışlardır. 05-07 Şubat 2021 tarihleri arasında düzenlediğimiz ikinci webinarın başlığı “Orta Anadolu – Karadeniz” olmuş, bu bölümde genel hatları ile Paphlagonia, Pontus, Galatia ve Kapadokya bölgelerindeki yüzey araştırmaları takdim edilmiştir. İkinci webinarın açılış oturumunun konusu “Yüzey Araştırmalarında Etik ve Bilim” olmuştur. Sayın M Yahya Coşkun’un açılış konuşmasından sonra Prof. Dr. Tunç Sipahi, Prof. Dr. Rainer M Czichon ve Prof. Dr. Nevzat Çevik yine kronolojik sıraya göre konu hakkındaki görüşlerini paylaşma fırsatı bulmuşlardır. Serinin son bölümü 05-07 Mart 2021 tarihleri arasında “Doğu -Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdeniz” başlığı ile düzenlenmiştir. Sayın M Yahya Coşkun’un açılış konuşmasından sonra Prof. Dr. Necmi Karul, Prof. Dr. Gürcan Polat, Prof. Dr. Kutalmış Gökay ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz’un konuşmacı olarak yer aldığı “Kültür Varlıklarının Tahribatı ve Alınması Gereken Önlemler” başlıklı açılış oturumuna geçilmiştir. Genellikle kendi kapsamında değerlendirilen yüzey araştırmaları komşu bölgelerden bağımsız ele alınmaktadır. Biz, başlatmış olduğumuz webinarlar serisi ile bölgeler arasındaki etkileşimi ve iletişimi uzmanları ve meraklılarıyla buluşturmayı ve bir tartışma ortamı yaratmayı arzuladık. Açılış oturumları ile de yüzey araştırmalarında yaşanan sorunları uzmanları ile masaya yatırıp tartışmayı amaçladık. VI Türkiye’nin değişik bölgelerinde yüzey araştırması yapan bilim insanlarımız, webinarlar serisi çağrımıza olumlu yanıt vererek, kendi çalışmaları ile ilgili bilgi ve deneyimlerini bizlerle paylaşmışlardır. Oturumlar özellikle bölgesel olarak planlanmış, değerlendirmeler önce lokal, daha sonra da bölgeler arasında yapılmıştır. Webinar bildiri özetleri kitabımızda, bildiriler, webinar serisi veya bölgesel olarak dizilmiştir. Sunumların online olması ve bizim böylesi kapsamlı bir organizasyonu ilk defa yapıyor olmamız, olası aksaklıkları minimalize etme konusunda, oturumları yönetecek moderatörlerin, alışılmışın aksine, organize ekibimiz arasından seçilmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu durum serinin sonraki bölümlerinde düzeltilmiş ve oturum yöneticileri bildiri sahipleri arasından seçilmiştir. Covid-19 salgınının bizleri evlerimize hapsettiği günlerde, sundukları birbirinden değerli ve önemli bildiriler ile bilgilerini bizlerle paylaşan meslektaşlarımıza sonsuz teşekkürlerimizi sunuyoruz. Webinarın her aşamasında aramızda yer alan ve bizlere destekte bulunan Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesinden Doç. Dr. Erkan Fidan’a, Uşak Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali Yılmaz’a, Bursa Uludağ Üniversitesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi Müdürü Dr. Öğr. Üyesi Serkan Gündüz’e, Arkeoloji Bölümü Araştırma Görevlileri Hazal Çıtakoğlu, Serap Ala Çelik ve Buğra Kuru’ya, arkeolojihaber’den Sayın Murat Başlar’a, Arkeolog Fikret Alkan ve teknik masada Sayın Fatih Talı’ya bir defa daha gönülden teşekkür etmek istiyorum Onlar olmadan böylesine geniş kapsamlı bir organizasyonu hayal bile edemezdik. Kültür ve Turizm Bakanlığı adına her üç açılış konuşmasını yaparak webinarlar serimize destekte bulunan Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yardımcımız Sayın M Yahya Coşkun’a şükranlarımızı sunmak isteriz. Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Webinar Bilim Kurulu Başkanı VII Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarı I Batı Anadolu 18-19-20 Aralık 2020 Çevrimiçi Program VIII Batı Anadolu Yüzey Araştırmaları Webinarı Program 18 Aralık Cuma 21.00 Açılış Konuşması 21.15 Açılış Oturumu – Yüzey Araştırmalarının Dünü, Bugünü, Geleceği Moderatör: Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Konuşmacılar: Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞAN Prof. Dr. Harun TAŞKIRAN Prof. Dr. Tuba ÖKSE Prof. Dr. Adnan DİLER 19 Aralık Cumartesi I.Oturum Moderatör: Erkan FİDAN 13.00 - 13.20 İstanbul İli Yüzey Araştırmaları (İstYA) Projesi 2013-2019 - Emre GÜLDOĞAN 13.20 - 13.40 İstanbul Trakya'sında Yürütülen Arkeolojik Yüzey Araştırmaları - Şengül AYDINGÜN 13.40 - 14.00 Gelibolu Yarımadası, Sestos Antik Kenti ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırması - Reyhan KÖRPE 14.00 - 14.20 Çanakkale Gelibolu Yarımadası Yüzey Araştırması - Zeynep KOÇEL ERDEM 14.20 - 14.40 Soru-Cevap II.Oturum Moderatör: Mustafa ŞAHİN 15.00 - 15.20 Muğla ve Çanakkale İlleri Yüzey Araştırması - İsmail ÖZER 15.20 - 15.40 Denizli İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması - Kadriye ÖZÇELİK 15.40 - 16.00 Amos Antik Kenti ve Çevresi 2019-2020 Yılları Yüzey Araştırmaları - Mehmet GÜRBÜZER 16.00 - 16.20 Euromos Antik Kenti ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Araştırması Abuzer KIZIL 16.20 - 16.40 Soru-Cevap III.Oturum Moderatör: Mehmet Ali YILMAZ 17.00 - 17.20 Afyonkarahisar İli ve İlçelerinde Neolitik Çağ’dan Tunç Çağı Sonuna Kadar Olan Dönemlere Ait Yerleşim Yerlerinin Arkeolojik, Tarihi ve Ekonomik Durumu - Özdemir KOÇAK – İsmail BAYTAK 17.20 - 17.40 Kelainai-Apameia Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırması Projesi: 2019-2020 Çalışmaları Mustafa BİLGİN 17.40 - 18.00 Isparta İli, Yalvaç, Gelendost ve Şarkikaraağaç İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması Mehmet ÖZHANLI 18.00 - 18.20 Konane ve Çevresi Yüzey Araştırmaları Ahmet MÖREL – Bilge HÜRMÜZLÜ 18.20 - 18.40 Urla-Çeşme Yarımadası Kültürel Çevre Araştırmaları Elif KOPARAL 18.40 - 19.00 Soru-Cevap IX IV.Oturum Moderatör: Hazal ÇITAKOĞLU 20.00 - 20.20 Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) 2019 Yılı Sonuçları Mehmet Ali YILMAZ 20.20 - 20.40 Uşak Yüzey Araştırmaları Klasik, Hellenistik ve Roma Dönemleri Münteha DİNÇ 20.40 - 21.00 Sebaste Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırması Emre TAŞTEMÜR 21.00 - 21.20 Soru-Cevap V.Oturum Moderatör: Serkan GÜNDÜZ 21.30 - 21.50 New Archaeological Survey in the Rural Landscapes of the Pergamon Micro- Region Felix PIRSON – Mete AKSAN – Güler ATEŞ – Bernhard LUDWIG – Murat TOZAN 21.50 - 22.10 Results from the 2019-2020 Intensive Survey at Çandarlı Philip BES – Anneke KEWELOH-KALETTA 22.10 - 22.30 Human–Environment Interactions in the Pergamon Micro-Region — New Results from Geoarchaeological Field Work in 2019 and 2020 Xun YANG – Fabian BECKER – Moritz NYKAMP – Mehmet DOĞAN – Daniel KNITTER – Brigitta SCHUTT 22.30 - 22.50 Soru-Cevap 20 Aralık Pazar VI.Oturum Moderatör: Fikret ALKAN 12.40 - 13.00 Kuşadası İlçesi ve Samsun (Mykale) Dağı Arkeolojik Yüzey Araştırması Çalışmaları Aydın ERÖN 13.00 - 13.20 Denizli İli Omurgalı Fosil Yatakları Tespiti Yüzey Araştırması Ahmet İhsan AYTEK 13.20 - 13.40 2019 Yılı Myrina ve Gryneion Antik Kentleri Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Murat ÇEKİLMEZ 13.40 - 14.00 Aiolis’in Çekirdeğinde Unutulan Bir Kent: Tisna Emre ERDAN 14.00 - 14.20 Adramytteion Kenti Egemenlik Alanı - Edremit Körfezi Güney Sahası, Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık İlçeleri Yüzey Araştırması Murat ÖZGEN 14.20 - 14.40 Soru-Cevap VII.Oturum Moderatör: Murat BAŞLAR 15.00 - 15.20 Karaburun Arkeolojik Yüzey Araştırması 2019-2020 Berkay DİNÇER – Çiler ÇİLİNGİROĞLU 15.20 - 15.40 Urla Yarımadası Güney Kesimi Prehistorik ve Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması Tayfun CAYMAZ 15.40 - 16.00 Larisa (Buruncuk) Yüzey Araştırmaları Ozan YILDIRIM – Ilgın KÜLEKÇİ – Turgut SANER 16.00 - 16.20 Karaburun Arkeolojik Yüzey Araştırması 2018-2019 Osmanlı Dönemi İzleri Cengiz GÜRBIYIK 16.20 - 16.40 Soru-Cevap X VIII.Oturum Moderatör: Serkan GÜNDÜZ 17.00 - 17.20 Şeref Höyük/Komama ve Çevresi 2019 - 2020 Yüzey Araştırması Ralf Heinrich BECKS 17.20 - 17.40 Likya/Pamfilya Ulaşım Sistemlerinin Epigrafik ve Tarihi Coğrafik Açılardan Araştırılması Fatih ONUR 17.40 - 18.00 Antalya İli, Elmalı İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması S. Gökhan TİRYAKİ 18.00 - 18.20 Son Dönem Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Territoryumu Murat TAŞKIRAN 18.20 - 18.40 Likya Bölgesi, Alacadağ Çevresindeki Bizans Yerleşimleri Yüzey Araştırması Bülent İŞLER 18.40 - 19.00 Soru-Cevap IX.Oturum Moderatör: Mehmet Ali YILMAZ 20.00 - 20.20 2019 Yılı Eskişehir İli Sevinç Mahallesi Sistematik Yüzey Araştırması Metin KARTAL 20.20 - 20.40 Eskişehir İli Seyitgazi ve Han İlçeleri Yüzey Araştırmaları Rahşan TAMSÜ POLAT 20.40 - 21.00 Sakarya (Sangarios) Yerleşim Tarihi ve Arkeolojisi Sevgi SARIKAYA 21.00 - 21.20 Soru-Cevap X.Oturum Moderatör: Murat BAŞLAR 21.30 - 21.50 Manyas Gölü Doğu Kesim Tarihöncesi Araştırmaları Eylem ÖZDOĞAN 21.50 - 22.10 EKAR 2019-2020 Erkan FİDAN 22.10 - 22.30 Bursa İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması Mustafa ŞAHİN 22.30 - 22.50 Soru-Cevap Kapanış oturumu XI Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarı II Orta Anadolu ve Karadeniz 05-06-07 Şubat 2021 Çevrimiçi Program XII Orta Anadolu-Karadeniz Yüzey Araştırmaları Webinarı Program 05 Şubat Cuma 21.00 Açılış Konuşmaları 21.15 Açılış Oturumu Moderatör: Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Konuşmacılar: Prof. Dr. Tunç SİPAHİ Prof. Dr. Rainer M CZICHON Prof. Dr. Nevzat ÇEVİK 06 Şubat Cumartesi I.Oturum Moderatör: Atakan AKÇAY 13.00 - 13.20 2008-2020 Yüzey Araştırmaları Işığında "Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Bayburt" Haldun ÖZKAN 13.20 - 13.40 2019 Yılı Artvin İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması Bağlamında Artvin'in Taşınmaz Kültür Varlıklarına Genel Bir Bakış Osman AYTEKİN 13.40 - 14.00 Trabzon İli Yüzey Araştırması Projesi 2019 Yılı Çalışmaları: Maçka ve Düzköy İlçeleri Hülya ÇALIŞKAN AKGÜL 14.00 - 14.20 Soru-Cevap II.Oturum Moderatör: Haldun ÖZKAN 15.00 - 15.20 Giresun İli ve İlçeleri ile Giresun Adası Arkeolojik Yüzey Araştırmaları 2019- 2020 Salih KAYMAKÇI 15.20 - 15.40 Ordu İli Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırmaları Atakan AKÇAY 15.40 - 16.00 Samsun Bölgesi Kıyı Kesiminde 2019 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması Atila TÜRKER 16.00 - 16.20 Samsun İli Vezirköprü İlçesi Neoklaudiopolis Antik Kenti ve Territoryumu 2019 Yılı Yüzey Araştırması Akın TEMÜR 16.20 - 16.40 Soru-Cevap III.Oturum Moderatör: Atila TÜRKER 17.00 - 17.20 2019 Yılı Sivas İli ve İlçelerinde Pliyosen ve Pleistosen Dönem Yüzey Araştırması Ayşen AÇIKKOL YILDIRIM 17.20 - 17.40 2019 Yılı Kuzey Tokat Tarih Öncesi Çağlar Arkeolojik Araştırması Sinan ÜNLÜSOY - Ulf D. SCHOOP - N. Pınar ÖZGÜNER GÜLHAN - Berkay DİNÇER 17.40 - 18.00 Komana Yüzey Araştırmaları: Orta Bizans Kırsal Yerleşimlerinin Tanımlanmasında Yüzey Dağılım Verisinin Katkısı Mustafa N. TATBUL - Burcu ERCİYAS 18.00 - 18.20 2019 Yılı Tokat İli Pazar ve Artova İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması Şengül Dilek FUL 18.20 - 18.40 Soru-Cevap XIII IV.Oturum Moderatör: Burcu ERCİYAS 20.00 - 20.20 Ankara İli Miyosen ve Pleistosen Dönem Yüzey Araştırması Bulguları Mehmet SAĞIR 20.20 - 20.40 Çorum Tarihöncesi Dönem Yüzey Araştırmaları-İlk Sezon Sonuçları Ozan ÖZBUDAK 20.40 - 21.00 Hitit İmparatorluğu'nun Batı Sınırının İzinde: Polatlı Peyzaj Arkeolojisi ve Yüzey Araştırması Projesi Müge DURUSU TANRIÖVER 21.00 - 21.20 Çorum İli ve İlçelerinde, Orta Karadeniz’de Anadolu Selçuklu Dönemi Yapıları 2017-2019-2020 Yılı Çalışmaları Mustafa Kemal ŞAHİN 21.20 - 21-40 Soru-Cevap 07 Şubat Pazar V.Oturum Moderatör: Asuman BALDIRAN 13.00 - 13.20 Bartın İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması (BİYA) Fatma BAĞDATLI ÇAM 13.20 - 13.40 Karabük İli ve İlçeleri, Roma ve Bizans Dönemi Yaşar Serkal YILDIRIM 13.40 - 14.00 Karabük İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması Lütfiye GÖKTAŞ KAYA 14.00 - 14.20 Soru-Cevap VI.Oturum Moderatör: Fatma BAĞDATLI ÇAM 15.00 - 15.20 2020 yılı Suğla Gölü Çevresi Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması Ramazan GÜNDÜZ 15.20 - 15.40 Konya'nın Güneydoğu İlçelerin Tunç ve Demir Çağları Yerleşim Analizi - KEYAR Yüzey Araştırma Projesi Çiğdem MANER 15.40 - 16.00 Konya İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması Asuman BALDIRAN 16.00 - 16.20 Konya İli Karatay ve Altınekin İlçeleri Bozdağ Milli Parkı Doğu ve Kuzey Kesimi Yüzey Araştırması İlker IŞIK 16.20 - 16.40 Soru-Cevap VII.Oturum Moderatör: Fikri KULAKOĞLU 17.00 - 17.20 Aksaray İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2015-2019) İrfan Deniz YAMAN 17.20 - 17.40 Eminler Höyük ve Karaman Ovası Yüzey Araştırmaları Yalçın KAMIŞ 17.40 - 18.00 Niğde İli Dağlık Alan Yüzey Araştırması: 2019-2020 Yılları Abdullah HACAR 18.00 -18.20 Karaman İli ve Mersin İli Mut İlçesi Antik Dönem Yerleşimleri ve Yerleşim Düzenlemesi Arkeolojik Yüzey Araştırmaları 2019-2020 Çalışmaları Ercan AŞKIN 18.20 - 18.40 Soru-Cevap XIV VIII.Oturum Moderatör: Mustafa ŞAHİN 20.00 - 20.20 Orta Anadolu Kayseri ve Kırıkkale Neojen Dönem Omurgalı Fosil Yatakları Yüzey Araştırması Yarenkür ALKAN 20.20 - 20.40 Kayseri İli ve İlçeleri Eski Ticaret Yolları ve Yerleşimlerinin Tespiti Fikri KULAKOĞLU - Ryoichi KONTANI 20.40 - 21.00 2019-2020 Yılı Nevşehir İli ve İlçeleri Demir-Roma Çağları Yüzey Araştırmalarının Orta Anadolu Arkeolojisine Katkıları Handan YILDIZHAN 21.00 - 21.20 Yozgat İli ve İlçeleri Arkeolojik Yüzey Araştırması Hacer SANCAKTAR 21.20 - 21-40 Soru-Cevap Kapanış oturumu XV Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarı III Doğu - Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdeniz 05-06-07 Mart 2021 Çevrimiçi Program XVI Doğu-Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdeniz Yüzey Araştırmaları Webinarı Program 05 Mart Cuma 21.00 Açılış Konuşması M Yahya COŞKUN - Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdür Yardımcısı 21.15 Açılış Oturumu - Kültür Varlıklarının Tahribatı ve Alınması Gereken Önlemler Moderatör: Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN Konuşmacılar: Prof. Dr. Necmi KARUL – Karahan Tepe Kazı Başkanı Prof. Dr. Gürcan POLAT – Antandros Antik Kenti Kazı Başkanı Prof. Dr. Kutalmış GÖRKAY – Zeugma Antik Kenti Kazı Başkanı Zeynep BOZ - Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı 06 Mart Cumartesi I.Oturum Moderatör: Adnan ÇEVİK 13.00 - 13.20 2019 Yılı Ağrı İli, Eleşkirt İlçesi Yüzey Araştırması Yavuz GÜNAŞDI 13.20 - 13.40 Ağrı Dağı Bölgesi'nde Arkeolojik Araştırmalar: Gözlemler Tespitler ve Öneriler Ayhan YARDIMCIEL 13.40 - 14.00 Ortaçağ'dan Günümüze Kars ve İlçelerindeki Türk Dönemi Yüzey Araştırması (2019-2020 Yılı Çalışmaları) Muhammet ARSLAN 14.00 - 14.20 Kars İli ve Çevresinde Yer Alan Ortaçağ Ermeni Kiliseleri (Ani Hariç) Yüzey Araştırması Güner SAĞIR 14.20 - 14.40 Soru-Cevap II.Oturum Moderatör: Yavuz GÜNAŞDI 15.00 - 15.20 VANYA-2019: Gürgürbaba Tepesi 028 Numaralı Paleolitik Buluntu Yeri Detaylı Yüzey Araştırması İsmail BAYKARA 15.20 - 15.40 Bingöl İli Karlıova, Solhan ve Genç İlçeleri Demir Çağı Yüzey Araştırması, 2019 Yılı Sonuçları Harun DANIŞMAZ 15.40 - 16.00 2019 Yılı Yüzey Araştırmasında Tespit Edilen Bingöl’deki Kaleler Nebi BUTASIM 16.00 - 16.20 Malazgirt Savaş Alanının Tespiti, Tarihi ve Arkeolojik Yüzey Araştırması Adnan ÇEVİK 16.20 - 16.40 Soru-Cevap XVII III.Oturum Moderatör: Aytaç COŞKUN 17.00 - 17.20 Malatya İli Neojen ve Pleistosen Dönem Yüzey Araştırması Serkan ŞAHİN 17.20 - 17.40 2019-2020 Yılı Malatya Yüzey Araştırmaları Sevgi DÖNMEZ 17.40 - 18.00 Tunceli Yüzey Araştırması 2019-2020 Sonuçları Yasemin YILMAZ 18.00 - 18.20 Elazığ Prehistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması (EPAS) 2020 – Uluova ve Çevresi Abdulkadir ÖZDEMİR 18.20 - 18.40 Dağlık Şırnak Yüzey Araştırması Nilgün COŞKUN 18.40 – 19.00 Soru-Cevap IV.Oturum Moderatör: Yasemin YILMAZ 20.00 - 20.20 Diyarbakır İli ve İlçeleri Ortaçağ ve Sonrasına Ait Mimari ve Sanat Eserlerinin İncelenmesi Yüzey Araştırması İrfan YILDIZ 20.20 - 20.40 Diyarbakır İli ve İlçeleri Klasik Dönem Yüzey Araştırması Aytaç COŞKUN 20.40 - 21.00 2019 Yılı Mardin ve Batman (Tur Abdin) Bölgesi Ortaçağ ve Sonrası Yüzey Araştırması Tahsin KORKUT 21.00 - 21.20 Soru-Cevap 07 Mart Pazar V.Oturum Moderatör: Abdulkadir ÖZDEMİR 13.00 - 13.20 Şanlıurfa Çevresinde Tuzak Alanları / Avlaklar Bahattin ÇELİK 13.20 - 13.40 Harran Ovası Yüzey Araştırması 2020 Mehmet ÖNAL - İrem MUTLU 13.40 - 14.00 Şuayip Şehri Araştırmaları: İlk Gözlemler Seçil ÇOKOĞULLU 14.00 - 14.20 Soru-Cevap VI.Oturum Moderatör: Çiler ALTINBİLEK ALGÜL 15.00 - 15.20 Adıyaman İli Prehistorik ve Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları (ADYAP) 2020 Yılı Çalışmaları Sabahattin EZER 15.20 - 15.40 Yesemek 2019 ve 2020 Yılı Yüzey Araştırmaları ve Yeni Bulgular Atilla ENGİN 15.40 - 16.00 Osmaniye Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Genel Değerlendirmesi ve Tespitleri Füsun TÜLEK 16.00 - 16.20 Aigeai Yüzey Araştırması 2019 Faris DEMİR 16.20 - 16.40 Soru-Cevap XVIII VII.Oturum Moderatör: Atilla ENGİN 17.00 - 17.20 Orta Toroslar Tarihöncesi Araştırmaları Çiler ALTINBİLEK ALGÜL - Orkun KAYCİ 17.20 - 17.40 Tarsus İlçesi Hinterlandı Arkeolojik Yüzey Araştırması Deniz KAPLAN 17.40 - 18.00 Geç Antik İsauria’da Yerleşim: Boğsak Arkeolojik Yüzey Araştırması (BOGA) Günder VARİNLİOĞLU 18.00 - 18.20 Dağlık Kilikia’da Kırsal Yerleşimler Araştırması Ümit AYDINOĞLU 18.20 - 18.40 Soru-Cevap VIII.Oturum Moderatör: Mehmet ÖNAL 20.00 - 20.20 Antiokheia'nın Kırsal Alan Yüzey Araştırmaları: Kuseyr Yaylası Yüzey Araştırması 2019 Hatice PAMİR 20.20 - 20.40 Amik Ovası Bölgesel Yüzey Araştırma Projesi Murat AKAR 20.40 - 21.00 Hatay İli Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması 2019 F. Mine TEMİZ 21.00 - 21.20 Soru-Cevap Kapanış oturumu 1 İçindekiler Bildiriler yazar soyadlarına göre dizilmiştir. İçindekiler AMİK OVASI BÖLGESEL YÜZEY ARAŞTIRMASI YENİ DÖNEM ÇALIŞMALARI MURAT AKAR - ULAŞ AVŞAR - MÜGE BULU .............................................................................. 8 ORDU İLİ MELET IRMAĞI HAVZASI YÜZEY ARAŞTIRMALARI (OMHAY) ATAKAN AKÇAY .............................................................................................................................. 10 TRABZON İLİ YÜZEY ARAŞTIRMASI PROJESİ 2019 YILI ÇALIŞMALARI: MAÇKA VE DÜZKÖY İLÇELERİ HÜLYA ÇALIŞKAN AKGÜL - SİNAN KILIÇ - SERKAN DEMİREL - ERKAN YILMAZ ..... 13 ORTAÇAĞ’DAN GÜNÜMÜZE KARS VE İLÇELERİNDEKİ TÜRK DÖNEMİ YÜZEY ARAŞTIRMASI (2019-2020 YILI ÇALIŞMALARI) MUHAMMET ARSLAN .................................................................................................................... 16 KARAMAN İLİ VE MERSİN İLİ MUT İLÇESİ ANTİK DÖNEM YERLEŞİMLERİ VE YERLEŞİM DÜZENLEMESİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI / 2019-2020 ÇALIŞMALARI ERCAN AŞKIN .................................................................................................................................. 19 İSTANBUL TRAKYA'SINDA YÜRÜTÜLEN ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARI ŞENGÜL AYDINGÜN ....................................................................................................................... 22 2019-2020 YILLARI DENİZLİ İLİ OMURGALI FOSİL YATAKLARI TESPİTİ YÜZEY ARAŞTIRMASI AHMET İHSAN AYTEK - SERDAR MAYDA - ALPER YENER YAVUZ - ERHAN TARHAN - AMÉLIE VIALET - MEHMET CİHAT ALÇİÇEK ......................................................................... 26 2019 YILI ARTVİN İLİ VE İLÇELERİ YÜZEY ARAŞTIRMASI BAĞLAMINDA ARTVİN’İN TAŞINMAZ KÜLTÜR VARLIKLARINA GENEL BİR BAKIŞ OSMAN AYTEKİN ............................................................................................................................ 28 KONYA İLİ VE İLÇELERİ 2019-2020 YÜZEY ARAŞTIRMALARI ASUMAN BALDIRAN ...................................................................................................................... 32 2 VANYA-2019 GÜRGÜRBABA TEPESİ 028 NUMARALI PALEOLİTİK BULUNTU YERİ DETAYLI YÜZEY ARAŞTIRMASI İSMAİL BAYKARA ........................................................................................................................... 36 KELAINAI-APAMEIA ANTİK KENTİ VE ÇEVRESİ YÜZEY ARAŞTIRMASI PROJESİ / 2019-2020 ÇALIŞMALARI MUSTAFA BİLGİN ........................................................................................................................... 38 2019 YILI YÜZEY ARAŞTIRMASINDA TESPİT EDİLEN BİNGÖL’DEKİ KALELER NEBİ BUTASIM ................................................................................................................................ 40 URLA YARIMADASI GÜNEY KESİMİ PREHİSTORİK VE PROTOHİSTORİK YÜZEY ARAŞTIRMASI TAYFUN CAYMAZ ........................................................................................................................... 43 DAĞLIK ŞIRNAK YÜZEY ARAŞTIRMASI NİLGÜN COŞKUN ............................................................................................................................. 45 2019 YILI MYRİNA VE GRYNEİON ANTİK KENTLERİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARI MURAT ÇEKİLMEZ ......................................................................................................................... 48 ŞUAYİP ŞEHRİ ARAŞTIRMALARI: İLK GÖZLEMLER SEÇİL ÇOKOĞULLU ......................................................................................................................... 50 BİNGÖL İLİ KARLIOVA, SOLHAN VE GENÇ İLÇELERİ DEMİR ÇAĞI YÜZEY ARAŞTIRMASI / 2019 YILI SONUÇLARI HARUN DANIŞMAZ ......................................................................................................................... 54 AİGEAİ YÜZEY ARAŞTIRMASI 2019 FARİS DEMİR ................................................................................................................................... 58 2014- 2017 YILLARI ARASINDAKİ UŞAK İLİ YÜZEY ARAŞTIRMALARI ESKİ YUNAN-ROMA (KLASİK, HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMİ) YERLEŞİMLERİ MÜNTEHA DİNÇ ............................................................................................................................. 62 KARABURUN ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI 2019-2020 BERKAY DİNÇER - ÇİLER ÇİLİNGİROĞLU .............................................................................. 64 2019-2020 YILLARI MALATYA İLİ YÜZEY ARAŞTIRMALARI SEVGİ DÖNMEZ .............................................................................................................................. 65 3 YESEMEK 2019 VE 2020 YILI YÜZEY ARAŞTIRMALARI VE YENİ BULGULAR ATİLLA ENGİN ................................................................................................................................. 68 AİOLİS’İN ÇEKİRDEĞİNDE UNUTULMUŞ BİR KENT: TİSNA EMRE ERDAN ................................................................................................................................... 72 KUŞADASI İLÇESİ VE SAMSUN (MYKALE) DAĞI 2020 YILI ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI ÇALIŞMALARI AYDIN ERÖN ..................................................................................................................................... 74 ADIYAMAN İLİ PREHİSTORİK VE PROTOHİSTORİK DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMALARI (ADYAP) SABAHADDİN EZER ....................................................................................................................... 79 EKAR 2019-2020 ERKAN FİDAN .................................................................................................................................. 83 2019 YILI TOKAT İLİ-PAZAR VE ARTOVA İLÇELERİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI Ş. DİLEK FUL - M. TEKİN - H. UYANIK ...................................................................................... 85 İSTANBUL İLİ YÜZEY ARAŞTIRMALARI (İSTYA) PROJESİ 2013-2019 EMRE GÜLDOĞAN........................................................................................................................... 88 KARABURUN ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI 2018-2020 OSMANLI DÖNEMİ İZLERİ CENGİZ GÜRBIYIK .......................................................................................................................... 91 AMOS ANTİK KENTİ VE ÇEVRESİ 2019-2020 YILLARI YÜZEY ARAŞTIRMALARI MEHMET GÜRBÜZER .................................................................................................................... 93 NİĞDE İLİ DAĞLIK ALAN YÜZEY ARAŞTIRMASI: 2019-2020 YILLARI ABDULLAH HACAR ........................................................................................................................ 95 KONYA İLİ KARATAY VE ALTINEKİN İLÇELERİ BOZDAĞ MİLLİ PARKI DOĞU VE KUZEY KESİMİ YÜZEY ARAŞTIRMASI İLKER IŞIK ........................................................................................................................................ 98 LİKYA BÖLGESİ ALACADAĞ ÇEVRESİNDEKİ BİZANS YERLEŞİMLERİ YÜZEY ARAŞTIRMASI 2014-2020 BÜLENT İŞLER - NESRİN AYDOĞAN İŞLER ........................................................................... 100 4 EMİNLER HÖYÜK VE KARAMAN OVASI YÜZEY ARAŞTIRMALARI (2016-2019) YALÇIN KAMIŞ ............................................................................................................................... 103 TARSUS HİNTERLANDI ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARI DENİZ KAPLAN .............................................................................................................................. 106 2016-2019 EUROMOS VE ÇEVRESİ YÜZEY ARAŞTIRMASI ABUZER KIZIL ................................................................................................................................ 108 AFYONKARAHİSAR İLİ VE İLÇELERİNDE NEOLİTİK ÇAĞDAN TUNÇ ÇAĞI SONUNA KADAR OLAN DÖNEMLERE AİT YERLEŞİM YERLERİNİN ARKEOLOJİK, TARİHİ VE EKONOMİK DURUMU ÖZDEMİR KOÇAK - İSMAİL BAYTAK ..................................................................................... 110 MARDİN VE BATMAN İLLERİ (TUR ABDİN) ORTA ÇAĞ VE SONRASI KÜLTÜR VARLIKLARI YÜZEY ARAŞTIRMALARI TAHSİN KORKUT .......................................................................................................................... 112 GELİBOLU YARIMADASI SESTOS ANTİK KENTİ VE ÇEVRESİ YÜZEY ARAŞTIRMASI REYHAN KÖRPE ............................................................................................................................ 115 KONYA’NIN GÜNEYDOĞU İLÇELERİNİN TUNÇ VE DEMİR ÇAĞLARI YERLEŞİM ANALİZİ KEYAR YÜZEY ARAŞTIRMA PROJESİ ÇİĞDEM MANER ............................................................................................................................ 120 KONANE VE ÇEVRESİ YÜZEY ARAŞTIRMALARI AHMET MÖREL - BİLGE HÜRMÜZLÜ ...................................................................................... 122 LİKYA/PAMFİLYA ULAŞIM SİSTEMLERİNİN EPİGRAFİK VE TARİHİ COĞRAFİK AÇILARDAN ARAŞTIRILMASI FATİH ONUR .................................................................................................................................. 126 ÇORUM TARİHÖNCESİ DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMALARI-İLK SEZON SONUÇLARI OZAN ÖZBUDAK............................................................................................................................ 128 DENİZLİ İLİ PALEOLİTİK ÇAĞ YÜZEY ARAŞTIRMASI KADRİYE ÖZÇELİK ....................................................................................................................... 131 ELAZIĞ PREHİSTORİK DÖNEM ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI (EPAS) 2020 ULUOVA VE ÇEVRESİ ABDULKADİR ÖZDEMİR ............................................................................................................ 134 5 MUĞLA VE ÇANAKKALE İLLERİ YÜZEY ARAŞTIRMASI İSMAİL ÖZER .................................................................................................................................. 137 ISPARTA İLİ YALVAÇ, GELENDOST VE ŞARKİKARAAĞAÇ İLÇELERİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI MEHMET ÖZHANLI ...................................................................................................................... 140 ANTAKYA, ALTINÖZÜ, YAYLADAĞI: KUSEYR YAYLASI YÜZEY ARAŞTIRMASI 2018- 2019 SON DÖNEM BULGULARI HATİCE PAMİR - C. KARATAŞ YÜKSEL - A. HENRY - B. KOCAMAN SAKİN .................. 142 ESKİŞEHİR İLİ SEYİTGAZİ VE HAN İLÇELERİ YÜZEY ARAŞTIRMALARI RAHŞAN TAMSÜ POLAT ............................................................................................................. 144 KARS İLİ VE ÇEVRESİNDE YER ALAN ORTAÇAĞ ERMENİ KİLİSELERİ (ANİ HARİÇ) YÜZEY ARAŞTIRMASI 2019 YILI ÇALIŞMALARI GÜNER SAĞIR ................................................................................................................................. 147 ANKARA İLİ MİYOSEN VE PLEİSTOSEN DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMASI BULGULARI MEHMET SAĞIR - İSMAİL ÖZER - İSMAİL BAYKARA - SEÇİL SAĞIR - SERKAN ŞAHİN- SİBEL ÖNAL - AYŞEGÜL ÖZDEMİR - ECE EREN - BERKAY YAŞAR - BERNA GÖKÇEN ÖZER - ECE DEMİRELLİ - ECE SİNANOĞLU ........................................................................... 151 YOZGAT İLİ VE İLÇELERİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI 2017 – 2019 ÇALIŞMALARI HACER SANCAKTAR - KUDRET SEZGİN - AYÇA DOKUZBOY .......................................... 155 SAKARYA (SANGARİOS) YERLEŞİM TARİHİ VE ARKEOLOJİSİ YÜZEY ARAŞTIRMALARI 2019 SEVGİ SARIKAYA .......................................................................................................................... 159 BURSA İLİ VE İLÇELERİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI 2006-2019 MUSTAFA ŞAHİN........................................................................................................................... 161 ÇORUM İLİ VE İLÇELERİNDE, “ORTA KARADENİZ’DE ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ YAPILARI” 2017, 2019, 2020 YÜZEY ARAŞTIRMASI MUSTAFA KEMAL ŞAHİN ........................................................................................................... 163 MALATYA İLİ NEOJEN VE PLEİSTOSEN DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMASI SERKAN ŞAHİN .............................................................................................................................. 166 6 HİTİT İMPARATORLUĞU’NUN BATI SINIRININ İZİNDE: POLATLI PEYZAJ ARKEOLOJİSİ VE YÜZEY ARAŞTIRMASI PROJESİ MÜGE DURUSU TANRIÖVER ..................................................................................................... 170 SON DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMALARI IŞIĞINDA SİLLYON VE TERRİTORYUMU MURAT TAŞKIRAN ....................................................................................................................... 172 SEBASTE ANTİK KENTİ VE ÇEVRESİ YÜZEY ARAŞTIRMASI EMRE TAŞTEMÜR ......................................................................................................................... 174 KOMANA YÜZEY ARAŞTIRMALARI: ORTA BİZANS KIRSAL YERLEŞİMLERİNİN TANIMLANMASINDA YÜZEY DAĞILIM VERİSİNİN KATKISI MUSTAFA N. TATBUL - BURCU ERCİYAS .............................................................................. 176 HATAY İLİ TÜRK VE İSLAM DÖNEMİ YÜZEY ARAŞTIRMASI (ASAYIK) 2019 F. MİNE TEMİZ - SERVET ÖZKAN - MÜGE ÇİFTYÜREK ..................................................... 178 SAMSUN İLİ VEZİRKÖPRÜ İLÇESİ NEOKLAUDİOPOLİS ANTİK KENTİ VE TERRİTORYUMU 2019 YILI YÜZEY ARAŞTIRMASI AKIN TEMÜR .................................................................................................................................. 182 ELMALI İLÇESİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARI 2019-2020 S. GÖKHAN TİRYAKİ .................................................................................................................... 184 OSMANİYE ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARI TESPİTLERİ: DOĞU OVALIK KİLİKYA KRONOLOJİSİNE KATKI VE MÖ 2. BİN YILDAN MS 14 YÜZYILA TOPRAKKALE FÜSUN TÜLEK ................................................................................................................................ 186 SAMSUN BÖLGESİ KIYI KESİMİ ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI 2019 ÇALIŞMALARI ATİLA TÜRKER………………………………………………………………………………………………..…189 GEÇ ANTİK İSAURİA’DA YERLEŞİM: BOĞSAK ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMASI (BOGA) GÜNDER VARİNLİOĞLU .............................................................................................................. 192 AKSARAY İLİ PALEOLİTİK ÇAĞ YÜZEY ARAŞTIRMASI (2015-2019) İRFAN DENİZ YAMAN - MUSTAFA YILDIZ - YAVUZ AYDIN - FERHAT MAKSUDOV - IRAZ ASLI YAMAN ........................................................................................................................ 196 7 LARİSA (BURUNCUK) YÜZEY ARAŞTIRMALARI OZAN YILDIRIM - ILGIN KÜLEKÇİ - TURGUT SANER ....................................................... 199 NEVŞEHİR VE İLÇELERİ DEMİR-ROMA ÇAĞLARI ARKEOLOJİK YÜZEY ARAŞTIRMALARININ ORTA ANADOLU ARKEOLOJİSİNE KATKILARI HANDAN YILDIZHAN ................................................................................................................... 200 UŞAK PROTOHİSTORİK DÖNEM YÜZEY ARAŞTIRMASI (UPDAP) 2019 YILI SONUÇLARI MEHMET ALİ YILMAZ ................................................................................................................. 204 TUNCELİ İLİ YÜZEY ARAŞTIRMASI 2019-2020 SONUÇLARI YASEMİN YILMAZ - MEHMET ALİ POLAT - MEHMET OZAN ÖZBUDAK - KENAN ÖNCEL - BERKAY DİNÇER - DİDEM TOY - ÖZGÜR ŞAHİN - SİDAR GÜNDÜZALP ...... 206 8 Amik Ovası Bölgesel Yüzey Araştırması Yeni Dönem Çalışmaları Doç. Dr. Murat AKAR, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi muratakar@mku.edu.tr Ulaş AVŞAR, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Müge BULU, Koç Üniversitesi Hatay İli, Amik Ovası’nda 1930’lu yıllardan bu yana yürütülen yüzey araştırmaları bölgenin kültürel ve tarihsel süreçlerini yerleşim dinamikleri üzerinden tanımlamakla kalmamış, aynı zamanda yeni kuramsal ve yöntemsel yaklaşımların şekil bulduğu bir çalışma sahasına dönüşmüştür. Robert Braidwood’un gerçekleştirdiği farklı höyüklerdeki sondaj nitelikli kazılar kapsamında elde edilen seramik tipolojisi üzerinden kurgulanan Amik Kronolojisi ve bu bağlamda iskân edildikleri tarihsel zaman aralıkları tanımlanabilen Amik Ovası höyükleri hem yöntemsel kazanımlar hem de bölgelerarası ağların kesişme noktası olması nedeniyle Anadolu, Yakındoğu ve Doğu Akdeniz bağlamlarında bir referans noktası olmuştur (Resim 1).K. Aslıhan Yener başkanlığında yürütülen ikinci dönem araştırmalar kapsamında ise Asi, Karasu ve Afrin nehirlerinin yatak hareketlerine bağlı değişim gösteren yerleşim dinamiklerini tanımlayan 400 arkeolojik alan tespit edilmiş, jeo-arkeolojik araştırmalar çerçevesinde yerleşim ve çevre ilişkisini sorgulayan öncül araştırmalar gerçekleştirilmiş ve Amik Ovası’nda örselenmemiş sediment karotları üzerinden bölgenin paleo-iklim koşullarının tanımlanması gerektiği ortaya konmuştur. Yeni dönem araştırmalar kapsamında (2017-2020) bu zengin arkeolojik dokunun dijital yaklaşımlar ışığında belgelenmesine başlanmış, özellikle Aççana Höyük’te 20 yıla uzanan kazı çalışmaları neticesinde elde edilen detaylı seramik tipolojisi üzerinden Yamhad Krallığı, Mitanni ve Hitit İmparatorluğu dönemlerindeki yönetimsel organizasyonların yerleşim dinamiklerine olan etkisi tanımlanmaya başlanmıştır. Amik Ovası peyzajını tamamlayan dağlık ve yüksek tepelik mevkiler üzerinde devam eden yeni dönem araştırmalar kapsamında, yerleşim ve çevresi arasındaki ilişkiyi sorgulayan ve özellikle de kült peyzajını tanımlamaya yönelik şekillenen araştırma sorusu ışığında, Hatay ilinin Kırıkhan ilçesine bağlı Kızılkaya mevkiinde yer alan kireçtaşı kayalık alanda araştırmalara ağırlık verilmiştir. Burada kült peyzajını tanımlayan arkeolojik kalıntılara ait en erken izlerin MÖ 4.binyıla uzandığı tespit edilmiş, kült ve ritüellerin yerleşim yerleriyle sınırlı kalmadan değerlendirilmesine olanak sağlayacak nitelikteki arkeolojik doku tanımlanmaya başlanmıştır. Kültün peyzaja olan yansımaları kuşkusuzdur ki doğa ve yaşam arasındaki bağımlı ilişkiyi gözler önüne sermektedir. Bu durum özellikle günümüzde etkileri gün geçtikçe artan iklim krizlerinin geçmiş topluluklar üzerindeki etkilerinin irdelenmesi gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu nedenle paleo-coğrafya ve paleo-iklim çalışmalarının temelini oluşturacak geniş kapsamlı bir örselenmemiş sedimankarotu projesinin ilk çalışma etapları Aççana ve Tayinat Höyükleri civarında tamamlanmış, elde edilen ilksel sonuçlara göre bu iki kentin geçmişte farklı zaman aralıklarında farklı bölgeleri iskân edilmiş bir “Mega Kenti” 9 tanımladıklarına ait bulgular elde edilmiştir. Aynı zamanda, özellikle 4.2K BP ve 3.2K BP gibi iklim olaylarının yarattığı etkilerin örselenmemiş sedimankarotları üzerinden tanımlanabileceği anlaşılmış vemulti-parametreli araştırma projelerinin gelişimine imkân tanınmıştır. Resim 1: Corona Uydu Görüntüsü Üzerine İşlenmiş Amik Ovası Bölgesel Yüzey Araştırması 2019-2020 Yılı Çalışma Alanları 10 Ordu İli Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırmaları (OMHAY) Doç. Dr. Atakan AKÇAY, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi atakan.akcay@hbv.edu.tr T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleriyle, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü adına yürütülmekte olan “Ordu İli Melet Irmağı Havzası Yüzey Araştırması (OMHAY)”, Melet Irmağı’nın Ordu ilİ sınırları içerisinde kalan havzasındaki arkeolojik verilerin araştırılmasını amaçlayan bir projedir. İlk kez 2018 yılında başlayan araştırmanın temel coğrafyasını oluşturan Ordu ili, kuzeyde Karadeniz, doğuda Giresun, güneyde Sivas ve Tokat ile batıda Samsun illeri tarafından çevrili olup, Orta ve Doğu Karadeniz sınırlarının kesişim coğrafyasını oluşturmaktadır. Bölgenin en önemli nehirlerinden birisi olan Melet Irmağı (Melanthios), toplam 161 km uzunluğunda olup, Doğu ve Orta Karadeniz’in en temel coğrafi ayırıcılarından birisidir. Irmak, Giresun Karagöl Dağları (3167 m) ile Sivas-Koyulhisar ilçesi arasında, Koyulhisar-Ortakent köyü sınırları içerisinden doğmaktadır. Kaynak noktasında Kurşunlu, Gümüşlü ve Aksu dereleri ile beslendikten sonra, doğu-batı yönünde akarak Mesudiye ilçe merkezinden geçen ırmak, bu noktadan sonra Esat Deresi’ni de alarak Karadeniz’e yönelir. Mesudiye sınırlarını çıktıktan sonra, Gölköy ve Ulubey ilçelerini batısında, Kabadüz ilçesini doğusunda bırakarak Topçam sınırına kadar dar bir vadi içerisinden akmaya devam eden ırmak, bugün Topçam Barajı’nın bulunduğu kesimden sonra, çok daha dar ve derin bir vadi oluşturarak akışına devam eder. Melet Irmağı, denize ulaşmadan yaklaşık 10 km önce, Esenyurt Köyü’nden itibaren, nispeten daha geniş bir vadi tabanına oturmaya başlar ve Ordu şehir merkezinin de içerisinde yer aldığı geniş bir alüvyon ovasının oluşumuna katkıda bulunur. OMHAY araştırmasının kronolojik önceliği protohistorik dönemler olmakla birlikte, tarihöncesi dönemler, Hellenistik-Roma dönemleri ile Ortaçağ’dan günümüze kadar devam eden tarihsel devamlılıklar ve bu dönemlere ait arkeolojik veriler de araştırma kapsamında incelenmektedir. Araştırma alanı, Mesudiye, Kabadüz, Gölköy, Ulubey ve Ordu-Merkez olmak üzere 5 bölgeye ayrılmıştır. Melet Irmağı’nın denize ulaştığı, modern Ordu ilinin de içerisinde yer aldığı sahil kesimi araştırmaların son kısmını oluşturacaktır. Araştırmanın başlangıç noktası ise, çalışma alanımızın güney kesimini de oluşturan Mesudiye ilçesidir. Anadolu’nun iç kesimlerine açılan Çoruh-Kelkit Vadisi’ne bakan konumu ile daha ayrıcalıklı bir yere sahip olan Mesudiye, Sivas-Koyulhisar ve Tokat-Reşadiye ile sınır olup özellikle ilçenin güney kesimleri, hayvancılık, tarım ve ormancılık faaliyetleri için son derece elverişlidir. Diğer taraftan Mesudiye ve Kabadüz ilçelerinin bulunduğu coğrafya, halen işletilmekte olan değerli maden kaynakları ile de dikkat çekmektedir. Bölgede bakır, kurşun, gümüş, çinko, demir, altın ve mangan yatakları dikkat çekerken, özellikle Mesudiye ile Kabadüz çevresindeki işletilmiş ve işletilmeye devam eden değerli cevher yatakları bölge arkeolojisinin temel dinamikleri açısından da son derece önemlidir. 11 OMHAY 2018-2020 yılı çalışmaları Mesudiye ilçesi sınırları içerisinde gerçekleştirilmiştir. 1990’lı yıllarda M Özsait ve ekibi tarafından araştırmalar yapılan ilçe, Sivas, Tokat ve Giresun ile sınır paylaşırken Melet Havzası’nın da yukarı bölümünü oluşturmaktadır. Mesudiye’nin büyük bir kısmı (özellikle güney kesimi) coğrafi ve iklimsel özellikleri ile Karadeniz’e özgü coğrafi ve iklimsel özelliklerden daha çok Orta Anadolu özellikleri taşımaktadır. Yüksek bir plato (ortalama 1150 m) görünümündeki ilçenin dağlık yapısı çok sayıda ırmak ile şekillenmiş olmakla birlikte, temel coğrafi referansı Melet Irmağı oluşturmaktadır. Irmak’ın kuzey ve güney kesimleri gerek iklimsel gerekse coğrafi özellikleri açısından büyük farklılıklar göstermektedir. Sivas’ın Koyulhisar ilçesinde A. Engin tarafından yapılan yüzey araştırmalarında, Kelkit Vadisi ile bu vadiye kuzey-güney yönünde bağlanan küçük akarsu yatakları tarafından oluşturulmuş dar vadiler üzerinde ortalama 2000 myi bulan yüksek yaylalarda çeşitli arkeolojik yerleşim alanları tespit edilmiştir. Koyulhisar’da özellikle Erken Tunç Çağı malzemeleri veren küçük boyutlu höyük yerleşimleri dikkat çekmektedir. Mesudiye ilçesinin güney ve doğusunda daha önce tespiti yapılmış ve OMHAY kapsamında tespit ettiğimiz höyüksel karakterli yerleşimler bu açıdan şaşırtıcı değildir. Mesudiye’nin güneybatısı ise Tokat ilinin Reşadiye ilçesi ile sınır paylaşmaktadır. Kuzey Anadolu Fay hattının kuzeyinde kalan Mesudiye’nin bu kesimi ortalama 1500-2000 m rakımlı bir platodur. Mesudiye’nin güney, doğu ve batı kesimleri, bu coğrafi geçiş bölgesi özelliğinden dolayı Karadeniz’in kıyı kesimlerinde görülmeyen höyük tipi yerleşimlere ev sahipliği yapmaktadır. Üç sezon boyunca Mesudiye’de yürütülen çalışmalarının en önemli sonuçlarından birisi Melet Irmağı’nın özellikle güney kesiminde, Tokat ve Sivas illerine yaklaşan sınırlar içerisinde tespit edilen höyüklerdir. Bu höyüklerden tarafımızca tespit edilenler çoğunlukla MÖ 4. Bin yılın sonu ile MÖ 3. Bin yılın ilk yarısına ait seramik buluntuları ile öne çıkmaktadır. MÖ 2. Bin yıl karakterli yerleşim veya malzemelere ise yalnızca Tepetarla ve Güleyanı isimli yerleşimlerde rastlanmıştır. Çavdarlı ve Çardak köyleri sınırları içerisindeki az sayıdaki yerleşimde ise Demir Çağı seramikleri tespit edilmiştir. Geç Kalkolitik ve Erken Tunç Çağı malzemesi veren birçok höyükte maden cürufları çok yoğun şekilde ele geçmektedir. Mesudiye’de tespit edilen höyüksel karakterli yerleşimlerin taban seviyelerinde, dış çeperleri çevreleyen kabaca örülmüş taş duvarlar, bölgedeki Geç Kalkolitik-Erken Tunç Çağı yerleşimleri için farklı bir mimari karakter yansıtmaktadır. Diğer taraftan söz konusu yerleşimlerin çoğunlukla tek dönemli olması, sürekli bir yerleşimden daha ziyade mevsimsel karakterli yerleşimler olabileceklerine işaret etmektedir. Ancak, höyüklerde 5-8 m arasında değişen kültür tabakası kalınlıkları, mevsimsel karakterli olmakla birlikte, yerleşimlerin kendi dönemleri içerisindeki uzun süreli kullanımını da yansıtmaktadır. Bölgenin 1100-1600 m arasında değişen rakımı, zengin orman ve maden kaynaklarına ev sahipliği yapması, Anadolu kültür tarihi açısından havzanın daha çok madenci ve hayvancı topluluklara ev sahipliği yapmış olabileceğine de işaret eder niteliktedir. Mesudiye havzası içerisinde özellikle bakır, altın, gümüş madenlerinin son derece yoğun olması, birçok höyükte maden üretim atıklarına rastlanması özellikle MÖ 3. Bin yılda Anadolu için son derece önemli bir maden havzası olabileceğine işaret etmektedir. 12 Melet Yüzey-Geç Kalkolitik-ETÇ Seramik Örnekleri-Evliyatepe Melet Yüzey-Kargatepe Höyüğü 13 Trabzon İli Yüzey Araştırması Projesi 2019 Yılı Çalışmaları: Maçka ve Düzköy İlçeleri Dr. Öğr. Üyesi, Hülya ÇALIŞKAN AKGÜL Karadeniz Teknik Üniversitesi hulyaakgul@ktu.edu.tr Sinan KILIÇ - Serkan DEMİREL - Erkan YILMAZ Karadeniz Havzası’nın Türkiye sınırları içindeki arkeolojik verileri az sayıdaki yüzey araştırması ve kazı çalışmalarına dayanır. Trakya Bölgesi de dâhil olmak üzere Türkiye’nin Karadeniz sahil şeridindeki araştırmaların oranı “Doğu Karadeniz”de dramatik bir şekilde azalır. Bu nedenle Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi aslında arkeolojik yönden “neyi bilmediğimizin dahi farkında olmadığımız” bir bölgedir. Oysa Karadeniz’in güney sahili, “Karadeniz Havzası” ve “Anadolu” olarak tanımlanan farklı sosyo-kültürel, ekonomik ve kronolojik oluşumların karşılaştığı, birbirini etkilediği ya da yok ettiği bir bölge olarak büyük bir öneme sahiptir. Daha önce bölgenin batısında, Ordu-Mesudiye’de ve doğusunda Artvin’in yukarı kesimlerinde yapılan araştırmalar bölgenin arkeolojik potansiyeli konusunda ipuçları vermektedir. Trabzon bölgesinde şimdiye kadar gerçekleşen araştırmalar sistemli, düzenli ve sürekli olmaktan uzaktır. Araştırmalarda, Yunan kolonileri ile Roma ve Ortaçağ dönemlerini konu edinen çalışmaların çoğunlukta olduğu görülür. Dolayısıyla öne çıkan araştırma konusu, bölgenin Klasik Çağ ve Ortaçağ’daki durumunun irdelenmesidir. Eldeki verilere bakılırsa Yeşilırmak deltasından doğuya doğru uzanan sahil kesimi Paleolitik’ten Yunan Kolonileri dönemine kadar geçen uzun süreç içinde hiçbir yerleşime sahne olmamış gibi görünür. Sonuçta Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nin tarih öncesi dönemleri üzerine bildiklerimiz, bölgede hiçbir veri olmadığına dairdir. Ancak yine de bugüne kadar prehistorik dönemlere ait herhangi bir somut arkeolojik verinin elde edilememiş olması, bölgenin gerçekten “yerleşim için tercih edilmemiş” olduğunun kesin kanıtı sayılmamalıdır. Bu bağlamda, 2018 yılında Trabzon İli Protohistorik Dönem (Kalkolitik ve Tunç Çağları) Yüzey Araştırmaları Projesi (TYAP) başlatılmıştır. Proje kapsamında 2018-2019 araştırma sezonlarında Trabzon Merkez, Maçka ve Düzköy ilçeleri incelenmiştir (Res. 1). 2020 yılı arazi çalışmalarına ise Covid-19 salgını nedeniyle ara verilmiştir. Araştırma sahası, yükseltisi 0 ile 2660 metre arasında değişen, güneyden-kuzeye doğru akış gösteren birçok akarsu tarafından derin yarılmış vadiler ve sahanın güneyinde yer alan 1500-2000 metre arasında uzanan platolar ile Zigana Dağlık alanından oluşmaktadır. Trabzon ve daha genel bir ifade ile Doğu Karadeniz bölgesindeki arkeolojik kazı ve yüzey araştırmalarının Anadolu’nun geri kalan bölgelerindeki emsal araştırmalara göre ek bazı zorlukları vardır. Bu ek zorlukların başında bölgenin coğrafi yapısı gelir. Doğu Karadeniz Dağları’nın bir özelliği olarak arazide yükseklik farkları çok kısa mesafelerde büyük ölçüde değişmektedir. Bu durum daha ilk adımda incelenmek istenen araziye ulaşımı güçleştirmekte ve çalışmaları yavaşlatmaktadır. Çalışma zamanının önemli bir kısmı yaya olarak ilgili araziye ulaşmaya ayrılmaktadır. En az coğrafya kadar önemli diğer zorluklar ise mailto:hulyaakgul@ktu.edu.tr 14 yüzey görünürlüğünü engelleyen sık bitki örtüsü, çoğu zaman gün içinde aniden değişen hava koşulları, özellikle sahil kesiminde gözlenen çarpık yapılaşma olarak sayılabilir. Trabzon Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması ile bölgedeki tarihöncesi döneme ait bilgi eksikliğinin giderilmesi amaçlanmaktadır. Trabzon bölgesine dair bilgilerimiz en eski MÖ 1. binyılın ikinci yarısına aittir. Bu dönem ve sonrasına tarihlenen bazı Yunanca ve Latince metinlerde bölgenin yerel toplulukları hakkında bilgiler bulmak mümkündür. Söz konusu bilgilerin arkeolojik açıdan kanıtlanamaması bilimsel güvenirliğe gölge düşürmektedir. Örneğin, kentin MÖ 756 yılında İyonyalı kolonistler tarafından kurulduğu ve bölgedeki kentsel yaşamın da onlarla birlikte başladığı şeklinde hem antik hem de çağdaş kaynaklarda geçen bilginin arkeolojik açıdan bir geçerliliği yoktur. Bölgenin prehistorik ve protohistorik dönemlerde boş olmayacağına dair güçlü bir beklenti vardır. Zira Kafkasya, Doğu Anadolu ve Orta Karadeniz’deki Neolitik ve Neolitik öncesi kültür alanları arasında kalan bu bölgenin insan faaliyetlerine ev sahipliği yapmış olduğu açıktır. Bu bağlamda Trabzon ili sınırları içerisindeki tarihöncesi kültürleri belirleyip tanımlamak, bu kültür ve/veya kültürlerin hangi bölgelerle etkileşim içinde olduğunu saptamak ve böylece bölge kronolojisini oluşturmak yüzey araştırmasının amaçları arasındadır. Projenin ilk iki yılında Trabzon bölgesinin arkeolojik geçmişinin öğrenilmesi için oldukça önemli bulgular elde edilmiştir. Helenistik ile Ortaçağ arasındaki geç dönemlere tarihlenebilecek veriler sahil kesimi (Trabzon/Ortahisar) ile Değirmendere Vadisi içinde kayda geçirilmiştir. Trabzon kent merkezinde, “kentin ciğerleri” olarak tanımlanan Tabakhane ve Zağnos Vadileri ile Pazarkapı buluntuları kentin son iki bin yıllık tarihine ışık tutmaktadır. Trabzon’un en büyük ilçesi olan Maçka’da ise MÖ 1. Binyıla atfedilen yeni buluntu alanları saptanmıştır. Kayda geçen buluntu ve kalıntıların Ksenefon’un MÖ 5. Yüzyıla ait Anabasis/Onbinlerin Dönüşü adlı eserinde söz ettiği Trabzon’un güneyindeki halklarla ilişkili olabilecekleri göz önünde bulundurulmaktadır. Bunun yanı sıra Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzeyinde ilk defa arkeolojik materyal çerçevesinde Erken Demir Çağı ele alınabilmektedir (Res. 2). Bölgenin jeolojik ve coğrafi yapısına bağlı olarak çok sayıda mağara ve kaya sığınağı türünde oluşumlar dikkati çekmektedir. 2018 yılından itibaren incelenen mağaralardan ilk defa 2019 yılı çalışmalarında Düzköy ilçesinde Neolitik Çağ öncesine ait insan faaliyetlerine dair çakmaktaşı ve obsidyen yontma taş buluntular tespit edilmiştir. İlk iki araştırma sezonunda elde edilen veriler bölgenin tarihsel süreçteki insan faaliyetlerinin tanımlanmasına katkıda bulunmaktadır. Bu sunumda 2019 yılı verilerinin yanı sıra projenin amaçları, yöntemi ve şimdiye kadar elde edilen sonuçlar kronolojik bir sıra düzen içinde değerlendirilecektir. 15 Resim 1: 2018-19 Yılları Araştırma Alanı Resim 2: Kalecik Kalesi 16 Ortaçağ’dan Günümüze Kars ve İlçelerindeki Türk Dönemi Yüzey Araştırması (2019-2020 Yılı Çalışmaları) Dr. Öğr. Üyesi Muhammet ARSLAN, Kafkas Üniversitesi muhammetarslan25@gmail.com Kuzey Doğu Anadolu’nun stratejik bir durağında yer alan Kars, Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında bir geçiş bölgesidir. Asya’dan Anadolu’ya, Kafkaslar’dan Anadolu’ya, Orta Doğu’dan Anadolu’ya ve nihayetinde Anadolu’dan Batı’ya gidişin en önemli durağı konumunda olup, oldukça çeşitli/zengin bir mimari kültüre sahiptir. Çeşitli inanç topluluklarının yaşadığı, aynı zamanda çeşitli milli oluşumlar ile hem genel hem de taşra özelliği gösteren tarihi mimarisi ile Anadolu topraklarında yaşayan ve halen daha da yaşatılmakta olan mimari geleneği/kimliği devam ettirmektedir. Bu zengin kimliği tespit etmek ve incelemem amacıyla, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izni ve Türk Tarih Kurumu ile Kafkas Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü’nün finans desteği ile başlamış olduğumuz “Ortaçağ’dan Günümüze Kars ve İlçelerindeki Türk Dönemi” adlı yüzey araştırmasının 2019 ve 2020 yılı çalışmalarında Kars il merkezi, il merkezine bağlı köyler ile Akyaka ilçesi ve bu ilçeye bağlı köylerde çalışılmıştır. Gerek il merkezi ve gerekse Akyaka ilçe merkezi ile köylerinde çok sayıda cami, mescit, türbe, hamam, köprü, konut, dükkân, vb. eserler tespit edilmiş ve ayrıntılı şekilde raporlanmıştır. Taşınmaz eserler yanı sıra halı, kilim ve seccade gibi el dokumaları ile çok sayıda mezar taşı da tespit edilen ve incelenen eserler arasındadır. Kars’ın 1579 yılındaki büyük imâr faaliyetleriyle mimari anlamda geliştiği ve zenginleştiği görülür. Bu zenginliğin başında hiç şüphesiz bu devre ait camiler gelir. İl merkezindeki Hacı Seyyid Camii (1564), Ulu Camii (1579), Evliya Camii (1579), Vaizoğlu Camii (1646), Küçük Abdi Ağa Camii (1661), Yusuf Paşa Camii (1663), Büyük Abdi Ağa Camii (1760), Ali Ağa Camii (1842) ve Laçin Bey Camii (17-18. yüzyıl); yıkım ve restorasyonlarla özgünlüklerini yitirse de devrin klasik plan ve mimari özelliklerini taşıyan eserlerdir. Şehirdeki bir diğer önemli yapı grubu olan hamamlar ise tek fonksiyonlu ve kare bir sıcaklık etrafına yerleştirilen halvet hücreli tipolojileri ile yine devrin klasik plan anlayışını devam ettirirler. Mazlum Ağa Hamamı (1742), Muradiye Hamamı (1774) ve Asri Hamam (1863); şehirdeki ayakta kalabilmiş hamam yapılarıdır. Bunların dışında Evliya Çelebi’nin de bahsetmiş olduğu Emir Yusuf Paşa Hamamı ile Eski Hamam ise kalıntı halindedir. Kars il merkezindeki iki köprü ise şehrin Osmanlı kent dokusuna önemli katkılar sunan eserler olarak karşımıza çıkar. 1719 tarihli Taş Köprü, yuvarlak kemer formlu üç gözü ile önemli bir örnektir. Lake Köprüsü olarak da bilinen diğer köprü ise kesme taş malzemeli ve yuvarlak kemer formlu üç gözlüdür. 17 Kars’ın tabyalar bakımından oldukça zengin bir mimari kültüre sahip olduğu söylenebilir. 19. yüzyıldaki Osmanlı-Rus savaşları esnasında şehri savunmak amacıyla yapılmış ön savunma mekânları olan bu tabyaların en önemlileri arasında günümüzde Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak faaliyet gösteren Kanlı Tabya oluşturmaktadır. 1803 yılında inşâ edilen yapı, “U” şeklinde bir plana sahiptir. 1848-1853 yılları arasında Abdülkerim Paşa ve askerleri tarafından yaptırılan Gemli Tabya ise yarım daire planlıdır. Diğer tabyalarda olduğu gibi, etrafında bir savunma hendeği bulunur. Kentteki diğer tabyalar ise şunlardır: Arap Tabya, Cenup Tabya, Çukur Tabya, Dere Tabya, Karadağ Tabya, Koltuk Tabya, Mihrap Tabya, Temur Paşa Tabyası ve Yıldız Tabya. Gerek Kars il merkezine bağlı köyler ve gerekse Akyaka ilçe merkezine bağlı köylerde inşâ edilen camilerin ise 20. yüzyıl içerisinde yapıldıkları ve ahşap destekli-ahşap tavanlı olarak kare ya da dikdörtgen bir plan şemasında oldukları tespit edilmiştir. Camilerin dış mimarileri moloz taş malzemedendir. Ancak pencere kenarları ile duvar köşeleri dayanırlık açısından düzgün kesme taşla inşâ edilmiştir. Birçoğu sonradan sıvanarak boyanmış ve böylelikle özgün taş dokusu gizlenmiştir. Beden duvarlarında bulunan pencere açıklıkları çoğu zaman kare ya da dikdörtgen çerçeveli olup düz lentoludur. İçten dışa doğru daralan mazgal tipindedirler. Bunun yanı sıra basık yuvarlak kemerli pencereler de görülmektedir. Kemerli pencerelerin kilit taşları dışa doğru taşırılmıştır. Yapıların giriş kapıları çoğu zaman sadedir. Dikdörtgen çerçeveli ve düz lentoludurlar. Küçük boyutlarda, köyün ihtiyacına yetecek kadar ölçülere sahip olan camiler iki ya da dört ahşap destekle taşınmaktadırlar. Desteklerin bir kısmı yuvarlak gövdeleri ile sütun görevi görürken, bir kısmı da kare ya da dikdörtgen kesitli olarak ayak tipinde ele alınmıştır. Bu taşıyıcılar ahşap yastıkları ve bunlarda ahşap kirişleri taşırlar. Harim mekânları yatay veya dikey olarak konumlandırılmıştır. Dikey olanların ahşap kirişleri kıbleye doğru, yatay olanlar ise doğu-batı doğrultusunda yönlendirilmiştir. Harimin üzerleri düz ahşap tavanlarla örtülüdür. Bazen iki taşıyıcı arasına denk gelen tavanın düz, yanlarının ise yana eğimli olduğu görülmektedir. Özellikle dört taşıyıcıya sahip camilerde ise ahşap kirişler dört ayağı da dolaşmakta ve böylelikle ortada kare ya da dikdörtgen bir alan oluşturularak vurgulanmaktadır. 2018 yılından itibaren şahsımın başkanlık ettiği yüzey araştırmasının arazi çalışmalarına katılarak büyük emekler veren Kafkas Üniversitesi’nden Sanat Tarihçisi Öğr. Gör. Bekir KARACABEY ile Sanat Tarihçisi Arş. Gör. Ahmet ŞEN’e özellikle teşekkür ederim Ayrıca çalışmalarımızın 2019 yılına Bakanlık temsilcisi olarak katılan Kars Müze Müdürü Arkeolog Yavuz ÇETİN ile 2020 yılı çalışmalarımıza temsilci olarak katılan Kars Müzesi uzmanlarından Arkeolog Bilal YETİM’e de şükranlarımı sunarım. 18 Fotoğraf 1: Kars Kalesi ve Çevresinin Genel Görünümü Fotoğraf 2: Kars Gemli Tabya Genel Görünümü 19 Karaman İli ve Mersin İli Mut İlçesi Antik Dönem Yerleşimleri ve Yerleşim Düzenlemesi Arkeolojik Yüzey Araştırması / 2019-2020 Çalışmaları Dr. Öğr. Üyesi Ercan AŞKIN, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi ercanaskin@gmail.com Yüzey araştırmasının 2019-2020 çalışmaları kapsamında Karaman merkez ilçe sınırları içerisindeki vadilerin yamaçlarında yer alan kaya yerleşimleri, vadilerin üzerindeki platolardaki yerleşimler, ovalık kesimlerdeki yerleşimler ile Karaman’ın dağlık olan güney kesimlerindeki yerleşimler üzerine yoğunlaşılmıştır. Ayrıca yayına hazırlık çalışmaları kapsamında daha önceki sezonlarda ziyaret edilmiş olan yerleşimlerde belgeleme çalışmalarına devam edilmiştir. Sulak vadilerin kenarlarında yer alan kaya yerleşimleri işlenmeye son derece uygun olan kayalık yamaçlarda katlar halinde düzenlenmiştir ve çeşitli mekânlardan meydana gelen büyük bir yapılanmalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Zemin katlarında bulunan anakayamekânlarının çoğunlukla hayvanlar için kullanıldığı gözlenmektedir. Mekân içerisinde hayvanların yem ve su ihtiyacı için düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. Bununla beraber hayvanların bağlanması için mekân duvarlarında deliklerin oluşturulduğu gözlenmektedir. Söz konusu kaya yerleşimleri bunların yanı sıra çok sayıda yaşam mekânı, kilise, şapel, sarnıç ve mezar gibi unsurlara da sahiptir. Bazı kiliselerin duvarlarında freskler az miktarda da olsa korunmuştur. Anakayaya açılmış olan kaya mezarlarının bazılarında ise kabartmalar göze çarpmaktadır. Ballık’taki bir kaya mezarının girişinin alt tarafında yatar vaziyette ve pençesinin altında bir yaban keçisi tutan aslan kabartması dikkat çekicidir. Başharman/Ballık, Gülkaya ve Akpınar/Gevre bu tür kaya yerleşimlerinin önemli bazı örnekleri olarak gösterilebilir (Figür 1). Figür 1: Başharman, Kaya Yerleşimi 20 Söz konusu vadilerin üst kesimlerindeki platolarda da bazı kırsal yerleşimlerin geliştiği gözlemlenmektedir. Bu yerleşimlerde çeşitli mekânlara ait duvar kalıntıları ve çok sayıda mimari blok görülebilmektedir. Taşkale köyü sınırları içerisindeki Miske çok büyük bir yerleşim olmasıyla dikkat çekmektedir. Yerleşimin yakınında taş bloklarla oluşturulmuş basit mezarlarla karşılaşılmaktadır. Yine Taşkale sınırları içerisindeki Purçu’da yapılara ait duvar izleri takip edilebilmektedir. Kalıntılar arasında rastlanan sütun gövde, kaide ve başlıkları ile çeşitli mimari bloklar bu yerleşimde bir kilise yapısının varlığına işaret etmektedir. Karaman’ın ovalık kesiminde de çok sayıda yerleşimin varlığı söz konusudur. Bu yerleşimlere ait mimari unsurların taşınarak köylerdeki çeşitli yapılarda kullanılmış olması nedeniyle yüzeyde çok fazla kalıntı ile karşılaşılamamaktadır. Bununla birlikte duvar kalıntıları belli oranlarda takip edilebilmektedir. Yerleşimlerin içerisinde karşılaşılan ağırlık taşları bölgede antik dönemdeki üzüm üretiminin, metalar ise tahıl üretiminin kanıtları olarak karşımıza çıkmaktadır. Karaağaç köyü sınırları içerisinde yer alan Cinasun ve Zeyne ören yerlerinde tespit edilen çok sayıdaki ağırlık taşı bu iki yerleşimin tarımsal üretiminde üzümün önemli bir yer tuttuğuna işaret etmektedir. Günümüz köylerinin mezarlıkları ovalık kesimdeki yerleşimlere ait çeşitli unsurların kullanılmış olması dolayısıyla özellikle dikkat çekmektedir. Çok sayıda meta ile lento ve söve gibi mimari blokların taşınarak mezarlarda kullanıldığı gözlemlenmektedir. Karaman merkez ilçeye bağlı Yuvatepe köyü sınırlarında kalan Tilki Tepesi sahip olduğu yapılanmalarla dikkati çekmektedir. Karadağ’ın (BoratinonOros) 5-6 kilometre güneyinde yüksekçe bir kayalıktan ibaret olan tepenin zirvesinde anakayanın işlenmesiyle oluşturulmuş çeşitli mekân kalıntılarıyla karşılaşılmaktadır. Tepenin doğuya bakan tarafında, zirveye yakın bir konumda girişi görülebilen ancak ulaşmak mümkün olmayan anakayaya açılmış bir mekân bulunmaktadır. Zirveye ulaşmak için ise tepenin etrafını dolanan ve yer yer takip edilebilen basamaklı yolların oluşturulduğu görülmektedir. Olasılıkla kültsel bir işlevi olan tepenin güneye bakan kesiminin taş ocağı olarak kullanıldığını gösterir nitelikte unsurlarla karşılaşılmaktadır. Karaman’ın güneydoğusunda, çevre yolunun hemen kenarında Harman Ören Yeri’nde rastlanan bir üzüm presi yapısal özellikleri ile dikkat çekmektedir. Kısmen anakayanın işlenmesiyle, kısmen de taş duvar örülmek suretiyle oluşturulmuş olan yapılanmanın ortasında bir toplama haznesi, onun iki yanında ise birer ezme düzlemi yer almaktadır. Ezme düzlemlerinin batı tarafındaki anakayanın işlenmesiyle oluşturulmuş duvarda birer baskı kolu yuvası görülmektedir (Figür 2). Biri presin içerisinde, diğeri hemen kenarında olmak üzere iki adet ağırlık taşı sağlam durumda günümüze ulaşmıştır. Söz konusu pres bölgede anakayaya açılmış basit preslerin yanı sıra atölye olarak değerlendirebileceğimiz yapılanmaların varlığını göstermesi açısından önem taşımaktadır. 21 Figür 2: Harman Ören Yeri, Üzüm Presi Karaman’ın güney kesimindeki dağlık alanlarda ise etrafına hâkim tepe ya da yamaçlarda yerleşimlerin geliştiği görülmektedir. Ermenek ilçesine bağlı Katranlı köyüne lokalize edilenDomitiopolissezon çalışmaları kapsamında incelenen yerleşimlere örnek olarak verilebilir. Modern köyün altında kalmış olması dolayısıyla yerleşime ait kalıntılar görülemese de çok sayıda kaya mezarı ve khamasorionu barındıran nekropolisi köyün kuzey kesimindeki kayalık alanlara dağılmış durumdadır. Köy içerisinde az sayıda aslan biçiminde işlenmiş mezar kapaklarına da rastlanmaktadır. Bunların yanı sıra anakayaya oyulmuş baskı kollu birkaç üzüm presi buradaki tarımsal üretimle bağlantılı unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sonuç olarak çalışma sahası içerisinde yer alan sulak ve verimli topraklara sahip vadilerin kayalık yamaçlarında çok sayıda kaya yerleşiminin geliştiği gözlemlenmektedir. Bununla beraber vadilerin yukarı kesimlerindeki platolar da barındırdığı tarım alanları dolayısıyla yerleşime sahne olmuştur. Ovalık kesimde ise mevcut mimari kalıntılardan nitelikli mimariye sahip yapıları da barındıran yerleşimlerin söz konusu olduğu mevcut mimari kalıntılardan açığa çıkmaktadır. Karaman’ın güneyindeki dağlık coğrafyada ise etrafına hâkim tepe veya yamaçlarda gelişmiş olan yerleşimlere rastlanmaktadır. Arkeolojik kalıntılar söz konusu yerleşimlerin tarım alanlarında antik dönemde yetiştirilen ürünler hakkında da bilgi sunmaktadır. Presler ve ağırlık taşları üzüm üretiminin, metalar ise tahıl üretiminin kanıtı niteliğindedir. 22 İstanbul Trakya'sında Yürütülen Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Doç. Dr. Şengül AYDINGÜN, Kocaeli Üniversitesi sengulaydingun@kocaeli.edu.tr Ortasından deniz geçen ve iki kıtayı birleştiren ender şehirlerden olan İstanbul'un stratejik konumu onu hep çekici kılar. Kentin doğusu Anadolu/Asya, batısı ise Trakya/Avrupa coğrafyasına dâhildir. İstanbul'un batısı aynı zamanda Avrupa'nın en doğu ucudur. İstanbul sadece doğu -batı yöndeki karayolu hareketinin değil, kuzey -güney aksında deniz yolunun da kesişme noktasındadır. Marmara denizinin Karadeniz'le buluştuğu İstanbul Boğazı aynı zamanda çok eski çağlardan beri kullanıldığı bilinen Kuzey Avrupa'nın Baltık denizi kıyılarından değişik akarsularla Avrupa'nın içlerine ilerleyerek Tuna nehri ile Karadeniz'e kavuşan suyollarının Ege denizine açıldığı önemli bir coğrafya üzerindedir. İki ayrı denizin sağladığı değişik klima sistemi ve rüzgârlar sayesinde oluşan ılıman iklimi bölgenin yaşam kalitesini artırmaktadır. Anadolu kıyılarından boğazın geçişi sonrasında ulaşılan Trakya, doğal engeller ile parçalanmadığından Asya ile Avrupa kıtası arasında en kolay geçişi sağlayan bölgedir. İstanbul Trakya'sının tarım ve çiftçiliğe uygun su kaynakları bol arazileri, su ve kara av hayvanlarının zengin çeşitliliği göz önüne alındığında yüz binlerce yıldan beri insanlığın yaşam için seçtiği bir bölge olmasına şaşırılmamalıdır. Ancak, İstanbul'un özellikle tarihöncesi çağları kapsayan dönemler hakkında bilgilerimiz çok azdır. Paleolitik ve Neolitik/Kalkolitik dönemler için kısıtlı bilgiler edinilmişken, Erken Tunç için çok az ve Orta Tunç Çağı için neredeyse hiç bilgi yoktur. İstanbul ve çevresinde 2000 yılından önce yapılan arkeolojik çalışmalarda M.Ö. 5500 ile M.Ö. 668/667 yılları arasındaki uzun bir zaman dilimini dolduracak yeterli veriler ele geçmemiştir. Özellikle M.Ö. 3. bin sonunda başlayan Batı Anadolu- Mezopotamya ilişkilerine İstanbul Trakya'sını da dahil edecek kanıtların yoksunluğu ve M.Ö. 2. bin de Anadolu ve çevresinde Asur, Hitit, Arzawa, Miken, Mısır gibi Akdeniz ve Ege’de büyük devletlerin ve imparatorlukların ortaya çıkıp, çıkar bölgelerini genişletmeye çalıştığı bir dönemde, ne İstanbul ne de yakın çevresinde herhangi bir yerleşim izinin bulunmamış olması şaşırtıcıdır. İstanbul Tarih Öncesi Projesi, kısa adıyla İTA projesi olarak tanınan araştırmalarımızın ana amacı İstanbul’un Tarih Öncesi kronolojisinde bulunan büyük boşlukların doldurulmasına katkı sunmaktır. Yüzey Araştırmalarının Sonuçları 1- En eski sonuçlar Küçükçekmece Göl Havzası’nın Avcılar kıyılarında Firuzköy mevkiinde ele geçmiştir. Marmara Denizi’nden ince bir kıyı kordonuyla ayrılan, suyu az tuzlu, göl havzasının, tarihin en erken dönemlerinden beri insanların yerleşme için aradıkları özelliklere sahip olduğu göz önüne alınarak, önce yüzey araştırmalarına, sonra da kazılarına başlanan Küçükçekmece Gölü Havzası’nda, çok erken dönemlerden itibaren yerleşimlerin olduğu, arkeolojik verilerle ortaya çıkmaya başlamıştır. Küçükçekmece Gölü Havzası’nda en eski insanlık izlerini barındıran Yarımburgaz mağarasının 2,5 km güneyinde yer alan ve hâlen tarımsal alan olarak kullanılan Firuzköy Yarımadası üzerinde, tarih öncesi döneme ait taş alet atölyesinin varlığından söz edebiliriz. Yüz binlerce yıl kullanıldığı anlaşılan atölyede çaytaşı aletler, satırlar, iki yüzeyli aletler, mikrolitler, sürtme taş aletler, tarımsal faaliyetlerin ilk mailto:sengulaydingun@kocaeli.edu.tr 23 aletleri olan çakmaktaşından “naviform” biçimli gelişkin kesiciler, uçlar, çekirdekler bulunmuştur. Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B olarak tanımlanan (MÖ 7500-6000) dönemin önemli buluntuları, üretim tekniği açısından “naviform” biçimli olarak adlandırılmakta, Ön Asya’da çanak çömlek üretimine başlanılmadan önce, bu tür aletler sayesinde tarımsal ekonominin geliştiği kabul edilmektedir. Buluntular, Ön Asya dışında Avrupa topraklarında ilk kez ele geçen naviform biçimli aletler olduğundan, Avrupa Neolitiği’nde, Çanak Çömlek Öncesi’nin bulunduğuna dair en erken kanıtlar olma özelliği taşımaktadır. 2- Çanak Çömlekli Neolitik ve Kalkolitik döneme (MÖ 6500-3500/3200) ait veriler, yine göl kenarında Firuzköy’de tesadüfen açılan su kuyularından çıkan el yapımı koyu renkli seramikler sayesinde anlaşılmıştır. İlk tarımsal faaliyetlerin ardından, insan hayatına, pişmiş topraktan çanak çömlek üretiminin de girdiğini gösteren bu seramik parçaları, Yarımburgaz kazılarından bilinen örneklere benzemektedirler. 3- Büyükçekmece Gölünün çekilen suları altından Çanak Çömleksiz Neolitik’ten tanınan bezemeli taş aletler ile Neolitik/ETÇ arasına tarihlenebilen bir seri cilalı el baltası ele geçmiştir. 4- İstanbul’un Erken Tunç Çağı’na (MÖ 3500/3200-2000) ait arkeolojik yerleşmelerinin çoğunun, yükselen deniz seviyeleri altında kaldığı sanılmaktadır. Silivri ilçesinin kıyı yerleşimi olan ve İstanbul’un batısında son kalan höyük olan Selimpaşa höyüğünde, Erken Tunç Çağı’nın varlığı bilinmektedir. Araştırma ekibinin 2008 ve 2009 yıllarında yaptığı çalışmalarda; höyükte Erken Tunç Çağı I ve II - III dönemlerine ait seramik parçaları, el baltası ve bikonik ağırşak parçası bulmuştur. Ayrıca höyük yüzeyinde yapılan jeofizik taramalarla höyüğün yukarı ve aşağı şehir olarak planlandığı anlaşılmaktadır. 5- İTA projesi kapsamında yapılan araştırmalardan elde edilen en dikkat çekici veriler Erken Demir Çağına (MÖ 1200/1180-850) aittir. MÖ 1200/1180’lerde başlayıp kısa sürede Doğu Akdeniz’deki uygarlıkların çöküşüyle ilgili olayların sebebi olarak kabul edilen deniz ve kara kavimlerinin göçlerinin en önemli belirtileri, bu halklara atfedilen özel tipteki seramikleridir. Coarse ware/Barbar seramikler ile Buckel/Yumrucuklu seramikler Balkan kökenli kara halklarını belirlerken, Geç Hellas III C seramikleri, deniz halklarına atfedilir. Deniz halklarından tamamen farklı ve daha çok kara ile ilişkili Kuzey Balkan kökenli Trak/Frig halkına atfedilen Barbar seramiklere, İstanbul’un Trakya kesimindeki Silivri, Büyükçekmece ve Çatalca, Avcılar, Küçükçekmece ilçelerindeki arazilerde ve yerleşimlerinde araştırmalar sırasında sıkça rastlanmıştır. Yüzey araştırmalarında tespit edilen Barbar seramiklerin yanında, Trak/Frig kavimlerinin ana yurtları olan Balkanlar’daki örneklerine benzeyen kayalara oyulmuş kült alanları, kült kuyuları, sıvı kanalları, tümülüsler, maden cürufları ve Çakıl köyünün güneyindeki dağlık alanda eski bir demir maden ocağına ait kalıntılardan oluşan arkeolojik veriler, Trak/Frig kavimlerinin İstanbul Boğazı üzerinden geçişini belirginleştirmiştir. 6-İstanbul’un Karadeniz kıyılarında Karaburun’da Erken Demirçağ’a tarihlenen seramikler Trakların Kıyıları da takip ederek Anadolu’ya doğru hareketini kanıtlamaktadır. 24 Ayrıca Karaburun koyu’nda antik kayıtlarda geçmesine rağmen yeri tam olarak tespit edilememiş Phila limanına ait olabilecek kalıntılar ile seramik parçalarına rastlanılmıştır. 7- Helenistik-Roma dönemine katkı sunacak yeni veriler olarak, Beylikdüzü ilçesinin kıyılarında Angurina antik limanına ait olabilecek kalıntılar ile Başakşehir ilçesi sınırlarında TEM otoyolu arkasında yer alan IV-V. yüzyıllara tarihleyebildiğimiz üç gözlü taş köprünün de araştırmanın İstanbul kent tarihine katkıları arasında sayılması gerekir. Her iki yapı, İstanbul I. Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’na tescil ettirilerek İstanbul kentine kazandırılmıştır. 8-Büyükçekmece Gölünün kuzeyindeki kale kalıntısının Episkopeia Kalesi olduğu ekibimizce tanımlanmış ve Gölün güneyinde 6. Yüzyıldan kalma Baraj setinin kalıntıları tespit edilerek Geç Antik Çağ yazarlarının söz ettiği Athyra’nın barajının varlığı kanıtlanmıştır. 25 Resim 1-2: Avcılar- Küçükçekmece Firüzköy Yarıma adası üzerinde ele geçen taş alet atölyesine ait fotoğraflar Resim 3: Büyükçekmece Gölünde Tespit Edilen MÖ. 6 Yüzyıl, Justinyanus Döneminde İnşa Edilmiş Baraj Seti Kalıntıları 26 2019-2020 Yılları Denizli İli Omurgalı Fosil Yatakları Tespiti Yüzey Araştırması Dr. Öğr. Üyesi Ahmet İhsan AYTEK, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, aytek@mehmetakif.edu.tr Serdar MAYDA, Ege Üniversitesi Alper Yener YAVUZ, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Erhan TARHAN, Hitit Üniversitesi Amélie VIALET, Muséumnationald’Histoirenaturelle, Paris Mehmet Cihat ALÇİÇEK, Pamukkale Üniversitesi Anadolu, coğrafi konumu itibariyle Pleyistosen dönemden beri insan göç hareketlerinde önemli bir mevki durumunda olmuştur. Ancak bu konuma rağmen insan fosil kaydı bakımından potansiyelinin çok altında bir fosil varlığı ile temsil edilmektedir. Bu az sayıdaki fosillerden en eski ve en önemlisi, Denizli ilinde 2002 yılında bulunmuş ve birçok farklı çalışma sonucunda Homo erectus olarak sınıflandırılmış buluntudur. Bölgenin tarih öncesi insan ve hayvan hareketlerini ortaya çıkarmak amacıyla 2017 yılında Denizli ve Aydın illerinde başlatılan yüzey araştırması, 2019 ve 2020 yıllarında sadece Denizli iline odaklanmıştır. 2019 yılı yüzey araştırması; Beyağaç, Tavas, Kale, Çameli, Acıpayam, Çal, Sarayköy, Honaz ve Merkezefendi ilçelerinde Miyosen ve Pleistosen dönem tortullarında sürdürülmüştür. 2018 yılı Tavas ilçesi çalışmalarında yeni bir lokalite olarak kayda geçen ve geç Miyosen (erken-orta Turoliyen) yaşlı Kayaca lokalitesi kayıt altına alınmıştır. 2018 yılında lokalitede akıntı şeklinde ortaya çıkan fosiller, 2019 yılında gerçekleştirilen çalışmada fosillerin bulunduğu tabaka da belirlenmiştir. Ayrıca 2018 yılında bulunan türlere ek olarak Sporadotragusparvidens ve Palaeoryxmajor türlerine ait fosiller tespit edilmiştir. Daha önce fosil varlığı bilinen ve 2018 yılında yeni türlerin keşfedildiği Çal-Asarlık lokalitesinde 2019 yılında yapılan araştırmada ise önceki çalışmalarda bilinmeyen geç Miyosen (erken-orta Turoliyen) yaşlı Skoufotraguslaticeps ve Samotheriummajor türleri bulunmuştur. 2019 yılına ait diğer bir önemli keşif ise Homo erectus fosilinin de bulunduğu Honaz ilçesindeki Plesitosen dönem fosilleridir. Bölgede yapılan çalışmada; traverten ocaklarından çıkarılmış Stephanorhinusetruscus, Equusaltidens, Dama ve Mammuthus türlerine ait fosiller tespit edilmiştir. Mammuthus fosilinin Avrupa’da tespit edilen en iyi korunmuş alt çene olması, buluntunun önemini arttırmaktadır. Bu fosiller, paleomanyetizma ve kozmojenik çalışmalarla 1-1.2 milyon yıl olarak tarihlenen Homo erectus lokalitesi ile eş yaşlıdır. 2020 yılı çalışmalarında ise Tavas, Kale, Çal, Buldan, Babadağ, Honaz, Pamukkale ve Merkezefendi ilçelerindeki Paleosen, Oligosen, Miyosen, Pliosen ve Pleyistosen dönem tortulları araştırılmıştır. Merkezefendi çalışmalarında yeni bir Pleistosen lokalitesi belirlenmiş ve iki farklı büyük memeliye ait fosil kalıntılar tespit edilmiştir. Buluntulardan biri tanımlama yapmaya uygun olmamakla beraber, diğer fosilin türü Mammuthusmeridionalis olarak belirlenmiştir. Her ne kadar bu tür Denizli Pleyistosen faunasında görülse de, Denizli’de traverten yatakları haricinde bulunmuş ilk in-situ fosil olması bakımından büyük önem taşımaktadır. 2020 yılı çalışmasında tekrar ziyaret edilen Kayaca lokalitesinde yapılan çalışmada önceki yıllarda tespit edilmeyen dört farklı türe ait fosillerin olduğu belirlenmiştir. Bunlardan birisi sırtlan, diğeri ise bir karıncayiyen türüne ait olduğu tespit edilmiştir. 27 Özellikle karıncayiyen fosilinin Anadolu’da çok az yerde bulunmuş olması, bu keşfin önemini arttırmaktadır. Orycteropus (Karıncayiyen) cinsi Anadolu’da çok sayıda orta-geç Miyosen lokalitelerinde bulunmuş olan Denizli bölgesinde fosil örnekleri daha önce bilinmemektedir. Günümüzde savan-step ortamlarında yaşayan bu cinsin ekolojik sinyalleri son derece önemlidir. Her iki açıdan Kayaca Orycteropuskaydı Anadolu paleontolojisine çok önemli veriler kazandıracağı anlaşılmaktadır. Kayaca’da öncel yüzey çalışmalarında yırtıcı memeli fosillerine rastlanmamıştır. Bu yılki çalışmamızda geç Miyosen döneminin (~7.5 milyon yıl öncesi) en yaygın sırtlan türü olan Adcrocutaeximia’ya ait bir süt dişi tespit edilmiş olup Kayaca faunası daha zenginleşmiştir. Kayaca’da zengin bir zürafa popülasyonun varlığı Palaeotragusve Samotheriumcinsilerine ait bulgularla güçlendirilmiştir. Bu yıllokalitede üçüncü bir zürafa türü olarak Helladotheriumduvernoyi’ye ait çok sayıda örneğe rastlanılmıştır. Güneydoğu Akdeniz biyoprovensi içerisinde yaygın olarak bu üç türün bulunduğu geç Miyosen lokalitelerinde bilinmektedir. Ancak Anadolu’da bu tip zengin bir fauna sayısı çok az olup, Kayaca faunası bu zengin zürafa koleksiyonu yönü ile Denizli yöresi için bir ilktir. Lokalitede bu sene karıncayiyen, sırtlan ve zürafa örneklerinin dışında daha önce kaydedilmemiş olan ve tüm geç Miyosen boyunca Anadolu’da çok yaygın olarak bilinen iri bir domuz taksonu olan Hippotamodon’a ait fosiller de belirlenmiştir. Orta-üst Turoliyen’in tipik bir formu olan bu kayıt aynı zamanda Kayaca’nın öncel çalışmalar sırasında oluşturduğumuz fauna yaşı hakkındaki yorumlarımız ile uyum içindedir. 2020 çalışmalarının bir diğerönemli keşfi Beyağaç ilçesinde ortaya çıkarılmıştır. Daha önceden fosil varlığı bilinen, 2019 yılı çalışmalarında da ziyaret edilen Sazak lokalitesi ziyaret edilmiş ve bir fil ile sırtlana ait dişler tespit edilmiştir. File ait diş üzerinde yapılan incelemeler, dişin ‘Mammut’ türüne ait olduğunu göstermektedir. Bu tür Yunanistan ve kuzeydoğu Karadeniz havzasında bulunan az sayıdaki geç Miyosen lokalitelerde bilinmekte olup, Anadolu’daki ilk kaydını Sazak lokalitesi oluşturmaktadır. Denizli ilinde 2017-2020 yılları arasında gerçekleştirdiğimiz 4 sezonluk yüzey araştırmasında Tavas, Çal ve Beyağaç ilçelerindeki Miyosen tortullarında; Choerolophodon, Deinotherium, Mammut sp., Hipparion sp. 1, Hipparion sp. 2, Samotheriummajor, Helladotheriumduvernoyi, Ceratotheriumneumayri, Palaeotragus, Gazella, Skoufotraguslaticeps, Sporadotragusparvidens, Palaeoryxmajor, Adcrocutaeximia, Ictitherium,Orycteropus ve Hippopotamodontürleri tespit edilmiştir. Honaz, Merkezefendi ve Çameli ilçelerindeki Pleyistosen tortullarında ise Equus sp., Vulpesalopecoides, Stephanorhinusetruscus, Equusaltidens, Dama ve Mammuthusmeridionalistürleri tespit edilmiştir. Bu fosillerin bazılarının Denizli’de, bir tanesinin de Anadolu’da ilk kayıt olması, bazı türlerin ise nadir görülen türler olması, ayrıca iki yeni fosil lokalitesinin keşfi, Denizli ilinde gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmalarının önemli sonuçları olarak ortaya konulmuştur. Çalışmalar sonucunda her ne kadar insan varlığına ait bir fosil tespit edilememiş olsa da, bölgede varlığı bilinen insan hareketleri ile ilişkili olabilecek memeli hareketlerini ortaya koyacak önemli keşifler ile hem Denizli ili hem de Batı Anadolu’ya ait önemli veriler ortaya çıkarılmıştır. 28 2019 Yılı Artvin İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması Bağlamında Artvin’in Taşınmaz Kültür Varlıklarına Genel Bir Bakış Dr. Öğr. Üyesi Osman AYTEKİN, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi osmanaytekin@yyu.edu.tr Artvin ili, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin en doğu ucunda yer alan serhat illerimizden biri olup, Gürcistan’a sınırı bulunan; Rize, Erzurum ve Ardahan illeriyle çevrelenmiş; Arhavi, Hopa ve Kemalpaşa ilçeleri Karadeniz kıyısında, Artvin Merkez, Borçka, Murgul, Ardanuç, Şavşat ve Yusufeli ilçeleri ise iç kesimde olmak üzere 9 ilçeye ve 320 köy yerleşmesine sahiptir. Anadolu- Kafkasya yol güzergâhında yer alan Artvin İli, Çoruh Irmağı ve yan kollarından oluşan derin vadileri ve ulaşılması zor topografik yapısı nedeniyle, büyük medeniyetlerin gelip yerleştiği merkez konumda olmadığından, farklı kültürlerin bir arada yaşadığı, yerel yönetimlerin öne çıktığı görülmektedir. Bir taraftan İran, diğer taraftan Roma olmak üzere iki güçlü devletin arasında kendisine yer bulmaya çalışan Artvin, başlangıçta Hıristiyanlığı seçerek Bizans’ın yanında yer almış, sonrasında Müslümanlığı kabul ederek Osmanlı idaresi altında (16. yy.) “Yurtluk-Ocaklık” şeklinde yarı özerk konumunu Tanzimat’a kadar korumuştur. 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı sonrasında Batum’un Ruslara terk edilmesi ile Yusufeli, Arhavi ve Hopa’nın bir kısmı dışındaki Artvin toprakları Rus işgaline uğramış, inançlarını koruyabilmek için 1878 sonrasında Osmanlı topraklarında muhacir konumundaki Artvinliler, 1915 yılında, Birinci Dünya Savaşı esnasında, yurtlarını terk etmişlerdir. 7 Mart 1921’de düşman işgalinden kurtarılarak, mevcut durumuna kavuşmuştur. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri doğrultusunda, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi adına, Pamukkale Üniversitesi, Sinop Üniversitesi ve Artvin Çoruh Üniversitesine mensup akademisyenlerden oluşan başkanlığımdaki ekipçe, Artvin İli ve İlçelerine yönelik “Yüzey Araştırması”na 1997 yılında başlanmış ve 2019 yılına kadar sürdürülerek tamamlama aşamasına getirilmiştir. Artvin İli ve İlçeleri Yüzey Araştırmaları; Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü- BAP/BAPSİS Başkanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, TÜBİTAK- SOBAG, Artvin Valiliği, Türk Tarih Kurumu Başkanlığı’nın yanı sıra yerel ve şahsi imkânlarla gerçekleştirilmiştir. Hâlihazırda, Artvin il genelinde 2020 yılı Bakanlık kayıtlarına göre; 318 adet tescilli taşınmaz kültür varlığı ve 9 adet tescilli sit alanı bulunmaktadır. Sözü edilen Yüzey Araştırmaları çerçevesinde, ilk kez tarafımızca Artvin ve ilçelerindeki Türk-İslam eserleri tespit edilerek incelenmiş ve tescillenmeleri sağlanmıştır. Ayrıca, Çoruh Irmağı üzerinde inşa edilen Borçka-Muratlı, Borçka-Borçka, Artvin Merkez- Deriner, Artvin Merkez/Yusufeli-Artvin ve Yusufeli-Yusufeli hidro-elektrik baraj sahalarındaki tüm taşınmaz kültür varlıkları ile etnografik niteliklerdeki taşınır kültür 29 varlıkları sular altında kalmadan belgelenmiştir. Deriner barajı su yayılım alanı içerisinde kalan Zeytinlik Camii ve Türbeleri ile Oruçlu Köyü- Eski Gümrük Binası ve Oruçlu Camii’nin, içinde bulunduğumuz “Bilimsel Heyet” tarafından kurtarılmaları önerilmiş ve DSİ 26. Bölge Müdürlüğü’nün maddi destekleriyle bu yapılar yeni yerleşim yerlerine birebir taşınarak veya tıpkıları yeniden inşa edilerek geleceğe aktarılması sağlanmıştır. Yine, Artvin Baraj sahası içerisinde bulunan Yusufeli İlçesine bağlı İnanlı Köyü Camisinin de yeni yerleşim yerine taşınması gerçekleştirilmiştir. Artvin Merkez İlçesi sınırları içerisinde yer alan ve günümüzde Deriner baraj gölünün altında kalan “Berta Köprüsü”nün, Bilim Heyetimizce Ardanuç ilçe merkezine taşınması önerilmiş olmasına rağmen, Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından bu teklifimiz uygun bulunmayarak, güçlendirilerek sular altında kalmasına karar verilmiştir. Artvin kent merkezinde bulunan ve Osmanlı dönemi sivil mimarlık örnekleri başında gelen Fuat Ersöz Evi, önerilerimiz doğrultusunda Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından kamulaştırılarak restore edilmiş olup günümüzde “Artvin Kültür Evi” olarak hizmet vermektedir. Bunun gibi özellikle Artvin kent merkezinde çok sayıda tescilli konut yer almaktadır ve ekseriyeti kendi kaderlerine terk edilmiş durumdadırlar. Hiç zaman geçirmeden bu sivil mimarlık örneklerinin kurtarılmaları gerekmektedir. Bu araştırmalarla; Artvin’in Ortaçağ sonrası dönemi somut verilerle aydınlatılmıştır. Ortaçağ öncesi dönemlerin anlaşılabilmesi için, Yüzey Araştırmalarının yetersiz olduğu, bizim dışımızdaki bilim adamlarının yürüttüğü araştırmalarla da doğrulanmıştır. Bu amaçla, yörede arkeolojik bilimsel kazıların yapılması gerekmektedir. Tarafımızca, 2007-2018 yılları arasında gerçekleştirilen Bakanlar Kurulu kararlı kazı niteliğindeki “Şavşat (Satlel) Kalesi Kazı ve Restorasyon Çalışması” neticesinde, yörede çokça karşımıza çıkan “kale” yapılarının anlaşılmasında önemli verilere ulaşılmıştır. Bu arada, tarihleme çalışmaları devam etmekte olan Arhavi Petroglifleri ile Yusufeli- Savangin Mağarası yazıtı başta olmak üzere; Ortaçağ dönemine ait manastırlar, kiliseler, şapeller, köprüler ve kaleler; Osmanlı döneminden kalma camiler, medreseler, hamamlar, şadırvan ve çeşmeler, türbeler, mezarlıklar, mezar taşları, köprüler, konaklar, evler gibi Türk- İslam eserlerinin yanı sıra tarihi yollar ve kayık taşımacılığı ile Rus işgal dönemine ait çeşitli taşınmazlar, Artvin’in kültür ve turizm potansiyelinin zenginliğini ortaya koymaktadır. Ek olarak, Osmanlı ve Rus idaresinde azınlık olarak yaşayan Ermenilere ait az da olsa kilise kalıntıları ile konutların da göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Ne yazık ki, taşınabilir eserleri koruyabilecek Kültür ve Turizm bakanlığına ait ilde hala bir müzenin açılamayışı, günümüzde sular altında kalan köylerdeki etnografik eserlerin yok olup gitmesine sebep olmuştur. Yerel girişimciler, ilçe kaymakamlıkları ve belediyelerinin öncülüğünde işlev gören Hopa Kültür Evi ve Müzesi (2017), Ardanuç Kültür Evi (2020), Yusufeli Belediyesi Yaban Hayat Müzesi, Arhavi-Dikyamaç Köyü ve Çevresi Yaşam Tarzı Müzesi (2012) ve Şavşat-Tepeköy Geleneksel Kültür Müzesi (2014) gibi müzelerin koleksiyonlarına bakıldığında, Artvin’in ne denli etnografik zenginliğe sahip olduğu kolayca anlaşılmaktadır. Şavşat Kalesi kazı buluntuları başta olmak üzere, tesadüfen, mahkeme kararları veya satın alma yolu ile Artvin menşeli çok sayıdaki taşınmaz kültür varlığı Rize, Trabzon ve Erzurum müzelerinin envanterlerinde korunmaya devam etmektedirler. 1932 yılında Şavşat İlçesi, Meydancık Köyü’ne bağlı Akbıyık (Bzata) 30 Mahallesinde tesadüfen bulunan ve Ankara Etnografya Müzesine teslim edildiği söylenen bronz balta örnekleri de, tarihsel önemi açısından anılmaya değer niteliktedir. Sonuç olarak; akademik hayatımda hemen hemen her yaz gerçekleştirilen Artvin’deki Yüzey Araştırması neticesinde elde edilen bilimsel veriler yurt içi ve yurt dışı sempozyumlarda, ulusal ve uluslararası yayın organlarında makaleler şeklinde yayımlanarak bilim dünyası ile paylaşılmıştır. En son olarak, Artvin ilçe merkezinden başlayarak sırasıyla her bir ilçe için prestijli kitaplar yayınlamak üzere çalışmalara devam ettiğimizi belirtmek isterim. 31 Arhavi-Demirkapı Yaylası, Kaya Resimlerinden Detay, O.Aytekin Artvin İli ve İlçeleri Yüzey Araştırması, 2017 Yılı Araştırma Ekibi, Murgul-Deliklikaya. 32 Konya İli ve İlçeleri 2019-2020 Yüzey Araştırmaları Prof. Dr. Asuman BALDIRAN, Konya Selçuk Üniversitesi abaldiran@selcuk.edu.tr 2019 ve 2020 yıllarında yüzey araştırması çalışmaları kapsamında Beyşehir Merkez ve Beyşehir’e bağlı bağlı Üzümlü, Huğlu, Hüseyinler, Üstünler, Yunuslar, Eylikler, Kayabaşı, Adaköy, Akçabelen ve Gölkaşı mahalleleri, Bozkır’a bağlı Tufanderesi Yaylası, Ulupınar mahalleleri, Seydişehir’e bağlı Kavak Mahallesi ve Akören İlçesi ve bağlı Belkuyu, Alan ve Dutlu Mahalleleri ile Selçuklu İlçesine bağlı Sızma Mahallesi araştırılmıştır. Seydişehir/ Kavak Mahallesi: Seydişehir ilçe merkezinin 12 km kuzeybatısında yer alan Kavak Mahallesinde, 2 kabartmalı blok, 1 ostotek gövdesi, 1 altar, 1 sütunce, 1 sütun tamburu tespit edilmiş ve önceki yıllardan tespit edilen eserlerin gelişen teknolojik imkânlarla belgeleme işlemleri gerçekleştirilmiştir. Beyşehir/Üzümlü Mahallesi: Beyşehir ilçe merkezinin 27 km güneybatısında yer alan mahallede, 1 ostotek kapağı tespit edilmiştir. Beyşehir/ Huğlu Mahallesi: Beyşehir ilçe merkezinin 24 km güneybatısında yer alan mahallede, 2 ostotek kapağı, 1 plinthe kaide fotoğraf ve belgeleme işlemleri gerçekleştirilerek envantere eklenmiştir. Beyşehir/ Hüseyinler Mahallesi: Beyşehir ilçe merkezinin 30 km doğusunda yer alan mahallede, 1 adet ezme teknesi ve 1 lahit kapağı belgeleme ve ölçüm işlemlerinin ardından envanterlenmiştir. Beyşehir/Üstünler Mahallesi: Beyşehir ilçe merkezinin 32 km güneybatısında yer alan mahallede, 2 sütun başlığı ve 2 altar tespit edilmiş, ölçüm ve belgeleme işlemleri gerçekleştirilerek envantere alınmıştır. Mahalle meydanında bulunan 2 adet altardan solda olan altarın bir yüzünde bir kartal motifinin üzerinde cornucopia (bereket boynuzu) görülmektedir. Kompozisyonun etrafında üzüm salkımı ve asma dalları ile doldurma motifi oluşturulduğu görülmektedir. Asma dallarının arasında bir çekiç betimlemesi bulunmaktadır. Diğer yüzde bir çelenk motifinin içerisinde triskeles mevcuttur. Diğer yüzde çapraz yerleştirilmiş bir kılıç kabartmasının üzerinde kalkan kabartması görülmektedir. Arka yüzde ise bir platform üzerinde çift sürme sahnesi betimlenmiştir. Ön yüzün t