T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI 

DİNLER TARİHİ BİLİM DALI 

 

 

 

YAHUDİ-HIRİSTİYAN MÜNAZARALARINDA 

İSA ve MESİH TARTIŞMALARI 

-PARİS, BARSELONA, TORTOSA ÖRNEKLERİ- 

 

DOKTORA TEZİ 

 

 

 

Fatma Seda ŞENGÜL 

 

 

 

 

 

 

BURSA – 2022



 

T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI 

DİNLER TARİHİ BİLİM DALI 

 

 

 

YAHUDİ-HIRİSTİYAN MÜNAZARALARINDA  

İSA ve MESİH TARTIŞMALARI 

-PARİS, BARSELONA, TORTOSA ÖRNEKLERİ- 

 

 

DOKTORA TEZİ 

 

 

 

Fatma Seda ŞENGÜL 

 

 

Danışman: 

Prof. Dr. Muhammet TARAKÇI 

 

 

BURSA - 2022



TEZ ONAY SAYFASI 

 

T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL 

BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE 

 

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Dinler Tarihi Bilim Dalı’nda 711421001 

numaralı Fatma Seda ŞENGÜL’ün hazırladığı “Yahudi-Hıristiyan 

Münazaralarında İsa ve Mesih Tartışmaları -Paris, Barselona, Tortosa Örnekleri-

” konulu Doktora Çalışması ile ilgili tez savunma sınavı, 03/03/2022 günü 11:00-14:00 

saatleri arasında yapılmış, sorulan sorulara alınan cevaplar sonunda adayın 

tezinin/çalışmasının …………………………..….. (başarılı / başarısız) olduğuna 

……………………………… (oybirliği / oy çokluğu) ile karar verilmiştir. 

 

 

  

 

 

 

 

          

 

 

 

 

 

 

 

 

03/03/2022 

Üye 

 

Dr. Öğr. Üyesi Süleyman SAYAR 

Bursa Uludağ Üniversitesi 

 

Üye 

(Tez Danışmanı ve Sınav Komisyonu Başkanı)            

Prof. Dr. Muhammet TARAKÇI 

Bursa Uludağ Üniversitesi 

 

 

 

Üye 

 

Doç. Dr. Ulvi Murat KILAVUZ 

Bursa Uludağ Üniversitesi 

 

Üye 

 

Doç. Dr. Mahmut SALİHOĞLU 

İstanbul Üniversitesi 

Üye 

 

Doç. Dr. Yasin MERAL 

Ankara Üniversitesi 



 

 

YEMİN METNİ 

 

Doktora tezi olarak sunduğum “Yahudi-Hıristiyan Münazaralarında İsa ve Mesih 

Tartışmaları -Paris, Barselona, Tortosa Örnekleri-” başlıklı çalışmanın bilimsel 

araştırma, yazma ve etik kurallarına uygun olarak tarafımdan yazıldığına ve tezde 

yapılan bütün alıntıların kaynaklarının usulüne uygun olarak gösterildiğine, tezimde 

intihal ürünü cümle veya paragraflar bulunmadığına şerefim üzerine yemin ederim.    

  

      

03.03.2022  

 

 

  

  

Adı Soyadı  : Fatma Seda ŞENGÜL 

Öğrenci No  : 711421001 

Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri 

Programı  : Dinler Tarihi 

Statüsü  : Yüksek Lisans              Doktora    

  

 

 

 

 

 

 

  

 



iii 

 

 

DOKTORA İNTİHAL YAZILIM RAPORU 

 BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI BAŞKANLIĞI’NA 
 

03/03/2022 

 

 

Tez Başlığı / Konusu: Yahudi-Hıristiyan Münazaralarında İsa ve Mesih Tartışmaları -Paris, 

Barselona, Tortosa Örnekleri- 

Yukarıda başlığı gösterilen tez çalışmamın a) Kapak sayfası, b) Giriş, c) Ana bölümler ve d) Sonuç 

kısımlarından oluşan toplam 137 sayfalık kısmına ilişkin, 02/02/2022 tarihinde şahsım tarafından Turnitin 

adlı intihal tespit programından (Turnitin) aşağıda belirtilen filtrelemeler uygulanarak alınmış olan 

özgünlük raporuna göre, tezimin benzerlik oranı %0‘dır.  

 

Uygulanan filtrelemeler: 

1- Kaynakça hariç 

2- Alıntılar hariç 

3- 5 kelimeden daha az örtüşme içeren metin kısımları hariç 

 

Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Çalışması Özgünlük Raporu Alınması ve 

Kullanılması Uygulama Esasları’nı inceledim ve bu Uygulama Esasları’nda belirtilen azami benzerlik 

oranlarına göre tez çalışmamın herhangi bir intihal içermediğini; aksinin tespit edileceği muhtemel 

durumda doğabilecek her türlü hukuki sorumluluğu kabul ettiğimi ve yukarıda vermiş olduğum bilgilerin 

doğru olduğunu beyan ederim. 

 

Gereğini saygılarımla arz ederim. 

 

Tarih ve İmza 

 

Adı Soyadı: 

 

Fatma Seda ŞENGÜL 

Öğrenci No: 711421001 

Anabilim Dalı: FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ 

Programı: Dinler Tarihi 

Statüsü:  Y. Lisans         Doktora  

  

Danışman 

Prof. Dr. Muhammet TARAKÇI 

03.03.2022 

  



iv 

 

ÖZET 

 

Yazar Adı ve Soyadı  : Fatma Seda ŞENGÜL 

Üniversite   : Bursa Uludağ Üniversitesi  

Enstitü    : Sosyal Bilimler Enstitüsü  

Anabilim Dalı   : Felsefe ve Din Bilimleri 

Bilim Dalı   : Dinler Tarihi  

Tezin Niteliği   : Doktora Tezi  

Sayfa Sayısı     :  x+182 

Mezuniyet Tarihi  : 03/03/2022 

Tez Danışmanı  : Prof. Dr. Muhammet TARAKÇI 

 Yahudi-Hıristiyan Münazaralarında İsa ve Mesih Tartışmaları -Paris, Barselona, 

Tortosa Örnekleri- 

Bu çalışmada Orta Çağ’da Yahudiler ve Hıristiyanlar arasında düzenlenen üç dinî 

münazaranın Yahudi yazarlar tarafından tutulan kayıtları dikkate alınmıştır. 

Münazaralardan ilki 1240 yılında Paris’te, ikincisi 1263’te Barselona’da, üçüncüsü 

ise 1413-1414 yılları arasında Tortosa’da gerçekleştirilmiştir. Söz konusu 

münazaralar ve kayıtları, Fransa ve İspanya’da yaşayan Yahudiler ve 

Hıristiyanların sosyal, dinî ve siyasal hayatı bakımından ciddi ipuçları 

barındırmaktadır. Münazaralardaki Hıristiyan temsilcilerin üçü de Yahudilikten 

Hıristiyanlığa geçmiş kimselerdir. Yahudi katılımcılar ise dönemin önde gelen 

Yahudi cemaat liderleri arasından seçilmiştir. Münazaraların üçü de Hıristiyan 

kesimin talebi üzerine düzenlenmiştir. Hıristiyan konuşmacılar, daha önce 

Hıristiyanlık için tehlikeli bir kitap olarak görülmesine rağmen, bu tartışmalarda 

iddialarını haklı çıkarmak için Talmud’u kullanmışlardır. Bilhassa içerisindeki İsa 

ve Hıristiyanlık/Hıristiyanlar aleyhindeki ifadeler sakıncalı bulunmuştur. Fakat 

sonraki süreçte Hıristiyanların Talmud’a bakışında radikal bir tavır değişikliği 

olmuş ve Talmud Hıristiyanlık lehinde bir kaynak olarak kullanılmaya 

başlanmıştır. Beklenen Mesih’in çoktan gelmiş olduğu iddiası Talmud özelinde 

delillendirilmeye çalışılmıştır. Bu minvalde çalışma içerisinde münazaralarda 

yapılan Mesih ve İsa Mesih tartışmaları ağırlıklı olarak ilgili Talmud pasajları 

üzerinden değerlendirilmiştir. 

Anahtar kelimeler: Dinler Tarihi, Reddiye, Polemik, Münazara, Paris, Barselona, 

Tortosa, Talmud. 

  



v 

 

ABSTRACT 

 

Name and Surname : Fatma Seda ŞENGÜL 

University  : Bursa Uludag University  

Institution  : Social Science Institution  

Field   : Philosophy and Religious Sciences 

Branch   : The History of Religions 

Degree Awarded : PhD  

Page Number  : x+182 

Degree Date  : 03/03/2022 

Supervisor  : Prof. Dr. Muhammet TARAKÇI 

Debates about Jesus and the Messiah in Jewish-Christian Disputations -The Cases 

of Paris, Barcelona, Tortosa- 

 

 

This study deals with Hebrew records of three religious disputations between Jews 

and Christians in the Middle Ages. The Paris Disputation took place in 1240, 

Barcelona in 1263, and Tortosa in 1413-1414. Debate records and documents 

provide insight into the social, religious, and political lives of Jews and Christians 

living in France and Spain at that time. All three of the Christian speakers at the 

debates were converts from Judaism. Jewish representatives were famous 

community leaders of the time. All three discussions took place at the request of 

the Christian community. Christian speakers used the Talmud to justify their 

claims in these debates although it had previously been seen as a dangerous book 

for Christianity. Especially passages against Jesus and Christians had been 

considered hazardous. Later, there was a radical change in the attitude of 

Christians towards the Talmud, and they began to use the Talmud as a source in 

favor of Christianity. Christian speakers claimed that the expected Messiah had 

already come, giving passages from the Talmud as proof. 

 

 

 

Keywords: The History of Religions, Refutation, Polemic, Disputation, Paris, 

Barcelona, Tortosa, Talmud. 

 

   

  



vi 

 

ÖNSÖZ 

İnsanlığın başlangıcından itibaren ‘ben’ ile ‘öteki’nin mücadelesi devam 

etmektedir. Kendi benliğini mutlak gerçeklik/hakikat olarak konumlandıran her birey ya 

da toplum, kendine benzemeyeni/kendinden olmayanı çoğunlukla tahammülsüzlükle 

karşılamaktadır. Bu konuda yapılan araştırmalar, insanları ötekileştirmeye iten 

faktörlerin çok çeşitli olduğunu bildirmektedir. Söz konusu faktörler arasında en etkili 

olanı ise şüphesiz din olgusudur. İnsanlık tarihi, mensup oldukları dinî gelenek 

nedeniyle tehdit olarak görülen insanların ya da grupların hikâyeleriyle doludur. Bir 

toplumdaki baskın figürler veyahut hâkim yönetimler kendi dinlerinden olmayanı kendi 

din dünyasına dâhil etmeye çalışmakta, gönüllü olarak razı olmayanı ise sahip olduğu 

bütün gücü ve mevkiyi kullanarak ‘yola getirmeye’ çalışmaktadır. Hemen her dinî 

gelenekte düşük ya da yüksek düzeyde bu tavrın izlerine rastlamak mümkündür. 

Yahudiler ve Hıristiyanlar her ne kadar Hıristiyanlığın doğuşu itibarıyla ortak bir 

geleneğe sahip olsa da zaman içerisinde bünyesine katılan farklı kültürlerin tesiriyle 

ayrışmış ve bu iki grup geçmişten günümüze oldukça çalkantılı bir ilişki sarmalının 

oluşmasına neden olmuştur. Ağırlıklı olarak, güç elde eden Hıristiyan kimliğin ‘ben’i, 

Yahudileri ‘öteki’leştirmiştir. Söz konusu ötekileştirmenin düzeyinin değişkenlik arz 

ettiğini söylemek mümkündür. Bazı dönemlerde karşısındakini eksik/kusurlu görmekle 

birlikte, onun varlığı kabul edilmiş ve belli ölçülerde farklılığını sürdürmesine müsaade 

edilmiştir. Bazen de bir tehdit olarak algılanmış ve bu tehdit ortadan kaldırılıncaya 

kadar onunla mücadele edilmiştir. Öteki ile olan ilişki zamana ve şartlara bağlı olarak 

sürekli güncellenmiş ve yeni zeminler üzerinde yeniden inşa edilmiştir. 

Yahudi-Hıristiyan ilişkilerinin yaklaşık iki asırlık bir zaman dilimine ışık tutmak 

ve meseleyi Yahudi reddiyeleri üzerinden ortaya koymak amacıyla yola çıkılan bu 

çalışmanın birinci bölümünde, münazaraların yaşandığı sürecin sınırları dikkate alınarak 

Yahudi-Hıristiyan ilişkileri tarihine değinilmiştir. Bu ilişkilerin doğal sonuçları ve 

reaksiyonlarından biri olan reddiye kültürü ve çalışmada bahsi geçen münazaralar 

hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Söz konusu münazaralar, kendi yaşandıkları zaman ve 

mekânı aşıp geniş kitlelere ulaşarak reddiye literatüründe kendilerine yer bulmuşlardır. 

Münazaraların en önemli ortak noktalarından biri tartışmaların büyük çoğunlukla 

Talmud pasajları üzerinden yürütülmesidir. Bu çerçevede, ikinci bölümde hemen her 

dönemde cazibesini koruyan ve koruyacak olan İsa Mesih hakkındaki Yahudi-Hıristiyan 

tartışmalarına yine Talmud zemininde yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise 

münazaralarda Yahudiler ve Hıristiyanlar arasında yaşanan Mesih’e yönelik tartışmalar 

Talmud ekseninde incelenmiştir.  

Bu çalışmada pek çok kıymetli insanın emeği ve desteği bulunmaktadır ve 

kendilerine olan şükran duygularımı layığıyla sunmak benim için oldukça zor olacaktır. 

Öncelikle 2013 yılı Aralık ayında kendisiyle tanıştığım andan itibaren sorularımı 

cevapsız ve sorunlarımı çözümsüz bırakmayan kıymetli danışmanım Prof. Dr. 



vii 

 

Muhammet Tarakçı hocama teşekkür etmeliyim. Karşıma çıkan her engelde, sakin 

tavrıyla bana yol göstermiştir. Tezim özelinde ise sınırsız kaynak erişim imkânı 

sağlamış, akademik bir çalışma hazırlama noktasında eski-yeni bütün birikim ve 

tecrübelerini sabırla benimle paylaşmış ve yazdığım her bir satırı itinayla okuyup 

değerlendirmiştir. Kendisine müteşekkirim. İkinci teşekkürüm lisans hayatımda 

elimizden tutan, binbir meşakketle öğrendiği İbrani dilini sabırla öğreten, öğrendiği her 

bilgiyi tereddütsüz paylaşan, tezim için gerekli olan klâsik ve ikincil kaynakları 

edinmem hususunda bana her türlü desteği veren Doç. Dr. Yasin Meral hocamadır. 

Üçüncü olarak Yüksek Lisanstaki ilk danışman hocama, hocalarımın da hocası olan 

Prof. Dr. Mehmet Katar’a manevi desteğini hiçbir zaman esirgemediği için teşekkür 

etmek isterim. Tez izleme komitemizde yer alan değerli Dr. Öğr. Üyesi Süleyman Sayar 

ve Doç. Dr. Ulvi Murat Kılavuz hocalarıma hem tez sürecindeki anlayışları hem de 

tezime yaptıkları değerli katkı ve önerileri için müteşekkirim. Tez savunma jürimize 

katılarak çalışmamın zenginleşmesi için farklı bakış açıları sunan ve tezi desteklemek 

adına konuya ilişkin değerlendirmelerini paylaşarak metni iyileştirmemi sağlayan 

kıymetli hocalarım Doç. Dr. Mahmut Salihoğlu ve Doç. Dr. Yasin Meral hocama çok 

teşekkür ediyorum.  Dinler Tarihi kürsüsündeki değerli hocalarım Prof. Dr. Ahmet Güç 

ve Prof. Dr. Bülent Şenay’a doktora dönemim süresince kendilerinden aldığım ders ve 

rehberlik için teşekkürlerimi sunuyorum. Tez çalışmamı okuyarak önerilerde bulunan ve 

bu süreçte her daim varlıklarını ve desteklerini hissetiren Arş. Gör. Nursema 

Kocakaplan, Arş. Gör. Merve Yavuz ve Arş. Gör. Sema Çevirici nezdinde fakültedeki 

çalışma arkadaşlarıma içtenlikle teşekkür ediyorum. Tezimi itinayla okuyarak katkı 

sağlayan ve çalışmalarından ziyadesiyle istifade ettiğim Büşra Şahin’e müteşekkirim. 

Pek kıymetli anne ve babama hayat yolculuğumdaki her türlü özverileri ve katkıları için 

çok teşekkür ediyorum. Son olarak bir eş ve aynı yola revan olmuş bir yolcu olarak hem 

benim hem de yaptığım çalışma için beklenenin ötesinde bir çaba sarf edip desteğini 

hiçbir zaman esirgemeyen eşim Mahmud Sami Şengül’e çok teşekkür ediyorum.   



viii 

 

 

İÇİNDEKİLER 

 

TEZ ONAY SAYFASI ................................................................................................ i 

YEMİN METNİ .......................................................................................................... ii 

DOKTORA İNTİHAL YAZILIM RAPORU ......................................................... iii 

ÖZET .......................................................................................................................... iv 

ABSTRACT ................................................................................................................ v 

ÖNSÖZ ....................................................................................................................... vi 

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ viii 

KISALTMALAR ........................................................................................................ x 

 

GİRİŞ 

KONU, KAPSAM VE KAYNAK 

A) Araştırmanın Konusu, Amacı ve Önemi ............................................................. 1 

B) Araştırmanın Metodolojisi, Kapsamı ve Sınırları ............................................... 2 

C) Araştırmanın Kaynakları ve Literatür Değerlendirmesi ...................................... 4 

 

BİRİNCİ BÖLÜM:  

 YAHUDİ-HIRİSTİYAN İLİŞKİLERİ VE REDDİYE GELENEĞİNDE 

MÜNAZARALAR 

A) Yahudi-Hıristiyan İlişkileri ............................................................................... 10 

1) İspanya ........................................................................................................... 12 

2) Fransa ............................................................................................................. 15 

B) Hıristiyanlık Karşıtı Yahudi Reddiye Geleneği ve Münazaralar (Vikuah) ....... 17 

1) Yahudi Reddiye Literatürü ............................................................................. 18 

2) Yahudi-Hıristiyan Münazaraları .................................................................... 24 

a) Paris Münazarası (Vikuah Rabbenu Yehiel mi-Paris) ............................... 26 

b) Barselona Münazarası (Vikuah ha-Ramban) ............................................. 31 

c) Tortosa Münazarası (Vikuah Tortosa) ....................................................... 37 

C) Yahudilerin Talmud’a Yaklaşımı ...................................................................... 43 

D) Hıristiyanların Talmud’a Yaklaşımı ................................................................. 46 



ix 

 

 

İKİNCİ BÖLÜM:  

 İSA TARTIŞMALARI 

A)  Talmud’da İsa için Kullanılan Unvanlar ve İsa’nın Ebeveyni.......................... 55 

B) İsa’nın Büyücülüğü Meselesi ............................................................................ 73 

C) İsa’nın Yargılanması ve İnfazı .......................................................................... 82 

D) Ölüm Sonrası İsa: İsa Göklerde mi yoksa Cehennemde mi? ............................ 90 

E) İsa’nın Havarileri ve Takipçileri ........................................................................ 96 

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:  

 MESİH TARTIŞMALARI 

A) Mesih Kime, Neden Gönderilecek? ................................................................ 106 

B) Mesih’in Doğası: İnsan mı Tanrı mı? .............................................................. 109 

C) Mesih’in Geliş Vakti ....................................................................................... 119 

1) Mesih’in Geliş Vaktinin Hesaplanması ....................................................... 121 

2) Mesih’in Geliş Vaktine İlişkin Peygamber Eliyahu’nun Verdiği Haberler . 126 

a) “Dünyanın Ömrü Altı Bin Yıldır. Mesih Son İki Bin Yılda Gelecektir” . 128 

b) “Dünyanın Ömrü 85 Jübileden Az Değildir. Mesih Son Jübilede 

Gelecektir” ............................................................................................... 131 

3) Daniel Kitabında Mesih’in Geliş Vakti ....................................................... 133 

a) Yetmiş Haftalık Süre ................................................................................ 134 

b) Daniel’e Verilen Müjde (Daniel 12:11-12) .............................................. 138 

D) Mabed’in Yıkılışı ............................................................................................ 139 

E) Mesih’in Doğmuş Olduğu İddiası ................................................................... 146 

F) Şilo Pasajı ........................................................................................................ 153 

G) Mesih’in Gelişiyle Gerçekleşen ve Gerçekleşmeyen Vaatler ......................... 157 

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME .......................................................................... 163 

KAYNAKÇA .......................................................................................................... 171 

  



x 

 

KISALTMALAR 

 

ben/ibn : Oğlu 

Bk.  : Bakınız 

çev.   : Çeviren 

d.   : Doğum tarihi 

ed.   : Editör 

İLTED  : İlahiyat Tetkikleri Dergisi 

İSTEM : İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 

JETS  : Journal of the Evangelical Theological Society 

ö.   : Ölüm tarihi 

TİDSAD : Türk & İslâm Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 

TDV  : Türkiye Diyanet Vakfı 

vb.  : Ve benzeri 

vd.  : Ve devamı 

Vol.   : Volume 

y.y.   : Yüzyıl 

 



1 

 

GİRİŞ 

KONU, KAPSAM VE KAYNAK 

A) Araştırmanın Konusu, Amacı ve Önemi 

Orta Çağ’da Yahudi ve Hıristiyanlar arasında düzenlenen dinî münazaralardan 

İbranice kaydı günümüze kadar ulaşabilen yalnızca üç tartışma vardır. Bu 

münazaralardan ilki 1240 yılında Paris’te, ikincisi 1263’te Barselona’da, üçüncüsü ise 

1413-1414 yıllarında Tortosa’da yapılan münazaralardır.1 Bu münazaralar farklı 

yerlerde (Fransa, İspanya) ve farklı zamanlarda (1200-1500) yapılmış olmakla birlikte, 

Yahudi-Hıristiyan ilişkileri açısından yansımaları günümüze kadar devam etmiştir.  

1096 yılındaki ilk Haçlı Seferi ile birlikte Hıristiyanların Yahudilere karşı 

tutumu giderek olumsuz yönde değişmiş ve daha sonrasında yaşananların da tesiriyle 

1400’lerin sonuna doğru Yahudiler Avrupa’nın pek çok yerinden sürülmüşlerdir. Bu 

hareketliliğin en yoğun noktalarından olan Fransa ve İspanya’da düzenlenen 

münazaralar bu süreçte yaşananların anlaşılabilmesi için önemli kodlar içermekte ve 

Yahudi-Hıristiyan münazara ve reddiye geleneğinde önem arz etmektedir. Zira bu iki 

bölgede Avrupa’nın diğer ülkelerinden daha değişken, inişli-çıkışlı bir ilişki sarmalıyla 

karşılaşılmış ve bu ilişkilerin dinî dönüşüm, zorunlu vaftiz ve toplu sürgün gibi birtakım 

tesirleri diğer bölgelerdeki bazı yerel baskılara göre daha ciddi boyutlara ulaşmıştır.2 

Bu çalışma; Yahudi-Hıristiyan reddiye geleneğinde önemli bir yeri olan 

münazara kayıtlarındaki (Yahudi yazarların kayıtları) Mesih ve İsa hakkındaki 

tartışmaları, tartışmaların içerdiği literatüre ya da dinî geleneğe ilişkin argümanları 

bilhassa Yahudilere ait metinler (Talmud ve Midraşlar) üzerinden/birincil kaynaklardan 

ele almayı amaçlamaktadır.  

                                                 
1  Hyam Maccoby, Judaism on Trial: Jewish-Christian Disputations in the Middle Ages (Portland: 

Littman Library of Jewish Civilization, 1993), 11. 
2  Edward Kessler, Yahudi Hristiyan İlişkilerine Giriş, çev. Nevfel Akyar - Talha Fortacı (Ankara: 

Eskiyeni Yayınları, 2020), 166, 167; Lütfi Şeyban, Mudejares & Sefarades (İstanbul: İz Yayıncılık, 

2007), 127-156; Hanne Trautner-Kromann, Shield and Sword: Jewish Polemics Against Christianity 

and the Christians in France and Spain from 1100-1500 (Tübingen: Mohr Siebeck, 1993), 4. 



2 

 

B) Araştırmanın Metodolojisi, Kapsamı ve Sınırları 

Sosyal Bilimler alanında yapılan araştırmalarda incelenen olay ve olgular kendi 

bağlamları içinde anlaşılmaya çalışılmaktadır. Bu çaba içerisinde Fen Bilimleri’ndeki 

gibi genelleme yapma, açıklama ve katı kurallar tesis etme gayeleri bulunmamaktadır. 

Olay ve olguların derinlemesine ve detaylı bir incelemesi yapılırken çoklu gerçekliklere 

ve çeşitli bakış açılarına izin veren nitel araştırma yöntemlerine müracaat edilmektedir.3 

Çalışmamızda da bu araştırma yöntemlerinden faydalanılmıştır.  

Birinci bölümde kuramsal bir çerçevenin oluşturulması için gerekli olan ön 

bilgiler konu sınırları dâhilinde belirlenmiş; tarihsel ve karşılaştırmalı metodlar 

kullanılarak betimleyici bir usûlle sunulmuştur. Bu doğrultuda, ele alınacak konuların 

arka planının anlaşılması amacıyla, bilhassa münazaraların yapıldığı coğrafya ve tarihler 

esas alınarak Yahudi-Hıristiyan ilişkilerine dair tasvirî bir tablo oluşturulmuştur. 

Böylece tartışmaların zeminine, tarafların ayrışma nedenlerine ve münazara esnasında 

sunulan argümanlara ve sonrasında karşılaşılan tutumlara ışık tutulmuştur. 

Münazaraların yaşandığı ortamlardaki hâkim hava genellikle gerilimli olduğu ve 

ilişkilerin bozulduğu süreçlerden beslendiği için, daha ziyade yaşanan çatışmalara 

odaklı bir çerçeve çizilmiş ve Yahudi-Hıristiyan ilişkilerindeki durağan dönemler 

kapsam dışı bırakılmıştır. Akabinde Yahudi-Hıristiyan geleneğinde köklü bir geçmişe 

sahip olan reddiye literatürü hakkında bilgiler verilmiştir. Bu kısımda, çalışmanın aslî 

unsuru Yahudi kayıtları ve münazaraları olduğu için, ağırlıklı olarak Yahudi reddiye 

geleneğinden bahsedilmiştir. Hıristiyanların reddiye geleneği ise konunun sınırları 

dışında bırakılmış; ancak gerekli görülen durumlarda genel hatlarıyla incelenmiş ve yer 

yer karşılaştırmalar yapılmıştır. Bir sonraki adımda, tezi sınırlandırdığımız Paris, 

Barselona ve Tortosa Münazaraları ve bu münazaraların kayıtları hakkında detaylı bilgi 

verilmiştir. Münazara dönemlerini ve kayıtların içeriklerini analiz ettiğimizde, 

münazaralardaki ortak referans kaynağının ağırlıklı olarak Talmud olduğunu ve 

Talmud’a yönelik yaklaşımların münazaranın tertibinde ve içerikte belirleyici olduğunu 

tespit ettik. Bundan hareketle hem Yahudi hem de Hıristiyan gelenekte Talmud’un 

konumu hususunda bazı bilgilerin verilmesi gereği ortaya çıktı. Bilhassa Hıristiyanların 

                                                 
3  Ali Yıldırım - Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (Ankara: Seçkin 

Yayınevi, 2016), 31. 



3 

 

Talmud’a yaklaşımında radikal değişimler yaşanmış ve bu kırılmalar doğrudan 

münazaralara yansımış, hatta münazara sonrasındaki ilişkilere de birtakım tesirleri 

olmuştur. Bundan dolayı ilgili kısımda Hıristiyanların Talmud’a bakışı üzerinde detaylı 

olarak durulmuştur. 

Çalışmamızın ana gövdesini oluşturan ikinci ve üçüncü bölümde ise nitel 

araştırma yöntemlerinden doküman analizi ve içerik analizi yöntemleri kullanılmıştır. 

Doküman analizi, araştırılmak istenen olgu ve olaylara ilişkin yazılı belge/kayıtları 

ayrıntılı ve sistematik olarak incelemeyi hedeflemektedir.4 Bu yöntem uygulanırken 

öncelikle hangi dokümanların inceleneceğini belirleyen bir kriter ihdas edilmekte ve 

kritere uygun dokümanlara ulaşılmaktadır. Elde edilen dokümanların orjinalliği kontrol 

edildikten sonra, dokümanlar okunup analiz edilmekte ve analiz aşamasından elde 

edilen bulgularla temel analiz alanları belirlenmektedir.5 Bu metodun işleyişi gereği 

çalışmamızda öncelikle araştırmaya konu edilecek dokümanlar için bir ölçüt belirlenmiş 

ve Yahudiler ve Hıristiyanlar arasında Orta Çağ’da gerçekleşen münazaralar arasında 

yalnızca İbranice orijinal kayıtları günümüze ulaşanlar tespit edilmiştir. Bunlar Paris, 

Barselona ve Tortosa Münazaralarıdır. İkinci aşamada münazaraların İbranice 

edisyonlarına ulaşılmış ve içlerinden orijinal ve muteber kabul edilen nüshalar tespit 

edilmiştir. Kayıtlar okunarak temel analiz kategorileri oluşturulmuştur. Bu aşamada, 

Yahudiler ile Hıristiyanlar arasındaki temel ayrışma noktalarından olan Mesih anlayışı 

ve İsa hakkındaki tartışmaların münazaralarda ortak ve ağırlıklı olarak işlendiği 

görüldüğü için bu iki mesele çalışmamızın ana temaları olarak belirlenmiştir. Ayrıca 

mezkûr tartışmaların çoğunlukla Talmud ekseninde yapıldığı gözlenmiştir. Dolayısıyla 

araştırmamızdaki bölümleme tercihi bu kategoriler üzerine inşa edilmiştir. Sonraki 

aşamada çalışmamızda kullanılacak ikinci araştırma yöntemi olan içerik analizinden 

yararlanılmıştır. İçerik analizinde daha önce yapılmış olan analiz işlemi derinleştirilir ve 

olay ve olgular arasında tematik analiz kategorileri oluşturulur. Belirlenen temalar 

içerisinde ilgili veriler kodlanarak anlamlı bir bütüne ulaşılır. Bu aşamada ortaya çıkan 

                                                 
4  Yıldırım - Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 189; Bilgen Kıral, “Nitel Bir Veri 

Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (2020), 173. 
5  Kıral, “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”, 181. 



4 

 

bulgular yorumlanır ve sonuçlar çıkarılır.6 Bu minvalde, çalışmamızın gövdesini 

oluşturan İsa ve Mesih Tartışmaları kategorilerinde münazaralarda konuya ilişkin 

yapılan tartışmalar işlenip tematik kategoriler geliştirilmiş ve eldeki veriler kodlanarak 

kendi içerisinde bir bütünlüğe sahip bölümler oluşturulmuştur. Her bir tematik 

kategoriye ait bulgular tahlil ve tenkit edilmiş ve ulaşılan sonuçlar açıklanmıştır. 

Zikredilen metodlar çerçevesinde ikinci bölümde, Talmud’da İsa ile 

ilişkilendirilen pasajlar özelinde münazaralardaki tartışmalar ele alınmıştır. Bu 

tartışmalar sınırlı miktarda Tanah; buna mukabil ağırlıklı olarak Talmud ve Midraşlar 

üzerinden yürütülmüştür. İşlenen konular, münazaralardaki hâkim tavır nedeniyle, 

Talmud’daki İsa ile Hıristiyanların İsa’sının kastedilip kastedilmediği çerçevesinde 

yoğunlaşmıştır. Bu tartışmalara girilmeden önce, her iki geleneğin konuya ilişkin 

referansları ve meseleye yaklaşımı öncelikli olarak verilmiştir. Akabinde çoğunlukla 

Hıristiyan temsilcinin argümanı/iddiası ve Yahudi kesimin bu iddiaya karşı yaptığı 

savunması ele alınmış; iddia ve cevapların doğruluk (referans kaynağı vs.) ve tutarlılık 

durumları yardımcı kaynaklara yapılan müracaatla irdelenmeye çalışılmıştır. Ele alınan 

konulara ilişkin önceki araştırmacıların tespitleri aktarılmış ve varsa yeni açıklama ve 

önerilerde bulunulmuştur. Bu bölümde Talmud’da İsa adıyla geçen pasajların tamamı 

değil, yalnızca münazaralarda gündeme getirilen pasajlar ve ilgili tartışma konuları 

işlenmiştir. Fakat ihtiyaç hissedilen yerlerde, argümanı desteklemek/çürütmek için, 

münazaraların dışında kalan Talmud’daki İsa pasajlarına da kısaca değinilmiştir. 

Üçüncü bölümde aynı metod sürdürülmüş ve münazaralarda geçen Mesih hakkındaki 

tartışmalar ele alınmıştır. Bu bölümde Yahudi-Hıristiyan ilişkilerinde sıklıkla gündeme 

getirilen Mesih’in beşerî ya da ilâhî doğası tartışması, Mesih’in gelip gelmemiş olması 

meselesi, geliş vaktine ilişkin Tanah ya da Talmud’a dayandırılan tahminlerle 

münazaralarda geçen iddia ve tartışmalar ayrıntılı olarak işlenmiştir.  

C) Araştırmanın Kaynakları ve Literatür Değerlendirmesi 

Araştırmada münazaraların Yahudi yazarlar tarafından tutulan İbranice kayıtları 

birincil kaynak hükmündedir. Buna ek olarak İbranice kayıtların esas alındığı İngilizce 

ve Türkçe çevirilerden de yararlanılmıştır.  

                                                 
6  Fatma Nevra Seggie - Yasemin Bayyurt (ed.), Nitel Araştırma: Yöntem, Teknik, Analiz ve 

Yaklaşımları (Ankara: Anı Yayıncılık, 2017), 242-252. 



5 

 

Paris’te yapılan dinî münazaraya ilişkin 1873 tarihli Grunbaum’un İbranice 

kaydı aslî kaynak olarak kullanılmıştır.7 Yardımcı kaynak mahiyetinde ikinci bir 

İbranice edisyon8 ve tartışma metninin İngilizce çevirisi olarak John Friedman’ın 

eserinden yararlanılmıştır.9 Friedman’ın çevirisi İbranice metindeki anlaşılması zor 

kısımlarda yardımcı olmanın yanı sıra, münazara içerisinde Tevrat’tan ve Talmud’dan 

yapılan alıntılara ve onların açık künyelerine dipnotlarda yer vermesi sebebiyle, 

araştırmamızı kolaylaştırmıştır. Çünkü Grunbaum’un İbranice nüshasında ilgili yerlerde 

hem söz konusu atfın tamamı bulunmamakta hem de atıfların künyeleri hakkında 

ayrıntılı bilgi verilmemektedir.  

İbranice metinde sıklıkla Talmud’un orijinal Aramice ifadelerine yer 

verildiğinden, bu pasajların tespitinde ve anlaşılmasında da İngilizce metin faydalı 

olmuştur. Bundan başka, metinde verilen ve sözlüklerde karşılığı bulunamayan bazı 

kısaltmalarda öncelikle diğer İbranice edisyondan ve akabinde İngilizce metinden 

istifade edilmiştir. Buna örnek sadedinde Grunbaum nüshasında metinde daha önce 

kullanılmış olan bazı ifadeler, ikinci ve sonraki geçtiği yerlerde ilk harfleri kullanılarak 

kısaltılmıştır. Örneğin sekizinci sayfada geçen על שפיכת דמים (kan dökme) ifadesi 

dokuzuncu sayfada yalnızca kelimelerin ilk harflerini kullanmak suretiyle (עש"ד) 

kısaltılarak verilmiştir. Diğer İbranice edisyonda ise kısaltmalar nadiren tercih edilmiş 

ve ifadeler çoğunlukla açıkça yazılmıştır. Tercih edilen bu tarz sayesinde metin daha 

rahat anlaşılır hâle gelmiştir. 

Barselona Münazarası için öncelikli olarak, Moşe ben Nahman’a ait İbranice 

kayıt esas alınarak, Büşra Şahin tarafından titizlikle hazırlanan Türkçe çeviriye10 

müracaat edilmiş ve akabinde Chavel’in münazaraya ilişkin İbranice edisyonu11 ve 

İngilizce çevirisinden12 faydalanılmıştır. Bunlara ilave olarak bu konudaki uzmanlıkları 

alanın araştırmacıları tarafından teyit edilmiş olan bazı akademisyenlerin 

çalışmalarından da faydalanılmıştır. Hyam Maccoby ve Cecil Roth’un çalışmaları 

                                                 
7   Samuel Grunbaum (ed.), Vikuah Rabbenu Yehiel mi-Paris (Thorn: C. Dombrowski, 1873). 
8  Yehiel ben Yosef, Vikuah Rabbenu Yehiel mi-Paris (Lvov, 1928). 
9   John Friedman vd., The Trial of the Talmud: Paris, 1240 (Toronto: PIMS, 2012). 
10  Moşe ben Nahman, “Barselona Münazarası”, çev. Büşra Şahin, Oksident 1/2 (2019), 237-272. 
11  Nachmanides, Kitvey Rabbenu Moşe ben Nahman, thk. Charles B. Chavel (Kudüs: Mosad Rav Kok, 

1963), 302-320. 
12  Nachmanides, Writings of The Ramban, çev. Rabbi Charles B. Chavel (New York: Shilo Publishing 

House, 2009). 



6 

 

öncelikli olarak istifade edilen kaynaklardandır. Bilhassa her üç münazaranın İngilizce 

çevirisini ve belli ölçülerde analizini içerdiği için, Hyam Maccoby’nin eserine sıklıkla 

müracaat edilmiştir. 

Tortosa Münazarası için Şlomo ibn Virga’nın eserindeki İbranice kayıt birincil 

kaynak olarak tercih edilmiştir.13 Yardımcı kaynak olarak ise İbranice münazara 

kaydının Maccoby’nin eserindeki İngilizce çevirisinden faydalanılmıştır.14 Çalışmada 

belirlenen usûl gereği Paris ve Tortosa Münazaraları referans gösterilirken aynı dipnot 

içerisinde hem İbranice asıl metne hem de ilgili yerin İngilizce çevirideki karşılığına; 

Barselona Münazarası için ise öncelikle Türkçe çeviriye ve akabinde İbranice kayıttaki 

sayfa bilgisine gönderme yapılmıştır. 

Çalışma içerisinde Yahudi-Hıristiyan ilişkileri tarihine Yahudi perspektifi 

açısından yaklaşılacağı için münazaraların Hıristiyanlar tarafından tutulmuş olan 

Latince kayıtları ikinci planda bırakılmıştır. İhtiyaç hissedilen bahislerde, bilhassa 

Yahudi temsilcilerin kayıtlarının yanlılığı ya da güvenilir olup olmadığı veyahut ilgili 

tartışmanın yapılıp yapılmadığı noktasında şüpheye düşülen kısımlarda, Latince 

kayıtların İngilizce çevirilerine müracaat edilmiş ve elde edilen veriler ilgili yerde 

okuyucuyla paylaşılarak karşılaştırmalar yapılmıştır. 

Çalışmamızın ikinci bölümünde ikincil kaynak niteliğinde büyük ölçüde Peter 

Schäfer’in çalışmasından istifade edilmiştir. Schäfer eserinde İsa ile ilişkilendirilen 

Talmud pasajlarını detaylı bir şekilde ele almaktadır. Bu hususta geçmişten günümüze 

gelen iddialar, onların tutarlılık dereceleri bilimsel olarak masaya yatırılmaktadır. 

Ayrıca pasajlar arasında Kudüs ve Babil Talmudu üzerinden karşılaştırmalar yapılmakta 

ve bilhassa Talmud edisyonlarındaki (sansür gibi sebeplere bağlı) farklılıklara 

değinilmektedir. İkinci bölümde ayrıca, pek çok Apokrif İncili Türkçeye çevirerek 

Dinler Tarihi alanına katkıda bulunan Ekrem Sarıkçıoğlu’nun eserinden ziyadesiyle 

istifade edilmiştir.15 

 Üçüncü bölümde ilmî bir titizlik ve disiplinle çok sayıda klâsik kaynağa 

doğrudan müracaat edilerek hazırlanmış olan Yasin Meral’in iki çalışmasına sıklıkla 

                                                 
13  Şlomo ibn Virga, Şevet Yehuda (Kudüs: Bne Issakhar Institute, 1991). 
14  Maccoby, Judaism on Trial. 
15  Ekrem Sarıkçıoğlu, Diğer İnciller (Apokrif İnciller) (Isparta: Fakülte Kitabevi, 2016). 



7 

 

başvurulmuş ve eserlerinden istifade edilmiştir.16 Münazaralarda kullanılan bazı Talmud 

pasajlarının anlaşılması ve çeviri metinlerin teyit edilmesi ve desteklenmesinde bu 

eserlerin katkısı fazladır. Araştırmamız esnasında sıklıkla Talmud pasajlarına 

değinilmiştir. Bu konuda erişim kolaylığı ve muhteva kalitesi dolayısıyla Sefaria17 

sitesindeki çevrimiçi Talmud külliyatından ve Midraşlardan yararlanılmıştır. Bu site 

Talmud’un İbranice ve İngilizce çevirilerini, sözlük ve yorum desteğiyle ilgililere 

sunmaktadır. Dipnotlarda künyesi verilen bütün Talmud ve Midraş referansları bu 

sitedeki düzene göre yazılmıştır. 

Çalışmamıza başlarken araştırma konumuza yönelik Türkçe çalışmaların kısıtlı 

olduğu tespit edilmişti. Fakat doktora çalışmalarının tamamlanma süreçleri 

düşünüldüğünde, geçen zaman zarfında konu ile doğrudan/dolaylı ilgili olan bazı eserler 

yayınlanmıştır. Kendilerinden istifade ettiğimiz bu çalışmaları zikretmenin yerinde 

olacağını düşündük.  

Seda Özmen’in hazırlamış olduğu “Orta Çağ Yahudi Karşıtlığına Bir Örnek 

Olarak Talmud’un Yargılanması ve Yakılması”18 başlıklı çalışma, Paris Münazarası 

özelinde Talmud’un yargılanma ve yakılma sürecini işlemektedir. Bu makalede ele 

alınan Paris Münazarası, Talmud’a yönelik Hıristiyan yaklaşımı ve yaşanan sürece 

ilişkin meseleler çalışmamızın birinci bölümünde yer verilen başlık ( B) 2) a) Paris 

Münazarası [Vikuah Rabbenu Yehiel mi-Paris]) ile pek çok açıdan benzeşmektedir. 

Çalışmamız içerisinde ikinci bölümde ayrıntılı olarak işlenen Talmud’daki İsa’ya dair 

tartışmalar ise makalede 452-455 sayfaları arasında oldukça kısa bir şekilde yer 

almaktadır. Tartışmalar, münazaranın Yahudi kaydının İngilizce çevirisi ve münazaraya 

dair diğer Latince belgelerin İngilizce çevirileri esas alınarak okuyucuya sunulmaktadır. 

Makale birkaç tespit dışında tartışmadaki iddia ve itirazların (İsa aleyhine) mahiyetine 

ilişkin izahlar/çıkarımlar barındırmamaktadır. Çünkü konusu ve sınırları gereği 

makalede böyle bir ihtiyaç hissedilmemiştir. Yazarın asıl gayesi öünazarada Talmud’a 

sunulan itirazları (yalnızca İsa ile ilgili olanları değil, tamamını), Yahudi temsilcilerin 

                                                 
16  Yasin Meral, Yahudilerin Ahir Zamanı (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019); Yasin Meral, 

Yahudi Dinî Literatüründe Mesih, Deccal ve Gog-Magog (Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019). 
17  https://www.sefaria.org/texts (Erişim tarihi: 17.08.2021). Rabbi Adin Even-Israel Steinsaltz’a ait 42 

ciltlik Talmud metninin tamamı bu siteyle birlikte dijital ortama aktarılmıştır. 
18  Seda Özmen, “Orta Çağ Yahudi Karşıtlığına Bir Örnek Olarak Talmud’un Yargılanması ve 

Yakılması”, 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2021), 432-461. 

https://www.sefaria.org/texts


8 

 

cevaplarını aktarmak ve Talmud’un yakılmasına sürükleyen süreci gözler önüne 

sermektir.  

Kenan Has ve Arzu Cebe’nin hazırlamış olduğu “Talmud Geleneğinde İsa’nın İz 

Düşümleri”19 başlıklı çalışmada, Talmud’da İsa ile ilişkilendirilen pasajların Türkçe 

çevirilerine ve bir kısmının analizine yer verilmektedir. Bu çalışma, İsa hakkındaki 

Talmud pasajlarının İbranice metni ve birebir Türkçe karşılıklarının bir arada sunulması 

açısından alana önemli bir katkı sağlamaktadır. Söz konusu çalışmanın tarzı ve içeriğini, 

ikinci bölümümüzden ayıran bazı hususlar vardır. Öncelikle Has ve Cebe, 

çalışmalarında Talmud’da yer alan İsa pasajlarını ele almıştır. Bununla birlikte, bizim 

çalışmamız münazara özelinde Talmud’da İsa’yı (Hıristiyan iddiaları ve Yahudi 

karşılıkları açısından) işlediğinden, çalışmamızda Talmud’da yer alan bütün pasajlara 

değinilmemiştir. Bu bakımdan Talmud’da İsa portresinin tamamını görebilmek 

açısından Has ve Cebe’nin çalışmasından istifade edilebilir. Diğer bir husus, çalışmamız 

içerisinde Talmud’daki İsa’ya ilişkin bilgilerin İnciller ve Apokriflere müracaat edilerek 

irdelenmiş olmasıdır. Has ve Cebe ise özet bölümünde belirttikleri şekilde daha çok 

Talmud pasajlarına ve Talmud’un İsa konusunda kaynaklık teşkil edip etmeyeceğine 

odaklanmıştır.  

Zafer Duygu’nun “İsa, Pavlus, İnciller”20 adlı çalışmasında İsa’nın Hıristiyan 

kaynakları dışındaki varlığını göstermek amacıyla Talmud mercek altına alınmış ve Has 

ile Cebe’nin çalışmasında olduğu gibi Talmud’daki İsa pasajlarına (kısa özet hâlinde) 

eserin bir bölümünde yer verilmiştir. Bu çalışma da, İsa için çizilen tablo ve başvurulan 

kaynakların zenginliği ve çeşitliliği açısından İsa araştırmalarına katkı sağlamaktadır. 

Talmud’daki İsa’ya ilişkin bu eserde görülen tek eksiklik doğrudan Talmud künyelerine 

yer verilmeyişidir. Talmud pasajlarının kısa özetleri, ikincil kaynaklar üzerinden ya da 

yanlarına parantez içinde yalnızca (Talmud) yazılarak bırakılmıştır. Bununla birlikte 

geniş hacimli (735 sayfa) olan bu eserde söz konusu kısmın oldukça sınırlı (104-114 

arası/10 sayfa) olduğu dikkate alınırsa yazarın doğrudan Talmud’a müracaat etmeyiş 

nedeni anlaşılabilirdir. Buna ilave olarak eserde Has ve Cebe’nin çalışmasında olduğu 

gibi Talmud’daki İsa’nın Apokrif külliyattaki İsa ile ilişkisi aynı bahiste kurulmamış, 

                                                 
19  Kenan Has - Arzu Cebe, “Talmud Geleneğinde İsa’nın İz Düşümleri”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat 

Fakültesi Dergisi 11/24 (2020), 239-259. 
20  Zafer Duygu, İsa, Pavlus, İnciller (İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2018). 



9 

 

Apokrif İncillere başka bir bölümde ‘Apokrif İncillerde İsa’ başlığı ile yer verilerek 

okuyucuya sunulmuştur. Dolayısıyla Talmud’daki İsa ile Kanonik ve Apokrif 

İncillerdeki İsa karşılaştırması bakımından çalışmamızın tarzı ve iddiası Duygu’nun 

eserinden farklıdır. 

Araştırma esnasında birtakım zorluklarla karşılaşılmıştır. Talmud’a olan 

başvurunun sıklığı bu zorluklardan en önemlisi olarak zikredilebilir. Talmud’un derleniş 

ve nihai haline getiriliş süreci çok uzun yılları kapsamaktadır. Bazı tartışma konularında 

Talmud’daki ilgili pasajın yazıldığı tarihlerin bilinmesi önem arz etmektedir. Metne 

sonradan eklendiği/çıkarıldığı düşünülen ifadeler tarafların haklılık durumunu 

belirlemede oldukça önemlidir. Fakat bazı durumlarda bu imkândan mahrum 

kalınmıştır. Zira bütün Talmud edisyonlarının tespiti ve satır satır kontrolü bir doktora 

çalışmasının süresi ve sınırları açısından mümkün görünmemektedir. Kanaatimizce bu 

tarz bir çalışmayı, geçmişten günümüze bütün Talmud edisyonlarının dijital ortamlara 

aktarılabildiği bir dönem ve ortamda yapmak mümkün olacaktır. Talmud’a müracaat 

konusunda karşılaşılan diğer bir zorluk, ağır dili ve İbranice-Aramice karışımı bir metin 

olmasından kaynaklanmıştır. İngilizce çeviri desteğiyle dahi anlamakta zorlanılan bazı 

ifadelerle karşılaşılmıştır. 

  



10 

 

BİRİNCİ BÖLÜM:  

YAHUDİ-HIRİSTİYAN İLİŞKİLERİ VE REDDİYE 

GELENEĞİNDE MÜNAZARALAR 

A) Yahudi-Hıristiyan İlişkileri 

Hıristiyanlık ile Yahudilik arasındaki temel teolojik farklılıklardan biri Mesih 

hususunda ortaya çıkmaktadır. Yahudilere göre asırlardır gelmesi beklenen Mesih, 

Hıristiyanlara göre çoktan gelmiştir. Bununla birlikte söz konusu ayrımın İsa sonrası 

erken dönemde Yahudi-Hıristiyan ilişkilerinde beklendiği kadar büyük yankı 

uyandırmadığı müşahede edilmektedir. Her iki taraf üzerinden mesele irdelendiğinde bu 

tabloda üç önemli hususun etkili olduğu anlaşılmaktadır. İlki erken dönemlerde 

Hıristiyanların/İsa ve takipçilerinin kendilerini Yahudilerden bağımsız olarak 

düşünmemeleridir. Haddi zatında İsa da ilk takipçileri de birer Yahudidir ve Yahudi gibi 

hayatlarını sürdürmüşlerdir. Bu açıdan başlangıçta Yahudi Kutsal Kitabına bağlılık ve 

ibadetlerine riayet son derece önemliydi. Dolayısıyla ayrışmayı keskinleştirecek bazı 

unsurlar zamanla ortaya çıkmış olsa da iki tarafın doğrudan çarpışmasını gerektirecek 

ortam ve nedenler henüz oluşmamıştır. İkinci unsur ise Yahudi cenah ile ilgilidir. İsa 

onların nezdinde, bilhassa o yüzyılda sıklıkla ortaya çıkan ancak İsrailoğulları’nın 

beklentilerini karşılayamayan sahte Mesih figürlerinden herhangi biri olarak 

düşünülmüştür. Diğer iki unsurdan daha etkili fakat daha dolaylı görülen üçüncü husus 

olarak, İsa sonrası erken dönemde Yahudilerin ya da Hıristiyanların siyasî erke sahip 

olmayışları öne sürülebilir. Zira Roma’nın Hıristiyanlığı kabulünden sonra siyasî bir 

güç elde eden Hıristiyanlar, Yahudilerle ilişkilerinde daha önce yeterince gündem/sorun 

olmayan meseleleri birer gerilim unsuru haline getirmiş olabilir. 

İsa’nın öğretisinin Pavlus’un tesiriyle gentilelere açılması ve Yahudi ibadet ve 

hayat tarzından kısmî kopuşların başlamasıyla birlikte taraflar arasında ilk gerilimler 

yaşanmaya başlamıştır. Bu kopuşlar zamanla tarafların sınırlarını keskinleştirmiş ve 

İsa’nın çarmıha gerilme hadisesindeki Yahudi tesiri iddiası bile ikinci yüzyılda 

hatırlanarak yeniden gün yüzüne çıkartılmıştır. Bu süreçte Yahudiler, Sardis piskoposu 

Melito (ö.180) tarafından ilk kez Tanrı katili olmakla suçlanmaya başlamışlardır. 

Yahudilerin sayıca üstünlüğü ve Roma İmparatorluğu’ndaki konumu sebebiyle 



11 

 

Hıristiyanların seslerini çıkartmalarına yeterince izin verilmemiş, hatta Yahudilerin bazı 

Hıristiyanlara şiddet uyguladığı kayıtlara geçmiştir. Hıristiyanlığın Roma 

İmparatorluğu’nda resmî din hüviyeti kazanmasından sonra ise ilişkilerin dengesi ve 

boyutları daha karmaşık bir hâl almıştır. Bu kez de güç elde ettikçe yükselişe geçen 

Hıristiyanların Yahudiler üzerinde bazı sosyal ve dinî yaptırımlar uygulamaya 

başladıkları görülmektedir.21 İnişli-çıkışlı bir görünüm sergileyen Yahudi-Hıristiyan 

ilişkilerinde Yahudiler bazı küçük çaplı zayiatların yanı sıra, 1095 yılında Papa II. 

Urban’ın düzenlemiş olduğu I. Haçlı Seferi’nde22 olduğu gibi çok sayıda Yahudi 

kayıpların verildiği aşırı tavırlarla da karşı karşıya kalmışlardır. Bu ve bunun gibi, 

asırlar boyunca maruz kaldıkları çeşitli suçlamalar23 neticesinde Yahudiler, XIII. 

yüzyıldan itibaren zaten azınlık konumunda oldukları pek çok Batı Avrupa ülkesinde 

sıkıntılar yaşamışlar ve başka yerlere göç etmek zorunda kalmışlardır.24 

Yahudi ve Hıristiyanlar arasında gerilimlerin arttığı dönemlerde, Hıristiyan 

devlet yöneticileri ya da ruhanî liderler, çareyi Yahudileri Hıristiyanlaştırmakta 

bulmuşlardır. Bu hususta çeşitli misyon politikaları izledikleri malumdur. Bu yöntemler 

arasında Hıristiyan inançlarına ilişkin vaazları dinlemeye zorlama gibi basit 

sayılabilecek yöntemlerin yanı sıra, zorunlu olarak vaftiz etme veya sürgün ya da ölüm 

arasında tercih yapma gibi bazı aşırı tavırların yer aldığı da bilinmektedir.25  

                                                 
21  Tablonun bu şekilde olması tarihçiler açısından şaşırtıcı bir durum değildir. Güç elde eden pek çok 

dinî mekanizma ve onların savunucuları, diğer din mensuplarını bir şekilde tehdit unsuru olarak 

algılamakta ve müdahale hakkı ve yetkisini kendisinde görebilmektedir. Dolayısıyla çalışma 

içerisinde sıklıkla vurgulanacak olan Hıristiyanların Yahudilere olan tutumları -her ne kadar tasvip 

edilmiyor olsa da- bu tarihsel gerçeklik üzerinden okunmalıdır. Bu minvalde Yahudilerin 

Haşmonayim Devleti süresince pagan Edomlulara olan baskıcı tutumları ve kendi dinlerine 

döndürme çabaları da aynı gerçeklik üzerinden değerlendirilmelidir. Mark R. Cohen, Haç ve Hilal 

Altında Ortaçağda Yahudiler, çev. Ahmet Fethi (İstanbul: Köprü Kitaplar, 2013), 17. 
22  I. Haçlı seferinin düzenleniş amacında Yahudileri katletmek yoktur, fakat netice itibarıyla çok sayıda 

Yahudi öldürülmüştür. Ayrıntılı bilgi için bk. Mike Paine, Haçlı Seferleri, çev. Cumhur Atay 

(İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2011), 24-36. 
23  Kan iftirası, kara hummaya sebep olma, evharistiyadaki kutsal ekmeğe ve dolayısıyla Tanrı’nın 

bedenine zarar verme, Hıristiyanların su kaynaklarını zehirleme vb. 
24  Kessler, Yahudi Hristiyan İlişkilerine Giriş, 33-36; Rabi Benjamin Blech, Geçmişten Günümüze 

Yahudi Tarihi ve Kültürü, çev. Estreya Seval Vali (İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın 

A.Ş., 2004), 178-183; Cohen, Haç ve Hilal Altında, 43-50; Mehmet Özdemir, “Hıristiyan İspanya’da 

Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, Bütün Yönleriyle Yahudilik, ed. Asife Ünal vd. (Ankara: 

Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2012), 250, 251, 253. 
25  Kessler, Yahudi Hristiyan İlişkilerine Giriş, 36; Daniel J. Lasker, Jewish Philosophical Polemics 

Against Christianity in the Middle Ages (Littman Library Of Jewish Civilization, 2007), 1; Özdemir, 

“Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, 246-254. 



12 

 

Yahudi-Hıristiyan ilişkileri tarihinde, Yahudileri dönüştürmek ve yeni 

Hıristiyanlığa geçmiş olanların bu dinde kalıcı olmalarını sağlamak amacıyla iki grup 

arasında münazaralar düzenlendiği görülmektedir. Teklifin ya da katılım emrinin her 

daim Hıristiyan cenahtan geldiği bu tartışmalara çalışmanın ilerleyen kısımlarında yer 

verilecektir. Ancak öncesinde tartışmaların arka planının daha iyi anlaşılmasına katkı 

sağlayacağı mülahazasıyla münazaraların gerçekleştirildiği bölgeler (Fransa ve İspanya) 

ve tarihsel süreci (1240-1414) hakkında bilgi vermek yerinde olacaktır.  

1) İspanya 

Yahudilerin M.S. 1. yüzyıl gibi erken tarihlerden itibaren İspanya’ya gelmiş 

olabileceklerine ilişkin güçlü iddiaların olmasına karşın, İspanya’daki Yahudi varlığına 

dair en erken resmî kayıt 308 yılına aittir.26 İspanya, 2. yüzyılda Hıristiyanlıkla tanışmış 

ve bu din Roma Devleti bünyesinde resmiyet kazandıktan sonra Hıristiyan 

müntesiplerinin sayısı giderek artmıştır. Bu aşamadan itibaren Yahudilere bazı baskılar 

yapıldığı bilinmektedir. Daha sonra bölgenin Vizigotların hâkimiyetine girmesiyle 

Yahudiler kısa bir süreliğine özgürlüklerine kavuşmuş olsalar da tablo yeniden eskiye 

dönmüş ve Vizigot krallar da onlardan ya bölgeyi terk etmelerini ya da Hıristiyanlığa 

geçmelerini talep etmeye başlamışlardır.27 Bu durum 700’lü yıllara kadar devam 

etmiştir. Fakat Tarık b. Ziyad’ın bölgeyi fethetmesi ile dengeler değişmiştir. Çünkü 

baskılara bir çıkış yolu arayan Yahudiler ile bölgede kalıcı düzeyde hâkimiyet kurmak 

isteyen İslâm birlikleri arasındaki karşılıklı ihtiyaç, her iki grubu da birbiriyle 

uzlaşmaya sevk etmiştir. Tarık b. Ziyad ve birliklerinin bu fetihte Yahudilerin desteğini 

gördüğü yadsınamaz bir gerçek olarak değerlendirilmektedir. Aynı şekilde Yahudilerin 

de İslâm yönetimi süresince bu desteğin karşılığını aldıkları, kendi ilmî ve kültürel 

yaşam standartlarını yükselttikleri bilinmektedir.28  

                                                 
26  Yahudi gelenekte Babil Sürgünü’nden itibaren Yahudilerin bölgeye gelmiş olduğuna dair rivayetler 

mevcuttur. Geniş bilgi için bk. Sinan İlhan, “İspanya’da Yahudi Varlığının Menşei”, İslâm San‘at, 

Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi (İSTEM) 8/15 (2010), 9-17; Ulaş Töre Sı̇vrı̇oğlu, “Vizigot 

İspanya’sında Yahudiler: Anti-Semitizm’in Erken Bir Örneği”, İsrailiyat 4 (2019), 9. 
27  Vizigotlardaki bu tavır değişikliğinin, mensubu oldukları mezhebi (Aryanizm) terk ederek ana kitle 

Hıristiyanlığa dahil olduktan sonraya (589) denk gelmesi oldukça önemlidir. Bu durumla ilgili bazı 

iddialar için bk. Özdemir, “Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, 241, 

242; Sı̇vrı̇oğlu, “Vizigot İspanya’sında Yahudiler”, 12-16. 
28  Cihat Şeker, “İspanya’da Yahudiler’in ve Marranolar’ın Tarihi (XIII.-XIV. yy)”, Akademik 

Araştırmalar Dergisi 16/64 (2015), 145-155; Özdemir, “Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı 

(VI-XIV. Yüzyıllar)”, 239, 240, 242, 243. 



13 

 

13. yüzyıldan itibaren ise Hıristiyanlar yeniden bölgeyi ele geçirmeye 

başlamışlardır. Başlangıçta Yahudi-Hıristiyan ilişkileri daha önce İslâm birliklerinin 

bölgeye gelişinde olduğu gibi belli çıkarlar ekseninde oldukça dengeli seyretmiştir. 

Yahudiler dinî vecibelerini yerine getirme hususunda herhangi bir sorunla 

karşılaşmamış ve hemen her çeşit meslek grubunda çalışabilmişlerdir. Bu durum, 14. 

yüzyılın ilk yarısına kadar bu şekilde devam etmiştir. Daha sonraki süreçte ise hızla 

yükselen bir Yahudi karşıtlığı görülmüştür. Öncelikle Yahudiler, sürekli artan ekonomik 

düzeyleri ve siyasî mevkilerdeki görünürlüğü, dinî bakımdan ikincil konumda ve tebaa 

olma gereklilikleri gibi çeşitli gerekçelerle bazı kısıtlamalara tabi tutulmuşlardır. Yetki 

alanları azaltılmış ve kamu görevlerindeki birtakım işlerinden azledilmişlerdir.  

1390 yılı ve akabinde İspanya’da Yahudi karşıtı hareketler iyice artmış, kralların 

ya da Hıristiyan din adamlarının bireysel tavırlarına (bazen lehte bazen aleyhte) ilave 

olarak Yahudiler, hem kilise ve devletin hem de halkın kitlesel reaksiyonlarına 

(sinagogları kiliseye dönüştürme/yakma, yağmalama gibi) maruz kalmaya başlamıştır. 

Yahudilikten Hıristiyanlığa geçme konusunda ısrarın ve baskının bu dönemde doruğa 

ulaştığı görülmektedir.29 Daha önce de işaret edildiği üzere, bu tarihlerde yaşanan kara 

veba gibi insanlığı tehdit eden salgınlar dahi Yahudilerle ilişkilendirilmiş ve Yahudiler 

içme sularına zehir kattıkları gerekçesiyle de sık sık suçlanmışlardır. Artan baskılar 

nedeniyle Yahudilerin bir kısmı çeşitli bölgelere kaçma girişimlerinde bulunmuşlardır. 

Bir kısmı ise gönüllü olarak ya da zorla vaftiz edilerek Hıristiyanlığa geçmiştir. 

Yaşanan din değiştirme, can güvenliği endişesinin yanı sıra, sosyal-maddî olanakların 

kaybına dair korkulardan, yeni dinin getireceği imkânlardan faydalanmaya kadar pek 

çok gerekçeye dayandırılmaktadır. Bu süreç, daha sonra çeşitli isimlerle anılacak olan 

farklı bir zümrenin oluşmasına da neden olmuştur. Çünkü kendi istekleri ile değil de 

baskıyla Yahudilikten Hıristiyanlığa geçenlerin bir kısmı, görünürde Hıristiyan 

(Katolik) kimliği taşırken, gizliden gizliye eski dininin gereklerini yerine getirmeye 

devam etmiştir. Bu kimseler bölgede yaşayan Hıristiyanlar tarafından İspanyolca bir 

tabirle marrano olarak isimlendirilmiştir. Kelimenin esas karşılığının domuz olduğu 

                                                 
29  1391 yılında Sevilla’da yaşanan süreç ilk örneklerden biri olması bakımından oldukça önemlidir. Bu 

bölgedeki Yahudi cemaati yaralama ve öldürme girişimlerine maruz kalmış ve kurtulanların bir 

kısmı çareyi Hıristiyanlığa geçmekte bulmuştur. Mahmut Salihoğlu, “Marranolar ve Dini İnançları”, 

EKEV Akademi Dergisi 15/49 (Güz 2011), 108; 1391 yılında yaşanan diğer saldırı girişimleri için 

bk. Özdemir, “Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, 253-254. 



14 

 

bilinmekte ve Yahudiler için sevimsiz olan bu ismin kasıtlı olarak ve onların sahteliğini 

vurgulamak amacıyla tercih edildiği düşünülmektedir.30 Başlangıç itibarıyla bu kavram 

yalnızca gizli Yahudilere işaret etmek için kullanılmışken, zamanla Hıristiyanlığa geçen 

bütün Yahudileri kapsayan bir anlam genişlemesine uğramıştır. Hıristiyanlığa geçen 

kişiler için yaygın olarak kullanılan diğer bir kavram da konversodur. Yahudi 

geleneğinde ise bu kavramlar yerine İbranice anusim31 ifadesi tercih edilmektedir.32 

İspanya’da sayıları gittikçe artan Marranolar Hıristiyan nüfusuna hizmet ediyor 

gibi görünse de hakikatte gizli Yahudilerin sayısının da artıyor olması tehlikeli 

görülmeye başlanmış ve bu kesim Yahudilerden daha fazla takibata uğramıştır. Daha 

önce zikredilen nedenler (Tanrı katili suçlamaları, kan iftirası gibi), diğer birtakım 

gerekçelerle (Talmud’un Yahudi dünyasındaki konumu ve içeriğindeki Hıristiyanlık 

aleyhine tutumları gibi) birlikte düşünülerek 1263 yılında Barselona’da, 1413-1414 

yılları arasında Tortosa’da olmak üzere iki münazara düzenlenmiştir.33 Her iki 

münazarada da Hıristiyan cenah çeşitli avantajlar elde etmiş olsa da Yahudilerin tamamı 

dönüştürülemediğinden/dönüştürülemeyeceğinden gerilimli tablo canlılığını muhafaza 

etmeye devam etmiştir. 

Netice itibarıyla yaşanan dinî dönüşümlerin göstermelik oluşu, bu kimselerin 

Yahudilerle olan irtibatına bağlanmış ve bu kripto Yahudilere yönelik engizisyon 

takibatı başlatılmıştır. Şüpheli şahıslar şahitlerle belirlenmiş ve cezalandırılmıştır.34 

Bunun da yeterli olmadığı görüldüğünde ise 1492 yılında Kral Ferdinand ve Kraliçe 

                                                 
30  Salihoğlu, “Marranolar ve Dini İnançları”, 106. 
31  Kelime anlamı itibarıyla bir şey yapmaya zorlanan anlamında kulanılmaktadır. Terim anlamıyla 

başka bir dine geçmek zorunda kalan, fakat gizlice Yahudi geleneklerini muhafaza etmeye ve 

çocuklarına öğretmeye çalışan Yahudiler ifade edilmektedir. Bu kavramla çoğunlukla İspanya’daki 

Engizisyon sürecinde Hıristiyanlığa geçen İspanyol ve Portekiz Yahudileri kastedilmektedir. Joyce 

Eisenberg - Ellen Scolnic, “Anusim”, The JPS Dictionary of Jewish Words (Philadelphia: Jewish 

Publication Society, 2001), 7. 
32  William D. Phillips - Carla Rahn Phillips, İspanya’nın Kısa Tarihi, çev. Tuna Erkmen (İstanbul: 

Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2016), 112; Salihoğlu, “Marranolar ve Dini İnançları”, 106, 107; 

Şeker, “İspanya’da Yahudiler’in ve Marranolar’ın Tarihi”, 143-145, 155; Kessler, Yahudi Hristiyan 

İlişkilerine Giriş, 183; Özdemir, “Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, 

244-246, 252-254. 
33  Çalışmanın ilerleyen kısımlarında münazaralara ilişkin ayrıntılı bilgi verilecektir. 
34  Başlangıçta Engizisyonların hedefinde Yahudiler olmasa da bilhassa konversoların samimi olup 

olmadıklarını anlamak isteyen Kilise’nin müdahalesiyle onlar da hedef kitleye dahil edilmiştir. 

Çünkü Kilise nezdinde ne gerekçeyle olursa olsun vaftiz edilmiş kişi, eski dinine geri dönemezdi. Bu 

tavır en büyük günahlardan biri olarak görülmekteydi. Kessler, Yahudi Hristiyan İlişkilerine Giriş, 

183-184. 



15 

 

İsabella tarafından bir ferman yayınlanmış ve Yahudilerin tamamının İspanya’dan 

çıkarılmasına karar verilmiştir. Bu sürgünün, sonraki asırları etkileyecek pek çok sosyal, 

siyasî, dinî ve ekonomik sonuçları olacaktır. Söz konusu fermanın içeriğinde Yahudileri 

sürgün etmenin esas sebebi olarak, Yahudilerin Hıristiyanlara ve Hıristiyanlığa yeni 

geçmiş olanlara verdiği zarar açık bir şekilde vurgulanmıştır. Sürgün talimatlarına göre 

Hıristiyanlığı seçen Yahudiler bölgede kalacaklar, Yahudilikte ısrarcı olanlar ülkeden 

çıkarılacaklardır. Talimatın doğal bir sonucu olarak bu süreçte çok sayıda Yahudi, 

Hıristiyan olmuştur.35  

2) Fransa 

XI. yüzyıldan itibaren dinî, siyasî, ekonomik ve toplumsal gerekçelerle 

Yahudilerin millî ve dinî kimlikleri hususunda Hıristiyanlar nezdinde bir farkındalık 

oluştuğu anlaşılmaktadır. Bu duruma, göreve gelen kralların aşırı dindar tavırları da 

eklendiğinde mevcut tablo Yahudiler açısından giderek zorlaşmıştır. Bu tablonun bir 

sonucu olarak XI. ve XII. yüzyıllarda düzenlenen Haçlı Seferleri’nde Müslümanların 

yanı sıra Tanrı katili olarak görülen Yahudilerin de hedef kitle hâline geldiğini 

söylemek mümkündür.36  

Fransa Kralı II. Philip (ö. 1223) döneminde Yahudiler toplu olarak sürgüne 

zorlanmış (1182) ve bölge içerisindeki tüm mallarına el konulmuştur. 1198’de geri 

dönmelerine izin verilmiş, fakat bu kez de ağır vergilere maruz kalmışlardır. Farklı 

krallıklar döneminde de benzer uygulamalarla karşılaşılmıştır. Bilhassa Yahudilerin 

Hıristiyanlaştırılması veya sürülmesi hususunda oldukça katı bir tutum sergileyen IX. 

Louis (ö. 1270), aşırı Hıristiyan dindarlığıyla Yahudileri zor durumda bırakmıştır. Dinî 

baskının yanı sıra Yahudilere yönelik bazı ekonomik olumsuzluklar da yaşanmıştır. 

İspanya’daki tabloya benzer şekilde, Yahudilerin artan ekonomik düzeyleri ve tefecilik 

uygulamaları da Hıristiyan yönetimleri rahatsız etmiştir. Aynı şekilde yönetim 

kademelerinde ve toplumda fazlaca görünür olmaları da sakıncalı bulunmuştur. Üstelik 

bu hususta Kutsal Kitap referansları olduğu iddia edilmiştir. Yaratılış kitabında geçen 

                                                 
35  Salihoğlu, “Marranolar ve Dini İnançları”, 108, 109; Phillips - Phillips, İspanya’nın Kısa Tarihi, 

113, 114; Özdemir, “Hıristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, 254, 255; 

Şeker, “İspanya’da Yahudiler’in ve Marranolar’ın Tarihi”, 171. 
36  Daha önce ifade edildiği üzere I. Haçlı Seferi’nin asıl gayesi İspanya’daki Müslümanlara saldırı 

iken, Güney Fransa’da bulunan Yahudiler de bu seferden payını almış ve zarar görmüştür. Trautner-

Kromann, Shield and Sword, 41. 



16 

 

iki ulus düşüncesi ve bu uluslardan büyük olanın/eski olanın (Yahudilerin) küçüğüne 

(Hıristiyanlara) hizmet edeceği ifadesi37, Yahudilerin Hıristiyanlar üzerinde kontrol 

sahibi olmamaları gerektiği şeklinde yorumlanmıştır.38 

Yahudi-Hıristiyan ilişkileri hususunda üzerinde durulması gereken diğer bir 

husus, Kilise’nin Yahudilere karşı genel yaklaşımının ne olduğudur. Genel olarak 

Kilise’nin kralların takındığı bu aşırılıklara müdahale ettiği ve onları engelleme 

girişiminde bulunduğu görülmektedir. Papa ve Papalık uygulamalarının bu sürece 

doğrudan katkıda bulunduğu durumlardan bahsedilebilir. Yönetimde olan Papa’nın 

karakteri ve Yahudiliğe olan yaklaşımında değişkenlikler olmakla birlikte bilhassa Orta 

Çağ Papaları genellikle, Augustine’in teolojisindeki Yahudilerin, Tanrı’nın kurtuluş 

planındaki özel konumu olduğu ve dolayısıyla korunmaları gerektiği düşüncesine bağlı 

kalmaya çalışmışlardır. Bu bakımdan 5. yüzyıldaki Theodosian Yasası’na39 önem 

atfedilmiştir. Bununla birlikte, Yahudilerin Hıristiyanlardan daha aşağı konumda 

olmaları hususunda ısrarcı oldukları unutulmamalıdır. Daha önce bahsi geçen dinî 

referanslara (Yaratılış 25:23 gibi) işaretle bu hususun gereğinin yerine getirilmesi için 

yönetimlere müdahale ettikleri bilinmektedir.40  

Paris Münazarası’nın yapıldığı tarihler (1240) Kilise’nin Yahudileri (aynı 

zamanda Müslümanları) yakın takibe aldığı yıllardır. Bilhassa Hıristiyanlığa geçmiş 

Yahudilerin getirmiş olduğu Yahudi geleneğine ilişkin ilk elden bilgiler Hıristiyanların, 

Yahudilerin dinî literatürü ve yaşam tarzı hakkında kısa zamanda ve detaylı bilgi sahibi 

olmasını sağlamıştır. Bu minvalde Yahudiler ve Hıristiyanlar arasında yüzyıllardır 

devam eden ihtilaf bağlamında Hıristiyanların eline yeni bir koz geçmiş ve misyon 

                                                 
37  Rab onu şöyle yanıtladı: “Rahminde iki ulus var, senden iki ayrı halk doğacak, biri öbüründen güçlü 

olacak, büyüğü küçüğüne hizmet edecek” (Yaratılış 25:23). 
38  David Berger, The Jewish-Christian Debate in the High Middle Ages: A Critical Edition of the 

Nizzahon Vetus (Philadelphia: Jewish Publication Society, 1979), 17-19; Jacob Rader Marcus - Marc 

Saperstein, The Jews in Christian Europe (New York: Hebrew Union College Press, 2015), 136; 

Trautner-Kromann, Shield and Sword, 41-44. 
39  Theodosian Code (438). Bu yasaya göre bazı kısıtlamalara tabi tutulmuş olsalar da Yahudilerin 

kendi dinlerini yaşamaları konusunda bir serbestiyet söz konusudur. Bir nevi Yahudilik resmî 

dinlerden biri olarak görülmeye devam etmiştir. Kessler, Yahudi Hristiyan İlişkilerine Giriş, 90. 
40  Rebecca Rist, “Through Jewish Eyes: Polemical Literature and the Medieval Papacy”, History 98/5 

(333) (2013), 643. Yahudi Reddiyelerinde Papalık uygulamalarına ve mevcut Papalara dair bilgilerin 

analizi için bk. 644-662. Orta Çağ’daki Papaların uygulamalarına dair ayrıntılı bilgi için bk. Robert 

Chazan, Church, State, and Jew in the Middle Ages (New Jersey: Behrman House, 1980). 



17 

 

çalışmaları bu yeni bilgi birikimi üzerinden şekillenmeye başlamıştır.41 Yahudilikten 

dönme Hıristiyanların bu katkısına ek olarak misyonerlik faaliyetleri açısından, 13. 

yüzyılda kurulmuş olan Dominiken ve Fransisken tarikatlarının sürece katkısına da 

işaret edilmelidir.42 Bilhassa Dominikenlerin sürekli artan nüfuzunun, kurdukları 

akademilerin ve geliştirdikleri yeni misyon yöntemlerinin Yahudilerle olan ilişkiler ve 

düzenlenen münazaralardaki etkisi hakkında çalışmanın ilerleyen kısımlarında ayrıntılı 

bilgi verilecektir.  

B) Hıristiyanlık Karşıtı Yahudi Reddiye Geleneği ve Münazaralar (Vikuah) 

Geçmişten günümüze Yahudi-Hıristiyan ilişkilerinin sağlıklı bir tespitini 

yapabilmek adına bilhassa son yarım asırda reddiye literatürüne karşı yoğun bir ilginin 

olduğu görülmektedir. Bu metinlerde taraflar kendi dinî yapılarını ‘öteki’nin dinî 

geleneği ya da uygulamaları üzerinden sağlamlaştırmaya çalıştığından içerikte her iki 

(ya da üç) din hakkında çeşitli bilgiler bulunmaktadır. Zira söz konusu dinlere ait 

literatür; yazıldığı tarih ve coğrafya, dönemin dinî/siyasî ve sosyal dinamiklerinden 

oldukça etkilenmiştir. 

Hıristiyanlık, Yahudilik ile olan organik bağı nedeniyle, varlığını kanıtlama ve 

istikrar sağlama noktasında kendinden öncekini reddetmeye ihtiyaç duymaktadır. Bunun 

bir izdüşümü olarak, Hıristiyanların, Yahudi inancına yönelik itirazlarını erken 

dönemlerden itibaren dile getirdikleri bilinmektedir. Fakat Yahudiler (en azından erken 

dönemlerde), bu tarz bir iç motivasyona sahip olmadıkları için onların itiraz ve 

eleştirilerinin sayıca daha az ve şiddetinin daha düşük olduğu görülmektedir. 12. yüzyıla 

kadar bazı müstakil reddiyelerden (Toledot Yeşu gibi43) bahsedilmekle birlikte, 

                                                 
41  Chazan, Church, State, and Jew in the Middle Ages, 221, 222. 
42  İtalya ve İspanya menşeli olan her iki tarikat da gezici vaizlik gibi çeşitli misyonerlik yöntemlerinde 

aktif olmakla birlikte, Dominikenlerin Katolik Kilisesi içerisindeki rolü diğerine göre daha baskın 

görünmektedir. Öyle ki Hıristiyanlık tarihi açısından oldukça önemli olan Engizisyon sürecinde 

idare büyük ölçüde kendilerine aittir. Çalışmanın ilerleyen kısımlarında Kilise’nin ve hatta zaman 

zaman kralların kararlarında dahi etkili oldukları görülecektir. Geniş bilgi için bk. Muhammet 

Tarakçı, “Fransisken ve Dominiken Tarikatları”, Felsefe Ansiklopedisi, ed. Ahmet Cevizci (Ankara: 

Ebabil Yayıncılık, 2009), 6/829-833; Ayrıntılı bilgi için bk. Zeynep Ocak, Dominiken Tarikatının 

Katolik Kilise Eklesiastik Yapılanmasındaki Yeri ve Önemi (İstanbul Üniversitesi SBE, Yüksek 

Lisans Tezi, 2010). 
43  Toledot Yeşu, İsa’ya dair halk söylencelerinin bir araya getirildiği metinlerden oluşan bir literatür 

olarak düşünülebilir. Bu literatüre dair klâsik metinler ve İngilizce çevirilerin bir arada sunulduğu 

derli toplu bir çalışma için bk. Michael Meerson - Peter Schäfer, Toledot Yeshu: The Life Story of 

 



18 

 

reddiyelerin çoğunluğu dağınık hâlde olan eleştirilerden müteşekkildir. Fakat söz 

konusu literatür, hem içeriğin yetersizliği hem de dağınıklığı yüzünden, Yahudi-

Hıristiyan münasabetlerine ilişkin bir tablo çıkarmaya çalışmak açısından oldukça 

sınırlıdır ve hâlâ yeterince keşfedilememiştir. Dolayısıyla araştırmacılar Yahudi reddiye 

geleneği tarihini içerik, kaynak, argümantasyon yöntemi gibi koşulları göz önünde 

bulundurarak 12. yüzyılla başlatmakta ve bu dönem ve sonrasına ait çalışmalara daha 

çok odaklanmaktadırlar.44 

Hıristiyanlar açısından ise her ne kadar erken dönemlerden itibaren başlamış 

olsa da reddiye yazımı yönünden en zengin dönemin 12. ve 13. yüzyıllara denk geldiği 

görülmektedir. Bu dönemlerde Petrus Alfonsi45 (ö. 1140) ve Peter the Venerable46 (ö. 

1156) gibi isimler Yahudiliğin reddine ilişkin eserler kaleme almışlardır. Öte yandan 13. 

yüzyılla birlikte, Hıristiyanlık karşıtı Yahudi reddiye geleneği de iyice zenginleşmiştir.47 

Bu tabloya bakıldığında her iki geleneğin de hem karşılıklı etkileşim nedeniyle hem de 

coğrafyanın ve yaşanılan tarihî dönemin entelektüel seviyesiyle doğrudan ilişkili olarak 

hemen hemen aynı dönemlerde/dönemlerden itibaren bu yolu daha sistemli ve aktif bir 

şekilde tercih ettiği veya mecbur kaldığı anlaşılmaktadır. 

1) Yahudi Reddiye Literatürü 

Yahudi-Hıristiyan reddiye geleneği, tarihsel süreç ve coğrafya açısından oldukça 

geniş bir yelpazeye sahiptir ve çalışılmaya muhtaçtır. Bu geleneğin kapalı kalan pek çok 

yönü bulunmaktadır. Bununla birlikte şimdiye kadar keşfedilmiş ve incelenmiş 

reddiyeler ve çalışmalar üzerinden belli başlı çıkarımlar yapmak elbette mümkündür. 

Yahudilerin Hıristiyanlara yazdığı reddiyeler kronolojik olarak incelendiğinde 

başlangıçta eleştirilerin çok yönlü olmadığı ve çeşitlilik arz etmediği söylenebilir. 

Genellikle belli başlı konular üzerinde suçlama ve (aslında daha çok) savunma 

yapılmaktadır. Ele alınan konularda çoğunlukla Hıristiyanların Yahudilere yöneltmiş 

                                                                                                                                               
Jesus-Introduction and Translation (Tübingen: Mohr Siebeck, 2014); Michael Meerson - Peter 

Schäfer, Toledot Yeshu: The Life Story of Jesus-Critical Edition (Tübingen: Mohr Siebeck, 2014). 
44  Berger, The Jewish-Christian Debate in the High Middle Ages, 4; Lasker, Jewish Philosophical 

Polemics Against Christianity in the Middle Ages, 1, 2; Trautner-Kromann, Shield and Sword, 1. 
45  Petrus Alfonsi, Dialogue Against the Jews, çev. Irven Michael Resnick (Washington, D.C.: Catholic 

University of America Press, 2006). 
46  Peter the Venerable, Peter the Venerable Against the Inveterate Obduracy of the Jews, çev. Irven M. 

Resnick (Washington: The Catholic University of America Press, 2013). 
47  Berger, The Jewish-Christian Debate in the High Middle Ages, 16. 



19 

 

olduğu iddia ve suçlamaların belirleyici olduğu görülmektedir. Bilhassa İsa’nın gelişiyle 

Musa şeriatının geçerliliğini kaybetmesi, İsa’nın Mesihliğinin kabulü, Tanrı’nın 

Yahudilerden vazgeçip Hıristiyanları yeni biricik halkı olarak seçmesi gibi iddialara 

Yahudiler cevap vermeye çalışmışlardır.48 Genel bir bakış açısıyla bu metinlerin 

Yahudilerin Hıristiyanları/Hıristiyan inançlarını suçlamasından ziyade kendilerini 

savunmak durumunda kaldıkları bir literatürle karşı karşıya olduğumuz söylenebilir. 

Hıristiyanlık karşıtı Yahudi reddiye literatüründe daha sonraları (bilhassa 12. 

yüzyıl ve sonrası) Yahudilik savunusuna ilave olarak, Teslis, Enkarnasyon, bakireden 

doğum, İncillerle mevcut Kilise uygulamaları arasındaki çelişkiler, İsa’nın Mesihlik 

iddiası, Tanah’ın Hıristiyan yorumu gibi çeşitli konulara yoğunlaşıldığı görülmektedir. 

Pek çok reddiyede bu konulara ilişkin Yahudi eleştirileri çeşitli yöntemlerle dile 

getirilmiştir. 

Yahudiler Hıristiyan iddialarına cevap vermek durumunda kaldıkları 

reddiyelerde çoğunlukla savunma yapmaya odaklandıklarından, Hıristiyan 

argümanlarını ve yöntemlerini öğrenmek ve bu konuda kendilerini geliştirmek zorunda 

kalmışlardır. Bu bakımdan pek çok reddiyede her iki dinî geleneğin de benzer 

argümantasyon yöntemlerini tercih ettikleri görülmektedir. Bilhassa Kutsal Metinlerden 

argüman sunma yöntemi hem Yahudiler hem de Hıristiyanlar tarafından sıklıkla tercih 

edilmektedir. Bu noktada her iki dinin mensupları da öncelikli olarak Tanah’tan istifade 

etmiştir; zira Tanah hem Yahudilik hem de Hıristiyanlık açısından muteber kabul 

edilmektedir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken iki husus vardır. İlki, Yahudilerin 

İbranice Tanah’ı otorite olarak kabul ederken Hıristiyanların ise Jerome’un Latince 

Tanah çevirisi olan Vulgate’ı kanonik saydıkları gerçeğidir. Dolayısıyla dile ve çeviriye 

ait bazı farklılıklar din müntesiplerinin bakış açısıyla birleştiğinde her iki cenah farklı 

çıkarımlar yapmış ve taraflar birbirlerini kusurlu/yanlış yorum yapmakla suçlamıştır.49 

Kanaatimizce bu noktada sonradan olanın (bu durumda Vulgate) öncekine yönelttiği 

suçlama diğerine göre daha asılsız görünmektedir. Bununla birlikte Yahudiler karşı 

tarafı metin üzerinde yanlış yorum yapmakla suçlarken, Hıristiyan cenah ise Yahudileri 

                                                 
48   Cohen, Haç ve Hilal Altında, 224. 
49  Bu hususta Jerome’u cahilliği dolayısıyla yanlış çeviri yapmakla suçlayıp, Kelimmat ha-Goyim 

(Goyların Utancı) adlı reddiyesinde buna yer veren Profiat Duran (ö. 1414) ilk akla gelen isimlerden 

biridir. Anne Deborah Berlin, Shame of the Gentiles of Profiat Duran: A Fourteenth-Century Jewish 

Polemic Against Christianity (Harvard University, Yüksek Lisans Tezi, 1987), 13. 



20 

 

mana bakımından tahrifat yapmakla suçlamaktadır. Dolayısıyla metin ortak olsa da 

yorumlama noktasında bir ihtilaf söz konusudur. Yahudiler kendi tarihsel süreçleri 

içerisinde Kutsal Kitaplarını anlamada zaman zaman alegori, mecaz gibi yöntemlere 

başvurmuş olsa da Hıristiyanların bu yöntemlere müracaatının daha fazla olduğu 

düşünülmektedir.50 Özü itibarıyla ilkine bağlı olan ikinci husus ise, Tanah’ı 

yorumlamadaki bu farklılığın nedenini anlama gerekliliğidir. Tanah her ne kadar ortak 

metin olsa da aynı anda iki İsrail’in varlığına ilişkin bir işaret barındırmamaktadır. 

Kendilerini yeni İsrail olarak gören Hıristiyanların, öncekinin Tanrı tarafından 

reddedildiğine dair Tanah’tan çıkarımlar yapmaya çalışması (lafzı zorlamak suretiyle 

olsa da) bu tavrın bir sonucudur. Bundan dolayı, Tanah’ı Hıristiyanlığa ait bir belgeye 

dönüştürme ihtiyacı içerisindedirler. Zira bu dinin meşruiyeti öncekinin geçersizliğine 

dayandırılmaktadır. Bu husus sıklıkla Yahudilerin itirazlarına konu olmakta ve 

Tanah’taki olumlu ifadelerin Hıristiyanlarla, olumsuz ifadelerin ise Yahudilerle 

ilişkilendirilmesine dair ikili yaklaşımın (eski İsrail-yeni İsrail) adil olmadığı 

vurgulanmaktadır.51  

Kutsal yazıları referans alma hususunda Yeni Ahit ve Talmud, Tanah’a kıyasla 

ikinci sıradadır. Bu noktada her iki dinî geleneğin söz konusu literatürlere yaklaşımında 

bazı benzerlikler olduğu tespit edilmiştir. Öncelikle bu hususta muhalif tarafın 

yaklaşımı belirleyici görünmektedir. Bu açıdan bakıldığında Yeni Ahit’in Yahudiler 

nezdinde bir otoritesi olmadığı için Hıristiyanlar tarafından Yahudilere karşı nadiren 

kullanıldığı görülmektedir.52 Bununla birlikte Yahudiler Hıristiyanlara karşı Yeni Ahit 

literatürünü kullanmakta bir beis görmemişlerdir. Bunu iki amaç uğruna yapmışlardır. 

İlki Yeni Ahit’teki anlatıları karalamak, ikincisi ise içerikteki bilgilere Hıristiyanların 

                                                 
50  Özellikle Kutsal Kitabı anlama girişiminde Hıristiyanların tercih etmiş olduğu alegorik yorum 

tekniği oldukça dikkat çekicidir. Hıristiyan gelenekte Pavlus ile başlayan alegorik yoruma müracaat, 

daha sonra Justin Martyr, Clement, Origen gibi pek çok Hıristiyan teolog tarafından genişletilmiş ve 

çeşitlendirilmiştir. Bu yöntemin Tanah üzerinden Mesih’e dair kehanetlerin İsa’da gerçekleştiğini 

kanıtlama noktasındaki tesiri oldukça büyük ve Hıristiyanlar açısından kıymetlidir. Muhammet 

Tarakçı, “Origen ve Alegorik Kitab-ı Mukaddes Yorumu”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 

19/1 (2010), 184, 190, 192; Cohen, Haç ve Hilal Altında, 45. 
51  Berger, The Jewish-Christian Debate in the High Middle Ages, 6, 7; Lasker, Jewish Philosophical 

Polemics Against Christianity in the Middle Ages, 3, 4. 
52  Benzer şekilde erken dönemlerde Hıristiyan reddiyelerinde daha yaygın olarak görülen, Yahudi 

geleneğinde apokrif sayılan metinlere başvuru yöntemi de daha sonrasında terk edilmiş 

görünmektedir. Çünkü karşı tarafın ilk itirazı bu metinlerin otoritesini yok saymak olacağından, 

içerik ve iddia önemini yitirmektedir. Bk. Berger, The Jewish-Christian Debate in the High Middle 

Ages, 9. 



21 

 

dahi bağlı kalmadığını kanıtlayarak bu literatürün geçersizliğini/hükümsüzlüğünü ortaya 

koymaktır. İlk amacın izlerini Talmud’daki İsa hikâyelerinde ve daha sonra detaylı 

olarak bahsedilecek olan Toledot Yeşu literatüründe bulmak mümkündür. Hıristiyanların 

Yeni Ahit’e olan yaklaşımına benzer şekilde Yahudiler de Hıristiyanların otorite olarak 

görmedikleri Talmud literatünü tartışmalarda/reddiyelerde başvuru kaynağı olarak 

kullanmamışlardır. Bununla birlikte Hıristiyanların Talmud’u suçladıkları durumlarda 

ise savunmasını yapmaktan geri durmamışlardır. Buna mukabil Hıristiyanlar da 

eleştirilerini sunarken Talmud literatürüne başvurmuşlardır. Bu durumun iki temel 

nedeni vardır. İlki, içerisindeki İsa ve Hıristiyanlık karşıtı pasajlar dolayısıyla onu 

suçlamak için, ikincisi ise ilkiyle taban tabana zıt bir tavırla Hıristiyanlığı kanıtlamak 

için ondan faydalanma ihtiyacıdır. Çalışmamızda ele alınan münazaralarda her iki tavrın 

izlerini53 açık bir şekilde görmek ve değerlendirmek mümkündür.54  

Kutsal yazıların yanı sıra taraflar reddiyelerinde, tarihsel ve rasyonel 

argümanlardan da yararlanmışlardır. Hıristiyanların Yahudilere karşı en sık kullandığı 

tarihsel argüman, Yahudilerin tarihte yaşamış olduğu sıkıntılı durumlardır. Bu durum 

Tanrı’nın biricik halkı olmaktan men edildiklerinin ve günahkâr olduklarının bir 

göstergesidir. İsa’ya yaşattıkları ve Hıristiyanlığa karşı dirençleri yüzünden Tanrı onları 

emsali görülmemiş şekillerde cezalandırmıştır. Yahudiler ise geçmişte karşılaşılan 

zorlukların nedeninin günahlar olduğu hususunda Hıristiyanlarla aynı fikirde olmakla 

birlikte, onlara göre bu günahların İsa ya da Hıristiyanlığı reddetme ile bir ilgisi yoktur. 

Tam aksine onlar, bilhassa Hıristiyanlık sonrası dönemde, kendi içlerinden 

Hıristiyanlığa geçenler yüzünden ödedikleri bedelin arttığını düşünmektedirler. Ayrıca 

dünyevî refahın, müntesibi olunan dinin hakikatliği açısından bir ölçü olup olamayacağı 

sorusunu da Hıristiyanlara yöneltmişlerdir. Tartışma ve reddiyelerde kullanılan diğer bir 

yöntem ise felsefe ve mantık gibi ilimlerden yardım alınarak oluşturulan rasyonel 

argümanlara dayalıdır. Bilhassa Orta Çağ Yahudi reddiye geleneği Hıristiyan 

doktrinlerine karşı sunulan felsefî argümanlarla doludur.55 

                                                 
53  Paris Münazarası’nda Talmud’a dair birinci yaklaşımın, Barselona ve Tortosa münazaralarında ise 

ikinci tavrın izlerini görmek mümkündür. 
54  Lasker, Jewish Philosophical Polemics Against Christianity in the Middle Ages, 4-7. 
55  Lasker, Jewish Philosophical Polemics Against Christianity in the Middle Ages, 7-11; Trautner-

Kromann, Shield and Sword, 5. 



22 

 

Hıristiyanlık karşıtı Yahudi reddiye literatürü çok çeşitli ve tasnifi zor bir 

görünüm sergilemektedir. En yaygın olarak bilinen tasniflerden biri Yosef ben Şem 

Tov’a (ö. 1480) aittir. Onun listesinde altı kategori yer almaktadır. İlk kategori daha 

önce bahsi geçtiği üzere İbranice Tanah’a dayalı eserlerdir. Bu tarz reddiyelerin asıl 

yazılış amacı, Hıristiyanların Tanah’ı yorumlarken yaptıkları hataları ortaya koymaktır. 

Bu kategoriye çok fazla sayıda reddiye girmektedir. İkinci kategori Rabbani literatürü 

(Talmud, Midraşlar ve Yahudiler nezdinde -Tanah dışında- otorite kabul edilen diğer 

metinler) yorumlayarak yapılan reddiye çalışmalarını içermektedir. Çalışmamızda ele 

alınacak olan münazara/reddiyeler bu kategoriye girmektedir. Üçüncü kategori 

Yahudiliği savunmanın yanı sıra doğrudan Hıristiyanlığa karşı yapılan itiraz ve 

suçlamaları içermektedir. Yahudiliğin üstünlüğü bu yola başvurularak kanıtlanmaya 

çalışılmıştır. Dördüncü kategori mevcut Hıristiyan öğretilerinin Yeni Ahit ile 

uyuşmayan yönlerine odaklanan çalışmalardan oluşmaktadır. Bu bakış açısıyla, 

Hıristiyanlığın yalnızca Yahudiler nezdinde değil Hıristiyanlar açısından da sağlam bir 

zemine sahip olmadığı, geçersiz olduğu vurgulanmaktadır. Beşinci kategori Hıristiyan 

akidelerinin kendi iç tutarsızlığını ortaya koyan çalışmalardan müteşekkildir. Son 

kategori ise Hıristiyan inançlarını felsefe, mantık, metafizik alanına ait kurallar 

üzerinden eleştiren reddiyelerdir.56 

Yosef ben Şem Tov’un listesinden farklı olarak Hıristiyan 

reddiyelerini/yaklaşım tarzını kategorileştiren isim ise Amos Funkenstein’dır. Literatüre 

başvuru açısından meseleyi ele alan Funkenstein’ın eski ve yeni polemik olarak iki 

temel ayrımı bulunmaktadır. Bu iki ayrım üzerinden, Hıristiyanların yaklaşımını dört 

madde ile açıklamaktadır. İlki Kutsal Kitap pasajları üzerinden argüman geliştirme 

şeklindedir. İkincisi, felsefî delil ve yöntemleri kullanarak Hıristiyan dogmalarının 

hakikat oluşunu kanıtlama girişimidir. Üçüncü grup Talmud ve diğer Rabbanî 

kaynakları eleştirme üzerine kuruludur.57 Dördüncüsü ise Rabbanî literatür (daha çok 

Talmud) üzerinden Hıristiyanlığın doğruluğunu kanıtlama58 girişimidir. Bu minvalde, 

                                                 
56  Lasker, Jewish Philosophical Polemics Against Christianity in the Middle Ages, 13-18. 
57  Yöntem bakımından Paris Münazarası bu kategoriye girmektedir. 
58  Barselona ve Tortosa Münazaraları bu kategoriye girmektedir. 



23 

 

Funkenstein’a göre Tanah üzerinden yapılan polemik eski türe, Talmud’dan hareketle 

yapılan eleştiri ise yeni polemik türüne aittir.59  

Yahudi reddiyeleri nesir, şiir, münazara/tartışma, mektup gibi farklı formlarda 

kaleme alınmıştır. Dönemin edebî türlerinin bu noktada belirleyici olduğu söylenebilir. 

Diyalog ya da tartışma/münazara tarzı metinlerin bir kısmında şahıslar ve söyledikleri 

kurgusaldır, böylelikle yazarların hakikat çağrıları ya da muhalif dine karşı itirazları bu 

kurgusal karakterlere söyletilmektedir. Diğer bir kısmı ise gerçek kişilerin 

diyaloglarının/tartışmalarının kaydıdır. Çalışmamızda esas alınan münazaralar bu 

kategoriye girmektedir.60  

Yahudi reddiyelerinde ağırlıklı olarak İbrani dilinin tercih edildiği 

görülmektedir. Çünkü çeşitli bölgelerde yaşayan Yahudiler, o bölgeye ait yerel dilleri 

günlük yaşamlarında kullansalar da dinî meselelerde İbranicenin tercih edilmesi 

hususunda oldukça titiz davranmışlardır.61 Bu tavırda İbranicenin dinî ve millî değerinin 

yanı sıra ve belki daha önemlisi Yahudiler dışındakilerin bu dili anlayamaması etkili 

olmuştur.62  

Yahudi reddiyelerindeki diğer bir önemli husus ise metinlerin isimlendirilmesi 

meselesidir. Bu isimler Yahudi bakış açısını anlamlandırmak açısından oldukça 

kıymetli bulunmuştur. Reddiyelerin isimlendirilmesinde bazı yazarların Tanah’taki 

pasajlarda geçen ifade ve cümleleri tercih ettiği görülmektedir. Söz gelimi Duran’a ait 

olan iki reddiye bu şekilde isimlendirilmiştir.63 Reddiyelerin isimlendirilmesinde bazı 

ortak kavramların kullanıldığı görülmektedir. Çalışmamız içerisinde sıklıkla geçecek 

olan Vikuah ifadesi bunlardan biridir. Özel anlamıyla münazaralara işaret eden bu ad64, 

                                                 
59  Amos Funkenstein, “Basic Types of Christian Anti-Jewish Polemics in the Later Middle Ages”, 

Viator 2 (1971), 373, 374; Ora Limor, “Polemical Varieties: Religious Disputations in 13th Century 

Spain”, Iberia Judaica 2 (2010), 55, 56. 
60  Kanatimizce münazaraların gerçekliği tarihî belgelerle kanıtlanmış olsa da münazara kayıtlarının 

(İbranice ya da Latince) tamamının gerçeği doğrudan yansıttığı fikrine ihtiyatlı yaklaşılmalıdır. Bk. 

Trautner-Kromann, Shield and Sword, 5; Lasker, Jewish Philosophical Polemics Against 

Christianity in the Middle Ages, 13-20. 
61  Bu tavrın istisnaları bulunmaktadır. Barselona doğumlu meşhur Yahudi bilgin Hasday Crescas’ın (ö. 

1410) ‘Bitul İkkarey ha-Notsrim’ (Hıristiyan Esaslarının Geçersizliği) adlı reddiyesi yaşadığı 

bölgenin yerel dili olan Katalanca ile yazılmıştır. 
62  Trautner-Kromann, Shield and Sword, 7. 
63  İggeret al-Tehi Ke-Avoteyha (Atalarına Benzeme Risalesi) 2.Tarihler 30:7; Kelimmat ha-Goyim 

(Goyların Utancı) Hezekiel 36:6, 15. 
64  Vikuah Rambam, Vikuah Rabbi Yehiel mi-Paris, Vikuah Tortosa, Vikuah of Elijah Hayyim ben 

Benjamin of Genazzano against Fra Francisco di Aqapendente, Vikuah of Azriel Petahia ben Moshe 

Alatino against Alphonso Caraciolla. 



24 

 

münazara tarzı dışındaki reddiyeler için de kullanılmaktadır.65 Bunun dışında Milhama 

(Savaş)66, Nitsahon (Zafer)67, Magen (Kalkan)68 ve Teşuvot (Tekil hâliyle Teşuva-

Cevap, karşılık)69 kelimeleri reddiyelerde sıklıkla tercih edilen ifadeler arasındadır.70  

2) Yahudi-Hıristiyan Münazaraları 

Vikuah ifadesi, halk münazarası/tartışması anlamına gelmektedir. Fakat bu 

kavram polemik/reddiye literatürüne verilen genel bir isim olarak da kullanılmaktadır. 

Çalışma içerisinde ilk anlamı kastedilerek kullanılacaktır. Halka açık olarak düzenlenen 

dinî münazara/tartışmaların teorideki temel amacı, muhatabın iddiasının geçersizliğini 

kanıtlamak, kendi inancının mutlak gerçekliğini ve üstünlüğünü vurgulamaktır. Farklı 

din müntesiplerinin bir arada yaşamak zorunda olduğu toplumlarda bu tarz tartışmaların 

yapılması ve düzenlenmesinde dinî unsurların etkisi olmakla birlikte sosyal ve siyasî 

düzene hizmet etmek gibi gayeleri de bünyesinde barındırmaktadır.71  

Çalışmada zikredilecek olanların (Paris, Barselona, Tortosa) dışında başka 

münazaraların olduğu da bilinmektedir.72 Bunlar arasında 1286 yılında Mayorka’da 

gerçekleştirildiği iddia edilen münazaranın diğerlerine göre tanınırlığı daha yüksektir. 

Münazaranın Yahudiler tarafından tutulan kaydı yoktur, yalnızca anonim bir yazarın 

Cenova’da yazmış olduğu Latince bir kaydı günümüze kadar ulaşmıştır.73 Paris, 

                                                 
65  Vikuah Radak örnek olarak gösterilebilir. Bu eser bir münazara/tartışma kaydı değildir. Fakat yine de 

Vikuah adıyla isimlendirilmiştir. 
66  Sefer Milhamot ha-Şem, Milhemet Mitsva. 
67  Sefer Nitsahon Yaşan, Sefer Nitsahon, Ziheron Sefer Nitsahon. 
68  Magen Avraham, Keşet u-Magen, Magen va-Herev.  
69  Teşuvot Radak la-Notsrim, Teşuvot ha-Notsrim. Yukarıda ismi zikredilen reddiyelere dair kısa 

açıklamalar için bk. Lasker, Jewish Philosophical Polemics Against Christianity in the Middle Ages, 

13-20. 
70  Philippe Bobichon, “A Bird’s Eye View on the Jewish Anti-Christian Literature in the Western 

Countries (10th to 17th c.)” (Can Polemics Innovate? Change and Continuity in Jewish–Christian 

Polemics from Late Antiquity to the Modernity, University of Vienna, 2017), 5. 
71  Haim Hillel Ben-Sasson, “Disputations and Polemics”, Encyclopaedia Judaica, ed. Fred Skolnik 

(Detroit: Macmillan Reference USA, 2007), 5/686; Michael A. Signer, “Disputation”, A Dictionary 

of Jewish-Christian Relations, ed. Edward Kessler - Neil Wenborn (New York: Cambridge 

University Press, 2005), 127. 
72  Vikuah of Elijah Hayyim ben Benjamin of Genazzano Against Fra Francisco di Aqapendente, 

Vikuah of Azriel Petahia ben Moshe Alatino Against Alphonso Caraciolla. 
73  Yazarın, 1179 yılında Ceuta’da gerçekleştirilen münazaranın kaydından da yararlandığı iddia 

edilmektedir. Çünkü konuşmacıların mesleği ve bazı temalar bakımından benzerlikler söz 

konusudur. Limor, “Polemical Varieties: Religious Disputations”, 60; Ceuta Münazarası’na ilişkin 

kayıt 1980 gibi geç bir tarihte Ora Limor tarafından keşfedilmiştir. Münazaraya dair ayrıntılı bilgi 

için bk. Maya Soifer, “‘You Say That the Messiah Has Come’: The Ceuta Disputation (1179) and Its 

 



25 

 

Barselona ve Tortosa münazaralarının aksine tartışmaya yüksek mertebeli din adamları, 

Yahudilikten Hıristiyanlığa geçmiş kimseler, krallar yerine halktan kişiler katılmıştır. 

Eserde Cenova’lı Hıristiyan bir tüccar74 ile birkaç Yahudinin pazaryeri-liman gibi halka 

açık bir ortamda gerçekleştirdikleri bir münazara tasvir edilmektedir. Bununla birlikte 

içerik olarak Barselona Münazarası’yla ortak temalara sahip olduğu görülmektedir. 

Temaların ve büyük ölçüde argümantasyon tarzlarının benzerliği, ortak coğrafyaları ve 

her iki münazaranın birbirlerine olan tarihsel yakınlıkları dolayısıyla Barselona 

Münazarası ile Mayorka Münazarası arasında karşılaştırmalı çalışmalar yapılmıştır.75  

Çalışmada ele alınan üç münazara özelinde, hâkim konumda olan Hıristiyan 

kesim ve yöneticilerin dinî ve siyasî otoritelerini kullanarak Yahudileri bu 

münazaralarda savunma yapmaya zorladığı anlaşılmaktadır. Zira Papa ya da Hıristiyan 

kralların isteğiyle düzenlendiği bilinen bu münazaraların hiçbirinde ilk talep Yahudi 

kesimden gelmemiştir. Bu açıdan bakıldığında Yahudilerin münazaralara olan genel 

yaklaşımı, ne kadar güçlü savunma yaparlarsa yapsınlar adil bir kazananın olamayacağı, 

hatta her koşulda Kilise’nin ve Hıristiyanların galip geleceği şeklindedir. Bunun bir 

sonucu olarak Yahudilerin tartışmalara katılma konusunda hiçbir zaman istekli 

olmadıkları görülmektedir.76 Hıristiyan kesimin münazara talebinim altında yatan en 

temel etmen ise Hıristiyanlığı yayma yolunda alışılagelmiş yöntemlerin dışına çıkarak, 

daha çok kişiyi daha kısa sürede bu dinin mensubu yapma arzusudur. Bununla birlikte 

münazaraların salt dine dayalı bir kaygının ürünü olmadığı, bazı siyasî çıkarlar ya da 

otorite sağlamlaştırmaya dayalı girişimlere hizmet ettiği de unutulmamalıdır. Bu 

minvalde her üç münazaranın ortak özelliğinin, münazara şartlarının adaletsizliği 

olduğu söylenebilir. Zira münazara esnasında Hıristiyan polemikçilerin bir tartışmada 

başarısız olmaları, orada bulunan Yahudilerin bir ölçüye kadar alay etmelerine ya da 

Hıristiyanların zihninde sadece bazı dalgalanmalara sebebiyet verebilirdi. Fakat Yahudi 

                                                                                                                                               
Place in the Christian Anti-Jewish Polemics of the High Middle Ages”, Journal of Medieval History 

31 (2005), 287-307. 
74  Inghetto Contardo. 
75  Ora Limor eserinde, bu iki münazara arasındaki benzerlik ve farklılıkları detaylı bir şekilde 

işlemiştir. Limor, “Polemical Varieties: Religious Disputations”, 59-61. 
76  Signer, “Disputation”, 128; Blech, Yahudi Tarihi ve Kültürü, 182. 



26 

 

polemikçilerin savunmalarındaki başarısızlığı, bireysel/kitlesel dinden dönmelere 

(hakikatte döndürülmek), baskılara, kutsallarına zarar verilmesine yol açmıştır.77 

a) Paris Münazarası (Vikuah Rabbenu Yehiel mi-Paris) 

1240 yılında (25-26 Haziran) Paris’te halka açık olarak düzenlenen münazarada 

Yahudi kesimi (baş sözcü olarak) Paris’li Rabbi Yehiel, Hıristiyan grubu ise 

Yahudilikten Hıristiyanlığa geçmiş olan Nicholas Donin temsil etmiştir. Rabbi Yehiel, 

Fransa-Meaux doğumlu, dönemin saygın bir Talmud âlimidir. Dönemin Paris 

yeşivasının başkanı olan Rabbi Yehuda ben Yitshak’ın78 (ö. 1224) öğrencisi ve halefi 

olduğu bilinmektedir. Paris Münazarası dışında Tudelalı Benjamin olarak bilinen 

Yahudi seyyahın yazılarında Rabbi Yehiel’den bahsedildiği görülmektedir. Rabbi 

Yehiel akıllı, zeki, dönemin imtiyaz sahibi ilim adamlarından biri olarak 

zikredilmiştir.79 Münazaraya katılan Yahudi temsilciler grubunda kendisinden yaşça 

daha büyük meslektaşları olduğu hâlde, cemaat önderliği ve güçlü hatipliği sayesinde 

münazarada baş konuşmacı olarak seçildiği düşünülmektedir.80 Rabbi Yehiel dışında 

münazaraya etki ve katkısı oldukça az olmasına rağmen üç Yahudi temsilci daha vardır. 

Onlar Melun’lu Yehuda ben David, Château Thierry’li Samuel ben Solomon ve 

Coucy’li Moses ben Jacob81 adlı kişilerdir. 

Hıristiyan grubun temsilcisi olan Nicholas Donin Yahudiyken, Talmud’a 

koşulsuz iman hususunda şüphelerini dile getirdiği için Yahudi otoritelerle ters düşmüş 

ve bazı cezalara maruz kalmıştır. İddialara göre Donin’in Talmud’a karşı olan bu 

tavrında Yahudi mezheplerinden biri olan ve sözlü geleneğe reddeden Karâî mezhebi 

etkili olmuştur.82 Aldığı cezalardan sonra yaklaşık on yıl boyunca Yahudi dininde 

                                                 
77  Berger, The Jewish-Christian Debate in the High Middle Ages, 3. 
78  Sir Leon adıyla da anılmaktadır. 
79  Nuh Arslantaş (çev.), Orta Çağda İki Yahudi Seyyahın İslâm Dünyası Gözlemleri-Tudela’lı 

Benjamin ve Ratisbon’lu Petachia (İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 

2009), 23. 
80  Morris Braude, Conscience On Trial: Three Public Religious Disputations Between Christians and 

Jews in the Thirteenth and Fifteenth Centuries (New York: Exposition Press, 1952), 18, 22, 23. 
81  Yahudi dinî hukukuna dair önemli bir eser olan Sefer Mitsvot Gadol’un yazarıdır. 
82  Maccoby, Judaism on Trial, 20, 59; İbn Hazm’ın eserinde İspanya’daki Karâîlere ve onların 

inanışlarına ilişkin ifadeler bulunmaktadır. Burada verilen bilgilerin, İspanya’daki Karâîlerin 

varlığına işaret eden en erken/eski veriler olduğu tespit edilmiştir. Bk. Camilla Adang, “The Karaites 

as Portrayed in Medieval Islamic Sources”, Karaite Judaism: A Guide to Its History and Literary 

Sources: 73, ed. Meira Polliack (Leiden ; Boston: Brill, 2003), 188. El-Fasl’da ilgili yer için bk. İbn 

 



27 

 

kalmaya devam etmiş, fakat neticede Yahudi imanını topyekûn reddettiği suçlamasıyla 

1225 yılında halkın huzurunda Yahudi cemaatinden atılmıştır. Bu süreçten sonra 

Fransiskenlerin tesiriyle Hıristiyanlığa geçtiği bilinmektedir. Bu dinî dönüşümde etkili 

sebebin gerçek bir Hıristiyanlık ilgisi mi yoksa Yahudilere olan husumetinden mi 

kaynaklandığı bilinmemektedir. Yeni hayatında Fransiskenlerle birlikte faaliyetlerde 

bulunma hususunda oldukça hevesli ve çalışkan olduğu, hatta Paris Münazarası 

öncesinde Haçlı grupları Yahudiler aleyhine kışkırttığı iddia edilmiştir. Buna ilave 

olarak, Yahudilerin ayin yaparken Hıristiyan kanı kullandıkları iddiasını83 ilk defa 

ortaya atan kişi olarak bilinmektedir.84 Münazara esnasında Hıristiyan kesimde Donin 

dışında, tartışmaya müdahale yetkisi olan iki kişi daha vardı. Bu kişiler, Papa IX. 

Gregory ve Kastilyalı Kraliçe Blanche’tı. Krallığın resmî papazının yanı sıra, 

müzakereci olarak Sens Başpiskoposu Walter ve Paris Piskoposu Auvergne’li William 

da münazaraya katılmıştır.85 

1236 yılında Donin ve Dominik bir rahip, Papa IX. Gregory’ye Yahudiler 

aleyhine 35 maddelik bir mektup/bildiri ulaştırır. Donin özelde Talmud’u hedef 

göstermektedir; bununla birlikte tehlikeli olarak gördüğü bazı Midraş metinlerini de 

içeriğe dâhil eder.86 Donin’in bildirisinde iki temel suçlama yer almaktadır. İlki Yahudi 

geleneğinde Tanah’ın otoritesinin hahamlar tarafından zayıflatılmaya çalışılması ve 

daha da önemlisi Tanah’ın yerine Talmud literatürünün merkeze alındığı iddiasıdır. Bu 

iddia Yahudilerin Hıristiyan hâkimiyetindeki emniyetlerine darbe vuracak niteliktedir. 

Çünkü Augustine’in de etkisiyle, Yahudilerin, kendi kutsal kitaplarına (Hıristiyanlara 

göre Eski Ahit’e) sahip çıkıp onları layığıyla korudukları için Hıristiyanlık gerçeğine 

tanık olarak bir anlamda Hıristiyan dinine hizmet ettikleri ve dolayısıyla korunmayı 

hakettikleri düşünülmüştür. Fakat Donin’in iddiası ile bu tanıklık durumu zarar 

                                                                                                                                               
Hazm, El-Fasl, çev. Halil İbrahim Bulut (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı 

Yayınları, 2017), 1/424 (553:3). 
83  Ayrıntılı bilgi için bk. Seda Özmen, “Batıda Yahudilere Yönelik Kan İftiraları”, Türk & İslâm 

Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi (TİDSAD) 4/13 (2017), 154-163. 
84   Braude, Conscience on Trial, 25; Kaufmann Kohler - Isaac Broydé, “Donin, Nicholas, of La 

Rochelle”, Jewish Encyclopedia (19 Temmuz 2020). 
85  Maccoby, Judaism on Trial, 20-22. 
86  Saadia Eisenberg, Reading Medieval Religious Disputation: The 1240 “Debate” Between Rabbi 

Yehiel of Paris and Friar Nicholas Donin (The University of Michigan, Doktora Tezi, 2008), 12; 

Yvonne Glikson, “Talmud, Burning of”, Encyclopaedia Judaica, ed. Fred Skolnik - Michael 

Berenbaum (Detroit: Thomson Gale, 2007), 19/482; Özmen, “Orta Çağ Yahudi Karşıtlığına Bir 

Örnek Olarak Talmud’un Yargılanması ve Yakılması”, 443, 444. 



28 

 

görmekte ve korunmayı gerektiren husus neredeyse ortadan kaldırılmaktadır. İkinci 

iddia ise Talmud’un Hıristiyanlığa karşı küfür sayılabilecek ifadeler içermesidir. 

Dolayısıyla sakıncalı ve tehlikeli bir literatürdür ve imha edilmelidir. İlk suçlama için 

Papalığın ya da Hıristiyan yönetimin hukukî anlamda yapabilecekleri sınırlıdır. Fakat 

ikinci suçlamada Hıristiyan dinine yapılan her türlü hakaret küfür sayılacağından 

engizisyon kapsamına dâhil edilip işlem yapılması mümkündür.87  

Papalığa ulaştırılan bildiri neticesinde 1239 yılında bir tahkikat başlatılmıştır. 

Papalık eliyle, Avrupa’daki Hıristiyan krallıklara ve başpiskoposlara kendi tebaası 

altında olan Yahudilerin ellerinde bulunan kitaplara el koymaları için mektuplar 

yazılmıştır. Mektuplarda, Yahudilerin Musa’nın Torası’ndan memnun olmadıkları, 

onun yerine Sina’da Musa’ya verildiğine inanılan (hakikatte yalnızca bilge gördükleri 

şahsiyetlerin yazılarını içeren) Talmud literatürüne sarıldıkları bildirilmiştir. Fakat 

Talmud da Hıristiyanlık açısından sorunlu pasajlar içerdiği için gereğinin yapılması 

istenmiştir. Papa, mevcut yönetimlerden bu kitaplara el koymalarını ve kendi 

oluşturduğu heyet yardımıyla bu kitapları denetlemelerini talep etmiştir. Kitaplarından 

vazgeçmek istemeyen ya da yetkililere teslim etmeyenlerin cezalandırılması gerektiği 

önemle vurgulanmıştır. Bu minvalde Papa, Paris Piskoposu Auvergneli William ve bazı 

Dominiken ve Fransisken rahiplerin önderliğinde bir heyet oluşturmuştur. Bu heyet 

Yahudilerin ellerinde bulunan bütün kitapları inceleyecek ve Hıristiyan doktrinleriyle 

uyuşmayan metinleri yok edecektir. Bu talebe olumlu karşılık veren tek kral, kendi 

döneminde Yahudi düşmanı olarak bilinen Fransa kralı IX. Louis olmuştur. Bu süreçte 

diğer Fransız kralların Yahudilere kimliklerini ve kitaplarını muhafaza etme konusunda 

ayrıcalıklar sağlamaya devam ettiği iddia edilmektedir.88  

Donin’in bildirisinin önemli bir sonucu olarak 1240 yılı haziran ayında Paris’te 

bir münazara düzenlenmesine karar verilir. Kuzey Fransa’daki cemaatin önderliğini 

üstlenmiş olan Rabbi Yehiel çağrılır ve Donin ile 25-26 Haziran tarihlerinde halkın 

                                                 
87  Anna Sapir Abulafia, “Talmud Trials”, A Dictionary of Jewish-Christian Relations, ed. Edward 

Kessler - Neil Wenborn (New York: Cambridge University Press, 2005), 417; Maccoby, Judaism on 

Trial, 24, 25. 
88  Ursula Ragacs, “Paris 1240: Further Pieces of the Puzzle”, The Talmud in Dispute During the High 

Middle Ages, ed. Alexander Fidora - George Hasselhoff (Bellaterra: Servei de Publicacions de la 

Universitat Autònoma de Barcelona, 2019), 9; Eisenberg, The 1240 “Debate”, 12, 13; Maccoby, 

Judaism on Trial, 21, 22; Glikson, “Talmud, Burning of”, 19/482. 



29 

 

önünde karşı karşıya getirilir. Donin’in iddiaları genel hatlarıyla şu şekildedir: 

Talmud’da Hıristiyanlara karşı düşmanlık içeren ifadeler; Tanrı’ya (Baba), İsa’ya, 

Meryem’e ve Hıristiyanlık dinine küfür niteliğinde cümleler bulunmaktadır. Bunların 

yanı sıra Talmud anlamsız ve saçma hikâyelerin anlatıldığı boş bir kitaptır. Dolayısıyla 

Talmud tehlikelidir ve yasaklanmalıdır. İki gün süren tartışma nihayete erdiğinde, Rabbi 

Yehiel ve diğer Rabbilerin bütün gayretine rağmen, rahipler Talmud’u suçlu bulur ve 

Talmud nüshalarının yakılmasına karar verilir. Yahudiler kararı engelleme adına 

birtakım girişimlerde bulunurlar, fakat geciktirmek dışında bir sonuç elde edemezler. 

Tartışmadan iki yıl sonra, 1242 yılında binlerce89 el yazması Talmud Paris’teki meşhur 

infaz alanında bir ya da bir buçuk gün içerisinde yakılır ve Yahudi tarihinde nesiller 

boyu sürecek olan duygusal bir kırılmaya neden olur.90 

Münazaranın işleyiş tarzının nasıl olduğu konusunda araştırmacılar arasında tam 

bir görüş birliği yoktur. Her ne kadar İbranice kayıtta91 Rabbi Yehiel ve Donin’in yüz 

yüze tartıştığı bildirilse de buna itiraz eden araştırmacılar da vardır. Yahudi tarihçi 

Yitshak Baer ve Mark Cohen’e göre münazara gibi bir ortamın aksine Engizisyon 

mahkemeleri tarzında bir uygulama yapılmıştır. Dönemin Engizisyon kuralları 

gereğince suçlamada bulunan kişi ile tanık yüzleştirilemeyeceği için, yüz yüze bir 

tartışma söz konusu olamaz. Buna karşın, tartışmaya iştirak eden Yahudi temsilcilerin 

İbranice kayıtta geçen tedirginlikleri ve yapılan suçlamalara cevap verirken birbirlerine 

danışamadıkları bilgisinden hareketle Engizisyon şartları kadar gerilimli bir ortam 

olduğu düşünülebilir. Ayrıca münazaranın sonucunda Talmud’un kusurlu görülüp, yok 

edilmesi kararı dikkate alındığında mevcut tablo daha anlaşılır hâle gelmektedir.92  

Paris Münazarası ve yansımaları Yahudilerin zihin dünyalarında oldukça 

canlıdır. Daha sonra detaylı işleneceği üzere, Talmud, Mabed’den sonra en sık müracaat 

edilen metindir ve onun yakılıp yok edilmeye çalışılması onlarda nesiller boyu sürecek 

bir travmaya yol açmıştır. Kendi dindaşlarını yeni dine kaptırma endişesinden daha 

                                                 
89  10/12 bin civarında oldukları iddia edilmektedir. 
90  Robert Chazan, “The Condemnation of the Talmud Reconsidered (1239-1248)”, Proceedings of the 

American Academy for Jewish Research 55/ (1988), 16; Glikson, “Talmud, Burning of”; Eisenberg, 

The 1240 “Debate”, 13; Marcus - Saperstein, The Jews in Christian Europe, 131-132. 
91  Münazaraya ilişkin İbranice kayıt, Rabbi Yehiel’in kendisi tarafından değil, yaklaşık yirmi yıl kadar 

sonra Yosef Natan tarafından yazılmıştır. Trautner-Kromann, Shield and Sword, 46; Maccoby, 

Judaism on Trial, 20. 
92  Maccoby, Judaism on Trial, 23; Cohen, Haç ve Hilal Altında, 225. 



30 

 

baskın bir şekilde, kutsal rehberlerini/Talmud’u kaybetme korkusu yaşamış olmalıdırlar. 

Günümüzdeki bilgiye erişim imkânları ile o dönemin sözlü ve yazılı kaynaklara erişim 

düzeyi karşılaştırıldığında kaygı ve endişeleri daha da anlaşılır olmaktadır. Kutsal 

yazıların yakılmak suretiyle yok edilmesi ise durumu daha derin bir sancıya 

dönüştürmüştür. 

Paris Münazarası ve izdüşümleri sadece Yahudi dünyası üzerinde etkili 

olmamıştır. Hıristiyan dünya açısından da oldukça önemlidir. Zira Paris 

Münazarası’ndan iki asır kadar sonra Hıristiyanların Talmud ve otoritesi aleyhi