B
.U

.Ü
 S

B
E

 

D
İS

İP
L

İN
L

E
R

A
R

A
S

I G
Ö

Ç
 A

R
A

Ş
T

IR
M

A
L

A
R

I 

A
N

A
B

İL
İM

 D
A

L
I 

 

 

 

 

 

T.C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

DİSİPLİNLERARASI GÖÇ ARAŞTIRMALARI 

ANABİLİM DALI 

 

 

 

TÜRKİYE’DEKİ AFGAN GÖÇMENLERİN DİASPORİK 

ÖZELLİKLERİ VE ULUSÖTESİ VARLIKLARI:  

BURSA ÖRNEĞİ  

 

 

(YÜKSEK LİSANS TEZİ) 

 

 

Sayed Hakeem ISHANI 

 

 

 

 

BURSA-2024 

T
Ü

R
K

İY
E

’
D

E
K

İ A
F

G
A

N
 

G
Ö

Ç
M

E
N

L
E

R
İN

 D
İA

S
P

O
R

İK
 

Ö
Z

E
L

L
İK

L
E

R
İ V

E
 U

L
U

S
Ö

T
E

S
İ 

V
A

R
L

IK
L

A
R

I: B
u
rsa Ö

rn
eğ

i 

(Y
Ü

K
S

E
K

 L
İS

A
N

S
 T

E
Z

İ) 

S
A

Y
E

D
 H

A
K

E
E

M
 

IS
H

A
N

I 
 

B
U

R
S

A
 2

0
2
4
 



 

 

  



 

0 

 

 

 

T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

DİSİPLİNLERARASI GÖÇ ARAŞTIRMALARI  

ANABİLİM DALI 

 

 

 

TÜRKİYE’DEKİ AFGAN GÖÇMENLERİN DİASPORİK 

ÖZELLİKLERİ VE ULUSÖTESİ VARLIKLARI:  

BURSA ÖRNEĞİ  

 

 

(YÜKSEK LİSANS) 

 

 

Sayed Hakeem ISHANI 

 

Danışman: 

Dr. Öğr. Üyesi. Gülçin TUNÇ 

 

 

BURSA – 2024



 

I 

 

Üye 

Doç. Dr. Elif 

Madakbaş Gülener 

Bursa Uludağ Üniversitesi 

TEZ ONAY SAYFASI 
 

T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE 

Disiplinlerarası Göç Araştırmaları Anabilim Dalı'nda 702129008 numaralı Sayed 

Hakeem ISHANI’nın hazırladığı “TÜRKİYE’DEKİ AFGAN GÖÇMENLERİN 

DİASPORİK ÖZELLİKLERİ VE ULUSÖTESİ VARLIKLARI: BURSA ÖRNEĞİ” 

başlıklı yüksek lisans tezi ile ilgili savunma sınavı, 20/12/2024 günü ……… -….…….. 

saatleri arasında yapılmıştır.  Alınan cevaplar sonunda adayın  …….. (başarılı / 

başarısız) olduğuna ……………….. (oybirliği / oy çokluğu) ile karar verilmiştir. 

 

 

 

Üye (Tez Danışmanı ve Sınav Komisyonu 

Başkanı) 

Dr. Öğr. Üyesi. Gülçin TUNÇ 

Bursa Uludağ Üniversitesi 

 

 

Üye 

Prof. Dr. Ayşe Çolpan Kavuncu Yaldız 

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi 

 



 

II 

 

 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

YÜKSEK LİSANS/DOKTORA İNTİHAL YAZILIM 

RAPORU 

       

 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

DİSİPLİNLERARASI GÖÇ ARAŞTIRMALARI ANABİLİM DALI 

BAŞKANLIĞI’NA 

 

Tarih: 28/11/2024 

               Danışman 

   Dr. Öğr. Üyesi. Gülçin TUNÇ 

                  28.11.2024  

Tez Başlığı / Konusu: TÜRKİYE’DEKİ AFGAN GÖÇMENLERİN DİASPORİK 

ÖZELLİKLERİ VE ULUSÖTESİ VARLIKLARI: BURSA ÖRNEĞİ  

Yukarıda başlığı gösterilen tez çalışmamın a) Kapak sayfası, b) Giriş, c) Ana bölümler ve d) 

Sonuç kısımlarından oluşan toplam 137 sayfalık kısmına ilişkin, 28/11/2024 tarihinde 

şahsım tarafından Turnitin adlı intihal tespit programından aşağıda belirtilen filtrelemeler 

uygulanarak alınmış olan özgünlük raporuna göre, tezimin benzerlik oranı % 2‘dir. 

 

Uygulanan filtrelemeler: 

1- Kaynakça hariç 

2- Alıntılar hariç/dahil 

3- 5 kelimeden daha az örtüşme içeren metin kısımları hariç 

 

Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Çalışması Özgünlük Raporu 

Alınması ve Kullanılması Uygulama Esasları’nı inceledim ve bu Uygulama Esasları’nda 

belirtilen azami benzerlik oranlarına göre tez çalışmamın herhangi bir intihal içermediğini; 

aksinin tespit edileceği muhtemel durumda doğabilecek her türlü hukuki sorumluluğu kabul 

ettiğimi ve yukarıda vermiş olduğum bilgilerin doğru olduğunu beyan ederim. 

 

Gereğini saygılarımla arz ederim.Gereğini saygılarımla arz ederim. 

                                                                                                                                                   

28/11/2024  

 

Adı Soyadı: 
Sayed Hakeem ISHANI 

Öğrenci No: 702129008 

Anabilim 

Dalı: 
Disiplinlerarası Göç Araştırmaları 

Programı: Göç Araştırmaları 

Statüsü:    Y.Lisans          Doktora             



 

III 

 

YEMİN METNİ 

 
Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum "TÜRKİYE’DEKİ AFGAN GÖÇMENLERİN 

DİASPORİK ÖZELLİKLERİ VE ULUSÖTESİ VARLIKLARI: BURSA ÖRNEĞİ" 

başlıklı çalışmanın bilimsel araştırma, yazma ve etik kurallarına uygun olarak 

tarafımdan yazıldığına ve tezde yapılan bütün alıntıların kaynaklarının usulüne uygun 

olarak gösterildiğine, tezimde intihal ürünü cümle veya paragraflar bulunmadığına 

şerefim üzerine yemin ederim.  

 

28/11/2024 

Adı Soyadı: Sayed Hakeem ISHANI 

Öğrenci No: 702129008 

Anabilim Dalı: Disiplinlerarası Göç Araştırmaları 

Programı: Göç Araştırmaları 

 

Tezin Türü:                Yüksek Lisans /            Doktora /           Sanatta 

Yeterlilik 

 

 

  

   



 

IV 

 

ÖZET 

 

  

Yazar adı soyadı Sayed Hakeem ISHANI 

Üniversite Bursa Uludağ Üniversitesi 

Enstitü Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Anabilim dalı Disiplinlerarası Göç Araştırmaları 

Bilim dalı Göç Araştırmaları 

Tezin niteliği Yüksek Lisans 

Mezuniyet tarihi …/…/2024 

Tez danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Gülçin TUNÇ 

TÜRKİYE’DEKİ AFGAN GÖÇMENLERİN DİASPORİK ÖZELLİKLERİ VE 

ULUSÖTESİ VARLIKLARI: BURSA ÖRNEĞİ 

      Bu çalışma, Türkiye’nin Bursa ilinde yaşayan farklı etnik kökenlere sahip Afgan 

göçmenlerin diaspora oluşturma kapasitelerini derinlemesine incelemeyi 

amaçlamaktadır. Afgan göçü, 1979 Sovyet işgaliyle başlayıp, Taliban rejimi, iç 

savaşlar, ABD müdahalesi ve süregeldiği istikrarsızlıklar gibi çeşitli sosyo-politik 

dinamiklerle şekillenen uzun soluklu bir süreçtir. Coğrafi yakınlık ve kültürel 

benzerlikler nedeniyle Türkiye, Afgan göçmenler için önemli bir yerleşim noktası 

haline gelirken, bu göçmenler özellikle inşaat, tarım ve tekstil sektörlerinde düşük 

ücretli, kayıtdışı işlerde çalışmaktadır. Göçmenlerin toplumsal entegrasyonu, dil 

engelleri, kültürel farklılıklar, yasal belirsizlikler ve toplumsal önyargılar gibi 

zorluklarla şekillenirken, kültürel sürekliliği sürdürme, yerel topluluklarla 

etkileşime girme ve Afgan kimliğini yaşatma çabaları toplumsal bağları 

güçlendirmeye yönelik bir eğilim göstermektedir. Ancak, etnik kimliklerin öne 

çıkması, daha homojen bir diaspora yapısının oluşmasına yol açmakta, buna 

karşılık daha kapsayıcı bir Afgan kimliği benimseyenler, etnik farklılıkları aşarak 

daha geniş bir diaspora yapısı inşa etmektedir. Bu araştırma, Bursa’daki Afgan 

göçmen topluluğunun etnik kimlik, kültürel aidiyet ve anavatan tahayyüllerinin 

diaspora oluşumuna etkilerini, nitel verilerle analiz ederek, farklı etnik grupların 

diaspora oluşturma kapasitelerini ayrıntılı bir şekilde değerlendirmektedir. 

  

Anahtar kelimeler: Göç, Diaspora, Etnik.  Afganistan, Bursa 



 

V 

 

ABSTRACT 
 

Name & surname Sayed Hakeem ISHANI 

University Bursa Uludağ University 

Institute Institute of Social Sciences 

Field Interdisciplinary Migration Research 

Subfield Migration Research 

Degree awarded Master 

Date of degree awarded …/…/2024 

Supervisor Ast. Prof. Gülçin TUNÇ 

 

  

DIASPORIC FEATURES and TRANSNATIONAL PRESENCE of AFGHAN 

MIGRANTS: THE CASE of BURSA-TURKEY 

          This study aims to critically examine the diaspora-building capacities of Afghan 

migrants from diverse ethnic backgrounds residing in Bursa, Turkey. Afghan 

migration is part of a protracted proces that began with the Soviet invasion in 1979 and 

has been shaped by various socio-political dynamics, including the Taliban regime, 

civil wars, U.S. intervention, and ongoing instability. Due to geographical proximity 

and cultural similarities, Turkey has become a significant destination for Afghan 

migrants, who are predominantly employed in low-wage, informal sectors such as 

construction, agriculture, and textiles. The integration of these migrants is shaped by 

challenges such as language barriers, cultural differences, legal uncertainties, and 

societal prejudices. At the same time, efforts to sustain cultural continuity, engage with 

local communities, and preserve Afghan identity reflect a tendency to strengthen social 

ties. However, the prominence of ethnic identities often leads to the formation of a more 

homogenous diaspora. In contrast, those who embrace a more inclusive Afghan 

identity strive to transcend ethnic divisions, thereby fostering a broader and more 

cohesive diaspora. This research analyzes the impact of ethnic identity, cultural 

affiliation, and perceptions of homeland on diaspora formation among the Afghan 

migrant community in Bursa, offering a detailed evaluation of the diaspora-building 

capacities of different ethnic groups through qualitative data. 

Keywords: Migration, Diaspora, Ethnic, Afghanistan, Bursa 



 

VI 

 

İÇİNDEKİLER 

TEZ ONAY SAYFASI ............................................................................................................... I 

  YÜKSE LİSANS/DOKTORA İNTİHAL YAZILIM RAPORU .......................................... II 

YEMİN METNİ ...................................................................................................................... III 

ÖZET........................................................................................................................................ IV 

ABSTRACT ............................................................................................................................... V 

GİRİŞ ..........................................................................................................................................1 

1. BÖLÜM: KÜRESEL GÖÇMEN TOPLULUKLARININ VAROLUŞUYLA 

İLGİLİ İKİ TEMEL KAVRAM: DİASPORA ve ULUSÖTESİCİLİK 

      1.1.Diaspora Kavramının Tanımı ve Tarihsel Gelişimi ...........................................................7 

1.1.1. Diaspora Kavramının Tanımı ..................................................................................8 

1.1.2. Öne Çıkan Diaspora Toplulukları: Tarihsel ve Kültürel Bağlamlar .......................9 

1.1.3. Diaspora Kavramının Tarihçesi ............................................................................10 

       1.1.3.1.Diaspora Kavramının Farklı Tanımları ............................................................12 

       1.1.3.2.Farklı Tanımların Karşılaştırılması: Farklılaşan ve Benzeyen Yönler ............15 

1.1.4. Diasporik Niteliklere Toplu Bakış ..........................................................................17 

        1.1.5.Diaspora Oluşumu ve Sürekliliğine Etki Eden Etmenler ............................................19 

A. Ekonomik Etmenler ................................................................................................20 

B. Sosyal ve Kültürel Etmenler ...................................................................................21 

C. Siyasal Etmenler .....................................................................................................23 

D. Çevresel ve Teknolojik Etmenler ............................................................................24 

       1.1.1.Ev Sahibi Ülkede Diaspora Oluşumunun Önündeki Engeller .....................................26 

  1.2. Ulusötesicilik: Kavramsal, Tarihsel ve Teorik Yaklaşımlar ...............................................28 

        1.2.1.  Kavramsal Çerçeve ve Tanım ...................................................................................28 

        1.2.2. Kavramın Tarihsel Gelişimi .......................................................................................31 

        1.2.3. Teorik Yaklaşımlar .....................................................................................................33 

        1.2.4.Göç Araştırmalarına Katkıları ....................................................................................35 

 

 



 

VII 

 

2. BÖLÜM:  SİYASAL, EKONOMİK ve TOPLUMSAL YÖNLERİYLE 

AFGANİSTAN 

     2.1. Afganistan Tarihine Kısa Bir Bakış .................................................................................39 

2.1.1. Antik Çağlardan 19. Yüzyılın Ortalarına Uzanan Dönemde Afganistan 

Coğrafyasında Siyasi Ve Toplumsal Yapı ............................................................................41 

     2.2.Afganistan’da Sosyo-Kültürel Yaşam, Etnik Grupları ve Dil Çeşitliliğ ............................61 

2.2.1. Afganistan’ın Etnik Yapısı .........................................................................................62 

2.2.2. Afganistan’da Konuşulan Diller ................................................................................67 

    2.3. Afganistan’ın Ekonomik Durumu .....................................................................................68 

3. BÖLÜM: KÜRESEL GÖÇ AKIŞLARINDA AFGANİSTAN 

     3.1.Afganistan Merkezli Göç Dalgaları ..................................................................................72 

3.1.3. Birinci Göç Dalgası: Afganistan-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği  (SCB)  

(1979- 1989) .........................................................................................................................73 

3.1.4. İkinci Göç Dalgası: Afganistan’ın İç Savaşları (1989- 1996) ...............................74 

3.1.5. Üçüncü Göç Dalgası: Taliban’ın I. Dönemi  (1996-2001) ....................................75 

3.1.6. Dördüncü Göç Dalgası: Amerika Birleşik Devletleri’nin  (ABD) ve NATO’nun 

Müdahaleleri  (2001-2021) ..................................................................................................77 

3.1.7. Beşinci Göç Dalgası: ABD’nin ve NATO’nun Çekilmesi ve Taliban’ın II. Dönemi  

(2021- Günümüz) .................................................................................................................79 

   3.2. Afganistan’ın Göç Verme Nedenlerine Toplu Bakış .........................................................80 

   3.3. Afgan Göçmenlerin Göç Rotaları ve Hedef Ülkeler ..........................................................82 

3.3.3. Komşu Ülkeler ........................................................................................................83 

3.3.2. Batı Ülkeleri ...............................................................................................................90 

3.3.3. Türkiye....................................................................................................................94 

4.     BÖLÜM: BURSA’DA YAŞAYAN AFGAN GÖÇMENLERİN DİASPORİK 

ÖZELLİKLERİ ve ULUSÖTESİ VARLIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 

    4.1. Araştırmanın Amacı……………………………………………………………………105 

   4.2.Araştırma Tasarımı ...........................................................................................................106 

4.2.1. Araştırmanın Yöntemi ..........................................................................................107 



 

VIII 

 

4.2.2. Geçerlilik ve Güvenilirlik .....................................................................................110 

   4.3. Araştırmanın Kısıtlılıkları ................................................................................................112 

4.3.1. Etnik Köken ve Cinsiyet Sorunu ...............................................................................112 

4.3.2. Görüşmelerde Mekân Sorunu ..................................................................................112 

4.3.3. Görüşme Zamanı ve Süre Kısıtı ...............................................................................113 

4.3.4. Veri Toplama Zorlukları ..........................................................................................113 

4.3.5. Etik ve Güvenlik Kaygıları .......................................................................................113 

   4.3 Araştırmanın Bulguları .....................................................................................................114 

4.4.2. Göç Süreci: Hareketlilik ve Uyum ...........................................................................116 

4.4.3. Türkiye ve Bursa’ya Yönelik Algılar ve Aidiyet Duygusu ........................................127 

4.4.4. Bursa’da ve Türkiye’de Yaşayan Afganistan Göçmenleri Arasındaki İlişkiler .......133 

4.4.5. Türkiye Dışındaki Afganistan Göçmenleriyle İlişkiler .............................................138 

4.4.6. Afganistan’la İlişkiler ..............................................................................................139 

4.4.7. Afganistan’a Yönelik Algı ve Aidiyet .......................................................................142 

SONUÇ ....................................................................................................................................149 

KAYNAKÇA ..........................................................................................................................156 

EKLER………………………………………………………………………………………172 

Ek 1. …………………………………………………………………………………………172 

Ek 2.  ........................................................................................................................................173 

 

  



 

1 

 

GİRİŞ 

Afganistan, tarih boyunca Orta Asya'nın jeopolitik, kültürel ve sosyal açıdan en 

stratejik ve önemli bölgelerinden biri olarak dikkat çekmiştir. Tarihi boyunca pek çok 

medeniyetin kesişme noktası olan bu coğrafya, aynı zamanda sürekli savaşlar, işgaller 

ve siyasi istikrarsızlıklara sahne olmuştur. Özellikle 20. yüzyılın son çeyreğinden 

itibaren artan iç savaşlar ve dış müdahaleler, Afganistan’ın sosyal dokusunu ve 

demografik yapısını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Bu değişimin başlangıç 

noktalarından biri, 1979 yılında Sovyetler Birliği’nin Afganistan’a müdahalesidir. Bu 

müdahale, yıllarca süren çatışma ortamını tetiklemiş, ardından gelen iç savaşlar ve 

siyasi çalkantılar ülkenin toplumsal yapısında derin kırılmalara neden olmuştur. Bu 

süreç, milyonlarca Afgan’ın yaşam koşullarını dayanılmaz hale getirerek büyük bir 

kısmını zorunlu göçe itmiş ve dünyanın farklı ülkelerinde geniş bir Afgan diaspora 

topluluğunun oluşumuna yol açmıştır. Afgan halkının kitlesel göçü, sadece 

Afganistan’ın sosyal ve ekonomik yapısını değil, aynı zamanda göç edilen ülkelerin 

demografik ve kültürel dinamiklerini de etkilemiştir. Böylece, Afgan göçmenlerin 

uluslararası, ulusal ve yerel düzeylerde siyasal, ekonomik ve kültürel etkiler yaratan 

diaspora grupları oluşturma süreçleri, küresel göç ve diaspora çalışmaları bağlamında 

dikkatle incelenmesi gereken bir alan haline gelmiştir.  

Diaspora kavramı, tarihsel bağlamındaki geleneksel anlamını 20. yüzyılın ikinci 

yarısından itibaren genişleterek, küreselleşme ve artan göç hareketliliğiyle birlikte daha 

karmaşık ve çok boyutlu bir yapıya bürünmüştür. Geleneksel olarak, belirli bir etnik 

veya ulusal grubun zorunlu göç sonucu anavatanlarından ayrılmasını ifade eden bu 

kavram, günümüzde yalnızca tarihsel ve coğrafi bir ayrılığı değil, aynı zamanda göç 

edilen ülkelerdeki toplulukların sosyal, kültürel ve ekonomik yapılarını ve 

anavatanlarıyla olan çok yönlü bağlarını da içerecek şekilde yeniden tanımlanmıştır. 

Ancak diaspora kavramı, küresel göç bağlamında her göçmen topluluğunu kapsayacak 

şekilde genelleştirilemez; akademik yazında, bir topluluğun diaspora olarak 

nitelendirilebilmesi için belirli kriterlerin varlığı gereklidir. Bu kriterler, topluluğun 

ortak bir etnik veya ulusal kimlik etrafında birleşmesini, göç edilen ülkede formel ya da 

enformel örgütlenmelere sahip olmasını ve somut ya da hayali bir anavatanla bağlarını 

sürdürmesini içermektedir. Bu unsurlar, diaspora topluluklarını diğer göçmen 



 

2 

 

gruplarından ayıran temel özellikler olarak öne çıkmakta ve onların hem göç ettikleri 

topluluklarla olan etkileşimlerini hem de anavatanlarıyla siyasi, kültürel ve ekonomik 

bağlarını şekillendirmektedir. Afgan göçmenler özelinde ele alındığında, diaspora 

kavramının bu kriterler çerçevesinde incelenmesi, Afgan diasporasının ulusötesi 

bağlarını ve kolektif kimlik oluşum süreçlerini anlamak için önemli bir temel 

sunmaktadır. Zorunlu göç deneyimlerinin bir sonucu olarak Afgan topluluklarının 

diaspora kimliğini ne ölçüde benimsedikleri, bu kimliği nasıl inşa ettikleri ve 

anavatanlarıyla olan bağlarını nasıl sürdürdükleri, diaspora çalışmalarında dikkate değer 

bir araştırma alanıdır. 

Diaspora çalışmalarında son yıllarda dikkat çeken bir diğer önemli kavram, 

ulusötesi (transnasyonal) bağlardır. Geleneksel uluslararası göç, bireylerin bir ulus -

devletin sınırlarını aşarak başka bir ulus-devlette yeni bir yaşam kurmasını ifade 

ederken, ulusötesi göç kavramı, göçmenlerin aynı anda birden fazla ulus-devletin 

sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarında etkinlik gösterebilme yetilerini ön plana 

çıkarmaktadır. Bu kavramsal değişim, göçmenlerin yalnızca bir ülkede toplumsallaşan 

bireyler olmaktan öte, birden fazla ülke arasında dinamik ilişki ağları kurarak bu 

süreçlerde aktif birer özne haline gelmeleriyle ilişkilidir. Özellikle iletişim ve ulaşım 

teknolojilerindeki ilerlemeler, ulusötesi bağların güçlenmesini ve diaspora 

topluluklarının çok yönlü yapılarını daha belirgin hale getirmiştir. Bu bağlamda, 

ulusötesi göçmenler, birden fazla ülke arasında ekonomik, siyasi ve kültürel bağlantılar 

kurarak sınırları aşan ağlar oluşturan yeni bir toplumsal figür olarak tanımlanmaktadır. 

Göç yazınında bu figür, klasik uluslararası göçmen imgesinden farklılaşmakta; 

uluslararası göçmen, bir ulus-devletin sınırını aşarak başka bir ulus-devlette yaşamını 

yeniden inşa etmeye çalışan bir birey olarak tasavvur edilirken, ulusötesi göçmen ise 

aynı anda birden fazla ulus-devletin sınırları içinde faaliyet gösterebilen ve bu sınırların 

ötesine uzanan ilişki ağları kurabilen bir aktör olarak öne çıkmaktadır. Bu dönüşüm, 

ulusötesi göçmenlerin ekonomik, kültürel ve siyasal süreçlerdeki rolleriyle diasporaları, 

statik bir göçmen topluluğundan dinamik, ulus-devlet sınırlarını aşan bir varlık haline 

getirmiştir. Afgan diaspora toplulukları özelinde, bu bağların nasıl kurulduğu ve 

sürdürüldüğü, göçmenlerin kimlik inşası, entegrasyon süreçleri ve anavatanlarıyla 

ilişkiler bağlamında incelenmesi gereken önemli bir boyut sunmaktadır.   



 

3 

 

Bu çalışma, Bursa’da yaşayan Afgan göçmenlerin diasporik özelliklerini ve 

ulusötesi bağlarını incelemeyi amaçlamakta olup, temel hedefi bu topluluğun diaspora 

oluşturma kapasitesini ve bu kapasiteyi etkileyen faktörleri analiz etmektir. Araştırma, 

birincil ve ikincil verilerden yararlanarak Afgan göçmenlerin Bursa’daki toplumsal 

varlığını diaspora bağlamında ele alırken, göç edilen ülkenin sosyal, ekonomik ve siyasi 

yapısı, göçmenlerin anavatanlarına olan bağlarının niteliği ve topluluğun kendi iç 

dinamiklerinin diaspora oluşum sürecine etkilerini değerlendirmeyi hedeflemektedir. Bu 

bağlamda, diasporalaşma sürecinin hem kaynak hem de göç edilen ülkelerin yapısal 

özellikleriyle birlikte zaman ve mekâna bağlı olarak dönüşebileceği düşüncesi, 

çalışmanın teorik çerçevesini şekillendiren önemli bir varsayım olarak öne çıkmaktadır. 

Diaspora oluşturma kapasitesinin, yalnızca betimsel değil, aynı zamanda neden ve nasıl 

sorularını irdeleyen analitik bir değerlendirme gerektirdiği açıktır. Ancak bu tür bir 

kapsamlı süreç analizi, mevcut çalışmanın sınırlarının ötesindedir. Dolayısıyla, bu 

çalışma büyük oranda betimleyici bir yaklaşım benimseyerek, ilgili literatürde yer alan 

diaspora özelliklerini temel alarak, "ne" ve "ne tür" sorularına yanıt aramaktadır. Bu 

doğrultuda araştırma, Bursa’daki Afgan göçmenlerin ne tür diasporik özellikler 

gösterdiklerini, diaspora oluşturma kapasitelerinin hangi düzeyde olduğunu ve bu 

topluluğun kolektif bir diaspora niteliği taşıyıp taşımadığını sorgulamaktadır. Özellikle 

şu sorular üzerinde durulmaktadır: Bursa’da yaşayan Afgan göçmenler ne tür diasporik 

özelliklere sahiptir? Bu göçmenlerin diaspora oluşturma kapasiteleri ne düzeydedir?  

Bursa’daki Afgan göçmenler kolektif bir diaspora niteliği taşıyan bir topluluk olarak 

değerlendirilebilir mi, yoksa daha çok ulusötesi bir göçmen ağı kapsamında mı ele 

alınmalıdır? Bu bağlamda, Afgan göçmenlerin Bursa’daki varlığı, yalnızca bireysel ve 

toplumsal ilişkiler ağı açısından değil, aynı zamanda diasporik bir kimlik ve örgütlenme 

kapasitesinin varlığı açısından da detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. 

Bu tezde, nitel araştırma yöntemi benimsenerek, Bursa’da yaşayan on Afgan 

göçmenle yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiş ve elde edilen veriler tematik 

analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Araştırmanın veri toplama süreci, görüşme 

sürecinin akışını sağlamak ve analiz aşamasını yönlendirmek amacıyla belirlenen altı 

ana tema etrafında yapılandırılmıştır. Bu temalar, göç süreci; Türkiye ve Bursa’ya 

yönelik algılar ve aidiyet; Türkiye’deki Afgan göçmenlerle ilişkiler; diğer ülkelerde 

yaşayan Afgan göçmenlerle uluslararası bağlar; Afganistan’la ilişkiler; ve Afganistan’a 



 

4 

 

yönelik algılar ve aidiyet olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, her bir tema göçmenlerin 

yaşam deneyimlerini ve diaspora olgusuna ilişkin bireysel ve toplumsal algılarını detaylı 

bir şekilde değerlendirmeye yönelik tasarlanmıştır. Görüşmelerden elde edilen bulgular, 

hem bireysel hikâyeler hem de toplumsal bağlamda Afgan diasporasının Bursa’daki 

mevcut durumunu anlamlandırmaya yönelik bir çerçeve sunmaktadır. 

Katılımcıların belirlenmesinde, nitel araştırma yöntemine uygun olarak 

maksimum çeşitlilik örneklemesi tercih edilmiştir. Araştırmanın hedefi doğrultusunda, 

katılımcıların etnik köken, cinsiyet ve Türkiye’ye geliş yılı gibi özellikler açısından 

farklılaşmasına özen gösterilmiştir. Ancak, saha çalışması sırasında ortaya çıkan 

sınırlılıklar bu çeşitliliği tam anlamıyla sağlama konusunda bazı eksikliklere yol 

açmıştır. Örneğin, Peştun etnik grubuna ait katılımcılar çalışmaya dâhil edilememiştir. 

Buna rağmen, gerçekleştirilen mülakatlar, diaspora oluşumu ve ulusötesi bağların 

Bursa’daki Afgan göçmenler özelinde incelenmesi için kapsamlı ve zengin bir veri seti 

sunmayı başarmıştır. Araştırma bulguları, hem diaspora kavramına yönelik literatüre 

hem de Afgan göçmenlerin toplumsal deneyimlerini anlamlandırmaya katkı sağlamayı 

amaçlamaktadır. 

Araştırma bulguları, Bursa’daki Afgan göçmenlerin diaspora oluşturma 

kapasitesinin sınırlı olduğunu ve örgütlenme düzeylerinin zayıf kaldığını 

göstermektedir. Katılımcılarla yapılan görüşmelerin tematik analizi, bu topluluğun 

yazında vurgulanan diasporik özellikler açısından kısıtlılıklar taşıdığını ve güçlü bir 

diaspora oluşturma kapasitesine sahip olmadığını ortaya koymuştur. Özellikle kolektif 

etkinlikte bulunma ve formel ya da enformel örgütlenme düzeyindeki eksiklikler, bu 

kapasitenin sınırlılığını belirginleştirmektedir. Bulgular, ekonomik ve sosyal 

entegrasyon süreçlerinde karşılaşılan zorlukların yanı sıra göçmenlerin maruz kaldığı 

ayrımcı tutumların, bireylerin kolektif kimliklerini ifade etme konusunda çekimser 

davranmalarına ve örgütlenme kapasitelerinin zayıf kalmasına yol açtığını ortaya 

koymaktadır. Ayrıca, katılımcıların çoğunluğu kimliklerini öncelikle etnik aidiyetleri 

(Tacik, Hazar, Özbek gibi) üzerinden tanımlarken, ulusal Afgan kimliği genel olarak 

ikincil bir önem taşımaktadır. Bu durum, Afganistan’ın tarihsel olarak etnik çatışmalar 

ve ayrışmalarla şekillenmiş toplumsal yapısının bir yansıması olarak değerlendirilebilir. 

Afganistan’daki etnik çekişmelerin ulusal kimlik inşası sürecine yönelik olumsuz 



 

5 

 

etkileri dikkate alındığında, Bursa’daki Afgan göçmenlerin geniş katılımlı ve ulusal 

kimliği esas alan bir diaspora oluşturma kapasitelerinin düşük olduğu söylenebilir. Tüm 

bu bulgular, Afgan göçmenlerin diaspora oluşturma süreçlerini değerlendirirken 

ekonomik, sosyal ve tarihsel bağlamların belirleyici rol oynadığını göstermektedir1.  

Bursa’daki Afgan göçmenlerin sosyal ilişkileri, gerek Türkiye içinde gerekse 

Türkiye dışında yaşayan Afganlarla kurdukları bağlar açısından sınırlı ve zayıf 

yoğunluktadır. Katılımcıların, kendi etnik kökenlerinden olan ya da olmayan Afganlarla 

kurdukları ilişkiler, genel olarak orta ve zayıf düzeyde kalmaktadır. Bu düşük sosyal 

etkileşim seviyesi, hem kültürel kimliğin korunma çabalarını zorlaştırmakta hem de 

örgütlü faaliyetlerin gelişmesini engellemektedir; dolayısıyla, diaspora oluşturma 

kapasitesi de yeterince güçlü değildir. Afgan göçmenlerin Türkiye dışında yaşayan 

diğer Afganlarla ilişkileri ise büyük ölçüde aile bağlarıyla sınırlı olup, bu ilişkilerin 

sıklığı kişisel tercihlere göre değişmekle birlikte ortalama olarak ayda bir ya da birkaç 

kez gerçekleşmektedir. Bu durum, katılımcıların daha çok kişisel ve duygusal bağlarını 

sürdürmelerine olanak tanımakta, ancak daha geniş bir sosyal etkileşim veya toplumsal 

yapı oluşturulması açısından yeterli değildir. Türkiye'deki Afgan göçmenlerin, kendi 

etnik kökenlerinden olmayan ve yurtdışında yaşayan Afganlarla olan ilişkileri ise 

neredeyse yok denecek kadar azdır. 

Afgan göçmenlerin, Afganistan ile kurdukları ilişkiler de benzer şekilde, esas 

olarak aile bağları etrafında şekillenmektedir. İnternet ve telefon aracılığıyla sağlanan 

düzenli iletişim, yapılan seyahatler ve ekonomik yardımlar, göçmenlerin duygusal, 

sosyal ve ekonomik bağlarını sürdürmelerine imkân tanımaktadır. Ancak, katılımcıların 

hiçbiri Afganistan’daki devlet kurumlarıyla düzenli bir temas kurmamakta ve siyasi 

parti ya da derneklerle herhangi bir aktif ilişkileri bulunmamaktadır. Aileleri dışında 

yaşayan kişilere ya da kurumsal yapılarla yapılan ekonomik yardımlar ise sınırlı 

kalmakta; sadece iki katılımcı, aile dışındaki kişilere bireysel ve düzensiz şekilde maddi 

yardım göndermektedir. Bu bağlamda, Türkiye’deki Afgan göçmenlerin hem Türkiye 

 
1 Türkiye’de faaliyet gösteren Afganistan Hazaraları Kültür ve Dayanışma Derneği etnik kimlik temelli 

örgütlenme girişimlerine bir örnek olarak verilebilir.  

 



 

6 

 

içindeki hem de yurtdışındaki Afgan topluluklarıyla olan ilişkileri, genellikle aile 

bağları çerçevesinde sürdürülmekte ve resmi ya da kurumsal bir yapıdan ziyade kişisel 

ve duygusal bir düzeyde kalmaktadır. 

Araştırma bulguları, sonuç olarak, Bursa’daki Afgan göçmenlerin diaspora 

özelliklerinin zayıf olduğunu ve ulusötesi bağlarının büyük ölçüde ailevi ilişkilerle 

sınırlı kaldığını ortaya koymaktadır. Bu bulgular, göçmenlerin daha geniş toplumsal ve 

kültürel ağlar kurmada sınırlı bir kapasiteye sahip olduklarını göstermektedir. Çalışma, 

Türkçe literatürde Afgan göçmenlerinin diaspora ve ulusötesi ilişkiler bağlamında ele 

alındığı sınırlı sayıda çalışmaya önemli bir katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Genelde 

Türkçe yazındaki Afgan göçmenler üzerine yapılan araştırmalar, göçmenlerin 

entegrasyon sürecine odaklanarak, bu süreçte karşılaştıkları zorlukları incelemektedir. 

Ancak bu tez, mevcut literatürden farklı olarak, diaspora ve ulusötesicilik kavramları 

üzerinden, göçmenlerin kendi aralarında ve anavatanlarıyla kurdukları ilişkilerin 

derinlemesine analizini sunmaktadır. Bu bağlamda, tez çalışması, Türkçe yazında eksik 

olan bir boşluğu doldurmaya ve bu alandaki bilgi birikimini genişletmeye katkı 

sağlamayı hedeflemektedir. 

Tez, dört ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, diaspora ve ulusötesicilik 

kavramları detaylı bir şekilde ele alınacak ve bu kavramların göçmen topluluklarındaki 

yeri ve önemi tartışılacaktır. İkinci bölümde, Afganistan’ın toplumsal, siyasal ve 

ekonomik yapısına tarihsel bir bakış sunulacak ve bu yapıların göç süreçleri üzerindeki 

etkisi irdelenecektir. Üçüncü bölümde, Afganistan’dan kaynaklanan göç dalgaları, bu 

dalgaların küresel boyutu ve göçmenlerin en çok yerleştiği hedef ülkeler ele alınacaktır. 

Bu bölümde, Türkiye’ye yönelen Afgan göçüne de özel bir yer ayrılacaktır. Son olarak, 

dördüncü bölümde, Bursa’da gerçekleştirilen saha araştırmasının tasarımı ve bulguları 

sunulacak. Bu  bulgular, Afgan göçmenlerin diaspora bağlarının zayıf olduğunu ve 

ulusötesi ilişkilerinin aile odaklı kaldığını bir kez daha doğrulayan verilerle 

desteklenecektir. 

 

  



 

7 

 

1. BÖLÜM: 

 

KÜRESEL GÖÇMEN TOPLULUKLARININ VAROLUŞUYLA 

İLGİLİ İKİ TEMEL KAVRAM: DİASPORA ve 

ULUSÖTESİCİLİK 

1.1. Diaspora Kavramının Tanımı ve Tarihsel Gelişimi  

1.1.1. Diaspora Kavramının Tanımı  

Diaspora kavramı, kökeni antik Yunanca diaspeirein kelimesine dayanmakta ve 

"dağılmak" veya "saçılmak" anlamına gelmektedir. Bu kavram, tarih boyunca çeşitli 

nedenlerle ana vatanlarından ayrılmak zorunda kalan ya da kendi iradeleriyle göç eden 

toplulukların başka coğrafyalara yayılmasını tanımlamak için kullanılmaktadır (Yavuz, 

2022, s. 10). Diaspora, salt bir yer değiştirme olayı değil; bu toplulukların yeni 

mekânlarda kimliklerini koruma, kültürel ve sosyal bağlarını yeniden inşa etme 

süreçlerini de kapsamaktadır. Modern literatürde, diaspora terimi, hem gönüllü hem de 

zorunlu göç süreçlerini içeren geniş bir olgu olarak görülmekte ve bu kavramın tarihsel 

arka planı, toplumsal, politik ve kültürel analizlerin vazgeçilmez bir parçası haline 

gelmiştir (Cohen, 2023, s. 28).  

Diaspora kavramının tarihsel gelişiminde en önemli rolü oynayan topluluklardan 

biri Yahudilerdir. Yahudi diasporası, kavramın hem ortaya çıkışında hem de içeriksel 

genişlemesinde kilit bir yer tutmaktadır. Bu bağlamda Yahudi diasporası, sürgün, göç ve 

entegrasyon süreçlerinin yanı sıra kimlik ve aidiyet mücadelesinin merkezinde yer 

almıştır. Ancak, diaspora kavramı yalnızca Yahudilerle sınırlı kalmamış, Ermeni, 

Yunan, Hint, Çin ve Afrika kökenli toplulukların da diaspora deneyimleri bu kavramın 

kapsamını genişletmiştir (Örücü, 2018, s. 203-228; Yaldız, 2013, s. 293). Son yıllarda, 

diaspora toplulukları üzerine yapılan akademik çalışmalar, küresel göç hareketleriyle 

bağlantılı olarak otuzdan fazla etnik grubun diasporik varlığını incelemeye başlamıştır. 

Bu çerçevede diaspora, sadece göçmen toplulukların tarihsel deneyimlerini değil, aynı 

zamanda bu toplulukların ekonomik, politik ve kültürel entegrasyon süreçlerini de 

kapsayan bir araştırma sahasına dönüşmüştür (Cohen, 2023, s. 21).    



 

8 

 

Diaspora, tarihsel bir olgu olmasının ötesinde, günümüz sosyal bilimlerinde kimlik, 

aidiyet ve kültürel etkileşim süreçlerinin incelenmesinde önemli bir analitik çerçeve 

sunmaktadır (Parladır ve Özkan, 2014, s. 101). Diaspora toplulukları, ana vatanları ile 

olan kültürel ve duygusal bağlarını sürdürme çabalarıyla birlikte, yeni coğrafyalarda 

karşılaştıkları sosyal, kültürel ve politik zorluklarla da mücadele etmektedir. Bu 

süreçler, diasporaların, yaşadıkları toplumlara entegrasyon biçimlerini, asimilasyon ya 

da kültürel melezleşme dinamiklerini şekillendirmektedir (Clifford, 2015, s. 47). 

1.1.2. Öne Çıkan Diaspora Toplulukları: Tarihsel ve Kültürel Bağlamlar 

Antik Yunan ve Roma Dönemi, Diaspora terimi, Antik Yunan ve Roma 

dönemlerinde özellikle Yunan şehir devletlerinin yerleşimcileri tarafından 

kullanılmıştır. Yunanlar, Akdeniz ve Karadeniz çevresine koloniler kurarak bu 

bölgelerde yaşadılar ve kendi topluluklarını oluşturmuşlardı. Bu koloniler, asıl Yunan 

anakarasından uzakta yaşayan insanların oluşturduğu diaspora toplulukları olarak kabul 

edilebilir (Köse 2020, s. 20). 

Yahudi Diasporası, Yahudi diasporası, M.Ö. 6. yüzyıldaki Babil Sürgünü ile 

başlamış ve Yahudilerin farklı coğrafyalara dağılmasıyla devam etmiştir. Yahudi 

toplulukları, sürgün edildikleri coğrafyalarda hem entegrasyon hem de ayrımcılık 

deneyimleri yaşamış, zamanla kendi kültürel ve dini kimliklerini koruma mücadelesi 

vermiştir (Cohen, 2023, s. 72). Özellikle Avrupa'daki Yahudi toplulukları, antisemitizm, 

zulüm ve nihayetinde Holokost gibi trajik olaylarla karşılaşmışlardır. Yahudi diasporası, 

diaspora kavramının en erken ve en merkezi örneği olarak kabul edilmektedir. İsrail 

Devleti’nin 1948’de kurulmasıyla birlikte, Yahudi toplulukları "ana vatan" kavramını 

yeniden tanımlamış ve bu durum diasporanın dönüşüm sürecine ışık tutmuştur (Yıldız, 

2013, s. 6). 

Afrika Kökenli Diasporalar, Afrika kökenli diasporalar, dünya tarihinin en trajik ve 

uzun süreli insan hareketlerinden biri olan köle ticareti sürecinde zorla yerlerinden 

edilen milyonlarca Afrikalının yaşadığı deneyimler etrafında şekillenmiştir. Afrika’dan 

zorla koparılan bu topluluklar, yalnızca fiziksel anlamda değil, aynı zamanda kültürel, 

sosyal ve psikolojik anlamda da büyük bir yer değiştirme ve yeniden inşa süreci 

yaşamışlardır. Bu süreç, diaspora kavramını köklü bir şekilde etkileyen ve 

zenginleştiren bir deneyim olarak, tarihsel travmalar, kimlik mücadelesi ve kültürel 



 

9 

 

dayanıklılıkla harmanlanmıştır. 15. yüzyıldan itibaren Afrika’dan Amerika, Karayipler 

ve Avrupa’ya gönderilen Afrikalılar, kölelik sisteminin tarihsel travmalarıyla başa 

çıkmak zorunda kalmışlardır. Bu diaspora toplulukları, Afro-Amerikalılar, Afro-

Karayıpliler ve Afro-Avrupalılar olarak farklı coğrafyalarda kimlik mücadeleleri 

vermişlerdir (Delı̇Baş, 2020, s. 32).  

Hint ve Çin Diasporaları, Britanya İmparatorluğu'nun sömürge döneminde 

ekonomik ve sosyal sebeplerle zorla göçe zorlanan Hintliler, dünya genelinde geniş bir 

diaspora ağı oluşturmuştur. Güney Afrika, Birleşik Krallık, Kanada, Avustralya gibi 

ülkelerde yerleşen Hintliler, ekonomik fırsatlar arayışıyla diaspora kimliklerini 

geliştirmişlerdir. Hint diasporası, hem işçi göçü hem de iş gücü temelli göç 

hareketleriyle genişlemiş ve günümüzde dünya genelinde geniş bir ağ oluşturmuştur (H. 

Ünlü, 2021, s. 88). 

Çin diasporası ise 19. yüzyıldan itibaren büyük göç dalgalarıyla şekillenmiştir. Çinli 

göçmenler, Asya, Avrupa, Kuzey Amerika ve Okyanusya'da diaspora toplulukları 

oluşturmuş ve göç ettikleri ülkelerde yerel kültürlerle etkileşime girmişlerdir. Çin 

diasporası, küresel ticaret ağlarının yanı sıra kültürel etkileşimlerde önemli bir rol 

oynamaktadır. 20. yüzyılın sonlarından itibaren Çin'in ekonomik reformlarıyla birlikte 

Çin diasporası, dünya genelinde ekonomik ve ticari faaliyetlerde aktif bir rol 

üstlenmiştir (Topcu, 2020, s. 744). 

Günümüzde diaspora toplulukları, yalnızca tarihsel bir fenomen olarak değil, 

aynı zamanda küresel ekonomik, sosyal ve politik süreçlerin önemli aktörleri olarak ele 

alınmaktadır. Modern diaspora çalışmaları, transnasyonalizm, kültürel melezleşme, 

kimlik politikaları ve ulus-devletler arası bağlar gibi temalar etrafında şekillenmektedir 

(Brubaker, 2005, s. 5-7). Diaspora topluluklarının küresel göç hareketleriyle olan 

bağlantısı, özellikle ekonomik ve kültürel alanlarda diaspora kimliğinin yeniden 

tanımlanmasını sağlamaktadır.  



 

10 

 

Diaspora çalışmaları, köken ülke ile göç edilen ülke arasındaki ilişkilerin 

incelenmesini içeren disiplinlerarası bir araştırma alanına dönüşmüş, bu bağlamda 

diaspora topluluklarının ulus-aşırı kimlikleri ve sosyal ağları daha kapsamlı bir şekilde 

ele alınmıştır. Diaspora kavramı, göç süreçleri, kimlik mücadelesi ve kültürel 

sürdürülebilirlik gibi alanlarda çağdaş dünyada merkezi bir konuma sahiptir (Ulusoy, 

2015, s. 209). 

1.1.3. Diaspora Kavramının Tarihçesi   

Diaspora kavramı, göç olgusunun değişen dinamikleriyle birlikte tarihsel ve 

kavramsal olarak genişleyip derinleşmiştir. İlk olarak Antik Yunan döneminde, Yunan 

şehir devletlerinin ve halklarının geniş coğrafyalara yayılmasını tanımlamak için 

kullanılan bu terim, başlangıçta yalnızca fiziksel bir dağılma olgusunu ifade etmiştir. 

Ancak modern dönemde, diaspora kavramı bu dar anlamının ötesine geçmiş ve çok 

daha karmaşık toplumsal, kültürel ve politik süreçleri kapsayan bir yapıya dönüşmüştür. 

Bu dönüşüm, yalnızca mekânsal bir yer değiştirme durumunu değil, aynı zamanda göç 

eden toplulukların kimlik inşası, kültürel etkileşimleri ve ulusötesi bağları gibi 

dinamikleri de içeren çok boyutlu bir olguyu ifade etmektedir (Dufoix, 2022, s. 15). 

Diaspora, farklı tarihsel ve politik bağlamlarda farklı anlamlar edinmiştir. İlk olarak 

Yahudi halkının Babil Sürgünü ile ortaya çıkan Yahudi diasporası, kavramın temelini 

oluşturan en erken örnektir. Yahudi halkının zorunlu göç ve sürgünle farklı coğrafyalara 

dağılması, diaspora kavramının merkezine yerleşmiştir (Dufoix, 2022, s. 34). Ancak 

diaspora kavramı, yalnızca tek bir deneyimle sınırlı tutulamayacak kadar geniş bir 

kapsama sahiptir ve farklı göçmen topluluklarının tarihsel ve kültürel süreçlerini de 

içermektedir. Diasporik toplulukların ana vatanlarıyla olan bağlarını, aidiyet duygularını 

ve geri dönüş düşüncelerini sürdürülebilir bir özellik olarak ele almak, kavramın çok 

boyutlu doğasını anlamak açısından önemli bir yaklaşımdır Bu unsurlar, diaspora 

tanımını yalnızca fiziksel bir dağılma olgusunun ötesine taşıyarak, toplulukların kolektif 

kimliklerini ve ulusötesi ilişkilerini şekillendiren temel faktörler olarak 

değerlendirilmektedir (Cohen, 2023, s. 21).  



 

11 

 

Modern dönemde diaspora kavramı, hem zorunlu hem de gönüllü göç süreçlerini 

kapsayacak şekilde genişlemiştir. Diaspora çalışmaları, bu toplulukların yalnızca yer 

değiştiren gruplar olmadığını, aynı zamanda yeni yerleşim yerlerinde kimlik ve aidiyet 

süreçlerini nasıl yeniden şekillendirdiklerini de ele almaktadır. Bu yaklaşım, diaspora 

kavramının yalnızca fiziksel bir yer değiştirme değil, aynı zamanda kültürel ve sosyal 

bir yeniden yapılanma süreci olarak da anlaşılması gerektiğini ortaya koymaktadır 

(Clifford, 2015, s. 47). Bu genişletilmiş perspektif, diasporayı yalnızca tarihsel bir olgu 

olarak değil, aynı zamanda dinamik bir toplumsal süreç olarak ele almayı mümkün 

kılar. 

20. yüzyılda küreselleşme ve transnasyonalizm olgularının yükselişi, diaspora 

kavramının anlamına yeni katmanlar eklemiştir. Diaspora araştırmacıları, bu dönemde 

diaspora topluluklarının sadece köken coğrafyalarına değil, aynı zamanda küresel 

ekonomik ve politik ağlara nasıl entegre olduklarını incelemişlerdir (Dufoix, 2022, s. 

15-27). Küreselleşmenin diaspora toplulukları üzerindeki etkilerini inceleyen 

çalışmalar, bu toplulukların sadece kültürel kimliklerini korumakla kalmayıp, aynı 

zamanda ulusötesi bağlar kurarak yerel ve küresel dinamikleri birleştirdiğini ortaya 

koymaktadır. “Ulusötesicilik” kavramı, diaspora topluluklarının yalnızca ana 

vatanlarına bağlı kalmadığını, aynı zamanda küresel bir kimlik inşa sürecine de dahil 

olduğunu göstermektedir (Vertovec,  2009, s. 125). 

Diaspora çalışmaları, artık yalnızca bir grubun göç ettiği yerle olan bağlarını 

koruma çabası olarak değil, aynı zamanda bu grupların yeni toplumlarında 

karşılaştıkları sosyal, politik ve ekonomik zorluklara nasıl uyum sağladıklarını ve bu 

zorluklarla nasıl başa çıktıklarını ele alan bir kavramsal çerçeve olarak 

değerlendirilmektedir. Bu bağlamda diaspora, statik bir kimlik inşasından ziyade, 

sürekli bir müzakere süreci olarak öne çıkmaktadır (Brubaker, 2005, s. 5-7). 

Diaspora çalışmalarında en dikkat çekici dönüşüm, kavramın etnik ve kültürel 

sınırlarının genişlemesi olmuştur. 19. yüzyılda diaspora, Yahudi halkının yanı sıra 

Ermeni, Yunan ve Afro-Amerikan topluluklarını da kapsayan bir kavram olarak ortaya 

çıkarken, 20. ve 21. yüzyıllarda Hint, Çin, Vietnam, Kürt ve diğer birçok etnik grubun 

diaspora toplulukları olarak tanımlanması, kavramın genişleyen çerçevesini ortaya 

koymuştur. Bu süreçte diaspora, hem zorunlu göçler hem de ekonomik fırsat arayışıyla 



 

12 

 

yer değiştiren toplulukları kapsayan çok boyutlu bir olgu haline gelmiştir (Cohen, 2023, 

s. 21). 

Özellikle Hindistan ve Çin diasporaları, küreselleşme sürecinde hem ekonomik 

hem de kültürel anlamda diaspora literatüründe önemli bir yer edinmiştir. Ünlü (2021), 

Hint diasporasının Britanya İmparatorluğu döneminde zorunlu işçi göçleriyle başlayıp, 

modern dönemde ekonomik fırsat arayışına dayalı olarak genişlediğini belirtmektedir 

(H. Ünlü, 2021, s. 88). Benzer şekilde, Çin diasporası da ekonomik ve siyasi göç 

süreçleriyle dünya çapında geniş bir ağa sahip olmuştur. Bu topluluklar, yaşadıkları 

yerlerde kültürel kimliklerini sürdürme çabalarının yanı sıra, küresel ticaret ve 

girişimcilik ağlarına entegre olma süreçleriyle de dikkat çekmektedir (Topcu, 2020, s. 

744). 

Diaspora kavramı, tarihsel olarak coğrafi bir dağılma anlamı taşırken, modern 

dönemde kimlik inşası, kültürel sürdürülebilirlik, sosyal uyum ve ekonomik 

entegrasyon gibi karmaşık süreçleri içeren geniş bir kavramsal çerçeveye dönüşmüştür. 

Stephan Dufoix, diaspora kavramının tarihsel evrimini kapsamlı bir şekilde analiz 

ederken, diğer araştırmacılar da bu kavramın değişen anlamlarını farklı açılardan ele 

alarak kavramsal çerçeveyi genişletmişlerdir. Diaspora, artık sadece göçün bir sonucu 

değil, aynı zamanda küresel dünyada kimlik ve aidiyet arayışını da temsil eden çok 

boyutlu bir olgudur. 

1.1.3.1.  Diaspora Kavramının Farklı Tanımları 

Diaspora kavramı, tarihsel bağlamda zorunlu göç ve dağılma süreçlerini ifade 

eden bir terimden, modern dönemde çok boyutlu bir kimlik ve toplumsal aidiyet 

formuna evrilmiştir. Bu dönüşüm, akademik literatürde diaspora kavramına yönelik 

farklı tanımlamaların ortaya çıkmasına neden olmuş ve kavramın çok yönlü yapısını 

vurgulamıştır. Robin Cohen, William Safran ve Gabriel Scheffer gibi önde gelen 

akademisyenler, diaspora kavramını analiz eden önemli teoriler geliştirmişlerdir. Bu 

bölümde, bu araştırmacıların diaspora tanımları ayrıntılı bir şekilde ele alınacak ve 

farklılaşan ile benzeyen yönleri derinlemesine incelenecektir.  



 

13 

 

Robin Cohen’in Küresel Diasporalar: Giriş adlı eserinde diaspora kavramı, yalnızca 

Yahudi diasporası gibi geleneksel örneklerle sınırlı kalmayıp, çok daha kapsamlı bir 

teorik çerçeve ile ele alınmaktadır. Eserde, diaspora olgusu tarihsel, ekonomik ve 

kültürel dinamikler ışığında derinlemesine incelenmekte ve bu topluluklar, altı temel 

kategori altında sistematik bir şekilde sınıflandırılmaktadır. 

1. Mağdur Diasporalar: Yahudi, Ermeni ve Afrikalı köle diasporaları gibi, zorunlu 

göç ve sürgün sonucu ortaya çıkan topluluklar. 

2. İşçi Diasporalar: Hint ve Çin diasporaları gibi, ekonomik fırsatlar arayışıyla göç 

eden işçi toplulukları.   

3. Ticaret Diasporaları: Çinli ve Lübnanlı tüccar diasporaları gibi, küresel ticaret 

ağları aracılığıyla yer değiştiren topluluklar.  

4. Sömürge Diasporalar: İngiliz ve Fransız sömürgeciliği sonucu ortaya çıkan 

diasporalar. 

5. Yersizyurtsuzlaşmış diasporalar: Karayip ve Afro-Amerikan diasporaları gibi, 

köle ticareti ve sömürgecilik sonrasında oluşan  topluluklar. 

6. Kuruluş Aşamasındaki Diasporalar: Afganlar ve diğer Mülteciler ile Yerinden 

Edilmiş İnsanla (Cohen, 2023, s. 99-285).  

Cohen, diaspora kavramını yalnızca zorunlu göç deneyimleriyle sınırlandırmaz; 

gönüllü göçler ve ekonomik sebeplerle yer değiştiren toplulukları da bu kapsamda ele 

almaktadır. Bu bakış açısı, diasporanın küresel göç hareketleri ve transnasyonal 

kimlikler bağlamında daha geniş bir kullanım alanı bulmasını sağlamaktadır. Ona göre, 

diaspora topluluklarının temel özellikleri şunlardır: 

• Anavatanları ile güçlü duygusal ve kültürel bağlarını sürdürürler. 

• Genellikle zorunlu ya da gönüllü göç sonucu anavatanlarından farklı bir 

coğrafyada yaşamaya devam ederler. 

• Dağılmış olmalarına rağmen, ortak bir kimlik bilinci etrafında toplanırlar. 

• Bulundukları ülkelerde sosyal, ekonomik ve siyasi olarak örgütlenir ve 

anavatanlarına dönme umudunu taşırlar (Cohen, 2023, s. 29-40). 

Bu tanım, diaspora kavramını sadece tarihi sürgünlerle değil, aynı zamanda 

ekonomik ve kültürel göçlerle de ilişkilendirerek geniş bir perspektif sunmaktadır.  



 

14 

 

Diaspora kavramının modern tanımlarına öncülük eden William Safran, özellikle 

Yahudi diasporası örneğinden yola çıkarak kavramı derinlemesine analiz etmiştir. 

Diasporayı anavatanlarından kopmuş ve farklı coğrafyalarda yaşayan topluluklar olarak 

tanımlayan Safran, bu toplulukların anavatanları ile olan ilişkilerinin önemine özellikle 

vurgu yapmaktadır (Safran, 1991, s. 83-91).          

Ona göre, diaspora topluluklarının temel özellikleri şunlardır: 

• Anavatan ile Duygusal Bağ: Diaspora toplulukları, anavatanlarına yönelik güçlü 

bir duygusal bağlılık hisetmekte ve genellikle buraya dönme umudunu 

taşımaktadır. 

• Mekânsal Dağılma: Diasporalar, zorunlu göç veya başka sebeplerle coğrafi 

olarak farklı bölgelere dağılmıştır. 

• Kimlik ve Hafıza: Diaspora toplulukları, anavatanlarından uzakta yaşamalarına 

rağmen, ortak bir kimlik ve tarih bilinci etrafında toplanmaktadır. 

• Kolektif Hafıza: Anavatanlarına ait tarihsel, kültürel ve dini hatıralarını canlı 

tutmaktalar ve bu hafıza, diaspora topluluklarının kimlik inşasında merkezi bir 

rol oynamaktadır. 

• Kolektif Anavatan Hayali: Diasporalar, anavatanlarına geri dönme hayali 

taşımaktalar ve bu dönüş umudu, kimliklerinin ayrılmaz bir parçasıdır (Safran, 

1991, s. 83-84). 

Safran’ın tanımı, diaspora kavramını klasik anlamda sürgün ve zorunlu göç 

bağlamında ele almaktadır. Bu bağlamda diaspora, sürgüne uğramış toplulukların 

anavatanlarına dönme özlemi ve kimliklerini bu eksende inşa etmeleriyle 

şekillenmektedir. Bu diaspora tanımı, özellikle Yahudi diasporası ve benzeri mağdur 

diaspora topluluklarına odaklanarak, kavramın tarihsel kökenlerini vurgulamaktadır. 

Gabriel Sheffer, diaspora çalışmalarında daha geniş ve dinamik bir bakış açısı 

geliştirerek, diasporaların modern ulus-devletler üzerindeki etkisini analiz etmektedir. 

Diasporaları yalnızca anavatan ile ilişkili bir kimlik çerçevesinde değil, aynı zamanda 

yaşadıkları ülkelerde ekonomik, sosyal ve siyasi güç oluşturabilen topluluklar olarak 

tanımlamaktadır (Sheffer, 2020, s. 52). "Diaspora Politikaları" adlı eserinde, 



 

15 

 

diasporaların modern ulus-devletlerin sınırlarını aşan, çoklu kimlik ve aidiyetler 

geliştiren dinamik topluluklar olduğu vurgulanmaktadır. Ayrıca küreselleşme ile birlikte 

diasporaların yerel ve uluslararası ağlar oluşturarak hem anavatanlarıyla hem de 

yaşadıkları ülkelerle çoklu bağlar kurduğu belirtilmektedir (Sheffer, 2020, s. 39). 

Araştırmacının bu tanımı, toplulukların uluslararası ilişkilerde ve küresel ekonomide 

oynadığı rolleri de içine alacak şekilde genişlemektedir. Bu tanıma göre, diaspora 

toplulukları sadece kültürel ya da duygusal bir bağın ötesinde, bulundukları ülkelerde 

siyasi ve ekonomik aktörler haline gelebilmektedirler (Sheffer, 2020, s. 314). Ayrıca 

yazar diaspora topluluklarının yaşadıkları ülkelerle de güçlü bir bağ kurabileceğini, 

ancak bu bağların anavatan ile olan ilişkilerini tamamen kesmediğini belirtmektedir 

(Sheffer, 2020, s. 265). 

Scheffer’in tanımı, modern diasporaların artık sadece anavatanlarına bağlı 

olmadığını, aynı zamanda küresel ağlarla daha geniş bir etkileşim içinde olduğunu 

göstermektedir. Bu tanım, diaspora kavramını sadece etnik ve kültürel aidiyet 

bağlamında değil, aynı zamanda ekonomik ve siyasi güç ilişkileri üzerinden analiz 

etmektedir. 

1.1.3.2.  Farklı Tanımların Karşılaştırılması: Farklılaşan ve Benzeyen 

Yönler 

Robin Cohen, William Safran ve Gabriel Scheffer’in diaspora kavramına 

yaklaşımları farklı teorik çerçeveler ve bağlamlar sunmaktadır. Ancak, bu tanımların 

hem benzeşen hem de farklılaşan yönleri bulunmaktadır. 

A. Benzeşen Yönler 

• Anavatan Bağı: Her üç akademisyen de diaspora topluluklarının anavatanlarına 

olan duygusal ve kültürel bağını vurgulamaktadır. Diaspora topluluklarının bu 

bağı koruma çabaları, tanımlarının ortak noktasıdır. 

• Mekânsal Dağılma: Diasporaların, zorunlu ya da gönüllü göç sonucunda birden 

fazla ülkeye dağılmaları, tüm tanımlarda yer alan bir özelliktir.  



 

16 

 

• Kolektif Kimlik: Diaspora toplulukları, yaşadıkları coğrafyalardan bağımsız 

olarak, ortak bir kimlik bilinci ve aidiyet etrafında toplanmaktadırlar.  

Bu özellikler, her üç akademisyenin de tanımlarında önemli bir yer tutmaktadır. 

B. Farklılaşan Yönler 

• Kapsam: Safran’ın tanımı, diaspora kavramını daha çok zorunlu göç ve 

mağduriyet bağlamında ele alırken, Cohen ve Scheffer, gönüllü göçleri ve 

ekonomik fırsat arayışını da kapsayan daha geniş bir perspektif sunmuşlardır. 

Scheffer ise diaspora kavramını modern bağlamda, küreselleşme ve 

transnasyonalizm ile ilişkilendirmektedir. 

• Politik ve Ekonomik Rol: Scheffer, diasporaların sadece kültürel değil, aynı 

zamanda ekonomik ve siyasi bir güç olarak da değerlendirilmesi gerektiğini 

savunmuştur. Bu bakış açısı, diaspora kavramını sadece kimlik ve aidiyet 

bağlamından çıkarıp, uluslararası ilişkiler ve küresel ekonomiye bağlamaktadır. 

• Dönüş Umudu: Safran’ın tanımında, diaspora topluluklarının anavatanlarına geri 

dönme umudu merkezi bir öneme sahipken, Cohen ve Scheffer’in tanımları, 

diasporaların yaşadıkları yeni ülkelerde kalıcı olabileceklerini ve anavatanlarına 

geri dönme zorunluluklarının olmadığını savunmuştur.  

Diaspora kavramı, tarihsel olarak sürgün, zorunlu göç ve dağılma süreçleriyle 

ilişkilendirilmiş olsa da modern dönemde çok boyutlu bir kimlik, aidiyet ve güç ilişkisi 

formuna dönüşmüştür. Robin Cohen, William Safran ve Gabriel Scheffer’in diaspora 

tanımları, bu kavramın farklı boyutlarını vurgulamakla birlikte, ortak noktalarda 

buluşmaktadır. Diaspora topluluklarının anavatanlarına olan bağlılıkları, kimlik inşaları 

ve mekânsal dağılmaları bu tanımların merkezinde yer alırken, kavramın politik, 

ekonomik ve transnasyonal boyutları ise diaspora çalışmalarına daha geniş bir 

perspektif sunmaktadır.  



 

17 

 

1.1.4.  Diasporik Niteliklere Toplu Bakış  

Coğrafi ayrılık, diaspora, bir topluluğun asıl kökenlerinden uzakta yaşayan ve 

genellikle farklı ülkeler veya bölgelerde bulunan insanların oluşturduğu bir olguyu ifade 

etmektedir. Bu durum, genellikle göç, sürgün, zorla yerinden edilme veya gönüllü 

olarak gerçekleşen taşınmalar sonucunda ortaya çıkabilmektedir. coğrafi ayrılıklar, 

genellikle diaspora toplulukları ile asıl topluluk arasında kültürel, dil ve kimlik 

farklılıklarına neden olabilmektedir. Aynı zamanda, diaspora toplulukları genellikle asıl 

toplumlarından uzakta yaşadıkları için kendilerini bir araya getirme çabalarında 

bulunabilirler. Bu, kendi kültürlerini sürdürmek ve birbirleriyle dayanışmayı sağlamak 

amacıyla gerçekleşebilmektedir (Kaplan, 2019, s. 12). 

Kök Kültür Bağlantısı, diaspora toplulukları, asıl köken kültürleri ve kimlikleri 

ile bağlantılarını sürdürmeye çalışmaktadırlar. Diaspora toplulukları genellikle köken 

kültürlerini koruma, yaşatma ve kuşaktan kuşağa aktarma amacı gütmektedirler. Bu, dil, 

gelenekler, dini inançlar, yemekler, sanat ve diğer kültürel öğelerini içermektedir. Bu 

bağlantılar genellikle yeni yerleştikleri toplumlarda, asıl kültürleri ile etkileşimde 

bulunarak ve kendi aralarında birbirlerini destekleyerek güçlenmektedir. Böylece, 

diaspora toplulukları kök kültür bağlantısını yaşatarak hem kendi kimliklerini 

sürdürmeye çalışırlar hem de çevrelerindeki topluluklarla birlikte var olmaktadırlar 

(Hıdıroğlu, 2011, s. 23). 

İki Kimlik veya Çoklu Kimlik, diaspora bireyleri, hem asıl köken kültürleri hem 

de yaşadıkları yeni toplumun kültürü ile etkileşim içinde olmaktadırlar. Bu bireyler, 

genellikle iki kültür arasında bir denge kurarak, her iki kültürden gelen ögeleri kendi 

kimliklerine entegre etmeye çalışmaktadırlar. Bu nedenle diaspora bireyleri genellikle 

iki kimliğe sahip olmakta ve bu çift kimlik, onların benzersiz bir deneyim yaşamalarına 

neden olabilmekte ve iki kültür arasında köprü kurarak, çeşitli yaşam tarzları ve kimlik 

oluşumlarına katkıda bulunabilmektedir (Hıdıroğlu, 2011, s. 58).   

Geçmişteki Göç veya Sürgün Deneyimi, diaspora topluluklarının tarihinde 

genellikle göç, sürgün veya zorla yerinden edilme gibi travmatik deneyimler 

bulunmakla beraber bu deneyimler, duygusal zorlanma, kayıp hissi, güvensizlik ve stres 

gibi etkileri beraberinde getirebilmektedir. Ayrıca bu deneyimler dil bariyerleri, kültürel 

farklılıklar ve toplum içindeki yerleşim konusundaki zorlukları da içerebilmektedir 



 

18 

 

(Yaldız 2013:304). Aynı zamanda, bu tür deneyimler diaspora topluluklarını 

zenginleştirebilmekte, farklı kültürler arasındaki etkileşim ve bu deneyimlere dayalı 

dayanışma, toplulukların daha geniş bir kültürel perspektife sahip olmalarını 

sağlayabilmektedir. Genellikle bu deneyimler nesilden nesile aktarılmakta ve 

topluluğun aidiyet hisini ve kimliğini şekillendirebilmektedir (Çakabey, 2023, s. 7). 

Toplumsal ve Politik Etki, diaspora toplulukları, asıl ülkeleri ile yaşadıkları yeni 

ülkeler arasında bir köprü işlevi görerek toplumsal ve politik etkide 

bulunabilmektedirler. Bu topluluklar, kendi kültürlerini yaşadıkları yeni ülkeye 

taşıyabilmekte ve yatırımlar, ticaret ilişkileri, girişimcilik ve iş dünyasındaki faaliyetler 

aracılığıyla hem asıl ülkelerine hem de yaşadıkları yeni ülkelere ekonomik katkı 

sağlayabilmektedirler. Aynı zamanda diaspora toplulukları, politik lobiler 

oluşturabilmekte ve politik aktivizmde bulunabilmektedirler. Bu etkileşimler genellikle 

diaspora topluluklarının güçlü bir sosyal ve kültürel sermayeye sahip olmalarını ve 

çeşitli alanlarda aktif olmalarını sağlayabilmektedir. Bu durum, kültürel çeşitlilik, 

ekonomik büyüme ve toplumsal değişim gibi bir dizi olumlu etki yaratabilmektedir  

(Hopyar vd., 2022, s. 52). 

İletişim ve Bağlantılar, Diaspora toplulukları, genellikle iletişim teknolojileri 

sayesinde asıl ülkeleri ve diğer diaspora toplulukları ile bağlantılarını sürdürebilirler. Bu 

teknolojiler, dünya genelinde yaşayan bireyler arasındaki iletişimi kolaylaştırarak 

kültürel, sosyal ve ekonomik bağları güçlendirmektedir. Bu bağlamda iletişim ve 

bağlantıların nasıl sürdürüldüğüne dair örnek olarak sosyal medya, e-posta ve anlık 

mesajlaşma, video konferans araçları ve online etkinlikler ve toplantıları karşımıza çıkmaktadır.  

Bu, kültürel değişim, işbirliği ve dayanışma için fırsatlar yaratabilmektedir (Hıdıroğlu, 

2011, s. 22). 

Kimlik Değişimi ve Evriliş, Diaspora toplulukları, zaman içinde kimliklerini ve 

kültürel özelliklerini değiştirebilmekte ve evrilebilmektedirler (Hıdıroğlu, 2011, s. 62). 

Bu değişim ve evriliş, yerleştikleri yeni çevre, globalleşme ve teknoloji, eğitim ve 

istihdam olanakları, medya ve kültürel etkileşim, nesiller arası farklar, dil ve iletişim 

gibi çeşitli etkenlere bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu faktörlerin etkisiyle 

diaspora toplulukları, zaman içinde esnek ve dinamik bir kimlik evrimi yaşayabilirler. 

Bu değişim, genellikle çeşitliliği ve adaptasyonu içermektedir. Her bir birey veya 



 

19 

 

topluluk, kendi benzersiz deneyimlerine bağlı olarak kimliklerini şekillendirir ve bu 

süreçte çeşitli unsurları bir araya getirmektedir (Çakabey, 2023, s. 13).  

Anavatana Dönme Özlemi, diaspora topluluklarının en önemli özelliğidir. 

Diaspora bireyleri, köken ülkelerine olan bağlılıkları ve özlemleri nedeniyle 

anavatanlarına dönmeyi arzulamaktadırlar. Bu özlem, bir dizi duygusal, kültürel ve 

tarihsel faktöre dayanabilmektedir  (Cakıllıkoyak 2005: s 110).  Kültürel bağlılık, özlem 

ve nostalji, toplumsal ilişkiler, tarihsel bağlar ve kökler, politik ve sosyal faktörler, iş 

olanakları ve yatırım gibi faktörler anavatana dönme özlemini sebep olmakta ve 

artabilmektedir  (Yaldız 2013, s. 311). Bu anavatana dönme özlemi, bazen gerçek bir 

fiziksel dönüşle sonuçlanabilirken, bazen de sembolik bir bağ kurma veya katkıda 

bulunma şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Bu durum, diaspora bireylerinin kimliklerini, 

kültürlerini ve bağlılıklarını sürdürmeye yönelik karmaşık bir sürecin bir parçasıdır 

(Yaldız 2013, s. 303).  

Diaspora kavramı, farklı etnik, dini ve kültürel gruplar için farklı şekillerde 

uygulanabilmekte, ancak yukarıdaki özellikler genel olarak diaspora topluluklarının 

temel niteliklerini tanımlamaktadır. Bu özellikler, diaspora kavramını anlamak ve 

incelemek için kullanılan bir çerçeve sunmaktadır. 

1.1.5.  Diaspora Oluşumu ve Sürekliliğine Etki Eden Etmenler  

Diasporaların oluşumu ve sürekliliği göç sürecinin farklı aşamalarını (göç etme 

kararı, göç hareketliliği, göç edilen ülkedeki uyum süreci gibi) kapsayan şekilde birden 

fazla etmene bağlı olarak gerçekleşmektedir. Bu alt başlık altında, diasporaların 

oluşumu ve sürekliliğine etki eden unsurlara yer verilecektir. Bu unsurlar, temelde, hem 

kaynak hem de göç edilen ülkelerin ekonomik, siyasal, sosyo-kültürel, coğrafi nitelik 

taşıyan ve farklı düzeylerde (küresel, ulusal ve yerel) etkili olan yapısal koşulları ve bu 

koşullardan ayrı ele alınamayacak olan göç politikalarıyla ilişkilidir. Diaspora üyesi 

göçmenler ve diasporalar gerek bireysel gerek kolektif anlamda, söz konusu koşullar ve 

politika ortamı içinde hareket ederken aynı zamanda bu koşulları şekillendiren temel 

unsurlar olarak varlık göstermektedir.   

 



 

20 

 

A.  Ekonomik Etmenler 

 İşsizlik, yoksulluk, ekonomik krizler ve belirsizlikler, yüksek enflasyon, döviz 

kurlarındaki dalgalanmalar, gelir ve fırsat eşitsizlikleri gibi pek çok ekonomik faktör 

insanları daha iyi bir yaşam standardına sahip olabilecekleri ülkelere göç etmeye 

yönlendirebilmektedir (Çağlayan, 2006, s. 71; Taban, 2004, s. 135; Yıldırım, 2017, s. 

14). Dolayısıyla, işsizliğin ve yoksulluğun yaygın, yaşam maliyetlerinin yüksek, iş ve 

girişim fırsatlarının sınırlı olduğu ülkelerden ayrılma motivasyonuyla yapılan ekonomik 

göçler diasporaların ortaya çıkmasına etki eden nedenler arasındadır (Şahı̇n ve Şen 

2021, s. 377). Diğer yandan, ortalama gelir seviyesinin, yaşam standartlarının ve 

istihdam olanaklarının kaynak ülkeye göre daha yüksek olduğu ülkelerin göçmenlerin 

hedefi olması durumu da bu kapsamdaki bir başka nedendir (Memı̇şoğlu ve Yiğit, 2019, 

s. 42). Ekonomik motivasyonların öne çıktığı göçlerin bir kısmı çalışma yaşamının 

başlamasından sonra gerçekleşirken önemli bir kısmı da yükseköğrenim aşamasında 

gerçekleşmektedir ve bireyler eğitim olanakları açısından daha avantajlı olan yerlere 

doğru hareket etmek üzere ülkelerinden ayrılabilmektedirler  (Hopyar vd, 2022, s. 312).  

 Bazı insanlar kendi işlerini kurmak ve girişimcilik faaliyetlerine katılmak 

amaçlarıyla başka ülkelere göç etmektedir. Bir diğer kesim ise göç hareketliliklerinin 

gerisinde girişimcilik motivasyonundan daha etkili olan etmenler (örn. zorunlu göç 

nedenlerinden birisi) bulunmakla birlikte yerleştikleri ülkede kendi işlerini 

kurmaktadırlar2. Yabancı yatırımları arttırmayı ekonomi politikalarının önemli bir 

parçası olarak devreye sokan ülkelerin uyguladığı kolaylaştırıcı göç politikaları da 

girişimcilik kapasitesine sahip göçmenlerin farklı ülkelerde diasporalar oluşturmasına 

zemin hazırlayabilmektedir (Özcan ve Ari, 2010, s. 66). 

 Ekonomik nitelikli etmenler insanların yaşadıkları ülkeden göç ederek farklı 

ülkelerde yeni bir yaşam kurma kararını etkilediği gibi yeni yerleşim yerlerinde 

diasporik özelliklere sahip göçmen topluluklarına dönüşmeleri konusunda da son derece 

belirleyici olmaktadır. Bu kapsamda üç temel boyut tespit edilebilir. İlk boyutu 

göçmenlerin yerleştikleri ülkede iş ve ev bulma, iş kurma vb. gibi yaşamsal ihtiyaçlarını 

karşılamak ve refahlarını arttırmak amacıyla geliştirdikleri dayanışma ilişkileri ve bu 

 
2 Türkiye’de yaşayan Afgan göçmenlerin girişimcilik faaliyetleri ile ilgili bir değerlendirme için bkz. 

Arıcıoğlu ve Afkari  (2023). 



 

21 

 

ilişkilerin diasporaların ayırt edici özelliklerinden olan etnik-ulusal aidiyet duygusunun 

beslenmesine yaptığı katkı oluşturmaktadır (Cao, 2003). 

 İkinci boyut diasporaların diğer bir ayırt edici özelliği olan köken ülkeyle 

sürdürülen bağlar içerisinde ekonomik ilişkilerin önemli bir yer tutmasıyla ilgilidir. 

Göçmen dövizleri, teknik ve sosyal altyapı projelerinin finansmanı, kentsel yenilemeyi 

kolaylaştıran gayrimenkul yatırımları, ticaret, turizm ve diğer hizmet sektörlerinde 

doğrudan yabancı yatırımlar, diaspora üyelerinden borçlanmaya karşılık gelen diaspora 

bonoları ve bilgi transferi ile sosyal dövizler diaspora ekonomisinin kaynak ülkeye katkı 

yapan başlıca bileşenleridir (Constant ve Zimmermann, 2016). 

 Üçüncü boyutu ise farklı ülkelerdeki diasporaların hayat verdiği ulus-ötesi 

ekonomik ağlar oluşturmaktadır ki birinci boyutta olduğu gibi bu bağlar diaspora 

kimliğinin gelişmesinde ve sürdürülmesinde etkili bir rol oynamaktadır. Diasporadaki 

girişimciler tarih boyunca farklı kültürler arasında ticari ilişkilerin gelişmesinde ‘köprü 

görevi’ görmüştür. Bugün de ticari ve finansal olarak aktif olan diaspora üyelerinin 

sahip oldukları hibrit kültürel kimlikler küresel ekonomik ağdaki etkileşimleri 

çoğaltmak açısından ihtiyaç duyulan bir değer olmaya devam etmektedir (Fosati, 2019).  

B.  Sosyal ve Kültürel Etmenler 

  Sosyal nedenler, diaspora oluşumlarını etkileyen önemli faktörler arasındadır. 

İnsanların sosyal bağları, kültürel faktörler ve toplumsal dinamikler, onları kendi 

ülkelerinden ayrılmalarına ve diaspora topluluklarını oluşturmalarına yol açmaktadır. 

İşte sosyal nedenlerin diaspora oluşumlarını etkileyebilecek bazı ana faktörler: 

 Dinî Zorluklar ve İnançlar: Dinî zulüm, dini inançlarına uymayan politik sistemler 

veya baskı; insanları kendi ülkelerinden ayrılmaya yönlendirebilir ve dinî özgürlüklerini 

daha iyi bir şekilde yaşayabilecekleri yerlere göç etmeye itebilmektedir. Bu durumda 

dînî topluluklar, farklı ülkelerde diaspora toplulukları oluşturmaktadırlar (İnce, 2022, s. 

67).  Dinî zorluklar ve inançlar, insanların göç etme kararı almasında önemli bir rol 

oynamaktadır. Ancak bu faktörler genellikle diğer sosyoekonomik ve politik etmenlerle 

birlikte değerlendirilmelidir. Göç, genellikle çoklu faktörlerin bir sonucudur ve 

bireylerin kararlarını etkileyen pek çok dinamik içermektedir.  



 

22 

 

 Etnik ve Kültürel Faktörler: Bireylerin kendilerini bir topluluğa ait hisetmelerine 

ve bu topluluğun kültürüne bağlılık duymalarına yönlendiren önemli faktörlerdir. 

İnsanlar, kendilerini anlamalarını, kabul görmelerini ve toplumlarına ait hisetmelerini 

sağlayan bir dizi kültürel unsura sahiptir. Bu unsurlar arasında dil, gelenekler, giyim 

tarzları, dini inançlar ve diğer kültürel pratikler bulunmaktadır. Etnik ve kültürel aidiyet, 

insanları kendi topluluklarından uzaklaşmaya ve farklı bir ortamda yaşamaya 

yönlendirebilmektedir. İnsanlar, kültürel benzerlikleri bulabilecekleri ve kendi 

kimliklerini koruyabilecekleri yerlere göç etmektedirler (İpek, 2014, s. 219). 

 Dil Bağlantıları: Dil, bir topluluğun bir arada kalmasını sağlayan önemli bir 

unsurdur. Dil bağlantıları, insanları aynı dil konuşan topluluklarla bir araya getirmekte 

ve bu bağlamda diaspora oluşumlarını tetiklemektedir. Diaspora, bir topluluğun köken 

ülkesinden uzakta yaşayan, genellikle belirli bir kültürel veya etnik bağa sahip bir grup 

insanı ifade etmekte nu bağlamda dil, bu grupların birbirleriyle iletişim kurmalarını ve 

bir arada kalabilmelerini sağlayan bir anahtar rol oynamaktadır (Erduyan, 2022, s. 633). 

 Aile ve Topluluk Bağları: Aile bağları, insanları kendi ülkelerinden uzaklaştıran 

önemli bir sosyal neden olmaktadır. Aile bireylerinin başka ülkelere göç etmesi, diğer 

aile üyelerini de aynı yolu izlemeye teşvik etmektedir. Bu durum genellikle bir aile 

üyesinin başka bir ülkeye göç etmesiyle başlamakta ve bu birey, yeni bir yerde daha iyi 

bir yaşam fırsatı, iş imkânları veya daha iyi bir gelecek arayışında olmaktadır. Bu 

bireyin başarılı bir şekilde yerleşmesi ve yaşamını sürdürmesi, diğer aile üyelerini de 

benzer bir karar almaya teşvik etmektedir (Özgenç, 2018, s. 299).  

 Sosyal Adaletsizlik: Sosyal adaletsizlik, toplumsal gruplar arasındaki eşitsizlikler 

ve ayrımcılık, bireyleri daha adil bir sosyal yapıya sahip olan ülkelere göç etmeye teşvik 

etmektedir. İnsanlar, kendi ülkelerindeki adaletsizliklerle başa çıkamadıkları veya daha 

iyi bir yaşam kalitesi aradıkları durumlarda, göç etmeyi düşünmektedirler (Yavan 2022, 

s.514). 

 Eğitim ve Kültürel Fırsatlar: Eğitim olanakları ve kültürel gelişim, insanları kendi 

ülkelerinden ayrılmaya itebilmektedir. Daha iyi eğitim almak veya kültürel çeşitlilik 

arayışı, diaspora oluşumlarına neden olmaktadır. Birçok kişi, kendi ülkelerinde eğitim 

olanaklarının sınırlı olması nedeniyle yurtdışında daha iyi eğitim alma amacıyla göç 



 

23 

 

etmektedir. Eğitim olanakları ve kültürel gelişim, bireyleri kendi ülkelerinden 

uzaklaşmaya itmekte ve bu durum diaspora oluşumlarını artırmaktadır (Gök vd, 2018, s. 

579). Bu sosyal faktörlerin kombinasyonu, diaspora topluluklarının oluşumunu 

şekillendirmektedir. Her diaspora, kendi benzersiz sosyal dinamiklere ve 

motivasyonlara sahip olmaktadır. 

C.  Siyasal Etmenler 

 Siyasi istikrarsızlık, savaş, zulüm ve baskı gibi faktörler; insanların kendi 

ülkelerinden ayrılmalarına neden olmaktadır. Bu tür durumlarda, insanlar güvenli bir 

liman arayarak başka ülkelere göç etmekte ve diaspora toplulukları oluşturmaktadırlar. 

Siyasi nedenler, diaspora oluşumlarına önemli etki yapmaktadır. Bunlar şu şekilde 

özetlenebilir:  

 Savaş ve Çatışmalar: Savaşlar, iç çatışmalar veya uluslararası çatışmalar; insanları 

olumsuz etkilemekte ve kendi ülkelerinden ayrılmaya zorlamaktadır. Bu durumda, 

insanlar aile fertlerini, evlerini ve temel yaşam biçimleri kaybettikleri için başka bir 

yerde güvenli ve daha iyi bir yaşam kurma arayışına girmektedirler. Güvenli bir ortam 

arayışı, savaşın etkilediği bölgelerden göçe neden olabilmektedir (Başcillar vd., 2022, s. 

796). 

 Politik Baskı ve Zulüm: Siyasi baskı, özgürlük veya insan hakları ihlalleri, 

bireylerin kendi ülkelerinden kaçmaya zorlayan önemli etmenlerden biridir. Bu tür 

durumlar, genellikle temel insan haklarına saygı gösterilmemesi, siyasilerin 

özgürlüklerinin kısıtlanması veya baskı altında olmalarıyla karşı karşıyadır. Bu 

durumda, bireyler güvenli bir sığınak aramak ve siyasi özgürlüklerini daha iyi bir 

şekilde yaşamak amacıyla başka ülkelere yönelmektedirler (Yavan, 2022, s. 514).  

 Siyasi İstikrarsızlık: Siyasi belirsizlik ve istikrarsızlık, ekonomik ve sosyal 

koşulların yanı sıra insanların güvenliği üzerinde de olumsuz etkiler bırakmaktadır. 

Siyasi belirsizlik ve istikrarsızlık, bireylerin kişisel güvenlik endişelerini artırmaktadır. 

Bu durumda, insanlar daha güvenli ve istikrarlı bir ortam aramak amacıyla gelişmiş 

ülkelere göç etmektedirler (Turan, 2023, s. 626).   



 

24 

 

 Uluslararası İlişkiler: Diplomatik gerginlikler, ülkeler arasındaki ilişkilerdeki 

bozulmalar veya uluslararası gerilimler, insanları kendi ülkelerinden ayrılmaya 

yönlendirmektedir. Diplomatik gerginlikler ve uluslararası gerilimler genellikle 

ekonomik belirsizliği beraberinde getirmekte ki bu durum, insanların iş kaybı, 

ekonomik zorluklar veya geleceklerine dair belirsizliği müsebbip olup insanların başka 

ülkelere göç etmeye zorlamaktadır (L. Şahı̇n ve Şen, 2021, s. 317).  

 Siyasi Göç Politikaları: Siyasi göç politikaları bir ülkenin ulusal politika 

çerçevesinde göçmenlerle ilgili aldığı kararları ve tutumları ifade etmektedir. Bu 

politikalar, bir ülkenin sınırları içindeki yabancıların statülerini, haklarını ve kabul 

edilme süreçlerini belirlemektedir. Göç edilen ülkelerin yöneticileri, aşırı göçlerin neden 

olduğu ve başa çıkılamaz sıkıntıların ortaya çıkmasıyla, göç edenlerin kaynak 

ülkelerindeki sorunları azaltmaya yönelik politikaları gündemlerine almak zorunda 

kalmaktadırlar. Bu durum, göç sorununa daha geniş bir perspektiften bakmayı 

gerekmektedir. Bu bağlamda, ilk olarak kaynak ülkelerde ve komşu ülkelerde yaşayan 

göçmenlere yönelik çalışma, eğitim ve sağlık imkânlarının geliştirilmesi önemlidir. Bu, 

göçmenlerin kaynak ülkelerine geri dönmelerini kolaylaştırabilir veya göç ettikleri yeni 

ülkelerde daha iyi entegre olmalarına yardımcı olabilmektedir. Bu politikalar, hem 

göçmenlerin yaşam koşullarını iyileştirmeye hem de göçün etkilerini dengelemeye 

yönelik önemli adımlar olarak kabul edilebilmektedir (Koçak ve Gündüz, 2016, s. 70). 

Aynı zamanda bu politikalar dil kursları, iş bulma destekleri ve kültürel uyum 

programları gibi önlemler hedef ülkede için de gerekliliğini devam etmektedir (Bergut 

ve Atmaca, 2024, s. 125). Bir ülkenin göç politikaları, siyasi sığınma veya mülteci 

kabûlü konusundaki tutumları, insanları kendi ülkelerinden ayrılmaya teşvik etmektedir.  

D.  Çevresel ve Teknolojik Etmenler  

  Depremler, tsunamiler, kasırgalar, seller gibi doğal afetler, kuraklık, deniz seviyesi 

yükselmesi, sel gibi iklim değişiklikleri, su kaynaklarının azalması, tarım alanlarının 

verimsizleşmesi ve gıda kıtlığı gibi çevresel faktörler, yüksek seviyedeki hava kirliliği 

veya çevresel sağlık sorunları insanların yaşadıkları bölgeleri terk etmelerine ve başka 

ülkelerde yeni bir hayat kurmalarına neden olmaktadır (Varol ve Gültekı̇n, 2016, s. 49). 

Bu çevresel faktörler, göç eden bireylerin sığınma taleplerini artmakta ve diğer 

ülkelerde daha iyi yaşam koşulları arayışını güçlendirmektedir. Bu nedenle, çevresel 



 

25 

 

nedenlere bağlı göç, sadece bireylerin yaşam kalitesini iyileştirme çabası değil, aynı 

zamanda çevresel zorluklarla baş etme stratejileri arasında bir yer bulma çabasıdır 

(Varol ve Gültekin, 2016, s. 47). İyi iklim koşulları, doğal kaynakların bolluğu ve 

çevresel açıdan sürdürülebilir bir yaşam ise insanları kendi ülkelerinde kalmaya teşvik 

etmektedir. İyi iklim koşulları, insanların konforlu bir yaşam sürmelerine olanak 

tanımakta ve tarım, turizm gibi sektörler için elverişli bir ortam sağlamaktadır. Benzer 

şekilde doğal kaynakların bolluğu, ekonomik fırsatlar sunmakta ve yerel halkın geçim 

kaynaklarını güvence altına almaktadır (Bal, 2011, s. 90). 

 İletişim ve ulaşım olanaklarındaki kısıtlamalar, insanların farklı bölgelere kolayca 

hareket etmelerini engellemektedir.  İletişim teknolojileri ve ulaşım altyapısına erişim 

ise insanların mesafelere daha hızlı ve etkili bir şekilde ulaşmalarını sağlamakta ve 

farklı bölgeler arasında bağlantıyı kolaylaştırmaktadır. Ancak, bu imkânların kısıtlı veya 

eksik olduğu durumlarda, insanlar hareket etmekte zorluklar yaşayabilmekte, bilgi 

alışverişini ve iletişimi engellemektedir.  

 İyi bir ulaşım altyapısı ve iletişim olanakları, insanların farklı kültürlere veya iş 

fırsatlarına erişimini kolayca sağlamaktadır. Ancak ulaşım olanaklarının yetersiz veya 

kısıtlı olması, insanların hayatını olumsuz etkileyip farklı bölgelere seyahat etmelerini 

zorlaştırmakta veya belirli bir bölgeye bağlı kılabilmektedir. Özellikle yol ağının eksik 

veya yetersiz olması ve iletişim ve ulaşım olanaklarındaki kısıtlamalar, insanların farklı 

bölgelere kolayca hareket etmelerini engelleyebilmekte ve yerel toplulukların izole 

olmasına veya sınırlı kalmalarına neden olabilmektedir. Ayrıca, sınırlı ulaşım araçları, 

acil durumlar veya sağlık hizmetleri gibi hayati hizmetlere erişimi zorlaştırmakta, bu da 

insanları daha iyi hizmetler sunan yerlere yönlendirebilmektedir (Akbulut, 2016, s. 

351). Bu kısıtlamaların giderilmesi veya iyileştirilmesi, insanların daha geniş bir coğrafi 

alana erişmelerini sağlayabilmekte ve böylece sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan daha 

zengin deneyimler yaşamalarına yardımcı olabilmekte ve insanların göç düşüncelerini 

etkilemektedir.  



 

26 

 

1.1.1. Ev Sahibi Ülkede Diaspora Oluşumunun Önündeki 

Engeller  

 Bireylerin veya toplulukların anavatanlarını terk ederek başka ülkelere 

yerleşmeleri ve bu yeni ülkelerde topluluklar oluşturma sürecine diaspora denmektedir 

(Yaldiz, 2013, s. 5). Diaspora hem menşe ülkede hem de hedef ülkesinde oluşum 

sürecinde muhtelif engeller ile karşılaşmaktadır, bu engellerin bazılarını şöyle 

sırlayabiliriz:  

  Dil Bariyeri: Yeni bir ülkeye yerleşen göçmenler günlük yaşamları, iş bulmaları, 

eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanmaları ve insanlarla iletişim kurmaları için bir 

dile ihtiyaç duymaktadırlar. Yeni bir dili öğrenmek ve akıcı bir şekilde konulmak zaman 

alıcı ve zordur, bundan ötürü göçmenlerin dil becerilerinden yoksun olması, göçmenleri 

günlük Yaşam (İhtiyaçların Karşılanması ve toplumsal etkileşim), İş bulma (İş 

görüşmeleri ve mesleki gelişim), eğitim  (Çocukların eğitimi ve yetişkin eğitimi), Sağlık 

hizmetleri (acil durumlar, hastane ve klinik ziyaretleri), iletişim ve sosyal bağlar 

(toplumsal entegrasyon ve kültürel değişim), resmi işlemler (göçmenlik, vatandaşlık 

işlemleri ve hukuki işlemler) gibi faktörlerde zorluklarla baş başa bırakabilmektedir 

(Yüksel, 2022, s. 160). Bu zorluklar ise diaspora oluşum engellerindedir.  

  Kültürel Farklılıklar: Farklı kültürlerin farklı inanç, değer ve gelenek sistemleri 

vardır. Yeni bir kültürü öğrenmek, onu kabul etmek ve kendi kültürü gibi görmek 

zaman alıcı ve zordur. Kültürel farklılıkların ve farklı gelenek ve göreneklerin varlığı, 

yeni topluma uyum ve entegrasyon sürecini yavaşlatabilmekte ve diaspora oluşumunu 

zorlaştırmaktadır (Yeşil, 2009, s. 115). 

  İş Bulma Zorlukları: Yeni gelen göçmenlerin bazı faktörlerde eksik veya yetersiz 

olmaları yerel işgücü piyasasında, kabul görmeleri zaman alabilmektedir. İş bulmayı 

zorlaştıran faktörlerin başında diploma ve sertifikaların tanınmaması, meslekler için 

lisans gereksinimi, kültürel farklılıklar, yerel iş deneyimi eksikliği, dil yetersizliği, 

ayrımcılık ve önyargı gibi faktörler gelmektedir (Gemici, 2017, s. 154). Bu faktörlerin 

eksikliği veya yetersizliği de diasporayı olumsuz etkilemektedir. 

  



 

27 

 

 Finansal Kaynak Yetersizliği: Göçmenlerin anavatanlarından getirdikleri veya 

anavatanlarından gelen finansal yardımlar sınırlı olması göçmenleri zor duruma 

bırakmaktadır. Bu zorlukların başında da barınma (kira, depozit, konut ve taşınma 

masrafları), gıda ve diğer temel ihtiyaçlar (günlük harcamalar, sağlık masrafları), 

bürokratik ve yasal işlemler (vize ve ikamet işlemleri, dil kurusu ve entegrasyon 

programlarının masrafları) gelmektedir (Karasu ve Aksungur, 2022, s. 230). Bu 

zorluklarla baş edemeyen göçmenler ise diaspora oluşumunda çeşitli sorunlarla kaşı 

karşıya kalmaktadır ve diaspora oluşumunu da engellemektedir.  

 Göçmen Karşıtlığı: Göçmenlere yönelik ayrımcılık ve önyargı, diaspora 

topluluklarının yerleşim ve entegrasyon sürecini ciddi olumsuz bir şekilde 

etkilemektedir. Bu olumsuz faktörlerin bazıları arasında toplumsal dışlanma, kimlik ve 

aidiyet sorunları, eğitim eşitsizliği ve bu sorunların yol açtığı psikolojik sorunlar yer 

almaktadır (Yayak, 2017, s. 561). 

 Hukuki Statü ve Haklar: Göçmenlerin hukuki statüsü belirsizliği veya oturma ve 

çalışma izinleri konusunda zorluklar diaspora toplulukların oluşumunu 

zorlaştırmaktadır. Oturma izin sorunları (geçici izinler ve başvuru süreci zorluklar), 

çalışma izni sorunları(işverenlerin çekinceleri ve yasal düzenlemeler), hukuki statü 

belirsizliği (sığınmacı veya mülteci statüsündeki sorunlar), geri gönderilme ve sınır dışı 

edilme endişesi(psikolojik baskı ve yasal güvencelerin eksikliği) gibi sorunlar bu 

zorlukların bazılarıdır (Dost, 2016, s. 27). 

  Eğitim Farklılıkları: göçmenlerin eğitim seviyeleri ev sahipliği yapan ülkenin 

gereksinimleriyle uyumlu olmaması, göçmenleri iş bulma ve topluma entegrasyon 

süreçlerinde zor duruma bırakmaktadır (Yüksel ve , 2022, s. 160).  

 Diploma Denkliği: Menşe ülkesinden alınan diplomaların, sertifikaların ve ustalık 

belgelerin yeni ülkede geçerli olmaması, göçmenlerin kendi mesleklerini icra etmelerini 

engelleyebilmektedir (Resmî Gazete, 2019). Bu belgelerin denkliğinin alınması veya 

yeniden sertifikalandırma gereksinimi göçmenleri mesleki engeller, ekonomik ve zaman 

maliyetleri, psikolojik ve sosyal etkileri gibi olumsuz sorunlarla karşı karşıya 

bırakabilmektedir.   



 

28 

 

 Aile Birleşimi Zorlukları: göçmenlerin ailelerini ev sahibi ülkeye getirmeleri için 

uzun ve karmaşık başvuru süreçleri, belgelerin temini, katı göçmenlik yasaları, maddi 

yeterlilik şartları ve vize kısıtlamaları gibi zorlu bir süreçten geçmeleri gerekmektedir, 

bu zorluklar da göçmenlerin diaspora topluluğuna tam olarak yerleşmesini 

engellemektedir (IOM Türkiye, t.y.). 

 Topluluk Desteği Eksikliği: Diaspora topluluklar ve yardımcı derneklerin olması 

göçmenleri finansal ve duygusal destekle birlikte kültürel bağlanma ve pratik yardımlar 

imkanı da sunmaktadır. Göçmen bireylerinin yeni yerleşen yerlerde diaspora topluluklar 

ve yardımcı derneklerin olmaması göçmenlerin uyum sürecini ciddi şekilde 

zorlaştırmaktadır (S. Ünlü vd., 2018, s. 8). Bu zorlu süreç ise göçmenleri diaspora 

topluluğun oluşmasından uzaklaştırabilmektedir.  

1.2. Ulusötesicilik: Kavramsal, Tarihsel ve Teorik Yaklaşımlar 

1.2.1.  Kavramsal Çerçeve ve Tanım   

Ulusötesicilik, bireylerin, toplulukların ve kurumların ulusal sınırları aşan 

sosyal, ekonomik, politik ve kültürel bağlarını ifade eden çok boyutlu bir kavramdır. 

Günümüzde, küreselleşme ve teknoloji sayesinde bireylerin ve toplulukların sınır ötesi 

etkileşimleri daha yoğun bir hale gelmiştir. Bu kavram, göç çalışmalarında geleneksel 

yaklaşımların ötesine geçerek ulus-devlet sınırlarını aşan bir perspektif sunmaktadır. 

Ulusötesicilik, yalnızca bireylerin anavatanları ve yerleştikleri ülkeler arasındaki 

ilişkilerini değil, aynı zamanda küresel ölçekte kurulan bağlantıları, çok merkezli ağları 

ve karşılıklı etkileşimleri de içermektedir (Şahin, 2023, s. 1732-1736). 

Thomas Faist ve Rainer Bauböck gibi önde gelen akademisyenler, ulusötesiciliği 

bireylerin ve toplulukların sınırların ötesine taşan sosyal, ekonomik ve politik 

süreçlerdeki aktif rollerini açıklamak için analitik bir çerçeve olarak tanımlamışlardır. 

Ulusötesicilik, göçmenlerin ulusal sınırları aşarak anavatanları, yaşadıkları toplumlar ve 

küresel bağlamlar arasında kurdukları çok yönlü ilişkileri kapsamaktadır ve bu bağlar, 

bireysel, toplumsal ve küresel düzeyde ekonomik, kültürel, siyasal ve duygusal 

etkileşimlerle sürekli olarak şekillenir. Göçmenlerin ulusötesi bağlarını anlamak için 

öne çıkan üç temel özellik olan sınır ötesi süreklilik, çoklu bağlantılar ve dinamik 



 

29 

 

dönüşüm süreçleri, bireylerin yaşamlarına olduğu kadar toplumların ve ulus-devletlerin 

yapısına da derin etkiler bırakmaktadır (Bauböck ve Faist, 2010, s. 14-17). 

1.2.1.1. Sınır Ötesi Süreklilik 

Göçmenler, yerleştikleri ülkelerde kalıcı bir yaşam kursalar da anavatanlarıyla 

olan bağlarını duygusal, kültürel, ekonomik ve siyasal düzeylerde sürdürmektedir. Bu 

süreklilik, kültürel pratikler, ekonomik yatırımlar ve siyasal katılımlar gibi çeşitli 

şekillerde kendini göstermektedir.  Kültürel bağlılık, göçmenlerin anavatanlarına özgü 

yemek alışkanlıkları, dini ritüeller ve özel gün kutlamaları gibi geleneklerini yeni yaşam 

alanlarına taşımasıyla somutlaşmaktadır. Örneğin, Ramazan ayını kutlayan bir diaspora 

topluluğu, hem yerel hem de ulusötesi bağlarını güçlendirmektedir. Ekonomik 

etkileşim, göçmenlerin memleketlerine düzenli olarak para göndermesi ve 

anavatanlarında emlak ya da işletme gibi yatırımlar yapmasıyla belirginleşmektedir. Bu 

ekonomik bağlar, hem bireylerin ailelerini destekler hem de memleket ekonomisinin 

kalkınmasına katkı sağlamaktadır. Bunun yanında, siyasal bağlar, göçmenlerin 

anavatanlarındaki seçimlere katılımı, lobicilik faaliyetleri ve diaspora topluluklarının 

anavatanları lehine savunuculuk çalışmaları yürütmesiyle devam etmektedir. Tüm 

bunlar, göçmenlerin anavatanlarına duyduğu duygusal bağlılıkla birleşerek sınır ötesi 

sürekliliği pekiştirmektedir (Bauböck ve Faist, 2010, s. 14). 

1.2.1.2. Çoklu Bağlantılar 

Göçmenlerin ulusötesi bağları, yalnızca anavatanlarıyla sınırlı değildir; aynı 

zamanda farklı coğrafyalarda kurdukları çok yönlü ve karmaşık ağlarla geniş bir 

etkileşim alanı oluşturmaktadır. Diasporalar arası ağlar, aynı etnik veya kültürel 

kökenden gelen göçmen topluluklarının farklı ülkelerdeki bireylerle dayanışma ve 

işbirliği içinde olmasını sağlamaktadır (Bauböck ve Faist, 2010, s. 14-15). Örneğin, 

Hint diasporası, Amerika’dan Afrika’ya uzanan geniş bir ticaret ve kültürel paylaşım ağı 

kurarak küresel bir dayanışma örneği sunmaktadır. Göçmenlerin çok merkezli ilişkileri, 

birden fazla coğrafyada eşzamanlı etkileşimde bulunmalarına olanak tanımaktadır. Bir 

birey, memleketindeki ailesiyle video görüşmesi yaparken, yaşadığı ülkedeki göçmen 

topluluğuyla sosyal etkinliklere katılabilir ve başka bir ülkedeki tanıdıklarıyla iş 

fırsatları üzerine tartışabilmektedir  (Aras, 2024, s. 68-72). Ayrıca, göçmenlerin küresel 



 

30 

 

ekonomik ve kültürel katkıları, iş dünyasından sanata, spordan akademik çalışmalara 

kadar geniş bir yelpazede küresel bir iz bırakma çabalarını yansıtmaktadır. Bu 

bağlamda, göçmenler yalnızca anavatanlarına değil, dünya genelinde birçok alanda 

önemli etkiler yaratmaktadır (Bauböck ve Faist, 2010, s. 14-15). 

1.2.1.3. Dinamik ve Dönüşen Etkileşimler 

Göçmenlerin anavatanları, yaşadıkları toplumlar ve diğer topluluklarla kurdukları 

ilişkiler statik değildir; aksine, sürekli değişim ve dönüşüm içindedir. Göçmenlerin 

kimlik ve aidiyetleri, yaşadıkları kültürel ve toplumsal bağlamların etkisiyle yeniden 

şekillenmektedir. Bu süreçte bireyler, anavatanlarına dair algılarını yeniden 

yorumlayarak birden fazla kimlik benimseyebilir; örneğin, hem bir Türk hem de bir 

Avrupalı olarak tanımlanabilir. Bu dönüşümde, teknolojinin rolü oldukça kritiktir. 

Özellikle internet, sosyal medya ve anlık iletişim araçları, göçmenlerin dünyanın farklı 

bölgelerindeki bireylerle hızlı ve sürekli iletişim kurmasını mümkün kılmaktadır. Bu 

teknolojik gelişmeler, göçmenlerin hem anavatanlarıyla bağlarını güçlendirmesine hem 

de küresel ağlara erişim sağlamasına olanak tanımaktadır. Aynı zamanda, göçmenlerin 

yeni toplumlara uyum sağlama süreci, karşılıklı bir değişimle sonuçlanmakta; bu süreçte 

göçmenler hem yerel toplumları etkiler hem de bu toplumların değerlerinden 

etkilenmektedir (Bauböck ve Faist, 2010, s. 16-17; Şimşek, 2023, s. 150). 

Bu üç temel özellik, ulusötesiciliğin yalnızca bireylerin yaşamları üzerinde değil, 

toplumların ve ulus-devletlerin yapıları üzerinde de dönüştürücü bir etki yarattığını 

göstermektedir. Göçmenlerin sınır ötesi süreklilikleri, yalnızca bireysel bağlarla sınırlı 

kalmaz; aynı zamanda diaspora toplulukları aracılığıyla yerel toplulukların ekonomik, 

kültürel ve siyasal yapısını etkilemektedir (Şimşek, 2023, s. 150). Çoklu bağlantılar 

sayesinde küresel bir işbirliği ve dayanışma ağı oluşurken, dinamik dönüşüm süreçleri, 

ulus-devlet sınırlarını aşan bir aidiyet ve kimlik anlayışının gelişmesine zemin hazırlar. 

Teknolojik ilerlemeler ve küreselleşmenin ivme kazanmasıyla birlikte ulusötesicilik, 

modern dünyanın giderek karmaşıklaşan göç dinamiklerini açıklamada temel bir 

kavram haline gelmiştir  (Sucu ve Gündüz, 2019, s. 468). Bu bağlamda, ulusötesi 

ilişkilerin sadece bireylerin değil, küresel sistemin bir parçası olarak toplumların 

evrimine katkıda bulunduğu söylenebilir.  



 

31 

 

1.2.2. Kavramın Tarihsel Gelişimi 

Ulusötesicilik kavramı, 1990’lı yıllarda göç çalışmaları literatüründe öne çıkan 

bir kavram olsa da, kökenleri çok daha erken dönemlere uzanmaktadır. Göçmenlerin 

sınır ötesi bağlarını anlamaya yönelik ilk çalışmalar, diaspora analizleri ve ekonomik 

bağımlılık teorileri gibi alanlarda şekillenmiştir. 20.yüzyılın başlarından itibaren 

gözlemlenen diaspora hareketleri ve küresel ekonomi dinamikleri, ulusötesi bağların 

tarihsel süreçte nasıl evrildiğini anlamamıza katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte, 

1990’lı yıllarda teknolojik gelişmelerin ivme kazanması ve küreselleşme olgusu, 

ulusötesiciliğin teorik çerçevesi daha sistematik olarak şekillendirmiştir (Faist, 2015, s. 

73-74). 

1.2.2.1.Erken Dönem Kökenler: Diaspora ve Sınır Ötesi Bağlar 

Erken dönem diaspora hareketleri, ulusötesi bağların kökenlerine dair önemli 

ipuçları sunmaktadır. Örneğin, 20. yüzyılın başlarında İtalyan ve Çin diasporaları, sınır 

ötesi bağların ilk somut örnekleri olarak dikkat çekmektedir. İtalyan diasporası, 

Amerika ve Avrupa’da anavatanla güçlü kültürel ve ekonomik ilişkiler kurmuş, bu 

ilişkiler aracılığıyla göçmen topluluklarının aidiyet ve dayanışma duyguları pekişmiştir. 

Benzer şekilde, Çin diasporası da “guanxi” olarak bilinen sosyal ağlarını genişletmiş ve 

bu ağlar üzerinden ticaret, kültürel değişim ve ekonomik işbirliği süreçlerini 

sürdürmüştür (Levitt ve Jaworsky, 2007, s. 130). Diaspora çalışmalarının erken dönem 

analizleri, göçmenlerin anavatanlarıyla olan duygusal ve pratik bağlarını incelemiş, bu 

bağların sürekliliğini vurgulamıştır. Bu çalışmalar, günümüzde ulusötesicilik 

literatürünün teorik temellerini oluşturmuştur. 

1.2.2.2.Küresel Ekonomi ve Göç İlişkisi 

1970’lere gelindiğinde, küresel ekonomi ve göç arasındaki ilişki daha belirgin 

hale gelmiştir. Bu dönemde çokuluslu şirketlerin yükselişi, sermaye ve işgücü 

hareketliliğini hızlandırarak ulusötesicilik kavramının ekonomik yönlerine zemin 

hazırlamıştır. Özellikle Latin Amerika’daki ekonomik bağımlılık teorileri, sınır ötesi 

ilişkilerin yerel ekonomiler üzerindeki etkilerini incelemiştir. Bu teoriler, göçmenlerin 

yalnızca bireysel düzeyde ekonomik destek sağlamadığını, aynı zamanda yerel ve 



 

32 

 

küresel ekonomik yapıları dönüştürdüğünü ortaya koymuştur. Göçmenlerin 

memleketlerine yaptıkları para transferleri, yalnızca bireysel ailelere katkıda 

bulunmakla kalmamış, aynı zamanda anavatan ekonomilerinde önemli bir gelir kaynağı 

olarak görülmüştür. Bu süreç, ulusötesicilik çalışmalarının ekonomik boyutuna ilişkin 

önemli bir çerçeve sunmuştur (Levitt ve Jaworsky, 2007, s. 134-136). 

1.2.2.3.Modern Dönem: Ulusötesicilik ve Teknolojik Gelişmeler 

1990’lı yıllarda, ulusötesicilik literatürü teorik bir derinlik kazanmış ve modern 

küresel göç hareketleri bağlamında yeniden tanımlanmıştır. Nina Glick Schiller, Linda 

Basch ve Cristina Szanton Blanc gibi akademisyenlerin çalışmaları, göçmenlerin 

yalnızca iki ülke arasında değil, çok merkezli sosyal, ekonomik ve kültürel ağlar 

oluşturduğunu vurgulamıştır. Bu bağlamda, göçmenlerin anavatanları ve yaşadıkları 

toplumlar arasındaki bağlarının statik değil, dinamik ve dönüşen yapıda olduğu 

belirtilmiştir (Bauböck ve Faist, 2010, s. 112). Aynı dönemde, iletişim 

teknolojilerindeki hızlı gelişmeler ve dijitalleşme, göçmenlerin sınır ötesi bağlarını daha 

erişilebilir hale getirmiştir. İnternet, sosyal medya ve anlık iletişim araçları, göçmenlerin 

yalnızca anavatanlarıyla değil, küresel düzeyde farklı birey ve topluluklarla bağlantı 

kurmasına olanak tanımıştır. Bu teknolojik ilerlemeler, ulusötesi bağların sürekliliğini 

ve etkisini daha geniş bir bağlamda analiz etmeyi mümkün kılmıştır (Bauböck ve Faist, 

2010, s. 207). 

Ulusötesicilik kavramının tarihsel gelişimi, göç hareketlerinin sosyal, ekonomik 

ve kültürel bağlamlarda nasıl evrildiğini anlamak açısından önemlidir. Erken dönem 

diaspora hareketlerinden modern dijitalleşme süreçlerine kadar uzanan bu gelişim, 

ulusötesiciliğin çok boyutlu bir olgu olduğunu göstermektedir. Göçmenlerin sınır ötesi 

bağları, sadece bireysel yaşamları değil, aynı zamanda ulusal ve küresel düzeyde 

ekonomik ve sosyal yapıları da dönüştüren bir güç olarak karşımıza çıkmaktadır 

(Bauböck ve Faist, 2010, s. 207). Bu bağlamda, ulusötesicilik, modern dünyanın 

karmaşık göç dinamiklerini anlamada merkezi bir kavram olarak varlığını 

sürdürmektedir.  



 

33 

 

1.2.3. Teorik Yaklaşımlar 

Ulusötesicilik, farklı teorik yaklaşımlar çerçevesinde ele alınarak hem kavramın 

sınırları genişletilmiş hem de göç çalışmalarına önemli metodolojik katkılar 

sağlanmıştır. Bu kapsamda, özellikle Thomas Faist, Rainer Bauböck ve Peggy Levitt’in 

çalışmaları, ulusötesicilik olgusunun bireylerden küresel sistemlere kadar çok katmanlı 

etkilerini anlamaya yönelik çerçeveler sunmuştur. Bu yaklaşımlar, göçmenlerin 

mekânlar arasında oluşturdukları karmaşık bağlantıların ve bu bağlantıların toplumsal, 

ekonomik ve politik etkilerinin daha bütüncül bir şekilde incelenmesine olanak 

tanımaktadır. 

1.2.3.1. Faist ve Bauböck’un Metodolojik Çerçevesi 

Thomas Faist, ulusötesicilik olgusunu daha derinlemesine anlamak için 

geleneksel metodolojik milliyetçilik anlayışını eleştirmiştir. Bu anlayış, göçmenlerin 

etkileşimlerini yalnızca ulusal sınırlarla sınırlı bir bakış açısıyla değerlendiren ve sınır 

ötesi ağların karmaşıklığını yetersiz bir şekilde ele alan bir yaklaşım olarak 

tanımlanmaktadır. Ona göre, bu bakış açısı modern göç dinamiklerinin çok katmanlı 

yapısını ve göçmenlerin ulusal sınırların ötesinde kurdukları sosyal, ekonomik ve politik 

bağlantıların derinliğini kavramakta yetersiz kalmaktadır. Göçmenlerin etkileşimlerini 

anlamak için sadece ulusal sınırlar içindeki süreçlere odaklanmak yerine, bu bağların 

mekânlar arası bir perspektiften ele alınması gerektiğini savunarak, bireylerin ve 

toplulukların sınırların ötesinde şekillenen çok yönlü ilişkilerini analiz etmenin önemine 

dikkat çekmiştir (Bauböck ve Faist, 2010, s. 22-33). 

Faist, göçmenlerin sosyal, ekonomik ve politik bağlantılarını yerel, 

ulusal ve küresel düzeylerde bütüncül bir yaklaşımla ele alan çok katmanlı bir 

analiz çerçevesi önermiştir. Bu yaklaşım, göçmenlerin sadece yaşadıkları 

toplumlarda değil, aynı zamanda anavatanları ve küresel bağlamda nasıl 

etkileşim ağları kurduklarını ve bu süreçlerin bireyler, toplumlar ve ulus-

devletler üzerindeki etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Böylece, sınır ötesi 

bağların karmaşıklığı ve dinamik yapısı daha iyi anlaşılabilir, göçmenlerin 

sosyal sermaye ve kimlik inşa süreçleri daha kapsamlı bir şekilde 

değerlendirilebilir. Önerilen bu çok katmanlı yaklaşım, ulusötesiciliği 



 

34 

 

anlamada önemli bir kavramsal çerçeve sunarak uluslararası göç çalışmalarına 

yeni bir perspektif kazandırmaktadır (Bauböck ve Faist, 2010, s. 22-33). 

Benzer şekilde, Rainer Bauböck, göçmenlerin ulusal sınırların ötesine uzanan 

etkileşimlerini açıklamak ve bu dinamik süreçleri anlamlandırmak için “ulusötesi 

vatandaşlık” kavramını geliştirmiştir. Göçmenlerin yalnızca bireysel düzeyde ele 

alınmasının yetersiz olduğunu vurgulayarak, onların aynı zamanda birden fazla toplumu 

etkileyen ve bu toplumlar arasında köprüler kuran kolektif bir güç olarak 

değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır. Bu perspektif, göçmenlerin farklı 

kültürler, kimlikler ve politik yapılar arasında nasıl bir etkileşim ağı oluşturduğunu 

incelerken, yaşadıkları toplumlarla olan uyum süreçlerini, anavatanlarına olan 

ekonomik, kültürel ve duygusal bağlılıklarını, bu iki alan arasındaki dengeyi ve aynı 

zamanda küresel düzeydeki etkilerini yeniden değerlendirme ihtiyacını ortaya 

koymaktadır (Bauböck ve Faist, 2010, s. 296-309). 

Ulusötesi vatandaşlık anlayışı, göçmenlerin tek bir ulus-devletin sınırlarına 

hapsedilmeden, çok katmanlı ve çok boyutlu bir etkileşim ağı içinde incelenmesini 

önermektedir. Bu bağlamda yazar, göçmenlerin hem yaşadıkları ülkelerdeki politik, 

ekonomik ve sosyal yapılar üzerinde hem de anavatanlarındaki toplumsal dönüşüm 

süreçlerinde nasıl aktif roller üstlendiklerini açıklamaya çalışmaktadır. Dolayısıyla, 

ulusötesi vatandaşlık, göçmenlerin sınır ötesi deneyimlerini sadece bireysel bir uyum 

meselesi olarak değil, aynı zamanda küresel düzeydeki değişimlere katkıda bulunan 

kolektif bir etken olarak ele almayı gerektirmektedir (Bauböck ve Faist, 2010, s. 296-

309). 

1.2.3.2.Peggy Levitt ve Ulusötesi Sosyal Alanlar 

Peggy Levitt’in çalışmaları, ulusötesicilik literatürüne önemli katkılar sunmuş ve 

göçmenlerin çok merkezli etkileşimlerini anlamak için “ulusötesi sosyal alanlar” 

kavramını ortaya koymuştur. Ona göre, göçmenler yalnızca bir ülkede değil, aynı anda 

birden fazla coğrafi ve sosyal alanda etkin bir şekilde varlık gösterebilmektedir. Bu 

sosyal alanlar, ekonomik, kültürel ve politik bağlamlarda çok merkezli bir etkileşim ağı 

oluşturmaktadır. Göçmenler, bu alanlar aracılığıyla hem anavatanlarına hem de 

yerleştikleri toplumlara ekonomik katkı sağlamakta, kültürel pratikleri sürdürmekte ve 



 

35 

 

politik süreçlere katılım göstermektedir (Levitt ve Jaworsky, 2007, s. 131-134). 

Transnasyonel sosyal alanlar, kimlik ve aidiyet kavramlarının da yeniden ele 

alınmasını gerektirmektedir. Levitt’e göre göçmenler, geleneksel vatandaşlık kavramını 

aşarak, birden fazla toplumun aktif bir parçası haline gelebilmektedirler. Bu durum, 

göçmenlerin kimliklerini tek bir ulusal bağlamda tanımlamak yerine, farklı kültürel ve 

toplumsal bağlamlarda yeniden inşa etmelerine olanak tanımaktadır. Örneğin, bir 

göçmen hem anavatanındaki geleneklerini sürdürürken hem de yerleştikleri toplumun 

normlarına uyum sağlayarak hibrit bir kimlik geliştirebilmektedir (Levitt ve Jaworsky, 

2007, s. 131-134). 

1.2.4.   Göç Araştırmalarına Katkıları 

Faist ve Levitt gibi akademisyenlerin teorik yaklaşımları, ulusötesicilik 

olgusunun daha kapsamlı ve derinlemesine anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Bu 

yaklaşımlar, göçmenlerin yalnızca bir toplumun pasif üyeleri olmadığını, aksine küresel 

bir bağlamda aktif birer aktör olduklarını ortaya koymaktadır. Göçmenlerin çok 

merkezli sosyal alanlar oluşturarak kimliklerini ve aidiyetlerini yeniden tanımlamaları, 

ulusal sınırları aşan sosyal, ekonomik ve politik süreçlerin anlaşılmasında kritik bir role 

sahiptir. Bu perspektifler, yalnızca göç araştırmalarına değil, aynı zamanda modern 

toplumların dinamiklerini anlamaya yönelik daha geniş bir çerçeve sunmaktadır. 

1.2.4.1.Uygulama Alanları 

Ulusötesicilik, yalnızca teorik bir kavram olarak kalmamış, pratikte birçok 

alanda kendini göstermiştir. Ekonomik, politik ve sosyo-kültürel alanlarda ortaya çıkan 

uygulamalar, göçmenlerin sınırları aşan bağlarının bireysel, toplumsal ve küresel 

ölçekteki etkilerini anlamayı mümkün kılmaktadır. Bu bağlamda, göçmenlerin sınır 

ötesi ilişkileri, anavatanları ve yaşadıkları ülkeler arasında köprü kurarak ekonomik 

kalkınmadan kimlik inşasına kadar geniş bir yelpazede önemli sonuçlar doğurmuştur 

(Levitt ve Jaworsky, 2007, s. 134-141).  



 

36 

 

1.2.4.2.Ekonomik Ulusötesicilik 

Göçmenlerin ekonomik faaliyetleri, ulusötesiciliğin en görünür alanlarından 

biridir. Özellikle para transferleri, gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri için hayati bir 

gelir kaynağıdır. Dünya Bankası’nın verilerine göre, göçmenlerin anavatanlarına 

gönderdikleri yıllık para havaleleri, birçok ülkenin dış yatırımlardan veya ihracattan 

elde ettiği gelirden daha fazladır. Bu durum, göçmenlerin bireysel ailelere ekonomik 

destek sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda yerel ekonomilerin sürdürülebilirliğine katkı 

sağladığını göstermektedir. Ayrıca, ulusötesi girişimcilik de ekonomik ulusötesiciliğin 

bir diğer önemli boyutudur. Göçmenler, birden fazla ülke arasında ticaret ağları 

oluşturarak ve sınır ötesi yatırımlar yaparak küresel ekonomiyle yerel ekonomileri 

bütünleştiren bir rol üstlenmektedir (Levitt ve Jaworsky, 2007, s. 134). 

1.2.4.3.Politik Ulusötesicilik 

Göçmenlerin politik alandaki faaliyetleri, ulusötesi bağların bir diğer güçlü 

yönünü oluşturmaktadır. Çift vatandaşlık hakkı, göçmenlerin hem anavatanlarında hem 

de yerleştikleri ülkelerde seçimlere katılmalarına olanak tanırken, bu hak aynı zamanda 

onların demokratik süreçlere dahil olmasını sağlamaktadır. Göçmenler, anavatanlarında 

düzenlenen seçimlere oy kullanarak ve diasporalar üzerinden lobicilik faaliyetleri 

yürüterek politik süreçlere doğrudan müdahil olmaktadır. Bunun yanı sıra, diaspora 

politikaları, göçmenlerin anavatanlarıyla olan bağlarını güçlendiren önemli bir araçtır. 

Birçok ülke, diasporalarını ulusötesi bir güç olarak tanımlayarak, onların ekonomik ve 

politik katkılarından yararlanmayı hedeflemek