BAZI KOYUN IRKLARINDA GDF-8, GH ve FABP4 GEN VARYASYONLARININ ET VERİM ve KALİTESİNE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI Vasfiye KADER ESEN i T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAZI KOYUN IRKLARINDA GDF-8, GH ve FABP4 GEN VARYASYONLARININ ET VERİM ve KALİTESİNE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI Vasfiye KADER ESEN 0000-0003-0661-7688 Prof. Dr. Cengiz ELMACI (Danışman) DOKTORA TEZİ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI BURSA – 2022 Her Hakkı Saklıdır. ii TEZ ONAYI Vasfiye KADER ESEN tarafından hazırlanan “Bazı Koyun Irklarında GDF-8, GH ve FABP4 Gen Varyasyonlarının Et Verim ve Kalitesine Etkilerinin Araştırılması” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı’nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman : Prof. Dr. Cengiz ELMACI Başkan : Prof. Dr. Cengiz ELMACI İmza 0000-0003-4819-0221 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Üye : Prof. Dr. Mehmet KOYUNCU İmza 0000-0003-0379-7492 Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Üye : Prof. Dr. İbrahim CEMAL İmza 0000-0002-4069-4815 Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Üye : Prof. Dr. Mehmet İhsan SOYSAL İmza 0000-0002-9992-8102 Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Üye : Prof. Dr. Emel ÖZKAN ÜNAL İmza 0000-0001-7460-4040 Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Hüseyin Aksel EREN Enstitü Müdürü ../../…. iii B.U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;  tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,  görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,  başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu,  atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,  kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı,  ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim. …/…/……… Vasfiye KADER ESEN iv FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezin/raporun tamamını veya herhangi bir kısmını, basılı (kâğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla kullanıma açma izni Bursa Uludağ Üniversitesi’ne aittir. Bu izinle Üniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet hakları ile tezin tamamının ya da bir bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım hakları tarafımıza ait olacaktır. Tezde yer alan telif hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin yazılı izin alınarak kullandığını ve istenildiğinde suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederiz. Yükseköğretim Kurulu tarafından yayınlanan “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” kapsamında, yönerge tarafından belirtilen kısıtlamalar olmadığı takdirde tezin YÖK Ulusal Tez Merkezi / B.U.Ü. Kütüphanesi Açık Erişim Sistemi ve üye olunan diğer veri tabanlarının (Proquest veri tabanı gibi) erişimine açılması uygundur. Prof. Dr. Cengiz ELMACI Vasfiye KADER ESEN ../../2022 ../../2022 İmza İmza Bu bölüme kişinin kendi el yazısı ile okudum Bu bölüme kişinin kendi el yazısı ile okudum anladım yazmalı ve imzalanmalıdır. anladım yazmalı ve imzalanmalıdır. v ÖZET Doktora Tezi BAZI KOYUN IRKLARINDA GDF-8, GH ve FABP4 GEN VARYASYONLARININ ET VERİM ve KALİTESİNE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI Vasfiye KADER ESEN Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Cengiz ELMACI Bu tezde, GDF-8 (Büyüme Farklılaşma Faktörü-8), GH (Büyüme Homonu) ve FABP4 (Yağ Asidi Bağlayıcı Protein 4) genlerinin Kıvırcık, Karacabey Merinosu, Bandırma, Hampshire x Merinos ve Ramlıç koyunlarındaki varyasyonu ve kuzu büyüme özellikleri, karkas et verimi ile kalitesine etkileri araştırılmıştır. Araştırma materyali olarak 230 baş kuzu kullanılmıştır. GDF-8 geni 3’UTR bölgesinde 4 nükleotid değişimi; GH 4. Ekzonda 7 nükleotid ve 3 amino asit değişimi; GH 5. Ekzonda 2 delesyon, 12 nükleotid ve 3 amino asit değişimi, FABP4 2.Ekzon-2.İntron bölgesinde 13 nükleotid ve 4 amino asit değişimi; FABP4 3.Ekzon-3.İntron bölgesinde 8 nükleotid ve 2 amino asit değişimi belirlenmiştir. GH 4. ve 5. Ekzon ile FABP4 2. ve 3. Ekzon polimorfizmlerinin bazı vücut ölçülerine etkisi önemli bulunmuştur (p<0,05). GDF-8, GH 4. ve 5. Ekzon ile FABP4 3. Ekzon polimorfizmlerinin bazı ultrasonografik MLD ölçülerine etkisi önemli bulunmuştur (p<0,05). GDF-8, GH 4. Ekzon, FABP4 2. ve 3. Ekzon polimorfizmlerinin bazı karkas kesim özelliklerine etkisi önemli bulunmuştur. GH 4. ve 5. Ekzon polimorfizmlerinin bazı et rengi değerlerlerine önemli etkisi bulunmuştur. FABP4 3. Ekzon polimorfizminin tekstür özelliklerine (sertlik ve elastikiyet) olan etkisi önemli bulunmuştur (p<0,05). Elde edilen veriler doğrultusunda bu gen bölgelerinin karkas ve et kalitesini geliştirmeye yönelik olarak yapılması planlanan çalışmalara önemli bir kaynak oluşturması beklenmektedir. Verim özelliklerine etki eden gen faktörlerinin daha ileri düzeyde yapılacak belirteç destekli seleksiyon uygulamalarında kullanılması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: PCR-SSCP, kuzu, büyüme, karkas özellikleri, MLD 2022, xix+165 sayfa. vi ABSTRACT PhD Thesis INVESTIGATION of EFFECTS of GDF-8, GH and FABP4 GENE VARIATIONS on MEAT YIELD and QUALITY in SOME SHEEP BREEDS Bursa Uludag University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Animal Science Supervisor: Prof. Dr. Cengiz ELMACI In this dissertation, the variation of GDF-8 (Growth and Differentiation Factor-8), GH (Growth Hormone), and FABP4 (Fatty Acid Binding Protein-4) genes in Kıvırcık, Karacabey Merino, Bandırma, Hampshire x Merino and Ramlıç breeds and their effects on growth characteristics, meat yield and quality were investigated. A total of 230 lambs were used as research material. Four nucleotide changes in the 3'UTR region of the GDF-8 gene; 7 nucleotide and 3 amino acid changes in GH Exon-4 region; 2 deletions, 12 nucleotides, and 3 amino acids changes in the GH Exon-5 region; 13 nucleotide and 4 amino acid changes in the FABP4 Exon-2-Intron-2 region; 8 nucleotide and 2 amino acid changes in FABP4 Exon-3-Intron-3 region were determined. The effects of GH Exon-4 and Exon-5 and FABP4 Exon-2 and Exon-3 polymorphisms on some body measurements were significant (p<0.05). The effects of GDF-8, GH Exon-4 and Exon-5, and FABP4 Exon-3 polymorphisms on some ultrasonographic MLD measurements were significant (p<0.05). The effects of GDF-8, GH Exon-4, and FABP4 Exon-2 and Exon-3 polymorphisms on some carcass slaughter characteristics were found to be significant (p<0.05). It was found that GH Exon-4 and Exon-5 polymorphisms had a significant effect on some meat color parameters (p<0.05). The effect of FABP4 Exon-3 polymorphism on texture profiles (hardness and elasticity) was found to be significant (p<0.05). According to obtained results, it is expected that these gene regions will shine new light on further studies which aim to improve carcass and meat quality. It is recommended that the genetic factors affecting the yield characteristics be used in further marker-assisted selection schemes. Key words: PCR-SSCP, lamb, growth, carcass, slaughter traits, MLD 2022, xix+165 pages. vii TEŞEKKÜR Bu tez çalışması, Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM) tarafından TAGEM/HAYSUD/B/18/A4/P2/308 numaralı proje ile desteklenmiştir. Bu çalışma kapsamında, Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü’nde yetiştirilen bazı etçi koyun ırklarında büyüme, gelişme, et verim ve kalitesine etki eden gen polimorfizmleri ve fenotipik özellikler üzerine olan etkileri incelenmiştir. Doktora eğitimim boyunca akademik bilgi ve görgüsünü her zaman benimle paylaşan ve tez yazım sürecimde maddi ve manevi desteğini esirgemeyen yol göstericim değerli danışman hocam Prof. Dr. Cengiz ELMACI’ya, Tezin oluşumundan bugüne kadar akademik desteğini esirgemeyen ve tez izleme komitemde yer alan değerli hocalarım Prof. Dr. İbrahim CEMAL ve Prof. Dr. Mehmet KOYUNCU’ya, Meslek hayatımın ilk gününden beri zootekni alanındaki akademik bilgisini benimle paylaşan ve bu yolda her zaman yanımda olan ekip arkadaşım ve değerli hocam Dr. Öğretim Üyesi Orhan KARADAĞ’a, Bu zorlu yolda yine hep yanımda olan, çalışma azmiyle bana örnek olan, büyük bir özveriyle yardımlarını ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen ekip arkadaşım ve eşim sevgili Dr. Selim ESEN’e, Eğitim hayatım boyunca desteğini esirgemeyen bu günlere gelebilmemi sağlayan sevgili anne ve babama, tez yazım sürecinde onunla oyun oynamak yerine çalışmamı hoşgörü, anlayış ve sabırla karşılayan canım kızım Lalin’e, Desteklerinden dolayı TAGEM’e ve Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitisü Müdürü Sayın Erdinç VESKE’ye, çalışmalarımda emeği geçen tüm enstitü çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım. Vasfiye KADER ESEN 01/07/2022 viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET..................................................................................................................... vi ABSTRACT .......................................................................................................... vii TEŞEKKÜR .......................................................................................................... viii İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... ix SİMGELER ve KISALTMALAR ........................................................................ xi ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................... xiv ÇİZELGELER DİZİNİ ......................................................................................... xvi 1.GİRİŞ ................................................................................................................ 1 2.KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK ARAŞTIRMASI ............................ 9 2.1. Araştırmada Kullanılan Koyun Irkları ........................................................... 9 2.1.1. Karacabey Merinosu ................................................................................... 9 2.1.2. Kıvırcık Koyunu ......................................................................................... 10 2.1.3. Ramlıç Koyunu ........................................................................................... 11 2.1.4. Bandırma Koyunu ....................................................................................... 12 2.1.5. Hamshire Down × Karacabey Merinosu Melez Koyunu ............................ 13 2.2. Et Verim ve Kalitesini Etkileyen Faktörler .................................................... 14 2.3. Kuzu Eti Üretimine Genetik Yaklaşım .......................................................... 18 2.4. Çalışmada Kullanılan Moleküler Genetik Yöntemler ................................... 18 2.4.1. Polimeraz Zincir Reaksiyonu-Tek Zincir Konformasyon Polimorfizmi (PCR-SSCP) ................................................................................................... 18 2.4.2. Dizi Analizi ................................................................................................. 20 2.5. Çalışmada Kullanılan Et Verim ve Kalitesine Etki Eden Gen Bölgeleri ....... 21 2.5.1. Büyüme Farklılaşma Faktörü-8 (GDF-8, Growth Differentiation Factor- 8, Miyostatin) ................................................................................................. 21 2.5.2. Büyüme Hormonu Geni (GH, Growth Hormone Gene) ............................. 25 2.5.3. Yağ Asidi Bağlayıcı Protein 4 (FABP4, Fatty Acid Binding Protein-4) .... 26 3.MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................. 30 3.1. Hayvan Materyali ........................................................................................... 30 3.2. Kuzu Büyütme ............................................................................................... 30 3.3. Kan Örnekleri ve DNA Ekstraksiyonu .......................................................... 31 3.4. Karkas ve Et Kalite Özellikleri ...................................................................... 31 3.5. Vücut Ölçüleri ve Ultrasonografik MLD Ölçümü ......................................... 33 3.6. Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR, Polymerase Chain Reaction) ............... 33 3.7. Agaroz Jel Elektroforezi ................................................................................ 35 3.8. Tek Zincir Konformasyon Polimorfizmi (SSCP, Single Strand Conformation Polymorphism) ....................................................................... 35 3.9. DNA Dizi Analizi .......................................................................................... 37 3.10. İstatistik Analiz ............................................................................................ 38 4.BULGULAR ...................................................................................................... 39 4.1. Büyüme Farklılaşma Faktörü-8 (GDF-8) Geni 3’ UTR Polimorfizmi .......... 39 4.2. Büyüme Farklılaşma Faktörü-8 (GDF-8) Geni 3’UTR Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi ........................................................................... 42 ix 4.3. Büyüme Hormonu (GH) Geni 4. Ekzon Polimorfizmi .................................. 60 4.4. Büyüme Hormonu (GH) 4. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi .............................................................................................................. 64 4.5. Büyüme Hormonu (GH) Geni 5. Ekzon Polimorfizmi .................................. 81 4.6. Büyüme Hormonu (GH) Geni 5. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi............................................................................................ 84 4.7. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 2.Ekzon -2. İntron Polimorfizmi .................................................................................................. 101 4.8. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 2. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi ........................................................................... 104 4.9. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 3. Ekzon-3. İntron Polimorfizmi .................................................................................................. 121 4.10.Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 3. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi ........................................................................... 124 5.TARIŞMA ve SONUÇ ...................................................................................... 141 KAYNAKLAR ..................................................................................................... 153 x SİMGELER ve KISALTMALAR Simgeler Açıklama % Yüzde ♀ Dişi ♂ Erkek a* Kırmızılık b* Sarılık C Kroma değeri c. Kodlanan DNA referans sırası g Gram g. Genomik referans sıra h Ton kg Kilogram L* Parlaklık μg Mikrogram μl Mikrolitre Kısaltmalar Açıklama A Adenin AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri ADF Asidik Deterjanda Çözünmeyen Lif AFLP Amplified Fragment Length Polymorphism (Çoğaltılmış Parça Uzunluk Polimorfizmi) B Bandırma Koyunu bç Baz çifti BÇ But çevresi BLUP Best Linear Unbiased Prediction (En İyi Doğrusal Sapmasız Öngörü) BU But uzunluğu C Sitozin CA Canlı ağırlık CY Cidago yüksekliği D Dişi DA Doğum ağırlığı ddNTP Dideoksinükleotid Trifosfat DK Deri kalınlığı DM Kuru madde DNA Deoksiribonükleik Asit dNTP Deoksinükleotid Trifosfat E Erkek EBV Estimated Breeding Value (Tahmini Damızlık Değer) EE Eter Ekstraksiyonu FABP Fatty Acid Binding Protein (Yağ Asidi Bağlayıcı Protein) FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations (Birleşmiş Miletler Gıda ve Tarım Örgütü) xi G Guanin GÇ Göğüs çevresi GD Göğüs derinliği GDF-8 Growth Differentiation Factor (Büyüme Farklılaşma Faktörü) GG Göğüs genişliği GH Growth Hormone (Büyüme Hormonu) HK Ham Kül HM Hamshire Down Merinos Melezi HP Ham Protein HS Ham Selüloz IL-β Interleukin Beta IMF Intramuscular fat (Kasiçi yağ) İ İkiz K Kıvırcık KM Karacabey Merinosu KU Karkas uzunluğu MLD Musculus Longissimus Dorsi MLD-A MLD alanı MLD-Ç MLD çevresi MLD-G MLD genişliği MSTN Miyostatin NDF Nötral Deterjanda Çözünmeyen Lif OECD Organisation for Economic Co-Operation and Development (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) OH Hidroksil grubu ÖD Önemli değil ÖİÇ Ön incik çevresi PCR Polymerase Chain Reaction (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) pH Potansiyel Hidrojen PU Pelvis uzunluğu R Ramlıç RAPD Random Amplified Polymorphic DNA (Rastgele Çoğaltılmış Polimorfik DNA) RDA Recommended Dietary Allowances (Önerilen Diyet Alımı) RFLP Restriction Fragment Length Polymorphism (Restriksiyon Parça Uzunluk Polimorfizmi) SAY Sağrı yüksekliği SG Sağrı genişliği SK Sütten kesim SNP Single Nucleotide Polymorhism (Tek Nükleotid Polimorfizmi) SSCP Single Strand Conformation Polymorhism (Tek Zincir Konformasyon Polimorfizmi) SY Sırt yüksekliği T Tek T Timin TAGEM Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü TNF-α Tumor Necrosis Factor Alfa (Tümör Nekroz Faktörü Alfa) TUİK Türkiye İstatistik Kurumu xii TÜDKİYEB Türkiye Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Merkez Birliği UTR Untranslated Region (Translayon Olmayan Bölge) VU Vücut uzunluğu VYK Vücut yağ kalınlığı YK Yağ kalınlığı YKU Yarım karkas uzunluğu xiii ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1.1. 2019 yılı Türkiye ve dünyada kişi başı günlük protein tüketim miktarları .......................................................................................... 2 Şekil 1.2. Dünya genelinde 2016-2020 yılları arası bazı çiftlik hayvanlarının populasyon büyüklükleri .................................................................. 3 Şekil 1.3. Dünya genelinde yıllar bazında türlere göre et üretim miktarları .... 4 Şekil 1.4. Türkiye’de 2016-2020 yılları arasında koyun eti üretim miktarı ve değişimleri ....................................................................................... 6 Şekil 2.1. Karacabey Merinosu ........................................................................ 10 Şekil 2.2. Kıvırcık ............................................................................................ 11 Şekil 2.3. Ramlıç .............................................................................................. 12 Şekil 2.4. Bandırma Koyunu ............................................................................ 13 Şekil 2.5. Hamshire Down × Karacabey Merinosu Melezi ............................. 14 Şekil 4.1. GDF-8 3’UTR bölgesi PCR-SSCP bant modelleri .......................... 39 Şekil 4.2. GDF-8 3’UTR bölgesi GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotiplerinin Bioedit programı ile hizalanması ..................................................... 40 Şekil 4.3. GDF-8 3’UTR P1 genotipi dizi analizi örnek kromotogramı .......... 41 Şekil 4.4. GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotipleri ile gen bankası DQ530260 erişim numaralı GDF-8 dizisi BLAST algoritması ile hizalama grafiği-1 ........................................................................................... 41 Şekil 4.5. GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotipleri ile gen bankası DQ530260 erişim numaralı GDF-8 dizisi BLAST algoritması ile hizalama grafiği-2 ........................................................................................... 42 Şekil 4.6. GH 4. ekzon bölgesi PCR-SSCP bant modelleri ............................. 60 Şekil 4.7. GH 4. Ekzon genotiplerinin Clustal W algoritması kullanılarak BioEdit programında hizalanması ................................................... 61 Şekil 4.8. GH 4. ekzon GHE4.P1 ve GHE4.P2 genotipleri kodlama bölgesi nükleotid pozisyonları ...................................................................... 62 Şekil 4.9. GH 4. ekzon GHE4.P1 ve GHE4.P2 genotipleri kodlama ve intron bölgesi nükleotid pozisyonları .............................................. 62 Şekil 4.10. GH 5. ekzon bölgesinin poliakrilamid jel üzerindeki bant oluşumları ........................................................................................ 81 Şekil 4.11. GH 5. ekzon genotiplerinin Clustal W algoritması kullanılarak BioEdit programında hizalanması ................................................... 82 Şekil 4.12. GH 5. ekzon genotiplerinin NCBI BLAST algoritmasında referans diziye göre intron bölgedeki nükleotid pozisyonları ......... 83 Şekil 4.13. GH 5. ekzon genotiplerinin NCBI BLAST algoritmasında referans diziye göre nükleotid pozisyonları ..................................... 84 Şekil 4.14. FABP4 2.ekzon -2. intron bölgesi PCR-SSCP bant modelleri ........ 101 Şekil 4.15. FABP4 2. ekzon genotip grupları ve referans dizinin Bioedit Clustal W ile hizalanması ................................................................ 102 Şekil 4.16. FABP4 2. ekzon varyantlarının kodlama bölgesinde meydana gelen nükleotid değişimleri ve pozisyonları .................................... 102 Şekil 4.17. NCBI BLAST Algoritması ile FABP4 2. intron bölgesi FABP4E2.P1, FABP4E2.P2, FABP4E2.P3 genotiplerinde meydana gelen nükleotid değişimleri .............................................. 103 xiv Şekil 4.18. FABP4 3. ekzon -3. intron bölgesi PCR-SSCP bant modelleri ....... 121 Şekil 4.19. FABP4 3. ekzon FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 varyantlarının Bioedit programı ClustalW ile hizalanması. ............ 122 Şekil 4.20. FABP4 3. ekzon FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 Genotipleri ile gen bankası NM_001114667.1 referans numaralı dizinin BLAST algoritması ile hizalanması ve nükleotid değişimlerinin gösterimi .................................................................. 122 Şekil 4.21. Blast Algoritması ile FABP4 3. ekzon FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 Varyantları ile gen bankası JX409931.1 referans numaralı dizinin hizalanması ve nükleotid değişimlerinin gösterimi .................................................................. 123 xv ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1. Kaba ve yoğun yemlerin kimyasal kompozisyonu ................... 31 Çizelge 3.2. PCR ile çoğaltılan gen bölgeleri ve primerler .......................... 34 Çizelge 3.3. PCR karışım bileşenleri ............................................................ 34 Çizelge 3.4. PCR reaksiyon koşulları ........................................................... 34 Çizelge 3.5. Dizileme PCR koşulları ............................................................ 37 Çizelge 4.1. GDF-8 3’UTR genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı ............ 40 Çizelge 4.2. GDF 8 3’UTR nükleotid varyasyonu ....................................... 42 Çizelge 4.3. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi ......................................................................... 44 Çizelge 4.4. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi .............. 45 Çizelge 4.5. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi .............. 46 Çizelge 4.6. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi ............ 47 Çizelge 4.7. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerine etkisi .......................................................................................... 48 Çizelge 4.8. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 ........... 50 Çizelge 4.9. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 ....... 51 Çizelge 4.10. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas parçalarına etkisi ................................ 52 Çizelge 4.11. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi ..................... 53 Çizelge 4.12. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi .......................... 54 Çizelge 4.13. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi ................. 55 Çizelge 4.14. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi .......... 56 Çizelge 4.15. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi . 57 Çizelge 4.16. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 58 Çizelge 4.17. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 59 Çizelge 4.18. GH 4. Ekzon genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı ............... 60 Çizelge 4.19. GH 4. ekzon sekans varyasyonu ............................................... 63 xvi Çizelge 4.20. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi . 65 Çizelge 4.21. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi ........................... 66 Çizelge 4.22. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi .......................... 67 Çizelge 4.23. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlıklara etkisi. ................... 68 Çizelge 4.24. Kuzuların farklı büyüme dönemlerinde ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi. ........................................................... 69 Çizelge 4.25. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 ........... 71 Çizelge 4.26. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4.ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 ........... 72 Çizelge 4.27. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi ................................ 73 Çizelge 4.28. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçülerine etkisi ........................ 74 Çizelge 4.29. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi .......................... 75 Çizelge 4.30. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi ................. 76 Çizelge 4.31. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi .......... 77 Çizelge 4.32. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi . 78 Çizelge 4.33. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 79 Çizelge 4.34. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 80 Çizelge 4.35. GH 5. ekzon bölgesi PCR-SSCP genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı ............................................................................. 81 Çizelge 4.36. GH 5. ekzon dizi varyasyonu .................................................... 84 Çizelge 4.37. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi. 86 Çizelge 4.38. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi ........................... 87 Çizelge 4.39. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi .......................... 88 Çizelge 4.40. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi ........................ 89 Çizelge 4.41. Kuzuların farklı büyüme dönemlerinde ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi ............................................................ 90 xvii Çizelge 4.42. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 ........... 91 Çizelge 4.43. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 ........... 92 Çizelge 4.44. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi ................................ 93 Çizelge 4.45. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi ..................... 94 Çizelge 4.46. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi .......................... 95 Çizelge 4.47. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi ................. 96 Çizelge 4.48. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi .......... 97 Çizelge 4.49. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi . 98 Çizelge 4.50. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 99 Çizelge 4.51. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 100 Çizelge 4.52. FABP4E2 Genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı .................. 101 Çizelge 4.53. FABP4 2. ekzon 2-2. intron sekans varyasyonu ....................... 104 Çizelge 4.54. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi. ......................................................................................... 105 Çizelge 4.55. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi. ............... 106 Çizelge 4.56. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi ................ 107 Çizelge 4.57. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi .............. 108 Çizelge 4.58. Kuzuların farklı büyüme dönemlerinde ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi .................................. 109 Çizelge 4.59. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 . 111 Çizelge 4.60. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 . 112 Çizelge 4.61. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi ...................... 113 Çizelge 4.62. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi .......... 114 Çizelge 4.63. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi ............... 115 Çizelge 4.64. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi ...... 116 xviii Çizelge 4.65. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi 117 Çizelge 4.66. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 118 Çizelge 4.67. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi ................................................................ 119 Çizelge 4.68. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi ................................................................ 120 Çizelge 4.69. FABP4 3. Ekzon genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı ........ 121 Çizelge 4.70. FABP4 3. ekzon sekans varyasyonu ......................................... 124 Çizelge 4.71. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi .......................................................................................... 125 Çizelge 4.72. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi ................ 126 Çizelge 4.73. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi ................ 127 Çizelge 4.74. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi .............. 128 Çizelge 4.75. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi. ......................................................................................... 130 Çizelge 4.76. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 . 131 Çizelge 4.77. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 . 132 Çizelge 4.78. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi ...................... 133 Çizelge 4.79. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi .......... 134 Çizelge 4.80. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi ............... 135 Çizelge 4.81. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi ...... 136 Çizelge 4.82. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi 137 Çizelge 4.83. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi .......................................................................................... 138 Çizelge 4.84. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi ................................................................ 139 Çizelge 4.85. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi ................................................................ 140 xix 1. GİRİŞ İnsan sağlığını sürdürülebilir olarak korumak ve geliştirmek için yeterli ve dengeli beslenmek önemlidir. Dengeli beslenme için dört temel besin grubunun (süt ve süt ürünleri, et ve kuru baklagiller, tahıllar ve sebze-meyve) yeterli oranlarda günlük diyetle alınması önerilmektedir (Reccomended allowances, 1989). Bitkisel veya hayvansal kaynaklı tüketilen besinler farklı besin öğelerine (karbonhidrat, protein, yağlar, vitamin, mineral ve su) sahip olup, yeterli tüketilmediğinde gelişme ve sağlık problemlerine neden olabilmektedir. Vücudun yapı taşı olan hücreler bölünme, yenilenme ve çoğalma için özellikle proteine ihtiyaç duymaktadır. Proteinler hem bitkisel hem de hayvansal gıdalarla vücuda dışarıdan alınan besin öğeleridir. Bir bireyin yaşam fonksiyonlarının düzgün çalışabilmesi ve sağlıklı olması için vücut ağırlığının her bir kilogramı için günlük ortalama 0.8 g protein alması gerekmektedir. Yani basit bir hesapla 50 kg ağırlığındaki bir kişi günlük en az 40 g protein almalıdır (Reccomended allowances, 1989). Bireyin sağlıklı, dengeli ve kaliteli bir yaşam sürdürebilmesi için ise bu miktar yeterli değildir. Dünya genelinde günlük kişi başı tüketilen toplam protein miktarı 83,2 g iken, Türkiye’de kişi başı günlük tüketilen toplam protein miktarı ortalama 111,1 gramdır (Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database [FAOSTAT], 2022a). Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nün yayınladığı 2010 yılı verilerine göre Dünya geneli kişi başı günlük hayvansal protein tüketim miktarı 31,06 g iken Türkiye’nin kişi başı günlük hayvansal protein tüketim miktarı 30.89 g seviyelerindedir (FAOSTAT, 2022a). 2019 yılı verileri ise Şekil 1.1’ de gösterilmiştir. 2010 yılından 2019 yılına gelindiğinde Türkiye’de kişi başı günlük tüketilen hayvansal protein miktarında artış olduğu anlaşılmaktadır. Bu artışın sebebi olarak ise son yıllarda Türkiye’de belirgin bir şekilde hayvan sayısının artması ve tüketici alışkanlıkları bakımından bir dönem yanlış öğretilerle hayvansal gıdadan uzaklaşan bireylerin, gıda tercihlerinde yeniden hayvansal gıdalara öncelik vermesi düşünülebilinir. 1 Şekil 1.1. 2019 yılı Türkiye ve Dünya’da kişi başı günlük protein tüketim miktarları (FAOSTAT, 2022a). Esansiyel aminoasitler, vücutta sentezlenmeyen dışarıdan alınması gereken proteinlerdir. Esansiyel aminoasitlerin tamamının bitkisel ürünlerden temin edilememesi hayvansal gıdaların önemini tam anlamıyla ortaya çıkarmaktadır. İçerisinde barındırdığı esansiyel aminoasitler nedeniyle, hayvansal gıdaların insanlar tarafından tüketilmesi çok önemlidir. Hayvansal ürünler, başta vitamin B12, B6 olmak üzere diğer vitamin ile mineraller bakımından da zengindir. Hayvansal gıda tüketimi zihin ve bedenin sağlıklı bir şekilde gelişmesi için önemli bir unsurken, Dünya’nın birçok yerinde hayvansal gıdaya ulaşımda ciddi bir güçlük yaşanmaktadır. Bunun en önemli sebepleri arasında fakirlik öne çıkarken, diğer kısıtlar ise hayvansal üretimin yetersiz olması ve sektörün talepleri karşılayamaması sebebiyle fiyatlarda meydana gelen aşırı dalgalanmalardır. Bu da ülkelerin tarım politikasında eksikliklerinin olduğunun veya hayvancılığa yeterli seviyede önem verilmediğinin bir göstergesi olarak değerlendirebilir. Hayvancılık sektörü için istikrarlı, taleplere karşılık verebilen, belirlenmiş bir yol haritası olmalıdır. 2 Hayvancılık sektörü, tarımsal kalkınmaya, gıda güvenliğine ve gelir dağılımı adaletsizliğinin azaltılmasına katkıda bulunan küresel bir gıda sistemidir. Kırmızı et üretimi de bu sektörün önemli unsurlarından biridir. Ülkelerin iklim koşullarına, doğal kaynaklarına, kültür ve sosyo-ekonomik koşullarına göre hayvancılık dünyanın çeşitli bölgelerine göre farklılık göstermektedir. 2020 yılında Dünya’da en yaygın yetiştirilen çiftlik hayvanları (sığır, manda, domuz, koyun, keçi, tavuk) bakımından Asya kıtası hayvan varlığının %46’sı ile en büyük paya sahiptir. Koyun sayısı yıllar itibariyle yükseliş göstermekte olup 2020 yılında Dünya geneli toplam 1 263 136 644 baş olarak kaydedilmiştir (Şekil 1.2). 2020 yılı verilerine göre toplam koyun populasyonun %43’ü Asya’da, %33’ü Afrika’da, %10’u Avrupa’da, %7’si Amerika’da ve %7’si Okyanusya’da bulunmaktadır (FAOSTAT, 2022b). Şekil 1.2. Dünya genelinde 2016-2020 yılları arası bazı çiftlik hayvanlarının populasyon büyüklükleri (FAOSTAT, 2022b). Dünya koyun populasyonun yaklaşık %3,3’lük kısmı Türkiye’de bulunmaktadır. Türkiye’de zaman zaman politik yaklaşımlar nedeniyle hayvan sayılarında ciddi düşüşler ve artışlar meydana gelmiştir. Örneğin; 1980 sonrası hayvan varlığı önemli bir düşüş sürecine girmiş ve 1980 yılında toplam 64 801 000 baş olan küçükbaş hayvan varlığı, 2000 yılına gelindiğinde 35 693 000 başa düşmüştür (Tarım İşletmeleri Genel Müdrlüğü, [TİGEM], 2019). 2010 yılı sonrası gerek tarımsal desteklemelerin artması 3 gerekse Tarım Bakanlığı’nın sahadaki ıslah projelerinin yaygınlaştırılması ile hayvan varlığında bir artış başlamış ve 2019 yılına gelindiğinde koyun-keçi varlığı 48 481 000 başa yükselmiştir (TİGEM, 2019). Türkiye’de 2020 yılında 42 126 781 baş olan koyun varlığı, %7,2’lik bir artış ile 2021 yılında 45 177 690 başa ulaşmıştır (Türkiye İstatistik Kurumu, [TUİK], 2022). Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde yaşanan bu dalgalanmaların başlıca sebepleri arasında kırsaldan kentlere olan göçler, meraların giderek azalması ve çoban bulmadaki zorluklar öne çıkmaktadır. Hayvan populasyonun büyüklüğüne paralel olarak et üretiminin yıllara göre miktarı da aynı oranlarda değişmektedir (Şekil 1.3). Ancak 2019 yılında meydana gelen ve etkisi hala devam eden küresel C0VID-19 pandemi döneminde lojistik engellerin yaşanması ve hizmet sektöründe gıda talebinin azalması ile ülkelerin ithalat taleplerinde düşme yaşanmıştır. Dolayısıyla 2020 yılında et fiyatlarında dünya genelinde bir düşüş olmuştur. Ancak, et piyasasında yaşanan bu durum, düşük gelirli ülkelerde gelirleri azaltarak, bireylerin alım gücünün daha da düşmesine sebep olmuş ve et tüketiminde daha ucuz alternatiflere yönelimi arttırmıştır (OECD-FAO, 2021). Şekil 1.3. Dünya genelinde yıllar bazında türlere göre et üretim miktarları (FAOSTAT, 2022c). 4 2018-2020 yılları arasında dünyada en fazla koyun eti üreten ilk beş ülke sırasıyla Çin, Avustralya, Yeni Zelanda, Cezayir ve Birleşik Krallık olmuştur (FAOSTAT, 2022c). Bu doğrultuda koyun eti üretiminin %51,7’sinin Asya’da, %19,9’unun Afrika’da, %12,3’ünün Okyanusya’da ve %11,7’sinin ise Avrupa’da gerçekleştirildiği bildirilmiştir (FAOSTAT, 2022c). Ayrıca, OECD raporuna göre Dünya’da koyun eti üretiminde şu anda Asya lider konumda olsa da ileriye yönelik tahminlere göre az gelişmiş Sahra Altı Afrika ülkelerinde koyun ve keçi üretiminde önemli artışların olabileceği öngörüldüğü bildirilmektedir. Bunun sebebi olarak da bazı ülkelerde kentleşme, çölleşme ve yem temininde güçlüklere rağmen küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinin bölge üretim sistemine kolay adapte olması gerekçe gösterilmektedir (OECD-FAO, 2021). Meraya sahip bölgelerde koyun ve keçi ekstansif yetiştiriciliğe uygun türler olduğundan yetiştirme sisteminde yer alması ekonomik açıdan önemlidir. Türkiye’de de hayvancılık sektörü kırsal kalkınmanın artırılması ve tarımsal alanda işsizliğin azaltılmasını sağlayarak kentlere göçün önüne geçmek gibi toplumsal bir rol üstlenirken, milli geliri artırarak ülkenin kalkınmasına destek olmaktadır (Karagöz, 2009). Türkiye’nin 2014-2018 yılları arasındaki et üretimi toplam olarak 2 021 000 tondur ve bu da yıllık olarak ortalama 404 200 ton et üretimine karşılık gelmektedir. Koyun eti üretimi ise ortalama toplam et üretiminin yaklaşık dörtte biri oranındadır (Şekil 1.4) (FAOSTAT, 2022c). Bu üretim miktarına rağmen Türkiye’de kırmızı et açığı halen devam etmekte olup, bu sorunun çözümü, mevcut hayvan populasyonundan ekonomik olarak daha yüksek miktarlarda et verimi almaktan geçmektedir. Türkiye’de et açığının yüksek oranda kanatlı eti üretimiyle kapatıldığı, ancak bunun da yeterli olamadığı bilinmektedir. Bu sebeple kırmızı et kaynağı olarak başta koyun-keçi olmak üzere sığır ve manda eti üretiminin de arttırılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Mevcut iklim, coğrafik koşullar ve mera yapısı göz önünde bulundurulduğunda koyun keçi eti üretiminin arttırılmasının daha kolay ve ekonomik olacağı söylenebilir. 5 Şekil 1.4. Türkiye’de 2016-2020 yılları arasında koyun eti üretim miktarı ve değişimleri Küçükbaş hayvancılık alanında en önemli sorunlardan birisi hayvan sayısından ziyade verimin düşük olmasıdır. Türkiye’de son yıllarda uygulanan çalışmalarla hayvancılıkta yetiştirme koşullarının zamanla daha iyi duruma getirilmesi ile verim özellikleri bakımından çeşitli farklılıklar ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu konu ile ilgili önemli göstergelerden biri de 2014-2018 yılları arasında hayvansal üretim verilerine göre koyun karkas ağırlığının %13,2’lik bir artışla ortalama 21,7 kg seviyesine ulaşmasıdır (Et ve Süt Kurumu [ESK], 2018). 2018 yılında toplam 100 831 ton olan koyun eti üretimi, 2019 yılında da artarak 109 381 tona yükselmiştir (TUİK, 2020). Son yıllarda küçük aile işletmelerini destekleme politikaları küçükbaş hayvancılıktan elde edilen et miktarının ve hayvan sayısının artmasını sağlamıştır. Üretime nazaran tüketim miktarlarına baktığımızda ise 2018 yılı verilerine göre kişi başı 4,2 kg koyun eti tüketimi ile Türkiye’nin koyun eti tüketimi bakımından Dünya’nın önde gelen ülkeleri arasında yer almaktadır (ESK, 2018). Türkiye biyoçeşitlilik bakımından zengin bir ülkedir. Binlerce bitki ve hayvan çeşitliliğinin yanında yerli küçükbaş ve büyükbaş hayvan ırklarının geniş coğrafyaya yayılım göstererek farklı bölgelere uyum sağlamaları da bunun bir göstergesidir. Bu noktada önem arz eden durum, belirli bir verim yönünde (et, süt, yapağı vb.) bölgenin iklim ve coğrafi şartlarına uygun özel üretim modelleri oluşturmaktır. Bu üretim modellerini oluşturup standart hale getirmedikçe ekonomik kayıplar kaçınılmaz 6 olacaktır. Artan insan nüfusu ve bunun yanında besin kaynaklarının sınırlı olması sebebiyle hayvan yetiştiriciliğinde ihtiyacı karşılayacak düzeyde üretim ve birim hayvandan daha fazla verim almak amacıyla birtakım yöntemlerin kullanılması ihtiyacı doğmuştur. Bu amaçla kullanılan yöntem ve uygulamaların tümü hayvan ıslahının temelini oluşturmaktadır. Modern tarım ve üretim teknikleri büyük pazara ve sanayinin gelişimine hizmet etmektedir. Öte yandan küçük aile işletmeleri daha geleneksel ve küçük ölçekli yetiştirme yapmaktadır. Türkiye’de sanayileşmiş hayvancılıkta, ekonomik kazanç değerinin yüksek olmasından dolayı büyükbaş hayvan yetiştiriciliği tercih edilirken, küçükbaş hayvan yetiştiriciliği kendisine aile işletmelerinde yer bulmuştur. Bu sebeple milyonlarca insanın direk geçim kaynağı olan küçükbaş hayvancılığın geliştirilmesi, birim hayvan başına düşen verim değerinin iyileştirilmesi önemlidir. Anadolu’da geçmişten beri önemli geçim kaynaklarından birisi olarak bilinen hayvancılık, Cumhuriyet Dönemi’nde de devlet tarafından desteklenerek bu konuda ilerleme sağlanması yönünde çalışmalar yapılmıştır. Cumhuriyet’in ilan edilmesinin ardından Türkiye’de yapılan yeniliklerden biri de hayvancılığın geliştirilmesi için 1926 yılında çıkarılan 904 Sayılı “Islah-ı Hayvanat Kanunu” dur. Bu kanun ile ülkede varlığını sürdüren yerli ırkların korunması ve yetiştiricilere damızlık ihtiyacının devlet tarafından karşılanması amacıyla çeşitli Devlet Üretme Çiftlikleri kurulmuştur (Gürsoy, 2009). Bu çiftliklerden bir kısmı (Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü gibi) hala varlığını sürdürmekte, yetiştirici elinde ve koruma sürülerinde saf yetiştirme ile damızlık üretim uğraşlarına devam etmektedir. Geçmişten bu yana hayvancılıkta saf yetiştirme, melezleme gibi çeşitli yetiştirme modelleri kullanılmaktadır. Düşük verimli yerli ırklardan hem saf yetiştirme ve seleksiyon ile kısa zamanda ihtiyaç duyulan düzeyde sonuçlar alınamaması hem de seleksiyonun genetik ilerlemeyi sınırlandırması sebebiyle melezleme yönünde ıslah modellerinin geliştirilmesine sebep olmuştur (Üçtepe, 2016). Bunlardan bazıları belli başarılara ulaşmış bazıları ise ne yazık ki zamanla yok olmuş veya yok olmaya yüz tutmuştur. Günümüzde de halen devam etmekte olan “Halk Elinde Hayvan Islahı Ülkesel Projeleri” ve “Gen Kaynağı Yerinde Koruma Projeleri” 2005 yılından beri TAGEM tarafından sürdürülmektedir. Bu ülkesel projeler ile yerli ırkların saf olarak 7 yetiştirilerek korunmasının yanında mevcut verim potansiyellerinin ortaya çıkarılması, et, süt ve döl verimlerinin artırılması ve yemden yararlanma kapasitelerinin geliştirilmesi, tiftik ve yapağı kalitelerinin iyileştirilmesi gibi çıktıların sonucunda üstün nitelikte damızlık materyalin tüm yetiştiricilere ulaştırılması amaçlanmaktadır. Sahadaki yetiştiricilere kayıtlı yetiştiriciliğin öneminin anlatılması ve verim kayıtlarının alınması bu çalışmalarda sarf edilen yoğun çabaların bir sonucudur. Ancak tüm bu uygulamaların sürdürülebilir ve daha ekonomik olması, geleneksel ıslah ve yetiştirme yöntemlerinin gelişen teknolojiye ayak uydurması ile mümkün olabilecektir. Bu nedenle, hayvancılık alanında ileri seviyede olan Yeni Zelanda ve İngiltere gibi ülkelerde uygulanan geleneksel seleksiyon modelinin yanında yetiştiriciye daha hızlı sonuç verecek olan moleküler belirteçlerin yardımıyla genomik seleksiyon uygulamalarının ilerleyen dönemlerde Türkiye’de de başlaması gerekmektedir. Ülkesel ıslah programlarında moleküler belirteçlerin kullanılması ve yaygınlaştırılması gelinen noktada bir zorunluluk halini almıştır. Daha önce de ifade edildiği gibi Türkiye’nin kırmızı et açığının çözüm yollarından biri birim hayvandan elde edilen verimin artırılmasını sağlamaktan geçmektedir. Hayvan populasyonunu artırmak yerine mevcut hayvanlardan daha fazla fayda sağlamak için et verimini artırmak önemlidir. Türkiye’deki kırmızı et açığı çözüm bulma noktasında fenotipik veriler ve pedigri kayıtları ile birlikte moleküler belirteçler aracılığıyla seleksiyon kriterleri oluşturulduğunda daha hızlı çözümler üretilecektir. Bu sebeple Türkiye hayvancılığına katkıda bulunmak amacıyla hem et verimini artıracak hem de tüketicinin talepleri doğrultusunda kaliteli et üretimi amacıyla kuzularda bu çalışmanın yapılması planlanmıştır. İlk aşama olarak, Türkiye’de yetiştirilen yerli ırk ve melez tiplerde tanımlaması yapılmayan et verimi, büyüme ve gelişmeye etkili olduğu bilinen büyüme farklılaşma faktörü (GDF-8), büyüme hormon (GH) ve yağ asidi bağlayıcı protein (FABP) gen bölgelerinin moleküler yöntemler ile tanımlanması ardından da verim özellikleri ile ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Koyunlarda et verim ve kalitesine etkili olan kimi varyasyonların saptandığı bu çalışmanın sonuçlarının fenotipik özelliklerin geliştirilmesine yönelik ıslah çalışmalarına destek olacağı düşünülmektedir. 8 2. KURAMSAL TEMELLER ve KAYNAK ARAŞTIRMASI 2.1. Araştırmada Kullanılan Koyun Irkları Türkiye’deki koyun ırkları verim yönü bakımından etçi, sütçü ve kombine verimli ırklar olarak tanımlanmaktadır. Kombine verimli ırklar genellikle herhangi bir verim yönünden ıslah edilmemiş, hem et hem süt yönünden yetiştiriciliği yapılan hayvanlardır. Türkiye yerli ırklarının da büyük bir kısmı kombine verimli grubuna dâhildir. Bu tez çalışmasının hayvan materyalini oluşturan Karacabey Merinosu, Bandırma, Ramlıç ve Hampshire Down × Merinos melez koyunları ithalat yoluyla Türkiye’ye getirilmiş olan etçi ırkların yerli ırklarla melezlenmesi ve seleksiyonu ile elde edilen ve et verim yönüyle öne çıkan genotiplerdir. Kıvırcık ırkı ise yüksek adaptasyon kabiliyeti ve et kalitesi özellikleri ile Türkiye’de öne çıkan bir yerli ırk olup, etçi genotiplerin geliştirilmesinde ana hattı olarak kullanılmıştır. 2.1.1. Karacabey Merinosu Türkiye’nin önemli zenginliklerinden biri olan Merinos Koyununu geliştirme ve yaygınlaştırma için Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet Dönemi’nden beri çeşitli çalışmalar yapılmıştır. 19. yüzyılda Osmanlı Devleti tarafından dokuma sanayinde yapağısını ham madde olarak kullanmak amacıyla Avrupa’dan çok sayıda Merinos koç ve koyunu getirtilmiştir (Polatoğlu, 2019). Çeşitli denemeler yapılmış ama pek başarılı sonuçlar elde edilmeyip gelişme sağlanamamıştır. Cumhuriyet sonrası tekrar dokuma sanayinin geliştirilmesi için Merinos yetiştirme çalışmaları başlatılmış olup Merinos koçlar ve koyunlardan çok iyi seviyede ince yapağı veren koyunlar üretilmiştir. Ancak bunların da et ve süt verimlerinin düşük olması ve tam olarak ortam koşullarına adapte olamamaları sebebiyle yerli bir ırk ile melezlenmesi kararı alınmıştır. 1934 yılında Karacabey Harası’na getirilen Alman Yapağı Et Merinosu ile yerli Kıvırcık koyununun melezlemesi yapılmıştır (Polatoğlu, 2019). Çevirme melezlemesi yapılarak, beşinci melezlemeden sonra tip sabitlenmiş ve Karacabey Merinosu elde edilmiştir. (Türkiye Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği [TÜDKİYEB], 2015). 1943 yılından bu yana da eski adı Bandırma Merinos Çiftliği olan Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü’nde Merinoslar önce yapağı sonra da yavru ve et verimleri bakımından damızlık amacıyla yetiştirilmiştir. 9 Karacabey Merinosu da diğer koyunlar gibi mera hayvanı olup kaliteli meralara sahip bölgelerde oldukça iyi bir gelişme gösterir. Adaptasyon yeteneği yüksektir, iyi olmayan çevre şartlarına direnç gösterirler ancak buna da belli bir koşula kadar dayanma güçleri vardır. Olumsuz çevre koşullarında yetersiz besleme, rutubetli soğuk rüzgârlara maruz kalma gibi durumlarda kısa zaman içerisinde canlı ağırlık kaybı yaşar, yapağı verimleri azalıp kalitesi düşer ve ırk nitelikleri bozulma riski altında kalır (Batu, vd. 1963). Bu sebeple Karacabey Merinosu yetiştiriciliğinde hem ekonomik kayıp yaşamamak hem de genetik özelliğinin kaybolmaması için bakım koşullarının olabilecek en iyi düzeyde olması gerekmektedir. Şekil 2.1. Karacabey Merinosu Şekil 2.1’de gösterilen Karacabey Merinosu baştan ayağa beyaz ve kuyruğu yağsız, ince ve uzundur. Koyunlar boynuzsuz, koçlar boynuzlu olabilir. Kıvırcığa göre yetişkin bireylerde boyun kuvvetli ve kalındır, sırt düzgün ve geniş, sağrı geniş ve butlar belirgindir. Karacabey Merinosu ince bir yapağıya sahiptir (Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü [TAGEM], 2009). 2.1.2. Kıvırcık Koyunu Kıvırcık, Marmara Bölgesi ile Bulgaristan ve Yunanistan’da da yetiştirilen ince kuyruklu kombine yönlü Türkiye yerli ırklarından biridir (Yılmaz vd., 2009). Güneydoğu Avrupa ırkı olan Tsigai’ye benzediği ve burdan köken aldığı 10 varsayılmaktadır (Yalçın, 1986). Adaptasyon yeteneği yüksek olan bu ırk, engebeli arazilerde yetiştirmeye uygun ve kötü çevre koşullarına dayanıklıdır. Şekil 2.2. Kıvırcık Şekil 2.2’de erkek ve dişi bireyi gösterilen Kıvırcık ırkının vücut rengi genel olarak beyaz, baş, karın altı, bacaklar ve bazılarında gerdan da yapağısızdır. İnce, yağsız ve uzun bir kuyruğa sahiptir (TAGEM, 2009). Kıvırcık ırkının hem sütçü hem de etçi tip olmak üzere iki farklı tipi bulunur. Kıvırcık koyunlar Marmara ve Kuzey Ege bölgesinde kasaplık kuzu üretiminde yaygın olarak kullanılır. Ayrıca, kas liflerinin ince olması sebebiyle et yağı kas içine düzgün bir dağılım gösterdiğinden etinin lezzeti ile bilinmektedir. 2.1.3. Ramlıç Koyunu Kuzu eti üretimi ve et kalitesinin artırılması amacıyla verim gücü oldukça yüksek olan Dorset Down, Hampshire Down, Lincoln, Ile de France, Rambouilet, Alman Siyah Başlı Etçi Koyunu ve Alman Et Merinosu gibi ırklar ithal edilerek Türkiye’deki daha düşük verimde olan ırklarla kombinasyon ve çevirme melezleme çalışmaları zaman zaman başarılı olmuştur (Kaymakçı ve Taşkın, 2008). Yapılan bu çalışmalarda Fransız ırkı Rambouillet ve Dağlıç melezlemeleri sonucunda %65-70 Rambouillet, %30-35 Dağlıç kanı taşıyan et ve yapağı verim yönlü Ramlıç oluşturulmuştur (Kaymakçı ve Taşkın, 2008). Şekil 2.3’de yer alan Ramlıç ırkının dış görünüşü beyaz renkli, koçlar 11 boynuzlu, koyunlar boynuzsuz, kuyruk yapısı ince ve kuyruk dibi ise üçgen şeklindedir (TAGEM, 2009). Şekil 2.3. Ramlıç Çifteler Tarım İşletmesi’nde, Ramlıç koyun tipinde Türkiye yerli ırkı olan Dağlıç’ın sert iklim koşullarına adapte olabilme ve yüksek yaşama gücü ile Rambouilet’in yüksek et ve yapağı verim özellikleri buluşturulmuştur. Bu işletmenin kapatılmasıyla Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü bünyesine taşınan bu koyunların muhafazası burada devam etmektedir. 2.1.4. Bandırma Koyunu Siyah Başlı Alman Et Merinosu koçları ile Kıvırcık koyunların melezlemesi ile elde edilmiş bir tiptir. Yerli ırkların etçi yönde geliştirilmesi amacıyla 1986’da yine Almanya’dan Türkiye’ye getirilen baba hat koçlar kullanılmıştır (Akgündüz vd., 1994). Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü bünyesinde melezleme çalışmaları ile elde edilmiştir. Akgündüz vd. (1994) bu melezleme çalışmalarında Siyah Başlı Alman Et Merinosu×Kıvırcık F1 melez kuzuların canlı ağırlık artışının, kesim özellikleri bakımından da sıcak ve soğuk karkas ağırlığının saf Kıvırcık kuzulardan daha fazla olduğunu bildirmiştir (p<0,01). Birim hayvandan elde edilecek et veriminin artırılması yönünde melezleme çalışmalarının olumlu olacağı kanaatiyle melezleme çalışmaları devam ettirilmiştir. 12 Şekil 2.4. Bandırma Koyunu Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü’nde 1999-2007 yılları arasında gerçekleştirilen melezleme çalışmalarında; ilk melezlemede baba hat olarak Siyah Başlı Alman Et Merinosu (SBA) koçları ve ana hattı olarak ise yerli Kıvırcık (K) koyunları kullanılarak F1 melez kuzular elde edilmiştir (Ceyhan vd., 2011). Daha sonra F1 dişiler iki gruba ayrılmış ve geriye melezleme çalışması yapılmıştır. Birinci grupta baba hat olarak SBA koç ve ana hat olarak F1 melez dişiler kullanılmış ve elde edilen döller (F2) de kendi içerisinde çiftleştirilmiştir. Elde edilen bu melezlere de Bandırma-I genotipi ismi verilmiştir. Bandırma-I genotipi %75 SBA %25 Kıvırcık kanı taşımıştır. İkinci gruptada F1 dişiler ile ilk grupta elde edilen F2 döller ile melezlenerek, %62,5 SBA- %37,5 Kıvırcık kanı taşıyan melezlerin elde edilmesi sağlanmıştır. Daha sonra bunlar da kendi içinde melezlenerek Bandırma-II genotipi olarak isimlendirilen yeni döllerin elde edilmesi sağlanmıştır (Ceyhan vd., 2011). Uzun yıllar iki ayrı sürü halinde bakılan bu grup daha sonra birleştirilerek tek sürü haline getirilmiştir. Güney Marmara’da yaygınlaştırılarak halen bu bölgede ve enstitüde et yönlü yetiştiriciliği devam etmektedir. Bandırma koyunlarının dış görünüşünde kafalar bacaklar tamamen siyah renktir. Vücudun diğer kısımları beyazdır. İnce ve yağsız kuyruğa sahiptir (Şekil 2.4). 2.1.5. Hamshire Down × Karacabey Merinosu Melez Koyunu Hamshire Down İngiliz etçi koyun ırklarından olup, 1986 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından ithal edilmiş ve Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsüne 13 getirilerek burada yetiştirilmeye devam edilmiştir. Etçi yeni bir melez geliştirmek amacıyla enstitüde Hampshire Down baba hat olarak Karacabey Merinosu koyunlar ile çiftleştirilmiş, elde edilen Hampshire Down x Karacabey Merinosu melezler (F1) düzeyinde belirli bir sayıya ulaştıktan sonra sürü kapatılmış ve kendi içinde yetiştirilmeye devam edilmiştir. İlk melezleme çalışmaları sonrası elde edilen kuzuların besi performanslarının saf Merinos kuzulara göre daha yüksek olduğu ve Merinos kuzuların besisine göre daha ekonomik olduğu hakkında araştırma yapılmıştır (Filya vd., 1995). Şekil 2.5. Hamshire Down × Karacabey Merinosu Melezi Fenotipik olarak bu melez koyunların baş ve ayakları lekelidir. Vücüdun geri kalan kısmı beyazdır. İnce, uzun ve yağsız bir kuyruğa sahiptir (Şekil 2.5). 2.2. Et Verim ve Kalitesini Etkileyen Faktörler Tüketici tercihlerinin daha kaliteli ete yönelmiş olduğu artık bilinen bir gerçektir. Artan ihtiyaçlarla birlikte nitelik ve nicelik bakımından daha iyi et üretebilmek için üreticiler ve bilim insanları hayvanların verim performanslarını sürekli geliştirmeye çalışmaktadırlar. Günümüzde moleküler biyolojinin gelişmesiyle birlikte genlerin yapısı ve işlevi daha ayrıntılı olarak araştırılmaktadır. Bu bağlamda insanın önemli besin ihtiyacı olan etin, kalite özellikleri ve verimi bakımından genetik mekanizmalar üzerine yapılan çalışmalar ile geliştirlmiştir. 14 Etin besin değerinin yüksek olması diğer gıdalarda olduğu gibi içeriğinde bulunan karbonhidrat, yağ ve proteinlere bağlıdır. Besin değerleri bakımından kaliteli bir et, yüksek miktarda esansiyel aminoasitler ve çoklu doymamış yağ asitlerince zengin olmalıdır (Listrat vd., 2016). Bunun dışında et yenildiğinde ağızda kalan aroma ile birlikte tekstür yapısı, rengi, sulululuğu ve dokusu tüketici memnuniyeti açısından önemli kriterlerdir. Etin yumuşak olup daha kolay çiğnenebilmesi ve kolay kesilmesi tüketici tarafından arzu edilen kalite kriterleri arasındadır. Tüketici açısından et kalitesini değerlendirmede etin lezzeti ve gevrekliği ön planda olmakla birlikte et bilimi olarak incelendiğinde etin rengi, pH’sı, su tutma kapasitesi, pişirme kaybı, gevrekliği, kimyasal bileşenleri, yağ asidi kompozisyonu gibi unsurlar etin kalitesini belirlemektedir (de Lima Júnior vd., 2016). Et kalitesi genetik, hayvanın beslenme şekli, çevresel etki, kesim öncesi ve kesim sırasındaki şartlar ile işlenme biçimi gibi çeşitli faktörlerden etkilenen, tek bir indeksle ölçülemeyen karmaşık bir özelliktir (Guo vd., 2012). Et verimi ve kalitesi doğrudan kas yapısının büyümesi, gelişmesi, bileşenleri ve metabolizması ile bağlantılıdır. Bir hayvanın ergin çağa gelinceye kadarki ağırlık artışı büyüme; vücut konformasyonun değişmesi ve şekillenmesi ile tam olarak işlevsel hale gelmesi de gelişme olarak tanımlanmaktadır (Lawrie & Ledward, 2014). Hayvanın kesimden sonra karkas üzerindeki iskelet kası ve üzerindeki yağlar ile bağ dokular temel hayvansal gıda olarak tükettiğimiz et olarak tanımlanmaktadır (Lawrie & Ledward, 2014). Fizyolojik olarak sınıflandırıldığında düz kas ve kalp kasıyla birlikte üç çeşit kas tipinden biri olan çizgili kas diye de adlandırılan iskelet kasının gelişmesi canlının embriyo döneminden itibaren başlamaktadır (Kerth, 2013). Temelde kas gelişimi, doğum öncesi ve doğum sonrası olarak iki döneme ayrılmaktadır. Doğum öncesi dönemde kas lifleri sayıca artarken (hiperplazi), doğum sonrası dönemde ise kas liflerinin çapı büyümektedir (hipertrofi). Miyogenez olarak adlandırılan kas yapısındaki gelişme olayı, 3 temel aşamada gerçekleşmektedir. Birinci aşama, erken gebelik döneminde ilk lif yapısının embriyo halde iken oluşmasıdır. İkinci aşama, orta ve ileri gebelikte fetal dönem ikincil yapıdaki kas liflerinin oluşmasıdır. Üçüncü aşama ise; doğum sonrası satelit hücrelerin meydana geldiği ve büyümekte olan hayvanların kas lifi boyutundaki büyümenin ve yapısında hasar meydana gelen kas liflerinin onarıldığı dönemdir (Kerth, 2013). Kasın büyüklüğü, sentezlenen kas protein miktarı ile 15 parçalanmış kas proteini arasındaki dengeye dayanmaktadır. Yani, sentezlenen kas protein miktarı ile parçalanan kas protein miktarı arasındaki fark arttıkça hipertrofi ortaya çıkmaktadır (Koohmaraie vd., 2002). İskelet kasının temel yapısal birimi olan kas hücreleri miyosit, kas lifi veya miyofiber olarak adlandırılmaktadır. Kas, yaklaşık %90 oranında kas liflerinden, %10 oranında ise bağ doku ve yağ dokudan meydana gelmektedir. 3 tabakadan oluşan bu kas yapısının en iç kısmında aktin, miyozin ve sarkomerleri içeren miyofibrilleri endomisyum tabakası sarmaktadır. Bir araya gelen miyofibril demetleri ise perimisyum tabakası tarafında sarılırken kas hücresi meydana gelmekte ve bunun da en dış kısmında epimisyum tabakası bulunmaktadır (Kerth, 2013). Kas hücrelerinin bir araya gelmesi ile oluşan yapı direkt olarak kasın tekstürünü (dokusunu) belirler. Kaslar ve bağ doku arasındaki orana göre göz gibi ince ayarlı hareket kabiliyetine sahip kaslarda doku nazik iken, daha kaba hareket kabiliyetindeki kaslar serttir (Lawrie & Ledward, 2014). Kas yapısında miyofibril (tuzda çözünebilen) protein, bağ doku proteini (asitte çözünebilen) ve sarkoplazmik (suda çözünebilen) protein olmak üzere 3 çeşit protein bulunmaktadır. Kasın temel proteini olan miyofibrillerin yapısı ekonomik öneme sahip olan Longissimus kasının hassasiyetinde önemli rol oynamaktadır. Bağdoku proteinin hassasiyette katkısı olmasıyla birlikte asıl olarak et dayanıklılığında rol oynarken, sarkoplazmik protein yapısal protein olmamasından dolayı hassasiyette önemi yoktur (Koohmaraie vd., 2002). Kas hücresinin sitoplazması da denilen sarkolemmadaki birden fazla forma sahip olan bu proteinler mitokondriye oksijen taşıma görevi gibi glikolitik yolakta görev alan enzimlerdir. Kasılma ve metabolik aktivitelerine göre kas lifleri en az 3 grupta (Tip I, IIa, IIb vb.) sınıflandırılmaktadır. Kas hücrelerindeki bu farklı liflerin kompozisyonuna göre de etin sertliği değişmektedir (Maltin vd., 2003). Kuzularda et verimi de diğer özellikler gibi çevresel faktörlerden oldukça etkilenmektedir. Kuzu eti kaslardan elde edilen bir besin maddesi olduğundan, büyüme ve gelişmeye etki eden cinsiyet ve ırk gibi faktörlerden doğrudan, beslenme ve barınma koşullarındaki farklılıklar ile fizyolojik faktörlerdeki değişimden de dolaylı olarak etkilenmektedir. Dişiler daha erken erginlik dönemine girse de, erkeklerin boyun ve göğüs kaslarının dişiye göre çok daha hızlı gelişim göstermesi ile daha fazla kas kütlesine sahip olması erkek ve dişilerin vücut yapısı arasındaki en belirgin fark olarak 16 ortaya çıkmaktadır. Bu da yetişkin bireylerde büyüklük ve vücut oranı bakımından cinsiyetler arası farklılığa sebep olmaktadır (Lawrie & Ledward, 2014). Kasaplık kuzu üretimi modelinde birim hayvandan daha fazla verim elde etmek amacıyla erkek kuzuların tercih edilme sebebinin altında bu yatmaktadır. Kasaplık kuzu üretimine etki eden bir diğer önemli faktör ise ırktır. Özellikle populasyonlar arasında yerli ırklar ve geliştirilmiş ırkların vücut konformasyonları, et kalitesi ve karkas büyüklüğü bakımından önemli farklılıklar bulunmaktadır (de Lima Júnior vd., 2016). Bu duruma örnek olarak Texel ve İskoç Siyah Başlı ırklar arasında et gevrekliği ve pH bakımından varyasyon bulunmasını, ırklar arası kas liflerinin sayısından kaynaklandığı bildirilmiştir (Bünger vd., 2009). Et kalitesi özellikle pazarlama aşamasında tüketicinin öncelikle gözüne hitap etmesi ardından da damağında lezzet bırakması belirleyici noktadır. Et kalitesini belirleyen özellikler gevreklik, et pH’sı, su tutma kapasitesi ve et rengi gibi faktörlerdir. Ette gevreklik, etin yumuşaklık veya sertlik derecesi olarak adlandırılabilir. Kesimden yaklaşık 3 saat sonra ortaya çıkan gevrekliğin Psoas majör kasının oluşumunda sarkomer uzunluğu; biceps femoris ve semimembranous kasının oluşumunda bağ doku içeriği; longissimus kasının oluşumunda ise miyofibrillerin proteolizi gibi etmenler önemli rol oynamaktadır (Koohmaraie vd., 2002). Post mortem meydana gelen fizyolojik olayların etki ettiği bir diğer faktör de pH seviyesidir. Ölüm sonrası kanda oksijen seviyesinin düşmesiyle kas üzerinde laktik asit birikimi meydana gelerek pH seviyesinin düşmesini sağlar. Yüksek kaliteli bir etin ideal pH seviyesi 5,4-5,6 aralığındadır (Weglarz, 2010). Et kalitesini belirleyen bir diğer özellik de et rengidir. Et rengi özellikle etin sofraya gelme aşamasında tüketiciler tarafından önem arz etmekte ve et seçiminde dikkate alınmaktadır. Et rengi kasta bulunan miyoglobin miktarı ve kas proteinlerinin elektriksel yüküyle doğrudan ilgilidir (Khliji vd., 2010). Et rengi kromametre denilen bir cihaz ile L*, a*, b*, C ve h gibi parametrelerin ölçümü ile değerlendirilir. Hopkins ve Nicholson (1999), L* (parlaklık) sınır değerini 34, a*(kırmızılık) değerini ise 19 olarak bildirmiş ve bu değerin alatında kalan etleri tüketiciler tarafından pek tercih edilmeyen koyu renkli etler sınıfında değerlendirmiştir. 17 2.3. Kuzu Eti Üretimine Genetik Yaklaşım Seleksiyon yapılan bir sürüde, döller ile ebeveynleri karşılaştırıldığında fenotipik ortalamalar bakımından yavruların ortalaması ile ebeveynlerinin ortalaması arasındaki farka genetik ilerleme denir. Hayvancılıkta verim özelliklerini artırmak ve azami fayda sağlamak için genetik ilerleme, aralıksız devam etmesi gereken karmaşık fakat temel bir süreçtir. Hayvan yetiştiriciliğinde et ve süt gibi kantitatif karakterlerde genetik ilerleme özellikle önemlidir. Genetik ilerlemeyi bulabilmek için hayvanın gerçek genetik potansiyelini ortaya çıkarmak yeterlidir. Gerçek genetik potansiyelin yüksek isabet derecesi ve tahmini damızlık değerin (EBV) çevresel etkilerden arındırarak hesaplanması ile mümkündür (Oldenbroek ve Van der Waaij, 2014). Geleneksel hayvan ıslahında genetik ilerleme, her bir hayvanın pedigrisinde yer alan fenotipik verileri kullanılarak BLUP gibi istatistik metotlar aracılığıyla damızlık değerinin tahmin edilmesiyle bulunmaktadır (Goddard vd., 2010). Bu uygulamalar başarılı olmasına rağmen, daha hızlı ve daha kesin damızlık değerleri elde edebilmek adına, gelişen moleküler biyoloji teknikleri ve genetik belirteçler kullanılarak kantitatif özellikler üzerine etkili olan genler veya gen bölgelerindeki minimal polimorfizmlerin tanımlanma çalışmaları ıslah programlarında yer almaya başlamıştır. 2.4. Çalışmada Kullanılan Moleküler Genetik Yöntemler 2.4.1. Polimeraz Zincir Reaksiyonu-Tek Zincir Konformasyon Polimorfizmi (PCR- SSCP) Belli bir DNA dizisini çoğaltmak için kullanılan polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), Kary B. Mullis tarafından 1985’de keşfedilmiştir (Brown, 2010) PCR uygulaması, in vitro ortamda iki farklı oligonükleotid ile belirli bir DNA dizisinin milyonlarca kez kopyalanması anlamına gelmektedir. Polimeraz zincir reaksiyonu, bir tüp içerisinde reaktifler ile DNA karışımının termal döngü cihazında seri bir şekilde yüksek sıcaklığa maruz bırakılarak DNA’nın çoğaltılmasıdır. Yeni DNA’ların sentezlenebilmesi için yüksek sıcaklıktaki sularda yaşayan Thermus aquaticus adlı bakteriden elde edilen Taq DNA polimeraz enzimine ihtiyaç duyulmaktadır. Polimeraz zincir reaksiyonu yüksek sıcaklıkta yapıldığı için yüksek sıcaklığa dayanıklı bu enzime ve onun için uygun tampona ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca, serbest deoksi nükleotidler (dNTP), primer olarak 18 da adlandırılan ileri ve geri oligonükleotidler ve kalıp DNA gereklidir. Primerlerin genel olarak 17-22 baz çifti arasında olması beklenir. PCR, gereken reaktiflerin bir tüp içine yerleştirilerek termal döngü cihazında çeşitli sıcaklıklarda inkübasyonu şeklinde gerçekleşmektedir. Bu inkübasyon DNA’nın denatürasyonu (zincirlerin ayrılması), primerlerin bağlanması ve DNA sentezi olarak farklı sıcaklıklarda 3 aşamalı olarak yaklaşık 30-40 döngüde gerçekleşir ve sonuçta belirlenen DNA bölgesinin milyonlarca kopyası elde edilmiş olur (Brown, 2010). DNA dizilerindeki mutasyonları ortaya çıkarmak için çeşitli moleküler genetik yöntemler bulunmaktadır. Genom üzerindeki farklılıklar DNA belirteçleri olarak adlandırılan SNP, mikrosatelit, RFLP, AFLP, RAPD gibi belirteçlerin kullanımıyla ortaya çıkarılabilmektedir. Günümüzde bir metodun yapılan çalışmalarda tercih edilmesinde daha az maliyetli olması ve kısa sürede verileri ortaya koyabilmesi en önemli iki kriter olarak yer almaktadır. Moleküler çalışmalar için oldukça önemli olan dizi analizinin yapılması ise hala çalışmalarda maliyet açısından sınırlandırıcı olmaktadır. Populasyon çalışmalarında bu sıkıntıyı yok etmek adına aynı populasyondaki bireylerin benzer dizileri taşıyabileceği düşüncesi, ön çalışma yapılarak bazı örneklerin dizi analizinin gerçekleştirilmesi, daha az maliyetli ve iş gücünü azaltıcı tedbirlerdir (Sunnucks vd., 2000). Bazı araştırmacılar DNA dizilerindeki farklılıkları saptamak için basit, etkili ve daha ucuz bir metod olan PCR-SSCP (Polimeraz Zincir Reaksiyonu-Tek Zincir Konformasyon Polimorfizmi)’nin kullanımını öne sürmüşlerdir (Orita, 1989). PCR- SSCP metodu, DNA üzerinde işaretlenmiş hedef bir bölgenin PCR yöntemiyle çoğaltılması, ilgili bölgenin ısı ve formamid ile denatüre edilerek tek zincir hale getirilmesi, ardından da denatüre olmamış poliakrilamid jel üzerinde elektrik hareketliliğine dayalı yürütülmesidir. Elektroforez esnasında DNA tek zincirleri birincil dizilimlerine bağlı 3 boyutlu şekle katlanırlar (Konstantinos vd., 2008). SSCP, mutasyon belirleme yönteminden ziyade nokta mutasyonlar, eklenme veya çıkarılma gibi tek nükleotid polimorfizmlerini tarama yöntemidir (Hayashi, 1991). Tek bir baz değişikliği olsa bile dizi de konformasyon farkından dolayı molekülün haraket değişikliği gözlenebilmektedir. Sonuç olarak, mutasyonun var olduğu bölgeyi SSCP ile belirledikten sonra dizi analizi yöntemi ile tek nüklootid farklılıklarının (SNP) tam 19 olarak olduğu bölgeyi tespit edilebilmektedir. Buradaki amaç, taranan DNA fragmentinin büyüklüğüne göre hem maliyet hem de zamandan tasarruftur. Küçük parçalara ayrılan hedef dizi bölgelerinin önce SSCP yöntemi ile taranması, mutasyon içeren kısmın ise dizi analizi ile doğrulanması daha doğru bir yaklaşım olmaktadır. SSCP yönteminin hassas, uygulanabilir, maliyetinin düşük olması gibi avantajlarının yanında tek zincir DNA’nın mobilitesi elektroforez koşullarına ve sıcaklığa karşı oldukça duyarlı olması sebebiyle mutasyonlarının belirlenmesinde sorunlar oluşturabilmektedir (Değirmenci ve Kunter, 2008). Sorunları en aza indirmek adına yöntem uygulanırken poliakrilamid jel konsantrasyonu, hedef DNA bölgesinin uzunluğu, kullanılan tampon ve bileşenleri, uygulama anındaki sıcaklık ve elektroforez koşulları metod uygulaması esnasında yer alan en önemli noktalardır (Sunnucks, 2000). Poliakrilamid jeller, akrilamid ve bis akrilamidin çapraz bağlanmalarıyla meydana gelen, ortamda TEMED (N,N,N,N-Tetrametil etilendiamin) ve amonyum per sülfat varlığında da polimerleşerek jel yapısını oluşturmaktadır (Yıldırım vd., 2007). Poliakrilamid jeller; uzunlukları %0,1’lik fark (1/1000 bç) gösterebilen DNA molekülleri ile daha büyük miktarlardaki (10µg’a kadar) DNA’yı ayırabilmeleri ve geri alınan DNA moleküllerinin son derece saf olması açısından agaroz jellere göre daha avantajlıdır (Green & Sambrook, 2012). Poliakrilamid jel ile dikey elektroforez sistemi kullanılmakta olup, çoğunlukla gümüş nitrat veya nadiren etidyum bromür ile boyanarak nükleik asit bantlarının görüntülenmesi sağlanmaktadır. 2.4.2. Dizi Analizi Moleküler genetikte yaklaşık 50 yıl önce (1970’li yıllarda) bulunan en önemli teknik bir DNA segmentinin bütün nükleotidlerinin dizilimlerini belirlendiği dizi analizi yöntemidir (Brown, 2010). Bir gen bölgesi hakkında bilgi edinebilmek için bulunan bu yöntemin Maxam ve Gilbert (1977)’ın kimyasal yıkımı ile Sanger vd. (1977)’nın zincir sonlandırma yöntemi olmak üzere iki çeşidi vardır. Bu iki yöntem de eş zamanlı olarak keşfedilip bilim adamları tarafından talep görmesine rağmen, kimyasal yıkım metodunda kullanılan ürünlerin toksik olması ve zincir sonlandırma metodunun otomatikleştirilebilmesi sebebiyle günümüzde Sanger metodu olarak da bilinen zincir sonlandırma tercih edilmektedir (Brown, 2010). Zincir sonlandırma yöntemli DNA dizi analizi PCR esasına dayanır. PCR gibi üç temel basamakta, yaklaşık 25-30 döngüde 20 gerçekleşir. PCR’da zincir uzamasını sağlayan ortamda bulunması gereken DNA Taq polimerazın ardından zincire eklenen deoksinüklotidlerin yerini zincir sonlandırma yönteminde her bir nükleotid için dideoksinükleotidler (ddATP, ddGTP, ddCTP, ddTTP) almaktadır ve 4 ayrı tüpte reaksiyonlar hazırlanır. Dideoksinükleotidlerde 3’OH grubu yerine 3’H olduğu için eklendikleri zincir sentezlenmesi devam etmez zincir sonlandırılır. Bu şekilde ddNTP’lerle sonlandırılmış diziler elde edilir. Her bir sonlandırıcı özellikteki farklı floresan boyalarla boyanarak dizilerin okunması sağlanır (Sanger vd., 1977). Bu yöntemin otomatik cihazlarla yapılması ile daha kısa zaman da daha fazla örnek ve daha hızlı çalışma sağlanmıştır. Otomasyon da yine sonlanan dizilerin okunması için elektroforetik sistem bulunmakta ve bu elektrofrezi yöneten bir bilgisayar sistemi bulunmaktadır. Jel elektroforezinde poliakrilamidin yerini alan polimer, florasan boyayı tanıyan lazer ışık kaynağı ve tüm bilgilerin depolanıp veri haline getirildiği bilgisayar yazılım programından oluşmaktadır. 2.5. Çalışmada Kullanılan Et Verim ve Kalitesine Etki Eden Gen Bölgeleri Ekonomik öneme sahip kantitatif karakter lokusları İngiltere, Amerika, Yeni Zelanda gibi gelişmiş ülkelerde hayvan yetiştiriciliğinde seleksiyon kriteri olarak kullanılmaktadır. Hatta bazı ticari firmalar da kantitatif özelliklere yönelik kitler geliştirmiş durumdadırlar. Koyunlar ve sığırlar başta olmak üzere birçok çiftlik hayvanında büyüme ve et kalitesine etkili birçok major gen ve aday gen tanımlamaları yapılmıştır. 2.5.1. Büyüme Farklılaşma Faktörü-8 (GDF-8, Growth Differentiation Factor-8, Miyostatin) Büyüme ve farklılaşmaya etki eden miyostatin geni kısaca GDF-8 olarak ifade edilmektedir. Yetişkin hayvanlarda doku homeostazın sağlanması ve embriyonik gelişimin düzenlenmesinde önemli rol oynayan miyostatin, dönüştürücü büyüme faktörü β süper familyasına ait olan bir proteindir (McPherron vd., 1997). Miyostatin geninin iskelet kasında büyümenin negatif düzenleyicisi olduğunu ilk defa farelerde McPherron vd. (1997) saptamıştır. Daha sonra, çeşitli hayvan türlerinde bu negatif düzenleyici gen üzerindeki varyasyonun çift kaslılık fenotipi olarak adlandırılan kas hipertrofisine sebep olduğu belirlenmiştir. Çift kaslılık, hayvanın özellikle ön ve arka 21 bacaklara yakın bölgelerinde belirgin kas çıkıntısı ve kaslar arası sınırların açıkça oluklar şeklinde derinin altında görünmesi ile karakterizedir (Bellinge vd., 2005). Çift kaslı hayvanların normal hayvanlara göre kas ve deri miktarı yüksek iken, yağ ve kemik miktarlarının daha düşük olduğu, bu sebeple birim hayvan başına düşen et miktarının arttılmasında avantajlı bir şekilde kullanılabileceği ortaya konulmuştur. Ancak çift kaslılığın aynı zamanda doğumda zorluğa, üst solunum yolu hastalıkları bakımından direnç düşüklüğüne ve metabolik asidoz gibi fizyolojik dezavantajlara neden olabileceği de unutulmamalıdır (Yayvan ve Yüceer Özkul, 2018). Çiftlik hayvanlarında ilk olarak çift kaslı olduğu bilinen Belçika Mavisi ve Piedmentose ırkı sığırlarda miyostatin genindeki mutasyon ve delesyonlar tanımlanmıştır (McPherron ve Lee, 1997). Çift kaslı domuzlarda miyostatin geni promotor bölgesinde mutasyonlar tespit edilmiş ve bu hayvanların normal olanlara göre günlük canlı ağırlık artışında yükselme olduğu, tavuklarda miyostatin geni mutasyonlarının üretimde etkili olduğu, yine keçilerde miyostatin mutasyonuna sahip olanların vücut ağırlıklarında belirgin farklıklar tespit edildiği ve bu genin önemli bir major gen olduğu bildirilmiştir (Gan vd., 2008). Çift kaslılığın koyunlarda ilk kez tanımlanması 1940 yılında Texel ırkında yapılmıştır (Miar vd., 2014). Koyun çift kaslılık fenotipi de aynı sığırlardaki gibi benzer fizyolojik avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Ancak Belçika Mavisi’nde çift kaslılığın genetiği Mendel kalıtımı tanımlanırken koyunlarda bu şekilde tanımlanmamıştır. Gelişen yeni moleküler genetik teknikler çift kaslılığın genetiğinin ortaya çıkmasına yardımcı olmaktadır. Koyunlarda miyostatin geni 2. kromozomda yer almakta ve 2 intron tarafından bölünen 3 ekzondan oluşmaktadır (Bellinge vd., 2005). Marcq vd. (2002) Belçika Texeli koyun ırkında miyostatinin kas gelişimi üzerine etkisinin olduğunu saptamıştır. Broad vd. (2000) Yeni Zelanda Texel koyununda miyostatin mutasyonun kaslanma ve yağ derinliğine de etkisinin olduğunu belirtmiştir. Ayrıca miyostatin mutasyonunun Britanya Texel ve Charollais ırklarında çift kaslılığa etkili olduğu diğer araştırmacılar tarafından da belirlenmiştir (Walling vd., 2004; McRae vd., 2005). 22 Marcq vd. (2002) koyunlarda miyostatin varyasyonun çift kaslılığa etkisini ortaya koyabilmek için çift kaslı olmayan normal fenotipteki Romanov koyunları ile çift kaslı Texel koyunlarının miyostatin geninin kodlama bölgelerini karşılaştırmıştır. Ancak bu iki ırkta dizileme sonucuna göre herhangi bir fark tespit edilememiştir. Böyle bir sonucun çift kaslılık için güçlü bir kantitaif karakter lokusu olarak belirlenen OAR2 üzerinde, aynı kromozama yakın bir gende ya da miyostatin kodlama yapmayan bölgede meydana gelen bir polimorfizmden kaynaklanabileceği düşüncesi üzerinde durulmuştur. Clop vd. (2006) Texel koyunlarında, miyostatin geni 3’UTR bölgesinde (kodlanmayan bölge) iki adet biallellik SNP (g.-2449 G>C, g.+6723G>A) tanımlamışlardır. g.+6723G>A alleli kaslanmanın artmasına sebep olan bir QTN (Quantitative Trait Nucleotide, kantitatif karakter nükleotidi) olarak tanımlanmıştır. g.+6723G>A çeşitli çalışmalarda g+6223G>A veya c.*1232 G>A şeklinde isimlendirilmiştir (Hickford vd., 2010 Masri vd., 2011). Kijas vd. (2007) Avustralya Texel, White Suffolk, Poll Dorset ve Lincoln koyunlarında, Hadjipavlou vd. (2008) Charollais ve Johnson vd. (2009) Yeni Zelanda Texel koyunlarında bu SNP’leri tanımlamıştır. Ayrıca bu çalışmalarda but ve çevresinin ağırlığını artırdığı, et tekstürünü etkilediğini, karkasta yağ oranının daha az olduğunu, bel oranını artırdığını, dolayısıyla karkas ve et kalitesi ile bu SNP arasında bir ilişki olduğu saptanmıştır. Kijas vd. (2007) aynı çalışmada 5 farklı SNP daha tespit etmiş, bunlardan promotor ve 2.intron bölgesindeki 2 SNP’nin (g-41C>A ve g+4036 A>C) etin gevrekliğine ve kaslanmaya etkisinin olduğunu bildirmiştir. Hickford vd. (2010) Yeni Zelanda Romney koyunlarında g.+6723G>A değişiminin doğum ağırlığını, toplam yağsız et miktarını ve kas miktarını etkilediğini belirtmiştir. Kolenda vd. (2019) Polonya Kamieniec koyunlarında 3’UTR bölgesinde c.1232 G>A (g.+6723G>A) değişiminin 56. gün canlı ağırlığa ve günlük canlı ağırlık artışına etki ettiğini bildirmiştir. Diğer bir Polonya ırkı olan Renkli Polonya Merinos koyunlarında da aynı SNP’ nin çeşitli vücut ve karkas parametreleri ile ilişkili olduğu, ayrıca ette yağ oranında azalma daha fazla et olması gibi et kalite özelliklerini de etkilediğini bildirilmiştir (Grochowska vd., 2019). Miyostatin g.+6723G>A değişiminin birçok araştırmacı tarafından farklı ırklarda tespit edilmesi ve karkas kalitesi ile doğrudan ilişkilendirilmesi sonucunda MyoMAX® adı altında ticari bir gen belirteci olarak Yeni Zelanda’da koyun ıslah programlarında kullanılmaya başlanmıştır (Han vd., 2010). 23 Boman vd. (2009) Norveç Beyazı koyunlarında saptadıkları 2 SNP’nin (c.2360 G>A ve c.960delG) kas kütlesini artırdığı ve yağlılığı azaltmaya yönelik etkisinin olduğu vurgulamıştır. Han vd. (2013) Yeni Zelanda koyun ırklarında GDF8 geni üzerinde 3’ü promotor bölgede, 3’ü 5’UTR’de, 11’i intron 1’de, 5’i intron 2’de, 5’i 3’ UTR’ de ve 1’i de ekzon 1’de (c.101 G>A) olmak üzere toplam 28 SNP saptamıştır. Trukhachev vd. (2015) yaptıkları çalışmada Rusya Dzhalginsky Merinos koyunlarında GDF-8 geninin promotor, 5’UTR, 1. ekzon, intron 1,2,3 ve 3’UTR bölgelerinde toplam 20 SNP tespit etmişlerdir. Promotor bölge ve 5’UTR bölgede bulunan 3 SNP’in (c.- 1128 T>C, c.-958 T>C, c.-40 C>A) vücut parametrelerine negatif etkisinin olduğu; c.101 G>A, c.373+18 G>T, c.*1232 G>A değişimlerinin ise bu parametrelere hiçbir etkilerinin olmadığını bildirmişlerdir. Sahu vd. (2017) Hindistan ırkları olan Madras Red ve Mecheri koyunlarında ekzon 3 üzerinde g.5622 G>C değişiminin 9 ve 12. ay vücut ağırlığına etkisinin olduğunu, ancak Nilagiri koyunlarında yapılan çalışmada bu SNP’nin var olmasına rağmen vücut parametreleri ile ilişki olmadığını bildirmiştir (Sahu vd., 2019). Türkiye’de yetiştirilen koyun ırklarında miyostatin ile ilgili çalışma sayısı oldukça azdır, karkas özellikleri ile ilişkilendirme ise yok denecek kadardır. Akış vd. (2017) Sakız, İmroz, Kıvırcık, Zom ve Morkaraman koyunlarında PCR-RFLP çalışmaları sonucunda GDF8 5’UTR bölgesinin monomorfik olduğunu bildirmiştir. Koyunlarda miyostatin geni üzerinde çeşitli ırklarda çok sayıda polimorfizm saptanmıştır. Tespit edilen SNP’lerin birçoğu doğrudan aminoasit oluşumunda rol oynamayan kodlanmayan bölgelerde olsa da vücut ve karkas parametreleri ile ilişkilendirilebilmiştir. Bu çalışmalar miyostatin geni varyasyonunun koyunlarda da büyüme ve gelişmeyi etkilediği, karkasta yağ oranını azaltarak et miktarının artmasına katkı sağladığı ve et kalitesinin belirlenmesinde bir kriter olan et tekstürü ile ilişkilendirildiğinden önemli bir gen belirteci olarak kullanılabileceği sonucunu ortaya çıkarmıştır. Ancak mevcut çalışmalardan da anlaşılacağı üzere ırk faktörünün önemli bir kriter olması miyostatin geni için ırk bazlı çalışmaların yapılmasının daha gerçekçi bir 24 yaklaşım tarzı olduğu ve doğru sonuca ulaşmada daha başarılı olacağı düşüncesini ortaya çıkarmaktadır. 2.5.2. Büyüme Hormonu Geni (GH, Growth Hormone Gene) Büyüme, canlılığın temel özelliklerinden biridir. Büyüme için hormonlar, genler ve çevresel etkiler birlikte görev almaktadır. Hormon veya endojen salgı, canlılar tarafından fizyolojik aktivitelerini düzenlemek için üretilen kimyasallardır. Üretildikleri yerden diğer kısımlara kan akışıyla taşınırlar. Hormonlar, endokrin bez ve organların hücreleri tarafından salınır. Bir polipeptid olan büyüme hormonu ön hipofiz bezinden sentezlenmekte ve salgılanmaktadır. Büyüme hormonu vücut hücrelerinin tamamı üzerinde etki göstererek, vücudun büyümesini, protein sentezini, yağ kullanımını ve karbonhidratların depolanmasını düzenlemektedir. Yetişme çağında, kemik büyümesi üzerinde uyarıcı bir etkiye sahiptir (Audesirk vd., 2005). Büyüme metabolizmasında önemli rol oynayan GH, çiftlik hayvanlarının büyüme özellikleri için aday bir gendir. Çeşitli çiftlik hayvanlarında çalışılan büyüme ve metabolizmanın düzenlenmesinde önemli rol oynayan büyüme hormon geni, protein sentezi ve yağ ayrıştırılması gibi görevleri sayesinde vücut büyüklüğü ve karkas kalitesini geliştirilebilmektedir (Lina vd., 2017). Koyun GH geni 11. kromozom üzerinde 1792 baz çifti uzunluğunda 5 ekzon ve 4 introndan oluşmaktadır (Byrne vd., 1987). Koyun GH geni ile sığır GH geni kodlanan bölgelerinde %97,5 oranında bir homoloji bulunmaktadır (Orian vd., 1988). Manda, inek, keçi ve koyun gibi çiftlik hayvanlarında GH geninin polimorfik bir yapıda olduğu bilinmektedir (Singh vd., 2014). Yapılan çalışmalardan GH geni mutasyonlarının büyüme, karkas ve süt verim özellikleri üzerine etkisinin olduğu ortaya çıkarılmıştır. Sığırlarda, 5. ekzon bölgesinde A>C değişimi ve 3. intron bölgesindeki T>C değişiminin süt özelliklerini etkilediği, promotör bölgedeki varyasyonun karkas ağırlığı ve süt yağ içeriği ile ilişkili olduğu ortaya konulmuştur (Yao vd., 1996; Sugita vd., 2014). Aynı zamanda keçilerde, ekzon 3 bölgesinde C>T sebebiyle glisin amino asidinin serine dönüştüğü ve ekzon 5 bölgesinde C>A nükleotid değişimi ile prolinden histidine yapısal değişikliğe sebep olduğu, bunun da büyüme özellikleri ile ilişkilendirildiği bildirilmiştir (An vd., 2010). 25 Bastos vd. (2001) Portekiz yerli melez Churra da Terra Quente koyun ırkında GH geninde tek zincir konformasyonuna göre ekzon 4 üzerinde 2 ve ekzon 5 üzerinde 5 farklı varyete olduğunu tespit etmiştir. Bahrami vd. (2013) Mehreban koyunlarında GH geninin 4. ve 5. ekzonları bakımından polimorfik olduğu, 4. ekzon üzerinde 2 nükleotid değişimi (g.1486 A>G, g.1489 G>C), 5. ekzon üzerinde ise 3 nükleotid değişimi (g.1503 G>C, g.1507 G>C, g. 1509 A>G) bildirilmiştir. Bunlardan sadece birinin (g.1507 G>C) aminoasit farklılaşmasına (Gly>Tyr) sebep olduğu belirtilmiştir. Jia vd. (2014) Tibet koyunlarında 5’ UTR bölgesinde 2 farklı nükleotid değişimi saptamış ve bunların canlı ağırlık, vücut uzunluğu, sağrı yüksekliği ve göğüs çevresi gibi büyüme parametreleri üzerine etkisi olduğunu da belirtmiştir. Han vd. (2016) Çin Tibet koyunlarında GH 2. intron bölgesinde g.616 G>A ve g.624 G>A, ekzon 2’de g.498 G>C nükleotid değişimi olduğunu, g.498 G>C genotipteki bireylerin vücut uzunluğu, canlı ağırlık ve göğüs çevresi; g.616 G>A genotipteki bireylerin ise canlı ağırlık bakımından anlamlı farklara sahip olduğunu bildirmiştir. Gorlov vd. (2017) Rusya Salsk koyun ırkında GH geni polimorfizmlerinin günlük canlı ağırlık artışına ve karkas ağırlığına etkisinin olduğunu tespit etmişlerdir. Al-Qasimi vd. (2019) İvesi koyunlarında GH geni heterozigot CT genotipine sahip kuzuların doğum ağırlığı ile ilişkili olduğunu bildirmiştir. Kıvırcık ırkı kuzularda PCR-RFLP yöntemiyle genotiplendirilen büyüme hormon geni polimorfik bulunmuş, ancak ultrasonografik MLD kas ölçümleri ve büyüme özellikleri bakımından istatistiksel anlamlı farklılık bulunmadığı bildirilmiştir (Özay, 2019). 2.5.3. Yağ Asidi Bağlayıcı Protein 4 (FABP4, Fatty Acid Binding Protein-4) Yağ asitleri kompleks lipidleri ve kolesterolü oluşturan, karaciğer ve kaslarda üretilen enerjinin temel kaynaklarındandır. Hidrofobik olan bu moleküller yağ asidi bağlayıcı proteinleri ile bir araya gelerek, suda çözünürlükleri artarken taşınmaları da kolaylaşmaktadır (Chmurzynska, 2006). Taşıma görevinin yanı sıra bütün memeli hücrelerinde bulunan yağ asidi bağlayıcı proteinler lipid cevabını düzenleyen molekül 26 gruplarıdır (Tuğlu ve Uysal, 2011). İlk kez 1972 yılında tanımlanan yağ asidi bağlayıcı proteinleri plazma zarı ve sitoplazmik proteinler olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır (Ockner vd., 1972). FABP1 (karaciğer), FABP2 (barsak), FABP3 (kalp), FABP4 (adiposit), FABP5 (epidermis), FABP6 (ileum), FABP7 (beyin), FABP8 (miyelin), FABP9 (testis) olmak üzere dokuya özgü dokuz farklı sitoplazmik FABP tanımlanmıştır (Weisigier, 2002). Adiposit FABP (A-FABP) veya FABP4 olarak adlandırılan grup yüksek bağlanma kabiliyeti sayesinde uzun zincirli yağ asitlerinin taşınmasında görev alır ve diğer dokulara oranla yağ doku, monosit ve makrofajlarda ekspresiyon oranı daha fazladır (Furuhashi ve Hotamışlıgil, 2008). Farelerde yapılan bir çalışmada, makrofajlarda FABP4 yokluğunda TNF-α, IL-β, IL-6 gibi sitokin ve bazı enzimlerin fonksiyonun azaldığı tespit edilmiştir (Makowski vd., 2001). FABP4 geni insan, fare, tavuk, sığır, domuz ve koyun gibi çeşitli organizmalarda tanımlanmıştır. Yine fareler üzerinde yapılan bir çalışmada FABP4 geninin obez bireylerde TNF- α ekspresyonuna bağlı olarak insülin direncini baskıladığı bildirilmiştir (Hotamışlıgil vd., 1996). İnsanlarda da bazı FABP4 varyasyonun diyabet riskini düşürdüğü Tunçman vd. (2006) tarafından bildirilmiştir. FABP4 geni yaklaşık olarak 128-132 aminoasit içermektedir (Zimmerman ve Veerkamp, 2002). Bu gen insanlarda, sığırlarda, tavuk ve domuzlarda 4 ekzon ve 3 introndan oluşmaktadır (Ibrahim vd., 2014). Tavuk, sığır, domuz ve koyunlarda ise FABP4 varyasyonunun et kalitesinin belirlemede önemli rol oynayan kas dokuda yağ depolanması ile ilişkili olduğu yapılan çalışmalarla ortaya çıkarılmıştır (Hong vd., 2015). Öte yandan, süt yağlarının da yağ asitleri tarafından sentezlenmesi sebebiyle, FABP4 geni ile yağsız katı madde, yağ, protein, laktoz, somatik hücre sayısı ve pH gibi süt verim özellikleri ilişkilendirilmiştir (Ibrahim vd., 2019). Wang vd. (2006) tavuklarda FABP4 geni 1. ekzon bölgesinde C>T değişimi saptamış ve bunun sessiz bir mutasyon olduğunu, aminoasit değişimine yol açmadığını, buna rağmen istatistiksel olarak karın yağ içeriği yüzdesi ile bu nükleotid değişimi arasında ilişki olduğunu bildirmiştir. Luo vd. (2006) 1. ekzon’daki aynı nükleotid değişiminin karın yağı, derialtı yağ ve kas içi yağ içeriğine etkisinin olduğunu eklemiştir. Wang vd. 27 (2009) 3. ekzonda G>A polimorfizminin karın yağ yüzdesini etkilediğini bildirmişlerdir. Sığırlarda yapılan birçok çalışmada FABP4 gen genotipları ile sırt yağ kalınlığı (Michal vd., 2006; Cho vd., 2008), mermerleşme skoru (Michal vd., 2006; Shin vd., 2012) ve kas içi yağ yüzdesi (Wang vd., 2005; Pannier vd., 2010) ile ilişkilendirilmiştir. Ardıçlı vd. (2017) Holstein boğalarda FABP4 genotiplerı ile canlı ağırlık, soğuk karkas ağırlığı, mermerleşme skoru, ve sırt yağ kalınlığı arasında ilişki olduğunu vurgulamıştır. Koyunlarda 9’uncu kromozom üzerinde bulunan FABP4 geni 4 ekzondan oluşmaktadır. FABP4 geni üzerinde çok sayıda genotip bulunmuş ve koyunlarda özellikle kas içi yağ (IMF) oranı ile ilişkilendirilmiştir (Smith vd., 2010; Xu vd., 2011; Yan vd., 2012). IMF, enine bir kesit alındığında et üzerinde kasların arasında görünen ve mozikleşme (mermerleşme) olarak da bilinen yağ benekleri ve çizgilerdir. Bu alanda yapılan et kalite çalışmaları da kas içi yağlanmanın kuzu karkasının gevrekliğini geliştirdiği ortaya koymuştur (Guo vd., 2014). Xu vd. (2011) Çin yerli koyun ırklarında FABP4 geni intron 1 bölgesinde tespit edilen bir SNP’in kas içi yağ içeriği ile ilişkili olduğunu, dolayısıyla et gevrekliği ve mermerleşme skorunu etkilediğini ortaya koymuştur. Yan vd. (2012) 8 farklı Yeni Zelanda koyun ırkında ekzon 2-intron 2 bölgesinde 3 nükleotid değişimi ve bir delesyon ile ekzon 3-intron 3 bölgesinde 4 nüklotid değişimi tespit etmiş ve bu ırklarda yağlı ve yağsız hatlarda söz konusu genotipler bakımından farklılıklar saptamıştır. Ibrahim vd. (2014) Barki koyunlarında FABP4 geni 2.ekzon - 2. intron bölgesindeki polimorfizmin et pH’sı ve karkas parça ağırlığına, 3.ekzon - 3. intron bölgesindeki polimorfizmin ise karkas ağırlığı ve yağsız et oranıyla ilişkili olduğunu bildirmiştir. Yan vd. (2018) Yeni Zelanda Romney koyunlarında FABP4 geni genotiplerinden A1 genotipine sahip bireylerde düşük et verimi, A2 genotip bireylerde ise sütten kesim canlı ağırlığı ve sütten kesim öncesi büyüme oranında düşüş gözlemiştir. Haplotip gruplarından A1-A2 ile doğum ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı ve toplam et verimi oranlarında düşüş, A1-B2 haplotipi ile yağ derinliğinde artış ile ilişkilendirmiştir. 28 Kucharski vd. (2019) Polonya’da yetiştirilen et verim yönlü Suffolk, süt verim yönlü Koluda ve Olkuska ile Yerli Polish Mountain koyun ırklarında FABP4 geni 1. intronda c.73+13A>T ve 3. intron bölgesinde tanımlanan c.348+85 G>A nükleotid değişimlerini tespit etmişler, ancak diğer bir etçi ırk olan Ile de France koyunlarında bu varyasyona rastlamamışlardır. Gorlov vd. (2020) Rusya koyun ırkları Edilbay ve yağlı kuyruklu Kalmyk ırkı kuzularda kas içi yağ ve iç yağ bakımından aralarında belirgin farklılık olmasına rağmen FABP4 geni bakımından monomorfik olduğunu bildirmiştir. Genel olarak, günümüze kadar gerçekleştirilen araştırmalar ışığında FABP4 gen varyasyonunun koyunlarda büyüme, et kalitesi ve verimi üzerine önemli etkilerinin olduğunu ortaya koymaktadır. 29 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Hayvan Materyali Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde yetiştirilen Kıvırcık (n=50), Karacabey Merinosu (n=50), Bandırma Tipi (Siyah Başlı Alman Et Merinosu x Kıvırcık melezi, n=50), Hampshire x Merinos Melezi (n=50) ve Ramlıç (n=30) olmak üzere toplam 230 baş kuzu hayvan materyalini oluşturmaktadır. Kuzuların cinsiyet dağılımları Ramlıç hariç 35’er dişi, 15’er erkek kuzu şeklindedir. Ramlıç grubunda ise 15 dişi, 15 erkek kuzu bulunmaktadır. 3.2. Kuzu Büyütme Kuzular Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü’nde uygulanmakta olan bakım besleme programına göre büyütülmüştür. Enstitü çiftleştirme programına göre koç katımı yılda bir defa olmak üzere Haziran ayında başlar ve Kasım-Ocak ayları arasında doğumlar gerçekleşir. Kuzular, 15 günlük yaşa kadar anaları emdirilmiş, 15 gün sonra sütten kesime kadar emdirmenin yanında ticari kuzu besi yemi ve yonca samanı ad libitum olarak verilmiştir. Mayıs ayının başlangıcında 90,5 ± 5,7 gün yaşta sütten kesilen kuzular için tek bir sürü oluşturulmuştur. Bu sürüye, kuzu başı günde ortalama 600 g yoğun yem, 100 g yonca otu, 300 g fiğ buğday karışımı verilmiştir. Karkas çalışmalarının gerçekleştirildiği 135’nci günden sonra erkek ve dişi kuzular sürü içerisinde ayrı tutulmuştur. Sütten kesim döneminden karkas çalışmalarının yapıldığı döneme kadar verilen yemlere ilave olarak ergin yaşa kadar kuzuların önlerinde ad libutum buğday samanı verilmiş ve havanın uygun olduğu zamanlarda meraya çıkartılmışlardır. Ayrıca tüm çalışma süresi boyunca kuzular çapraz havalandırmalı ağılda, taze suya ve mineral yalama taşına serbest erişimleri sağlanmıştır. Çizelge 3.1’de kullanılan yemlerin kimyasal kompozisyonu gösterilmektedir. 30 Çizelge 3.1. Kaba ve yoğun yemlerin kimyasal kompozisyonu Kimyasal Yonca otu Fiğ-buğday karışımı Yoğun yem Kompozisyon DM 874,9 894,9 894,4 HP 232,0 87,1 126,5 HK 145,1 56,6 94,3 EE 20,7 12,6 32,2 HS 203,8 418,6 96,6 NDF 354,3 635,9 399,0 ADF 230,0 466,8 129,5 DM: Kuru madde (g/kg); HP: Ham protein (g/kg DM); HK: Ham kül (g/kg DM); EE: Eter ekstraktı (g/kg KM); HS: Ham selüloz (g/kg KM); NDF: Nötral deterjanda çözünmeyen lif (g/kg DM); ADF: Asidik deterjanda çözünmeyen lif (g/kg DM). 3.3. Kan Örnekleri ve DNA Ekstraksiyonu Yetiştirme periyodunun sonunda kuzular kesime sevk edilmeden önce; bütün kuzuların kan örnekleri vena jugularis’den tek kullanımlık steril iğneler ile 10 ml’lik EDTA’lı tüplere genetik materyal ekstraksiyonu amacıyla alınmış ve bu örnekler DNA ekstraksiyonu yapılıncaya kadar -20°C’ de saklanmıştır. Ekstraksiyon işlemi başlamadan önce, -20°C sıcaklıkta saklanan kan örneklerinin, oda sıcaklığında bir süre bekletildikten sonra su banyosunun içinde çözdürülmesi sağlanmıştır. Kan örneklerinden genomik DNA elde etme işlemi ticari kit (GeneAll®) kullanılarak firmanın önerdiği prosedüre göre gerçekleştirilmiş ve elde edilen DNA örnekleri kullanılıncaya kadar -20°C’de saklanmıştır. 3.4. Karkas ve Et Kalite Özellikleri Kesim ve karkas özelliklerini belirlemek amacıyla yaklaşık 135 günlük yaşta her ırk/genotipten 10’ar baş erkek kuzu (toplamda 50 baş) kesilmiştir. Kalan 180 baş kuzu ise büyüme özelliklerinin izlenmesi amacıyla ergin yaşa (360. güne) kadar ayrı barınaklarda barındırılarak bakım ve besleme faaliyetlerinin devam etmesi sağlanmıştır. Kuzular kesimden önce taze suya erişimleri sağlanmak kaydıyla 12 saat aç bırakılarak enstitü mezbahanesine gönderilmiştir. Kesim öncesi 50 g hassas kantarda kuzuların tartımları yapılarak canlı ağırlıkları kaydedilmiş ve ardından standart ticari kesim prosedürüne göre kesimleri gerçekleştirilmiştir. 31 Derinin sıyrılmasının ardından karkasa dâhil olmayan vücut bölümleri (kafa, ayaklar, akciğer, karaciğer, yürek, dalak, bağırsaklar ve testisler) ayrılarak sıcak karkas ağırlığı alınmıştır. Karkas pH’sı, sıcak karkas, mono ray hattı üzerindeyken 45 dakika sonra Psoas major (PM, bonfile) kasının 3 farklı noktasında probun 2,5 cm derinliğe batırılması ve cihaz üzerindeki değerin sabitlenmesi sonrası belirlenmiştir (den Hertog–Meiscke vd., 1997). Karkas pH’sı ölçümlerinde Testo marka 205 model dijital pH metre kullanılmıştır. İlk ölçümlerin tamamlanmasının ardından karkasların tamamı soğuk hava deposunda 24 saat süre ile 4°C sıcaklıkta bekletilmiş ve 24’üncü saat sonrasında 45’nci dakika pH ölçümlerinde olduğu gibi Psoas major kasının 3 farklı noktasından pH ölçümleri gerçekleştirilmiştir. Soğuk karkas ağırlığı için karkaslar 50 g hassasiyetindeki kantarda tartılarak karkas randımanı hesaplanmıştır. Ölçü şeridi ve ölçü bastonu kullanılarak kuzu karkaslarının mono ray hattı üzerinde karkas uzunlukları, yarım karkas uzunlukları, göğüs genişlikleri, göğüs derinlikleri, but uzunlukları, but çevreleri ölçülmüştür (Colomer Rosher vd., 1987; Russo vd., 2003; Peña vd., 2005). Ayrıca kuzu karkasları parçalara ayrılarak her bir parçanın ağırlığı tartılarak tespit edilmiştir. Onikinci ve 13. Kaburga arasından kesilen Musculus longissimus dorsi (MLD) kasının yanına bir milimetrik cetvel konularak fotoğraf çekimleri gerçekleştirilmiş ve Fiji Image Measurement (1.52d) programında piksel sayım yöntemine göre MLD derinliği, MLD genişliği, MLD alanı, MLD çevresi, MLD yağ kalınlığı ve vücut yağ kalınlıkları hesaplanmıştır. Et kalite analizlerinin belirlenmesi amacıyla her bir kuzu karkasının sağ yarımındaki M. Psoas major (PM, bonfile) kasından neşter yardımıyla 60 g lık örnekler alınmıştır. Ayrıca 12 ve 13. kaburga hizasından M. Longissimus thoracis (MLT, antrikot) kasından örnek kesilerek vakumlanmış ve tekstür analizine kadar -20°C’de muhafaza edilmiştir. 32 Tekstür özellikleri Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Merkezi Araştırma Laboratuvarı (NABİLTEM)’ndan hizmet alımı yapılarak saptanmıştır. Çiğ et ve su banyosunda 85°C’de 45 dakika pişirilen kuzu eti örneklerine ait sertlik, elastikiyet değerleri belirlenmiştir. Renk parametreleri et rengi için karkasın etek bölgesinin (M. Rectus abdominis) iç tarafından; karkas rengi için karkasın (12. kaburga hizası) dışından ve yağ rengi ölçümü ise yine karkasın 12. kaburga hizası olan M. longissimus et thoracis bölgesinden ölçülmüştür. Her bir örneğe ait L* (parlaklık), a* (kırmızı renk koordinatı), b* (sarı renk koordinatı) C* (kroma) ve h* (ton değerleri) Konica Minolta marka CR-410 model kromametre cihazı kullanılarak saptanmıştır (Wyszecki & Stiles, 2000). 3.5. Vücut Ölçüleri ve Ultrasonografik MLD Ölçümü Kuzuların doğum ağırlığı kayıtlarının alınmasından sonra canlı ağırlıkları ve vücut ölçüleri dönemsel (sütten kesim, 6. ay ve 1 yaş) olarak kayıt altına alındı. Kuzuların doğum ağırlığı, dönemsel canlı ağırlığı hassas kantar ile vücut uzunluğu, cidago yüksekliği, sırt yüksekliği, sağrı yüksekliği, sağrı genişliği, göğüs çevresi, göğüs derinliği, göğüs genişliği, but, incik çevresi ölçümleri ölçü şeridi ve ölçü bastonu yardımıyla ölçüldü. Aynı zamanda sütten kesim itibariyle 6. ve 12 aylık yaşta 12-13. kaburga bölgeleri arasından MLD derinliği ile yağ ve deri kalınlıklarının ultrasonografik ölçümü Mindray marka DP-20 model ultrason cihazı ve 75L50EAV model transrektal linear prob kullanılarak belirlendi ve kaydedildi. 3.6. Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR, Polymerase Chain Reaction) Ekstraksiyon kiti vasıtasıyla elde edilen DNA örneklerinde belirlenen gen bölgelerindeki olası varyasyonları tespit etmek amacıyla belirlenen dizi bölgeleri bir ticari firma tarafından sentezlenen primerler ile Polimeraz zincir reaksiyonu işlemleri için T100 model (BİORAD) ısı döngü cihazı kullanıldı. DNA dizilerinin çoğaltılma reaksiyonu için gerekli olan Thermus aquaticus isimli bakteriden elde edilen yüksek ısıya dayanıklı DNA polimeraz enzimi, deoksiribonükleozid trifosfatlar (dNTP), MgCl2, ® yükleme boyası gibi bileşenlerin içinde olduğu (GeneAll 2XAmpMaster) ticari bir karışım kullanıldı. 33 Bu çalışmada, 5 farklı gen bölgesi için Çizelge 3.2’de gösterilen primerler kullanıldı. Nükleaz içermeyen H20 ilave edilerek 100 µM’lık stoklar hazırlandı. Reaksiyonda kullanılıncaya kadar -20°C sıcaklıkta saklandı. PCR reaksiyonu karışımları hazırlanırken bu stok primerler %10 oranında seyreltilerek kullanıldı. Çizelge 3.2. PCR ile çoğaltılan gen bölgeleri ve primerler Gen bölgesi Uzunluk Primerler Referans F:5’-AATTAGTTGATTAAATAGTGGT-3’ Han vd., GDF8- 3’UTR 273 bç R:5’-ACAATTTGTAAGATACCATCAG-3’ 2013 F: 5’-TGTGGGCTTTGCTACCAG-3’ Yan vd., FABP4 Ekzon 2-İntron 2 350 bç R: 5’-TAAATGGGAGACAATTCACC-3’ 2012 F: 5’-ACTTAGATGAAGGTGCTCTG-3’ Yan vd., FABP4 Ekzon 3-İntron 3 524 bç R: 5’-CTCAGGACTAAACAACTCATG-3’ 2012 F: 5′-CCACCAACCACCCATCTGCC-3′ Bahrami GH – Ekzon 4 214 bç R: 5′-GAAGGGACCCAAGAACGCC-3 vd., 2013 F:5′-GAAACCTCCTTCCTCGCCC-3′ Bahrami GH- Ekzon 5 365 bç R:5′-CCAGGGTCTAGGAAGGCACA-5’ vd., 2013 İlgili bölgelerin çoğaltılmasında kullanılan PCR içerikleri ve reaksiyon koşulları sırasıyla Çizelge 3.3 ve 3.4’de verilmişir. Çizelge 3.3. PCR karışım bileşenleri Bileşen Miktar 2X AmpMaster™ Taq 10 µl Primer F 1 µl Primer R 1 µl DNA (100 ng/ µl) 1 µl Steril saf H2O 7 µl Çizelge 3.4. PCR reaksiyon koşulları FABP4 Ekzon 2 ve GH Ekzon 4 ve Gen Bölgesi GDF8 3’UTR Ekzon 3 Ekzon 5 Reaksiyon aşaması S(°C) Z(dk) D S(°C) Z(dk) D S(°C) Z(dk) D İlk Denatürasyon 94 2 1 94 2 1 95 5 1 Denatürasyon 94 0,5 94 0,5 95 0,5 Primer Bağlanması 55 0,5 35 60 0,5 35 60 0,5 30 Zincir Uzaması 72 0,5 72 0,5 72 0,5 Son Uzama 72 5 1 72 5 1 72 10 1 S:Sıcaklık; Z:Zaman; dk:dakika; D:Döngü 34 3.7. Agaroz Jel Elektroforezi Isı döngü cihazı yardımıyla polimeraz zincir reaksiyonun tamamlanmasının ardından belirlenen PCR ürünlerinin kontrolü amacıyla agaroz jel elektroforezi yapıldı. Agaroz jel elekoroforezi için ilk olarak %3 konsantrasyonlu agaroz jel hazırlandı. 3 g agaroz ve 100 ml TAE (1X) uygun bir beherde karıştırılıp, tamamen homojen ve berrak bir karışım olana kadar mikrodalga fırında ısıtıldı. Mikrodalga fırından çıkarıldıktan sonra üzerinde hava baloncuklarının kalmamasına dikkat edilerek yaklaşık 65°C sıcaklığa geldiğinde üzerine 3 µl SYBR Safe boya eklenerek, tarakları yerleştirilmiş olan yatay elektroforez plakasına döküldü ve soğumaya bırakıldı. Soğuduğunda katılaşan jel üzerinden taraklar dikkatlice çıkartılarak, 1X TAE tampon ile doldurulmuş ve içerisine 7 µl SYBR safe boya eklenmiş tanka yerleştirildi. 10 µl PCR ürünü ve 2 µl yükleme boyası karıştırılarak tarakların oluşturulduğu kuyulara yüklendi. 100 V, 45 dakika koşturmanın ardından jel görüntüleri UV görüntüleyici altında görüntülendi. 3.8. Tek Zincir Konformasyon Polimorfizmi (SSCP, Single Strand Conformation Polymorphism) PCR ürünlerinin beklenen bant uzunlukları agaroz jel elektroforezinde görüntülendikten sonra, bu bölgelerdeki tek zincirde meydana gelmiş olabilecek polimorfik yapıları gözlemek amacıyla PCR ürünleri tek zincir hale getirilerek poliakrilamid jel üzerinde ilgili gen bölgelerinin bant görüntüleri tespit edildi. Poliakrilamid jel, Green ve Sambrook (2012) tarafından önerilen prosedüre göre hazırlandı. 260 ml Akrilamid:Bisakrilamid solüsyon (29:1), 533 ml distile su, 200 ml 5X TBE (Tris borikasit EDTA) ve 7 ml %10 APS (Amonyum per sülfat) kahverengi bir cam şişede karıştırılarak %8 konsantrasyona sahip homojen bir poliakrilamid solüsyon elde edildi. Dikey elektroforez tankının 20x20 boyutlarındaki cam plakaları arasına bu solüsyondan ilave etmeden önce, dökülecek her bir mililitre için 2 µl tetrametiletilendiamin (TEMED) eklenip plakalar arasına döküldü, taraklar yerleştirilerek yaklaşık 1 saat polimerizasyon için beklendi. 35 Polimeraz zincir reaksiyonu sonrası agaroz jel elektroforezi ile kontrolü yapılan ve - 20°C sıcaklıkta muhafaza edilen PCR ürünleri, formamid içeren yükleme tamponu ile 1:10 oranında karıştırılarak ısı döngü cihazında yerleştirildi. Isı döngü cihazına yerleştirilen PCR ürünleri denatürasyon sıcaklığında (94 veya 95°C) 5-10 dakika arasında inkübe edilerek DNA molekülünün sarmal yapısının tek zincir hale gelmesi sağlandı. Hemen ardından hemen soğuk buz üzerine alınarak DNA molekülünün tek eksenli yapısının korunması sağlandı. İçerisinde 0,5X TBE tampon bulunan Consort marka büyük boy dikey elektroforez tankında hazırlanan jel kuyucuklarına örnekler yüklendi ve güç kaynağı 200 mA, 350 V, 150 W ayarlanarak 4 saat koşturuldu. Elektroforez sonucunda oluşan bantların görünür hale gelebilmesi için Byun vd. (2009) tarafından önerilen metot modifiye edilerek gümüş boyama işlemi yapıldı. Gümüş boyama işlemi boyama, yıkama, geliştirme, sabitleme olmak üzere 4 aşamada gerçekleştirildi. Boyama işlemi için boyama tepsisi olarak kullanılacak kap ve solüsyonları hazırlamak için koyu renkli cam şişeler kullanıldı. 1. Boyama solüsyonu ile muamele: %10 etanol, %0,5 asetik asit, %0,2 AgNO3 distile su ile karıştırılarak boyama solüsyonu oluşturuldu. Jel bu solüsyonun içerisinde hafifçe çalkalanarak pembe renk alıncaya kadar yaklaşık 15-20 dakika bekletildi. 2. Yıkama: Asetik asitin jelden uzaklaştırılması amacıyla jel, distile su ile dikkatlice 1 defa yıkandı. 3. Geliştirme solüsyonu ile muamele: %3 Sodyum hidroksit (NaOH), %2 formaldehid (HCOH) ve distile su karıştırılarak homojen solüsyon elde edildi. Jel bu solüsyonun içine alınarak hafifçe çalkalandı. Yaklaşık 5 dakika sonra jelin sarı renk alması ve siyah bantların gözle görünür hale gelmesi beklenildi. 4. Sabitleme: %10 etanol ve %0,5 asetik asitin distile su ile reaksiyonu ile durdurucu solüsyon hazırlandı. Jel bu solüsyonun içerisinde 1 dakika bekletildikten sonra fotoğraflandı. 36 3.9. DNA Dizi Analizi SSCP çalışılan örneklerde farklı bant modelleri saptanan örneklerin DNA dizi analizi, Koyunculuk Araştırma Enstitüsü Biyoteknoloji Merkezi Genetik Laboratuvarında (ABI 3500) genetik analizör cihazı yardımıyla yapıldı. Dizi analizi PCR temizleme, Dizileme PCR ve Dizileme PCR temizleme olmak üzere 3 aşamada gerçekleştirildi. 1. PCR Temizleme: Bu aşama itibariyle reaksiyonlar için pleyt kullanıldı. Dizi analizi yapılacak her bir PCR ürününden 3 µl ve ExoSAP-IT™ PCR Product Cleanup Reagent tavsiye edildiği oranda pleyt kuyucuklarına eklendi. Pleytin üzeri sıkıca kapatılarak vortex ve döndürme işlemleri yapıldı. 37°C 10 dakika, 80 °C 15 dakika inkübe edilerek, dizileme PCR’ı yapılana kadar +4°C’ de saklandı. 2. Dizileme PCR: PCR temizlemesi yapılan örneklerin üzerine Big Dye, 5X Seq Buffer, Primer F reaktifleri ilave edilerek Çizelge 3.5’deki PCR koşullarına tabi tutuldu. PCR reaksiyonu için SimpliAmp Thermal Cycler cihaz kullanıldı. Çizelge 3.5. Dizileme PCR koşulları Reaksiyon aşaması Sıcaklık (°C) Süre (sn) Döngü Başlangıç Denatürasyon 96 60 1 Denatürasyon 96 10 Primer Bağlanması 50 5 25 Zincir Uzaması 60 240 3. Dizileme PCR Temizleme: Her bir örnek için EDTA, sodyum asetat ve glikojenden 1’er µl olmak üzere bir mix oluşturuldu ve örneklere pay edildi. Karışıma vorteks yardımıyla çevrilip, (Universal 320R Hettich) santrifüj cihazı 1000 rpm’e çıkana kadar kısa spin attırıldı. Her bir örneğe 25 µl %100’lük etanol eklendi. Pleyt septa ile kapatılarak vortex yapıldı ve oda sıcaklığında 15 dakika bekletildi. Ardından santrifüj cihazında 4°C 4000 rpm hızda 45 dakika santrifüj edildi. Santrifüj sonrası septa çıkarılarak pleyt ters çevrilip alkolün uzaklaşması sağlandı. 500 rpm’de 1 dakika santrfiüj edilerek DNA’nın pelet şeklinde kalması sağlandı. Santrifüjden çıkan pleytte her bir örneğe 35 µl %75’lik etanol eklendi. 4 °C’de 4000 rpm hızda 15 dakika santrifüj edildi. Santrifüj sonrası septa çıkarılarak pleyt ters çevrilip alkolün uzaklaşması sağlandı. 500 rpm’de 1 dakika süre ile tekrar santrfiüj edildi. Santrifüj sonrası alkolün 37 tamamen uçurulması için 56°C’de 6 dakika septa kapatılmadan inkübe edildi. Ardından oda sıcaklığında her bir örneğe 7,5 µl formamid eklenerek 1000 rpm de hızlı santrifüj gerçekleştirildi. Son olarak 95°C sıcaklıkta 5 dakika inkübe edilerek cihaza yükleninceye kadar hızlıca -20°C derin dondurucuya kaldırıldı. 3.10. İstatistik Analiz DNA dizi analizi sonucunda BioEdit programı kullanılarak berrak kromotogramlarından elde edilen dizilerin Clustal W algoritması kullanılarak hizalamaları yapıldı. Varyantlar arası nükleotid farklılıkları ve referans olarak belirlenen diziler NCBI BLAST algoritması ile karşılaştırıldı. Nükleotid değişimlerinin pozisyonları den Dunnen ve Antonarakis (2000)’e göre belirlendi. PCR-SSCP yöntemine göre bulunan gen varyantları ile büyüme ve karkas özelliklerini ilişkilendirmenin tespiti amacıyla istatistik analizler için Minitab I (2014) programı Genel Lineer (Doğrusal) Model modülü kullanıldı. Irkın, ana yaşının, cinsiyetin, doğum tipinin ve genotipin etki payı göz önünde bulundurularak aşağıda gösterilen matematik model oluşturuldu (3.1). 𝑌𝑖𝑗𝑘𝑙𝑚 = 𝜇 + 𝑎𝑖 + 𝑏𝑗 + 𝑐𝑘 + 𝑑𝑙 + 𝑓𝑚 + 𝑒𝑖𝑗𝑘𝑙𝑚𝑛 (3.1) 𝑌𝑖𝑗𝑘𝑙𝑚 : i. Irk ya da tipten, j. Ana yaşlı, k. Genotipli, l. Cinsiyetten, m. Doğum tipli, n.Kuzuya ait fenotipik gözlem 𝜇 :Populasyon ortalaması 𝑎𝑖 :i. Irk veya tipin etki payı 𝑏𝑗 :j. Ana yaşının etki payı 𝑐𝑘 :k. Genotipin etki payı 𝑑𝑙 :l. Cinsiyetin etki payı 𝑓𝑚 :m. Doğum tipinin etki payı 𝑒𝑖𝑗𝑘𝑙𝑚𝑛 :Tesadüfi hata 38 4. BULGULAR Bu çalışmada Merinos (M), Kıvırcık (K), Bandırma (B), Hamshire Down × Merinos melezi (HM), Ramlıç (R ) ırkı kuzularında GDF8, GH ve FABP4 olmak üzere 3 farklı lokusta 5 bölge PCR-SSCP metodu ile incelendi. Örneklerin eksik veya hatalı çıkması sebebiyle kayıplar yaşandığından her bölgede örnek sayıları farklılık göstermektedir. SSCP sonrası elde edilen bant modellerine göre gruplar belirlendi. Ardından belirlenen genotiplerin dizi analizi yapılarak bölgeler üzerinde gerçekleşen nükleotid değişimleri saptandı. Ayrıca, SSCP sonucuna göre belirlenen genotiplerin morfometrik ölçülere, karkas özelliklerine ve et kalitesine olan etkileri en küçük kareler ortalamasına göre hesaplandı. İstatistiksel olarak anlamlı fark bulunanlar Tukey çoklu karşılaştırma testi ile gruplandırıldı. Ayrıca çalışmada ırk, cinsiyet, doğum tipi ve ana yaşı gibi faktörlerin de fenotipik özellikler üzerine olan etkileri incelendi. 4.1. Büyüme Farklılaşma Faktörü-8 (GDF-8) Geni 3’ UTR Polimorfizmi PCR ürünlerinin SSCP metoduyla poliakrilamid jel üzerinde oluşturduğu bant modellerine göre gruplandırma yapıldı. Toplam 193 kuzuda GDF-8 geni 3’ UTR bölgesinde 2 farklı bant modeli tespit edildi (Şekil 4.1) ve GDF8.P1 ve GDF8.P2 olarak isimlendirildi. Şekil 4.1. GDF-8 3’UTR bölgesi PCR-SSCP bant modelleri 39 Genotiplerin ırk/tiplere göre dağılımı Çizelge 4.1’de verilmiştir. Her iki genotipe de çalışılan ırkların tümünde rastlanmıştır. Çizelge 4.1. GDF-8 3’UTR genotiplerinin ırk/ tiplere göre dağılımı GDF8.P1 GDF8.P2 Irk/Tip N (c.*1139 T>G ) (c.*1320 C>T ) B 47 34 13 H×M 23 17 6 K 50 38 12 KM 47 15 32 R 26 12 14 Toplam 193 116 77 B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç Genotipler arası farkı belirlemek amacıyla her iki gruptan rastgele 5’er örneğe dizi analizi yapılmıştır. DNA dizi analizi kromotogram okumalarında berrak bölgeler belirlenerek iki varyant arasında karşılaştırma yapıldı ve Şekil 4.2’ de gösterildiği gibi iki genotip arasında 16 ve 197. sırada bulunan nükleotidler bakımından farklılık tespit edilmiştir. GDF8.P1 genotipinin 16. pozisyonunda heterozigot K(G/T), GDF8.P2 genotipinde ise T nükleotidi gözlenmiştir. GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotiplerinin her ikisinin de 188. pozisyonda heterozigot W(A/T) nükleotidi bulunmaktadır. (Şekil 4.3). 197. pozisyonda GDF8.P1 genotipinde C nükleotidi bulunurken, GDF8.P2 genotipinde T nükleotidi olduğu saptandı. Şekil 4.2. GDF-8 3’UTR bölgesi GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotiplerinin Bioedit programı ile hizalanması 40 Şekil 4.3. GDF-8 3’UTR P1 genotipi dizi analizi örnek kromotogramı GDF-8 3’UTR bölgesi GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotipleri ile NCBI gen bankasında DQ.530260 erişim numaralı Ovis aries GDF-8 geni bütün kodon dizisi BLAST algoritması ile hizalama yapıldı. Bu hizalama sonucuna göre çalışmada bulunan nükleotid farklılıklarının da genom üzerinde pozisyonları belirlendi. 10529 bazdan oluşan GDF-8 bütün dizinin içerisinde GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotiplerinin hizalandığı kısım 9719-9924 numaralı nükleotidleri arasındadır (Şekil 4.4; Şekil 4.5). Ekzon 3’ün sonlanmasını sağlayan TGA stop kodonunun ardından 3’UTR 8596. pozisyondaki nükleotid ile başlamaktadır. Nükleotid isimlendirmesi de bu başlangıç noktası baz alınarak yapılmıştır. Bu çalışmada kullanılan populasyon içerisinde 3’UTR bölgesinde toplam 4 farklı nükleotid değişimi tespit edilmiştir (Çizelge 4.2). GDF8.P1 genotipinde c.*1139 T>K (G/T), GDF8.P2 genotipinde c.*1320 C>T ve her iki genotipde de görülen c.*1232 A>G ve c.*1311 T>W (A/T) nükleotid değişimi olduğu saptandı. Şekil 4.4. GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotipleri ile gen bankası DQ530260 erişim numaralı GDF-8 dizisi BLAST algoritması ile hizalama grafiği-1 41 Şekil 4.5. GDF8.P1 ve GDF8.P2 genotipleri ile gen bankası DQ530260 erişim numaralı GDF-8 dizisi BLAST algoritması ile hizalama grafiği-2 PCR-SSCP yönteminde ortyaa çıkan bantlara göre GDF8.P1 ve GDF8.P2 olarak adlandırılan 3’UTR genotipleri arasında ikili karşılaştırma yapıldığında referans dizide c.*1232 A>G ve c*.1311 T>K (G/T) nükleotid değişimleri her iki genotipte de gözlenmiştir. Dolayısıyla, GDF8.P1 genotipi c.*1139 T>K(G/T) olarak, GDF8.P2 genotipi ise c.*1320 C>T nükleotid değişimi olarak adlandırıldı. Çizelge 4.2. GDF 8 3’UTR nükleotid varyasyonu 1 Pozisyon DQ.530260 GDF8.P1 GDF8.P2 c.*1139 T K(G/T) T c.*1232 A G G c.*1311 T W(A/T) W(A/T) c.*1320 C C T 1Nükleotid pozisyonları NCBI gen bankası DQ530260 erişim numaralı diziye göre belirlenmiştir (den Dunnen & Antonarakis, 2000). 4.2. Büyüme Farklılaşma Faktörü-8 (GDF-8) Geni 3’UTR Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi Çizelge 4.3’de gösterildiği gibi GDF-8 3’UTR lokusunda tespit edilen genotipin sütten kesim döneminde vücut ölçülerine etkisinin önemsiz olduğu tespit edilmiştir (p>0,05). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte sütten kesim döneminde GDF8.P1 genotipli kuzuların SG ve ÖİÇ hariç diğer vücut ölçüleri bakımından GDF8.P2 genotiplilere göre daha yüksek değere sahip oldukları görülmüştür. Çizelge 4.4, 4.5 ve 4.6’da görüldüğü gibi tespit edilen genotiplerin 6. ay ve 1 yaş vücut ölçüleri üzerine ve aynı zamanda doğum ağırlığı ile dönemsel canlı ağırlık üzerine 42 önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05). İstatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte GDF8.P1 genotipine sahip hayvanların CA ortalamaları her dönemde GDF8.P2 genotipine sahip hayvanlardan daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p>0,05). 43 Çizelge 4.3. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi Faktör/ N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Verim Irk 62,56±0,66a 58,25±0,47 58,12±0,48ab 58,24±0,48bcB 47 24,10±0,31 18,62±0,28 19,09±0,31 75,75±0,83 47,25±0,85 a 9,13±0,10a HM 23 60,14±0,97 a-c 57,12±0,70 57,59±0,71ab 57,95±0,70a-c 23,04±0,46 18,29±0,41 19,11±0,46 74,33±1,22 48,29±1,25a 9,14±0,15ab ab K 50 60,79±0,69 57,48±0,50 58,04±0,50 ab 59,26±0,50ab 23,95±0,33 17,68±0,30 18,54±0,32 74,01±0,87 43,76±0,89b 7,59±0,11c KM 46 59,64±0,69 bc 58,55±0,50 59,30±0,51a 60,17±0,50a 24,04±0,33 18,37±0,30 18,70±0,33 75,86±0,88 47,61±0,90a 9,02±0,11ab c R 27 57,34±0,89 56,68±0,64 56,86±0,65 b 57,17±0,64c 23,06±0,42 17,84±0,38 18,06±0,42 72,87±1,12 42,40±1,15b 8,65±0,14b *** ÖD * ** ÖD ÖD ÖD ÖD *** *** Cinsiyet E 69 59,89±0,74 57,87±0,53 58,40±0,54 59,00±0,54 23,48±0,35 18,18±0,32 18,83±0,35 74,34±0,94 45,82±0,96 9,03±0,12 a D 124 60,30±0,68 57,37±0,49 57,56±0,49 58,12±0,49 23,80±0,32 18,14±0,29 18,57±0,32 74,79±0,86 45,91±0,87 8,38±0,11 b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD *** Doğum Tipi T 92 60,55±0,58 58,37±0,42a 58,79±0,42a 59,40±0,42a 23,66±0,28 18,41±0,25 18,75±0,27 75,33±0,74 46,77±0,75 8,87±0,09a İ 101 59,64±0,59 56,87±0,42 b 57,17±0,43b 57,72±0,42b 23,61±0,28 17,91±0,25 18,65±0,27 73,80±0,74 44,96±0,76 8,55±0,09b ÖD ** ** ** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** Ana Yaşı 2 7 61,65±1,72 57,12±1,24 57,12±1,25 57,29±1,25 24,30±0,82 18,12±0,74 19,47±0,81 73,00±2,18 44,22±2,22 8,58±0,27 3 23 59,77±0,92 57,42±0,66 58,21±0,67 58,97±0,66 23,55±0,43 18,42±0,39 18,86±0,43 75,70±1,16 46,15±1,18 8,89±0,14 4 29 58,97±0,84 57,90±0,60 58,37±0,61 59,08±0,61 23,63±0,40 18,11±0,36 18,21±0,39 74,53±1,06 45,06±1,08 8,71±0,13 5 39 59,58±0,71 57,64±0,51 58,04±0,52 58,58±0,51 23,48±0,33 17,97±0,30 18,79±0,33 75,31±0,89 47,52±0,91 8,80±0,11 6 48 60,51±0,60 57,85±0,43 58,40±0,44 58,99±0,44 23,63±0,29 17,92±0,26 18,45±0,28 74,47±0,76 46,62±0,78 8,65±0,09 7+ 47 60,07±0,56 57,77±0,40 57,75±0,40 58,44±0,40 23,23±0,26 18,42±0,24 18,41±0,26 74,40±0,71 45,60±0,72 8,61±0,09 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 116 60,68±0,63 58,32±0,45 58,58±0,46 58,92±0,45 24,00±0,30 18,20±0,27 18,64±0,29 75,49±0,79 46,46±0,81 8,60±0,10 GDF8.P2 77 59,51±0,72 56,91±0,51 57,39±0,52 58,20±0,52 23,27±0,34 18,12±0,31 18,75±0,34 73,64±0,90 45,26±0,92 8,81±0,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001 44 Çizelge 4.4. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi Faktör/ N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Verim Irk a B 37 67,61±0,96 62,90±0,75 ab 63,81±0,74ab 65,05±0,82ab 24,98±0,48ab 17,98±0,37bc 17,61±0,47a-c 82,36±1,30 60,21±1,43a 8,67±0,13a HM 13 68,82±2,13 ab 66,78±1,65ab 66,27±1,63ab 67,72±1,81ab 27,36±1,06a 20,86±0,82a 18,91±1,04a 89,76±2,89 63,14±3,16a 9,30±0,28a K 40 65,39±1,11 ab 64,18±0,86ab 64,90±0,85ab 66,75±0,95ab 25,32±0,56ab 17,34±0,43bc 16,53±0,54bc 81,62±1,51 53,31±1,65b 7,73±0,15c KM 36 65,38±0,98 ab 65,72±0,77a 66,25±0,76a 67,69±0,84a 25,19±0,49a 18,78±0,38ab 17,68±0,48ab 83,73±1,34 60,09±1,46ab 8,52±0,13ab R 17 62,27±1,23 b 61,80±0,96b 62,71±0,95b 64,05±1,05b 23,06±0,62b 17,04±0,48c 16,19±0,60c 81,44±1,68 55,81±1,83ab 8,10±0,16bc ** ** * * ** *** * ÖD *** *** Cinsiyet E 19 67,44±1,25 a 65,33±0,97a 66,36±0,96a 68,16±1,07a 26,33±0,63a 18,59±0,48 17,62±0,61 85,92±1,70a 60,11±1,86 8,84±0,16a b D 124 64,35±0,47 63,22±0,36 b 63,22±0,36b 64,34±0,40b 24,03±0,23b 18,21±0,18 17,14±0,23 81,65±0,64b 56,91±0,70 8,08±0,06b * * ** ** ** ÖD ÖD * ÖD *** Doğum Tipi T 67 66,99±1,10 65,34±0,86 65,50±0,85 67,08±0,94 26,09±0,55a 18,92±0,43 17,83±0,54 86,49±1,50a 60,56±1,64 8,77±0,14a İ 76 64,80±0,91 63,21±0,71 64,08±0,70 65,42±0,78 24,27±0,46 b 17,87±0,35 16,94±0,45 81,08±1,24b 56,47±1,36 8,16±0,12b ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD * ÖD ** Ana Yaşı 2 4 64,99±2,27 62,03±1,76 64,07±1,74 65,84±1,93 24,22±1,13 16,74±0,88 162,4±1,11 80,82±3,08 55,61±3,37 8,24±0,30 3 19 66,06±1,77 65,19±1,38 65,02±1,36 66,91±1,51 24,43±0,88 18,67±0,68 16,79±0,87 81,70±2,41 59,96±2,63 8,34±0,23 4 23 66,77±1,56 64,21±1,21 64,60±1,20 65,34±1,33 25,94±0,78 18,40±0,60 18,12±0,76 86,84±2,12 59,68±2,32 8,57±0,21 5 33 65,99±1,34 64,92±1,04 65,11±1,03 67,07±1,14 25,97±0,67 19,21±0,52 17,90±0,66 87,54±1,82 60,85±1,99 8,84±0,18 6 32 64,66±1,14 64,34±0,89 64,83±0,88 66,06±0,97 25,17±0,57 18,56±0,44 17,50±0,56 82,25±1,55 57,15±1,70 8,20±0,15 7+ 32 66,89±0,90 64,96±0,70 65,10±0,69 66,28±0,77 25,35±0,45 18,82±0,35 17,74±0,44 83,55±1,23 57,81±1,34 8,60±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 77 65,69±0,69 64,58±0,54 65,04±0,53 66,52±0,59 25,02±0,35 18,55±0,27 17,36±0,34 83,96±0,94 58,03±1,03 8,42±0,09 GDF8.P2 66 66,10±0,86 63,98±0,67 64,54±0,66 65,98±0,73 25,35±0,43 18,25±0,33 17,41±0,42 83,61±1,17 58,99±1,28 8,51±0,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001 45 Çizelge 4.5. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi Faktör/ N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Verim Irk B 33 80,06±0,98 74,46±1,03 74,12±1,01 73,66±1,03 27,49±0,54 b 21,45±0,56b 20,64±0,59 102,57±2,19 81,90±2,32 9,03±0,18bc HM 13 81,36±1,78 75,79±1,88 75,91±1,83 76,44±1,87 30,47±0,98 a 24,68±1,01a 22,61±1,08 109,55±3,98 86,56±4,22 11,06±0,33a K 40 79,14±0,96 74,22±1,02 74,15±0,99 74,55±1,01 27,69±0,53 b 21,47±0,55b 19,77±0,58 102,48±2,15 81,13±2,28 8,11±0,18d KM 35 80,00±0,87 77,11±0,92 77,30±0,89 77,33±0,91 28,98±0,48 ab 22,92±0,49ab 21,32±0,53 107,87±1,94 84,71±2,06 9,52±0,16b R 17 77,52±1,07 74,15±1,13 74,14±1,10 74,51±1,12 27,21±0,59 b 20,96±0,61b 20,29±0,65 102,75±2,39 84,34±2,54 8,85±0,20cd ÖD ÖD ÖD ÖD ** ** ÖD ÖD ÖD *** Cinsiyet E 17 83,75±1,11 a 76,65±1,17a 76,65±1,14a 77,12±1,16a 29,92±0,61a 23,34±0,63a 21,71±0,67a 108,71±2,47a 87,50±2,62a 10,36±0,20a 121 75,48±0,39b 73,64±0,42b 73,60±0,41b 73,47±0,41b 26,82±0,22b 21,25±0,22b 20,15±0,24b 101,38±0,88b 79,56±0,93bD 8,27±0,07 b *** * * ** *** ** * ** ** *** Doğum Tipi T 65 80,48±0,93 75,36±0,98 76,65±0,95 75,84±0,97 28,31±0,51 22,75±0,53 21,31±0,56 107,33±2,06 84,39±2,19 9,70±0,17a İ 73 78,75±0,83 74,93±0,88 74,91±0,86 74,76±0,87 28,43±0,46 21,84±0,47 20,54±0,50 102,76±1,86 83,07±1,98 8,93±0,15 b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** Ana Yaşı 2 4 78,52±,190 73,68±2,01 73,71±1,96 73,57±1,99 27,70±1,05 23,62±1,08 21,59±1,15 103,20±4,25 81,61±4,51 9,59±0,35 3 18 78,64±2,06 75,98±2,17 76,47±2,12 76,22±2,15 28,71±1,13 20,63±1,17 19,38±1,25 100,42±4,60 85,94±4,88 8,90±0,38 4 22 81,57±1,31 74,54±1,39 73,98±1,35 74,36±1,37 28,21±0,72 22,04±0,75 21,05±0,79 10,745±2,93 84,21±3,11 9,34±0,24 5 31 79,72±1,21 75,03±1,28 75,13±1,25 76,06±1,27 28,47±0,67 22,89±0,69 21,94±0,73 109,17±2,70 86,12±2,87 9,49±0,22 6 32 79,14±0,96 76,12±1,01 75,98±0,99 76,16±1,00 29,02±0,53 22,00±0,54 20,52±0,58 104,09±2,14 82,86±2,27 8,97±0,18 7+ 31 80,10±0,77 75,51±0,81 75,48±0,79 75,43±0,80 28,09±0,42 22,59±0,43 21,07±0,46 105,93±1,71 81,63±1,81 9,59±0,14 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 73 79,39±0,61 75,03±0,64 75,07±0,63 75,24±0,64 28,17±0,33 22,54±0,34 21,29±0,37 105,05±1,36 83,18±1,44 9,27±0,11 GDF8.P2 65 79,84±0,74 75,26±0,79 75,18±0,77 75,36±0,78 28,57±0,41 22,05±0,42 20,56±0,45 105,03±1,66 84,28±1,76 9,36±0,14 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001 46 Çizelge 4.6. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi Faktör/ N DA N SK CA N 6. ay CA N 1 yaş CA Verim Irk b a ab B 47 3,96±0,13 47 34,58±0,70 37 41,19±1,33 33 61,12±1,98 ab 5,27±0,19aHM 23 23 32,23±1,02 ab 13 47,62±2,95 a 13 71,42±3,60a K 50 3,95±0,14 b 50 30,69±0,73 bc ab40 40,59±1,54 40 55,33±1,95 bc KM 46 4,92±0,14 a 46 32,02±0,73 ab 36 42,61±1,37 a 35 67,15±1,75a R 27 4,19±0,17 b 27 28,65±0,94 c b17 36,37±1,71 17 53,43±2,16 c *** *** ** *** Cinsiyet a a E 69 4,48±0,14 69 32,11±0,78 19 44,86±1,74 17 72,12±2,24 D 124 4,44±0,13 b b 124 311,6±0,72 124 38,49±0,65 121 51,26±0,80 ÖD ÖD ** *** Doğum Tipi T 92 4,80±0,11a 92 32,39±0,62 67 44,84±1,53a 65 64,34±1,87a İ 101 4,12±0,11 b 101 30,88±0,62 76 38,51±1,27 b 73 59,04±1,68 b *** ÖD ** * Ana Yaşı 2 7 3,77±0,34 7 31,61±1,82 4 39,12±3,15 4 60,59±3,84 3 23 4,47±0,18 23 32,63±0,97 19 39,81±2,46 18 58,16±4,16 4 29 4,67±0,16 29 31,20±0,89 23 42,77±2,17 22 64,02±2,65 5 39 4,65±0,14 39 31,70±0,75 33 44,94±1,86 31 63,04±2,44 6 48 4,63±0,12 48 31,60±0,64 32 40,69±1,59 32 61,35±1,94 7+ 47 4,56±0,11 47 31,07±0,59 32 42,73±1,26 31 62,99±1,54 ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 116 4,54±0,12 32,38±0,66 77 41,72±0,96 73 62,47±1,23 GDF8.P2 77 4,38±0,14 30,89±0,76 66 41,63±1,20 65 60,91±1,50 ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; DA: Doğum Ağırlığı; CA: Canlı Ağırlık; SK: Sütten Kesim; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. Tespit edilen genotiplerin sütten kesim ve 6. ay ultrason ölçümlerine etkisi önemli bulunmazken (p>0,05), 1 yaş ultrason ölçümlerinden YK üzerindeki etkisinin önemli olduğu ve GDF8.P1 genotipine sahip hayvanlardaki MLD yağ kalınlığının GDF8.P2 genotiplilere göre %20,62 daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.7). 47 Çizelge 4.7. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerine etkisi Faktör/Verim Sütten Kesim 6’ncı ay 1 yaş N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) Irk B 47 2,61±0,08a 2,43±0,08a 5,14±0,30a 37 2,42±0,09a 1,79±0,11 3,85±0,35 33 3,03±0,12 2,26±0,21 4,70±0,45 HM 23 2,55±0,11ab 2,15±0,11ab 3,98±0,44ab 13 2,62±0,19a 1,82±0,25 4,45±0,78 13 3,00±0,21 2,26±0,38 3,35±0,82 K 50 2,24±0,08ab 2,16±0,08b 4,91±0,32ab 40 2,16±0,10b 1,69±0,13 4,42±0,41 40 2,74±0,11 2,43±0,20 4,94±0,45 KM 46 2,34±0,08ab 2,07±0,08b 4,60±0,32ab 36 2,56±0,09a 1,82±0,12 3,96±0,36 35 3,00±0,10 2,20±0,18 4,61±0,40 R 27 2,20±0,10b 2,03±0,10b 3,87±0,40b 17 2,33±0,11ab 1,90±0,14 3,44±0,46 17 2,75±0,13 2,03±0,23 3,79±0,50 *** ** * * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Cinsiyet E 69 2,37±0,09 2,24±0,09 5,13±0,31a 19 2,42±0,11 1,77±0,15 3,81±0,46 17 3,03±0,13 2,46±0,23 3,99±0,51 D 124 2,41±0,08 2,09±0,08 3,87±0,34b 124 2,42±0,04 1,83±0,05 4,24±0,17 121 2,78±0,05 2,01±0,08 4,56±0,18 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 92 2,32±0,07 2,20±0,07 4,24±0,27 67 2,43±0,10 1,81±0,13 4,29±0,41 65 2,94±0,11 2,37±0,20 4,05±0,39 İ 101 2,46±0,07 2,14±0,07 4,76±0,27 76 2,41±0,08 1,80±0,11 3,75±0,34 73 2,87±0,10 2,10±0,18 4,50±0,43 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 7 2,46±0,20 2,11±0,20 4,83±0,78 4 2,12±0,21 1,74±0,27 2,86±0,84 4 2,86±0,22 2,24±0,40 3,58±0,88 3 23 2,45±0,11 2,19±0,11 3,95±0,42 19 2,40±0,16 1,85±0,21 3,74±0,65 18 2,64±0,24 1,44±0,43 3,30±0,95 4 29 2,43±0,10 2,15±0,10 3,96±0,38 23 2,56±0,14 1,96±0,18 4,47±0,58 22 3,05±0,16 2,34±0,28 4,48±0,61 5 39 2,27±0,08 2,29±0,08 4,44±0,32 33 2,49±0,12 1,95±0,16 4,52±0,49 31 2,94±0,14 2,47±0,26 5,16±0,56 6 48 2,33±0,07 2,07±0,07 5,01±0,27 32 2,47±0,10 1,55±0,13 4,06±0,42 32 2,96±0,11 2,40±0,20 4,27±0,44 7+ 47 2,38±0,07 2,19±0,06 4,79±0,25 32 2,47±0,08 1,77±0,11 4,49±0,33 31 2,98±0,09 2,52±0,16 4,89±0,35 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 116 2,43±0,07 2,16±0,07 4,67±0,29 77 2,40±0,06 1,84±0,08 4,08±0,26 73 2,90±0,07 2,21±0,13 4,68±0,28a GDF8.P2 77 2,34±0,08 2,18±0,08 4,33±0,33 66 2,43±0,08 1,76±0,10 3,97±0,32 65 2,91±0,09 2,26±0,16 3,88±0,34b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; SK: Sütten Kesim; MLD: Musculus Longissimus Dorsi kası genişliği, DK: Deri Kalınlığı, YK:Yağ Kalınlığı; cm: santimetre; mm:milimetre; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; ***: p<0,001 48 Kesimden 24 saat sonraki sıcaklık ölçümleri bakımından GDF8.P1 genotipli kuzu karkaslarının GDF8.P2 genotiplilere oranla daha sıcak olduğu tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.8). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte GDF8.P1 genotipli kuzu karkasların KA ve SKA’larının GDF8.P2 genotipli kuzu karkaslarına göre %4,18 ve %6,55 daha fazla olduğu dikkat çekmektedir (p>0,05). Tespit edilen genotipin karkas ölçüleri bakımından KU (p<0,05) üzerinde önemli etkiye sahip olduğu; diğer karkas ölçülerine ise aynı etkiyi göstermediği anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.9). GDF8.P1 genotipine sahip karkasların KU değerleri GDF8.P2 genotipine sahip karkaslara göre %3,23 daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). Kesilen kuzularda elde edilen genotiplerin kuzu karkas parçalarından sadece but ağırlığına etki ettiği ve GDF8.P1 genotipli kuzu karkaslarında but ağırlığının GDF8.P2 genotiplilere göre %11,05 daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.10). 49 Çizelge 4.8. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 Faktör/ Soğutma N CA(kg) KA(kg) R(%) SKA(kg) SR(%) S(ºC) S24(ºC) pH(45d) pH(24h) Verim Firesi (%) Irk B 10 44,20±1,28a 21,64±0,68a 48,93±0,73 20,94±0,65a 47,37±0,71 1,56±0,13 36,28±1,00 6,78±0,25 6,35±0,08 5,59±0,06 HM 10 46,37±2,20a 21,60±1,17a 46,53±1,25 20,80±1,12a 44,77±1,23 1,76±0,22 39,28±1,72 6,59±0,44 6,75±0,14 5,45±0,11 K 10 41,27±1,43ab 20,06±0,76a 48,58±0,82 19,52±0,73a 47,31±0,80 1,28±0,14 34,77±1,12 6,65±0,29 6,31±0,09 5,51±0,07 KM 10 44,56±1,98a 21,33±1,05a 47,74±1,13 20,93±1,01a 46,84±1,11 0,90±0,20 36,02±1,54 6,52±0,39 6,31±0,12 5,40±0,10 R 10 34,98±2,16b 16,22±1,15b 45,93±1,23 15,75±1,10b 44,53±1,21 1,40±0,22 31,89±1,69 6,31±0,43 6,13±0,14 5,57±0,11 ** ** ÖD ** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 41,95±1,24 19,95±0,66 47,42±0,70 19,47±0,63 46,29±0,69 1,13±0,12b 36,15±0,97 6,51±0,25 6,40±0,08 5,49±0,06 İ 25 42,60±1,12 20,39±0,60 47,66±0,64 19,70±0,57 46,04±0,62 1,63±0,11a 35,15±0,87 6,63±0,22 6,34±0,07 5,52±0,05 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 43,48±3,61 21,90±1,92 50,14±2,05 21,21±1,84 48,58±2,02 1,56±0,36 35,52±2,81 6,21±0,72 6,35±0,23 5,68±0,18 3 4 42,78±2,01 19,53±1,07 45,42±1,14 18,82±1,03 43,73±1,12 1,69±0,20 34,82±1,57 6,44±0,40 6,32±0,13 5,44±0,10 4 6 42,80±1,90 20,59±1,01 47,92±1,08 19,99±0,97 46,49±1,06 1,43±0,19 33,89±1,48 6,69±0,38 6,16±0,12 5,40±0,09 5 6 42,52±1,65 20,19±0,88 47,42±0,94 19,69±0,84 46,22±0,92 1,20±0,16 36,31±1,28 7,02±0,33 6,55±0,10 5,42±0,08 6 16 41,88±1,00 19,90±0,53 47,48±0,57 19,38±0,51 46,24±0,56 1,24±0,10 37,18±0,78 6,54±0,20 6,44±0,06 5,54±0,05 7+ 15 40,22±1,16 18,90±0,62 46,88±0,66 18,44±0,59 45,72±0,65 1,15±0,12 36,16±0,90 6,52±0,23 6,42±0,07 5,55±0,06 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 43,14±0,71 20,81±0,38 48,18±0,40 20,23±0,36 46,84±0,39 1,33±0,07 36,08±0,55 6,90±0,14a 6,35±0,04 5,55±0,03 GDF8.P2 11 41,42±1,40 19,53±0,75 46,91±0,80 18,94±0,72 45,48±0,78 1,43±0,14 35,22±1,09 6,24±0,28b 6,40±0,09 5,46±0,07 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; CA: Canlı Ağırlık; KA: Kesim Ağırlığı; R: Randıman; SKA: Soğuk Karkas Ağırlığı; SR: Soğuk Karkas Randımanı; S: Sıcaklık; S24:24’üncü saat sıcaklığı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 50 Çizelge 4.9. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 Faktör/Verim N KU YKU PU GG GD BU BÇ Irk B 10 74,90±1,01a 70,86±1,35 23,19±0,78 17,22±0,50 24,87±0,38b 37,03±1,61 57,81±1,95 HM 10 77,56±1,74a 71,22±2,32 23,38±1,35 17,78±0,86 25,42±0,65ab 40,08±2,78 62,18±3,36 K 10 74,14±1,13a 72,21±1,51 22,32±0,88 16,86±0,56 26,35±0,43a 37,72±1,81 56,55±2,19 KM 10 72,98±1,56ab 71,85±2,09 22,81±1,21 18,16±0,78 25,64±0,59ab 40,08±2,50 55,64±3,02 R 10 67,44±1,71b 66,82±2,28 21,32±1,32 16,55±0,85 23,67±0,64b 36,53±2,73 51,19±3,30 ** ÖD ÖD ÖD ** ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 73,29±0,98 70,62±1,31 22,36±0,76 17,04±0,49 24,87±0,37 37,72±1,56 54,83±1,89 İ 25 73,52±0,88 70,56±1,18 22,84±0,68 17,59±0,44 25,51±0,33 38,86±1,41 58,53±1,70 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 79,37±2,85 73,69±3,80 22,36±2,21 17,20±1,41 23,38±1,07 35,62±4,55 62,85±5,50 3 4 72,68±1,59 69,79±2,12 23,45±1,23 17,06±0,79 25,67±0,60 40,18±2,54 56,66±3,07 4 6 70,58±1,50 69,83±2,00 23,71±1,16 17,70±0,75 26,04±0,56 39,37±2,40 53,32±2,90 5 6 71,75±1,30 70,44±1,74 21,49±1,01 17,64±0,65 25,95±0,49 37,06±2,08 55,00±2,51 6 16 72,37±0,79 69,86±1,05 22,02±0,61 16,87±0,39 25,22±0,30 37,96±1,26 55,69±1,52 7+ 15 73,68±0,92 69,95±1,22 22,58±0,71 17,41±0,45 24,89±0,34 39,53±1,46 56,53±1,77 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 74,57±0,56a 71,48±0,74 23,24±0,43 17,24±0,28 25,55±0,21 37,38±0,89 57,68±1,08 GDF8.P2 11 72,24±1,10b 69,70±1,48 21,96±0,86 17,39±0,55 24,83±0,42 39,19±1,77 55,67±2,14 * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; KU: Karkas uzunluğu; YKU: Yarım karkas uzunluğu; PU:Pelvis Uzunluğu; GG:Göğüs Genişliği; GD: Göğüs derinliği; BU:But uzunluğu; BÇ;But Çevresi; ÖD: Önemli değil; **: p<0,01; *: p<0,05. 51 Çizelge 4.10. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas parçalarına etkisi But incik Kol incik Faktör/Verim N But (kg) Kol (kg) Boyun (kg) Sırt (kg) Döş (kg) Bel (kg) (kg) (kg) Irk B 10 6,33±0,22 0,76±0,06 6,43±0,30a 0,59±0,05 1,14±0,07 1,79±0,15 1,52±0,09a 3,15±0,14a HM 10 6,39±0,38 0,87±0,10 6,70±0,51a 0,68±0,08 1,25±0,12 1,96±0,26 1,27±0,16ab 3,06±0,24ab K 10 6,28±0,25 0,77±0,07 5,72±0,33ab 0,50±0,05 1,28±0,08 1,59±0,17 1,29±0,11ab 2,96±0,16a KM 10 6,65±0,34 0,75±0,09 6,30±0,46a 0,67±0,07 1,14±0,11 1,81±0,23 1,41±0,15ab 3,13±0,21a R 10 5,39±0,37 0,68±0,10 4,41±0,50b 0,44±0,08 0,98±0,12 1,45±0,25 1,01±0,16b 2,13±0,23b ÖD ÖD ** ÖD ÖD ÖD * ** Doğum Tipi T 25 6,06±0,21 0,76±0,06 5,84±0,29 0,59±0,04 1,11±0,07 1,75±0,15 1,32±0,09 2,88±0,13 İ 25 6,36±0,19 0,76±0,05 5,98±0,26 0,56±0,04 1,20±0,06 1,69±0,13 1,27±0,08 2,89±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 7,01±0,62 0,91±0,17 5,68±0,84 0,50±0,13 1,33±0,20 2,13±0,42 1,44±0,27 3,19±0,39 3 4 6,02±0,35 0,68±0,09 5,78±0,47 0,57±0,07 1,27±0,11 1,33±0,24 1,17±0,15 2,81±0,22 4 6 6,51±0,33 0,67±0,09 6,49±0,44 0,57±0,07 1,12±0,11 1,56±0,22 1,22±0,14 2,81±0,21 5 6 5,90±0,28 0,78±0,08 6,12±0,38 0,65±0,06 1,07±0,09 1,84±0,19 1,40±0,12 2,96±0,18 6 16 6,00±0,17 0,77±0,05 5,84±0,23 0,58±0,03 1,09±0,06 1,83±0,12 1,29±0,07 2,88±0,11 7+ 15 5,81±0,20 0,77±0,05 5,56±0,27 0,60±0,04 1,06±0,06 1,63±0,14 1,28±0,09 2,67±0,13 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 6,53±0,12a 0,82±0,03 6,06±0,16 0,58±0,02 1,18±0,04 1,75±0,08 1,39±0,05 2,87±0,08 GDF8.P2 11 5,88±0,24b 0,71±0,07 5,77±0,33 0,58±0,05 1,13±0,08 1,69±0,16 1,21±0,10 2,90±0,15 * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil; **: p<0,01; *: p<0,05. 52 MLD alanı, çevresi, genişliği, derinliği, yağ kalınlığı ile vücut yağ kalınlığı (VYK) üzerine genotiplerin etkisi istatistik olarak anlamlı bulunmamıştır (p>0,05; Çizelge 4.11). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte GDF8.P1 genotipine sahip kuzuların MLD alanı ve çevresinin GDF8.P2 genotipli kuzulara göre sırasıyla %2,66 ve %1,70 daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p>0,05). VYK bakımından ise GDF8.P2 genotipli kuzulardaki ortalamanın GDF8.P1 genotipli kuzulara göre %8,13 daha fazla olduğu ancak aradaki farkın istatistiksel olarak önemli olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05). Çizelge 4.11. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTRpolimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi Faktör/Verim MLD-A MLD-Ç MLD-G MLD-D N YK (mm) VYK (mm) (cm2) (cm) (cm) (cm) Irk B 10 16,44±1,08 17,63±0,56 6,51±0,30 3,33±0,22 5,02±0,63 9,01±0,90 HM 10 19,35±1,87 18,84±0,96 7,33±0,51 3,27±0,37 4,71±1,09 7,78±1,55 K 10 14,07±1,22 16,71±0,63 6,30±0,33 2,90±0,24 5,08±0,71 9,26±1,01 KM 10 15,80±1,68 16,76±0,87 6,19±0,46 3,32±0,34 4,46±0,98 7,43±1,39 R 10 14,40±1,83 16,11±0,95 5,95±0,50 3,30±0,37 4,80±1,07 10,70±1,52 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 15,64±1,05 16,97±0,54 6,28±0,29 3,28±0,21 4,75±0,61 9,21±0,87 İ 25 16,39±0,95 17,46±0,49 6,63±0,26 3,17±0,19 4,88±0,55 8,46±0,79 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 15,94±3,06 17,08±1,58 6,50±0,84 3,20±0,61 3,53±1,78 9,68±2,54 3 4 16,67±1,71 17,52±0,88 6,71±0,47 3,19±0,34 4,34±0,99 8,02±1,42 4 6 15,27±1,61 16,91±0,83 6,16±0,44 3,18±0,32 5,96±0,94 10,16±1,34 5 6 15,44±1,40 17,14±0,72 6,39±0,38 3,17±0,28 5,75±0,81 9,61±1,16 6 16 16,12±0,85 17,24±0,44 6,45±0,23 3,30±0,17 4,85±0,49 8,51±0,70 7+ 15 16,63±0,98 17,41±0,51 6,51±0,27 3,30±0,20 4,45±0,57 7,04±0,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 16,22±0,60 17,36±0,31 6,41±0,16 3,31±0,12 5,17±0,35 8,49±0,50 GDF8.P2 11 15,80±1,19 17,07±0,61 6,50±0,33 3,14±0,24 4,46±0,69 9,18±0,99 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD-A: MLD alanı; MLD-Ç: MLD çevresi; MLD-G:MLD genişliği; YK: Yağ kalınlığı; VYK: Vücut yağ kalınlığı; ÖD: Önemli değil. 53 Çiğ ve pişmiş etteki sertlik ve elastikiyet ile etteki su tutma kapasitesi, çözdürme ve pişirme kaybı üzerine genotipin anlamlı bir etkisi tespit edilememiştir (p>0,05; Çizelge 4.12). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte GDF8.P2 genotipine sahip kuzu etlerindeki su tutma kapasitesi ve pişirme kaybının GDF8.P1 genotiplilerden sırasıyla %9,43 ve %9,03 daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p>0,05). Çizelge 4.12. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi Çiğ Pişmiş Faktör/ Su Tutma Çözdürme Pişirme N Verim Elastikiyet Elastikiyet Sertlik (g) Sertlik (g) Kapasitesi Kaybı Kaybı (g,sec) (g,sec) Irk B 10 5 955±449 41 602±3 540 5 563±756 40 073±4 356 19,93±0,89 7,84±0,79 25,74±3,36 HM 10 7 064±774 53 179±6 102 2 899±1 302 23 480±7 508 21,25±1,54 8,74±1,37 22,77±5,80 K 10 5 183±504 36 792±3 976 6 209±849 40 205±4 892 19,26±1,00 6,63±0,89 24,26±3,78 KM 10 4 405±696 30 156±5 488 5 548±1 171 38 662±6 752 22,22±1,38 8,08±1,23 29,32±5,21 R 10 3 762±761 28 459±5 996 5 267±1 280 36 851±7 378 19,53±1,51 8,35±1,34 34,44±5,70 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi a T 25 4 805±436 34 199±3 434 6 278±733 41 193±4 226 21,31±0,87 8,11±0,77 23,28±3,26 b İ 25 5 743±393 4 1876±3 095 3 917±661 30 516±3 809 19,57±0,78 7,75±0,69 21,33±2,94 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 5 990±1 270 45 298±10 007 6 102±2 136 44 057±12 313 19,36±2,52 5,50±2,24 16,32±9,51 3 4 4 479±708 30 937±5 583 3 784±1 192 27 983±6 869 20,46±1,41 8,53±1,25 33,25±5,30 4 6 4 925±669 34 551±5 273 5 791±1 125 39 019±6 488 19,56±1,33 7,77±1,18 30,50±5,01 5 6 5 391±579 39 791±4 567 5 385±975 37 552±5 619 21,60±1,15 8,19±1,02 25,42±4,34 6 16 5 427±351 38 246±2 764 4 442±590 32 173±3 401 21,30±0,70 8,23±0,62 29,18±2,63 7+ 15 5 430±408 39 402±3 217 5 081±687 34 342±3 958 20,35±0,81 9,33±0,72 29,16±3,06 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 5 387±248 38 539±1 955 4 602±417 33 924±2 405 19,52±0,49 8,30±0,44 26,13±1,86 GDF8.P2 11 5 161±493 37 536±3 883 5 593±829 37 785±4 777 21,36±0,98 7,56±0,87 28,49±3,69 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil. 54 Bu çalışmada karkas ve karkas yağ renk parametrelerinden L*, a*, b*, C ve h değerlerine genotiplerin etkisinin önemli olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.13 ve 4.14). Aynı zamanda istatistik olarak anlamlı olmamakla birlikte GDF8.P1 genotipine sahip kuzuların GDF8.P2 genotiplilere göre daha parlak, daha canlı ve biraz daha sarımsı bir karkas rengine ve daha parlak ve daha canlı bir karkas yağ rengine sahip olduğu gözlenmiştir. Çizelge 4.13. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 44,60±1,11 23,80±0,80 8,98±1,03 25,35±1,16 20,29±1,56 HM 10 45,57±1,92 23,95±1,38 10,04±1,78 26,54±1,99 22,10±2,68 K 10 47,49±1,25 25,28±0,90 10,71±1,16 28,09±1,30 22,66±1,75 KM 10 46,57±1,72 23,60±1,24 7,87±1,60 24,58±1,79 18,57±2,41 R 10 46,60±1,88 24,42±1,36 9,45±1,75 26,13±1,96 21,02±2,64 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 46,90±1,08 24,06±0,78 8,87±1,00 25,76±1,12 20,01±1,51 İ 25 45,44±0,97 24,36±0,70 10,00±0,90 26,52±1,01 21,84±1,36 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 47,25±3,14 25,10±2,26 12,04±2,92 27,78±3,27 24,85±4,40 3 4 46,74±1,75 24,24±1,26 8,98±1,63 25,81±1,82 20,17±2,46 4 6 44,58±1,66 23,65±1,19 7,74±1,54 24,55±1,72 18,21±2,32 5 6 43,90±1,43 23,41±1,03 8,65±1,33 26,35±1,49 20,22±2,01 6 16 47,62±0,87 24,61±0,63 10,05±0,81 26,51±0,90 21,83±1,22 7+ 15 46,91±1,01 24,23±0,73 9,01±0,94 25,82±1,05 20,28±1,42 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 47,41±0,61 23,80±0,44 9,61±0,57 26,04±0,64 21,53±0,86 GDF8.P2 11 44,92±1,22 24,61±0,88 9,21±1,13 26,23±1,27 20,32±1,71 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 55 Çizelge 4.14. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 69,33±1,41 10,07±0,76 13,99±0,81 17,26±1,00 55,03±1,69 HM 10 67,33±2,43 9,29±1,30 16,10±1,40 18,67±1,72 60,83±2,92 K 10 73,01±1,59 8,31±0,85 13,94±0,91 16,20±1,12 59,32±1,90 KM 10 67,20±2,19 11,60±1,17 14,64±1,26 18,65±1,55 51,01±2,62 R 10 72,12±2,39 9,34±1,28 14,00±1,37 16,83±1,69 56,15±2,87 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 69,97±1,37 8,96±0,73 13,70±0,79 16,40±0,97 56,97±1,64 İ 25 69,63±1,23 10,49±0,66 15,38±0,71 18,64±0,87 55,97±1,48 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 68,72±3,99 9,07±2,14 16,74±2,29 18,89±2,83 63,64±4,78 3 4 68,22±2,23 12,78±1,19 15,88±1,28 20,35±1,58 50,31±2,67 4 6 71,83±2,10 9,14±1,13 13,04±1,21 15,94±1,49 55,00±2,52 5 6 71,64±1,82 8,39±0,98 14,15±1,05 16,53±1,29 58,93±2,18 6 16 70,28±1,10 9,02±0,59 13,59±0,63 16,38±0,78 56,66±1,32 7+ 15 68,10±1,28 9,92±0,69 13,81±0,74 17,05±0,91 54,28±1,54 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 70,95±0,78 9,35±0,42 14,38±0,45 17,19±0,55 57,33±0,94 GDF8.P2 11 68,65±1,55 10,09±0,83 14,70±0,89 17,85±1,10 55,61±1,86 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 56 Tespit edilen genotiplerin 0, 48 ve 168’inci saat MLD renk parametreleri üzerinde önemli bir etkisinin bulunmamıştır (p>0,05; Çizelge 4.15, 4.16 ve 4.17). Önemli olmamakla birlikte GDF8.P1 genotipine sahip kuzu MLD’lerininin ise GDF8.P2 genotipine sahip kuzu MLD’lerine göre biraz daha parlak, daha canlı ve daha sarımsı renge sahip olduğu belirlenmiştir (p>0,05). Çizelge 4.15. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 41,34±0,82 16,74±1,08 5,93±0,43 17,53±0,62 19,85±1,14 HM 10 40,99±1,42 15,91±1,86 5,15±0,75 16,76±1,06 17,66±1,96 K 10 41,26±0,92 17,28±1,21 6,20±0,49 18,73±0,69 19,43±1,28 KM 10 40,60±1,27 19,61±1,67 5,23±0,67 17,55±0,96 17,39±1,77 R 10 42,89±1,39 17,08±1,83 5,42±0,73 17,84±1,04 17,78±1,93 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 42,42±0,80 17,30±1,05 5,80±0,42 17,54±0,60 19,33±1,11 İ 25 40,41±0,72 17,35±0,94 5,37±0,38 17,83±0,54 17,51±1,00 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 42,21±2,32 16,96±3,05 5,84±1,23 16,14±1,74 21,00±3,22 3 4 41,29±1,30 18,51±1,70 5,77±0,68 19,27±0,97 17,41±1,80 4 6 40,64±1,22 17,77±1,61 5,66±0,65 18,29±0,92 18,09±1,70 5 6 41,62±1,06 15,51±1,39 5,55±0,56 17,80±0,80 18,06±1,47 6 16 42,26±0,64 18,96±0,84 5,79±0,34 18,00±0,48 18,73±0,89 7+ 15 40,47±0,75 16,22±0,98 4,90±0,39 16,59±0,56 17,25±1,04 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 41,90±0,45 17,00±0,60 6,01±0,24 18,24±0,34 19,27±0,63 GDF8.P2 11 40,93±0,90 17,65±1,18 5,16±0,48 17,13±0,68 17,57±1,25 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 57 Çizelge 4.16. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 44,86±0,95 16,12±0,70 10,38±0,38 19,20±0,69 33,06±1,07 HM 10 42,65±1,64 16,19±1,21 9,76±0,66 18,85±1,18 30,59±1,84 K 10 44,09±1,07 17,85±0,79 10,90±0,43 20,97±0,77 31,77±1,20 KM 10 44,03±1,48 17,31±1,09 11,05±0,59 20,33±1,07 31,68±1,66 R 10 48,13±1,61 18,20±1,19 12,03±0,65 21,32±1,16 31,52±1,81 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 45,24±0,93 17,49±0,68 11,26±0,37 20,63±0,67 32,15±1,04 İ 25 44,26±0,83 16,78±0,62 10,39±0,33 19,64±0,60 31,29±0,93 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 44,92±2,69 17,17±1,99 10,58±1,08 20,20±1,94 31,87±3,02 3 4 44,64±1,50 17,79±1,11 11,42±0,60 20,82±1,08 31,28±1,68 4 6 44,91±1,42 18,52±1,05 11,28±0,57 21,55±1,02 30,80±1,59 5 6 44,72±1,23 15,70±0,91 10,83±0,49 18,86±0,89 33,69±1,38 6 16 45,41±0,74 16,75±0,55 10,71±0,30 19,77±0,54 32,10±0,83 7+ 15 43,90±0,87 16,87±0,64 10,12±0,35 19,61±0,63 30,59±0,97 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 44,93±0,53 16,64±0,39 10,60±0,21 19,74±0,38 32,58±0,59 GDF8.P2 11 44,57±1,05 17,63±0,77 11,05±0,42 20,53±0,75 30,86±1,17 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 58 Çizelge 4.17. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GDF-8 3’UTR polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 46,61±1,06 10,70±0,73 10,70±0,51 15,30±0,92 45,71±2,59 HM 10 45,27±1,82 12,09±1,26 10,37±0,88 16,71±1,58 40,29±4,46 K 10 45,50±1,19 10,84±0,82 10,39±0,57 15,06±1,03 43,14±2,90 KM 10 46,29±1,64 10,65±1,13 10,86±0,79 15,50±1,43 44,84±4,01 R 10 46,45±1,79 10,18±1,24 9,18±0,86 13,86±1,56 42,16±4,38 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 46,97±1,03 11,03±0,71 10,71±0,49 15,60±0,89 43,91±2,51 İ 25 45,08±0,93 10,75±0,64 9,89±0,44 15,01±0,80 42,54±2,26 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 45,72±2,99 13,58±2,07 9,66±1,44 16,41±2,60 35,14±7,31 3 4 45,64±1,67 9,16±1,15 10,74±0,80 14,40±1,45 47,78±4,08 4 6 45,46±1,58 10,69±1,09 9079±0,76 14,67±1,37 41,25±3,85 5 6 47,11±1,36 9,49±0,94 10,90±0,66 14,98±1,19 48,98±3,34 6 16 47,19±0,83 11,14±0,57 10,62±0,40 15,41±0,72 44,10±2,02 7+ 15 45,02±0,96 11,29±0,67 10,08±0,46 15,84±0,84 42,11±2,35 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GDF8.P1 39 46,48±0,58 10,74±0,40 10,57±0,28 15,36±0,51 44,44±1,43 GDF8.P2 11 45,57±0,16 11,04±0,80 10,03±0,56 15,21±1,01 42,02±2,84 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; *b: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. Özetlemek gerekirse; GDF-8 3’UTR bölgesinde belirlenen genotiplerin 1 yaş döneminde MLD yağ kalınlığına; kesim ve karkas parametrelerinden ise 24. saat karkas sıcaklığı, karkas uzunluğu ve but ağırlığına önemli etkilerinin olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). 59 4.3. Büyüme Hormonu (GH) Geni 4. Ekzon Polimorfizmi Genotip gruplandırması PCR ürünlerinin PCR-SSCP metoduyla poliakrilamid jel üzerinde elde edilen bantlara göre yapıldı. GH geninin 4. ekzon bölgesinde GHE4.P1 ve GHE4.P2 olarak adlandırılan iki farklı genotip tepit edilmiştir (Şekil 4.6). Şekil 4.6. GH 4. ekzon bölgesi PCR-SSCP bant modelleri PCR-SSCP metoduyla GH 4. ekzon bölgesinin poliakrilamid jel üzerindeki bant oluşumlarına göre GHE4.P1 ve GHE4.P2 genotiplerinin ırklara göre dağılımı Çizelge 4.18’de görülmektedir. Çizelgenin de incelenmesi ile görülebileceği gibi GHE4.P1 genotipinin incelenen ırklarda yaygın genotip olduğu saptanmış ve GHE4.P2 genotipi Bandırma ırkında tespit edilememiştir. Çizelge 4.18. GH 4. Ekzon genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı Irk/Tip N GHE4.P1 GHE4.P2 B 49 49 0 HM 43 35 8 K 47 33 14 KM 46 36 10 R 29 28 1 Toplam 210 177 33 B: Bandırma, HM: Hampshire Down × Merinos melezi, K: Kıvırıck, KM: Karabey Merinosu, R: Ramlıç GHE4.P1 ve GHE4.P2 genotiplerinden 5’er örneğe dizi analizi yapılmıştır. BioEdit programı ile 177 bazlık berrak kromotogramları elde edilerek, diziler Clustal W algoritması kullanılarak hizalanmış ve iki genotip arasında 6 farklı pozisyonda (57, 59, 104, 124, 160 ve 164) nükleotid değişimi olduğu saptanmıştır (Şekil 4.7). 60 Şekil 4.7. GH 4. Ekzon genotiplerinin Clustal W algoritması kullanılarak BioEdit programında hizalanması Nükleotid pozisyonlarının belirlenmesi için NCBI gen bankası AF002110.01 erişim numaralı Ovis aries GH geni tam kodon dizisi ile NCBI BLAST algoritmasından faydalanılmıştır (Şekil 4.8 ve Şekil 4.9). GHE4.P1 genotipli kuzularda referans diziden farklı olarak meydana gelen 4 nükleotid değişiminden yalnızca bir tanesi kodlama bölgesinde meydana gelmiştir. Referans dizide 122. protein pozisyonundaki GTC kodonu valin (V) amino asidini kodlarken, GHE4.P1 genotiplilerde 1198. nükleotid pozisyonunda heterozigot genotipi temsil eden R sembolünün varlığı tespit edilmiştir. R, pürin grubu nükleotidleri yani G veya A taşıması sebebiyle heterozigot olduğu anlamına gelmektedir. GHE4.P1 genotipinde GTC>ATC olduğunda p.Val122Ile aminoasit değişimi ile yanlış anlamlı (missense) mutasyon meydana getirmiştir. GHE4.P2 genotipi 121. protein pozisyonunda c.1196 G>S(G/C) nükleotid değişimi meydana gelmiştir. Referans dizide AGA kodonu arjinin (R) amino asidini kodlarken heterozigot nükleotide dönüşmesiyle protein değişikliğinin meydana geldiği tespit edilmiştir. S sembolü güçlü bağlara sahip G veya C varlığını temsil etmektedir ve dolayısyla heterozigot nükleotid oluşturmaktadır. c.1196 G>C nükleotid değişimiyle Treonin (T) amino asidinin kodlanmasına sebep olarak yanlış anlamlı (missense) mutasyon meydana getirmiştir (Arg121Thr). 137. protein pozisyonunda glutamik asit (E) kodlanmasını sağlayan GAG kodonu c.1243 G>C pozisyonunda nükleotid yer değişimi sebebiyle CAG üçlüsüne dönüşerek glutamin (Q) amino asidi kodlanmasına (Gly137Gln) sebep olarak yanlış anlamlı (missense) mutasyon meydana getirmiştir. 143. protein pozisyonunda glutamik asid (E) 61 kodlayan GAG kodonu c.1263 G>R(A/G) olsa da GAA yine E amino asidini kodladığından bir değişiklik olmaması sebebiyle sessiz mutasyon gerçekleşmiştir. (den Dunnen & Antonarakis, 2000). Şekil 4.8. GH 4. ekzon GHE4.P1 ve GHE4.P2 genotipleri kodlama bölgesi nükleotid pozisyonları GHE4.P1 genotipi intron bölgesinde c.1299 A>G, c.1302 G>C, c.1303 T>K(T/G) nükleotid değişimleri, GHE4.P2 genotipi intron bölgesinde ise c.1287+12 A>S(G/C), c.1287+15 G>C nükleotid değişimleri saptandı (Şekil 4.9). Bu nükleotid değişimleri intron bölgesinde olduğundan sessiz mutasyon olarak değerlendirilmiştir. Şekil 4.9. GH 4. ekzon GHE4.P1 ve GHE4.P2 genotipleri kodlama ve intron bölgesi nükleotid pozisyonları 62 Çizelge 4.19’da referans dizi ile nükleotid pozisyonlarının karşılaştırmaları ve meydana gelen amino asit değişimleri görülmektedir. GH 4. ekzon üzerinde referans sıraya göre karşılaştırıldığında toplam 7 pozisyondaki nükleotid değişiminden beşinin heterozigot allel olduğu tespit edilmiştir. c.1287+15 Pozisyonundaki değişim her iki genotip de de gözlenmiştir. Çizelge 4.19. GH 4. ekzon sekans varyasyonu Pozisyon AF002110.01 GHE4.P1 GHE4.P2 AA değişimi c.1196 G G S(G/C) Arg121Thr c.1198 G R(A/G) G Ile122Val c.1243 G G C Gly137Gln c.1263 G G R(A/G) - c.1287+12 A G S(G/C) - c.1287+15 G C C - c.1287+16 T K(T/G) T - B ırkında GHE4.P2 genotip bulunmaması sebebiyle Arg121Thr ve Gly137Gln amino asit değişimleri gözlenmemiştir. HM, K, KM ve R ırklarında çalışmada tespit edilen üç amino asit değişimi de gözlenmiştir. Hem bu çalışmada hem de kaynak araştırmalarında görüldüğü gibi nükleotid sıra varyasyonu bakımından sığır ve keçilerde olduğu gibi koyun ırklarında GH geni polimorfik bir yapıya sahiptir (Gupta vd., 2007). Bu çalışmada tespit edilen nükleotid değişimlerine bağlı olarak GHE4.P1 genotipi kuzularda 2 heterozigot, GHE4.P2 genotipli kuzularda ise 3 heterozigot genotip tespit edilmiştir. 63 4.4. Büyüme Hormonu (GH) 4. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi GH 4. ekzon genotiplerinin sütten kesim döneminde vücut ölçülerine etkisi önemsiz bulunmuştur (p>0,05; Çizelge 4.20). Genotipin 6. ay vücut ölçüleri arasında sadece GG üzerinde önemli bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.21). GHE4.P1 genotipine sahip kuzuların GHE4.P2 genotipine sahip kuzulardan %14,33 daha fazla GG’ye sahip olduğu belirlenmiştir. 6. ay vücut ölçülerinden GG üzerine etkisi önemli olan genotipin, ergin yaşla birlikte önemini yitirdiği ve genotipler arasında GG bakımından diğer vücut ölçülerinde olduğu gibi her hangi bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.22). 64 Çizelge 4.20. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk B 45 62,74±0,85a 58,09±0,60a 57,85±0,63 57,96±0,62ab 24,10±0,41 18,71±0,34 19,38±0,40 75,43±1,06 47,76±1,12a 9,11±0,13a HM 24 59,63±1,17a-c 56,01±0,83b 57,06±0,87 56,97±0,85ab 23,68±0,57 18,04±0,47 18,90±0,54 74,10±1,45 45,68±1,53ab 9,07±0,18ab K 47 60,97±0,71ab 57,68±0,51ab 57,96±0,53 59,07±0,52a 23,83±0,35 17,69±0,29 18,78±0,33 74,25±0,88 44,06±0,93b 7,67±0,11c KM 43 59,67±0,89bc 58,26±0,63a 59,04±0,66 59,44±0,64a 23,80±0,43 18,28±0,36 18,58±0,41 74,85±1,10 48,43±1,17a 9,00±0,14ab R 27 57,44±0,97c 56,29±0,69b 56,77±0,72 56,71±.0,70b 22,87±0,47 17,88±0,39 18,33±0,45 71,81±1,20 42,88±1,27b 8,63±0,15b *** * ÖD ** ÖD ÖD ÖD ÖD *** *** Cinsiyet E 61 59,80±0,19 57,47±0,85 58,47±0,88 58,24±0,86 23,84±0,58 18,20±0,48 19,20±0,55 73,75±1,48 46,41±1,56 9,02±0,19a D 125 60,38±0,80 57,06±0,57 56,99±0,60 57,82±0,58 23,47±0,39 18,40±0,32 18,38±0,37 74,42±1,00 45,12±1,05 8,38±0,13b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * Doğum Tipi T 88 60,05±0,92 57,37±0,66 58,67±0,68a 58,77±0,67 24,07±0,45 18,02±0,37 18,64±0,43 74,91±1,15 46,00±1,21 8,87±0,14 İ 98 60,13±0,79 57,16±0,56 56,80±0,59b 57,30±0,57 23,24±0,38 18,22±0,32 18,94±0,37 73,26±0,98 45,53±1,04 8,52±0,12 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 7 61,73±1,94 57,12±1,38 56,47±1,44 56,98±1,41 24,29±0,94 18,06±0,78 20,05±0,90 72,43±2,41 44,98±2,55 8,83±0,30 3 22 60,89±1,51 58,17±1,07 57,97±1,12 58,46±1,09 23,46±0,73 19,36±0,61 19,68±0,70 77,45±1,88 47,14±1,98 8,81±0,24 4 27 59,15±1,25 57,54±0,89 58,59±0,93 58,79±0,91 23,97±0,61 18,14±0,51 18,26±0,59 74,62±1,56 44,55±1,65 8,71±0,20 5 38 59,88±1,38 57,35±0,99 57,84±1,03 58,61±1,01 23,92±0,67 17,85±0,56 19,11±0,65 74,17±1,72 47,51±1,82 8,63±0,22 6 47 60,52±0,78 57,59±0,56 58,62±0,58 58,72±0,57 23,84±0,38 17,70±0,32 18,27±0,36 74,27±0,97 46,91±1,03 8,65±0,12 7+ 45 58,37±1,40 55,82±1,00 56,92±1,04 56,64±1,02 22,46±0,68 17,60±0,57 17,39±0,65 71,58±1,74 43,48±1,84 8,56±0,22 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 158 60,26±0,48 57,53±0,34 57,76±0,36 58,25±0,35 23,75±0,23 18,08±0,20 18,69±0,23 75,27±0,60 45,66±0,63 8,67±0,08 GHE4.P2 28 59,93±1,04 57,01±0,74 57,71±0,77 57,81±0,75 23,57±0,50 18,16±0,42 18,90±0,48 72,90±1,29 45,87±1,37 8,73±0,16 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 65 Çizelge 4.21. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk a B 38 68,05±1,36 64,12±1,11 ab 64,21±1,11ab 65,18±1,22 24,71±0,72a 17,27±0,49bc 17,03±0,68ab 83,57±1,83 62,66±2,07a 8,50±0,19 HM 16 69,22±2,50 ab 65,12±2,05ab 65,77±2,03ab 66,81±2,24 26,68±1,32a 20,97±0,90a 19,66±1,24a 87,24±3,37 61,97±3,81a 9,39±0,35 63,94±1,87abK 37 62,16±1,53 ab 64,47±1,52ab 66,15±1,67 25,56±0,99a 18,73±0,67ab 16,90±0,92ab 78,13±2,51 48,19±2,84b 8,00±0,26 ab a a KM 36 65,23±1,19 66,26±0,97 66,31±0,97 67,48±1,06 24,70±0,63 a 17,84±0,43b 17,32±0,59ab 83,95±1,60 62,00±1,81a 8,43±0,17 61,84±1,34b 62,13±1,10bR 17 62,64±1,09 b 63,82±1,20 22,68±0,71b 16,07±0,48c 15,67±0,67b 81,22±1,81 57,48±2,04ab 8,04±0,17 *** * * ÖD * *** * ÖD ** *** Cinsiyet E 19 67,31±1,37 a 65,12±1,12a 66,17±1,12a 67,62±1,23a 25,88±0,73a 18,40±0,49 17,83±0,68 85,06±1,85a 60,24±2,09 8,85±0,19 D 125 64,00±0,53 b 62,80±0,44b 63,20±0,43b 64,16±0,48b 23,85±0,28b 17,95±0,19 16,81±0,27 80,58±0,72b 56,68±0,81 8,10±0,07 * * * ** ** ÖD ÖD * ÖD *** Doğum Tipi T 68 67,45±1,32 64,71±1,08 65,34±1,08 66,78±1,18 25,80±0,70 18,52±0,48 17,51±0,67 84,85±1,78 58,86±2,01 8,72±0,18 İ 76 63,86±1,28 63,21±1,04 64,02±1,04 65,00±1,14 23,93±0,68 17,84±0,46 17,12±0,63 80,79±1,72 58,06±1,94 8,23±0,18 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı ab 2 4 62,76±3,76 59,32±3,08 63,21±3,06 64,45±3,37 24,62±1,99 19,12±1,35 17,28±1,86 77,34±5,06 54,92±5,73 8,70±0,52 3 18 65,09±2,04 66,02±1,67 65,62±1,66 67,04±1,82 23,63±1,08 18,16±0,73 16,98±1,01 82,11±2,74 ab 63,13±3,10 8,28±0,28 4 23 66,85±1,72 64,53±1,41 64,79±1,40 65,66±1,54 25,77±0,91 17,68±0,62 17,64±0,86 86,31±2,32 ab 58,70±2,63 8,54±0,24 5 34 68,82±1,87 65,28±1,53 65,30±1,52 66,76±1,67 25,69±0,99 19,01±0,67 18,13±0,93 88,24±2,52 a 61,69±2,85 8,80±0,26 6 32 64,94±1,41 65,05±1,15 65,36±1,15 66,80±1,26 25,04±0,75 18,04±0,51 17,32±0,70 82,48±1,89 ab 56,76±2,14 8,10±0,20 7+ 33 65,46±1,64 63,56±1,35 63,81±1,34 64,64±1,47 24,46±0,87 17,05±0,59 16,56±0,82 80,45±2,21 b 55,55±2,50 8,41±0,23 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 119 64,40±1,75 62,45±1,43 64,30±1,42 65,75±1,57 25,22±0,93 19,39±0,63 a 17,76±0,87 80,73±2,35 55,62±2,66 8,70±0,24 GHE4.P2 25 66,91±1,67 65,47±1,37 65,07±1,36 66,03±1,49 24,52±0,89 16,96±0,60 b 16,88±0,83 84,91±2,25 61,29±2,54 8,25±0,23 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 66 Çizelge 4.22. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk B 33 80,08±1,27 75,29±1,34 ab 75,09±1,30ab 74,65±1,32 27,76±0,72a-d 21,67±0,74ab 21,74±0,77ab 104,52±2,71ab 84,15±2,84 8,89±0,24bc 78,22±2,26 71,62±2,38b 72,38±2,32abHM 15 72,98±2,34 30,17±1,28 ab 23,58±1,31ab 22,41±1,37a 106,06±4,83ab 80,82±5,05 10,92±0,42a 76,70±1,68 70,73±1,77b 70,81±1,72b 71,53±1,74 27,03±0,95cd 20,71±0,97ab 18,44±1,02bK 37 96,45±3,59 b 74,25±3,75 8,03±0,31c a a KM 35 79,83±1,05 77,37±1,10 77,66±1,07 77,50±1,09 29,12±0,59 ac 23,16±0,61a 21,86±0,63ab 110,46±2,24a 85,70±2,34 9,42±0,20b R 17 77,20±1,22 74,06±1,28 b 74,16±1,25ab 74,46±1,26 27,45±0,69bd 20,87±0,70b 20,50±0,74ab 103,86±2,60ab 84,81±2,71 8,73±0,23c ÖD * * ÖD * * * * ÖD *** Cinsiyet a E 17 81,80±1,30 74,72±1,37 75,13±1,34 75,61±1,35 a 29,74±0,74a 23,13±0,75a 22,17±0,79a 108,57±2,79a 85,59±2,91a 10,22±0,24a D 120 75,01±0,48 b 72,91±0,50 72,91±0,49 72,84±0,49b 26,87±0,27b 20,87±0,28b 19,81±0,29b 99,97±1,02b 78,30±1,06b 8,18±0,09b *** ÖD ÖD * *** ** ** ** * *** Doğum Tipi T 65 79,11±1,03 74,05±1,08 74,20±1,05 74,60±1,07 28,10±0,58 22,13±0,60 21,59±0,62 104,71±2,20 82,09±2,29 9,63±0,19a İ 72 77,70±1,00 73,58±1,05 73,84±1,03 73,85±1,04 28,51±0,57 21,87±0,58 20,39±0,61 103,83±2,14 81,80±2,24 8,77±0,19 b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** Ana Yaşı 2 4 74,40±2,99 67,97±3,15 68,44±3,06 69,17±3,10 27,26±1,69 22,66±1,73 19,92±1,81 96,78±6,38 74,25±6,67 ab 9,12±0,56 3 17 78,34±1,96 75,16±2,06 75,93±2,01 75,95±2,03 29,45±1,11 21,54±1,13 19,82±1,19 104,00±4,19 85,41±4,38 ab 8,62±0,37 4 22 81,04±1,37 74,16±1,44 73,70±1,41 73,87±1,42 28,00±0,78 21,66±0,79 21,17±0,83 107,56±2,93 84,52±3,06 ab 9,48±0,26 a 5 32 79,80±1,62 75,71±1,70 76,04±1,66 76,74±1,68 28,20±0,91 22,92±0,94 23,36±0,98 110,93±3,46 87,89±3,61 9,51±0,30 6 32 78,83±1,12 76,14±1,17 76,10±1,14 76,03±1,16 28,72±0,63 21,84±0,65 20,78±0,68 105,21±2,38 84,20±2,49 ab 9,12±0,21 7+ 30 78,02±1,31 73,73±1,38 73,90±1,34 73,60±1,36 28,21±0,74 21,35±0,76 20,89±0,79 101,14±2,80 75,40±2,93 b 9,35±0,25 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** ÖD Genotip GHE4.P1 112 77,02±1,58 71,16±1,67 71,45±1,62 72,03±1,64 28,08±0,89 21,62±0,92 19,86±0,96 100,51±3,38 77,30±3,54 9,05±0,30 GHE4.P2 25 79,79±1,42 76,47±1,49 76,59±1,46 76,42±1,47 28,53±0,80 22,37±0,82 22,12±0,86 108,03±3,03 86,59±3,17 9,34±0,27 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 67 Elde edilen genotiplerin doğum ağırlığı ve dönemsel canlı ağırlık üzerine etkisinin önemli olmadığı bulunmuştur (p>0,05; Çizelge 4.23). Ancak, istatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte GHE4.P2 genotipine sahip hayvanların CA ortalamaları 6.ay ve ergin yaşta GHE4.P1 genotipine sahip hayvanlardan sırasıyla %8,24 ve %5,26 daha fazladır (p>0,05). Çizelge 4.23. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlıklara etkisi Faktör/ N DA N SK CA N 6. ay CA N 1 yaş CA Verim Irk b a a ab B 45 3,90±0,17 45 34,60±0,90 38 41,68±1,91 33 61,65±2,51 a ab a a HM 24 4,97±0,23 24 32,16±1,24 16 46,12±3,52 15 67,35±4,46 b bc ab bc K 47 4,01±0,14 47 30,87±0,75 37 38,16±2,62 37 52,71±3,32 a bc a a KM 43 4,86±0,18 43 31,46±0,94 36 41,61±1,67 35 67,04±2,07 b c b c R 27 4,08±0,19 27 28,31±1,03 17 35,24±1,89 17 52,63±2,40 *** *** ** *** Cinsiyet a a E 61 4,33±0,23 61 31,87±1,26 19 43,43±1,93 17 70,21±2,58 b b D 125 4,40±0,16 125 31,08±0,85 125 37,70±0,75 120 50,34±0,94 ÖD ÖD ** *** Doğum Tipi a a T 88 4,68±0,18 88 32,19±0,98 68 44,48±1,86 65 61,84±2,03 b b İ 98 4,05±0,16 98 30,77±0,84 76 36,65±1,79 72 58,72±1,98 * ÖD ** ÖD Ana Yaşı 2 7 3,77±0,38 7 31,52±2,06 4 34,60±5,29 4 55,76±5,90 3 22 3,95±0,30 22 34,08±1,60 18 38,11±2,87 17 60,13±3,87 4 27 4,62±0,25 27 30,91±1,33 23 43,09±2,43 22 63,19±2,71 5 38 4,74±0,27 38 31,56±1,47 34 46,98±2,63 32 63,30±3,20 6 47 4,57±0,15 47 31,56±0,83 32 41,27±1,98 32 60,92±2,20 7+ 45 4,53±0,28 45 29,23±1,49 33 39,33±2,31 30 58,36±2,59 ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 158 4,51±0,09 158 31,87±0,51 119 38,96±2,46 112 58,73±3,13 GHE4.P2 28 4,22±0,20 28 31,09±1,10 25 42,17±2,35 25 61,82±2,80 ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; DA: Doğum Ağırlığı; CA: Canlı Ağırlık; SK:Sütten Kesim; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. Ultrason ölçümlerine göre ise sadece 6. ay MLD derinliğine genotipin etkisi önemli bulunmuş (p<0,05; Çizelge 4.24) ve GHE4.P1 genotipe sahip kuzuların MLD derinliklerinin GHE4.P2 genotipe sahip kuzulardan ortalama 0,61 cm daha fazla olduğu tespit edilmiştir. 68 Çizelge 4.24. Kuzuların farklı büyüme dönemlerinde ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi Faktör/Verim Sütten Kesim 6’ncı ay 1 yaş N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) Irk B 45 2,60±0,10a 2,52±0,10a 5,15±0,38 38 2,14±0,13 1,79±0,17 4,63±0,53 33 2,96±0,15 2,42±0,26 5,01±0,61 HM 24 2,75±0,13a 2,19±0,14ab 3,95±0,51 16 2,69±0,23 1,79±0,32 3,85±0,98 15 2,83±0,27 1,57±0,47 3,44±0,11 K 47 2,28±0,08b 2,29±0,08ab 5,02±0,31 37 2,43±0,17 1,59±0,24 3,61±0,73 37 2,63±0,20 1,75±0,35 4,44±0,81 KM 43 2,26±0,10b 2,27±0,11ab 4,76±0,39 36 2,39±0,11 1,84±0,15 4,00±0,47 35 3,01±0,12 2,34±0,22 4,97±0,50 R 27 2,26±0,11b 2,18±0,12b 4,19±0,43 17 2,12±0,12 1,88±0,17 3,53±0,53 17 2,70±0,14 2,13±0,25 3,88±0,58 *** * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Cinsiyet E 61 2,51±0,14 2,54±0,14a 4,21±0,53 19 2,35±0,13 1,77±0,17 3,73±0,54 17 2,90±0,15 2,16±0,27 4,30±0,63 D 125 2,35±0,09 2,04±0,10b 5,01±0,35 125 2,36±0,05 1,78±0,07 4,11±0,21 120 2,75±0,06 1,92±0,10 4,39±0,23 ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 88 2,49±0,11 2,31±0,11 4,77±0,41 68 2,35±0,12 1,77±0,17 4,42±0,52 65 2,81±0,12 2,09±0,21 4,41±0,49 İ 98 2,37±0,09 2,27±0,09 4,46±0,35 76 2,36±0,12 1,79±0,16 3,42±0,50 72 2,84±0,12 2,00±0,21 4,28±0,48 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 7 2,42±0,22 2,03±0,23 4,58±0,86 4 2,49±0,35 1,37±0,47 1,51±1,47 4 2,63±0,35 1,39±0,62 2,59±1,43 3 22 2,58±0,17 2,41±0,18 4,96±0,67 18 2,36±0,19 1,97±0,26 3,27±0,80 17 2,77±0,23 1,48±0,40 4,12±0,94 4 27 2,55±0,14 2,28±0,15 4,65±0,55 23 2,47±0,16 1,95±0,22 4,66±0,68 22 3,00±0,16 2,32±0,28 4,42±0,66 5 38 2,28±0,16 2,50±0,17 4,28±0,61 34 2,32±0,17 2,00±0,24 5,13±0,73 32 2,90±0,19 2,28±0,33 5,75±0,78 6 47 2,34±0,09 2,15±0,09 4,95±0,34 32 2,41±0,13 1,59±0,18 4,32±0,55 32 2,91±0,13 2,37±0,23 4,46±0,54 7+ 45 2,40±0,16 2,39±0,17 4,27±0,62 33 2,07±0,15 1,77±0,21 4,64±0,64 30 2,73±0,16 2,41±0,27 4,73±0,63 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 158 2,42±0,06 2,17±0,06 4,54±0,21 119 2,66±0,16a 1,67±0,22 3,05±0,69 112 2,81±0,19 1,63±0,33 3,92±0,76 GHE4.P2 28 2,44±0,12 2,42±0,12 4,69±0,46 25 2,05±0,15b 1,88±0,21 4,79±0,65 25 2,84±0,17 2,45±0,29 4,77±0,68 ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD: Musculus Longissimus Dorsi derinliği, DK: Deri Kalınlığı, YK:Yağ Kalınlığı; cm: santimetre; mm:milimetre; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; ***: p<0,001. 69 Çizelge 4.25’de görüldüğü gibi GHE4.P2 genotipli kuzu karkaslarının R ve SR’lerinin GHE4.P1 genotiplilerden sırasıyla %5,31 ve %5,23 daha fazla olduğu ve bu farklarıın istatistiksel olarak önemli olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). Diğer taraftan GHE4.P1 genotipli kuzu karkaslarının pH(24sa) değerlerinin GHE4.P2 genotipli kuzu karkaslarından %5,90 daha fazla olduğu belirlenmiştir (p<0,001). Karkas uzunlukları üzerine ise genotipin önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.26). Elde edeilen genotiplerin kuzu karkas parçalarından sadece boyun ağırlığına etki ettiği (Çizelge 4.27) ve GHE4.P2 genotipine sahip kuzu karkaslarında boyun ağırlığının GHE4.P1 genotipine sahip kuzu karkaslarına göre %21,67 daha ağır olduğu belirlenmiştir (p<0,05). 70 Çizelge 4.25. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 Faktör/ Soğutma N CA(kg) KA(kg) R(%) SKA(kg) SR(%) S(ºC) S24(ºC) pH(45d) pH(24h) Verim Firesi (%) Irk B 7 45,34±1,77a 22,81±0,90a 50,64±0,90 22,06±0,87a 48,97±0,93 1,67±0,19 35,92±1,50 6,98±0,36 6,44±0,12 5,46±0,07 HM 8 47,41±1,90a 22,86±0,97a 48,47±0,96 22,15±0,93a 46,93±1,00 1,54±0,20 37,46±1,61 7,49±0,38 6,47±0,12 5,38±0,08 K 10 42,97±1,62ab 21,28±0,83a 49,72±0,82 20,69±0,79a 48,35±0,85 1,37±0,17 35,68±1,37 6,94±0,33 6,32±0,11 5,40±0,07 KM 7 47,11±2,00a 22,71±1,02a 48,41±1,01 22,21±0,98a 47,33±1,05 1,08±0,21 37,45±1,69 7,17±0,40 6,48±0,13 5,27±0,08 R 10 38,77±1,65b 18,81±0,84b 48,21±0,83 18,21±0,81b 46,67±0,87 1,56±0,17 35,20±1,39 6,73±0,33 6,20±0,11 5,52±0,07 *** *** ÖD *** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 20 43,84±1,91 21,89±0,97 50,12±0,97 21,31±0,94 48,80±1,01 1,32±0,20 36,89±1,61 7,10±0,39 6,39±0,12 5,24±0,08b İ 22 44,80±1,52 21,49±0,77 48,06±0,77 20,81±0,74 46,50±0,80 1,57±0,16 35,79±1,28 7,02±0,31 6,37±0,10 5,57±0,06a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** Ana Yaşı 2 3 44,70±3,67 22,92±1,87 51,40±1,86 22,22±1,80 49,85±1,93 1,56±0,38 35,67±3,10 6,61±0,74 6,35±0,24 5,62±0,15 3 4 45,28±2,15 21,46±1,09 47,48±1,09 20,71±1,05 45,76±1,13 1,72±0,22 36,53±1,81 6,79±0,43 6,36±0,14 5,35±0,09 4 4 45,29±2,40 22,61±1,22 50,11±1,21 21,91±1,18 48,51±1,26 1,60±0,25 34,38±2,02 7,23±0,49 6,14±0,16 5,28±0,10 5 4 45,75±2,15 22,05±1,10 48,36±1,09 21,46±1,06 47,04±1,13 1,32±0,22 37,49±1,82 7,79±0,44 6,54±0,14 5,26±0,09 6 15 43,10±1,27 20,92±0,65 48,74±0,64 20,39±0,63 47,51±0,67 1,23±0,13 37,34±1,08 6,95±0,26 6,43±0,08 5,48±0,05 7+ 12 41,80±1,51 20,20±0,77 48,46±0,77 19,68±0,74 47,22±0,80 1,24±0,16 36,64±1,28 7,00±0,31 6,45±0,10 5,44±0,06 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 43,41±0,68 20,81±0,35 47,82±0,34b 20,20±0,33 46,43±0,36b 1,39±0,07 35,82±0,57 6,95±0,14 6,35±0,04 5,56±0,03a GHE4.P2 3 45,23±2,27 22,58±1,16 50,36±1,15a 21,92±1,11 48,86±1,19a 1,50±0,24 36,87±1,92 7,17±0,46 6,41±0,15 5,25±0,09b ÖD ÖD * ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ** B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; CA: Canlı Ağırlık; KA: Kesim Ağırlığı; R: Randıman; SKA: Soğuk Karkas Ağırlığı; SR:Soğuk Karkas Randımanı; S: Sıcaklık; S24:24’üncü saat sıcaklığı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 71 Çizelge 4.26. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4.ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 Faktör/Verim N KU YKU PU GG GD BU BÇ Irk a bc B 7 77,34±1,44 72,83±1,94 24,41±1,05 17,29±0,69 25,09±0,55 35,24±2,40 59,90±2,60 a a-c HM 8 78,60±1,55 73,92±2,08 24,92±1,13 17,35±0,74 25,57±0,59 36,36±2,58 57,47±2,78 a a K 10 76,06±1,32 73,17±1,77 23,50±0,96 17,03±0,63 26,87±0,50 35,76±2,19 57,72±2,37 ab ab KM 7 75,71±1,63 72,51±2,18 24,75±1,18 17,68±0,77 26,81±0,62 38,14±2,71 60,29±2,93 b c R 10 71,63±1,34 69,09±1,80 22,85±0,98 16,63±0,64 24,29±0,51 35,31±2,24 53,70±2,42 *** ÖD ÖD ÖD *** ÖD ÖD Doğum Tipi T 20 74,91±1,23 72,23±2,09 23,60±1,13 16,73±0,74 25,46±0,59 35,48±2,59 54,55±2,80 İ 22 74,91±1,55 72,38±1,66 24,57±0,90 17,66±0,59 25,92±0,47 36,84±2,06 61,09±2,22 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 81,43±2,99 75,56±4,01 23,58±2,17 17,00±1,42 23,78±1,13 33,63±4,98 63,90±5,38 3 4 75,42±1,75 71,50±2,35 24,63±1,27 16,89±0,83 26,31±0,66 38,01±2,91 57,96±3,15 4 4 74,84±1,95 71,53±2,62 25,70±1,42 17,92±0,93 26,89±0,74 36,54±3,25 55,95±3,51 5 4 73,27±1,75 71,55±2,35 23,47±1,27 17,64±0,83 26,43±0,66 35,07±2,91 55,38±3,15 6 15 74,43±1,04 71,72±1,39 23,25±0,75 16,67±0,49 25,62±0,39 35,96±1,73 56,73±1,87 7+ 12 75,83±1,23 71,96±1,66 23,88±0,90 17,05±0,59 25,11±0,47 37,77±2,05 56,98±2,22 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 74,21±0,55 71,27±0,74 23,36±0,40 17,38±0,26 25,61±0,21 37,86±0,92 57,62±0,99 GHE4.P2 3 77,53±1,23 73,34±2,48 24,81±1,34 17,02±0,88 25,77±0,70 34,46±3,08 58,01±3,33 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; KU:Karkas uzunluğu; YKU: Yarım karkas uzunluğu; PU:Pelvis Uzunluğu; GG:Göğüs Genişliği; GD: Göğüs derinliği; BU:But uzunluğu; BÇ;But Çevresi; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001. 72 Çizelge 4.27. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi Faktör/ But incik Kol incik N But (kg) Kol (kg) Boyun (kg) Sırt (kg) Döş (kg) Bel (kg) Verim (kg) (kg) Irk B 7 6,62±0,33ab 0,73±0,09 6,43±0,36a 0,57±0,06ab 1,26±0,10ab 1,93±0,19 1,66±0,11a 3,47±0,19a HM 8 7,41±0,35a 0,88±0,09 6,55±0,38a 0,65±0,06a 1,42±0,10a 2,07±0,21 1,46±0,12ab 3,02±0,20ab K 10 6,60±0,30ab 0,76±0,08 6,00±0,33ab 0,49±0,05ab 1,42±0,09a 1,81±0,18 1,42±0,10ab 3,09±0,17a KM 7 7,03±0,37ab 0,81±0,10 6,58±0,40a 0,60±0,06ab 1,37±0,11ab 2,08±0,22 1,60±0,13ab 3,24±0,21a R 10 6,05±0,31b 0,69±0,08 5,11±0,33b 0,48±0,05b 1,17±0,09b 1,88±0,18 1,25±0,10b 2,50±0,18b ** ÖD ** * * ÖD * *** Doğum Tipi T 20 6,86±0,35 0,74±0,09 5,86±0,39 0,58±0,06 1,40±0,10 2,22±0,21 1,50±0,12 3,12±0,20 İ 22 6,63±0,28 0,80±0,08 6,40±0,31 0,53±0,05 1,26±0,08 1,69±0,17 1,45±0,10 3,01±0,16 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 7,43±0,68 0,93±0,18 5,67±0,74 0,46±0,11 1,44±0,20 2,29±0,40 1,58±0,23 3,34±0,39 3 4 6,62±0,40 0,74±0,11 6,09±0,43 0,57±0,07 1,45±0,12 1,65±0,24 1,40±0,14 3,07±0,23 4 4 7,21±0,44 0,67±0,12 6,76±0,48 0,55±0,07 1,29±0,13 1,91±0,26 1,48±0,15 2,98±0,26 5 4 6,48±0,40 0,73±0,11 6,80±0,43 0,64±0,07 1,35±0,12 2,04±0,24 1,57±0,14 3,10±0,23 6 15 6,42±0,24 0,79±0,06 5,84±0,26 0,54±0,04 1,21±0,07 1,99±0,14 1,43±0,08 3,02±0,14 7+ 12 6,30±0,28 0,77±0,07 5,63±0,31 0,57±0,05 1,23±0,08 1,85±0,17 1,40±0,10 2,90±0,16 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4,P1 39 6,53±0,13 0,79±0,03 6,17±0,14 0,57±0,02 1,20±0,04b 1,73±0,07 1,38±0,04 2,86±0,07 GHE4,P2 3 6,96±0,42 0,76±0,11 6,09±0,46 0,54±0,07 1,46±0,12a 2,18±0,25 1,58±0,14 3,27±0,24 ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 73 MLD alanı, çevresi, genişliği, derinliği, yağ kalınlığı ile vücut yağ kalınlığı (VYK) üzerine tespit edilen genotiplerin önemli bir etkisi olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.28). Bununla birlikte, GHE4.P2 genotipine sahip kuzuların MLD alanı, çevresi, genişliği ve derinliğinin GHE4.P1 genotipli kuzulara göre sırasıyla %7,54; %9,41; %12,11 ve %0,92 daha fazla olduğu, YK ve VYK bakımından ise GHE4.P1 genotipli kuzuların ortalamalarının GHE4.P2 genotiplilere göre sırasıyla %17,29 ve %13,29 daha fazla olduğu belirlenmiştir (p>0,05). Çizelge 4.28. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. Ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçülerine etkisi Faktör/ MLD-A MLD-G N 2 MLD-Ç (cm) MLD-D (cm) YK (mm) VYK (mm) Verim (cm ) (cm) Irk B 7 17,16±1,53 18,30±0,76 6,76±0,42 3,49±0,33 4,76±0,86 8,71±1,30 HM 8 17,95±1,64 18,67±0,82 6,70±0,45 3,53±0,36 4,88±0,92 9,05±1,39 K 10 15,40±1,40 17,79±0,70 6,85±0,39 2,93±0,31 4,99±0,78 8,21±1,18 KM 7 16,66±1,72 17,96±0,86 7,04±0,48 3,07±0,38 3,44±0,96 4,91±1,46 R 10 17,02±1,42 17,96±0,71 6,80±0,39 3,31±0,31 5,19±0,80 8,85±1,21 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 20 16,57±1,65 18,48±0,82 6,95±0,46 3,25±0,36 4,75±0,92 8,59±1,40 İ 22 17,11±1,31 17,79±0,65 6,71±0,36 3,29±0,29 4,55±0,73 7,30±1,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 16,17±3,17 17,53±1,58 6,59±0,88 3,31±0,69 3,42±1,77 9,07±2,68 3 4 18,18±1,85 18,73±0,92 7,29±0,51 3,23±0,40 4,45±1,03 6,82±1,57 4 4 17,48±2,07 18,61±1,03 6,77±0,57 3,42±0,45 6,15±1,15 8,98±1,75 5 4 16,21±1,86 18,23±0,93 7,05±0,51 2,96±0,41 5,02±1,04 8,41±1,57 6 15 16,35±1,10 17,69±0,55 6,54±0,30 3,41±0,24 4,74±0,61 7,90±0,93 7+ 12 16,65±1,31 18,03±0,65 6,74±0,36 3,28±0,29 4,13±0,73 6,50±1,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 16,31±0,58 17,32±0,29 6,44±0,16 3,25±0,13 5,02±0,33 8,44±0,50 GHE4.P2 3 17,54±1,96 18,95±0,98 7,22±0,54 3,28±0,43 4,28±1,09 7,45±1,66 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD-A: MLD alanı; MLD-Ç: MLD çevresi; MLD-G:MLD genişliği; YK: Yağ kalınlığı; VYK: Vücut yağ kalınlığı; ÖD: Önemli değil. 74 Çiğ ve pişmiş etteki sertlik ve elastikiyet ile etteki su tutma kapasitesi, çözdürme ve pişirme kaybı üzerine tespit edilen genotiplerin anlamlı bir etkisi olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.29). Çalışmada istatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte GHE4.P1 genotipine sahip kuzu etlerinde pişirme kaybının GHE4.P2 genotipine sahip kuzu etlerinden %31,09 daha fazla olduğu tespit edilmiştir (p>0,05). Çizelge 4.29. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. Ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi Çiğ Pişmiş Faktör/ Su Tutma Çözdürme Pişirme N Verim Elastikiyet Elastikiyet Kapasitesi Kaybı Kaybı Sertlik (g) Sertlik (g) (g.sec) (g.sec) Irk B 7 5 391±580 36 239±4 255 4 853±1 207 36 496±6 491 19,26±1,29 8,00±1,12 22,04±4,47 HM 8 4 968±621 34 908±4 561 3 018±1 294 27 248±6 958 19,83±1,39 7,20±1,20 24,93±4,80 K 10 5 200±529 37 774±3 884 4 601±1 102 33 789±5 926 18,40±1,18 6,07±1,02 24,91±4,08 KM 7 5 733±653 39 209±4 795 4 056±1 360 29 944±7 315 21,36±1,46 9,50±1,26 24,67±5,04 R 10 4 409±539 32 815±3 960 3 568±1 124 28 632±6 041 18,06±1,20 8,33±1,04 28,54±4,16 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 20 4 579±624 30 971±4 583 3 338±1 300 26 408±6 992 20,32±1,39 7.57±1,20 24,81±4,82 İ 22 5 701±496 41 407±3 641 4 700±1 033 36 036±5 555 18,45±1,11 8.07±0,96 25,23±3,83 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 5 737±1 42 269±8 811 5 545±2 500 42 036±13 441 18,59±2,68 5,70±2,32 13,26±9,26 2 3 200 3 4 4 573±702 31 634±5 152 3 436±1 462 27 001±7 860 18,89±1,57 9,05±1,35 26,88±5,42 4 4 4 538±783 32 301±5 749 2 627±1 631 24 270±8 771 18,04±1,75 6,74±1,51 35,26±6,05 5 4 5 668±703 40 993±5 162 3 850±1 465 31 108±7 875 20,53±1,57 7,33±1,36 25,39±5,43 6 15 5 175±416 35 217±3 056 3 885±867 30 153±4 661 20,53±0,93 8,42±0,80 26,11±3,21 7+ 12 5 150±495 34 721±3 635 4 771±1 031 32 764±5 545 19,72±1,10 9,67±0,96 23,20±3,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 5 539±221 39 273±1 624 4 318±461 32 374±2 478 19,63±0,49 7,93±0,43 28,38±1,71 GHE4.P2 3 4 741±742 33 105±5 448 3 720±1 546 30 069±8 311 19,14±1,66 7,70±1,43 21,65±5,73 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil 75 Çalışmada bu lokus bakımından elde edilen genotiplerin karkas ve karkas yağ renk parametreleri a*, b*, C ve h değerleri üzerine genotipin anlamlı bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.30, Çizelge 4.31). İstatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte GHE4.P2 genotipine sahip karkasların daha parlak, daha canlı sarı ve kırmızı renge sahip olduğu ancak GHE4.P1 genotiplilerin karkas yağ renklerinin daha az matlıkta sarımsı ve kırmızımsı renge sahip olduğu gözlenmiştir. Çizelge 4.30. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 7 46,91±1,60 24,24±1,03 10,73±1,38 26,15±1,59 23,10±2,12 HM 8 47,99±1,71 23,30±1,11 9,77±1,48 25,48±1,70 21,70±2,28 K 10 48,33±1,46 25,00±0,94 11,19±1,26 28,16±1,45 23,61±1,94 KM 7 47,87±1,80 23,09±1,16 9,35±1,56 25,16±1,79 21,32±2,39 R 10 48,81±1,48 24,98±0,96 11,81±1,29 27,60±1,48 24,62±1,98 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 20 49,94±1,72 25,18±1,11 12,21±1,49 27,93±1,71 24,81±2,29 İ 22 46,03±1,37 23,07±0,88 8,94±1,18 25,09±1,36 20,93±1,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 49,68±3,30ab 24,74±2,14 13,03±2,86 27,74±3,29 26,79±4,40 3 4 48,92±1,93ab 23,68±1,25 10,13±1,68 25,88±1,92 22,45±2,57 4 4 46,74±2,16ab 24,49±1,39 9,29±1,87 25,87±2,15 20,05±2,87 b 5 4 43,27±1,94 23,34±1,25 9,31±1,68 26,88±1,93 21,12±2,58 a 6 15 50,05±1,15 24,25±0,74 11,03±0,99 26,47±1,14 23,78±1,53 a 7+ 12 49,24±1,36 24,26±0,88 10,64±1,18 26,23±1,36 23,04±1,81 * ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 46,40±0,61 23,98±0,39 9,44±0,53 26,88±2,03 21,04±0,81 GHE4.P2 3 49,57±2,04 24,26±1,32 11,70±1,77 26,15±0,61 24,70±2,72 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 76 Çizelge 4.31. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. Ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk b B 7 69,26±1,64 10,35±1,11 13,67±1,19 17,16±1,51 53,91±2,14 a HM 8 70,06±1,76 8,47±1,19 14,47±1,28 16,79±1,62 59,88±2,29 a K 10 72,47±1,50 8,81±1,01 14,66±1,09 17,10±1,38 59,47±1,95 b KM 7 67,62±1,85 11,94±1,25 15,61±1,35 19,71±1,70 51,86±2,41 ab R 10 70,05±1,53 9,74±1,03 14,52±1,11 17,49±1,41 56,34±1,99 ÖD ÖD ÖD ÖD * Doğum Tipi b T 20 69,95±1,77 10,70±1,20 14,32±1,29 17,88±1,63 53,03±2,30 a İ 22 69,83±1,40 9,02±0,95 14,85±1,02 17,42±1,29 59,55±1,83 ÖD ÖD ÖD ÖD * Ana Yaşı 2 3 69,06±3,39 9,07±2,30 16,47±2,47 18,65±3,13 63,26±4,42 3 4 67,82±1,98 12,54±1,34 16,35±1,45 20,65±1,83 52,26±2,59 4 4 71,89±2,21 9,16±1,50 13,08±1,61 15,99±2,04 55,29±2,89 5 4 72,05±1,99 9,07±1,35 14,85±1,45 17,50±1,83 58,15±2,59 6 15 70,63±1,18 9,01±0,80 13,31±0,86 16,15±1,09 56,28±1,53 7+ 12 67,89±1,40 10,30±0,95 13,45±1,02 16,96±1,29 52,51±1,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 71,08±0,63 9,56±0,42 14,44±0,46 17,36±0,58 55,82±2,73 GHE4.P2 3 68,70±2,10 10,15±1,42 14,74±1,53 17,94±1,94 56,77±0,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05. 77 Elde edilen genotiplerin 0’ıncı saat MLD renk parametresi C (kroma) değeri üzerinde önemli bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.32). GHE4.P2 genotipine sahip kuzu MLD’leri kroma değerlerinin GHE4.P1 genotipine sahip kuzu MLD’leri kroma değerlerinden %6,70 daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Çizelge 4.32. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. Ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 7 42,17±1,16 17,80±1,02 7,15±0,56 19,29±0,48 21,77±1,69 HM 8 43,70±1,25 17,57±1,09 6,43±0,61 18,82±0,51 20,01±1,81 K 10 41,70±1,06 17,78±0,93 6,62±0,52 19,25±0,44 20,18±1,54 KM 7 41,94±1,31 17,59±1,15 5,90±0,64 19,14±0,54 17,97±1,90 R 10 42,64±1,08 18,52±0,95 6,53±0,53 19,10±0,45 19,98±1,57 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 20 43,37±1,25 17,81±1,09 6,95±0,61 19,13±0,52 21,31±1,82 İ 22 41,48±1,00 17,89±0,87 6,10±0,48 19,12±0,41 18,66±1,44 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı bc 2 3 43,53±2,41 16,61±2,10 6,75±1,17 17,40±0,99 22,64±3,50 a 3 4 41,99±1,41 18,38±1,23 6,51±0,68 20,13±0,58 18,94±2,04 a 4 4 41,20±1,57 18,57±1,37 6,77±0,76 19,95±0,65 19,83±2,28 a-c 5 4 42,42±1,41 17,90±1,23 6,30±0,68 19,56±0,58 18,72±2,05 ac 6 15 43,58±0,84 18,61±0,73 6,70±0,41 19,26±0,34 20,37±1,21 b 7+ 12 41,86±0,99 17,05±0,87 6,14±0,48 18,43±0,41 19,39±1,44 ÖD ÖD ÖD * ÖD Genotip b GHE4.P1 39 41,54±0,44 17,59±0,39 5,92±0,22 18,50±0,18 18,67±0,65 a GHE4.P2 3 43,32±1,49 18,11±1,30 7,14±0,72 19,74±0,61 21,30±2,16 ÖD ÖD ÖD * ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05. 78 Bu lokus bakımından elde edilen genotiplerin 48’inci saat MLD renk parametreleri üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.33). İstatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte GHE4.P2 genotipine sahip kuzu MLD’lerinin GHE4.P1 genotipine kıyasla daha parlak ve daha canlı renkte olduğu; ancak GHE4.P2 genotipine sahip kuzu MLD’lerinin ise daha sarımsı ve kırmızımsı renkte olduğu ve C değerinin daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Çizelge 4.33. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* B* C h Verim Irk b b B 7 45,81±1,38 14,26±0,86 9,76±0,56 17,48±0,84 35,29±1,36 ab ab HM 8 46,59±1,48 16,84±0,92 10,82±0,61 20,01±0,90 32,76±1,46 a a K 10 44,80±1,26 17,26±0,78 10,66±0,52 20,47±0,76 32,57±1,24 ab ab KM 7 45,05±1,56 16,27±0,97 10,48±0,64 19,53±0,94 33,46±1,53 ab ab R 10 46,78±1,29 16,51±0,80 10,57±0,53 19,69±0,78 33,02±1,27 ÖD * ÖD * ÖD Doğum Tipi a T 20 47,33±1,49 15,24±0,93 10,54±0,61 18,75±0,90 35,67±1,47 b İ 22 44,29±1,18 17,22±0,74 10,37±0,48 20,12±0,72 31,17±1,16 ÖD ÖD ÖD ÖD * Ana Yaşı 2 3 46,08±2,86 16,05±1,78 10,16±1,17 19,24±1,73 33,54±2,82 3 4 45,19±1,67 17,11±1,04 10,96±0,68 20,36±1,01 32,77±1,65 4 4 45,60±1,87 17,19±1,16 10,88±0,76 20,41±1,13 32,79±1,84 5 4 46,13±1,68 15,94±1,04 10,86±0,69 19,37±1,01 34,68±1,65 6 15 46,56±0,99 15,63±0,62 10,29±0,41 18,81±0,60 33,77±0,98 7+ 12 45,28±1,18 15,45±0,73 9,59±0,48 18,44±0,72 32,98±1,16 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE4.P1 39 44,77±0,53 16,88±0,33 10,65±0,22 19,94±0,32 32,19±0,52 GHE4.P2 3 46,84±1,77 15,58±1,10 10,26±0,72 18,94±1,07 34,65±1,74 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05. 79 168’inci saat MLD renk ölçümlerinde GHE4.P2 genotipine sahip kuzu MLD’lerinin daha parlak ve sarımsı renkte olduğu ve aynı zamanda GHE4.P1 genotine sahip kuzu MLD’lerinden daha canlı renkli olduğu anlaşılmıştır (p<0,05; Çizelge 4.34). Çizelge 4.34. Kesilen kuzularda, ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 4. Ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 7 48,67±1,33 9,87±0,95 11,60±0,63 15,34±1,33 50,25±3,13 HM 8 48,43±1,43 12,52±1,02 10,72±0,68 17,20±1,42 40,59±3,36 K 10 47,24±1,22 10,28±0,87 11,15±0,58 14,96±1,21 46,93±2,86 KM 7 47,92±1,50 10,10±1,07 11,50±0,71 15,60±1,50 50,18±3,53 R 10 48,50±1,24 10,92±0,89 10,80±0,59 15,39±1,24 44,51±2,91 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi a T 20 49,89±1,44 10,40±1,03 12,32±0,68 16,61±1,43 49,50±3,37 b İ 22 46,38±1,14 11,07±0,82 9,99±0,54 14,78±1,14 43,49±2,68 ÖD ÖD * ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 47,59±2,76 13,06±1,97 10,35±1,31 16,44±2,75 38,86±6,48 3 4 48,05±1,61 8,82±1,15 12,00±0,76 14,82±1,61 52,73±3,79 4 4 47,84±1,80 10,09±1,29 10,66±0,85 14,59±1,80 45,12±4,23 5 4 49,01±1,62 10,54±1,16 11,50±0,77 16,21±1,61 49,10±3,80 6 15 49,06±0,96 10,62±0,68 11,31±0,45 15,44±0,95 47,82±2,25 7+ 12 47,26±1,14 11,28±0,81 11,10±0,54 16,68±1,14 45,33±2,68 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip b b b GHE4.P1 39 45,90±0,51 11,26±0,36 10,28±0,24 15,55±0,51 42,41±1,20 a a a GHE4.P2 3 50,37±1,71 10,21±1,22 12,03±0,81 15,85±1,70 50,57±4,01 * ÖD * ÖD * B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05. Özetle; GH 4. ekzon GHE4.P1 genotipi 6. ay göğüs genişliği, 6. ay ultrason MLD derinliği ve karkas pH(24sa)’sı GHE4.P2 genotipine göre daha yüksek bulundu. Sıcak ve soğuk karkas randımanı, karkas boyun ağırlığı, 0’ıncı saat karkas MLD rengi C değeri, 168’inci saat karkas MLD rengi L, b* ve h değerleri ise GHE4.P2 genotipinde GHE4.P1 genotipinden daha fazla olduğu bulunmuştur. 80 4.5. Büyüme Hormonu (GH) Geni 5. Ekzon Polimorfizmi Bu lokus bakımından elde edilen genotipler, PCR ürünlerinin SSCP metoduyla poliakrilamid jel üzerinde ortaya çıkan bant modellerine göre gruplandırılmıştır. GH 5. ekzon bölgesinde dört farklı genotip tespit edilmiş ve GHE5.P1, GHE5.P2, GHE5.P3 ve GHE5.P4 olarak isimlendirilmiştir (Şekil 4.10). Şekil 4.10. GH 5. ekzon bölgesinin poliakrilamid jel üzerinde elde edilen bantlar PCR-SSCP metoduyla poliakrilamid jel üzerinde elde edilen bantlara göre GHE5.P4 genotipi B ve HM ırklarında gözlenmemiştir (Çizelge 4.35). GHE5.P3 genotipi ise R ırkında sadece 1 kuzuda görülürken GHE5.P4 genotipi ise sadece K ve R ırkında 1’er ve KM ırkında ise 6 kuzuda tespit edilmiştir. Çizelge 4.35. GH 5. ekzon bölgesi PCR-SSCP genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı Irk/Tip N GHE5.P1 GHE5.P2 GHE5.P3 GHE5.P4 B 48 24 12 12 0 H×M 45 20 4 21 0 K 51 20 17 13 1 KM 49 16 13 14 6 R 29 15 12 1 1 Toplam 222 95 58 61 8 B: Bandırma; HM: Hampshire Down×Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç Elde edilen genotip gruplarından 5’er örneğe dizi analizi yapılmıştır. BioEdit programı ile yaklaşık 300 bazlık berrak kromotagramlarından elde edilen nükleotid sıraları 81 Clustal W algoritması kullanılarak hizalanmıştır (Şekil 4.11). Bu bölgede birbirlerinden farklı toplam 14 nükleotid değişimi meydana geldiği gözlenmiştir. GHE5.P2 genotipinin en fazla heterozigot nükleotid taşıdığı saptanmıştır. GHE5.P2 genotipinde 1 delesyon, GHE5.P4 genotipinde ise 1 insersiyon olduğu tespit edilmiştir. Şekil 4.11. GH 5. ekzon genotiplerinin Clustal W algoritması kullanılarak BioEdit programında hizalanması Saptanan bu nükleotid pozisyonlarının belirlenmesi amacıyla genotiplerin DNA dizisi BLAST algoritması kullanılarak NCBI gen bankasındaki AF002110.01 numaralı referans dizi ile hizalandı (Şekil 4.12 ve Şekil 4.13). Referans sıralamasında 5. ekzon bölgesi 1561-1763 nükleotid pozisyonlarını kapsamaktadır. Bu çalışmadaki genotip dizileri ise yaklaşık 300 baz çifti olduğundan 4. ve 5. intron bölgelerinin de bir kısmını kapsamaktadır. Dolayısıyla bu bölgelerdeki bazı nükleotid değişimleri de tespit edilmiştir. GHE5.P1 genotipi intron bölgesinde 2 nükleotid delesyonu (c.1563-71_c.1563- 70delAA) ve c.1763+15 T>Y(C/T) nükleotid değişimi saptandı. GHE5.P2 genotipi intron bölgesinde de iki delesyon (c.1563-71_c.1563-70delAA) ve c.1563-29 G>R(A/G) nükleotid değişimi gözlendi. GHE5.P3 genotipinin intron bölgesinde ise c.1563-71delA, c.1563-48 C>S(G/C), c.1563-47 C>M(A/C), c.1763+15 T>Y(C/T) nükleotid değişimleri saptandı. GHE5.P4 genotipinde c.1563-71delA, c.1563-70 A>C, c.1563-29 G>R(A/G), c.1563-10 C>S(G/C), c.1563-3 C>Y(C/T), c.1763+29 C>Y(C/T) nükleotid değişimleri saptandı (Şekil 4.12). 82 Şekil 4.12. GH 5. Ekzon genotiplerinin NCBI BLAST algoritmasında referans diziye göre intron bölgedeki nükleotid pozisyonları GHE5.P1 genotipi kodlama bölgesinde nükleotid değişimi olmamıştır. Referans dizide 160. protein pozisyonunda GCT kodonunu oluşturan 1588. nükleotid pozisyonunda C gözlenirken, GHE5.P2 genotipinde Y(C/T) gözlenmiştir. GTT kodonunun meydana gelmesi sebebiyle valin (V) amino asidinin kodlanmasına sebep olmuştur (p.Ala160Val). GHE5.P3 genotipi kodlama bölgesinde toplam 3 nükleotid değişimi gözlendi. Referans dizide 165. protein pozisyonundaki AAG kodonu lisin (K) amino asidini kodlarken, GHE5.P3 genotipinde c.1603 A>M(A/C) ve c.1604 G>S(G/C) nükleotid değişimleri ile ACC kodonu ile trenonin (T) amino asidinin kodlanması meydana gelmiştir (p.Lys165Thr). 166. pozisyondaki Glutamin (Q) amino asidini kodlayan CAG kodonunda c.1606 A>W(A/T) nükleotid değişimi ile CTG kodlaması ile lösin (L) amino asidi meydana geldiği tespit edilmiştir (p.Gln166Leu). GHE5.P4 genotipinde ise c.1664 C>Y (C/T) nükleotid değişimi meydana geldiği CT genotipi tespit edildi. 185. Protein pozisyonundaki tirozin (Y) aminoasidini kodlayan TAC kodonunun yerini TAY aldığında yine tirozin amino asidi kodlanmakta olduğundan GHE5.P4 genotipinde meydana gelen bu değişim sessiz mutasyon olarak değerlendirildi (Şekil 4.13). 83 Şekil 4.13. GH 5. ekzon genotiplerinin NCBI BLAST algoritmasında referans diziye göre nükleotid pozisyonları Referans dizi ile GH 5. ekzon genotiplerinin nükleotid pozisyonları ise Çizelge 4.36’da karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Çizelge 4.36. GH 5. ekzon dizi varyasyonu Aminoasit Pozisyon AF.002110 GHE5.P1 GHE5.P2 GHE5.P3 GHE5.P4 değişimi c.1563-71 A - - - - - c.1563-70 A - - - C - c.1563-48 C C C S(G/C) C - c.1563-47 C C C M(A/C) C - c.1563-29 G G R(A/G) G R(A/G) - c.1563-10 C C C C S(G/C) - c.1563-3 C C C C Y(C/T) - c.1588 C C Y(C/T) C C Ala160Val c.1603 A A A M(A/C) A Lys165Thr c.1604 G G G S(G/C) G Lys165Thr c.1606 A A A W(A/T) A Gln166Leu c.1664 C C C C Y(C/T) - c.1763+15 T Y(C/T) T Y(C/T) T - c.1763+29 C C C Y(C/T) C - 4.6. Büyüme Hormonu (GH) Geni 5. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi Bu lokusta tespit edilen genotiplerin sütten kesim ve 1 yaş döneminde vücut ölçülerine etkisinin önemsiz olduğu tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.37 ve Çizelge 4.39). Bununla birlikte 6. ay vücut ölçüleri üzerinde genotipin ÖİÇ’ye (p<0,05) olan etkisi önemli bulunmuştur. ÖİÇ bakımından en yüksek değere sahip genotip, 8,94 cm ile 84 GHE5.P4 genotipi olmuştur (p<0,05). GHE5.P1 ve GHE5.P3 genotipi arasında ÖİÇ bakımından bir fark olmamakla birlikte ÖİÇ en düşük genotip 8,26 cm ile GHE5.P2 genotipi olmuştur (Çizelge 4.38). 85 Çizelge 4.37. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk a a B 48 63,33±0,79 58,65±0,58 57,99±0,58 a 58,41±0,59bc 23,85±0,38ab 18,72±0,34a 19,31±0,38 76,76±1,01a 48,30±1,03a 9,21±0,13a a-c ab ab bc HM 26 60,85±0,97 57,18±0,71 57,30±0,71 57,93±0,72 23,26±0,46 ab 18,41±0,41ab 19,38±0,46 75,72±1,23ab 48,83±1,26a 9,29±0,15a ab K 51 61,59±0,74 58,04±0,54 ab 58,39±0,54a 59,57±0,55ab 23,71±0,35ab 17,71±0,32b 18,65±0,35 75,03±0,94ab 44,66±0,96b 7,76±0,12b KM 46 60,20±0,78 bc 59,09±0,57a 59,19±0,57a 60,33±0,58a 24,16±0,37a 18,54±0,33ab 18,85±0,37 76,89±0,99ab 48,74±1,01a 9,10±0,12a R 27 57,93±0,97 c 56,67±0,71b 56,11±0,71b 56,84±0,72c 22,68±0,46b 17,98±0,42ab 18,19±0,46 73,34±1,24b 43,70±1,26b 8,83±0,15a *** ** ** *** * * ÖD * *** *** Cinsiyet E 69 61,02±0,74 58,81±0,54 a 58,72±0,54a 59,12±0,55 23,78±0,35 18,38±0,32 18,91±0,35 76,12±0,95 47,29±0,97 8,99±0,12 b b D 129 60,54±0,84 57,03±0,61 56,87±0,62 58,12±0,62 23,28±0,40 18,17±0,36 18,84±0,40 74,98±1,07 46,40±1,09 8,68±0,13 ÖD * * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 95 61,24±1,04 58,97±0,76a 58,43±0,77 59,79±0,77a 23,53±0,50 18,62±0,45 19,00±0,50 77,34±1,33a 48,16±1,36 9,04±0,17a İ 103 60,33±0,58 56,88±0,43 b 57,16±0,43 57,44±0,43b 23,53±0,28 17,93±0,25 18,75±0,28 73,76±0,74b 45,53±0,76 8,63±0,09b ÖD * ÖD ** ÖD ÖD ÖD * ÖD * Ana Yaşı 2 7 62,15±1,78 57,10±1,30 56,78±1,31 57,13±1,32 24,11±0,85 18,10±0,76 19,50±0,85 73,82±2,27 44,67±2,32 8,62±0,28 3 24 60,75±0,96 57,92±0,70 58,22±0,71 59,11±0,71 23,29±0,46 18,50±0,41 18,94±0,46 76,70±1,23 47,16±1,25 8,94±0,15 4 30 59,62±0,90 58,22±0,66 57,97±0,66 59,05±0,67 23,61±0,43 18,29±0,39 18,46±0,43 75,38±1,15 46,59±1,17 8,90±0,14 5 40 60,37±0,86 57,96±0,63 57,84±0,63 58,61±0,64 23,31±0,41 18,15±0,37 19,02±0,41 76,33±1,10 48,41±1,12 8,99±0,14 6 48 61,06±0,74 58,14±0,54 58,29±0,54 59,08±0,54 23,52±0,35 18,01±0,31 18,65±0,35 75,61±0,94 47,52±0,96 8,79±0,12 7+ 49 60,74±0,68 58,20±0,49 57,69±0,50 58,71±0,50 23,35±0,32 18,60±0,29 18,67±0,32 75,45±0,86 46,72±0,88 8,77±0,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 84 59,96±0,46 57,50±0,34 57,95±0,34 58,39±0,34 23,35±0,22 18,05±0,20 18,68±0,22 74,37±0,59 45,49±0,60 8,69±0,07 GHE5.P2 49 59,86±0,58 57,36±0,42 57,20±0,42 58,07±0,43 23,74±0,27 17,99±0,25 18,51±0,27 73,78±0,73 46,33±0,75 8,73±0,09 GHE5.P3 58 60,32±0,57 57,64±0,42 58,22±0,42 58,38±0,42 23,65±0,27 18,05±0,25 18,75±0,27 75,07±0,73 45,87±0,74 8,62±0,09 GHE5.P4 7 62,99±2,07 59,19±1,51 57,82±1,52 59,63±1,53 23,38±0,98 19,00±0,89 19,56±0,99 78,98±2,64 49,69±2,70 9,31±0,33 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 86 Çizelge 4.38. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk a ab ab ab a bc ab ab a a B 38 68,69±1,01 63,17±0,82 63,80±0,80 64,98±0,89 24,71±0,51 18,25±0,40 17,35±0,50 82,17±1,43 59,64±1,57 8,73±0,13 71,04±1,96a 66,68±1,59ab 66,33±1,56ab 68,13±1,74ab 26,89±1,00aHM 16 21,52±0,78 a 18,88±0,97a 89,34±2,78a 62,63±3,05a 9,40±0,26a ab ab K 41 66,32±1,01 64,25±0,82 64,68±0,80 ab 66,29±0,89ab 25,01±0,51a 17,67±0,40bc 16,21±0,50b 80,34±1,43b 52,46±1,57b 7,81±0,13c KM 36 65,70±0,97 ab 66,12±0,79a 66,53±0,77a 67,97±0,86a 25,12±0,50a 18,74±0,39b 17,50±0,48ab 84,42±1,38ab 59,92±1,51a 8,62±0,13ab b R 17 63,57±1,25 61,91±1,02 b 62,49±0,99b 63,81±1,11b 22,64±0,64b 16,87±0,50c 15,58±0,62b 80,27±1,77b 55,74±1,94ab 8,12±0,16bc ** ** ** ** ** *** ** ** *** *** Cinsiyet E 19 68,86±1,19 a 65,52±0,97a 66,31±0,95a 68,15±1,05a 25,89±0,61a 18,99±0,47 17,30±0,59 85,16±1,68a 59,36±1,85 8,88±0,16a D 129 65,27±0,60 b 63,34±0,49b 63,22±0,47b 64,32±0,53b 23,87±0,30b 18,23±0,24 16,91±0,30 81,46±0,85b 56,79±0,93 8,19±0,08b ** * ** *** *** ÖD ÖD * ÖD *** Doğum Tipi T 70 68,59±0,98a 65,16±0,80 65,21±0,78 66,74±0,87 25,66±0,50a 19,25±0,39a 17,58±0,49 85,19±1,40a 60,19±1,53a 8,83±0,13a İ 78 65,54±0,94 b 63,69±0,77 64,32±0,75 65,73±0,84 24,09±0,48b 17,97±0,38b 16,63±0,47 81,42±1,34b 55,97±1,47b 8,24±0,12b * ÖD ÖD ÖD * * ÖD * * *** Ana Yaşı 2 4 66,12±2,13 61,90±1,73 63,88±1,69 65,56±1,89 24,18±1,09 17,31±0,85 16,43±1,05 80,96±3,02 54,83±3,31 8,37±0,28 ab 3 20 66,44±1,59 66,25±1,30 65,93±1,27 67,97±1,41 24,35±0,81 18,64±0,64 16,63±0,79 83,89±2,26 59,69±2,48 8,51±0,21 ab 4 24 68,52±1,46 64,05±1,18 64,23±1,16 65,04±1,29 25,48±0,74 18,49±0,58 17,61±0,72 85,01±2,07 59,59±2,27 8,56±0,19 ab 5 34 67,50±1,15 64,90±0,93 64,84±0,91 66,73±1,02 25,45±0,59 19,37±0,46 17,37±0,57 85,41±1,63 60,23±1,79 8,86±0,15 a 6 32 65,85±1,14 64,57±0,93 64,86±0,91 66,16±1,01 24,81±0,58 18,71±0,45 17,13±0,56 81,66±1,62 56,70±1,78 8,27±0,15 b 7+ 34 67,96±0,86 64,88±0,70 64,86±0,69 65,96±0,76 24,98±0,44 19,15±0,34 17,47±0,43 82,90±1,22 57,42±1,34 8,67±0,11 ab ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * Genotip GHE5.P1 66 65,60±0,61 64,17±0,49 64,76±0,48 66,18±0,54 25,00±0,31 18,19±0,24 17,31±0,30 83,37±0,86 58,31±0,95 8,44±0,08 ab GHE5.P2 32 66,84±0,80 63,92±0,65 64,21±0,64 65,88±0,71 24,56±0,41 18,27±0,32 16,88±0,40 82,41±1,14 58,79±1,25 8,26±0,11 b GHE5.P3 46 66,69±0,77 64,48±0,63 65,14±0,61 66,79±0,68 25,37±0,39 18,84±0,31 17,74±0,38 83,93±1,09 58,24±1,20 8,51±0,10 ab GHE5.P4 4 69,14±1,92 65,14±1,56 64,96±1,53 66,10±1,70 24,58±0,98 18,84±0,77 16,49±0,95 83,52±2,72 56,97±2,99 8,94±0,25 a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 87 Çizelge 4.39. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk b b bc bc ab bc b B 33 79,95±1,05 74,37±1,11 74,22±1,07 73,75±1,08 27,17±0,57 21,52±0,62 20,96±0,66 102,64±2,32 81,15±2,44 8,99±0,20 HM 15 81,30±1,77 75,27±1,87 75,58±1,80 ab 76,02±1,81ab 30,27±0,95a 24,64±1,04a 22,84±1,10a 109,55±3,90ab 85,87±4,10 11,08±0,33a K 41 78,69±0,92 74,01±0,97 73,98±0,93 b 74,25±0,94ab 27,04±0,49bc 21,09±0,54c 19,59±0,57b 100,81±2,02c 79,18±2,12 8,20±0,17c KM 35 80,25±0,90 77,14±0,95 77,47±0,91 a 77,63±0,92a 28,83±0,48ab 23,21±0,53ab 21,47±0,56ab 108,43±1,98a 84,00±2,08 9,44±0,17b R 17 78,04±1,14 74,19±1,21 74,19±1,16 b 74,42±1,17ab 26,95±0,62c 20,80±0,67c 20,10±0,71ab 101,93±2,52bc 82,86±2,65 8,80±0,21bc ÖD ÖD * * ** *** ** * ÖD *** Cinsiyet a a a a a a a a E 17 83,64±1,13 76,41±1,19 76,55±1,15 76,93±1,16 29,53±0,61 23,44±0,66 21,97±0,70 108,39±2,49 86,47±2,62 a 10,34±0,21a b D 124 75,65±0,56 73,57±0,59 b 73,63±0,57b 73,50±0,57b 26,58±0,30b 21,06±0,33b 20,02±0,35b 100,96±1,23b 78,76±1,30b 8,26±0,11b *** * * ** *** *** ** ** ** *** Doğum Tipi T 67 80,45±0,90 75,17±0,95 75,19±0,92 75,48±0,92 27,99±0,49 22,53±0,53 21,31±0,56 106,27±1,99 83,20±2,09 9,78±0,17a İ 74 78,84±0,89 74,82±0,94 74,98±0,91 74,95±0,91 28,12±0,48 21,98±0,52 20,67±0,56 103,07±1,97 82,03±2,07 8,83±0,17 b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD *** Ana Yaşı 2 4 77,70±1,88 73,27±1,99 73,55±1,91 73,43±1,93 27,35±1,01 23,29±1,11 21,78±1,17 103,13±4,15 81,65±4,36 9,66±0,35 ab 3 19 79,35±1,89 76,36±2,00 77,14±1,92 77,30±1,93 28,76±1,02 21,78±1,11 20,22±1,18 103,13±4,16 86,03±4,38 8,65±0,35 ab 4 23 81,97±1,29 74,48±1,37 73,90±1,32 73,94±1,33 28,04±0,70 21,69±0,76 20,91±0,81 106,33±2,85 82,94±3,00 9,39±0,24 ab 5 32 79,93±1,09 74,90±1,16 74,93±1,11 75,63±1,12 27,91±0,59 22,48±0,64 21,46±0,68 107,03±2,41 83,77±2,54 9,55±0,20 ab 6 32 79,33±1,02 75,99±1,08 75,94±1,04 76,03±1,05 28,69±0,55 21,95±0,60 20,55±0,64 103,58±2,25 81,27±2,37 8,96±0,19 b 7+ 31 79,59±0,79 74,96±0,84 75,05±0,81 74,95±0,81 27,57±0,43 22,35±0,47 21,04±0,50 104,84±1,75 80,02±1,84 9,60±0,15 a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * Genotip GHE5.P1 61 79,38±0,58 74,81±0,61 74,74±0,59 74,98±0,60 28,13±0,31 22,47±0,34 20,89±0,36 104,40±1,28 82,72±1,35 9,28±0,11 GHE5.P2 31 79,58±0,72 74,67±0,76 74,66±0,74 74,50±0,74 28,34±0,39 22,01±0,43 21,12±0,45 104,17±1,59 82,69±1,68 9,24±0,14 GHE5.P3 46 79,89±0,71 75,67±0,75 75,71±0,72 75,83±0,73 28,64±0,38 22,40±0,42 21,23±0,44 106,21±1,56 85,58±1,64 9,41±0,13 GHE5.P4 3 79,73±1,85 74,82±1,96 75,23±1,89 75,55±1,90 27,10±1,00 22,14±1,09 20,73±1,15 103,91±4,09 79,46±4,30 9,28±0,35 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 88 Çizelge 4.40’da görüldüğü gibi mevcut çalışmada elde edilen genotiplerin doğum ağırlığı ve dönemsel canlı ağırlık üzerine etkisinin önemli olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05). Çizelge 4.40. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. Ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi Faktör/ N DA N SK CA N CA N CA Verim Irk B 48 4,14±0,15b 48 34,62±0,86a 38 41,37±1,46ab 33 62,47±2,09bc HM 26 5,37±0,18a 26 32,74±1,05ab 16 48,64±2,84a 15 74,26±3,51a K 51 4,18±0,14b 51 30,97±0,80bc 41 39,69±1,46bc 41 56,33±1,82cd KM 46 5,15±0,15a 46 32,48±0,84ab 36 43,25±1,41ab 35 68,40±1,78ab R 27 4,32±0,18b 27 28,31±1,05c 17 35,85±1,81c 17 54,69±2,26d *** *** *** *** Cinsiyet E 69 4,75±0,14 69 32,92±0,81 19 44,80±1,72a 17 74,24±2,24a D 129 4,51±0,16 129 30,73±0,91 129 38,72±0,86b 124 52,22±1,11b ÖD ÖD *** *** Doğum Tipi T 95 5,03±0,20a 95 32,99±1,13 70 44,55±1,43a 67 66,16±1,79a İ 103 4,24±0,11b 103 30,65±0,63 78 38,97±1,36b 74 60,30±1,77b *** ÖD ** ** Ana Yaşı 2 7 3,74±0,33b 7 31,41±1,93 4 39,41±3,08 4 60,75±3,73 3 24 4,69±0,18ab 24 32,91±1,04 20 41,93±2,31 19 60,90±3,75 4 30 4,93±0,17a 30 31,38±0,98 24 42,32±2,11 23 65,73±2,57 5 40 4,86±0,16a 40 31,83±0,94 34 43,74±1,66 32 64,91±2,17 6 48 4,80±0,14a 48 31,79±0,80 32 40,77±1,65 32 63,39±2,03 7+ 49 4,78±0,13a 49 31,61±0,73 34 42,40±1,25 31 63,69±1,58 * ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 84 4,48±0,09 84 31,53±0,50 66 41,22±0,88 61 61,90±1,15 GHE5.P2 49 4,45±0,11 49 31,36±0,62 32 40,98±1,16 31 61,40±1,43 GHE5.P3 58 4,41±0,11 58 31,76±0,62 46 42,61±1,11 46 63,34±1,41 GHE5.P4 7 5,19±0,39 7 32,64±2,25 4 42,23±2,78 3 66,28±3,68 ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; DA: Doğum Ağırlığı; SK:Sütten Kesim; CA: Canlı Ağırlık; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. Sütten kesim dönemi, 6. ay ve 1 yaş döneminde yapılan ultrason ölçümlerine göre MLD derinliği üzerine bu lokusta tespit edilen genotiplerin sadece sütten kesim döneminde önemli bir etkisi olduğu tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.41). Sütten kesim döneminde GHE5.P1 ve GHE5.P3 genotipli kuzuların MLD derinliği diğer genotiplere göre daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). Bununla birlikte elde edilen genotipin kuzu karkas kesim özellikleri, karkas uzunluk ve karkas parça ağırlıkları üzerine önemli bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.42, Çizelge 4.43 ve Çizelge 4.44). 89 Çizelge 4.41. Kuzuların farklı büyüme dönemlerinde ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi Faktör/ SK 6’ncı ay 1 yaş Verim N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) Irk B 48 2,49±0,09 a 2,35±0,10a 5,08±0,36a 38 2,36±0,09 ab 1,82±0,12 3,89±0,39 33 2,97±0,13 2,09±0,22 4,89±0,51 2,60±0,11a 2,17±0,12ab 4,30±0,44abHM 26 16 2,58±0,18 ab 1,86±0,24 4,12±0,77 15 2,94±0,21 2,12±0,36 3,63±0,86 b K 51 2,20±0,09 2,16±0,09 ab 4,89±0,33a 41 2,11±0,09 b 1,69±0,12 4,29±0,39 41 2,66±0,11 2,22±0,19 4,88±0,44 ab ab ab a KM 46 2,30±0,09 2,06±0,09 4,63±0,35 36 2,47±0,09 1,83±0,12 4,05±0,38 35 3,01±0,11 2,17±0,18 4,93±0,44 b R 27 2,06±0,11 2,04±0,12 b 3,69±0,44b 17 2,24±0,12 ab 1,88±0,15 3,18±0,49 17 2,75±0,14 1,92±0,23 3,96±0,55 *** * * ** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Cinsiyet a E 69 2,39±0,09 2,29±0,09 4,24±0,34 19 2,36±0,11 1,80±0,14 3,63±0,46 17 2,99±0,14 2,31±0,23 4,41±0,55 b D 129 2,27±0,10 2,02±0,10 4,79±0,38 129 2,35±0,05 1,83±0,07 4,19±0,23 124 2,74±0,07 1,91±0,12 4,51±0,27 ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 95 2,29±0,12 2,12±0,13 4,73±0,47 70 2,40±0,09 1,79±0,12 4,03±0,38 67 2,90±0,11 2,20±0,19 4,59±0,44 İ 103 2,37±0,07 2,20±0,07 4,30±0,26 78 2,31±0,09 1,84±0,11 3,78±0,37 74 2,84±0,11 2,02±0,18 4,33±0,43 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 7 2,41±0,21 2,08±0,22 4,83±0,81 4 2,10±0,20 1,75±0,26 2,94±0,83 4 2,68±0,23 2,00±0,39 3,11±0,91 3 24 2,41±0,11 2,16±0,12 4,17±0,44 20 2,26±0,15 1,93±0,19 3,99±0,62 19 2,71±0,23 1,48±0,39 4,29±0,92 4 30 2,35±0,11 2,20±0,11 3,94±0,41 24 2,53±0,13 1,94±0,18 4,07±0,57 23 3,05±0,16 2,19±0,27 4,54±0,63 5 40 2,21±0,10 2,28±0,11 4,37±0,39 34 2,42±0,11 1,92±0,14 4,07±0,45 32 2,95±0,13 2,34±0,22 5,38±0,53 6 48 2,30±0,09 2,05±0,09 5,07±0,33 32 2,39±0,11 1,57±0,14 3,89±0,45 32 2,95±0,12 2,27±0,21 4,58±0,50 7+ 49 2,31±0,08 2,17±0,08 4,71±0,31 34 2,41±0,08 1,78±0,11 4,48±0,34 31 2,87±0,10 2,35±0,16 4,84±0,39 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip a GHE5.P1 84 2,44±0,05 2,19±0,06 4,77±0,21 66 2,42±0,06 1,79±0,07 4,01±0,24 61 2,92±0,07 2,31±0,12 4,59±0,28 b GHE5.P2 49 2,25±0,07 2,18±0,07 4,15±0,26 32 2,44±0,07 1,85±0,10 3,85±0,31 31 2,82±0,09 2,14±0,15 4,26±0,35 GHE5.P3 58 2,48±0,07a 2,22±0,07 4,87±0,26 46 2,46±0,07 1,85±0,09 3,83±0,30 46 2,95±0,08 2,19±0,15 4,38±0,34 ab GHE5.P4 7 2,15±0,24 2,03±0,25 4,27±0,94 4 2,10±0,18 1,77±0,23 3,93±0,75 3 2,78±0,22 1,79±0,38 4,60±0,90 * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; Sk: Sütten kesim; MLD: Musculus Longissimus Dorsi derinliği, DK: Deri Kalınlığı, YK:Yağ Kalınlığı; cm: santimetre; mm:milimetre; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; ***: p<0,001. 90 Çizelge 4.42. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 Faktör/ Soğutma N CA(kg) KA(kg) R(%) SKA(kg) SR(%) S(ºC) S24(ºC) pH(45d) pH(24h) Verim Firesi (%) Irk a a a ab B 10 44,93±1,36 21,93±0,77 48,83±0,85 21,19±0,74 47,18±0,85 1,65±0,15 36,24±1,15 6,87±0,30 6,39±0,09 5,63±0,07 HM 10 46,90±1,43 a 22,09±0,82a 47,06±0,89 21,36±0,78a 45,47±0,89 1,59±0,16 37,44±1,21 7,15±0,31 6,62±0,09a 5,53±0,08 K 10 42,68±1,40 ab 20,65±0,80ab 48,45±0,87 20,08±0,76a 47,12±0,87 1,33±0,15 35,34±1,18 6,84±0,30 6,29±0,09b 5,54±0,08 KM 10 46,72±1,43 a 22,41±0,82a 47,95±0,89 21,89±0,78a 46,84±0,89 1,11±0,16 37,70±1,21 7,18±0,31 6,52±0,09ab 5,44±0,08 R 10 37,94±1,36 b 17,83±0,77b 46,69±0,84 17,25±0,74b 45,16±0,85 1,54±0,15 34,86±1,15 6,88±0,30 6,30±0,09b 5,69±0,07 *** *** ÖD *** ÖD ÖD ÖD ÖD ** ÖD Doğum Tipi T 25 44,46±1,03 21,17±0,59 47,58±0,64 20,58±0,56 46,25±0,64 1,34±0,11 37,48±0,87 7,09±0,22 6,52±0,07a 5,55±0,06 İ 25 43,21±1,06 20,78±0,60 48,01±0,66 20,13±0,58 44,46±0,66 1,55±0,12 35,15±0,90 6,88±0,23 6,32±0,07b 5,58±0,06 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD Ana Yaşı 2 3 43,93±3,38 22,06±1,93 50,01±2,10 21,37±1,84 48,45±2,11 1,56±0,37 34,97±2,86 6,50±0,74 6,34±0,22 5,74±0,19 3 4 45,24±1,84 20,89±1,05 46,05±1,14 20,13±1,00 44,33±1,15 1,72±0,20 35,81±1,56 6,82±0,40 6,31±0,12 5,55±0,10 4 6 43,50±1,67 21,02±0,95 48,29±1,04 20,32±0,91 46,67±1,04 1,63±0,18 35,18±1,42 7,20±0,36 6,40±0,11 5,46±0,09 5 6 45,04±1,53 21,26±0,87 47,15±0,95 20,67±0,84 45,83±0,95 1,32±0,17 37,23±1,30 7,47±0,33 6,57±0,10 5,47±0,08 6 16 43,23±0,96 20,66±0,55 47,79±0,60 20,11±0,53 46,52±0,60 1,27±0,10 37,59±0,81 6,91±0,21 6,46±0,07 5,59±0,05 7+ 15 42,07±1,02 20,00±0,58 47,49±0,63 19,51±0,55 46,32±0,63 1,17±0,11 37,11±0,86 7,01±0,22 6,46±0,07 5,59±0,06 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 43,40±0,87 20,93±0,50 48,17±0,54 20,28±0,47 46,66±0,54 1,51±0,09 36,35±0,74 6,63±0,19 6,36±0,06 5,54±0,05 GHE5.P2 17 42,56±0,95 20,55±0,54 48,21±0,59 19,99±0,52 46,91±0,59 1,31±0,10 36,15±0,80 7,08±0,21 6,44±0,06 5,54±0,05 GHE5.P3 12 43,34±1,07 20,50±0,61 47,13±0,67 19,92±0,59 45,77±0,67 1,36±0,12 35,35±0,91 6,59±0,23 6,25±0,07 5,54±0,06 GHE5.P4 3 46,03±2,25 21,93±1,28 47,67±1,40 21,23±1,23 46,09±1,40 1,59±0,25 37,41±1,91 7,64±0,49 6,64±0,15 5,64±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; CA: Canlı Ağırlık; KA: Kesim Ağırlığı; R: Randıman; SKA: Soğuk Karkas Ağırlığı; SR:Soğuk Karkas Randımanı; S: Sıcaklık; S24:24’üncü saat sıcaklığı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 91 Çizelge 4.43. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 Faktör/ N KU YKU PU GG GD BU BÇ Verim Irk B 10 76,04±1,20a 71,74±1,49 23,69±0,86 17,29±0,56 25,39±0,46ab 37,11±1,67 58,81±2,33 HM 10 78,17±1,26a 73,20±1,57 24,50±0,90 17,33±0,59 25,55±0,48ab 38,30±1,76 58,97±2,45 K 10 74,82±1,23ab 72,60±1,53 22,93±0,88 16,75±0,58 26,73±0,47a 37,50±1,72 57,84±2,39 KM 10 74,96±1,26ab 72,98±1,57 24,17±0,90 18,28±0,59 26,57±0,48a 39,29±1,76 60,20±2,45 R 10 70,91±1,20b 69,01±1,49 22,86±0,85 16,74±0,56 24,26±0,45b 35,70±1,67 54,46±2,32 *** ÖD ÖD ÖD ** ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 75,64±0,91 72,39±1,13 23,69±0,65 17,35±0,43 25,62±0,34 36,97±1,26 57,05±1,76 İ 25 74,32±0,93 71,42±1,16 23,57±0,67 17,21±0,44 25,78±0,35 38,19±1,30 59,06±1,81 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 80,85±2,98 74,42±3,70 23,34±2,13 17,02±1,40 23,77±1,13 34,07±4,15 62,67±5,79 3 4 73,96±1,62 71,28±2,01 24,08±1,16 16,79±0,76 26,35±0,62 40,20±2,26 58,14±3,15 4 6 72,98±1,47 70,82±1,83 24,58±1,05 17,50±0,69 26,78±0,56 38,90±2,05 57,68±2,86 5 6 73,25±1,35 71,84±1,68 23,09±0,96 17,71±0,63 26,33±0,51 36,52±1,88 55,57±2,62 6 16 73,82±0,85 71,40±1,05 22,94±0,61 16,99±0,40 25,69±0,32 37,19±1,18 56,69±1,65 7+ 15 75,02±0,90 71,67±1,11 23,76±0,64 17,67±0,42 25,29±0,34 38,62±1,25 57,59±1,74 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 73,83±0,77 71,11±0,95 22,37±0,55 17,35±0,36 25,53±0,29 40,25±1,07 57,54±1,49 GHE5.P2 17 74,14±0,83 71,11±1,04 23,27±0,60 17,17±0,39 25,25±0,32 36,02±1,16 57,47±1,62 GHE5.P3 12 74,97±0,95 70,86±1,17 23,85±0,68 17,46±0,44 25,73±0,36 37,37±1,32 56,64±1,84 GHE5.P4 3 76,98±1,99 74,54±2,47 25,03±1,42 17,14±0,93 26,30±0,76 36,69±2,77 60,58±3,86 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; KU:Karkas uzunluğu; YKU: Yarım karkas uzunluğu; PU:Pelvis Uzunluğu; GG:Göğüs Genişliği; GD: Göğüs derinliği; BU:But uzunluğu; BÇ;But Çevresi; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001, **: p<0,01. 92 Çizelge 4.44. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi Faktör/ Kol incik N But (kg) But incik (kg) Kol (kg) Boyun (kg) Sırt (kg) Döş (kg) Bel (kg) Verim (kg) Irk B 10 6,42±0,28ab 0,75±0,06ab 6,45±0,34a 0,58±0,05ab 1,16±0,08ab 1,83±0,18 1,56±0,10a 3,23±0,17a HM 10 6,94±0,30a 0,90±0,06a 6,58±0,35a 0,66±0,05a 1,26±0,08a 1,93±0,19 1,41±0,11ab 3,02±0,17a K 10 6,39±0,29ab 0,85±0,06ab 6,01±0,35ab 0,50±0,05ab 1,35±0,08a 1,69±0,18 1,32±0,11ab 2,98±0,17ab KM 10 7,01±0,30a 0,78±0,06ab 6,74±0,35a 0,62±0,05ab 1,19±0,08ab 1,92±0,19 1,52±0,11ab 3,16±0,17a R 10 5,74±0,28b 0,67±0,06b 5,12±0,34b 0,45±0,05b 1,00±0,08b 1,61±0,18 1,16±0,10b 2,39±0,17b ** * ** ** * ÖD * ** Doğum Tipi T 25 6,49±0,22 0,78±0,04 6,28±0,26 0,59±0,04 1,14±0,06 1,89±0,13 1,43±,0,08 3,02±0,13 İ 25 6,51±0,22 0,80±0,04 6,08±0,26 0,54±0,04 1,24±0,06 1,70±0,14 1,35±0,08 2,89±0,13 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 7,15±0,71 0,93±0,14 5,64±0,84 0,48±0,13 1,30±0,19 2,15±0,44 1,53±0,26 3,20±0,41 3 4 6,50±0,38 0,84±0,08 6,22±0,46 0,59±0,07 1,36±0,10 1,46±0,24 1,28±0,14 2,94±0,22 4 6 6,54±0,35 0,68±0,07 6,66±0,41 0,53±0,06 1,17±0,09 1,58±0,22 1,24±0,13 2,91±0,20 5 6 6,22±0,32 0,78±0,06 6,60±0,38 0,63±0,06 1,12±0,08 2,01±0,20 1,53±0,12 3,01±0,19 6 16 6,32±0,20 0,78±0,04 6,03±0,24 0,57±0,04 1,11±0,05 1,87±0,12 1,39±0,07 2,96±0,12 7+ 15 6,27±0,21 0,75±0,04 5,94±0,25 0,58±0,04 1,09±0,06 1,70±0,13 1,41±0,08 2,73±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 6,55±0,18 0,81±0,04 6,12±0,22 0,60±0,03 1,25±0,05 1,83±0,11 1,31±0,07 2,93±0,11 GHE5.P2 17 6,37±0,20 0,80±0,04 6,11±0,23 0,56±0,04 1,14±0,05 1,68±0,12 1,36±0,07 2,88±0,12 GHE5.P3 12 6,43±0,22 0,76±0,05 5,94±0,27 0,56±0,04 1,13±0,06 1,84±0,14 1,45±0,08 2,80±0,13 GHE5.P4 3 6,65±0,47 0,80±0,10 6,56±0,56 0,52±0,08 1,24±0,13 1,84±0,29 1,46±0,17 3,22±0,27 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01. 93 MLD alanı, çevresi, genişliği, derinliği, yağ kalınlığı ile vücut yağ kalınlığı (VYK) üzerine elde edilen genotiplerin etkisinin önemli olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.45). MLD genişliği hariç diğer tüm parametrelerde en yüksek değerler GHE5.P1 genotipine sahip kuzularda tespit edilmiştir (p>0,05). Çizelge 4.45. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi Faktör/ MLD-A MLD-Ç MLD-G MLD-D YK VYK N Verim (cm2) (cm) (cm) (cm) (mm) (mm) Irk B 10 17,11±1,25 17,73±0,65 6,55±0,36 3,51±0,26 5,13±0,73 8,53±1,05 HM 10 18,02±1,32 18,04±0,69 6,74±0,38 3,43±0,28 5,21±0,77 9,07±1,10 K 10 14,96±1,29 17,08±0,67 6,44±0,38 2,99±0,27 5,64±0,75 8,63±1,08 KM 10 15,75±1,32 17,01±0,68 6,51±0,38 3,18±0,28 3,89±0,77 5,97±1,10 R 10 15,89±1,25 16,93±0,65 6,51±0,36 3,24±0,26 4,95±0,73 8,76±1,05 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 16,53±0,95 17,45±0,49 6,61±0,28 3,34±0,20 4,82±0,55 8,32±0,79 İ 25 16,16±0,97 17,27±0,51 6,48±0,28 3,20±0,21 5,11±0,57 8,06±0,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 16,17±3,11 17,17±1,62 6,57±0,91 3,28±0,66 3,73±1,82 9,12±2,61 3 4 17,86±1,69 17,93±0,88 6,70±0,49 3,42±0,36 5,33±0,99 7,66±1,42 4 6 15,94±1,54 17,30±0,80 6,57±0,45 3,15±0,33 5,53±0,90 8,46±1,29 5 6 15,64±1,41 17,30±0,73 6,58±0,41 3,08±0,30 5,90±0,83 8,94±1,18 6 16 16,31±0,89 17,22±0,46 6,41±0,26 3,42±0,19 4,97±0,52 8,25±0,74 7+ 15 16,17±0,94 17,25±0,49 6,45±0,27 3,26±0,20 4,33±0,55 6,71±0,78 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 17,10±0,80 17,74±0,42 6,54±0,23 3,37±0,17 5,45±0,47 8,94±0,67 GHE5.P2 17 15,32±0,87 17,12±0,45 6,53±0,25 3,07±0,18 4,62±0,51 8,28±0,73 GHE5.P3 12 16,61±0,99 17,57±0,51 6,55±0,29 3,29±0,21 5,20±0,58 7,79±0,83 GHE5.P4 3 16,36±2,08 17,01±1,08 6,57±0,61 3,34±0,44 4,59±1,21 7,74±1,74 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD-A: MLD alanı; MLD-Ç: MLD çevresi; MLD-G:MLD genişliği; YK: Yağ kalınlığı; VYK: Vücut yağ kalınlığı; ÖD: Önemli değil. 94 Çiğ ve pişmiş etteki sertlik ve elastikiyet ile etteki su tutma kapasitesi, çözdürme ve pişirme kaybı üzerine tespit edilen genotiplerin anlamlı bir etkisi olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.46). İstatistiksel olarak önemli olmamakla (p>0,05) birlikte GHE5.P1 genotipine sahip kuzu etlerinde pişirme kaybının GHE5.P2, GHE5.P3 ve GHE5.P4 genotiplerine sahip kuzu etlerinden sırasıyla %16,12; %2,44; %19,62 daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Çizelge 4.46. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi Çiğ Pişmiş Faktör/ Su Tutma Çözdürme Pişirme N Verim Elastikiyet Elastikiyet Sertlik (g) Sertlik (g) Kapasitesi Kaybı Kaybı (g,sec) (g,sec) Irk B 10 6 496±444 46 412±3 534 4 942±1 059 37 639±5 606 19,73±1,00 8,17±0,93 26,10±4,17 HM 10 5 808±468 41 962±3 727 3 922±1 117 32 121±5 911 20,71±1,06 8,70±0,98 21,97±4,40 K 10 5 593±456 41 156±3 635 4 641±1 090 34 317±5 766 19,29±1,03 6,23±0,96 26,19±4,29 KM 10 6 045±467 40 769±3 721 4 199±1 116 30 263±5 903 21,65±1,06 9,77±0,98 27,51±4,39 R 10 5 024±443 36 318±3 531 4 175±1 059 31 979±5 602 18,78±1,00 9,27±0,93 28,41±4,17 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi a T 25 5 794±336 40 850±2 674 4 412±802 33 039±4 242 21,16±0,76 8,37±0,70 24,93±3,16 b İ 25 5 792±345 41 797±2 748 4 340±824 33 488±4 359 18,91±0,78 8,48±0,72 27,15±3,24 ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD Ana Yaşı 5 868±1 44 236±8 790 5 519±2 635 43 253±13 943 19,14±2,50 5,61±2,32 16,80±10,40 2 3 103 3 4 4 732±601 32 920±4 785 3 083±1 434 26 286±7 591 20,01±1,36 8,51±1,26 31,56±5,65 4 6 6 256±546 43 761±4 348 4 400±1 303 31 681±6 897 19,44±1,24 9,36±1,15 27,87±5,13 5 6 6 065±500 44 114±3 984 4 347±1 194 34 317±6 319 21,52±1,13 8,24±1,05 25,18±4,70 6 16 5 827±314 40 925±2 500 3 840±750 30 054±3 966 20,80±0,71 8,66±0,66 28,67±2,95 6 010±332 41 985±2 643 5 066±792 33 992±4 192 19,27±0,75 10,19±0,7 26,14±3,12 7+ 15 0 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 5 725±284 41 516±2 259 4 339±677 31 924±3 583 19,96±0,64 7,69±0,60 28,60±2,67 GHE5.P2 17 5 092±309 34 686±2 461 5 051±738 36 109±3 903 19,96±0,70 8,51±0,65 24,63±2,90 GHE5.P3 12 5 684±350 41 999±2 792 4 368±837 32 947±4 429 19,13±0,79 8,04±0,74 27,92±3,30 GHE5.P4 3 6 671±736 47 092±5 864 3 746±1 758 32 076±9 301 21,08±1,67 9,47±1,54 22,99±6,92 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05. 95 Benzer şekilde karkas ve karkas yağ renk parametreleri L*, a*, b*, C ve h değerleri üzerine de elde edilen genotiplerin önemli bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.47, Çizelge 4.48). İstatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte GHE5.P2 ve GHE5.P3 genotipine sahip kuzu karkaslarının diğerlerine göre daha parlak, daha canlı sarı ve kırmızı renge sahip olduğu gözlenmiştir. Çizelge 4.47. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 44,77±1,41 23,58±0,89 8,89±1,14 25,06±1,26 20,51±1,72 HM 10 46,45±1,48 23,08±0,93 9,01±1,20 24,94±1,33 20,98±1,81 K 10 46,80±1,45 24,94±0,91 10,33±1,17 27,72±1,30 22,35±1,77 KM 10 47,26±1,48 22,82±0,93 7,90±1,20 24,12±1,33 18,96±1,81 R 10 48,16±1,41 24,62±0,89 10,94±1,14 27,00±1,26 23,60±1,72 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 47,07±1,07 23,56±0,67 8,74±0,86 25,26±0,96 20,04±1,30 İ 25 46,31±1,09 24,05±0,69 10,09±0,88 26,28±0,98 22,52±1,34 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 48,03±3,50 25,24±2,20 12,49±2,83 28,04±3,14 25,75±4,28 3 4 46,55±1,91 23,37±1,20 8,24±1,54 24,71±1,71 19,41±2,33 4 6 46,05±1,73 23,32±1,09 8,37±1,40 24,62±1,55 19,86±2,11 5 6 43,22±1,59 23,14±1,00 8,36±1,28 25,80±1,42 19,95±1,94 6 16 48,38±1,00 24,13±0,63 9,91±0,81 26,00±0,89 21,99±1,22 7+ 15 47,91±1,05 23,74±0,66 9,11±0,85 25,44±0,95 20,72±1,29 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 45,59±0,90 23,30±0,57 8,44±0,73 24,98±0,81 19,65±1,10 GHE5.P2 17 47,64±0,98 24,24±0,62 10,27±0,79 26,71±0,88 22,36±1,20 GHE5.P3 12 46,81±1,11 24,66±0,70 10,30±0,90 27,05±1,00 22,32±1,36 GHE5.P4 3 46,72±2,34 23,20±1,47 8,64±1,89 24,34±2,10 20,79±2,85 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 96 Çizelge 4.48. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 68,99±1,67 9,81±0,89ab 14,13±0,97 17,23±1,22 56,12±1,78bc HM 10 70,13±1,76 7,41±0,94b 14,23±1,02 16,07±1,28 62,77±1,87a K 10 72,38±1,72 8,55±0,92ab 14,81±0,99 17,08±1,25 60,33±1,83ab KM 10 68,49±1,76 11,69±0,94a 14,85±1,02 18,90±1,28 51,17±1,87c R 10 71,68±1,67 8,97±0,89ab 13,71±0,97 16,40±1,22 57,01±1,78bc ÖD * ÖD ÖD ** Doğum Tipi T 25 71,01±1,26 9,00±0,68 13,72±0,73 16,47±0,92 57,18±1,35 İ 25 69,65±1,30 9,58±0,69 14,97±0,75 17,80±0,95 57,78±1,38 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 69,93±4,15 8,16±2,22 16,25±2,40 17,99±3,03 65,50±4,42a 3 4 68,09±2,26 12,23±1,21 16,14±1,31 20,28±1,65 52,65±2,41c 4 6 71,65±2,05 9,26±1,10 13,11±1,19 16,08±1,50 54,74±2,19bc 5 6 71,65±1,88 8,03±1,01 14,00±1,09 16,22±1,37 59,89±2,00ab 6 16 71,21±1,18 8,59±0,63 13,30±0,68 15,91±0,86 57,44±1,26a-c 7+ 15 69,46±1,25 9,46±0,67 13,26±0,72 16,33±0,91 54,66±1,33c ÖD ÖD ÖD ÖD * Genotip GHE5.P1 18 68,88±1,07 10,33±0,57 14,98±0,62 18,24±0,78 55,63±1,14 GHE5.P2 17 71,82±1,16 9,35±0,62 14,03±0,67 16,90±0,85 56,63±1,24 GHE5.P3 12 70,48±1,32 8,89±0,71 14,64±0,76 17,17±0,96 59,32±1,40 GHE5.P4 3 70,15±2,77 8,58±1,48 13,74±1,60 16,23±2,02 58,34±2,95 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; ** : P<0,01. 97 Bu lokustaki genotipin 0’ıncı saat MLD b* ve C renk parametreleri üzerinde önemli etkisinin olduğu tespit edilmiştir (p<0,01; Çizelge 4.49). En yüksek C değerlerine GHE5.P2 genotipindeki kuzu MLD’lerinde rastlanırken en düşük C değerleri GHE5.P1 genotipindeki kuzu MLD’lerinde görülmüştür (p<0,01). Ayrıca GHE5.P2 genotipindeki kuzu MLD’lerinin diğer genotipe sahip kuzu MLD’lerine göre daha sarımsı olduğu tespit edilmiştir (p<0,01). Çizelge 4.49. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 40,66±0,99 16,17±1,38 5,50±0,38 17,29±0,61b 18,62±1,20 HM 10 42,13±1,04 16,53±1,46 5,57±0,40 18,03±0,65ab 17,90±1,26 K 10 40,72±1,01 16,41±1,42 5,56±0,39 18,10±0,63ab 18,00±1,23 KM 10 41,18±1,04 18,50±1,45 5,81±0,40 18,85±0,65ab 17,89±1,26 R 10 42,19±0,99 18,49±1,38 6,39±0,38 19,43±0,61a 19,11±1,20 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 41,62±0,75 17,59±1,05 5,78±0,29 18,36±0,46 18,29±0,91 İ 25 41,13±0,77 16,85±1,07 5,75±0,30 18,32±0,48 18,33±0,93 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 41,94±2,45 16,80±3,44 5,88±0,95 16,80±1,53 20,42±2,98 3 4 40,67±1,34 17,86±1,87 5,28±0,52 19,13±0,83 16,04±1,62 4 6 41,06±1,21 16,84±1,70 6,13±0,47 19,19±0,76 18,53±1,47 5 6 41,27±1,11 15,95±1,56 5,57±0,43 18,46±0,69 17,44±1,35 6 16 42,27±0,70 18,95±0,98 5,94±0,27 18,52±0,43 18,67±0,85 7+ 15 41,05±0,74 16,92±1,03 5,78±0,29 17,94±0,46 18,74±0,90 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 40,96±0,63 17,09±0,88 5,13±0,25b 17,15±0,39b 17,52±0,77 GHE5.P2 17 42,45±0,69 18,01±0,96 6,75±0,27a 19,36±0,43a 20,44±0,83 GHE5.P3 12 40,68±0,78 16,59±1,09 5,52±0,30b 17,87±0,49ab 18,08±0,95 GHE5.P4 3 41,41±1,64 17,18±2,29 5,66±0,64ab 18,99±1,02ab 17,18±1,99 ÖD ÖD ** ** ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; **: p<0,01. 98 Genotipin 48’inci ve 168’inci saat MLD renk parametreleri üzerinde önemli bir etkisi tespit edilmemiştir (p>0,05; Çizelge 4.50, Çizelge 4.51). İstatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte GHE5.P2 genotipine sahip kuzu MLD’lerinin 48’inci saat renk ölçümleri sonunda diğer genotiplere kıyasla biraz daha parlak ve canlı renge sahip olduğu gözlenmiş (p>0,05) ve 168’inci saat MLD renk ölçümlerinde GHE5.P4 genotipine sahip kuzu MLD’lerinin diğerlerine göre daha mat, daha kırmızımsı ancak daha az sarımsı renkte olduğu anlaşılmıştır (p>0,05). Çizelge 4.50. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 43,93±1,22 15,90±0,73 9,95±0,45 18,82±0,71 32,48±1,24 HM 10 44,42±1,29 16,80±0,77 10,29±0,47 19,65±0,74 31,27±1,30 K 10 43,41±1,26 18,01±0,76 10,74±0,46 21,02±0,73 31,06±1,27 KM 10 43,84±1,29 15,49±0,77 10,15±0,47 18,52±0,74 33,11±1,30 R 10 45,68±1,22 16,06±0,73 10,01±0,45 18,99±0,71 32,27±1,24 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 44,36±0,93 15,85±0,56 10,14±0,34 18,85±0,53 32,73±0,94 İ 25 44,16±0,95 17,04±0,57 10,32±0,35 19,95±0,55 31,35±0,96 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 44,78±3,04 16,91±1,83 10,23±1,12 19,91±1,75 32,01±3,07 3 4 43,52±1,65 17,94±0,99 11,11±0,61 20,91±0,96 30,88±1,67 4 6 43,90±1,50 16,51±0,90 9,84±0,55 19,39±0,87 31,61±1,52 5 6 44,13±1,38 15,40±0,83 10,35±0,51 18,47±0,80 33,50±1,39 6 16 45,18±0,86 16,01±0,52 10,21±0,32 18,99±0,50 32,52±0,88 7+ 15 44,03±0,91 15,92±0,55 9,62±0,34 18,72±0,53 31,71±0,92 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 44,22±0,78 17,14±0,47 10,76±0,29 20,12±0,45 31,55±0,79 GHE5.P2 17 45,47±0,85 16,01±0,51 10,32±0,31 19,15±0,49 33,30±0,86 GHE5.P3 12 44,21±0,97 17,60±0,58 10,90±0,36 20,64±0,56 31,52±0,98 GHE5.P4 3 43,12±2,03 15,05±1,22 8,93±0,75 17,70±1,17 31,78±2,05 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 99 Çizelge 4.51. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve GH 5. ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/ N L* a* b* C h Verim Irk B 10 45,55±1,21 11,69±0,85 10,23±0,58 15,22±1,10 42,54±2,87 HM 10 45,84±1,28 13,75±0,89 9,71±0,61 17,10±1,16 35,10±3,03 K 10 45,14±1,25 11,36±0,87 10,33±0,59 15,23±1,13 42,22±2,95 KM 10 45,63±1,28 10,36±0,89 10,83±0,61 15,46±1,16 46,59±3,02 R 10 46,15±1,21 11,88±0,85 9,60±0,57 15,24±1,10 39,09±2,87 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 45,78±0,92 11,99±0,64 10,42±0,44 15,87±0,83 41,11±2,17 İ 25 45,54±0,95 11,63±0,66 9,86±0,45 15,43±0,86 41,11±2,23 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 45,51±3,02 14,60±2,11 9,22±1,43 16,53±2,74 31,74±7,14 3 4 45,13±1,64 10,36±1,15 10,75±0,78 15,01±1,49 45,63±3,89 4 6 44,74±1,49 11,17±1,04 9,60±0,71 14,67±1,35 40,76±3,53 5 6 46,67±1,37 11,24±0,96 10,61±0,65 15,82±1,24 44,44±3,23 6 16 46,76±0,86 11,78±0,60 10,42±0,41 15,54±0,78 42,34±2,03 7+ 15 45,15±0,91 11,69±0,63 10,24±0,43 16,32±0,82 41,72±2,15 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip GHE5.P1 18 45,40±0,78 11,30±0,54 10,48±0,37 15,38±0,70 42,90±1,83 GHE5.P2 17 47,05±0,85 10,36±0,59 10,68±0,40 15,63±0,77 45,55±2,00 GHE5.P3 12 45,95±0,96 11,57±0,67 10,20±0,45 15,32±0,87 41,11±2,27 GHE5.P4 3 44,24±2,02 14,01±1,41 9,20±0,95 16,26±1,83 34,86±4,76 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. Özetle; GH ekzon 5 polimorfizminin 6. ay ön incik çevresi ve sütten kesim MLD derinliğine etkisi p<0,05’e göre; 0’ıncı saat karkas MLD rengi b* ve C değerine etkisi ise p<0,01’ göre istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. 100 4.7. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 2.Ekzon -2. İntron Polimorfizmi Elde edilen PCR ürünlerinin poliakrilamid jel üzerinde bant modellerine göre gruplandırması yapılmıştır. Toplam 195 kuzuda yağ asidi bağlayıcı protein 2. ekzon -2. intron üzerinde 3 farklı bant modeli tespit edilmiş ve FABP4E2.P1, FABP4E2.P2 ve FABP4E2.P3 olarak isimlendirilmiştir (Şekil 4.14). Şekil 4.14. FABP4 2.ekzon -2. intron bölgesi PCR-SSCP bant modelleri FABP4 2. ekzon-2. İntron bölgesinin elde edilen genotipler ve ırklara göre dağılımları Çizelge 4.52’de verilmiştir. Çizelge 4.52. FABP4E2 Genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı Irk/Tip N FABP4E2.P1 FABP4E2.P2 FABP4E2.P3 B 46 8 14 24 H×M 26 4 4 18 K 51 12 9 30 KM 45 7 11 27 R 27 6 6 15 Toplam 195 37 44 114 B: Bandırma, HM: Hampshire Down × Merinos melezi, K: Kıvırıck, KM: Karabey Merinosu, R: Ramlıç Elde edilen genotip gruplarından 5’er örneğe dizi analizi yapılmıştır. BioEdit Dizi Hizalama Editörü Clustal W modülü aracılığı ile kromotogramda en berrak görünen kısımlar dizi hizalaması yapılarak aralarındaki farklılıklar 13 nükleotid pozisyonunda tespit edildi (Şekil 4.15) 101 Şekil 4.15. FABP4 2. ekzon genotip grupları ve referans dizinin Bioedit Clustal W ile hizalanması Varyantlar arası farklılıkların genom üzerinde yerinin tespiti ve nükleotidlerin isimlendirilmesi aracılığıyla BLAST algoritması ile JX290313 erişim numaralı FABP4 2. ekzon dizisi ve NM_001114667.1 erişim numaralı FABP4 mRNA referans dizileri kullanıldı (Şekil 4.16 ve Şekil 4.17). Sıra analizi yapılan bölgenin yaklaşık 120 baz çiftlik kısmı ekzon bölgesine karşılık gelirken diğer kısımların intron bölgesinde olduğu belirlendi. Şekil 4.16. FABP4 2. ekzon varyantlarının kodlama bölgesinde meydana gelen nükleotid değişimleri ve pozisyonları Referans sıra ile karşılaştırıldığında FABP4E2.P1 genotipinde herhangi bir nükleotid değişimi gözlenmemiştir. FABP4E2.P2 genotipinde 5 farklı pozisyonda nükleotid değişimi saptandı. Bu poziyonlardaki nükleotidlerin hepsinin heterozigot olduğu tespit edildi. FABP4E2.P2 genotipi kodlama bölgesi 157. nükleotid poziyonunda meydana 102 gelen A>R (A/G) değişimi sebebiyle; AG heterozigotluk meydana gelmiştir. Bu lokusta 53. protein pozisyonunda lizin (K)aminoasidinden glutamin (Q) aminoasidine dönüşüm meydana geldiği tespit edilmiştir (p.Lys53Glu). A>R değişimi 198. nükleotid pozisyonunda yine görülmüştür, 66. protein pozisyonunda bulunan AAA kodonunun bu defa AAG kodonuna dönüştüğü ancak K aminoasidinin kodlanmasında bir değişikliğe neden olmadığı belirlenmiştir (Cornish-Bowden, 1985). 228. nükleotid pozisyonunda A>W(A/T) değişimi sebebiyle bu pozisyonda AT heterozigotluk meydana geldiği ve referans dizide prolin (P) aminoasidi kodlanırken CCT kodonun yine prolin aminoasidini kodladığı belirlenmiştir. 229. nükleotid pozisyonda G>K(G/T) değişimi GAT>TAT kodonuna dönüşerek tirozin (Y) amino asidinin kodlanmasına sebep olmuştur (p.Asp77Tyr). Şekil 4.17. NCBI BLAST Algoritması ile FABP4 2. intron bölgesi FABP4E2.P1, FABP4E2.P2, FABP4E2.P3 genotiplerinde meydana gelen nükleotid değişimleri FABP4E2.P3 genotipi kodlama bölgesinde beş pozisyonda heterozigot nükleotid değişimi meydana gelmiştir. Bunlardan 198, 228 ve 229. nükleotid pozisyonları FABP4E2.P2 genotipi ile aynıdır. 66. kodonda iki nükleotidin de değişmesiyle amino asit değişimi gerçekleşmiştir. 197. pozisyonda A>R(A/G) ve 198. pozisyonda A>R(A/G) değişimi meydana gelmiştir. Bu değişimler sebebiyle 197 ve 198. pozisyonlarda AG heterozigot allel meydana gelmiştir. FABP4E2.P3 genotipinin 66. protein pozisyonunda AAA>AGG değişimi meydana gelerek nükleotid farklılaşmasına neden olduğu görülmüştür (p.Arg66Lys). 220. nükleotid pozisyonunda GTC kodonu 103 valin aminoasidini kodlarken, P3 genotipinde ATC kodonu izolösin aminoasidinin kodlanmasına sebep olmuştur (p.Val74Ile). İntron bölgesinde meydana gelen nükleotid değişimleri kodlama yapılmayan bölge olduğundan aminoasit değişimleri de olmamıştır. FABP4E2.P2 genotipinde c.246+37 pozisyonunda G>R(A/G) değişimi olarak intron bölgesinde tek varyasyon meydana gelmiştir. FABP4E2.P3 genotipi intron bölgesinde toplam 7 nükleotid değişikliği tespit edilmiştir. İntron bölgesindeki değişimlerin ayrıntısı Çizelge 4.53’de verilmiştir. Çizelge 4.53. FABP4 2. ekzon 2-2. intron sekans varyasyonu Pozisyon JX290313.1 FABP4E2.P1 FABP4E2.P2 FABP4E2.P3 AA değişimi 2 c.157 A A R(A/G) A Lys53Glu 2 c.197 A A A R(A/G) Arg66Lys 1 2 c.198 A A R(A/G) R(A/G) Arg66Lys 2 c.220 G G G R(A/G) Val74Ile 1 1 c.228 A A W(A/T) W(A/T) - 2 2 c.229 G G K(G/T) K(G/T) Asp77Tyr c.246+24 G G G K(G/T) - c.246+37 G G R(A/G) A - c.246+47 G G G S(G/C) - c.246+78 G G G K(G/T) - c.246+101 G G G K(G/T) - c.246+121 A A A R(A/G) - c.246+146 A A A R(A/G) - 1Aminoasid değişimine sebep olmamıştır; 2Amino asit değişimine sebep olmuştur. 4.8. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 2. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi Yapılan analiz sonuçlarına göre sütten kesim dönemi ve 6. ay vücut ölçülerine tespit edilen genotiplerin etkisinin önemsiz olduğu anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.54, Çizelge 4.55). 1 yaş döneminde ise elde edilen genotiplerin üzerinde durulan özelliklerden sadece ön incik çevresi üzerine önemli bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir (p<0,01; Çizelge 4.56). Genotipin etkisinin ön incik çevresine sütten kesim dönemi ve 6. ayda önemli derecede etkili olmadığı (p>0,05), 1 yaşa gelindiğinde ise etkisinin önemli olduğu ortaya çıkmıştır. 104 Çizelge 4.54. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk 63,03±0,75aB 46 57,96±0,55 ab 57,99±0,56ab 58,00±0,55ab 24,08±0,35a 18,55±0,31a 19,37±0,36 76,07±0,90a 47,80±0,98a 9,04±0,12a HM 26 60,03±1,21 a-c 55,81±0,89b 56,47±0,91ab 56,35±0,89b 22,51±0,56ab 17,67±0,51ab 18,99±0,58 72,38±1,46b 47,21±1,59ab 9,07±0,19a K 51 61,20±0,71 ab 57,73±0,53ab 58,36±0,54ab 59,51±0,53a 23,76±0,33ab 17,30±0,30b 18,46±0,34 73,63±0,86b 43,67±0,94b 7,67±0,11b KM 45 59,50±0,74 bc 58,88±0,55a 59,46±0,56a 60,09±0,55a 24,12±0,34ab 18,23±0,31ab 18,46±0,36 75,39±0,90ab 47,85±0,97a 8,88±0,12a c b R 27 57,55±0,92 55,91±0,68 56,60±0,70 b 56,65±0,68b 22,76±0,43b 17,74±0,39ab 18,03±0,44 72,80±1,11b 42,78±1,21b 8,74±0,14a *** ** * *** * * ÖD * *** *** Cinsiyet E 69 60,98±0,71 57,88±0,53 58,74±0,54 a 58,72±0,53 23,61±0,33 17,99±0,30 18,77±0,34 74,86±087 47,24±0,94a 8,93±0,11a D 126 59,54±0,58 56,63±0,43 56,82±0,44 b 57,52±0,43 23,28±0,27 17,81±0,24 18,55±0,28 73,26±070 44,49±0,76b 8,43±0,09b ÖD ÖD ** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ** Doğum Tipi T 92 60,50±0,57 58,24±0,42a 58,75±0,43a 59,26±0,42a 23,80±0,26 18,21±0,24 18,77±0,27 75,14±0,68a 46,97±0,74a 8,80±0,09a İ 103 60,02±0,66 56,28±0,49 b 56,80±0,50b 56,98±0,49b 23,09±0,31 17,59±0,28 18,56±0,32 72,97±0,81b 44,75±0,87b 8,55±0,10b ÖD ** ** *** ÖD ÖD ÖD * * * Ana Yaşı 2 7 62,91±2,26 56,05±1,66 56,88±1,71 56,44±1,67 23,55±1,05 17,35±0,95 19,59±1,08 71,90±2,74 42,65±2,97 8,66±0,36 3 23 61,18±1,02 57,92±0,75 58,85±0,77 59,20±0,76 23,55±0,47 18,46±0,43 18,57±0,49 76,74±1,24 47,91±1,34 8,87±0,16 4 30 57,79±0,93 57,37±0,68 57,68±0,70 58,42±0,69 23,67±0,43 17,93±0,39 18,22±0,44 73,08±1,12 44,78±1,22 8,59±0,15 5 39 59,37±0,78 57,53±0,58 57,63±0,59 58,36±0,58 23,46±0,36 17,79±0,33 19,02±0,37 74,59±0,95 47,30±1,03 8,89±0,12 6 47 60,60±0,63 57,67±0,47 58,23±0,48 58,58±0,47 23,53±0,29 17,85±0,27 18,49±0,30 74,37±0,77 46,49±0,83 8,63±0,10 7+ 49 59,70±0,84 57,02±0,62 57,40±0,64 57,72±0,62 22,92±0,39 18,03±0,36 18,07±0,40 73,65±1,02 46,33±1,11 8,43±0,13 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 37 60,96±1,02 56,91±0,75 57,89±0,77 58,05±0,75 22,95±0,47 17,62±0,43 18,60±0,49 72,90±1,23 45,33±1,34 8,57±0,16 FABP4E2.P2 44 59,61±0,73 57,20±0,54 57,42±0,55 58,08±0,54 23,82±0,34 17,96±0,31 18,75±0,35 74,24±0,88 46,18±0,96 8,83±0,11 FABP4E2.P3 114 60,20±0,48 57,67±0,35 58,02±0,36 58,24±0,35 23,57±0,22 18,11±0,20 18,64±0,23 75,02±0,58 46,07±0,62 8,64±0,07 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 105 Çizelge 4.55. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk ab b B 36 67,99±1,20 63,27±0,95 64,07±0,92 b 65,22±1,03b 25,13±0,61a 18,11±0,46ab 17,34±0,58 83,25±1,60ab 59,61±1,75a 8,70±0,16ab a HM 16 70,91±2,31 66,61±1,82 ab 66,27±1,77ab 67,73±1,99ab 26,08±1,17a 20,25±0,89a 18,05±1,11 86,56±3,07a 64,25±3,38a 9,10±0,30a K 41 65,47±1,07 ab 64,39±0,84ab 64,90±0,82ab 66,50±0,92ab 25,41±0,54a 17,84±0,41ab 16,76±0,51 80,09±1,42b 53,05±1,57b 7,72±0,14c ab KM 35 66,20±1,56 67,88±1,23 a 68,02±1,19a 70,03±1,34a 25,86±0,79a 19,03±0,60ab 17,70±0,75 86,54±2,07a 58,89±2,28ab 8,66±0,20ab R 17 63,48±1,41 b 61,52±1,11b 62,49±1,08b 63,84±1,22b 23,01±0,71b 16,91±0,54b 15,80±0,68 80,57±1,88ab 56,56±2,06ab 8,07±0,18bc * ** ** ** * ** ÖD * ** *** Cinsiyet 68,94±1,30a 66,10±1,03a 67,01±1,00a 68,89±1,12aE 19 26,09±0,66 a 18,68±0,50 17,12±0,62 85,50±1,73a 59,96±1,90 8,81±0,17a b D 126 64,68±1,00 63,36±0,39 b 63,30±0,38b 64,44±0,43b 24,11±0,25b 18,17±0,19 17,14±0,24 81,31±0,67b 56,99±0,73 8,09±0,07b ** * ** *** ** ÖD ÖD * ÖD *** Doğum Tipi T 67 67,94±1,06 65,43±0,84 65,51±0,81 67,13±0,92 25,93±0,54a 19,06±0,41a 17,56±0,51 84,54±1,41 60,45±1,55 8,79±0,14a İ 78 65,68±1,00 64,04±0,79 64,79±0,76 66,20±0,86 24,27±0,51 b 17,80±0,39b 16,71±0,48 82,27±1,33 56,49±1,46 8,11±0,13b ÖD ÖD ÖD ÖD * * ÖD ÖD ÖD ** Ana Yaşı 2 4 66,12±2,40 62,33±1,89 64,20±1,83 65,74±2,06 24,42±1,21 16,38±0,92 15,82±1,15 79,80±3,19 55,23±3,50 8,12±0,31 3 19 67,33±1,98 67,24±1,56 66,89±1,51 69,12±1,71 24,74±1,00 18,32±0,76 16,64±0,95 86,39±2,63 61,04±2,89 8,46±0,26 4 24 67,83±1,76 64,92±1,39 65,21±1,34 66,25±1,51 25,78±0,89 18,99±0,68 18,00±0,84 84,82±2,34 58,48±2,57 8,58±0,23 5 33 66,69±1,66 64,36±1,31 64,53±1,27 66,31±1,43 25,11±0,84 19,27±0,64 17,53±0,80 83,59±2,21 60,80±2,43 8,60±0,22 6 31 64,96±1,43 64,24±1,13 64,73±1,09 66,14±1,23 25,16±0,72 18,71±0,55 17,21±0,69 82,86±1,90 57,22±2,09 8,37±0,19 7+ 34 67,93±0,93 65,30±0,73 65,36±0,71 66,42±0,80 25,37±0,47 18,90±0,36 17,59±0,45 82,96±1,24 58,06±1,36 8,58±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 31 67,52±1,68 65,08±1,32 65,11±1,28 66,56±1,44 25,35±0,85 17,75±0,65 16,91±0,80 84,16±2,23 59,69±2,45 8,53±0,22 FABP4E2.P2 28 67,09±1,43 64,61±1,13 65,28±1,09 66,58±1,23 24,99±0,72 18,99±0,55 17,35±0,69 83,02±1,90 58,80±2,09 8,39±0,19 FABP4E2.P3 86 65,83±0,84 64,51±0,66 65,07±0,64 66,85±0,72 24,96±0,42 18,54±0,32 17,14±0,40 83,03±1,12 56,93±1,23 8,43±0,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 106 Çizelge 4.56. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk ab B 31 80,73±1,38 74,99±1,48 74,75±1,43 74,76±1,43 27,31±0,77 ab 21,57±0,82bc 21,48±0,85a-c 104,87±3,07 83,23±3,18 8,38±0,24bc a-c HM 15 81,35±2,02 76,36±2,16 76,47±2,09 76,06±2,10 30,43±1,13 a 24,49±1,20a 22,86±1,25a 109,78±4,50 85,86±4,67 10,93±0,36a 78,48±0,92bcK 41 74,03±0,98 74,02±0,95 74,40±0,96 27,27±0,52 ab 21,05±0,54c 19,46±0,57c 101,38±2,04 80,62±2,12 8,28±0,16c KM 34 83,11±1,45 a 78,43±1,55 78,53±1,50 79,31±1,51 29,42±0,81ab 23,40±0,86ab 22,27±0,90ab 107,47±3,23 88,58±3,35 9,31±0,26b R 17 76,99±1,56 c 74,08±1,67 74,03±1,64 74,01±1,62 26,92±0,87b 21,01±0,92bc 20,03±0,96bc 103,87±3,47 85,16±3,60 8,62±0,28bc ** ÖD ÖD ÖD ** ** ** ÖD ÖD *** Cinsiyet 84,60±1,26a 77,17±1,35a 77,16±1,31a 77,60±1,32a 29,71±0,71a 23,32±0,75a 22,20±0,78a 109,31±2,81a 89,29±2,92 9,96±0,22a E 17 a 75,67±0,43b 73,98±0,46b 73,96±0,44b 73,81±0,45b 26,83±0,24b 21,29±0,26b 20,24±0,27b 101,64±0,96b 80,10±0,99 8,25±0,08b D 121 b *** * * ** *** * * * ** *** Doğum Tipi T 64 80,83±0,94 75,68±1,01 75,63±0,98 76,07±0,98 28,18±0,53 22,36±0,56 21,34±0,58 106,44±2,10 85,30±2,18 9,53±0,17a İ 74 79,43±0,93 75,47±1,00 75,49±0,96 75,34±0,97 28,36±0,52 22,25±0,55 21,10±0,58 104,50±2,07 84,09±2,15 8,68±0,17 b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD *** Ana Yaşı 2 4 79,34±2,06 74,44±2,20 74,44±2,13 74,62±2,14 27,80±1,15 22,93±1,22 22,11±1,27 100,06±4,58 81,58±4,75 9,25±0,36 ab 3 18 81,00±2,69 77,74±2,88 78,45±2,78 78,85±2,80 28,91±1,51 21,88±1,59 21,55±1,66 109,09±5,98 91,39±6,21 7,71±0,48 b 4 23 81,44±1,50 74,16±1,60 73,58±1,55 73,50±1,56 27,97±0,84 21,97±0,89 20,39±0,93 106,41±3,33 85,22±3,46 9,75±0,27 a 5 31 77,77±1,49 74,28±1,60 74,29±1,54 74,11±1,55 28,07±0,84 22,57±0,88 20,60±0,92 106,72±3,32 83,25±3,44 10,15±0,26 a 6 31 80,39±1,39 76,81±1,49 76,60±1,44 77,10±1,44 28,85±0,78 22,22±0,82 21,24±0,86 105,67±3,09 84,14±3,21 8,38±0,25 b 7+ 31 80,85±0,81 76,04±0,84 76,00±0,84 76,06±0,84 28,03±0,45 22,25±0,48 21,46±0,50 104,89±1,80 82,57±1,87 9,39±0,14 a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** Genotip FABP4E2.P1 31 83,04±1,52 77,55±1,63 77,37±1,57 78,14±1,58 28,54±0,85 22,02±0,90 22,41±0,94 105,34±3,38 87,04±3,51 8,33±0,27 b FABP4E2.P2 26 77,93±1,50 74,49±1,61 74,68±1,55 74,14±1,56 27,85±0,84 22,58±0,89 20,56±0,93 108,25±3,34 83,70±3,47 9,42±0,27 a FABP4E2.P3 81 79,43±0,81 74,70±0,86 74,63±0,83 74,84±0,84 28,43±0,45 22,32±0,48 20,71±0,50 102,83±1,79 83,33±1,86 9,57±0,14 a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ:Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 107 Çizelge 4.57’de görüldüğü gibi bu çalışmada tespit edilen genotiplerin doğum ağırlığı ve dönemsel canlı ağırlık üzerine etkisinin önemli olmadığı bulunmuştur (p>0,05). Çizelge 4.57. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. Ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi Faktör/ N DA N SK CA N 6. ay CA N 1 yaş CA Verim Irk b B 46 3,89±0,15 46 34,75±0,78a 36 42,59±1,67ab 31 60,68±2,80bc HM 26 5,22±0,24 a 30,73±1,27b 45,81±3,22ab26 16 15 69,38±4,10ab 3,97±0,14b 30,68±0,75bK 51 51 41 39,55±1,49b 41 55,75±1,86cd KM 45 4,99±0,15 a ab45 31,97±0,78 35 47,45±2,17a a34 73,55±2,94 4,08±0,18b bR 27 27 28,32±0,96 17 36,03±1,97b d17 50,17±3,16 *** *** ** *** Cinsiyet 4,56±0,14 32,43±0,75a 45,92±1,82a 72,23±2,57aE 69 69 19 17 D 126 4,30±0,11 126 30,15±0,61b b b126 38,66±0,70 121 51,59±0,87 ÖD * *** *** Doğum Tipi a T 92 4,77±0,11 92 32,69±0,59a 67 44,69±1,48a 64 64,59±1,91a b İ 103 4,09±0,13 103 29,88±0,70b 78 39,89±1,39b b74 59,22±1,89 *** ** * * Ana Yaşı 2 7 3,46±0,45 7 30,70±2,37 4 39,45±3,34 4 60,92±4,17 3 23 4,67±0,20 23 33,47±1,07 19 45,71±2,76 18 57,57±5,46 4 30 4,62±0,18 30 30,24±0,97 24 42,42±2,45 23 65,22±3,04 5 39 4,62±0,15 39 31,35±0,82 33 40,74±2,32 31 61,51±3,02 6 47 4,70±0,12 47 31,42±0,66 31 42,19±1,99 31 62,56±2,82 7+ 49 4,51±0,17 49 30,55±0,89 34 43,22±1,30 31 63,66±1,64 ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 37 4,41±0,20 37 31,02±1,07 31 44,33±2,34 31 63,88±3,08 FABP4E2.P2 44 4,34±0,14 44 31,22±0,77 28 40,95±1,99 26 58,62±3,05 FABP4E2.P3 114 4,54±0,09 114 31,63±0,50 86 41,59±1,17 81 63,23±1,64 ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; D: Doğum Ağırlığı; CA: Canlı Ağırlık; SK:Sütten Kesim; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. Benzer şekilde sütten kesim dönemi, 6. ay ve 1 yaş döneminde yapılan ultrason ölçümlerine göre tespit edilen genotiplerin MLD ölçüleri üzerine etkisi önemli bulunmamıştır (p>0,05; Çizelge 4.58). 108 Çizelge 4.58. Kuzuların farklı büyüme dönemlerinde ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi Faktör/Verim Sütten kesim 6’ncı ay 1 yaş N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) Irk B 46 2,54±0,09a 2,36±0,08a 5,21±0,33a 36 2,28±0,11 1,76±0,14 4,17±0,45 31 2,79±016 2,42±0,28 5,13±0,67 HM 26 2,37±0,14ab 1,95±0,14b 3,78±0,54b 16 2,58±0,21 1,93±0,27 3,90±0,87 15 2,85±0,24 2,24±0,41 3,20±0,98 K 51 2,17±0,08b 2,16±0,08ab 4,81±0,32ab 41 2,19±0,09 1,69±0,13 4,16±0,40 41 2,66±0,11 2,34±0,19 4,72±0,44 KM 45 2,39±0,08ab 2,08±0,08ab 4,90±0,33ab 35 2,45±0,14 1,92±0,19 4,59±0,58 34 3,07±0,17 2,36±0,29 5,44±0,70 R 27 2,18±0,11b 2,10±0,10ab 3,99±0,41b 17 2,38±0,13 1,90±0,17 3,30±0,53 17 2,70±0,18 1,88±0,32 3,86±0,76 ** * * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Cinsiyet E 69 2,34±0,08 2,24±0,08a 4,02±0,32b 19 2,31±0,12 1,83±0,15 4,14±0,19 17 2,85±0,15 2,50±0,26 4,43±0,61 2,32±0,07 2,03±0,07b 5,05±0,26a 12 2,44±0,04 1,85±0,06 3,91±0,49 2,78±0,05 2,00±0,09 4,51±0,21 D 126 121 6 ÖD * * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 92 2,37±0,06 2,15±0,06 5,01±0,25a 67 2,42±0,09 1,84±0,12 3,92±0,40 64 2,77±0,11 2,30±0,19 4,39±0,46 İ 103 2,29±0,08 2,12±0,08 4,07±0,30b 78 2,33±0,09 1,84±0,13 4,12±0,38 74 2,85±0,11 2,19±0,19 4,55±0,45 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 7 2,11±0,26 1,76±0,26 4,64±1,01 4 1,98±0,21 1,76±0,28 3,13±0,90 4 2,70±0,24 2,31±0,42 3,38±1,00 3 23 2,52±0,12 2,22±0,12 4,24±0,46 19 2,15±0,18 2,01±0,24 4,82±0,74 18 2,28±0,32 1,57±0,54 4,94±1,30 4 30 2,45±0,11 2,22±0,11 4,10±0,41 24 2,70±0,16 1,97±0,21 3,86±0,66 23 3,16±0,18 2,27±0,30 4,16±0,73 5 39 2,28±0,09 2,31±0,09 4,50±0,35 33 2,60±0,15 1,93±0,20 3,65±0,62 31 3,10±0,18 2,39±0,30 4,57±0,72 6 47 2,29±0,07 2,08±0,07 5,04±0,28 31 2,43±0,13 1,57±0,17 4,09±0,54 31 2,79±0,16 2,38±0,28 4,85±0,67 7+ 49 2,33±0,10 2,19±0,10 4,71±0,38 34 2,39±0,08 1,80±0,11 4,58±0,35 31 2,85±0,10 2,58±0,16 4,94±0,39 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 37 2,21±0,12 1,99±0,12 4,47±0,45 31 2,14±0,15 1,94±0,20 4,17±0,63 31 2,64±0,18 2,47±0,31 5,00±0,74 FABP4E2.P2 44 2,39±0,08 2,16±0,08 4,66±0,33 28 2,57±0,13 1,72±0,17 3,95±0,54 26 2,86±0,18 2,09±0,30 4,07±0,73 FABP4E2.P3 114 2,39±0,05 2,25±0,05 4,49±0,21 86 2,42±0,07 1,85±0,10 3,95±0,31 81 2,94±0,10 2,18±0,16 4,34±0,39 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD: Musculus Longissimus Dorsi kası derinliği, DK: Deri Kalınlığı, YK:Yağ Kalınlığı; cm: santimetre; mm:milimetre; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; ***: p<0,001. 109 Çizelge 4.59’da da görüldüğü gibi karkas ağırlığı ve soğuk karkas ağırlığı üzerinde bu lokusta tespit edilen genotiplerin etkisi önemli bulunmuştur (p<0,05). FABP4E2.P3 genotipli kuzu karkasların KA ve SKA’larının FABP4E2.P1 ve FABP4E2.P2 genotipli kuzu karkaslarına göre daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır (p<0,05). Bununla birlikte söz konusu genotiplerin karkas uzunlukları üzerine etkisi ise önemli bulunmamıştır (p>0,05). Çizelge 4.61’de görüldüğü gibi kuzu karkas parçalarından bel ve döş ağırklıklarına tespit edilen genotiplerin etkisinin önemli olduğu anlaşılmıştır (bel için p<0,01; döş için p<0,05). FABP4E2.P2 genotipine sahip kuzu karkaslarında bel ve döş ağırlıklarının FABP4E2.P1 ve FABP4E2.P3 genotpine sahip kuzu karkaslarına göre daha düşük olduğu belirlenmiştir. 110 Çizelge 4.59. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 Soğutma Faktör/Verim N CA(kg) KA(kg) R(%) SKA(kg) SR(%) S(ºC) S24(ºC) pH(45d) pH(24h) Firesi (%) Irk B 10 44,90±1,37 a 22,03±0,71a 49,15±0,77a 21,37±0,68a 47,69±0,78a 1,45±0,15 36,63±1,20 6,99±0,30 6,39±0,09ab 5,65±0,07ab a HM 10 45,23±1,52 21,15±0,79 a 46,76±0,86ab 20,53±0,76a 45,36±0,87ab 1,40±0,17 38,02±1,34 7,09±0,33 6,60±0,11a 5,49±0,07b K 10 41,59±1,37 ab 20,12±0,71a 48,44±0,78ab 19,59±0,68a 47,19±0,78ab 1,25±0,15 35,31±1,21 6,89±0,30 6,32±0,10ab 5,53±0,07ab 46,29±1,39a 22,30±0,72a 48,17±0,79ab 21,82±0,69a 47,12±0,79abKM 10 1,06±0,15 36,95±1,22 7,02±0,30 6,45±0,10 ab 5,44±0,07ab b R 10 37,31±1,43 17,31±0,74 b 46,22±0,81b 16,80±0,71b 44,84±0,81b 1,38±0,16 35,32±1,25 6,78±0,31 6,24±0,10b 5,70±0,07a *** *** * *** * ÖD ÖD ÖD * * Doğum Tipi T 25 43,21±0,81 20,76±0,42 48,06±0,46 20,22±0,40 46,84±0,46 1,22±0,09 37,23±0,71 6,83±0,17 6,46±0,06 5,52±0,39 İ 25 42,92±1,28 20,41±0,66 47,43±0,73 19,82±0,64 46,04±0,73 1,39±0,14 35,67±1,13 7,07±0,28 6,33±0,09 5,60±0,62 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 41,64±3,81 20,37±1,97 48,73±2,15 19,79±1,88 47,36±2,16 1,37±0,41 35,85±3,34 6,35±0,82 6,33±0,26 5,76±0,18 3 4 45,43±1,81 21,41±0,94 47,05±1,02 20,69±0,90 45,43±1,03 1,62±0,20 35,79±1,59 7,03±0,39 6,35±0,13 5,52±0,09 4 6 43,52±1,66 20,76±0,86 47,67±0,94 20,17±0,82 46,29±0,94 1,38±0,18 35,60±1,46 7,10±0,36 6,29±0,12 5,47±0,08 5 6 43,74±1,56 20,65±0,81 47,20±0,88 20,14±0,77 46,02±0,88 1,18±0,17 37,18±1,37 7,49±0,34 6,56±0,11 5,47±0,08 6 16 42,31±0,89 20,39±0,46 48,17±0,50 19,88±0,44 46,96±0,51 1,22±0,10 37,36±0,78 6,79±0,19 6,42±0,06 5,54±0,04 7+ 15 41,74±1,09 19,90±0,57 47,66±0,62 19,45±0,54 46,58±0,62 1,08±0,12 36,89±0,96 6,98±0,24 6,44±0,08 5,60±0,05 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 43,83±1,58 21,25±0,82 ab 48,49±0,89 20,74±0,78ab 47,30±0,90 1,19±0,17 37,14±1,39 7,35±0,34 6,48±0,11 5,54±0,08 FABP4E2.P2 16 41,29±1,20 19,35±0,62 b 46,82±0,68 18,80±0,59b 45,49±0,68 1,33±0,13 36,20±1,05 7,00±0,26 6,37±0,08 5,54±0,06 FABP4E2.P3 28 44,07±0,78 21,14±0,40 a 47,93±0,44 20,53±0,39a 46,54±0,44 1,40±0,08 36,00±0,69 6,81±0,17 6,35±0,05 5,60±0,04 ÖD * ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; CA: Canlı Ağırlık; KA: Kesim Ağırlığı; R: Randıman; SKA: Soğuk Karkas Ağırlığı; SR:Soğuk Karkas Randımanı; S: Sıcaklık; S24:24’üncü saat sıcaklığı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 111 Çizelge 4.60. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 Faktör/Verim N KU YKU PU GG GD BU BÇ Irk B 10 75,37±1,14a 71,42±1,47 23,88±0,87 17,14±0,56 25,26±0,45ab 36,23±1,72 57,82±2,24 HM 10 77,30±1,27a 71,49±1,63 24,41±0,97 17,16±0,63 25,43±0,50ab 39,32±1,91 58,26±2,49 K 10 74,69±1,15a 72,07±1,47 23,15±0,88 16,90±0,56 26,61±0,45a 37,27±1,72 56,94±2,24 KM 10 74,98±1,16ab 72,21±1,49 24,00±0,89 17,83±0,57 26,54±0,46a 39,06±1,75 57,90±2,27 R 10 69,95±1,19b 67,71±1,53 22,91±0,91 16,52±0,59 24,39±0,47b 37,40±1,79 54,25±2,33 *** ÖD ÖD ÖD ** ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 74,89±0,67 70,96±0,86 23,22±0,52 17,06±0,33 25,45±0,27 37,06±1,01 55,68±1,32 İ 25 74,02±1,07 70,99±1,37 24,12±0,82 17,16±0,53 25,84±0,42 38,66±1,61 58,39±2,09 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 78,66±3,18 71,92±4,07 23,10±2,43 17,09±1,56 23,71±1,25 37,23±4,77 64,19±6,21 3 4 74,96±1,51 71,99±1,94 24,81±1,16 16,86±0,75 26,36±0,60 38,01±2,27 56,12±2,96 4 6 72,30±1,38 69,79±1,78 25,06±1,06 17,37±0,68 26,85±0,55 38,99±2,08 56,59±2,71 5 6 72,39±1,30 70,63±1,67 22,92±0,99 17,48±0,64 26,20±0,51 37,23±1,95 54,23±2,54 6 16 73,27±0,75 70,52±0,96 22,34±0,57 16,80±0,37 25,46±0,29 37,29±1,12 55,79±1,46 7+ 15 75,16±0,91 71,02±1,17 23,80±0,70 17,06±0,45 25,29±0,36 38,39±1,37 55,29±1,79 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 75,94±1,32 71,83±1,69 24,71±1,01 16,61±0,65 25,95±0,52 36,45±1,98 55,26±2,58 FABP4E2.P2 16 73,46±1,00 69,44±1,28 23,07±0,77 17,24±0,49 25,46±0,40 39,46±1,50 58,12±1,96 FABP4E2.P3 28 73,98±0,65 71,67±0,84 23,23±0,50 17,48±0,32 25,53±0,26 37,66±0,98 57,72±1,27 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; KU: Karkas uzunluğu; YKU: Yarım karkas uzunluğu; PU:Pelvis Uzunluğu; GG:Göğüs Genişliği; GD: Göğüs derinliği; BU:But uzunluğu; BÇ;But Çevresi; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001, **: p<0,01. 112 Çizelge 4.61. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi But incik Kol incik Faktör/Verim N But (kg) Kol (kg) Boyun (kg) Sırt (kg) Döş (kg) Bel (kg) (kg) (kg) Irk B 10 6,49±0,27ab 0,79±0,07 6,57±0,32a 0,53±0,04ab 1,16±0,08ab 1,78±0,16 1,54±0,09 3,22±0,13 HM 10 6,86±0,30a 0,88±0,08 6,29±0,36a 0,62±0,05a 1,24±0,08ab 1,83±0,18 1,28±0,11 2,74±0,15 K 10 6,39±0,27ab 0,75±0,07 5,87±0,33ab 0,44±0,05b 1,29±0,08a 1,58±0,16 1,25±0,09 2,86±0,13 KM 10 7,00±0,27a 0,84±0,07 6,50±0,33ab 0,63±0,05ab 1,24±0,08ab 2,03±0,16 1,56±0,10 3,18±0,13 R 10 5,70±0,28b 0,70±0,07 5,03±0,34b 0,42±0,05b 1,02±0,08b 1,57±0,17 1,05±0,10 2,18±0,14 ** ÖD ** *** * ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 6,44±0,16 0,79±0,04 6,10±0,19 0,55±0,03 1,17±0,04 1,86±0,09 1,39±0,06 2,88±0,08 İ 25 6,54±0,25 0,80±0,06 6,00±0,30 0,50±0,04 1,21±0,07 1,65±0,15 1,29±0,09 2,79±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 6,91±0,75 0,84±0,19 5,53±0,90 0,39±0,13 1,20±0,21 1,82±0,45 1,19±0,26 2,66±0,36 3 4 6,73±0,36 0,78±0,09 6,17±0,43 0,53±0,06 1,39±0,10 1,52±0,21 1,40±0,13 3,07±0,17 4 6 6,56±0,33 0,73±0,08 6,62±0,39 0,49±0,05 1,15±0,09 1,59±0,19 1,23±0,11 2,75±0,16 5 6 6,17±0,31 0,77±0,08 6,41±0,37 0,60±0,05 1,13±0,09 1,94±0,18 1,42±0,11 2,87±0,15 6 16 6,26±0,18 0,81±0,04 5,84±0,21 0,60±0,03 1,14±0,05 1,88±0,10 1,38±0,06 2,90±0,09 7+ 15 6,29±0,22 0,82±0,05 5,73±0,26 0,55±0,04 1,14±0,06 1,78±0,13 1,41±0,08 2,75±0,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 6,74±0,31 0,85±0,08 5,93±0,37 0,49±0,05 1,31±0,09 1,92±0,19 1,47±0,11a 3,00±0,15a FABP4E2.P2 16 6,21±0,24 0,73±0,06 5,84±0,28 0,53±0,04 1,09±0,07 1,58±0,14 1,16±0,08b 2,53±0,12b FABP4E2.P3 28 6,52±0,15 0,80±0,04 6,38±0,19 0,56±0,03 1,17±0,04 1,76±0,09 1,38±0,05a 2,97±0,07a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ** B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001; **: p<0,01; *: p<0,05. 113 Bu lokus bakımından belirlenen genotiplerin karkas MLD ölçümlerinden sadece YK üzerine önemli bir etkisinin bulunduğu anlaşılmıştır etki ettiği tespit edilmiştir (p<0,05; Çizelge 4.62). FABP4E2.P2 genotipine sahip kuzuların MLD alanı, çevresi ve genişliği istatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte FABP4E2.P1 ve FABP4E2.P3 genotipli kuzulara göre daha yüksek değerlere sahip olduğu gözlenmiştir (p>0,05). YK bakımından ise FABP4E2.P2 genotipli kuzulardaki yağ kalınlılığının FABP4E2.P1 ve FABP4E2.P3 genotipli kuzulara göre sırasıyla %64,31 ve %40,33 daha az olduğu ve aradaki, farkın önemli olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Çizelge 4.62. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi MLD-A MLD-Ç MLD-G MLD-D VYK Faktör/Verim N 2 YK (mm) (cm ) (cm) (cm) (cm) (mm) Irk B 10 15,66±1,18 17,25±0,60 6,39±0,35 3,20±0,25 5,25±0,62 8,23±0,98 HM 10 17,52±1,32 18,20±0,67 6,79±0,39 3,15±0,27 4,69±0,69 8,08±1,09 K 10 13,80±1,19 16,82±0,61 6,46±0,35 2,70±0,25 4,84±0,62 8,03±0,99 KM 10 16,03±1,20 17,25±0,61 6,57±0,35 3,17±0,25 4,96±0,63 5,91±1,00 R 10 15,63±1,23 17,00±0,63 6,46±0,36 3,04±0,26 5,01±0,65 7,83±1,02 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 16,29±0,70 17,59±0,36 6,65±0,20 3,19±0,14 4,80±0,37 7,63±0,58 İ 25 15,17±1,11 17,01±0,57 6,42±0,32 2,91±0,23 5,10±0,58 7,60±0,92 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 15,21±3,29 17,12±1,68 6,58±0,96 2,82±0,68 1,72±1,72 7,32±2,73 3 4 16,47±1,57 17,48±0,80 6,64±0,46 3,20±0,32 5,61±0,82 7,40±1,30 4 6 15,24±1,43 17,15±0,73 6,43±0,42 2,91±0,30 5,88±0,75 7,72±1,19 5 6 14,78±1,35 17,20±0,69 6,59±0,39 2,79±0,28 6,00±0,70 8,49±1,12 6 16 16,56±0,77 17,47±0,39 6,45±0,23 3,44±0,16 5,39±0,40 8,48±0,64 7+ 15 16,12±0,95 17,38±0,48 6,53±0,28 3,14±0,20 5,12±0,50 6,30±0,79 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 15,24±1,37 17,20±0,70 6,54±0,40 2,93±0,28 6,03±0,72a 7,04±1,13 FABP4E2.P2 16 16,23±1,04 17,66±0,53 6,68±0,30 3,04±0,21 3,67±0,54b 7,15±0,86 FABP4E2.P3 28 15,71±0,67 17,05±0,34 6,38±0,20 3,19±0,14 5,15±0,35a 8,66±0,56 ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD-A: MLD alanı; MLD-Ç: MLD çevresi; MLD-G:MLD genişliği; YK: Yağ kalınlığı; VYK: Vücut yağ kalınlığı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05. 114 Elde edilen genotipler ile çiğ ve pişmiş etteki sertlik ve elastikiyet ile etteki su tutma kapasitesi, çözdürme ve pişirme kaybı özellikleri arasında önemli bir ilişki tespit edilememiştir (p>0,05; Çizelge 4.63). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte FABP4E2.P2 genotipine sahip kuzu etlerinde pişirme kaybının FABP4E2.P1 ve FABP4E2.P3 genotipine sahip kuzu etlerinden sırasıyla %32,64 ve %28,74 daha fazla olduğu görülmüştür (p>0,05). Çizelge 4.63. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi Çiğ Pişmiş Faktör/ Su Tutma Çözdürme Pişirme N Verim Elastikiyet Elastikiyet Sertlik (g) Sertlik (g) Kapasitesi Kaybı Kaybı (g,sec) (g,sec) Irk B 10 6 678±506 47 676±3 935 5 580±1 005 40 607±5 294 19,64±1,01 8,02±0,95 24,06±4,04 HM 10 5 876±563 42 448±4 380 3 904±1 119 30 706±5 893 21,14±1,13 8,03±1,06 25,28±4,49 K 10 5 790±507 41 661±3 944 4 688±1 007 33 840±5 305 19,46±1,01 6,11±0,95 27,67±4,04 KM 10 5 803±514 40 117±3 997 4 624±1 021 33 283±5 377 21,17±1,03 9,29±0,97 27,47±4,10 R 10 5 446±526 40 550±4 096 4 087±1 046 30 789±5 510 18,91±1,05 8,67±0,99 30,39±4,20 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 5 584±298 39 311±2 318 4 788±592 34 505±3 119 20,75±0,60 7,96±0,56 25,09±2,38 İ 25 6 253±473 45 670±3 684 4 365±941 33 185±4 957 19,38±0,95 8,08±0,89 28,86±3,78 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 6 227±1 46 300±10 932 4 646±2 792 37 026±14 707 20,84±2,81 4,64±2,64 23,0±11,2 2 3 405 3 4 5 222±669 36 019±5 208 3 921±1 330 30 035±7 007 18,66±1,34 9,09±1,26 28,27±5,34 4 6 6 592±612 47 908±4 766 4 626±1 217 32 423±6 411 19,39±1,22 8,69±1,15 28,66±4,89 5 6 6 146±574 44 682±4 470 4 675±1 142 35 308±6 013 21,51±1,15 7,78±1,08 26,49±4,58 6 16 5 364±329 37 511±2 564 4 234±655 31 466±3 450 20,38±0,66 8,42±0,62 28,96±2,63 7+ 15 5 961±404 42 520±3 144 5 358±803 36 813±4 229 19,60±0,81 9,52±0,76 26,43±3,22 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 6 623±583 48 351±4 540 5 192±1 160 37 557±6 107 19,39±1,17 8,34±1,10 24,11±4,66 FABP4E2.P2 16 5 401±443 37 970±3 445 3 806±880 29 339±4 634 21,19±0,89 7,46±0,83 31,98±3,53 FABP4E2.P3 28 5 731±288 41 150±2 239 4 733±572 34 639±3 012 19,61±0,58 8,27±0,54 24,84±2,30 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil. 115 Bu çalışmada elde edilen genotiplerin karkas ve karkas yağ renk parametreleri L*, a*, b*, C ve h değerleri üzerine önemli bir etkisinin olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.64, Çizelge 4.65). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte FABP4E2.P1 genotipine sahip karkasların FABP4E2.P2 ve FABP4E2.P3 genotipine sahip karkaslara göre daha canlı ve sarımsı bir renge sahip olduğu ve daha parlak karkas yağ rengine sahip olduğu dikkat çekmiştir (p>0,05). Çizelge 4.64. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. Ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 44,78±1,41 23,71±0,87 9,49±1,14 25,59±1,28 21,57±1,74 HM 10 45,84±1,56 23,16±0,97 9,18±1,27 25,15±1,41 21,23±1,93 K 10 47,26±1,41 25,27±0,87 11,11±1,14 28,38±1,28 23,61±1,74 KM 10 46,78±1,43 23,20±0,89 8,30±1,16 24,67±1,30 19,49±1,76 R 10 46,97±1,46 24,36±0,91 10,66±1,19 26,76±1,33 23,42±1,81 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 46,94±0,83 24,03±0,51 9,52±0,67 26,13±0,75 21,22±1,02 İ 25 45,71±1,32 23,85±0,82 9,97±1,07 26,08±1,20 22,50±1,63 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 46,68±3,91 24,92±2,42 12,07±3,17 27,67±3,55 25,43±4,82 3 4 47,87±1,86 23,87±1,15 9,72±1,51 25,88±1,69 21,82±2,30 4 6 45,19±1,70 23,48±1,06 8,69±1,38 25,12±1,55 20,33±2,10 5 6 42,82±1,60 23,09±0,99 8,59±1,29 26,00±1,45 20,45±1,97 6 16 48,39±0,92 24,26±0,57 10,04±0,74 26,28±0,83 21,96±1,13 7+ 15 47,00±1,12 24,03±0,70 9,38±0,91 25,69±1,02 21,18±1,39 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 46,30±1,62 23,85±1,01 10,19±1,31 26,11±1,48 22,90±2,00 FABP4E2.P2 16 45,95±1,23 24,07±0,76 9,44±1,00 26,07±1,12 21,17±1,52 FABP4E2.P3 28 46,73±0,80 23,89±0,50 9,61±0,65 26,15±0,73 21,52±0,99 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 116 Çizelge 4.65. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. Ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 68,64±1,54 10,15±0,88 14,09±0,93 17,39±1,16 55,08±1,94 HM 10 68,92±1,71 8,45±0,98 14,74±1,04 17,09±1,29 60,93±2,16 K 10 71,98±1,54 9,15±0,88 14,40±0,93 17,07±1,17 58,02±1,95 KM 10 68,75±1,56 11,36±0,90 15,02±0,95 18,87±1,18 52,32±1,98 R 10 69,36±1,60 9,89±0,92 14,59±0,97 17,65±1,21 56,18±2,02 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 69,94±0,91 9,38±0,52 14,99±0,87 17,05±0,69 56,94±1,15 İ 25 69,12±1,44 10,22±0,83 14,14±0,55 18,18±1,09 56,07±1,82 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 64,85±4,28 10,37±2,45 17,16±2,59 20,01±3,23 61,54±5,40 3 4 70,03±2,04 11,93±1,17 15,45±1,23 19,54±1,54 52,03±2,57 4 6 70,55±1,87 9,56±1,07 13,71±1,13 16,76±1,41 55,17±2,36 5 6 70,87±1,75 8,88±1,00 14,19±1,06 16,85±1,32 57,83±2,21 6 16 72,00±1,00 8,73±0,58 13,57±0,61 16,21±0,76 57,41±1,27 7+ 15 68,87±1,23 9,35±0,71 13,32±0,75 16,34±0,93 55,07±1,55 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 71,00±1,78 9,36±1,02 14,39±1,08 17,23±1,34 57,15±2,24 FABP4E2.P2 16 67,84±1,35 10,50±0,77 14,88±0,82 18,28±1,02 55,42±1,70 FABP4E2.P3 28 69,75±0,88 9,54±0,50 14,43±0,53 17,34±0,66 56,95±1,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 117 Diğer taraftan tespit edilen genotipler ile 0’ıncı, 48’inci ve 168’inci saat MLD renk parametreleri arasında önemli bir ilişki olmadığı anlaşılmıştır (p>0,05; Çizelge 4.66, Çielge 4.67, Çizelge 4.68). Çizelge 4.66. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. Ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 41,31±0,97 16,24±1,29 6,08±0,49 17,50±0,73 20,32±1,30 HM 10 43,48±1,08 16,21±1,43 5,99±0,55 17,81±0,81 19,64±1,45 K 10 41,53±0,98 17,38±1,29 6,34±0,49 18,86±0,73 19,71±1,30 KM 10 40,64±0,99 17,43±1,31 5,56±0,50 18,26±0,74 17,69±1,32 R 10 42,77±1,01 17,47±1,34 6,14±0,51 18,50±0,76 19,45±1,35 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 42,25±0,57 17,45±0,76 6,17±0,29 18,23±0,43 19,76±0,77 İ 25 41,64±0,91 16,44±1,21 5,88±0,46 18,14±0,69 18,97±1,22 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 43,82±2,70 17,49±3,58 5,93±1,36 16,43±2,03 21,25±3,61 3 4 41,18±1,29 18,15±1,71 6,57±0,65 20,19±0,97 18,99±1,72 4 6 41,26±1,18 15,69±1,56 6,00±0,60 18,36±0,89 19,14±1,58 5 6 42,01±1,11 15,76±1,46 5,93±0,56 18,37±0,83 18,72±1,48 6 16 42,56±0,63 18,60±0,84 6,12±0,32 18,36±0,48 19,41±0,85 7+ 15 40,85±0,78 15,98±1,03 5,59±0,39 17,39±0,58 18,66±1,04 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 42,41±1,12 15,47±1,49 6,62±0,57 18,27±0,84 21,13±1,50 FABP4E2.P2 16 42,45±0,85 17,70±1,13 5,75±0,43 18,13±0,64 18,67±1,14 FABP4E2.P3 28 40,98±0,55 17,67±0,73 5,69±0,28 18,16±0,42 18,29±0,74 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 118 Çizelge 4.67. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 44,11±1,10 16,03±0,80 9,88±0,44 18,97±0,79 32,42±1,16 HM 10 45,87±1,22 17,44±0,89 11,03±0,49 20,44±0,88 31,42±1,29 K 10 44,23±1,10 17,68±0,80 10,61±0,44 20,71±0,80 31,35±1,16 KM 10 43,71±1,12 16,33±0,82 10,51±0,44 19,43±0,81 32,77±1,18 R 10 45,87±1,14 17,28±0,84 10,66±0,45 20,23±0,83 31,29±1,20 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 45,18±0,65 16,97±0,47 10,81±0,26 20,11±0,47 32,42±0,68 İ 25 44,34±1,03 16,93±0,75 10,27±0,41 19,81±0,74 31,28±1,08 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 45,99±3,05 18,30±2,23 11,07±1,21 21,24±2,20 30,45±3,21 3 4 43,99±1,46 17,01±1,06 10,61±0,58 20,08±1,05 32,08±1,53 4 6 43,89±1,33 17,70±0,97 10,43±0,53 20,62±0,96 30,78±1,40 5 6 44,77±1,25 15,71±0,91 10,61±0,50 18,85±0,90 33,53±1,31 6 16 45,92±0,72 16,27±0,52 10,70±0,28 19,43±0,52 33,19±0,75 7+ 15 43,98±0,88 16,70±0,64 9,81±0,35 19,50±0,63 31,05±0,92 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 44,93±1,27 16,38±0,93 10,21±0,50 19,47±0,92 33,67±1,33 FABP4E2.P2 16 45,64±0,96 17,60±0,70 11,16±0,38 20,63±0,69 31,40±1,01 FABP4E2.P3 28 43,70±0,63 16,86±0,46 9,81±0,35 19,77±0,45 31,48±0,66 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 119 Çizelge 4.68. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 2. Ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 46,63±1,19 11,54±0,79 10,85±0,56 16,35±0,93 43,54±2,87 HM 10 47,24±1,33 13,18±0,88 10,43±0,62 17,62±1,03 37,69±3,19 K 10 45,87±1,19 11,45±0,80 10,71±0,56 15,95±0,93 41,92±2,87 KM 10 46,04±1,21 10,68±0,81 10,90±0,57 15,65±0,94 45,90±2,91 R 10 46,75±1,24 12,07±0,83 10,03±0,58 15,90±0,97 39,28±2,98 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 25 47,20±0,70 11,79±0,47 11,25±0,33a 16,51±0,55 43,47±1,69 İ 25 45,81±1,12 11,78±0,74 9,91±0,53b 16,08±0,87 39,87±2,69 ÖD ÖD * ÖD ÖD Ana Yaşı 2 3 46,51±3,31 14,81±2,20 9,99±1,56 17,69±2,57 32,10±7,97 3 4 46,14±1,58 10,30±1,05 11,23±0,74 15,79±1,23 46,26±3,80 4 6 45,66±1,44 11,10±0,96 10,08±0,68 15,51±1,12 41,12±3,47 5 6 47,51±1,35 11,06±0,90 11,04±0,64 16,40±1,05 45,15±3,26 6 16 47,49±0,78 10,73±0,52 10,76±0,37 15,10±0,60 45,83±1,87 7+ 15 45,74±0,95 12,69±0,63 10,39±0,45 17,26±0,74 39,53±2,29 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E2.P1 6 47,20±1,38 12,48±0,92 10,70±0,65 17,14±1,07 40,63±3,31 FABP4E2.P2 16 46,59±1,04 11,43±0,69 10,61±0,49 15,83±0,81 42,52±2,51 FABP4E2.P3 28 45,72±0,68 11,43±0,45 10,43±0,32 15,91±0,53 41,85±1,63 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. Özetle; FABP4 ekzon 2 polimorfizminin 1 yaş ön incik çevresine ve bel ağırlığına etkisi p<0,01’e göre; sıcak ve soğuk karkas ağırlıkları, döş ağırlığı, karkas MLD yağ kalınlığına etkisi p<0,05’e göre istatistiksel olarak önemli olduğu ortaya çıkmıştır. 120 4.9. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 3. Ekzon-3. İntron Polimorfizmi Analiz sonucu elde edilen PCR ürünlerinin poliakrilamid jel üzerinde ortaya çıkardığı bant modellerine göre gruplandırmalar yapılmıştır. Toplam 216 kuzuda yağ asidi bağlayıcı protein 3. ekzon -3. intron bölgesi için 3 farklı bant modeli tespit edilmiş ve buna göre genotipler FABP4E3.P1, FABP4E3.P2, FABP4E3.P2 olarak isimlendirilmiştir (Şekil 4.18). Şekil 4.18. FABP4 3. ekzon -3. intron bölgesi PCR-SSCP bant modelleri Irklara göre FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 genotiplerinin dağılımı Çizelge 4.69’da verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılabileceği gibi FABP4E3.P3 genotipi B ırkında gözlenmemiştir. Çizelge 4.69. FABP4 3. Ekzon genotiplerinin ırk/tiplere göre dağılımı Irk/Tip N FABP4E3.P1 FABP4E3.P2 FABP4E3.P3 B 46 32 14 0 H×M 45 35 7 3 K 51 14 9 28 KM 47 13 21 13 R 27 13 11 3 Toplam 216 107 62 47 B: Bandırma, HM: Hampshire Down × Merinos melezi, K: Kıvırıck, KM: Karabey Merinosu, R: Ramlıç PCR-SSCP sonuçlarına göre 3 farklı genotip bulunan 524 baz çiftlik 3. ekzon-3. intron bölgesi için 5’er örneğe dizi analizi yapılmıştır. Dizi analizi sonucunda elde edilen kromotogram görüntülerinde en temiz bölgeler belirlenerek Bioedit Programı ile hizalama yapılmıştır. FABP4 3. Ekzon için FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve 121 FABP4E3.P3 genotiplerinin dizi hizalaması yardımıyla birbirinden farklı 7 pozisyonda nükleotid farklılıkları tespit edilmiştir (Şekil 4.19). 3 genotipin de farklı pozisyonlarında heterozigotluk tespit edilmiştir. Şekil 4.19. FABP4 3. ekzon FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 varyantlarının Bioedit programı ClustalW ile hizalanması. Heterozigot nükleotidlerin gen bölgesi üzerinde yerini tespit etmek için NCBI gen bankasında NM_001114667.1 erişim numaralı referans dizi ile BLAST algoritması aracılığıyla hizalama yapılarak varyantlarda meydana gelen değişimler saptanmıştır (Şekil 4.20 ve 4.21). Şekil 4.20. FABP4 3. ekzon FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 Genotipleri ile gen bankası NM_001114667.1 referans numaralı dizinin BLAST algoritması ile hizalanması ve nükleotid değişimlerinin gösterimi 122 Şekil 4.21. Blast Algoritması ile FABP4 3. ekzon FABP4E3.P1, FABP4E3.P2 ve FABP4E3.P3 Varyantları ile gen bankası JX409931.1 referans numaralı dizinin hizalanması ve nükleotid değişimlerinin gösterimi FABP4E3.P1 genotipinde kodlanmayan bölgede dört nükleotid değişimi meydana gelmiştir. Bunlardan c.348+11 T>Y(C/T), c.348+20 T>W(A/T), c.348+131 T>K(G/T) olmak üzere 3 tanesi heterozigot nükleotidlerle yer değiştirmiş, bir nükleotidte ise c.348+356 T>C homozigot nükleotid değişimi gerçekleşmiştir. Bu değişimlerin tamamı kodlanmayan bölgede olduğundan amino asit değişikliğine sebep olmamıştır. FABP4E3.P2 genotipinde de dört nükleotid değişimi olduğu saptanmıştır. İkisi (c.314 T>K(G/T) ve c.323 A>G) kodlama bölgesinde görülürken, diğer ikisi ise (c.348+20 T>W ve c.348+356 T>C) kodlama yapılmayan bölgede gerçekleşmiştir. c.314 T>G Nükleotid değişimi ATA>AGA kodonu ile isolösin aminoasidini kodlanırken, arginin amino asidine dönüştüğü tespit edilmiştir (p.Ile105Arg). FABP4E3.P1, FABP4E3.P3 ve referans dizide 323. nükleotid pozisyonu AAA kodonu lizin (K) aminoasidini kodlamaktadır. FABP4E3.P2 genotipinde ise c.323 A>G nükleotid değişiminin AAA kodonu yerine AGA kodonunu kodlayarak arjinin (R) aminoasidinin kodlanmasına neden olduğu saptanmıştır (p.Lys108Arg). FABP4E3.P3 genotipinde kodlama bölgesinde bir değişiklik ve kodlama olmayan bölgede ise c.348+11 T>Y(C/T), ve c.346+356 T>C nükleotid değişimleri görülmüştür. 123 FABP4E3.P3 varyantı kodlama bölgesi c.321 pozisyonunda delesyon olduğu görülmüştür. Referans dizi, FABP4E3.P1 ve FABP4E3.P2 varyantları 107. protein pozisyonunda AGA kodonu arjinin (R) aminoasidini kodlarken, FABP4E3.P3 varyantında bu bölgede aminoasit kodlaması gerçekleşmediği saptanmıştır. Nükleotidlerin pozisyonu JX409931 Referans dizisi kullanılarak belirlenmiştir (Çizelge 4.70). Tespit edilen 3 genotip grubu kendi içlerinde 7 pozisyonda farklılaşırken, JX409931 referans numaralı dizi ile karşılaştırıldığında toplam 8 farklı pozisyonda nükleotid değişikliği gözlenmiştir. Çizelge 4.70. FABP4 3. ekzon sekans varyasyonu Aminoasit Pozisyon JX409931 FABP4E3.P1 FABP4E3.P2 FABP4E3.P3 değişimi c.314 T T K (G/T) T Ile105Arg c.321 A A A - - c.323 A A G A Lys108Arg c.348+11 T Y (C/T) T Y (C/T) - c.348+20 T W(A/T) W (A/T) T - c.348+131 T K (G/T) T T - c.348+298 T T T C - c.348+356 T C C C - 4.10. Yağ Asidi Bağlayacı Protein (FABP4) Geni 3. Ekzon Polimorfizminin Fenotipik Özelliklere Etkisi Bu çalışmada elde edilen genotiplerin sütten kesim döneminde vücut ölçülerine etkisinin önemsiz olduğu tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.71). Çizelge 4.72’de görüldüğü gibi bu lokusta tespit edilen genotipler ile 6. ay vücut ölçülerinden GÇ ve BÇ arsında önemli bir ilişki olduğu anlaşılmıştır (p<0,05). FABP4E3.P3 genotipine sahip kuzuların GÇ değerleri FABP4E3.P1 ve FABP4E3.P2 genotiplilere göre sırasıyla %8,77 ve %3,65 daha fazla GÇ’olmuştur (p<0,05). Aynı zamanda FABP4E3.P2 genotipine sahip kuzuların FABP4E3.P1 ve FABP4E3.P3 genotiplilere göre sırasıyla %10,92 ve %9,11 daha fazla BÇ’ye sahip olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). Bununla birllikte genotipin önemli olan bu etkisinin 1 yaş döneminde kaybolduğu tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.73). 124 Çizelge 4.71. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin sütten kesim dönemi vücut ölçülerine etkisi Faktör/ Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk B 48 62,35±0,88 a 58,50±0,66a 58,24±0,66ab 58,48±0,65a-c 24,14±0,43 18,47±0,38a 18,96±0,43 75,71±1,12 46,62±1,15a 8,96±0,14a ab ab HM 26 59,96±1,02 57,13±0,77 57,44±0,77 ab 57,85±0,75bc 23,51±0,50 18,21±0,44ab 19,11±0,49 74,50±1,30 47,27±1,33a 9,01±0,17a 60,66±0,87ab 58,06±0,66ab 58,66±0,66aK 51 59,66±0,64 ab 23,77±0,43 17,38±0,38b 18,14±0,42 73,86±1,11 42,51±1,14b 7,52±0,14c KM 44 59,11±0,87 bc 58,74±0,66ab 59,36±0,66a 59,99±0,65a 23,86±0,43 17,95±0,38ab 18,23±0,42 74,80±1,11 46,50±1,14a 8,81±0,14ab R 25 57,01±0,95 c 56,56±0,72b 56,69±0,72b 56,94±0,70c 23,01±0,47 17,88±0,41ab 18,01±0,46 73,06±1,21 41,73±1,24b 8,54±0,15b *** * ** *** ÖD * ÖD ÖD *** *** Cinsiyet E 66 60,16±1,30 58,99±0,98 a 59,49±0,98a 59,75±0,96a 23,85±0,64 17,96±0,56 18,37±0,63 74,88±1,66 44,35±1,70 8,67±0,21 D 128 59,48±0,47 56,61±0,36 b 56,66±0,36b 57,41±0,35b 23,47±0,23 18,00±0,21 18,61±0,23 73,89±0,61 45,50±0,62 8,46±0,08 ÖD * ** * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 92 59,89±0,84 58,55±0,63a 58,83±0,64a 59,48±0,62a 23,93±0,42 18,29±0,36a 18,58±0,41 75,52±1,07a 45,62±1,10 8,64±0,14 İ 102 59,76±0,71 57,05±0,54 b 57,32±0,54b 57,69±0,53b 23,39±0,35 17,67±0,31b 18,40±0,35 73,25±0,91b 44,23±0,93 8,49±0,12 ÖD ** ** ** ÖD * ÖD * ÖD ÖD Ana Yaşı 2 6 60,69±1,82 56,98±1,38 56,91±1,38 57,06±1,35 24,41±0,90 17,94±0,79 19,31±0,89 71,90±2,33 43,02±2,39 8,37±0,30 3 22 60,06±1,09 58,06±0,82 58,66±0,82 59,24±0,81 23,52±0,54 18,32±0,47 18,52±0,53 76,23±1,39 45,26±1,42 8,73±0,18 4 30 59,15±0,95 58,18±0,72 58,59±0,72 59,38±0,71 23,79±0,47 18,12±0,41 18,23±0,46 75,03±1,22 44,62±1,25 8,63±0,15 5 39 58,94±0,90 57,58±0,68 57,95±0,68 58,27±0,66 23,26±0,44 17,60±0,39 18,44±0,44 74,53±1,15 46,21±1,17 8,65±0,15 6 48 60,18±0,82 58,04±0,62 58,51±0,62 58,98±0,61 23,65±0,41 17,64±0,35 18,22±0,40 74,27±1,05 45,71±1,07 8,52±0,13 7+ 49 59,90±0,71 57,95±0,54 57,86±0,54 58,55±0,53 23,32±0,35 18,24±0,31 18,24±0,35 74,35±0,91 44,73±0,93 8,50±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 95 59,60±0,45 57,15±0,34 57,54±0,34 58,09±0,33 23,28±0,22 17,84±0,19 18,41±0,22 73,68±0,57 45,36±0,59 8,72±0,07 FABP4E3.P2 58 60,80±0,51 57,96±0,39 58,17±0,39 58,62±0,38 23,92±0,25 18,47±0,22 19,05±0,25 75,57±0,66 46,70±0,67 8,71±0,08 FABP4E3.P3 41 59,07±1,88 58,28±1,43 58,52±1,43 59,03±1,40 23,78±0,93 17,63±0,81 18,01±0,92 73,90±2,41 42,72±2,47 8,27±0,31 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 125 Çizelge 4.72. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 6. ay vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk B 38 65,86±1,73 62,85±1,33 c 64,50±1,34ab 65,92±1,50ab 25,28±0,89 17,87±0,68b 16,90±0,85 82,85±2,32b 56,97±2,57ab 8,58±0,22a 67,52±2,56 66,37±1,98ab 66,89±1,99ab 68,91±2,22abHM 16 27,35±1,31 21,06±1,00 a 18,58±1,25 91,88±3,44a 60,84±3,81a 9,19±0,33a K 41 63,93±1,59 64,27±1,23 a-c 65,46±1,23ab 67,21±1,38ab 25,73±0,81 17,69±0,62b 16,80±0,78 83,77±2,13b 51,92±2,36b 7,76±0,20b KM 35 63,79±1,30 65,72±1,00 a 66,88±1,01a 68,37±1,12a 25,49±0,66 18,48±0,51b 17,60±0,63 85,51±1,74ab 59,56±1,93a 8,49±0,16a bc b b R 17 62,96±1,45 61,84±1,12 62,30±1,12 63,55±1,26 22,94±0,74 17,10±0,57 b 16,71±0,71 81,85±1,95ab 57,66±2,16ab 8,19±0,18ab ÖD * * * ÖD ** ÖD * ** *** Cinsiyet E 19 65,25±2,12 65,25±1,63 67,15±1,64 a 69,21±1,84a 26,77±1,08a 18,76±0,83 17,56±1,04 88,84±2,85a 57,44±3,15 8,81±0,22a D 128 64,37±0,47 63,17±0,36 63,26±0,36 b 64,37±0,40b 23,95±0,24b 18,12±0,18 17,07±0,23 81,51±0,63b 57,33±0,69 8,07±0,06b ÖD ÖD * ** * ÖD ÖD * ÖD ** Doğum Tipi T 70 65,31±1,77 64,82±1,36 65,86±1,37 67,48±1,53 26,36±0,91a 18,99±0,69 17,89±0,86 88,38±2,37a 59,19±2,63 8,73±0,22a İ 77 64,32±0,93 63,60±0,72 64,55±0,72 66,10±0,81 24,36±0,48 b 17,89±0,36 16,75±0,45 81,96±1,25a 55,58±1,38 8,15±0,12b ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD ** ÖD ** Ana Yaşı 2 4 64,14±2,28 61,74±1,76 63,93±1,77 65,43±1,98 24,59±1,17 17,33±0,90 17,32±1,12 83,72±3,07 56,01±3,40 8,45±0,29 ab 3 19 65,06±1,60 65,85±1,23 65,88±1,24 67,94±1,39 24,46±0,82 18,41±0,63 16,86±0,78 84,27±2,15 60,81±2,38 8,30±0,20 ab 4 24 65,57±2,24 63,82±1,73 65,04±1,74 66,22±1,95 26,26±1,15 18,22±0,88 17,24±1,10 86,62±3,02 55,92±3,34 8,50±0,29 ab 5 34 64,84±1,76 64,75±1,36 65,46±1,37 67,49±1,53 26,09±0,90 19,24±0,69 17,90±0,86 88,89±2,37 59,78±2,62 8,78±0,22 a 6 32 63,53±1,57 64,38±1,21 65,42±1,22 66,92±1,36 25,24±0,80 18,45±0,62 17,07±0,77 83,11±2,11 55,55±2,33 8,09±0,20 b 7+ 34 65,74±1,29 64,72±1,00 65,49±1,00 66,76±1,12 25,51±0,66 18,98±0,51 17,53±0,63 84,42±1,74 56,26±1,92 8,53±0,16 ab ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * Genotip FABP4E3.P1 67 65,90±1,01 63,82±0,78 64,68±0,78 66,52±0,88 25,19±0,52 18,37±0,40 16,55±0,49 81,45±1,36 b 55,23±1,50b 8,43±0,13 FABP4E3.P2 39 66,52±0,97 64,80±0,75 64,91±0,75 66,22±0,84 24,91±0,50 18,87±0,38 18,06±0,47 85,47±1,30 ab 61,26±1,44a 8,40±0,12 a ab FABP4E3.P3 41 62,02±3,03 64,01±2,34 66,02±2,36 67,65±2,63 25,97±1,56 18,07±1,19 17,35±1,48 88,59±4,08 55,68±4,51 8,49±0,39 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * * ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 126 Çizelge 4.73. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 1 yaş vücut ölçülerine etkisi Faktör/Verim N VU CY SY SAY GD GG SG GÇ BÇ ÖİÇ Irk B 33 79,02±1,51 72,88±1,57 73,09±1,52 b 73,25±1,54b 27,21±0,82b 21,45±0,89b 21,26±0,94ab 102,11±3,31b 79,51±3,55 8,85±0,28b ab ab HM 15 79,71±2,28 73,04±2,36 73,81±2,29 75,13±2,31 30,26±1,23 a 24,85±1,34a 23,39±1,42a 109,05±4,98ab 82,54±5,34 10,76±0,43a K 41 77,47±1,47 72,76±1,53 73,11±1,48 b 74,01±1,50ab 27,26±0,80b 21,52±0,87b 20,32±0,92b 102,33±3,22b 80,53±3,46 8,09±0,28c KM 34 79,78±1,12 76,33±1,16 76,95±1,13 a 77,34±1,14a 29,09±0,61ab 23,33±0,66ab 22,03±0,70ab 110,00±2,45a 85,47±2,63 9,39±0,21b ab ab R 17 78,87±1,51 76,16±1,57 75,87±1,52 75,86±1,53 27,98±0,82 ab 21,65±0,89ab 20,61±0,94ab 105,89±3,30ab 86,04±3,54 8,80±0,28bc ÖD ÖD * * ** ** * * ÖD *** Cinsiyet E 17 82,28±1,84 a 74,86±1,91 75,51±1,85 76,77±1,87 29,88±0,99a 23,99±1,08a 22,93±1,14a 110,17±4,02a 85,88±4,31 10,09±0,34a b D 123 75,65±0,41 73,61±0,42 73,61±0,41 73,47±0,41 26,85±0,22 b 21,13±0,24b 20,12±0,25b 101,58±0,89b 79,76±0,95 8,27±0,08b *** ÖD ÖD ÖD ** ** * * ÖD *** Doğum Tipi T 67 79,26±1,55 73,68±1,61 74,19±1,56 75,20±1,58 28,24±0,84 22,98±0,91 22,16±0,97 108,17±3,40 83,18±3,64 9,58±0,29a İ 73 78,67±0,83 74,79±0,86 74,94±0,84 75,04±0,84 28,48±0,45 22,14±0,49 20,89±0,52 103,58±1,82 82,45±1,95 8,78±0,16 b ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ** Ana Yaşı 2 4 77,64±2,02 73,92±2,09 74,22±2,03 74,30±2,05 27,96±1,09 24,21±1,18 22,47±1,25 106,62±4,41 83,40±4,72 9,55±0,38 ab 3 18 80,21±2,10 77,58±2,18 78,18±2,12 78,02±2,14 29,90±1,13 22,36±1,23 20,87±1,31 106,87±4,60 88,18±4,93 8,52±0,39 ab 4 23 80,36±2,06 72,30±2,13 72,22±2,07 73,24±2,09 27,81±1,11 21,56±1,21 21,20±1,28 104,43±4,49 79,89±4,82 9,22±0,38 ab 5 32 78,68±1,66 73,49±1,72 74,00±1,67 75,31±1,69 28,14±0,90 22,87±0,97 22,33±1,03 109,09±3,63 84,99±3,89 9,43±0,31 ab 6 32 78,24±1,44 74,42±1,50 74,69±1,45 75,32±1,47 28,69±0,78 21,93±0,85 20,89±0,90 103,31±3,16 80,60±3,38 8,85±0,27 b 7+ 31 78,68±1,20 73,70±1,25 74,08±1,21 74,52±1,22 27,66±0,65 22,42±0,71 21,39±0,75 104,94±2,63 79,85±2,82 9,51±0,23 a ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * Genotip FABP4E3.P1 63 79,28±0,88 74,40±0,91 74,40±0,88 74,76±0,89 28,06±0,47 21,91±0,51 20,70±0,55 101,53±1,92 80,39±2,06 9,26±0,16 FABP4E3.P2 37 80,13±1,04 76,30±1,08 76,00±1,05 75,94±1,06 28,92±0,56 23,11±0,61 21,32±0,65 107,87±2,28 85,16±2,44 9,23±0,20 FABP4E3.P3 40 77,50±2,71 72,01±2,81 73,30±2,73 74,65±2,75 28,10±1,46 22,66±1,59 22,56±1,69 108,23±5,92 82,90±6,35 9,06±0,51 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; VU: Vücut Uzunluğu; CY: Cidago Yüksekliği; SY: Sırt Yüksekliği; SAY: Sağrı Yüksekliği; GD: Göğüs Derinliği; GG: Göğüs Genişliği; SG: Sağrı Genişliği; GÇ: Göğüs Çevresi; BÇ: But Çevresi; ÖİÇ: Ön İncik Çevresi; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 127 Çizelge 4.74’de görüldüğü gibi bu lokusta tespit edilen genotiplerin doğum ağırlığı ve dönemsel canlı ağırlık üzerine etkisinin önemli olmadığı bulunmuştur (p>0,05; Çizelge 4.74). Çizelge 4.74. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin dönemsel canlı ağırlığa etkisi Faktör/Verim N DA N SK CA N 6. ay CA N 1 yaş CA Irk b a ab ab B 48 3,86±0,18 48 33,98±0,96 38 42,26±2,46 33 58,60±3,02 a ab HM 26 5,15±0,21 26 32,11±1,11 16 50,10±3,65 a 15 68,76±4,55a b K 51 3,96±0,18 51 30,35±0,95 bc ab b41 41,87±2,26 41 53,44±2,94 a KM 44 4,82±0,18 44 30,99±0,95 bc 35 43,86±1,85 ab 34 66,08±2,24a 4,18±0,19bR 25 25 28,13±1,03 c 17 36,28±2,06 b 17 56,60±3,02ab *** *** * *** Cinsiyet E 66 4,45±0,26 66 31,89±1,42 19 47,28±3,02 a a17 70,38±3,67 D 128 4,33±0,10 128 30,34±0,52 128 38,47±0,66 b b123 51,01±0,81 ÖD ÖD ** *** Doğum Tipi T 92 4,71±0,17a 92 32,23±0,92a 70 46,39±2,52a 67 62,38±3,10 b b b İ 102 4,08±0,14 102 30,00±0,78 77 39,35±1,32 73 59,01±1,66 *** ** ** ÖD Ana Yaşı 2 6 3,73±0,37 6 30,80±1,99 4 40,25±3,25 4 60,75±4,02 3 22 4,39±0,22 22 32,35±1,19 19 41,63±2,28 18 61,02±4,20 4 30 4,69±0,19 30 31,13±1,04 24 44,19±3,20 23 61,21±4,10 5 39 4,54±0,18 39 30,63±0,98 34 45,85±2,51 32 61,33±3,32 6 48 4,53±0,17 48 30,98±0,90 32 41,79±2,23 32 59,41±2,88 7+ 49 4,48±0,14 49 30,79±0,78 34 43,54±1,84 31 60,45±2,40 ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 95 4,43±0,09 95 31,04±0,49 67 41,42±1,44 63 61,75±1,75 FABP4E3.P2 58 4,46±0,10 58 32,37±0,56 39 41,98±1,38 37 63,71±2,08 FABP4E3.P3 41 4,29±0,38 41 29,93±2,06 41 45,22±4,32 40 56,63±5,41 ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; DA: Doğum Ağırlığı; CA: Canlı Ağırlık; SK:Sütten Kesim; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 128 Bu lokusta tespit edilen genotiplerin hiçbir dönemde MLD derinliği ve DK üzerinde önemli bir etkisine rastlanmazken (p>0,05), sadece sütten kesim döneminde YK üzerinde etkisi olduğu anlaşılmıştır (p<0,05; Çizelge 4.75). Sütten kesim dönemi ölçümlerinde ise FABP4E3.P2 genotipine sahip kuzuların YK’sının FABP4E3.P1ve FABP4E3.P3 genotipe sahip kuzuların YK’sından sırasıyla %15,86 ve %18,87 daha fazla olduğu görülmüştür (p<0,05). Karkas çalışmaları için belirlenen kuzularda FABP4E3.P3 genotipine rastlanmamıştır. Dolayısıyla sadece FABP4E3.P1 ve FABP4E3.P2 genotiplerinin karkas özellikleri üzerine etkisi incelenmiştir. FABP4E3.P2 genotipine sahip kuzuların CA (p<0,01), KA, SKA ve S24 (p<0,05) bakımından FABP4E3.P1 genotipine sahip kuzulardan daha yüksek değerlere sahip olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.76). Çizelge 4.77’de gösterildiği gibi genotipin etkisi PU (p<0,05) ve GD (p<0,01) istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. FABP4E3.P2 genotipine sahip kuzu karkaslarının PU ve GD’sinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Tespit edilen genotiplerin karkas parçalarından sadece but ve kol ağırlığına etki ettiği görülmüştür (p<0,05; Çizelge 4.78). FABP4E3.P2 genotipine sahip kuzu karkaslarında bu ağırlıkların FABP4E3.P1 genotipine sahip kuzu karkaslarına göre sırasıyla %6,95 ve %11,56 daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0,05). 129 Çizelge 4.75. Kuzularda ırk, cinsiyet, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin ultrasonografik ölçüm değerlerine etkisi Faktör/Verim Sütten Kesim 6’ncı ay 1 yaş N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) N MLD(cm) DK(mm) YK(mm) Irk B 48 2,55±0,11a 2,37±0,11a 5,22±0,40a 38 2,46±0,16ab 1,81±0,20 4,28±0,62 33 2,96±0,18 2,35±0,30 4,03±0,72 HM 26 2,61±0,13a 2,16±0,13ab 4,32±0,47ab 16 2,66±0,24a 1,84±0,30 5,13±0,92 15 2,83±0,27 2,46±0,46 2,82±1,09 K 51 2,22±0,11b 2,13±0,11ab 4,81±0,40ab 41 2,18±0,15b 1,79±0,19 5,00±0,57 41 2,62±0,18 2,24±0,29 4,33±0,70 KM 44 2,33±0,11ab 2,01±0,11b 4,53±0,40ab 35 2,54±0,12a 1,93±0,15 4,11±0,47 34 2,99±0,14 2,27±0,22 4,45±0,54 R 25 2,16±0,12b 2,05±0,12b 3,84±0,44b 17 2,28±0,14ab 1,82±0,17 3,35±0,52 17 2,79±0,18 2,38±0,30 4,93±0,72 *** * * * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Cinsiyet E 66 2,37±0,16 2,15±0,16 3,92±0,60b 19 2,43±0,20 1,83±0,25 4,62±0,76 17 2,91±0,22 2,64±0,04 3,77±0,88 D 128 2,39±0,06 2,14±0,06 5,17±0,22a 128 2,42±0,04 1,84±0,05 4,13±0,17 123 2,76±0,05 2,04±0,08 4,46±0,19 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 92 2,36±0,11 2,14±0,11 4,97±0,39a 70 2,46±0,17 1,84±0,21 4,78±0,64 67 2,83±0,19 2,47±0,31 4,01±0,74 İ 102 2,39±0,09 2,15±0,09 4,12±0,33b 77 2,38±0,09 1,84±0,11 0,97±0,34 73 2,85±0,10 2,22±0,17 4,22±0,40 ÖD ÖD ** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 6 2,44±0,23 2,00±0,23 4,94±0,84a-c 4 2,10±0,21 1,71±0,27 3,42±0,82 4 2,66±0,24 2,43±0,40 3,67±0,96 3 22 2,43±0,14 2,19±0,14 3,95±0,50c 19 2,33±0,15 1,96±0,19 3,92±0,58 18 2,70±0,25 2,02±0,42 4,94±1,00 4 30 2,41±0,12 2,20±0,12 4,05±0,44c 24 2,62±0,21 1,91±0,27 4,86±0,81 23 3,03±0,25 2,37±0,41 3,34±0,98 5 39 2,25±0,11 2,23±0,11 4,26±0,41bc 34 2,50±0,16 2,00±0,21 4,82±0,64 32 2,86±0,20 2,40±0,33 4,74±0,79 6 48 2,34±0,10 2,05±0,10 5,14±0,38a 32 2,49±0,15 1,62±0,19 4,34±0,57 32 2,91±0,18 2,36±0,29 3,81±0,69 7+ 49 2,39±0,09 2,19±0,09 4,94±0,33ab 34 2,50±0,12 1,82±0,15 4,88±0,47 31 2,87±0,14 2,48±0,24 4,17±0,57 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 95 2,38±0,06 2,16±0,06 4,35±0,21b 67 2,47±0,09 1,73±0,12 3,91±0,36 63 2,97±0,11 2,35±0,18 3,92±0,42 FABP4E3.P2 58 2,38±0,06 2,22±0,06 5,04±0,24a 39 2,38±0,09 1,83±0,11 4,27±0,35 37 2,87±0,13 2,39±0,21 5,46±0,50 FABP4E3.P3 41 2,37±0,24 2,06±0,24 4,24±0,87ab 41 2,41±0,28 1,96±0,36 4,94±1,09 40 2,67±0,33 2,29±0,54 2,95±1,29 ÖD ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; E: Erkek; D: Dişi; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD: Musculus Longissimus Dorsi kası derinliği, DK: Deri Kalınlığı, YK:Yağ Kalınlığı; cm: santimetre; mm:milimetre; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001; *: p<0,05. 130 Çizelge 4.76. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-1 Soğutma Faktör/Verim N CA(kg) KA(kg) R(%) SKA(kg) SR(%) S(ºC) S24(ºC) pH(45d) pH(24h) Firesi (%) Irk B 10 44,76±1,10a 21,90±0,61a 48,94±0,72 21,20±0,58a 47,37±0,71 1,57±0,13 36,24±1,01 6,83±0,26 6,36±0,09 5,61±0,06 HM 10 45,71±1,34a 21,51±0,75a 47,05±0,88 20,82±0,71a 45,54±0,87 1,51±0,16 36,86±1,24 7,05±0,32 6,49±0,11 5,52±0,07 K 10 42,23±1,19a 20,35±0,66a 48,16±0,78 19,76±0,63a 46,77±0,78 1,39±0,14 35,27±1,10 6,88±0,28 6,33±0,09 5,57±0,06 KM 9 44,10±1,33a 21,11±0,74a 47,80±0,87 20,60±0,71a 46,65±0,86 1,15±0,16 37,14±1,22 6,46±0,32 6,47±0,10 5,45±0,07 R 8 37,51±1,25b 17,44±0,69b 46,22±0,82 16,89±0,66b 44,74±0,81 1,47±0,15 34,91±1,15 6,76±0,30 6,22±0,10 5,71±0,07 Doğum Tipi *** *** ÖD *** ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD T 22 42,94±0,74 20,51±0,41 47,73±0,48 19,94±0,39 46,42±0,48 1,32±0,09 37,30±0,68a 6,78±0,18 6,46±0,06a 5,56±0,04 İ 25 42,78±0,89 20,41±0,50 47,53±0,58 19,77±0,48 46,01±0,58 1,52±0,11 34,87±0,83b 6,82±0,21 6,29±0,07b 5,58±0,05 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD * ÖD * ÖD 0,884 0,860 0,770 0,755 0,551 0,099 0,017 0,876 0,046 0,711 Ana Yaşı 2 2 44,26±3,23 22,67±1,79 51,08±2,11 21,96±1,72 49,49±2,10 1,59±0,38 36,87±2,98 6,13±0,77 6,43±0,25 5,78±0,17 3 3 43,86±1,89 19,65±1,05 44,53±1,23 18,90±1,01 42,78±1,23 1,76±0,22 34,11±1,75 6,84±0,45 6,23±0,15 5,49±0,10 4 6 43,90±1,41 20,92±0,78 47,56±0,92 20,20±0,75 45,90±0,92 1,66±0,17 35,20±1,30 6,97±0,34 6,25±0,11 5,45±0,07 5 5 41,68±1,56 19,79±0,87 47,42±1,02 19,34±0,83 46,35±1,01 1,07±0,18 36,25±1,44 7,44±0,37 6,51±0,12 5,49±0,08 6 16 42,04±0,81 20,15±0,45 47,94±0,53 19,61±0,43 46,69±0,53 1,26±0,10 37,42±0,75 6,68±0,19 6,41±0,06 5,60±0,04 7+ 15 41,42±0,82 19,60±0,45 47,26±0,53 19,11±0,43 46,08±0,53 1,18±0,10 36,66±0,75 6,73±0,19 6,41±0,06 5,61±0,04 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 41,39±0,75b 19,82±0,42b 47,77±0,49 19,24±0,40b 46,37±0,49 1,40±0,09 35,81±0,69 6,53±0,18b 6,39±0,06 5,53±0,04 FABP4E3.P2 19 44,33±0,85a 21,10±0,47a 47,50±0,55 20,47±0,45a 46,06±0,55 1,44±0,10 36,36±0,78 7,06±0,20a 6,36±0,07 5,61±0,04 ** * ÖD * ÖD ÖD ÖD * ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; CA: Canlı Ağırlık; KA: Kesim Ağırlığı; R: Randıman; SKA: Soğuk Karkas Ağırlığı; SR:Soğuk Karkas Randımanı; S: Sıcaklık; S24:24’üncü saat sıcaklığı; ÖD: Önemli değil; *: p<0,05; **: p<0,01; ***: p<0,001. 131 Çizelge 4.77. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin kesim ve karkas özelliklerine etkisi-2 Faktör/Verim N KU YKU PU GG GD BU BÇ Irk B 10 75,36±0,99a 71,71±1,18 23,56±0,70 17,43±0,50 25,13±0,29bc 36,46±1,73 59,12±1,86 HM 10 76,37±1,21a 71,81±1,45 23,98±0,86 17,48±0,61 25,19±0,36bc 37,70±2,12 56,34±2,28 K 10 74,91±1,08a 72,69±1,29 23,16±0,77 17,21±0,54 26,73±0,32a 36,86±1,88 57,28±2,02 KM 9 73,80±1,20ab 70,34±1,43 22,66±0,85 17,49±0,60 25,98±0,35ab 39,60±2,09 55,93±2,25 R 8 69,86±1,13b 68,01±1,35 22,97±0,80 17,03±0,57 24,31±0,33c 35,88±1,97 54,39±2,12 *** ÖD ÖD ÖD *** ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 74,39±0,67 70,75±0,80 23,09±0,47 17,21±0,33 25,33±0,20 36,86±1,16 55,39±1,25 İ 25 73,73±0,81 71,08±0,96 23,44±0,57 17,45±0,40 25,61±0,24 37,74±1,41 57,83±1,51 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 79,31±2,91a 73,36±3,48 22,41±2,07 16,56±1,46 22,87±0,86b 33,78±5,09 60,10±5,47 3 3 74,79±1,71a-c 72,36±2,04 25,10±1,21 17,70±0,86 27,09±0,50a 38,55±2,98 58,34±3,21 4 6 72,53±1,27a-c 70,46±1,52 24,63±0,91 17,96±0,64 26,74±0,38a 38,83±2,22 57,43±2,39 5 5 70,36±1,41c 68,29±1,68 22,09±1,00 17,55±0,71 25,87±0,42ab 36,04±2,46 52,29±2,64 6 16 72,81±0,73bc 70,11±0,87 22,16±0,52 16,81±0,37 25,37±0,22b 37,28±1,28 54,85±1,38 7+ 15 74,56±0,73ab 70,90±0,88 23,19±0,52 17,38±0,37 25,14±0,22b 39,33±1,28 56,66±1,38 * ÖD ÖD ÖD ** ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 73,37±0,68 69,95±0,81 22,48±0,48b 16,96±0,34 25,03±0,20b 37,12±1,18 55,39±1,27 FABP4E3.P2 19 74,75±0,77 71,88±0,91 24,05±0,54a 17,70±0,38 25,91±0,23a 37,48±1,34 57,83±1,44 ÖD ÖD * ÖD ** ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; KU:Karkas uzunluğu; YKU: Yarım karkas uzunluğu; PU:Pelvis Uzunluğu; GG:Göğüs Genişliği; GD: Göğüs derinliği; BU:But uzunluğu; BÇ;But Çevresi; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001, **: p<0,01; *: p<0,05. 132 Çizelge 4.78. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas parçalarına etkisi But incik Kol incik Faktör/Verim N But (kg) Kol (kg) Boyun (kg) Sırt (kg) Döş (kg) Bel (kg) (kg) (kg) Irk B 10 6,47±0,23ab 0,77±0,06 6,48±0,27a 0,59±0,04a 1,14±0,07ab 1,76±0,15 1,53±0,08a 3,19±0,14a HM 10 6,91±0,29a 0,94±0,08 6,36±0,33a 0,62±0,05a 1,26±0,09a 1,82±0,18 1,30±0,10ab 2,89±0,18a K 10 6,41±0,25ab 0,78±0,07 5,97±0,29ab 0,48±0,05b 1,30±0,08a 1,53±0,16 1,26±0,09ab 2,96±0,16a KM 9 6,54±0,28ab 0,82±0,08 6,28±0,32ab 0,64±0,05a 1,14±0,09ab 1,88±0,18 1,41±0,10ab 2,97±0,17ab R 8 5,70±0,27b 0,68±0,07 5,11±0,31b 0,46±0,05b 0,96±0,08b 1,60±0,17 1,04±0,09b 2,24±0,16b * ÖD ** * * ÖD ** *** Doğum Tipi T 22 6,28±0,16 0,79±0,04 6,17±0,18 0,59±0,03 1,13±0,05 1,80±0,10 1,33±0,05 2,84±0,10 İ 25 6,53±0,19 0,81±0,05 5,90±0,22 0,53±0,03 1,19±0,06 1,64±0,12 1,28±0,07 2,86±0,12 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 7,24±0,69 1,03±0,18 5,81±0,79 0,48±0,12 1,35±0,21 2,19±0,44 1,52±0,24 3,31±0,42 3 3 6,34±0,40 0,65±0,11 5,99±0,46 0,54±0,07 1,24±0,12 1,08±0,26 1,17±0,14 2,64±0,25 4 6 6,53±0,30 0,71±0,08 6,78±0,35 0,56±0,05 1,10±0,10 1,52±0,19 1,22±0,10 2,79±0,18 5 5 5,99±0,33 0,79±0,09 5,96±0,38 0,60±0,06 1,09±0,10 2,05±0,21 1,29±0,11 2,81±0,20 6 16 6,17±0,17 0,81±0,05 5,91±0,20 0,57±0,03 1,11±0,05 1,79±0,11 1,31±0,06 2,86±0,11 7+ 15 6,16±0,17 0,81±0,05 5,78±0,20 0,60±0,03 1,10±0,05 1,69±0,11 1,34±0,06 2,69±0,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 6,19±0,16b 0,80±0,04 5,71±0,18b 0,57±0,03 1,13±0,05 1,78±0,10 1,26±0,05 2,79±0,10 FABP4E3.P2 19 6,62±0,18a 0,80±0,05 6,37±0,21a 0,54±0,03 1,19±0,06 1,66±0,12 1,36±0,06 2,91±0,11 * ÖD * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil; ***: p<0,001, **: p<0,01; *: p<0,05. 133 MLD alanı, çevresi, genişliği, derinliği, yağ kalınlığı ile vücut yağ kalınlığı (VYK) özellikleri ile tespit edilen genotipler arasında önemli bir ilişki tespit edilememiştir (p>0,05; Çizelge 4.79). İstatistiksel olarak önemli olmamakla birlikte FABP4E3.P1 genotipine sahip kuzuların MLD alanının, çevresi ve genişliğinin, yağ kalınlığının FABP4E3.P2 genotipli kuzulara göre daha fazla olduğu görülmüştür (p>0,05). Çizelge 4.79. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas MLD ölçümlerine etkisi 2 MLD-Ç MLD-G MLD-D Faktör/Verim N MLD-A (cm ) YK (mm) VYK (mm) (cm) (cm) (cm) Irk B 10 17,14±0,99 17,79±0,53 6,40±0,24 3,61±0,18 4,89±0,58 9,02±0,83 HM 10 17,31±1,21 17,85±0,65 6,16±0,30 3,61±0,22 5,44±0,71 10,73±1,01 K 10 15,07±1,07 17,17±0,58 6,53±0,27 3,00±0,20 5,12±0,63 9,09±0,90 KM 9 16,89±1,19 17,75±0,64 6,97±0,29 3,03±0,22 4,68±0,70 6,10±1,00 R 8 16,58±1,12 17,48±0,61 6,48±0,28 3,40±0,21 4,76±0,66 8,97±0,94 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 16,04±0,80 17,98±0,36 6,73±0,16 3,34±0,12 5,06±0,39 8,70±0,56 İ 25 17,15±0,67 17,23±0,43 6,29±0,20 3,32±0,15 4,89±0,47 8,59±0,67 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 17,47±2,90 17,48±1,57 6,52±0,72 3,51±0,53 4,69±1,71 10,92±2,44 3 3 17,60±1,70 18,20±0,92 6,80±0,42 3,37±0,31 3,61±1,00 7,05±1,43 4 6 17,21±1,27 17,93±0,69 6,54±0,31 3,36±0,23 5,77±0,75 9,59±1,06 5 5 13,92±1,40 16,99±0,76 6,22±0,35 3,03±0,26 5,74±0,83 9,31±1,18 6 16 16,42±0,73 17,42±0,39 6,42±0,18 3,38±0,13 5,34±0,43 8,92±0,61 7+ 15 16,96±0,73 17,64±0,40 6,56±0,18 3,33±0,13 4,71±0,43 6,90±0,61 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 16,66±0,67 17,70±0,36 6,64±0,17 3,28±0,12 4,98±0,40 8,42±0,56 FABP4E3.P2 19 16,54±0,76 17,52±0,41 6,38±0,19 3,38±0,14 4,97±0,45 9,15±0,64 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; MLD-A: MLD alanı; MLD-Ç: MLD çevresi; MLD-G:MLD genişliği; YK: Yağ kalınlığı; VYK: Vücut yağ kalınlığı; ÖD: Önemli değil. Çiğ etin sertlik ve elastikeyetine tespit edilen genotiplerin etkisinin olduğu ve FABP4E3.P2 genotipli kuzu etlerinin sertlik ve elastikiyet derecelerinin daha yüksek olduğu bulunmuştur (p<0,05; Çizelge 4.80). Pişmiş ette sertlik ve elastikiyet ile su tutma kapasitesi, çözdürme kaybı ve pişirme kaybına genotipin etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05) 134 Çizelge 4.80. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin et tekstür özelliklerine etkisi Çiğ Pişmiş Su Tutma Çözdürme Pişirme Faktör/Verim N Elastikiyet Elastikiyet Sertlik (g) Sertlik (g) Kapasitesi Kaybı Kaybı (g,sec) (g,sec) Irk B 10 6 213±438 43 790±3 520 5 243±872 38 871±4 466 19,47±1,01 7,70±0,78 27,46±3,44 HM 10 5 792±535 41 035±4 306 3 780±1 067 29 700±5 463 19,93±1,24 8,73±0,96 23,60±4,20 K 10 5 893±476 42 683±3 826 4 527±948 33 241±4 855 18,61±1,10 6,53±0,85 28,76±3,74 KM 9 5 490±529 36 872±4 253 4 951±948 34 659±5 397 21,98±1,23 8,81±0,95 30,00±4,15 R 8 4 999±498 36 389±4 007 4 025±993 31 083±5 084 18,09±1,15 9,03±0,89 30,10±3,91 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 5 648±295 39 467±2 370 4 781±587 34 231±3 008 20,26±0,68 8,18±0,53 25,81±2,31 İ 25 5 708±356 40 841±2 865 4 229±710 32 790±3 635 18,98±0,83 8,14±0,64 30,16±2,80 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 6 885±1 287 50 469±10 353 7 137±2 566 52 442±13 136 18,25±2,98 5,77±2,30 14,70±10,10 3 3 5 170±755 34 716±6 068 1 787±1 504 17 745±7 700 19,29±1,75 7,45±1,35 42,74±5,92 4 6 6 124±562 44 324±4 523 3 691±1 121 27 283±5 739 19,17±1,30 8,34±1,00 32,99±4,42 5 5 4 923±622 34 221±5 001 5 225±1 239 38 142±6 346 20,71±1,44 9,29±1,11 20,80±4,88 6 16 5 493±324 38 377±2 602 4 047±645 30 302±3 301 20,63±0,75 8,51±0,58 29,18±2,54 7+ 15 5 471±325 38 816±2 611 5 144±647 35 150±3 313 19,67±0,75 9,61±0,58 27,54±2,55 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip b b FABP4E3.P1 28 5 148±298 35 943±2 398 5 179±594 37 192±3 042 19,86±0,69 7,76±0,53 28,02±2,34 a a FABP4E3.P2 19 6 208±338 44 364±2 721 3 831±674 29 829±3 452 19,38±0,78 8,56±0,60 27,95±2,66 * * ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; ÖD: Önemli değil, *: p<0,05. 135 Karkas ve yağ renk parametreleri L*, a*, b*, C ve h değerlerine ise elde edilen genotiplerin anlamlı bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05; Çizelge 4.81, Çizelge 4.82). İstatistiksel olarak anlamlı olmamakla birlikte FABP4E3.P1 genotipine sahip karkasların FABP4E3.P2 genotipine sahip karkaslara göre daha canlı ve sarımsı bir renge sahip olduğu belirlenmiştir. Çizelge 4.81. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 44,64±1,24 23,47±0,77 8,55±0,89 25,09±1,07 19,73±1,37 HM 10 46,35±1,52 23,04±0,94 9,10±1,09 25,17±1,31 20,89±1,67 K 10 46,92±1,35 24,77±0,84 10,01±0,97 27,93±1,17 21,68±1,49 KM 9 46,67±1,50 22,98±0,93 7,97±1,08 24,08±1,30 18,94±1,65 R 8 47,61±1,41 24,62±0,88 10,65±1,01 27,27±1,22 22,99±1,56 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 47,04±0,84 23,48±0,52 8,84±0,60 25,54±0,72 20,21±0,92 İ 25 45,83±1,01 24,07±0,63 9,67±0,72 26,28±0,87 21,49±1,11 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 45,71±3,65 23,24±2,27 9,74±2,62 25,28±3,15 21,71±4,02 3 3 48,15±2,14 24,06±1,33 9,22±1,53 26,01±1,85 20,68±2,36 4 6 45,46±1,59 23,30±0,99 7,85±1,14 24,84±1,38 18,55±1,76 5 5 43,81±1,76 23,92±1,10 9,77±1,26 27,47±1,52 21,90±1,94 6 16 48,35±0,92 24,23±0,57 10,10±0,66 26,31±0,79 22,13±1,01 7+ 15 47,14±0,92 23,90±0,57 8,85±0,66 25,54±0,80 20,10±1,01 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 46,70±0,85 23,80±0,53 9,44±0,61 25,77±0,73 21,18±0,93 FABP4E3.P2 19 46,17±0,96 23,75±0,60 9,07±0,69 26,04±0,83 20,51±1,06 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 136 Çizelge 4.82. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin karkas yağ renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 70,17±1,37 10,16±0,76 14,15±0,81 17,43±1,01 55,07±1,62 HM 10 69,92±1,68 8,08±0,93 13,60±0,99 15,88±1,23 59,14±1,98 K 10 73,27±1,49 8,94±0,82 14,38±0,88 16,93±1,09 58,28±1,76 KM 9 66,44±1,66 11,76±0,91 14,98±0,98 19,07±1,22 51,30±1,96 R 8 70,22±1,56 10,13±0,86 14,54±0,92 17,71±1,14 55,18±1,84 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 69,72±0,92 9,84±0,51 14,19±0,55 17,33±0,68 55,48±1,09 İ 25 70,29±1,11 9,78±0,62 14,47±0,66 17,48±0,82 56,11±1,32 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 69,00±4,03 7,97±2,23ab 15,05±2,38 16,86±2,96 63,34±4,76 3 3 70,83±2,36 14,13±1,30a 16,81±1,40 21,88±1,73 48,29±2,79 4 6 72,02±1,76 10,11±0,97ab 13,95±1,04 17,23±1,29 53,80±2,08 5 5 69,39±1,95 8,43±1,07b 13,40±1,15 15,92±1,43 57,44±2,30 6 16 70,44±1,01 8,92±0,56b 13,32±0,60 16,10±0,74 56,39±1,20 7+ 15 68,35±1,02 9,33±0,56b 13,45±0,60 16,44±0,75 55,49±1,20 ÖD * ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 69,50±0,93 9,77±0,52 14,46±0,55 17,51±0,69 56,35±1,10 FABP4E3.P2 19 70,51±1,06 9,86±0,59 14,20±0,63 17,31±0,78 55,24±1,25 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; *b: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 137 Bu lokustaki genotiplerin 0’ıncı, 48’inci ve 168’inci saat MLD renk parametreleri üzerinde önemli bir etkisi tespit edilememiştir (p>0,05; Çizelge 4.83, Çizelge 4.84, Çizelge 4.85). FABP4E3.P P2 genotipine sahip kuzu MLD’lerinin FABP4E3.P P1 genotipine sahip kuzu MLD’lerine göre biraz daha fazla kırmızımsı ancak renk canlılığının ise biraz daha az olduğu gözlenmiştir (p>0,05). Çizelge 4.83. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. Ekzon polimorfizminin 0’ıncı saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 40,96±0,93 16,81±1,09 5,84±0,45 17,48±0,63 19,57±1,08 HM 10 42,68±1,14 16,86±1,33 5,94±0,55 18,02±0,77 19,20±1,33 K 10 40,71±1,02 17,38±1,18 5,93±0,48 18,65±0,69 18,58±1,18 KM 9 40,70±1,13 17,94±1,31 5,25±0,54 17,67±0,77 17,40±1,31 R 8 41,68±1,06 18,81±1,24 6,09±0,51 18,90±0,72 18,83±1,23 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 41,78±0,63 18,06±0,73 5,95±0,30 18,12±0,43 19,17±0,73 İ 25 40,92±0,76 17,06±0,88 5,67±0,36 18,17±0,52 18,26±0,88 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 42,60±2,75 16,27±3,19 6,22±1,31 15,64±1,86 22,82±3,19 3 3 39,83±1,61 20,34±1,87 5,50±0,77 20,64±1,09 15,22±1,87 4 6 40,06±1,20 17,60±1,40 5,53±0,57 18,67±0,81 17,21±1,39 5 5 42,54±1,33 15,36±1,54 6,42±0,63 18,46±0,90 20,24±1,54 6 16 42,49±0,69 19,18±0,80 6,00±0,33 18,30±0,47 19,12±0,80 7+ 15 40,56±0,69 16,62±0,81 5,19±0,33 17,15±0,47 17,67±0,80 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 41,55±0,64 16,93±0,74 5,84±0,30 17,68±0,43 19,29±0,74 FABP4E3.P2 19 41,15±0,72 18,19±0,84 5,78±0,34 18,61±0,49 18,14±0,84 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; *b: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 138 Çizelge 4.84. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 48’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 44,47±1,08 15,94±0,73 10,34±0,43 18,98±0,73 33,03±1,05 HM 10 45,42±1,32 16,75±0,89 10,89±0,53 19,86±0,89 32,51±1,28 K 10 43,77±1,18 17,27±0,80 10,43±0,47 20,34±0,79 31,89±1,14 KM 9 44,18±1,31 16,72±0,88 10,74±0,52 19,90±0,88 32,88±1,27 R 8 45,00±1,23 16,59±0,83 10,49±0,49 19,56±0,83 31,95±1,20 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 44,70±0,73 16,49±0,49 10,75±0,29 19,68±0,49 33,15±0,71 İ 25 44,44±0,88 16,82±0,60 10,40±0,35 19,78±0,59 31,76±0,86 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 45,57±3,18 16,41±2,15 10,57±1,27 19,75±2,14 33,98±3,09 3 3 42,88±1,86 17,60±1,26 10,74±0,74 20,46±1,25 30,58±1,81 4 6 43,74±1,39 17,21±0,94 10,57±0,55 20,18±0,93 31,47±1,35 5 5 45,42±1,54 15,29±1,04 10,87±0,61 18,62±1,03 34,79±1,49 6 16 45,81±0,80 16,42±0,54 10,63±0,32 19,56±0,54 32,95±0,78 7+ 15 43,98±0,80 16,98±0,54 10,09±0,32 19,80±0,54 30,94±0,78 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 45,00±0,74 16,89±0,50 10,76±0,29 20,02±0,50 32,49±0,72 FABP4E3.P2 19 44,14±0,84 16,41±0,57 10,39±0,33 19,44±0,56 32,42±0,81 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil. 139 Çizelge 4.85. Kesilen kuzularda ırk, doğum tipi, ana yaşı ve FABP4 3. ekzon polimorfizminin 168’inci saat MLD renk parametrelerine etkisi Faktör/Verim N L* a* b* C h Irk B 10 45,88±0,92 10,39±0,71 10,55±0,39 15,01±0,95 46,06±2,43 HM 10 46,87±1,13 12,36±0,87 10,42±0,48 16,43±1,16 39,66±2,97 K 10 44,95±1,00 10,61±0,77 10,11±0,43 14,62±1,03 43,22±2,64 KM 9 47,16±1,11 9,87±0,86 11,34±0,47 15,05±1,14 48,79±2,93 R 8 45,74±1,05 10,47±0,81 9,77±0,45 14,36±1,08 42,42±2,76 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD Doğum Tipi T 22 46,89±0,62 10,45±0,48 11,11±0,26a 15,18±0,64 46,32±1,63 İ 25 45,36±0,75 11,03±0,58 9,77±0,32b 15,01±0,77 41,75±1,97 ÖD ÖD ** ÖD ÖD Ana Yaşı 2 2 47,31±2,71ab 13,05±2,09 10,51±1,15 16,36±2,78 39,19±7,14 3 3 43,10±1,59b 8,79±1,23 9,70±0,68 13,19±1,63 45,88±4,18 4 6 44,54±1,19b 9,51±0,91 9,67±0,50 13,66±1,22 44,31±3,12 5 5 48,47±1,31a 10,09±1,01 11,53±0,56 15,66±1,34 48,41±3,45 6 16 47,91±0,68a 10,95±0,53 10,96±0,29 15,28±0,70 45,51±1,79 7+ 15 45,38±0,68b 12,03±0,53 10,26±0,29 16,45±0,70 40,89±1,80 * ÖD ÖD ÖD ÖD Genotip FABP4E3.P1 28 46,79±0,63 10,50±0,49 10,68±0,27 15,18±0,64 44,82±1,65 FABP4E3.P2 19 45,45±0,71 10,98±0,55 10,20±0,30 15,01±0,73 43,24±1,88 ÖD ÖD ÖD ÖD ÖD B: Bandırma; HM: Hampshire Down × Merinos Melezi; K: Kıvırcık; KM: Karacabey Merinosu; R: Ramlıç; T: Tekiz; İ: İkiz; N: Örnek sayısı; L*: Parlaklık; a*: Kırmızı renk; b*: Sarı renk; c: Croma; h: ton; ÖD: Önemli değil; **: p<0,01; * : p<0,05. Özetle; FABP4 3. ekzon polimorfizminin 6. ay göğüs çevresi ve but çevresine, sütten kesim dönemi vücut yağ kalınlığına; kesim öncesi canlı ağırlık, sıcak ve soğuk karkas ağırlığı, karkas sıcaklığı (24’üncü saat), karkas göğüs derinliği, karkas pelvis uzunluğu, but ve kol ağırlığı ile çiğ et tekstür özelliklerine etkisi önemli bulunmuştur. 140 5. TARIŞMA ve SONUÇ Et, süt, yapağı ve döl verimi gibi ekonomik olarak önemli olan verim özelliklerinin iyileştirilmesine yönelik ıslah çalışmaları yapabilmek için bu özelliklere etki eden mekanizmaların tanımlanması ve gen düzeyinde ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Populasyon içerisindeki varyasyon da bu anlamda oldukça önemlidir. GDF-8, GH ve FABP4 genleri ile büyüme ve verim özelliklerinin ilişkilendirildiği farklı çalışmalar olmasına rağmen Türkiye koşullarında yetiştiriciliği yapılan et verim yönlü koyun ırkları üzerinde çevresel faktörlerin de etkilerinin en aza indirilerek yapıldığı bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Dolayısyla bu çalışmanın aynı bakım ve besleme koşulları altında yetiştiriciliği yapılan B, HM, KM, K ve R koyun ırklarında GDF-8, GH ve FABP4 genlerindeki olası polimorfizmlerin PCR-SSCP yöntemi ile belirlenerek bu polimorfizmlerin bu ırklardaki büyüme ve verim özellikleri ile ilişkilendirmesi bakımından önemlidir. GDF-8 (Büyüme Farklılaşma Faktörü-8, Miyostatin) GDF-8 geni McPherron vd. (1997) tarafından keşfedilmesinden beri üzerinde en çok çalışılan et verimine etki eden gen bölgelerinden biri olmuştur. Günümüze kadar bu gen üzerinde farklı bölgelerde pek çok nükleotid değişimleri tanımlanmıştır. Bunlardan başlıcası c.*1232 G>A veya g.+6723 G>A olarak adlandırılan değişimin Texel koyunlarında kas hipertrofisine yol açtığı saptanmıştır (Clop vd., 2006). Başka bir deyişle, Clop vd. (2006) mutant A alleli varlığında GDF8’in inhibitör rolünün ortadan kalktığını bildirmişlerdir. Kaynak araştırmalarında genel olarak miyostatin geni polimorfizminin kas gelişimi, yağ gelişimi, MLD yağ kalınlığı, MLD derinliğine, ayrıca but ağırlığına etkisinin olduğu bilinmektedir (Broad vd., 2000, Clop vd., 2006, Hickford vd., 2010). Bu çalışmada GDF8 3’UTR bölgesi üzerinde 4 adet nükleotid değişimi saptanmıştır. Bu nükleotid değişimleri Clop vd. (2006) tarafından Texel koyununda tespit edilen DQ.560230 numaralı referans dizi ile karşılaştırılmıştır. Kas hipertrofisine sebep olan c.*1232 G>A nükleotid değişimi incelendiğinde, bu tezde çalışılan ırkların tamamının bu lokusta normal G alleli taşıdığı tespit edilmiştir. Söz konusu ırklarda A alleli 141 olmaması Hadjipavlou vd. (2008)’nın Suffolk koçlarında; Grochowska vd. (2019)’nın Polonya Merinosu koyunlarda yaptıkları çalışma sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. GDF-8 3’UTR bölgesinde Britanya koyunlarında c.*1316A>G, c.*1345C>T, c.*1593C>T, c.*1880G>A; Dorset Down ve Poll Dorset Suffolk koyunlarda c.*83 A>G, Texelde c.*455 A>G, Yeni Zelanda melez koyunlarda c.*709 C>A nükleotid değişimleri tespit edilmiştir (Kijas vd. 2007, Han vd. 2013). Yapılan pek çok çalışmaya rağmen bu çalışmada saptanan 3 nükleotid değişimi daha önce diğer ırklarda tanımlanmamıştır. Daha önce tanımlanmayan c.*1139T>K(G/T), c.*1311T>W(A/T), c.*1320C>T nükleotid değişimleri B, HM, K, KM ve R ırklarının hepsinde saptanmıştır. Türkiye yerli koyun ırklarında miyostatin geni üzerinde bu nükleotid değişimleri mevcut çalışma ile ilk defa tespit edilmiştir. c.*1139T>K(G/T) nükleotid değişimine sahip kuzuların MLD yağ kalınlığının, karkas sıcaklığının (24 saat), karkas uzunluğunun ve but ağırlığının c.*1320C>T genotipindekilere göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0,05). GDF-8 geni üzerinde özellikle c.*1232G>A nükleotid değişiminin kas ve yağ gelişimi üzerinde etkili olduğu önceki çalışmalardan bilinmektedir (Clop vd., 2006). c.*1139T>K(G/T) nükleotid değişiminin MLD yağ kalınlığına etkili olması ile Broad vd. (2000)’nın miyostatin geninin hem yağ kalınlığı hem de kas derinliğine etkisinin olduğunu bildirmesi ile örtüşmektedir. Bu çalışmada kullanılan kuzularda c.1232 G>A değişimi gözlenmediğinden bu kuzuların kas filamentlerinde ve çapında bir artış olması beklenemez, dolayısıyla yağ kalınlığının da daha ince olması beklenmemelidir. Bu çalışmada kas derinliğinde artış olmayan kuzularda yağ kalınlığının arttığı ve buna da 1232. pozisyonda hem A allelinin olmaması hem de c.*1139T>K(G/T) nükleotid değişiminin meydana gelmesinin neden olduğu söylenebilir. Ölüm sonrası dönemde karkas sıcaklığının düşmesi ile pH’nın düşme hızı arasında ters orantı bulunmaktadır. pH seviyesinin düşmesini sağlayan glikoliz olayının hızlı gerçekleşmesi pH’yı hızlıca düşürürken, ısı üretilerek karkasın geç soğumasına sebep olur (Maltin vd., 2003). Vücutta kasın boyutu, yağ tabakasının kalınlığı ve kas fibril yapısı pH’nın düşme hızı ile sıcaklığı etkileyen faktörler arasındadır. c.*1139T>K(G/T) genotipli kuzularda yağ kalınlığının fazla olması aynı zamanda karkasın daha geç soğuması ile açıklanabilir. 142 Grochowska vd. (2019) GDF-8 1. intron’da meydana gelen varyasyonun karkas uzunluğuna etkisinin olmadığını bildirirken; bu çalışmada 3’UTR üzerindeki c.*1139T>K(G/T) nükleotid değişminin karkas uzunluğuna etkisi olduğu açıkça ortaya konulmuştur. Hickford vd. (2010) yine 1. intron varyasyonun but ağırlığına etkili olduğunu bildirilmiştir. Han vd. (2010) ise c.*1232G>A nükleotid değişiminin but ağırlığına etkili olmadığını bildirmiştir. Ancak, bu çalışmada c.*1139T>K(G/T) nükleotid değişiminin but ağırlığına etkili olduğu ve et verimini artırma amacıyla kullanılabileceği düşüncesini ortaya çıkarmıştır. Bu çalışma sonucuna göre miyostatin geni 3’UTR bölgesi üzerinde tespit edilen c.*1139T>K(G/T) nükleotid değişiminin MLD ve karkas özelliklerine önemli etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. GH (Büyüme Hormonu Geni) Memelilerin büyüme ve gelişmesinde başlıca rol oynadığı ortaya konulan GH’nin, 2. Bölüm’de de üzerinde durulduğu gibi, çiftlik hayvanlarında hem polimorfik bir yapıda olduğu hem de büyüme, karkas ve hatta süt verim özellikleri üzerine etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada elde edilen bulgularda GH üzerinde meydana gelen değişimlerin büyümeye etki edeceği savını destekler nitelikte bulunmuştur. Bu çalışmada, GH geninin 4. ve 5. ekzon bölgelerindeki 214 ve 365 baz çiftlik dizileri çalışılmış ve her iki bölgenin de polimorfik olduğu tespit edilmiştir. İncelenen kaynaklarda farklı ırklarda GH geni 4. ekzon bölgesinin monomorfik olduğunu bildiren çalışmalar (Seevagan vd., 2015) olduğu gibi, polimorfik olduğunu bildiren çalışmalar da mevcuttur (Bastos vd., 2001; Bahrami vd., 2013). Bu tez çalışmasında SSCP yöntemiyle poliakrilamid jel elektroforez bant sonuçlarına göre GH geni 4. ekzon bölgesinde 2 genotip, 5. ekzon bölgesinde ise 4 genotip tespit edilmiştir. Bu sonuçlar Churra de Quente koyun ırkında GH ekzon 4 bölgesinde 2 varyete, GH Ekzon 5 bölgesinde 5 varyete tespit ettiğini bildiren Bastos vd. (2001)’nın sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. Bant modellerine dizi analizi yapıldığında ise GH 4. ekzon bölgesinde her iki genotipte de hem ortak hem de farklı nükleotidler tespit edilmiştir. Tüm populasyonda toplam GH 4. ekzon üzerinde 7 nükleotid değişimi (c.1196 G>S(G/C), c.1198 G>R(A/G), c.1243 G>C, c.1263 G>R(G/A), c.1287+12 A>G, c.1287+15 G>C, c.1287+16 T>K(T/G) tespit 143 edilmiştir. Bu nükleotid değişimlerinin 4’ünün ekzon üzerinde, diğer 3’ünün ise intron bölgesinde olduğu tespit edilirken; ekzon bölgesinde meydana gelen dört nükleotid değişiminden üç lokusta amino asit değişimi gözlenmiştir (p.Arg121Thr, p.Ile122Val, p.Gly137Gln). GHE4.P1 genotipinde p.Ile122Val (c.1198 G>A/G) gözlenirken; GHE4.P2 genotipinde p.Arg121Thr (c.1196 G>G/C) ve p.Gly137Gln (c.1243 G>C) amino asit değişimlerinin meydana geldiği saptanmıştır. Bahrami vd. (2013)’nin Mehreban koyunları GH 4. ekzon ve 5. ekzon ile çevresinde saptamış olduğu A/G(1486), G/C(1489) nükleotid değişimleri mevcut çalışmada da tespit edilmiştir. Ancak, bu nükleotid değişimleri Mutasyon İsimlendirme Sistemine (Mutnomen) göre c.1287+12 A>G ve c.1287+15 G>C olarak isimlendirilmiştir. c.1287+12 A>G nükleotid değişimi GHE4.P1 genotipinde homozigot GG olurken, GHE4.P2 genotipinde ise heterozigot AG olduğu tespit edilmiştir. c.1287+15 G>C nükleotid değişiminin ise her iki genotipde de homozigot CC olduğu belirlenmiştir. Jia vd. (2014)’nin 4. ekzon bölgesi üzerinde saptadığı c.1286 T>C nüklotid değişimine ise bu çalışmada rastlanmamıştır. Abdelmoneim vd. (2017) Harri koyunlarında arjinin (R) amino asidi yerine lizin (K) kodlanmasını sağlayan G1383A ile A1509G nükleotid değişimlerini; Afifi vd. (2019) de Najdi koyunlarında G1383A nükleotid değişimi ile daha önce de Bahrami vd. (2013) tarafından tespit edilen A1486G ile A1509G nükleotid değişimlerini tespit ettiklerini bildirmiştir. Bahsi geçen çalışmaların SNP isimlendirmeleri X12546 NCBI referans numaralı diziye göre; bu çalışmanın ise AF002110 numaralı referans diziye göre yapıldığından pozisyonların eşleştirmesi BLAST üzerinde doğrulanmıştır. Ayrıca mevcut çalışmada 1196 nükleotid pozisyonuna denk düşen 1383. pozisyonda diğer çalışmalardan farklı olarak G>A yerine G>S(G/C) heterozigot genotip (GC) tespit edilmiş olup, bu pozisyon isimlendirmesi c.1196 G>C olarak isimlendirilmiştir. GH 5. ekzon ve çevresi incelendiğinde 4 farklı genotipin oluştuğu tespit edilmiştir. Bu genotipler üzerinde beş tanesi ekzon, yedi tanesi intron bölgesinde olmak üzere toplam 12 nükleotid değişimi saptanmıştır. 5. ekzon üzerinde bulunan nükleotid değişimlerinin 4 tanesi (c.1588C>Y(C/T), c.1603 A>M(A/C), c.1604 G>S(G/C), c.1606 A>W(A/T) amino asit değimine de sebep olmuştur. GHE5.P1 genotipli kuzularda amino asit değişimi gözlenmemiştir. GHE5.P2 genotipli kuzularda c.1588 C>Y(C/T) değişimi 144 p.Ala160Val meydana gelmesine, GHE5.P3 genotipli kuzulardaki c.1603 A>M(A/C) ve c.1604 G>S(G/C) nükleotid değişimleri p.Lys165Thr, c.1606 A>W(A/T) değişimiyle de p.Gln166Leu’nın meydana geldiği tespit edilmiştir. GHE5.P4 genotipinde ekzon üzerinde c.1664C>Y(C/T) nükleotid değişimi meydana gelse de aminoasid değişimine sebep olmadığından fonksiyonel bir değişiklik olmamıştır. Literatürde yer alan vücut uzunlukları ile ilgili yapılan çalışmalarda; c.1286 T>C nükleotid değişiminin Tibet ve Poll Dorset koyunlarında kuzu canlı ağırlığı, cidago yüksekliği, uzunluk ve göğüs genişliğini etkilediği; Makooei koyunlarında GH ekzon 4’ün beş farklı varyantının sütten kesim ağırlığı, 6. ay canlı ağırlığı ve 9. ay canlı ağırlığına etkisinin olduğu; Harri koyunlarında G871A, G1383A, A1509G SNP’lerinin vücut ağırlığını etkilediği; İvesi koyunlarında GH geni varyetesinin kuzuların doğum ağırlığına ve doğumdan sütten kesime kadarki süreçte cidago yüksekliği, sağrı yüksekliği ve göğüs çevresini etkilediği; Santa İnes koyunlarında GH geni intron 2 üzerinde bulunan sadece bir SNP’nin (C>A) 100. gün canlı ağırlığına etkisinin önemli olduğu ortaya koyulmuştur (Jia vd., 2014; Moradian vd., 2013; Abdelmoneim vd., 2017; Al-Qasimi vd., 2019; Machado vd., 2021). Mevcut çalışmada ise vücut ölçüleri bakımından GH 4. ekzon bölgesi polimorfizminin 6. ay göğüs genişliğine etkisi ile GH 5. ekzon polimorfizminin 6. ay ön incik çevresine etkisi önemli bulundu (p<0,05). GHE4.P1 genotipli kuzularda göğüs genişliği 19,39 cm iken, GHE4.P2 genotiplerde 16,96 cm olarak bulundu. Daha önce farklı ırklarla yapılan çalışmalarda da GH üzerinde görülen farklılıkların göğüs büyüme ve gelişmesine etkili olduğu göz önünde bulundurulduğunda, GHE4.P1 genotiplerde meydana gelen nükleotid değişimlerinin vücudun enine büyümesi ile ilişkili olabileceği sonucuna varıldı. Ön incik çevresinin GHE5.P4 genotipli kuzularda daha kalın (8,94 cm, GHE5.P2 genotipli kuzularda ise daha ince (8,26 cm) bir yapıda olduğu belirlenmiştir. Diğer genotiplerde görülmeyen sadece GHE4.P2 genotiplerde görülen ve amino asit değişimine sebep olan c.1588 C>T nükleotid değişiminin bu farka sebep olabileceği düşünülmektedir. GH geni 4. ekzon polimorfizminin 6. ay MLD derinliğine, GH 5. ekzon polimorfizminin ise sütten kesim MLD derinliğine etkisi önemli olarak tespit edilmiştir (p<0,05). Ancak, Özay (2019) Kıvırcık koyunlarında yapılan PCR-RFLP çalışmalarına göre bu iki ekzonu kaplayan GH1 bölgesinin ultrasonografik MLD ölçümlerine 145 etkisinin istatistiksel olarak anlamlı bulunmadığını bildirdiğinden iki çalışma birbirini desteklememektedir. GHE4.P1 genotipli kuzuların 6. ay MLD derinliği GHE4.P2 genotipli kuzularınkinden yaklaşık 0,31 cm daha yüksek bulunmuştur. Bu da yine vücudun enine büyümesine etkisi için destekleyici bir sonuçtur. GH 5. ekzon bölgesi polimorfizmi için ise GHE5.P3 genotipli kuzuların sütten kesim MLD derinliği 2,48 cm ile en yüksek, GHE5.P4 genotipli kuzularda ise 2,15 cm ile en düşük olarak saptanmıştır. Bu durum, GHE5.P3 genotipinde meydana gelen nükleotid (c.1563-48 C>S(G/C), c.1563-47C>M(A/C), c.1603A>M(A/C), c.1604 G>S(G/C), c.1606 A>W(A/T)) ve amino asit değişimlerinin (p.Lys165Thr, p.Gln166Leu) pozitif etkilerinin; GHE5.P4 genotipi intron bölgesinde meydana gelen değişimlerin (c.1563-29 G>A, c.1563-10 C>G, c.1563-3 C>T) ise MLD derinliği üzerinde negatif etkilerinin olmasında kaynaklanabilir. Koyunlarda polimorfizm ve et kalite özellikleri ilişkilendirme çalışmalarının literatürde sınırlı sayıda olması ve sığır GH geni ile koyun GH geninin %97,5 oranında bir homoloji göstermesi sebebiyle bu tarz çalışmaların birlikte değerlendirilmesinin doğru bir yaklaşım tarzı olabileceği düşünülebilir. Hanwoo sığırlarda GH geni 559 G>A SNP’in; Hereford ve Limousin sığırlarda ise GH gen varyantlarının Longissimus dorsi kas alanına olan etkileri ortaya çıkarılmıştır (p<0,05; Lee vd., 2013; Sedykh vd., 2020). Sığırlarda, GH polimorfizmlerinin ultrasonografik MLD ölçümlerine olan önemli etkileri de yine mevcut çalışmayı destekler niteliktedir. Karkas ile ilgili literatür çalışmalarında ise Endonezya yerli sığır ırklarında GH 3. intron bölgesi polimorfizminin ve Zavot sığırlarda GH 5. ekzon polimorfizminin karkas randımanına etkisinin olmadığı, ayrıca Zavot sığırlarda canlı ağırlık ile karkas ağırlığına etkisinin olmadığı bildirilmiştir (p<0,05; Akçay vd., 2015; Agung vd., 2017). Öte yandan Hereford ve Limousin sığırlarda GH gen varyantlarının kesim öncesi canlı ağırlık ve karkas ağırlığına etkisinin olduğu ve Hanwoo sığırlarda GH üzerinde tespit edilen 2258 C>T SNP noktasının karkas ağırlığına önemli etkisinin olduğunu bildiren çalışmalar da literatürde bulunmaktadır (p<0,05; Sedykh vd., 2020; Lee vd., 2013). Mevcut çalışmada ise Akçay vd. (2015) ile Agung vd. (2017)’nın aksine koyunlarda GH 4. ekzon polimorfizminin hem sıcak hem soğuk karkas randımanına etkisi istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0,05). GHE4.P2 genotipli kuzuların karkas randımanı %50,36 bulunurken, GHE4.P1 genotipli kuzularda bu oran %47,82 olarak tespit edilmiştir. Ayrıca karkas parçalarından boyun ağırlığı da GHE4.P2 genotipinde 146 GHE4.P1 genotiplilerden daha yüksek bulunmuştur. GHE4.P2 genotipli kuzularda c.1243* G>C değişimi sebebiyle Gly137Gln aminoasid değişikliğinin meydana gelmesinin bu durumu etkileyebileceği düşünülmektedir. Ayrıca Glutamin (Gln) aminoasidinin büyüme hormonun salgılanmasına yardımcı, bağışıklık sistemini güçlendirici, dokular ve organlar arasında NH3 iletimi ve pH dengesinin korunumu gibi çok yönlü fonksiyonel özellikleri olması sebebiyle diğer aminoasitler arasında metabolik açıdan daha önemli olduğu bildirilmiştir (Cruzat vd., 2018). Et kalitesinde önemli bir kriter olan karkas pH (24saat)’sı GHE4.P1 genotipli bireylerde 5,56 iken, GHE4.P2 genotiplilerde 5,25 olarak tespit edildi (p<0,05). Canlı bir hayvan kasının pH’sı 7.1 iken, ölümüyle birlikte kaslarda glikojenin laktik aside dönüşmesiyle kas pH’sı düşer. Karkasta pH seviyesinin 5,2-6,0 arasında olması ette sululuk ve gevreklik açısından önemlidir. Kesim öncesi yapılan işlemler ve besleme programları karkas pH seviyesini önemli ölçüde etkilemektedir (Şireli, 2018). Örneğin yüksek enerjili rasyonla beslenen hayvanlardaki pH seviyesinin daha düşük enerjili rasyonlarla beslenenlere göre daha düşük olduğu ile ilgili çalışmalar mevcuttur (Şireli, 2018; Sanudo vd., 1998). Dolayısıyla mevcut çalışmada besleme ve bakım koşulları tüm populasyonda eşit olduğuna göre genetik faktörün pH seviyesindeki farklılığı ortaya çıkaran bir unsur olduğu çıkarımı yapılabilir. Bu nedenle GHE4.P1 genotipli kuzularda görülen nükleotid değişimlerinin (c.1198 G>A, c.1287+12 A>G, c.1287+15 G>C, c.1287+16 T>G) kas pH seviyesi üzerine etkili olabileceği düşünülmektedir (p<0,05). Costello vd. (2007) sığır GH 3. intron bölgesinde PCR-RFLP yöntemiyle tespit ettikleri 3 genotipin (CC, CD, DD) MLD kasının Warner Bratzler Kesim kuvvetine etkisinin istatistiksel olarak anlamlı bulunmadığını bildirmiştir. Bu çalışmada ise Costello vd. (2007) ile benzer nitelikte GH geni polimorfizminin tekstür özellikleri üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p>0,05). Ancak, tekstür özellikleri üzerine önemli bir etkisi bulunmayam GH 4. ekzon ve GH 5. ekzon polimorfizmlerinin et kalitesi açısından önemli bir kriter olan MLD et rengi üzerinde önemli etkileri olduğu tespit edilmiştir. 0’ıncı saat MLD rengi C değeri; 168’inci saat MLD rengi L*, b*, h değerleri GHE4.P2 genotiplilerde GHE4.P1 genotiplilere göre daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). GHE5.P2 genotiplilerde ise diğer kuzulara göre b* ve C değerleri daha yüksek bulunmuştur (p<0,01). GHE4.P2 genotiplerde meydana gelen 147 nükleotid değişimlerinin (c.1196 G>C, c.1243 G>C, c.1263 G>A, c.1287+12 A>G) özellikle 137. protein pozisyonundaki amino asit kodlamasıyla glutamine dönüşmesinin ve GHE5.P2 genotipli kuzularda ise alaninin valine dönüşmesinin myoglobin üzerindeki etkilerinin önemli olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca GH geni üzerinde meydana gelen polimorfizmlerin MLD renginde özellikle parlaklık (L*) ve sarılık (b*) derecelerine önemli etkilerinin de olabileceği sonucuna varılmıştır. FABP4 (Yağ Asidi Bağlayıcı Protein 4) FABP4 geninin çiftlik hayvanlarının et ve süt verimi üzerinde önemli etkilerinin olduğu farklı çalışmalarda bildirilmiştir. Bu çalışmada da FABP4 geninin büyüme ve et kalitesine üzerinde önemli etkilerinin olduğu ve çalışılan bölge bakımından çeşitli varyasyonların olduğu tespit edilmiştir. Bu varyasyonlar Yan vd. (2014) ile İbrahim vd. (2014)’nın tespit ettiği varyasyonlar ile benzerlik göstermektedir. Bu çalışmada PCR- SCCP yöntemine göre FABP4 2. ekzon ve 3. ekzon bölgelerinde 3’er bant modeli tespit edilmiştir. Aynı bölgelerde Yan vd. (2012) Yeni Zelanda’da yetiştirilen koyunlarda 2. ekzon bölgesinde 5 farklı bant modeli, 3. ekzon bölgesinde 4 farklı bant modeli; İbrahim vd. (2014) ise sırasıyla 3 ve 8 bant modeli tespit etmişlerdir. Mevcut çalışmada tespit edilen 2. ekzon -2. intron bölgesindeki 13 nükleotid değişiminden ikisi (c.246+37 ve c.246+47 pozisyonları) ve 3.ekzon-3. intron bölgesindeki 8 nükleotid değişiminden ikisi (c.348+298 ve c.348+356) daha önce Yan vd. (2012) tarafından Yeni Zelanda koyunlarında da tespit edilmiştir. Bant modellerine göre 3 gruba ayrılan kuzulardan FABP4E2.P1 genotiplilerde hiç nükleotid değişimi görülmemiştir. FABP4E2.P2 ve FABP4E2.P3 genotiplerde ise nükleotid değişimleri ve kodlama bölgelerinde aminoasid değişimleri olduğu saptanmıştır. Bu nükleotid değişimlerinin oluşturduğu varyasyonlar ile 1 yaş ön incik çevresi en yüksek FABP4E2.P3 genotipli kuzularda (9,45 cm) görülürken onu FABP4E2.P2 genotipler (9,42 cm) takip etmiştir. FABP4.P1 genotipinde herhangi bir polimorfizm görülmediğinden; ön incik çevresi bakımından FABP4 ekzon 2-intron 2 bölgesinde görülen nükleotid değişimlerinin ve amino asit değişimlerinin (p.Lys53Glu, p.Arg66Lys, p.Val74Ile, p.Asp77Tyr) etkisinin pozitif yönde olabileceği düşünülmektedir. 148 Sıcak, soğuk karkas ağırlığı, döş, bel ağırlığı ve MLD yağ kalınlığına ise FABP4 2. ekzon varyantlarının etkisinin negatif yönde olduğu saptanmıştır. FABP4E2.P1, FABP4E2.P2 ve FABP4E2.P3 genotipli kuzuların karkas ağırlıkları sırasıyla 21,25 kg; 19,35 ve 21,14 kg olarak tespit edilmiştir. FABP4 2. ekzon bölgesinde varyasyon görülen FABP4E2.P2 ve FABP4E2.P3 genotiplerde karkas özellikleri bakımından düşme eğilimi olduğu tespit edilmiştir. Başka bir deyişle polimorfik bireylerin normal bireylere göre daha düşük yağ kalınlığına ve daha düşük karkas parça ağırlıklarına sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Yan vd. (2018) yaptıkları çalışmada but ağırlığı, sıcak karkas ağırlığı, bel ağırlığı ve toplam karkas ağırlığı ile MLD yağ kalınlığına FABP4 2. ekzon bölgesi varyasyonun pozitif etkisinin olduğunu bildirmesine rağmen, mevcut çalışmada bulunan sonuçlar varyasyonun etkisinin negatif yönde olabileceğini göstermiştir. FABP4 3. ekzon bölgesi üzerinde 7 nükleotid değişimi ve 1 delesyon tespit edilmiştir. PCR-SSCP bantlarına göre ise 3 farklı genotip tespit edilmiştir. Bu nükleotid değişimlerinden ikisinin (c.314 T>K(G/T) ve c.323A>G) FABPE3.P2 genotipinde iki farklı lokusta amino asit değişikliğine (p.Ile105Arg ve p.Leu108Asp) neden olduğu saptanmıştır. Altıncı ay göğüs çevresi bakımından FABP4E3.P3 genotipli kuzuların en yüksek ortalamaya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bunun sebebinin diğer genotiplerde görülmeyen ancak FABP4E3.P3 genotipinin 321. pozisyonunda meydana gelen delesyon (c.321delA) sonucunda lizin aminoasidinin kodlanmaması olabileceği düşünülmektedir. MLD yağ kalınlığı, kesim öncesi canlı ağırlık, sıcak karkas ve soğuk karkas ağırlığı, karkas sıcaklığı (24 saat), karkas pelvis uzunluğu, karkas göğüs derinliği, but ağırlığı, kol ağırlığı, çiğ ette sertlik ve elastikiyet bakımından FABP4E3.P2 genotipli kuzuların en yüksek ortalamaya sahip olduğu tespit edilmiştir. Bunun sebebi olarak FABP4E3.P2 genotipinde meydana gelen c.314 T>K(G/T) ve c.323A>G nükleotid ve iki amino asit değişiminin (p.Ile105Arg ve p.Leu108Asp) pozitif etkilerinin bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Mevcut çalışmada tespit edilen FABP4 3. ekzon varyasyonunun sıcak karkas ağırlığına etkisi, Yan vd. (2018) tarafından da bildirilmiştir. Xu vd. (2011) tarafından FABP4 geni 1. intron bölgesinde meydana gelen varyasyonun kasiçi yağ içeriğine, etin gevrekliğine 149 ve mermerleşme skoruna etkisi Çin yerli koyunlarında yapılan bir çalışmada ortaya koyulmuştur. Bu çalışmada da FABP4 3. ekzon varyasyonun etteki elastikiyet ve sertlik derecesine olan etkileri nedeniyle FABP4 geninin et kalitesi özelliklerini etkilediği sonucuna varılmıştır. Bu tezin çalışma konusu olan koyun ırkları K ırkı hariç melez ırklardır. Diğerleri ise Avrupa etçi koyunları ile melezleme yöntemiyle geliştirilen koyunlardır. R hariç melez ırklar kökeninde K kanı taşımaktadır. Bu sebeple çalışma içerisinde elde edilen bulgularda da görüldüğü gibi melez ırklar genellikle saf ırka göre daha iyi verim özellikleri göstermiştir. Bu durum literatürdeki çalışmalarla da ortaya konulmuştur (Akgündüz vd., 1994; Ceyhan vd., 2011). Bu tezin esas amacı; GDF-8, GH ve FABP4 ve gen varyasyonunun B, HM, K, KM ve R kuzularda büyüme, karkas ve et kalite özellikleri ile ilişkilerini ortaya koymaktır. Bu çalışma, Türkiye’de yetiştirilen etçi koyun ırklarında hem geniş ırk sayısı hem de birden fazla gen bölgesinin karakterize edilmesi bakımından önemli bir araştırmadır. Türkiye’nin kırmızı et ihtiyacına katkı sunabilmek, et verim çalışmalarında elde edilen genetik bilgilerin kuzu eti üretiminde kullanılabilirliğini belirlemek açısından faydalı bir çalışma olduğu düşünülmektedir. Sonuç olarak, GH 4. ekzon ve 5. ekzon bölgelerinde toplam 19 nükleotid pozisyonunda değişimi; FABP4 2. ekzon ve 3. ekzon bölgelerinde toplam 21 nükleotid değişimi; GDF8 3’UTR bölgesinde 4 nükleotid değişimi saptandığından her üç genin de çalışıldığı bölgeler bakımından polimorfik olduğu ortaya konulmuştur. GH geni üzerinde c.1196 G>S(G/C), c.1198 G>R(A/G), c.1243 G>C, c.1588 C>Y(C/T), c.1603 A>M(A/C), c.1604 G>S(G/C), c.1606 A>W(A/T) ile FABP4 geni üzerinde c.157A>R(A/G), c.197A>R(A/G), c.198A>R(A/G), c.220G>R(A/G), c.229G>K(G/T), c.314T>K(G/T), c.323A>G pozisyonları yanlış anlamlı (missense) mutasyon meydana getirmiştir. Aynı zamanda kodlama yapılan ve kodlama yapılmayan bölgelerde meydana gelen sessiz nükleotid değişimlerinin kuzularda büyüme, karkas ve et kalite özelliklerine önemli etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. GH 4. ekzon bölgesinde tespit edilen 2 genotipde meydana gelen nükleotid değişimlerinin 6. ay göğüs genişliğini ve MLD derinliğinini; sıcak ve soğuk karkas 150 randımanını, karkas sıcaklığını (24’üncü saat), boyun ağırlığını, MLD et rengi parametrelerinden L*, b*, C’yi etkilediği tespit edilmiştir. c.1196 G>C(p.Arg121Thr) ve c.1243G>C (p.Gly137Gln) değişimlerinin GHE4.P2 genotipli kuzularda görüldüğü tespit edilmiştir. Buna göre p.Arg121Thr vep.Gly137Gln değişiminin karkas randımanına, karkas boyun ağırlığına ve et rengine pozitif etkilerinin; göğüs genişliğine, MLD derinliğine, karkas sıcaklığına (24’üncü saat) sıcaklığına ise negatif etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. GH 5. ekzon bölgesinde tespit edilen 4 genotipin 6. ay ön incik çevresi, sütten kesim MLD derinliği, 0’ıncı saat MLD et rengi parametrelerinden b* ve C’ye etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. FABP4 2. ekzon bölgesinde tespit edilen 3 genotipin 1 yaş ön incik çevresine, sıcak ve soğuk karkas ağırlığına, karkas parçalarından döş ve bel ağırlığına, yağ kalınlığına etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. FABP4E2.P1 genotipli kuzuların daha yüksek karkas özelliklerine sahip olması sebebiyle, FABP4E2.P2 ve FABP4E2.P3 genotipli kuzularda görülen varyasyonun karkas özelliklerine negatif etki ettiği tespit edilmiştir. FABP4 3. ekzon bölgesinde tespit edilen 3 genotipin 6. ay göğüs ve but çevresine, sütten kesim yağ kalınlığına, kesim öncesi canlı ağırlığa, sıcak ve soğuk karkas ağırlığına, karkas sıcaklığına (24’üncü saat), karkas pelvis uzunluğuna, karkas göğüs derinliğine, karkas parçalarından but ve kol ağırlığına ve tekstür özelliklerine etkileri tespit edilmiştir. c.323A>G (p.Leu108Asp) aminoasid değişiminin FABP4E3.P2 genotipli kuzularda karkas ve et kalite özelliklerini pozitif etkilediği tespit edilmiştir. GDF8 3’UTR bölgesinde tespit edilen 2 genotipin 1 yaş MLD yağ kalınlığına, karkas sıcaklığına (24’üncü saat), karkas uzunluğuna ve karkas parçalarından but ağırlığına etkilerinin olduğu tespit edilmiştir. GDF8.P1 genotipli kuzularda meydana gelen c*.1139T>G nükleotid değişiminin bu özellikleri pozitif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Bu çalışma ile Türkiye yerli ve melez koyun genotiplerinin kuzularında büyüme, et verim ve kalitesine etkisi olan GH, FABP4, GDF8 genlerinde, literatürde daha önce başka ırklarda tespit edilen nükleotid değişimlerinin yanısıra şimdiye kadar tespit 151 edilmemiş bazı nükleotid değişimleri ve bunların karkas ve et kalitesine olan etkilerinin yanısıra fenotipe yansımaları ortaya konulmuştur. Çalışmada elde edilen bulgular kuzularda büyüme ve gelişmede gen varyasyonlarının etkili olduğunu göstermiştir. Ancak ırk, genotip, ana yaşı ve cinsiyet faktörlerinin büyüme, karkas özellikleri ve et kalitesine etkilerinin istatistiksel olarak daha önemli düzeyde olması, gen varyasyonu görülen örnek sayılarının nispeten az olması bu benzer çalışmaların daha büyük populasyonlarda çalışılması gerekliliği ile açıklanabilir. Elde edilen bulgular umut verici olsa da belirteç destekli seleksiyonda kullanılabilmesi için daha ileri seviyede çalışmaların yapılması gerekmektedir. Daha büyük populasyonlarda bu genler ve bu genlerin diğer bölgelerinin çalışılması varyasyon yaygınlığının belirlenmesi açısından yerinde olacaktır. Genetik faktörün kuzuların büyüme ve gelişmesi ile karkas özellikleri üzerindeki etkilerinin önemi anlaşılmış olsa da; hala literatürde doldurulması gereken bazı boşlukların olması, metabolik olaylarda yer alan diğer bazı önemli genlerle ilişkilerinin yeterince ortaya konulamamış olması bu genlerin poligenik etkilerini de ortaya çıkarmak adına önem arz etmektedir. Yetiştirici talepleri doğrultusunda ekonomik yönden daha karlı bir üretim yapmak için, yemden yararlanma kabiliyeti, büyüme hızı ve karkas randımanı yüksek; tüketici talepleri doğrultusunda ise daha az yağlı, daha lezzetli ve gevrek et üreten materyale ihtiyaç duyulmaktadır. Hem üretici hem de tüketici taleplerini karşılamak ve bu hedeflere en kısa yoldan ulaşmak için belirteç destekli seleksiyon uygulamalarının yaygın olarak kullanılması günümüz şartlarında karşımıza bir zorunluluk olarak çıkmaktadır. Verim özelliklerine etki eden gen polimorfizmlerinin seleksiyonda kullanılması ile birim hayvandan daha fazla ve daha yüksek kalitede verim elde edileceğinden, ülke ekonomisine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. 152 KAYNAKLAR Abdelmoneim, T. S., Brooks, P. H., Afifi, M., & Swelum, A. A. A. (2017). Sequencing of growth hormone gene for detection of polymorphisms and their relationship with body weight in Harri sheep. Indian Journal of Animal Research, 51(2), 205–211. Afifi, M., Alkaladi, A., Kadasa, N. M., Saddick, S., Baeshen, M., Al-Farga, A., Aqlan, F. M., Almulaiky, Y. Q., Alkhaled, M., Alayafi, A. A. M., Ali H. A., Warsi, M. K., Allogmani, A. S. & Abdelazim, A. (2019). Sequencing and polymorphism detection in growth hormone gene in Najdi Sheep and their association with milk production. Indian Journal of Animal Research, 53(4), 423–428. Agung, P. P., Anwar, S., Putra, W. P. B., Zein, M. S. A., Wulandari, A. S., Said, S., & Sudiro, A. (2017). Association of growth hormone (GH) gene polymorphism with growth and carcass in Sumba Ongole (SO) cattle. J. Indonesian Trop. Anim. Agric, 42(3), 153-159. https://doi.org/10.14710/jitaa.42.3.153-159 Akçay, A., Akyüz, B., & Bayram, D. (2015). Determination of the AluI polymorphism effect of bovine growth hormone gene on carcass traits in Zavot cattle with analysis of covariance. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 39(1), 16–22. Akgündüz, V., İbrahim, A. K., Koyuncu, M., Filya, İ., Deligözoğlu, F., ve Tuncel, E. (1994). Etçi koyun ırkları ile kıvırcık melezi (F1) kuzuların besi performansı ve karkas özellikleri. Lalahan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi, 34(3–4), 4864. Akış, I., Esen Gürsel, F., Hacıhasanoğlu Çakmak, N., Atmaca, G., Yardibi, H., Ateş, A., Durak, M., & Öztabak, K. (2017). Genetic polymorphisms of Cyp19 and myostatin genes in Turkish indigenous sheep breeds. Journal of the Hellenic Veterinary Medical Society, 68(3): 313–318. https://doi.org/10.12681/jhvms.15475 Al Qasimi, R. H., Hassan, A. F., & Khudair, B. Y. (2019). Effect of IGF-1 and GH Genes polymorphism on weights and body measurements of Awassi lambs in different ages. Basrah Journal of Agricultural Sciences, 32(1), 39–46. https://doi.org/10.37077/25200860.2019.125 An, X. P., Hou, J. X., Wang, L. X., Li, G., Wang, J. G., Song, Y. X., Zhou, G. Q., Han, D., Ling, L., & Cao, B. Y. (2010). Novel polymorphisms of the growth hormone gene and their effect on growth traits in Chinese goats. Meat Science, 86(3), 758– 763. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2010.06.018 Ardicli, S., Samli, H., Alpay, F., Dincel, D., Soyudal, B., & Balci, F. (2017). Association of single nucleotide polymorphisms in the FABP4 gene with carcass characteristics and meat quality in Holstein bulls. Annals of Animal Science, 17(1), 117–130. https://doi.org/10.1515/aoas-2016-0045 Audesirk, T., Audesirk, G., & Byers, B. E. (2005). Biology: Life on earth (No. 574 A899b7). New Jersey, US: Prentice-Hall. Bahrami, A., Behzadi, S., Miraei-Ashtiani, S. R., Roh, S. G., & Katoh, K. (2013). Genetic polymorphisms and protein structures in growth hormone, growth hormone receptor, ghrelin, insulin-like growth factor 1 and leptin in Mehraban sheep. Gene, 527(1), 397–404. https://doi.org/10.1016/j.gene.2013.05.066 Bastos, E., Cravador, A., Azevedo, J., & Guedes-Pinto, H. (2001). Single strand conformation polymorphism (SSCP) detection in six genes in the Portuguese 153 indigenous sheep breed" Churra da Terra Quente". Biotechnology, Agronomy, Society and Environment, 5(1), 7–15. Batu, S. Arıtürk E., Özcan, H., ve Ertuğrul, N. (1963). Bandırma Merinos Yetiştirme Çiftliği Koyunlarında Son Yıllarda Görülen Verim Azalmaları Üzerinde Araştırma I. Çevresel etkenlerin verim üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 10, 238–253. Bellinge, R. H. S., Liberles, D. A., Iaschi, S. P. A., O'brien, P. A., & Tay, G. K. (2005). Myostatin and its implications on animal breeding: a review. Animal Genetics, 36(1), 1–6. https://doi.org/10.1111/j.1365-2052.2004.01229.x Boman, I. A., Klemetsdal, G., Blichfeldt, T., Nafstad, O., & Våge, D. I. (2009). A frameshift mutation in the coding region of the myostatin gene (MSTN) affects carcass conformation and fatness in Norwegian White Sheep (Ovis aries). Animal Genetics, 40(4), 418–422. https://doi.org/10.1111/j.1365-2052.2009.01855.x Broad, T. E., Glass, B. C., Greer, G. J., Robertson, T. M., Bain, W. E., Lord, E. A., & Mcewan, J. C. (2000). Search for a locus near to myostatin that increases muscling in Texel sheep in New Zealand. In Proceedings-New Zealand Society of Animal Production, 60, 110–112. Brown, T.A. (2010). Gene Clonning and DNA analysis: An introduction. Wiley- Blackwell. Bünger, L., Navajas, E. A., Stevenson, L., Lambe, N. R., Maltin, C. A., Simm, G., Fisher, A.V. & Chang, K. C. (2009). Muscle fibre characteristics of two contrasting sheep breeds: Scottish Blackface and Texel. Meat Science, 81(2), 372–381. Byrne, C. R., Wilson, B. W., & Ward, K. A. (1987). The isolation and characterisation of the ovine growth hormone gene. Australian Journal of Biological Sciences, 40(4), 459–470. https://doi.org/10.1071/BI9870459 Byun, S. O., Fang, Q., Zhou, H., & Hickford, J. G. H. (2009). An effective method for silver-staining DNA in large numbers of polyacrylamide gels. Analytical Biochemistry, 385(1), 174–175. https://doi.org/10.1016/j.ab.2008.10.024 Ceyhan, A., Sezenler, T., Erdoğan, İ., & Torun, O. (2011). Improvement studies on mutton sheep for Marmara region conditions: I. fertility, lamb survival, and growth traits of lambs. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 35(2), 79–86. https://doi.org/10.3906/vet-0810-2 Chmurzyńska, A. (2006). The multigene family of fatty acid-binding proteins (FABPs): function, structure and polymorphism. Journal of Applied Genetics, 47(1), 39–48. https://doi.org/10.1007/BF03194597 Cho, S., Park, T. S., Yoon, D. H., Cheong, H. S., Namgoong, S., Park, B. L., Lee, H. Q., Han, C. S., Kim, E. M., Cheong, I. C., Kim, H. B., & Shin, H. D. (2008). Identification of genetic polymorphisms in FABP3 and FABP4 and putative association with back fat thickness in Korean native cattle. BMB Reports, 41(1), 29–34. https://doi.org/10.5483/BMBRep.2008.41.1.029 Clop, A., Marcq, F., Takeda, H., Pirottin, D., Tordoir, X., Bibé, B., Bouix, J., Caiment, F., Michel Elsen, J., Eychenne, F., Larzul, C., Laville, E., Meish, F., Milenkovic, D., Tobin, J., Charlier, C., & Georges, M. (2006). A mutation creating a potential illegitimate microRNA target site in the myostatin gene affects muscularity in sheep. Nature Genetics, 38(7), 813–818. https://doi.org/10.1038/ng1810 154 Colomer-Rocher, F., Morand-Fehr, P., & Kirton, A. H. (1987). Standard methods and procedures for goat carcass evaluation, jointing and tissue separation. Livestock Production Science, 17, 149-159. https://doi.org/10.1016/0301-6226(87)90060-1. Cornish-Bowden, A. (1985). Nomenclature for incompletely specified bases in nucleic acid sequences: recommendations 1984. Nucleic Acids Research, 13(9), 3021– 3030. https://doi.org/10.1093/nar/13.9.3021 Costello, S., O’Doherty, E., Troy, D. J., Ernst, C. W., Kim, K. S., Stapleton, P., Sweeney, T., & Mullen, A. M. (2007). Association of polymorphisms in the calpain I, calpain II and growth hormone genes with tenderness in bovine M. longissimus dorsi. Meat Science, 75(4), 551–557. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2006.06.021 Cruzat, V., Macedo Rogero, M., Noel Keane, K., Curi, R., & Newsholme, P. (2018). Glutamine: metabolism and immune function, supplementation and clinical translation. Nutrients, 10(11), 1564. https://doi.org/10.3390/nu10111564 Değirmenci, D. ve Kunter, B. (2008). SSCP (Single Strand Conformation Polymorphism) markörler aracılığıyla mutasyonların analizi. MKU Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(1-2): 13–24. de Lima Júnior, D. M., de Carvalho, F. F., da Silva, F. J., Rangel, A. H. D. N., Novaes, L. P., & Difante, G. D. S. (2016). Intrinsic factors affecting sheep meat quality: a review. Revista Colombiana de Ciencias Pecuarias, 29(1), 03–15. https://doi.org/10.17533/udea.rccp.v29n1a01 den Dunnen, J. T. D., & Antonarakis, S. E. (2000). Mutation nomenclature extensions and suggestions to describe complex mutations: a discussion. Human Mutation, 15(1), 7–12. https://doi.org/10.1002/(SICI)1098-1004(200001)15:1<7:AID- HUMU4>3.0.CO;2-N den Hertog-Meischke, M. J. A., Klont, R. E., Smulders, F. J. M., & Van Logtestijn, J. G. (1997). Variation in post-mortem rate of glycolyis does not necessarily affect drip loss of non-stimulated veal. Meat Science, 47(3-4), 323–329. https://doi.org/10.1016/S0309-1740(97)00064-8 Et ve Süt Kurumu (ESK) (2018). Sektör değerlendirme raporu. Erişim adresi: https://www.esk.gov.tr/upload/Node/10255/files/2018_Yili_Sektor_Degerlendirme _Raporu-.pdf Filya, İ., Ak İ., Karabulut A., Koyuncu M., Akgündüz V. (1995). Etçi koyun ırkları ile Merinos melezi (F1) kuzuların besi performanslarının belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(1), 155–164. Furuhashi, M., & Hotamisligil, G. S. (2008). Fatty acid-binding proteins: role in metabolic diseases and potential as drug targets. Nature Reviews Drug Discovery, 7, 489–503. https://doi.org/10.1038/nrd2589 FAOSTAT, 2022a. Erişim tarihi: 11.03.2022 https://www.fao.org/faostat/en/#data/FBS FAOSTAT, 2022b. Erişim tarihi: 11.03.2022 https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL FAOSTAT, 2022c. Erişim tarihi: 11.03.2022 https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL/visualize. Gan, S. Q., Du, Z., Liu, S. R., Yang, Y. L., Shen, M., Wang, X. H., Yin, J. L., Hu, X. X., Fei, J., Fan, J. J., Wang, J. H., He, Q. H., Zhang, Y. S., & Li, N. (2008). Association of SNP haplotypes at the myostatin gene with muscular hypertrophy in sheep. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences, 21(7), 928–935. https://doi.org/10.5713/ajas.2008.70473 155 Goddard, M. E., Hayes, B. J., & Meuwissen, T. H. (2010). Genomic selection in livestock populations. Genetics Research, 92(5-6), 413–421. https://doi.org/10.1017/S0016672310000613 Gorlov, I. F., Kolosov, Y. A., Shirokova, N. V., Getmantseva, L. V., Slozhenkina, M. I., Mosolova, N. I., Bakoev, N., F., Leonova, M. A., Kolosov, A. Y., & Zlobina, E. Y. (2017). Association of the growth hormone gene polymorphism with growth traits in Salsk sheep breed. Small Ruminant Research, 150, 11–14. https://doi.org/10.1016/j.smallrumres.2017.02.019 Gorlov, I. F., Kolosov, Y. A., Shirokova, N. V., Slozhenkina, M. I., Mosolova, N. I., Kolosov, A. Y., Getmantseva, L. V., Kostyunina, O. V., Anisimova, E. Y., Karpenko, E. V., Yunakova, I. V., & Agalakova, A. V. (2020). Comparative study of two sheep breeds grown in Russia: the FABP4 gene polymorphism and fat deposition. International Journal of Agriculture and Biology, 24(4), 794–798. https://doi.org/10.17957/IJAB/15.1502 Green, M. R., & Sambrook, J. (2012). Molecular cloning. A Laboratory Manual 4th Ed. Cold Spring Harbor Laboratory Press. Grochowska, E., Borys, B., Lisiak, D., & Mroczkowski, S. (2019). Genotypic and allelic effects of the myostatin gene (MSTN) on carcass, meat quality, and biometric traits in Colored Polish Merino sheep. Meat Science, 151, 4–17. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2018.12.010 Gupta, N., Ahlawat, S. P. S., Kumar, D., Gupta, S. C., Pandey, A., & Malik, G. (2007). Single nucleotide polymorphism in growth hormone gene exon-4 and exon-5 using PCR-SSCP in Black Bengal goats–A prolific meat breed of India. Meat science, 76(4), 658-665. doi.org/10.1016/j.meatsci.2007.02.005 Guo, Y., Li, J., Shang, J., & Jin, Y. (2012). Development of muscle-related genes and their effects on meat quality. Energy Procedia, 16, 229–233. Guo, B., Kongsuwan, K., Greenwood, P. L., Zhou, G., Zhang, W., & Dalrymple, B. P. (2014). A gene expression estimator of intramuscular fat percentage for use in both cattle and sheep. Journal of Animal Science and Biotechnology, 5(1), 1–12. https://doi.org/10.1186/2049-1891-5-35 Gürsoy, O. (2009). Türkiye ve Avrupa Birliğinde küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde örgütlenme. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2), 79–95. Hadjipavlou, G., Matika, O., Clop, A., & Bishop, S. C. (2008). Two single nucleotide polymorphisms in the myostatin (GDF8) gene have significant association with muscle depth of commercial Charollais sheep. Animal Genetics, 39(4), 346–353. https://doi.org/10.1111/j.1365-2052.2008.01734.x Han, J., Zhou, H., Forrest, R. H., Sedcole, J. R., Frampton, C. M., & Hickford, J. G. H. (2010). Effect of myostatin (MSTN) g+ 6223G> A on production and carcass traits in New Zealand Romney sheep. Asian-Australasian Journal of Animal Sciences, 23(7), 863–866. https://doi.org/10.5713/ajas.2010.90392 Han, J., Forrest, R. H., & Hickford, J. G. (2013). Genetic variations in the myostatin gene (MSTN) in New Zealand sheep breeds. Molecular Biology Reports, 40, 6379– 6384. https://doi.org/10.1007/s11033-013-2752-7 Han, Y. C., Sun, Y. G., & Li, Q. (2016). Growth hormone polymorphisms and growth traits in Chinese Tibetan sheep Ovis aries. Genetics and molecular research, 15(3). https://doi.org/ 10.4238/gmr.15038397 156 Hayashi, K. (1991). PCR-SSCP: a simple and sensitive method for detection of mutations in the genomic DNA. Genome Research, 1(1), 34–38. Hickford, J. G. H., Forrest, R. H., Zhou, H., Fang, Q., Han, J., Frampton, C. M., & Horrell, A. L. (2010). Polymorphisms in the ovine myostatin gene (MSTN) and their association with growth and carcass traits in New Zealand Romney sheep. Animal Genetics, 41(1), 64–72. https://doi.org/10.1111/j.1365- 2052.2009.01965.x Hong, J., Kim, D., Cho, K., Sa, S., Choi, S., Kim, Y., Park, J., Schmidt, G. S., Davis, A. E., & Chung, H. (2015). Effects of genetic variants for the swine FABP3, HMGA1, MC4R, IGF2, and FABP4 genes on fatty acid composition. Meat Science, 110, 46– 51. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2015.06.011 Hopkins, D. L., & Nicholson, A. (1999). Meat quality of wether lambs grazed on either saltbush (Atriplex nummularia) plus supplements or lucerne (Medicago sativa). Meat Science, 51(1), 91–95. https://doi.org/10.1016/S0309-1740(98)00105- 3 Hotamisligil, G. S., Johnson, R. S., Distel, R. J., Ellis, R., Papaioannou, V. E., & Spiegelman, B. M. (1996). Uncoupling of obesity from insulin resistance through a targeted mutation in aP2, the adipocyte fatty acid binding protein. Science, 274(5291), 1377–1379. https://doi.org/10.1126/science.274.5291.1377 Ibrahim, A. H. M., Shehata, M. F., Ismail, I. M., & Gad, S. M. A. (2014). Association of fatty acid binding protein 4 (FABP4) polymorphisms with growth and carcass traits of Barki sheep. The Journal of American Science, 10(5s), 10–15. Ibrahim, A. H., Tzanidakis, N., Sotiraki, S., Zhou, H., & Hickford, J. G. (2019). Identification of the association between FABP4 gene polymorphisms and milk production traits in Sfakia sheep. Archives Animal Breeding, 62(2), 413–422. https://doi.org/10.5194/aab-62-413-2019 Jia, J. L., Zhang, L. P., Wu, J. P., Ha, Z. J., & Li, W. W. (2014). Study of the correlation between GH gene polymorphism and growth traits in sheep. Genetics and Molecular Research, 13(3), 7190–7200. Johnson, P. L., Dodds, K. G., Bain, W. E., Greer, G. J., McLean, N. J., McLaren, R. J., Galloway, S. M., van Stijn, T. C., & McEwan, J. C. (2009). Investigations into the GDF8 g+ 6723G-A polymorphism in New Zealand Texel sheep. Journal of Animal Science, 87(6), 1856–1864. https://doi.org/10.2527/jas.2008-1508 Karagöz, H. 2009. Türkiye ve Konya’da Hayvancılık Sektörü, Sektörün Sorunları ve Çözüm Önerileri, Konya Ticaret Odası. Kaymakci, M. ve Taskin, T. (2008). Türkiye koyunculuğunda melezleme çalışmaları. Hayvansal Üretim, 49(2): 43–51. Kerth, C. R. (2013). The science of meat quality (1st ed.). John Wiley & Sons, Inc. Khliji, S., Van de Ven, R., Lamb, T. A., Lanza, M., & Hopkins, D. L. (2010). Relationship between consumer ranking of lamb color and objective measures of color. Meat Science, 85(2), 224–229. Kijas, J. W., McCulloch, R., Edwards, J. E. H., Oddy, V. H., Lee, S. H., & Van der Werf, J. (2007). Evidence for multiple alleles effecting muscling and fatness at the ovine GDF8 locus. BMC Genetics, 8, 1–11. https://doi.org/10.1186/1471-2156-8-80 157 Kolenda, M., Grochowska, E., Milewski, S., & Mroczkowski, S. (2019). The association between the polymorphism in the myostatin gene and growth traits in Kamieniec and Pomeranian sheep breeds. Small Ruminant Research, 177, 29–35. https://doi.org/10.1016/j.smallrumres.2019.06.007 Konstantinos, K. V., Panagiotis, P., Antonios, V. T., Agelos, P., & Argiris, N. V. (2008). PCR–SSCP: A method for the molecular analysis of genetic diseases. Molecular Biotechnology, 38(2), 155–163. Koohmaraie, M., Kent, M. P., Shackelford, S. D., Veiseth, E., & Wheeler, T. L. (2002). Meat tenderness and muscle growth: is there any relationship? Meat Science, 62(3), 345–352. https://doi.org/10.1016/S0309-1740(02)00127-4 Kucharski, M., Kaczor, U., & Piórkowska, K. (2019). Genetic variability in the of, and genes of sheep breeds raised for different purposes. Annals of Animal Science, 19(4), 937–954. https://doi.org/10.2478/aoas-2019-0033 Lawrie, R. A., & Ledward, D. A. (2014). Lawrie’s meat science. Woodhead Publishing. Lee, J. H., Lee, Y. M., Lee, J. Y., Oh, D. Y., Jeong, D. J., & Kim, J. J. (2013). Identification of single nucleotide polymorphisms (SNPs) of the bovine growth hormone (bGH) gene associated with growth and carcass traits in Hanwoo. Asian- Australasian Journal of Animal Sciences, 26(10), 1359–1364. https://doi.org/10.5713/ajas.2013.13248 Lina, M., Qing, M., Yingkang, L., & Zhifen, W. (2017). Developmental changes of GH gene in Tan sheep and correlation analysis with slaughter traits. Animal Husbandry and Feed Science, 9(4), 209–212. https://doi.org/10.19578/j.cnki.ahfs.2017.04.006 Listrat, A., Lebret, B., Louveau, I., Astruc, T., Bonnet, M., Lefaucheur, L., Picard, B., & Bugeon, J. (2016). How muscle structure and composition influence meat and flesh quality. The Scientific World Journal, 2016. https://doi.org/10.1155/2016/3182746 Luo, G. F., Chen, J. L., Wen, J., Zhao, G. P., Zheng, M. Q., & Sun, S. D. (2006). Study of single nucleotide polymorphism of A-FABP gene and its association with fatness traits in chicken. Yi Chuan= Hereditas, 28(1), 39-42. Machado, A. L., Meira, A. N., Jucá, A. D. F., Azevedo, H. C., Muniz, E. N., Coutinho, L. L., Mourao, G. B., Pedrosa, V. B. & Pinto, L. F. B. (2021). Variants in GH, IGF1, and LEP genes associated with body traits in Santa Inês sheep. Scientia Agricola, 78(3), e20190216. https://doi.org/10.1590/1678-992X-2019-0216 Makowski, L., Boord, J. B., Maeda, K., Babaev, V. R., Uysal, K. T., Morgan, M. A., Parker, R. A., Suttles, J., Fazio, s., Hotamisligil, G. S. & Linton, M. F. (2001). Lack of macrophage fatty-acid–binding protein aP2 protects mice deficient in apolipoprotein E against atherosclerosis. Nature Medicine, 7, 699–705. https://doi.org/10.1038/89076 Maltin, C., Balcerzak, D., Tilley, R., & Delday, M. (2003). Determinants of meat quality: tenderness. Proceedings of the Nutrition Society, 62(2), 337–347. https://doi.org/10.1079/PNS2003248 Marcq, F., Larzul, C., Marot, V., Bouix, J., Eychenne, F., Laville, E., Bibe, B., Leroy, P. L., Georges, M., & Elsen, J. M. (2002, August 19-23). Preliminary results of a whole-genome scan targeting QTL for carcass traits in a Texel× Romanov intercross [Conference presentation]. Seventh World Congress on Genetics Applied to Livestock Production, Montpellier, France 158 Masri, A. Y., Lambe, N. R., Macfarlane, J. M., Brotherstone, S., Haresign, W., & Bünger, L. (2011). Evaluating the effects of a single copy of a mutation in the myostatin gene (c.* 1232 G> A) on carcass traits in crossbred lambs. Meat Science, 87(4), 412–418. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2010.11.019 Maxam, A. M., & Gilbert, W. (1977). A new method for sequencing DNA. Proceedings of the National Academy of Sciences, 74(2), 560–564. McPherron, A. C., & Lee, S. J. (1997). Double muscling in cattle due to mutations in the myostatin gene. Proceedings of the National Academy of Sciences, 94(23), 12457–12461. https://doi.org/10.1073/pnas.94.23.12457 McPherron, A. C., Lawler, A. M., & Lee, S. J. (1997). Regulation of skeletal muscle mass in mice by a new TGF-p superfamily member. Nature, 387, 83–90. https://doi.org/10.1038/387083a0 McRae, A. F., Bishop, S. C., Walling, G. A., Wilson, A. D., & Visscher, P. M. (2005). Mapping of multiple quantitative trait loci for growth and carcass traits in a complex commercial sheep pedigree. Animal Science, 80(2), 135–141. https://doi.org/10.1079/ASC41040135 Miar, Y., Salehi, A., Kolbehdari, D., & Aleyasin, S. A. (2014). Application of myostatin in sheep breeding programs: A review. Molecular Biology Research Communications, 3(1), 33–43. Michal, J. J., Zhang, Z. W., Gaskins, C. T., & Jiang, Z. (2006). The bovine fatty acid binding protein 4 gene is significantly associated with marbling and subcutaneous fat depth in Wagyu x Limousin F2 crosses. Animal Genetics, 37(4), 400–402. https://doi.org/10.1111/j.1365-2052.2006.01464.x Minitab, I. (2014). MINITAB release 17: Statistical software for windows. Minitab Inc, USA, 371. Moradian, C., Mohamadi, N., Razavi-Sheshdeh, S. A., Hajihosseinlo, A., & Ashrafi, F. (2013). Effects of genetic polymorphism at the growth hormone gene on growth traits in Makooei sheep. European Journal of Experimental Biology, 3(3), 101–105. Ockner, R. K., Manning, J. A., Poppenhausen, R. B., & Ho, W. K. (1972). A binding protein for fatty acids in cytosol of intestinal mucosa, liver, myocardium, and other tissues. Science, 177(4043), 56–58. https://doi.org/10.1126/science.177.4043.56 OECD-FAO Agricultural Outlook. (2021). Annual, ISSN:19991142, https://doi.org/10.1787/19428846-en Oldenbroek, K., & van der Waaij, L. (2014). Textbook animal breeding: animal breeding andgenetics for BSc students. Centre for Genetic Resources and Animal Breeding and Genomics Group, Wageningen University and Research Centre. https://edepot.wur.nl/365431 Orian, J. M., O'Mahoney, J. V., & Brandon, M. R. (1988). Cloning and sequencing of the ovine growth hormone gene. Nucleic Acids Research, 16(18), 9046. https://doi.org/10.1093/nar/16.18.9046 Orita, M., Iwahana, H. K. H. Hayashi, K. & Sekiya. T. (1989). Detection of polymorphisms of human DNA by gel electrophoresis as single-strand conformation polymorphisms. Proceedings of the National Academy of Sciences, 86, 2766–2770. https://doi.org/10.1073/pnas.86.8.2766 159 Özay, M. (2019). Kıvırcık ırkı kuzularda büyüme ve bel gözü kası özellikleri ile büyüme hormonu gen polimorfizmi arasındaki ilişkiler (Yayın No: 574445) [Yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi. Pannier, L., Mullen, A. M., Hamill, R. M., Stapleton, P. C., & Sweeney, T. (2010). Association analysis of single nucleotide polymorphisms in DGAT1, TG and FABP4 genes and intramuscular fat in crossbred Bos taurus cattle. Meat Science, 85(3), 515–518. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2010.02.025 Peña, F., Cano, T., Domenech, V., Alcalde, M. J., Martos, J., Garcia-Martinez, A., Herrera, M., & Rodero, E. (2005). Influence of sex, slaughter weight and carcass weight on “non-carcass” and carcass quality in Segureña lambs. Small Ruminant Research, 60(3), 247–254. https://doi.org/10.1016/j.smallrumres.2004.12.011 Polatoğlu, M. (2019). Cumhuriyet Dönemi’nde hayvancılığın sanayiye tatbikine bir örnek: Merinos yetiştiriciliği. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 35(100), 585– 620. Recommended Dietary Allowances (RDA). (1989). National Research Council- National Academy Press: Washington, DC, USA. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK234926/ Russo, C., Preziuso, G., & Verita, P. (2003). EU carcass classification system: carcass and meat quality in light lambs. Meat Science, 64(4), 411–416. https://doi.org/10.1016/S0309-1740(02)00209-7 Sahu, A. R., Jeichitra, V., Rajendran, R., & Raja, A. (2017). Polymorphism in exon 3 of myostatin (MSTN) gene and its association with growth traits in Indian sheep breeds. Small Ruminant Research, 149, 81–84. https://doi.org/10.1016/j.smallrumres.2017.01.009 Sahu, A. R., Jeichitra, V., Rajendran, R., & Raja, A. (2019). Novel report on mutation in exon 3 of myostatin (MSTN) gene in Nilagiri sheep: an endangered breed of South India. Tropical animal health and production, 51, 1817–1822. https://doi.org/10.1007/s11250-019-01873-7 Sanger, F., Nicklen, S., & Coulson, A. R. (1977). DNA sequencing with chain- terminating inhibitors. Proceedings of the National Academy of Sciences, 74(12), 5463–5467. Sanudo, C., Sanchez, A., & Alfonso, M. (1998). Small ruminant production systems and factors affecting lamb meat quality. Meat Science, 49: 29–64 Seevagan, M., Jeichitra, V., Rajendran, R., & Tirumurugaan, K. G. (2015). Polymorphism of growth hormone (GH) Gene in Vembur and Kilakarsal Breeds of Sheep. Indian Journal of Small Ruminants (The), 21(2), 196-199. https://doi.org/10.5958/0973-9718.2015.00044.6 Sedykh, T. A., Gizatullin, R. S., Dolmatova, I. Y., Gusev, I. V., & Kalashnikova, L. A. (2020). Growth Hormone Gene Polymorphism in Relation to Beef Cattle Carcass Quality. Russian Agricultural Sciences, 46(3), 289–294. https://doi.org/10.3103/S1068367420030167 Shin, S. C., Heo, J. P., & Chung, E. R. (2012). Genetic variants of the FABP4 gene are associated with marbling scores and meat quality grades in Hanwoo (Korean cattle). Molecular Biology Reports, 39, 5323–5330. https://doi.org/10.1007/s11033- 011-1331-z 160 Singh, L. V., Sharma, A., Kumari, N., Kaur, N., Jayakumar, S., Dixit, S. P., Gupta, N., & Gupta, S. C. (2014). Comparative sequence analysis in the exon 5 of growth hormone gene in the various livestock species of India. Animal Biotechnology, 25(1), 69–72. https://doi.org/10.1080/10495398.2013.812559 Smith, W. J., Li, Y., Ingham, A., Collis, E., McWilliam, S. M., Dixon, T. J., Norris, B. J., Mortimer, S. I., Moore, R. J., & Reverter, A. (2010). A genomics-informed, SNP association study reveals FBLN1 and FABP4 as contributing to resistance to fleece rot in Australian Merino sheep. BMC Veterinary Research, 6(1), 1–16. https://doi.org/10.1186/1746-6148-6-27 Sugita, H., Ardiyanti, A., Yokota, S., Yonekura, S., Hirayama, T., Shoji, N., Yamauchi, E., Suzuki, K., Katoh, K., & Roh, S. G. (2014). Effect of single nucleotide polymorphisms in GH gene promoter region on carcass traits and intramuscular fatty acid compositions in Japanese Black cattle. Livestock Science, 165, 15–21. https://doi.org/10.1016/j.livsci.2014.04.026 Sunnucks, P. A. C. C., Wilson, A. C. C., Beheregaray, L. B., Zenger, K., French, J., & Taylor, A. C. (2000). SSCP is not so difficult: the application and utility of single‐ stranded conformation polymorphism in evolutionary biology and molecular ecology. Molecular Ecology, 9(11), 1699–1710. https://doi.org/10.1046/j.1365- 294x.2000.01084.x Şireli, H. D. (2018). Karkaslarda et kalitesinin belirlenmesinde kullanılan geleneksel yöntemler ve yeni teknikler. Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(3), 126–132. TAGEM, (2009). Türkiye evcil hayvan genetik kaynakları tanıtım kataloğu, tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Genel Müdürlüğü, Ankara. https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Belgeler/yayin/Katalog%20T%C3%BCrk %C3%A7e.pdf TİGEM, (2019). 2019 Yılı Hayvancılık Sektör Raporu, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, https://www.yozgattb.org.tr/dosyalar/MTYwMDk3NmExZDI0NDY.pdf. Erişim tarihi: 30.04.2022 Trukhachev, V., Belyaev, V., Kvochko, A., Kulichenko, A., Kovalev, D., Pisarenko, S., Volynkina, A., Selionova, M., Aybazov, M., Shumaenko, S., Omarav, a., Mamontova, T., Golovanova, n., Yatsyk, O., & Krivoruchko, A. (2015). Myostatin gene (MSTN) polymorphism with a negative effect on meat productivity in Dzhalginsky Merino sheep breed. Journal of BioScience & Biotechnology, 4(2), 191–199. Tuğlu, B. ve Uysal, S. (2011). Yağ asidi bağlayıcı proteinler. Türk Klinik Biyokimya Dergisi, 9(1): 31-38. Tuncman, G., Erbay, E., Hom, X., De Vivo, I., Campos, H., Rimm, E. B., & Hotamisligil, G. S. (2006). A genetic variant at the fatty acid-binding protein aP2 locus reduces the risk for hypertriglyceridemia, type 2 diabetes, and cardiovascular disease. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103(18), 6970–6975. https://doi.org/10.1073/pnas.0602178103 TUİK (2020). Kırmızı Et Üretim İstatistikleri IV. Çeyrek: Ekim - Aralık, 2019. Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni, 33680. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Kirmizi-Et-Uretim-Istatistikleri-IV.- Ceyrek:-Ekim---Aralik,-2019-33680 161 TUİK (2022). Hayvansal Üretim İstatistikleri, 2021 (2022, Şubat). Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni, 45593. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hayvansal-Uretim-Istatistikleri-Aralik- 2021-45593. TÜDKİYEB (Türkiye Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Merkez Birliği). (2015). Koyun keçi ırklarımız tanıtım klavuzu. Yayın No:5. Ankara. Üçtepe, A. (2016). Koyunlarda besi özelliklerini geliştirmek amacıyla ülkemizde yapılan melezleme çalışmalarının kantitatif olarak değerlendirilmesi. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(2), 75–84. Walling, G. A., Visscher, P. M., Wilson, A. D., McTeir, B. L., Simm, G., & Bishop, S. C. (2004). Mapping of quantitative trait loci for growth and carcass traits in commercial sheep populations. Journal of Animal Science, 82(8), 2234–2245. https://doi.org/10.2527/2004.8282234x Wang, Y. H., Byrne, K. A., Reverter, A., Harper, G. S., Taniguchi, M., McWilliam, S. M., Mannen, H., Oyama, K., & Lehnert, S. A. (2005). Transcriptional profiling of skeletal muscle tissue from two breeds of cattle. Mammalian Genome, 16, 201–210. https://doi.org/10.1007/s00335-004-2419-8 Wang, Q., Li, H., Li, N., Leng, L., Wang, Y., & Tang, Z. (2006). Identification of single nucleotide polymorphism of adipocyte fatty acid-binding protein gene and its association with fatness traits in the chicken. Poultry Science, 85(3), 429–434. https://doi.org/10.1093/ps/85.3.429 Wang, Q., Guan, T., Li, H., & Bernlohr, D. A. (2009). A novel polymorphism in the chicken adipocyte fatty acid-binding protein gene (FABP4) that alters ligand- binding and correlates with fatness. Comparative Biochemistry and Physiology Part B: Biochemistry and Molecular Biology, 154(3), 298–302. https://doi.org/10.1016/j.cbpb.2009.07.002 Weglarz, A. (2010). Meat quality defined based on pH and colour depending on cattle category and slaughter season. Czech Journal of Animal Science, 55(12), 548–556. Weisiger, R. A. (2002). Cytosolic fatty acid binding proteins catalyze two distinct steps in intracellular transport of their ligands. Cellular Lipid Binding Proteins, 239, 35– 43. Wyszecki, G., & Stiles, W.S. (2000). Color science: Concepts and methods, quantitative data and formulae (2nd ed.). John Wiley and Sons. Xu, Q. L., Tang, G. W., Zhang, Q. L., Huang, Y. K., Liu, Y. X., Quan, K., Zhu, K. Y., & Zhang, C. X. (2011). The FABP4 gene polymorphism is associated with meat tenderness in three Chinese native sheep breeds. Czech Journal of Animal Science, 56(1), 1–6. https://doi.org/10.17221/231/2009-CJAS Yalcin, B. C. (1986). Sheep and goats in Turkey. Food & Agriculture Organization of the UN (FAO). Yan, W., Zhou, H., Hu, J., Luo, Y., & Hickford, J. G. (2018). Variation in the FABP4 gene affects carcass and growth traits in sheep. Meat Science, 145, 334–339. https://doi.org/10.1016/j.meatsci.2018.07.007 Yan, W., Zhou, H., Luo, Y., Hu, J., & Hickford, J. G. (2012). Allelic variation in ovine fatty acid-binding protein (FABP4) gene. Molecular Biology Reports, 39, 10621– 10625. https://doi.org/10.1007/s11033-012-1951-y 162 Yao, J., Aggrey, S. E., Zadworny, D., Hayes, J. F., & Kühnlein, U. (1996). Sequence variations in the bovine growth hormone gene characterized by single-strand conformation polymorphism (SSCP) analysis and their association with milk production traits in Holsteins. Genetics, 144(4), 1809–1816. https://doi.org/10.1093/genetics/144.4.1809 Yayvan, Y., & Özkul, B. Y. (2018). Koyunlarda myostatin geni ve önemi. Bahri Dağdaş Hayvancılık Araştırma Dergisi, 7(1), 42–48. Yıldırım, A., Bardakçı, F., Karataş, M., & Tanyolaç, B. (2007). Moleküler Biyoloji. Nobel Yayın Dağıtım. Yilmaz, A., Ekiz, B., Ozcan, M., Kaptan, C., Hanoglu, H., Erdogan, I., & Kocak, O. (2009). Carcass traits of improved and indigenous lamb breeds of North-Western Turkey under an intensive production system. Italian Journal of Animal Science, 8(4), 663–675. https://doi.org/10.4081/ijas.2009.663 Zimmerman, A. W., & Veerkamp, J. H. (2002). New insights into the structure and function of fatty acid-binding proteins. Cellular and Molecular Life Sciences CMLS, 59, 1096–1116. https://doi.org/10.1007/s00018-002-8490-y 163 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Vasfiye KADER ESEN Doğum Yeri ve Tarihi : Kırcali, 04/06/1988 Yabancı Dil : İngilizce Eğitim Durumu Lise : Başakşehir Lisesi/İstanbul Lisans : Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi/Biyoloji (İngilizce) Yüksek Lisans : Kafkas Üniversitesi/Moleküler Biyoloji Çalıştığı Kurum/Kurumlar : Bandırma Koyunculuk Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü (2014- Halen) İletişim (e-posta) : vasfiye.esen@gmail.com Akademik çalışmalar : Kader Esen, V., Esen, S., Karadag, O., & Elmaci C. (2022). Genotypic characterization of meat-type lambs expressing the callipyge gene in Turkey: II. Effect on body indexes. Small Ruminant Research, 208, 106633. https://doi.org/10.1016/j.smallrumres.2022.106633 Kader Esen, V., Esen, S., Karadag, O., Onenç, A., & Elmaci C. (2022). Genotypic characterization of meat type lambs expressing the callipyge gene in Turkey: I. Carcass characteristics and retail yield. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 46(1), 157-164. https://doi.org/10.3906/vet-2112-7 Kader Esen V., & Elmaci C. (2021). The estimation of live body weight from linear body measurements in different meat-type lambs. Journal of Agricultural Sciences, 27(4), 469-475. https://doi.org/10.15832/ankutbd.719037 Kader Esen, V., Esen, S., Karadag, O., Onenç, A., & Elmaci C. (2020). Slaughter and carcass characteristics of Kivircik, Karacabey Merino, Ramlic, German black-head mutton x Kivircik and Hampshire Down x Merino crossbreed lambs reared under intensive conditions. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 44(6), 1155-1163. https://doi.org/10.3906/vet-2006-24 164 Kader Esen, V., Cemal, I., & Elmaci, C. (2020). Genom düzenleme teknikleri ve hayvan ıslahında kullanılabilirliği. Hayvan Bilimi ve Ürünleri Dergisi, 3(2), 189- 209. Ayasan, T., Esen, S., Kader Esen, V., Eseceli, H., & Cabi, E. (2020). Effect of arbuscular mycorrhizal inoculation on the quality and in vitro gas production of einkorn wheat straw. South African Journal of Animal Science, 50(3): 415-420. https://doi.org/10.4314/sajas.v50i3.8 Ayasan, T., Cabi, E., Esen, S., Kader Esen, V., & Eseceli, H. (2020). Arbuscular mycorrhizae inoculation of einkorn wheat affects fatty acid, nutrient and mineral concentrations. South African Journal of Animal Science, 50(4), 600-606. https://doi.org/10.4314/sajas.v50i4.11 Eseceli, H., Ayasan, T., Koc, F., Kader Esen, V., & Esen, S. (2020). Nutritional analysis, mineral contents, and in vitro digestibility of some maquis species: Kermes Oak (Quercus coccifera L.) and Mock Privet (Phillyrea latifolia L.). Alinteri Journal of Agriculture Sciences, 35(2), 100-106. https://doi.org/10.47059/alinteri/V35I2/AJAS20080 Kader Esen, V., Karadag O., Esen S., Küçükkebapçı M., Elmaci C. (2019, September 24-27). PCR-RFLP analysis of callipyge gene in different sheep breeds reared at the Sheep Breeding Research Institute [Conference presentation]. International Agricultural Congress of Mus Plain, Mus-Turkey. Kader Esen, V., Karadağ O., Küçükkebapçı M. (2018, May 9-11). Investigation of CSN3 genetic polymorphism in the Anatolian Buffalo, Murrah Buffalo and their crossbreds [Conference presentation]. International Agricultural Congress, Van- Turkey. Gök, İ., Esen, V., & Özlece, H. K. (2014). Genomic analysis of the interleukin1β-511 and interleukin-6-174 gene polymorphisms in Turkish patients with epilepsy. Genetics and Molecular Research, 13(4),8552-8560. https://doi.org/10.4238/2014.October.20.3 165