HAVUÇ BİTKİSİNDE SİTOPLAZMİK GENETİK ERKEK KISIRLIĞI KONTROL EDEN HÜCRE ÇEKİRDEĞİNDE YER ALAN GENLERİN GENETİK HARİTASININ AFLP MARKIRLARI KULLANILARAK BELİRLENMESİ T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HAVUÇ BİTKİSİNDE SİTOPLAZMİK GENETİK ERKEK KISIRLIĞI KONTROL EDEN HÜCRE ÇEKİRDEĞİNDE YER ALAN GENLERİN GENETİK HARİTASININ AFLP MARKIRLARI KULLANILARAK BELİRLENMESİ Destan ÇELİK Doç. Dr. Ahmet İPEK (Danışman) YÜKSEK LİSANS TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bursa-2014 Her Hakkı Saklıdır TEZ ONAYI Destan Çelik tarafından hazırlanan “Havuç bitkisinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden hücre çekirdeğinde yer alan genlerin genetik haritasının AFLP markırları kullanılarak belirlenmesi ” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman: Doç. Dr. Ahmet İPEK Başkan: Doç. Dr. Ahmet İPEK Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı İmza Üye: Prof. Dr. Hatice GÜLEN Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı İmza Üye: Prof. Dr. F. Sezai TÜRKEL Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Moleküler Genetik Anabilim Dalı İmza Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Ali Osman DEMİR Enstitü Müdürü …/…/… U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; - tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, - görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, - başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, - atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi, - kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, - ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim. 27/08/2014 İmza Destan Çelik ÖZET Yüksek Lisans Tezi HAVUÇ BİTKİSİNDE SİTOPLAZMİK GENETİK ERKEK KISIRLIĞI KONTROL EDEN HÜCRE ÇEKİRDEĞİNDE YER ALAN GENLERİN GENETİK HARİTASININ AFLP MARKIRLARI KULLANILARAK BELİRLENMESİ Destan ÇELİK Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Ahmet İPEK Bu araştırmada hücre çekirdeğinde bulunan ve havuçta sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Restorers of fertility (Rf) genlerinin genetik haritasının AFLP (amplified fragment length polymorphism - çoğaltılmış parça uzunluğu farklılığı) markırları kullanılarak çıkarılması amaçlanmıştır. Araştırma kapsamında iki haritalama popülasyonu kullanılmıştır. Popülasyonların çiçek yapıları incelenmiş ve taze yaprak örneklerinden DNA izolasyonu yapılmıştır. Birinci haritalama popülasyonundan 96 havuç bitkisinin çiçek yapısı incelenmiş ve bunlardan 37 bitkinin erkek kısır 59 bitkinin ise erkek fertil olduğu belirlenmiştir. Bu verilerle yapılan Ki-kare testine göre hücre çekirdeğinde bulunan erkek kısırlık genlerinin açılım oranının 9:7 olduğu tespit edilmiştir (p = 0,30). F2 popülasyonundaki bu açılım oranı, havuçta petaliod tipi sitoplazmik genetik erkek kısırlığının iki genle kontrol edildiğini göstermektedir. İkinci haritalama popülasyonundan 160 havuç bitkisinin çiçek yapısı incelenmiştir. 124 bitkinin erkek fertil ve 36 bitkinin ise erkek kısır olduğu tespit edilmiştir. Ki-Kare testine göre hücre çekirdeğinde bulunan erkek kısırlık geni 3:1 oranında açılım göstermektedir (p = 0.47). Bu sonuca göre HP2 popülasyonunda hücre çekirdeğinde bulunan erkek kısırlık genlerinden sadece birinin açılım gösterdiği belirlenmiştir. Yapılan AFLP analizlerinde HP1 popülasyonundan 8 adet erkek kısır ile 8 adet erkek fertil bitki ve HP2 popülasyonundan ise yine 8 adet erkek kısır ile 8 adet erkek fertil bitki seçilmiştir. 16 adet erkek kısır ve 16 adet erkek fertil bitki kullanılarak 225 AFLP primer kombinasyonun analizi tamamlanmıştır. Her iki popülasyonda da sadece erkek fertil bitkilerde çoğalan 2 AFLP bandı 2 primer kombinasyonu belirlenmiştir. Bunlardan birincisi Markır-1 olarak adlandırılmış ve EACT-MCAT primer kombinasyonunda tespit edilmiştir. Markır-1 erkek kısır bitkilerin sadece birinde çoğalmış ve erkek fertil bitkilerin ikisinde çoğalmamıştır. Diğer AFLP markırı ise Markır-2 olarak adlandırılmış ve EATA-MCTG primer kombinasyonunda belirlenmiştir Anahtar Kelimeler: Havuç, erkek kısırlık, Rf genleri, hibrit tohum üretimi, AFLP markırları, genetik haritalama 2014, vii, 64 sayfa. i ABSTRACT MSc Thesis MAPPING NUCLEAR GENES CONTROLLING CYTOPLASMIC GENETIC MALE STERILITY IN CARROT USING AFLP MARKERS. Destan Çelik Uludağ University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Horticulture Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ahmet İPEK The purpose of this research was to map carrot nuclear Rf genes using AFLP (amplified fragment length polymorphism) markers. In this study, two segregating carrot populations were used. Their flower structure was determined and the DNA samples were isolated from fresh leaves of each plant. In the first F2 carrot population segregating for male sterility was composed of 96 plants and 37 of those plants were male sterile while 59 plants were male fertile. According to chi-square test results fit to 9:7 Mendelian segregation ratio (p value=0,30) (male fertile: male sterile) indicated that two genes were segregating and male fertility is dominant. In second population, 160 carrot plants were segregating for male sterility. 124 plants were male fertile while 36 plants were male sterile. According to chi-square test, this result fits 3:1 Mendelian segregation ratio (p value=0,47) (male fertile: male sterile) suggesting that only single gene was segregating and male fertility is dominant. Eight male sterile and eight male fertile plants from first population and eight male sterile and eight male fertile plans from second population were chosen for the AFLP analysis. 225 AFLP primer combination were analyzed by using 16 male sterile and 16 male fertile plants. In two primer combination, two AFLP bands amlified only in male fertile plants but were not amplified in male sterile plants indicating possible association with male sterility in carrot. First AFLP amplified DNA fragment was called Markır-1 and it was amplified with EACT-MCAT primer combination. While these AFLP amplified DNA fragment was present only in one male sterile plant, it did not amplified in two of male fertile plants. Other AFLP amplified DNA fragment was called Markır-2 and it was amplified by primer combination of EATA-MCTG. Keywords: Carrot, male sterility, Rf genes, hybrid seed production, AFLP markers, genetic mapping 2014, vii, 64 pages. ii TEŞEKKÜR Tez çalışmamın her aşamasında bilgi ve tecrübesinden yararlandığım, her konuda yardım ve desteğini esirgemeyen danışman hocam Sayın Doç. Dr. Ahmet İPEK’e ve Doç. Dr. Meryem İPEK’e teşekkürlerimi sunarım. Tez İzleme Komitesi üyesi değerli hocalarım Sayın Prof. Dr. Hatice GÜLEN’e, Sayın Prof. Dr. F. Sezai TÜRKEL’e, Sayın Prof. Dr. Köksal YAĞDI’ya ve Doç. Dr. Mehmet ÖZGÜR’e teşekkür ederim. Yüksek lisans eğitimim süresince başta tez çalışmam olmak üzere bana her konuda destek olan Sayın Zeynep ALPAY’a ve Pelin SIKICI’ya teşekkür ederim. Eğitim hayatım boyunca her zaman beni destekleyen annem Türkan ÇELİK’e ve babam Hasan ÇELİK’e sonsuz teşekkür ederim. 111O119 No’lu proje olarak bu çalışmayı destekleyen TÜBİTAK-TOVAG’a teşekkür ederim. Destan Çelik 27/08/2014 iii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET……………………………………………………………………………... i ABSTRACT……………………………………………………………………… ii TEŞEKKÜR……………………………………………………………………… iii İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………… iv KISALTMALAR DİZİNİ……………………………………………………….. v ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………………………… vi ÇİZELGELER DİZİNİ………………………………………………………...… vii 1. GİRİŞ……..……………………………………………………………………. 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ………………………………………………… ………7 2.1. Havuçta Sitoplazmik Genetik Erkek Kısırlık Tipleri ……………………….. 7 2.2. Havuçta Yapılan Moleküler Çalışmalar………………………………………9 2.3.Yapılan Diğer Moleküler Çalışmalar…………………………………..…….. 9 3. MATERYAL VE YÖNTEM…………………………………………………... 11 3.1. Materyal……………………………………………………………………… 11 3.2. Yöntem………………………………………………………………………. 13 3.2.1. Haritalama popülasyonlarının elde edilmesi………………………………. 13 3.2.1.1. Tohum ekimi…………..………………………………...………………. 13 3.2.1.2. Havuç köklerinin hasat edilmesi…………………………………….…... 13 3.2.1.3. Vernalizasyon ihtiyacının karşılanması………………………………... 14 3.2.1.4. Havuç köklerinin tekrar araziye dikimi………………………………….. 14 3.2.1.5. Yaprak örneklerinin alınması…………………………………………..... 17 3.2.1.6. Tohumların hasat edilmesi……………………………………………..... 17 3.2.2. Moleküler çalışmalar..................................................................................... 18 3.2.2.1. DNA örneklerinin elde edilmesi………………………………..…..……. 18 3.2.2.2. AFLP analizi…………………………………………………….………. 19 3.2.2.3. DNA’ların restriksiyon enzimleri (MseI ve Eco R I) ile kesilmesi……… 19 3.2.2.4. Adaptörlerin bağlanması……………………………………………….. 20 3.2.2.5. Ön seçici çoğaltma ……………………………..……………………….. 20 3.2.2.6. Seçici çoğaltma …………….……………………………………………. 21 3.2.2.7. Gümüş nitrat boyama ………………………………………………….. 25 3.2.2.8. AFLP bantlarının poliakrilamid jelden kesilmesi ve izole edilmesi …….. 27 3.2.2.9. DNA-AFLP bantlarının tekrar çoğaltılması ……………………………. 27 3.2.2.10. Bantların agaroz jelden izole edilmesi ………………………………… 28 3.2.2.11. TAIL PCR ……………………………………………………………… 29 4. BULGULAR………………………………………………………………….. 33 4.1. Çiçek Yapılarının Belirlenmesi …………………………………………...… 33 4.2. DNA İzolasyonu ……………………………………………………………. 38 4.3. AFLP Markırlarının Belirlenmesi ……………………………………………46 4.3.1. AFLP markırlarının karakterizasyonu …………………………………….. 48 4.3.1.1. Markır-1’in karakterizasyonu …………………………………………… 48 4.3.1.2. Markır-2’nin karakterizasyonu ……………………….…………………. 52 5. TARTIŞMA VE SONUÇ……………………………………..………………. 55 KAYNAKLAR ….……...……………………………………….………………. 58 ÖZGEÇMİŞ…….……………………………………………….……………….. 64 iv SİMGE ve KISALTMALAR Simgeler Açıklama °C Santigratderece μl Mikrolitre β Beta Kısaltmalar Açıklama AFLP Amplified Fragmenth Length Polymorphism bç Baz çifti cm Santimetre cM Centimorgan DNA Deoksiribo Nükleik Asit EDTA Etilen daimin tetraasedik asit FAO Food and Agriculture Organization of United Nation HP1 Haritalama popülasyonu 1 HP2 Haritalama popülasyonu 2 kb Kilo baz ml Mililitre ng Nanogram PCR Polymerase Chain Reaction QTL Quantitative Trait Locus STS Sequence Tagged Sites TAIL Thermal Asymmetric Interlaced v ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 2.1. A) erkek fertile (normal) ve B) Petaloid tipi erkek kısır havuç çiçeklerinin fotoğrafı………………………………….……….. 8 Şekil 3.1. A) Havuç tohumlarını ekmek üzere toprağın hazırlanması, B) Ekim sonrası toprağın sulanması…………………………………………….... 13 Şekil 3.2. Hasat edilen havuç bitkileri………………………………………….... 14 Şekil 3.3. Araziye dikilen havuç köklerinden büyüyen bitkilerinin arazideki gelişimi A) Köklerin araziye dikiminden sonra büyüyen havuç bitkileri B) çiçek sürgünü gelişmeye başlamış bitki, C) primer şemsiyesi gelişmiş bitki D) primer şemsiyesi tam çiçeklenme döneminde olan bitki……………………… 15 Şekil 3.4. Havuç bitkilerinden bir görüntü A) Delnet izolasyon torbaları ile izole edilmiş havuç bitkileri, B) Melezleme yapılan havuç bitkileri……..….... 16 Şek il 3.5. Kendileme yapılarak Delnet izolasyon torbası ile izole edilmiş havuç bitkisi…………………….………………………………….. 17 Şekil 4.1. Erkek kısır ve erkek fertil çiçekler. A) Erkek fertil B) Erkek kısır havuç bitkilerinin çiçek şemsiyeleri C) Erkek fertil D) Erkek kısır çiçeklerin mikroskop altındaki görüntüsü……………………….. 37 Şekil 4.2. HP1 popülasyonlarından elde dilen DNA örneklerinin agaroz jelde görünümü………………………………………………………..….. 44 Şekil 4.3. HP2 popülasyonlarından elde edilen DNA örneklerinin Agaroz jelde görünümü………………………………………………………….. 45 Şekil 4.4. EACT-MCAT primer kombinasyonunda belirlenen Markır-1....………………………………………………………….............…….. 47 Şekil 4.5. EATA-MCTG primer kombinasyonunda belirlenen Markır-2…………………………………………………………………….…….. 47 Şekil 4.6 A) Gümüş boyama ile görüntülenmiş Makır-1’in Poliakrilamit jel fotoğrafı. B) Markırın DNA bantları jelden kesildikten sonra çekilmiş fotoğrafı……………………………...……………….. 48 Şekil 4.7. Poliakrilamit jelden kesildikten sonra tekrar çoğaltılan Markır-1’in agaroz jel fotoğrafı……………………………………….. 49 Şekil 4.8. Markır-1’in DNA dizisinin havuç genomuna ait DNA dizileri ile karşılaştırılması………………………….………….……….. 50 Şekil 4.9 TAIL-PCR ile çoğaltılan Markır-1’in EcoRI kesim ucuna bitişik DNA parçalarının agaroz jeldeki görünümü (P3/D5 primerlerine reaksiyon sonuçları)…………….………..…….. 51 Şekil 4.10 TAIL-PCR ile çoğaltılan Markır-1’in havuç genomuna ait DNA dizileri ile karşılaştırılması………………………………….. 51 Şekil 4.11 Markır-2’nin tekrar çoğaltıldıktan sonra agaroz jeldeki görünümü……………………………………………………...….. 52 Şekil 4.12 Havuç genomunun 1. Kromozomunda Markır-2’nin bulunduğu bölge……………………………………..…………….. 53 Şekil 4.13 Markır-2’nin DNA dizisinin havuç genomundaki DNA dizileri ile eşleşmesi………………..……………………….. 54 vi ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1 Seçici çoğaltmada kullanılan MseI primerleri……………..……….. 22 Çizelge 3.2 Seçici çoğaltmada kullanılan EcoRI primerleri……………………... 23 Çizelge 3.3. AD (Arbitrary Degenerate) Primer sekansları…………………... 29 Çizelge 4.1. Çiçek yapıları incelenen HP1 popülasyonuna ait bitkilerin listesi……………………………………………….. 33 Çizelge 4.2. Çiçek yapıları incelenen HP2 popülasyonuna ait bitkilerin listesi……………………………………………….. 35 Çizelge 4.3. HP1 ve HP2 popülasyonlarına ait ki-kare testi sonuçları………….. 38 Çizelge 4.4. Yaprak örneklerinden elde edilen DNA örneklerinin konsantrasyonu………………………………………………………………..….. 39 vii 1. GİRİŞ Havuç (Daucus carota L.) Apiaceae familyasında yer alan iki yıllık otsu bir sebze türüdür. Anavatanının Afganistan’ında içinde yer aldığı Orta Asya olduğu ve buradan dünyaya yayıldığı kabul edilmektedir (Safadi 2008, Lucier ve Biing 2007). Havuç dünyada geniş alanlarda üretilen bir sebzedir. Birleşmiş Milletlerin alt kuruluşu olan Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO / Food and Agriculture Organization) 2009 yılı istatistiklerine göre dünyada 28 milyon tondan fazla havuç üretilmektedir. Dünyadaki en önemli üretici ülkeler ise sırasıyla Çin, Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Özbekistan ve Polonya’dır. Türkiye ise dünyada 11. sırada yer almaktadır. Havuç birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de severek tüketilen ve sağlığa faydaları tüketiciler tarafından bilinen bir sebzedir. Türkiye istatistik Kurumu’nun 2013 yılı istatistik verilerine göre ülkemizde havuç üretimi 108 000 dekarlık alanda yapılmış ve bu üretim faaliyetinden 568 000 ton havuç üretilmiştir. Bu havuç üretimi yoğun olarak Konya (344 000 ton) ve Ankara (131 000 ton) illerinde yapılmaktadır. 60 000 tonluk havuç üretimiyle Hatay ilimizde önemli bir havuç üreticisi il olmuştur. Üretilen bu havuç, iç pazarda daha çok taze olarak tüketilmekte ya da yemeklerde kullanılmaktadır. Buna ek olarak, konservelerde, havuç suyu üretiminde, tatlı yapımında da kullanılmaktadır. Havuç, karotenin ilk izole edildiği sebze olup A vitamininin ön maddesi olan β- karotenin en önemli kaynaklarından biridir. Karotenoidlerce zengin olan havucun bazı kanser türlerinin, kalp-damar hastalıklarının, katarakt ve görme bozukluğu gibi hastalıkların görülme sıklığını azalttığı ve bağışıklık sistemini güçlendirdiği bilinmektedir (Abdel-Aal ve ark. , 2013; Shebaby ve ark. , 2013; Shipra ve Hooper, 2011). Günümüzde birçok kişi günlük olarak düzenli vitamin desteği almaktadır. Yüksek dozlarda alınan A vitamini insanlar için toksiktir ve öldürücü olabilmektedir (Grune ve ark. 2010 ). Ancak havuç tüketimiyle birlikte vücuda alınan β-karoten insanlar için toksik değildir. Çünkü vücuda alınan β-karoten vücutta enzimler yardımı ile kesilerek 2 molekül A-vitaminine dönüştürülmektedir (Tee 1992) 1 Vücut A-vitaminine ihtiyaç duymadığı zamanlarda enzimlerini bloke etmekte ve β- karotenin A-vitaminine dönüşmesini engelleyerek kendisini korumaktadır. Bu nedenle, insanların A vitaminini β-karoten olarak alması kendileri için toksik olmayacaktır. Günlük olarak A-vitaminin alınması yerine A-vitamini ihtiyacının havuç tüketilerek β- karotenden sağlanmas daha sağlıklı olacaktır (http://lokman- hekim.net/vitamin/avitamini.asp). Havuç üretiminin dolayısıyla daha fazla havucun tüketilmesinin teşvik edilmesi sağlıklı bir beslenme için önemlidir. Dünyada yetiştirilen havuçlar genellikle β-karoten içeren turuncu renkli havuçlar olmasına rağmen antosiyanin içeren mor havuçlar, likopen içeren kırmızı havuçlar, ksantofil içeren sarı havuçlar ve pigment içermeyen beyaz havuçlar da bulunmaktadır (Maçkeviç 1951). Ülkemizde 10-20 cm uzunluğunda uçları küt, silindirik yapıya sahip dünyada ‘nantes’ olarak bilinen turuncu havuçlar yetiştirilmektedir. Adana ve çevresindeki illerde ise mor renkli havuçlar şalgam suyu yapımı için üretilmektedir. Buna ek olarak, son yıllarda Konya’nın Ereğli ilçesi ve çevresinde mor renkli havuçlar antosiyanin ekstraksiyonu için üretilmektedir. Ülkemizde havuç üretimi büyük oranda hibrit tohum kullanılarak yapılmaktadır. Havuç üretiminde hibrit tohumun tercih edilmesinin en büyük nedeni ise hibrit havuç çeşitlerin verim artışı sağlaması, şekil, tat ve renk yönünden tekdüze havuçların üretilebilmesine izin vermesidir. Yüksek oranda yabancı tozlanma gösteren havuç gibi sebze türlerinde hibrit tohumların üretilmesinde zorluklar yaşanmaktadır. Özellikle havuç gibi erselik çiçek yapısına sahip yabancı tozlanan bitkilerde kontrollü melezleme yapabilmek için emaskülasyon yapmaya ihtiyaç vardır. Çiçek yapılarının küçük ve melez başına elde edilen tohum sayılarının az olması havuç gibi bitki türlerinde büyük alanlarda hibrit tohum üretimi maliyetini artırmaktadır. Bu nedenle erkek kısırlığı, bitki ıslahçıları ve hibrit tohum üreticilerinin en çok arzuladığı özelliklerin başında gelmektedir (Tatlıoğlu 2008). Havuç çiçeklerinin küçük olması her çiçekte en fazla iki tohum elde edilmesi ve çok sayıda çiçeğin şemsiye şeklinde bir arada olması nedeniyle emaskülasyon yaparak hibrit 2 havuç tohumu üretmek pratik ya da ekonomik olarak mümkün olmamaktadır. Bu nedenle hibrit havuç tohumu üretiminde erkek kısırlıktan faydalanma yoluna gidilmiştir. Havuç çiçekleri erselik çiçek yapısına sahiptir ve her çiçekte 5 çanak yaprak, 5 taç yaprak, 5 erkek organ vardır. Yumurtalık iki gözlü olup her gözde birer tohum bulunur. Havuç çiçekleri protandri gösterdiği için yüksek oranda yabancı tozlanmaktadır fakat çiçek kümesi içindeki çiçeklerin hepsi aynı anda olgunlaşmadığı için aynı çiçek kümesi içinde yer alan farklı çiçekler veya farklı çiçek kümelerinde bulunan çiçekler birbirini tozlayabildiği için kendileme olmaktadır. Bu nedenle ekonomik olarak hibrit havuç tohumu üretebilmek için sitoplazmik genetik erkek kısırlık kullanılmak zorunludur (Welch ve Grimbal 1947; Banga ve ark. 1964). Erkek kısırlığı, erkek organların fonksiyonel olmaması sonucunda canlı polenlerin oluşmamasıdır. Kalıtsal olan erkek kısırlık oluşumu, ya kromozomlar üzerindeki bazı genler ya sitoplazma ya da sitoplazma ve hücre çekirdeğindeki genlerin etkileşimi ile kontrol edilmektedir (Budar ve Pelletier 2001). Bu erkek kısırlık tipleri sırasıyla genetik erkek kısırlığı, stoplazmik erkek kısırlığı ve sitoplazmik genetik erkek kısırlığı olarak adlandırılmaktadır. Genetik erkek kısırlığı, genellikle resesif bir gen çifti tarafından idare edilmekte ve “msms” şeklinde sembolize edilmektedir. Bu tip erkek kısırlığı, biber, soğan ve domates gibi sebze türlerinde tespit edilmiştir (Virmani ve Ahmed 2001). Bu sistemde “msms” genetik yapısına sahip kısır bitkilerin kendini dölleyememesi sonucu saf yapıda olan erkek kısır popülasyon üretilememektedir. Kısır bitkilerin yeniden üretilebilmesi için “Msms” genotipindeki bitkilerle tozlanmakta ve elde edilen bitkiler teker teker kontrol edildikten sonra fertil olan erkek bitkiler araziden uzaklaştırılmaktadır. Geriye kalan kısır bitkiler ise hibrit tohum üretiminde ana ebeveyn olarak kullanılmaktadır. Fertil bitkilerin uzaklaştırma zorluğu nedeniyle, bu kısırlık sisteminin sebze ıslahında kullanımı yaygın değildir (Ying ve ark. 2003). Stoplazmik erkek kısırlığı, doğrudan doğruya stoplazma tarafından meydana getirilmektedir. Normal stoplazma (N), kısırlığı meydana getiren stoplazma ise (S) ile gösterilmektedir. “S” stoplazmayı taşıyan bitkiler, “erkek kısır” olup yabancı tozlama 3 olduğu takdirde tohum oluşumu sağlanabilmektedir. Kısır stoplazma, fertil olan stoplazmaya dominant durumda olması nedeniyle oluşan melez tohumların stoplazmaları her zaman kısır olmaktadır. Yani stoplazmik erkek kısırlığın kalıtımı sadece ana bitki tarafından sağlanmaktadır. Sebzelerde F1 hibrit tohumluk üretiminde sadece vejetatif organları tüketilen türlerde uygulanmakta olan bir sistemdir. Özellikle baş lahana, brokkoli, turp, Çin lahanası ve karnabahar sebzelerinde günümüzde en çok kullanılan polinasyon kontrol yöntemi stoplazmik erkek kısırlığı sistemidir (Fang ve ark. 2004). Üçüncü tip erkek kısırlık ise havuç bitkisinde de görülen sitoplazmik genetik erkek kısırlıktır. Bu sistemde ise hem çekirdek hem de sitoplazmada bulunan genlerin interaksiyonu sonucunda erkek kısırlığı oluşmaktadır. Sitoplazma, genlerin homozigot resesif olduğu durumda etkisini göstermektedir. Sitoplazma tipi “S” ve çekirdekte bulunan genler “rfrf” yapıda bulundukları durumda “erkek kısırlığı” oluşmaktadır (Gulyas ve ark. 2006). Stoplazmik-genetik erkek kısırlığı sisteminin uygulanması için ıslah programında A, B, ve C olarak adlandırılan 3 hattın mevcut olması gerekmektedir. A hattı (S, rfrf), dişi ebeyen olarak kullanılan erkek kısır olan bitkilerdir. Tohumluk üretiminde sadece bu bitkilerden tohum eldesi mümkündür. B hattı (N, rfrf) ise genetik ve morfolojik yönden A hattına benzemekle birlikte aralarındaki fark, B hattının fertil çiçeklere sahip olmasıdır. B hattı, “maintainer”, “sürdürücü” veya “idame hat” olarak da tanımlanmaktadır. C hattı, tohumluk üretiminde “baba” olarak kullanılmakta ve “restorer hat” olarak da adlandırılmaktadır (Shigyo ve Kik 2008). Rf genlerine bağlantılı DNA moleküler markırlarının belirlenmesi ise hibrit havuç tohumu üretimi için gerekli olan erkek kısır ana hatların ve bu hatların çoğaltılmasını sağlayan idameci hatların geliştirilmesini hem kolaylaştıracak hem de hızlandıracaktır. Polimer zincir reaksiyonun (PCR) bulunmasından sonra DNA markırları kullanılarak gen etiketleme, genetik haritalama, harita temelli tarımsal açıdan önemli genlerin belirlenmesi, genetik çeşitlilik çalışmaları, filogenetik analizler, markırlar yardımıyla seleksiyon çalışmaları kolaylaşmıştır (Joshi ve ark. 2000). 4 İdeal bir moleküler markır tekniğinin; 1. Polimorfik olması ve bütün genomda kullanılması, 2. Genetik farklılıkların ortaya çıkarılmasında yeterli olması, 3. Çok sayıda, bağımsız ve güvenilir markırlar üretmesi, 4. Basit, hızlı ve ucuz olması, 5. Az miktar DNA veya doku ihtiyacı gerektirmesi, 6. Farklı fenotiplerle bağlantı oluşturması gibi özelliklere sahip olması istenir. Havuçta genetik haritalama çalışmalarında en yaygın ve etkili olarak kullanılan moleküler markır sistemlerinden birinin AFLP markırları olduğu gösterilmiştir. AFLP markırları kullanılarak havuç genleri başarı ile haritalanmıştır (Bradeen ve Simom, 1998; Santos ve Simon, 2002; Nothnagel ve Straka 2003; Nothnagel ve ark. 2005). AFLP (Amplified Fragment Length Polymorphism), RFLP tekniğinin etkinliği ile PCR temelli teknikleri birleştiren bir yöntemdir ve restriksiyon enzimleriyle parçalanan ve 80–500 bç büyüklüğünde elde dilen DNA parçacıkları adaptörlerle ligasyona maruz bırakılıp en son basamakta PCR ile seçici çoğaltım uygulanır (Vos ve ark. 1995). Bu teknikte genomik DNA önce birisi altı, diğeri dört bazı tanıyan iki kesim enzimi tarafından kesilir. Kesilen parçaların ucuna nükleotid dizisi bilinen sentetik adaptör DNA’lar eklenir. Eklenen sentetik adaptörün nükleotid dizisini de taşıyan primer DNA’lar kullanımıyla sipesifik DNA çoğaltımı yapılır. Bu çoğaltım iki aşamada gerçekleştirilir. İlk aşamada her iki uçtan DNA kesim enzimlerinin tanıdığı diziden sonraki ilk nükleotide göre seçici çoğaltım yapıldığı ön çoğaltım yapılır. Asıl çoğaltımda ön çoğaltımda elde edilen parçaların kullanımıyla kesim enzimi tanıma yerinden sonraki ikinci ve üçüncü nükleotidler için seçici çoğaltım yapılır. Bütün başlatıcılar sentetik uçların nükleotid dizilişini de taşıdığı için üretim çoğaltım spesifik şartlarda yapılmış olur (Zabeau 1993) 5 AFLP gibi yaygın olarak kullanılan DNA markırlarının birçok avantajı vardır. Bunlar; 1. Çevre faktörlerinden etkilenmezler, 2. Çekirdek ve farklı kalıtım şekline sahip kloroplast ve mitokondri gibi organel genomlar ayrı ayrı çalışılabilir, 3. Genetik değişiklikleri daha fazla yansıttıkları için daha az pleiotrofiktir (bir genin birden fazla karakteri kontrol etmesi), 4. Her bir ebeveynden gelen farklı karakterler tespit edilebildiği için bitkilerin genetik orijini tespit edilebilir, 5. Çok sayıda moleküler primer elde edilebilir. Bu primerlerin kullanılmasındaki amaç, bireyler (tür, çeşit, hat, vb.) arasındaki DNA seviyesindeki farklılığın ortaya çıkarılmasıdır. Bu araştırmada, havuçta hibrit tohum üretiminde kullanılan sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden çekirdek genlerine bağlantılı DNA markırlarının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Havuçta sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Rf genlerine bağlantılı DNA markırlarının geliştirilmesi ülkemizin açık tozlanan popülasyon ve yerel çeşitlerinin bu markırlarla taranmasını sağlayacaktır. Açık tozlanan popülasyon ve yerel çeşitlerimizde sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Rf genlerinin çekinik allellerinin varlığının belirlenmesi bu çeşitlerin hibrit çeşitlere dönüştürülmesini kolaylaştıracaktır. Havuç üretiminde kullanılan hibrit tohumların tamamı yurt dışından ithal edilmektedir (http://www.atonet.org.tr/yeni/index.php?p=1720&l=1). Açık tozlanan popülasyon ve yerel havuç çeşitlerimizin hibrit çeşitlere dönüştürülmesi ülkemizin hibrit tohum üretiminde dışa bağımlılığını azaltabilecektir. Buna ek olarak, bu DNA markırları sitoplazmik genetik erkek kısırlığı sağlayan çekirdek genlerinin yeni ıslah hatlarına aktarılması bu genlerin çekinik gen olmasından dolayı çok zor olmaktadır. Sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden çekirdek genlerine bağlantılı DNA markırlarının geliştirilmesi, bu genlerin markır yardımıyla seleksiyon yöntemi ile yeni ıslah hatlarına aktarılmasını hem kolaylaştıracak hem de gerekli zamanı kısaltacaktır. 6 Sonuç olarak sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Rf genlerine bağlantılı DNA markırların geliştirilmesi hem dünya literatürüne önemli bir katkı sağlayacak hem de yerel ve açık tozlanan çeşitlerimizin hibrit çeşitlere dönüştürülmesine yardımcı olacaktır. Ülkemizin hibrit havuç tohumunda dışa bağımlılığını azaltarak ülkemizin ekonomisine önemli katkılar yapacaktır. 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Havuçta Sitoplazmik Genetik Erkek Kısırlık Tipleri Ülkemizde havuç üretimi büyük oranda hibrit tohum kullanılarak yapılmaktadır. Havuç üretiminde hibrit tohumun tercih edilmesinin en büyük nedeni verim artışı sağlaması ve şekil, tat ve renk yönünden tekdüze havuçların üretilebilmesidir. Ülkemizde havuç üretimi için yaklaşık 20 ton tohum kullanılmakta ve bu kullanılan havuç tohumu miktarının 2 tonu açık tozlanan popülasyon çeşitlerden oluşurken kalan 18 tonu hibrit çeşitlerin tohumudur. Hibrit havuç tohumu üretiminde kullanılan metotlar sitoplazmik genetik erkek kısırlığı üzerine kurulmuştur. Havuçta iki farklı sitoplazmik genetik erkek kısırlık tanımlanmıştır. Bunlardan biri ‘brown anther’ (kahverengi anter) diğeri ise ‘petaloid’ tipi sitoplazmik genetik erkek kısırlıktır. Her iki sitoplazmik genetik erkek kısırlık tipi de hibrit havuç tohumu üretiminde kullanılmaktadır. ‘Brown anther’ sitoplazmik genetik erkek kısırlık tipinde mayoz bölünmenin son aşamasında bloke edildiğinden anterler gelişememekte ve büzülmüş kahverengi bir şekil almaktadır (Welch ve Grimbal 1947; Banga ve ark. 1964). Mayoz bölünme tamamlanamadığından polen üretilememektedir. Bu sitoplazmik genetik erkek kısırlık tipi birçok kültürü yapılan havuç çeşitlerinde ve yabani havuç popülasyonlarında görülmüştür (Ronfort ve ark. 1995). Diğer sitoplazmik genetik erkek kısırlık tipinde ise stamenler (erkek organlar) petala (taç yaprak) benzeyen yapılara dönüştüğü için ‘petaloid’ ismi verilmiştir (Struckmeyer ve Simon, 1986) (Şekil 2.1 A,B). Bu sitoplazmik genetik erkek kısırlık tipinde anterler 7 hiç oluşmadığı için polen üretilememektedir. Petaloid çiçeklere sahip havuç bitkileri ilk olarak Thomsom (1961) ve daha sonra McCollum (1966) tarafından yabani havuç popülasyonlarında görülmüştür. Günümüzde ‘Wisconsin’, ‘Cornell’ ve ‘Guelph’ olmak üzere 3 farklı petaloid sitoplazma tanımlanmıştır (Morelock ve ark. 1996; Wolyn ve Chahal 1998; Nothnagel ve ark. 2000). Bu sitoplazmik genetik erkek kısırlık geriye melezleme yöntemi ile birçok kültürü yapılan havuç çeşitlerine hibrit tohum üretimi için aktarılmıştır. Bu sitoplazmik genetik erkek kısırlığı tipinde erkek kısır havuç çiçekleri normal çiçeklerden daha kolay ayırt edilebildiği için günümüzde hibrit havuç tohumlarının çoğu petaloid tipi sitoplazmik genetik erkek kısırlık kullanılarak üretilmektedir. Yapılan araştırmalar ‘brown anther’ ve ‘petaloid’ havuçların sitoplazmasının birbirinden faklı olduğunu ortaya koymuştur (Pingitore va ark 1989; Ronfort ve ark. 1995). Ancak havuçta tanımlanan ‘Wisconsin’, ‘Cornell’ ve ‘Guelph’ petaliod tipi sitoplazmaların ya birbirine çok yakın olduğu ya da genetik olarak birbirinin aynı olduğu belirlenmiştir (Morelock ve ark. 1996; Wolyn ve Chahal 1998). Şekil 2.1. A) Erkek fertile (normal) ve B) Petaloid tipi erkek kısır havuç çiçeklerinin fotoğrafı Yapılan araştırmalar, brown anter sitoplazmaya sahip bitkilerde erkek kısırlığın ortaya çıkmasına çekirdekte bulunan ya homozigot çekinik Ms5 allellerinin ya da Ms4 genin bir dominant allelinin neden olduğunu ortaya çıkarmıştır (Hansche ve Gabelman 1963; Banga 1964). Wolyn ve Chahal (1998) ‘Wisconsin’, ‘Cornell’ ve ‘Guelph’ petaloid sitoplazmalarını kullanarak yaptıkları çalışmada çekirdekte yer alan ve genetik kısırlığı kontrol eden iki 8 adet Rf geni belirlemişlerdir. Yazarlar, bu genlerden sadece birinin dominant allelinin polen üretimi (normal çiçekler) için yeterli olduğunu tespit etmişlerdir. Brown anther ve petaloid sitoplazmalar birbirinden farklı olduğu için bu sitoplazmaların Rf gen ya da genlerinin farklı olduğu belirtilmiştir. 2.2. Havuçta Yapılan Moleküler Çalışmalar Son yıllarda havuçta sitoplazmik genetik erkek kısırlık üzerine yapılan moleküler çalışmalar kısır (S) sitoplazmalar üzerine yoğunlaşmıştır. Petaloid tipi kısır sitoplazma, çiçek yapısından daha kolay belirlenebildiği için ve son yıllarda hibrit havuç tohumu üretiminde daha çok kullanıldığı için petaloid sitoplazmayı (steril) normal (fertil) sitoplazmadan ayıran mitokondrial DNA markırları geliştirilmiştir (Nakajima ve ark. 1999; Bach ve ark. 2002). Nakajima ve ark. (1999) petaloid steril sitoplazmayı fertil normal sitoplazmadan ayıran 6 adet mitokondrial STS (Sequence Tagged Sites) markırı geliştirdiklerini belirtmişlerdir. Bach ve ark. (2002) steril petaloid sitoplazmayı fertil normal sitoplazmadan ayırmak için havuç mitokondrisinin genomunda yer alan genlerin nükleotid sekansları üzerinde çalışmışlardır. Yazarlar, atp1, atp6, atp9, atp8, nad6, ya da cob genlerinin nükleotid dizilerinden petaloid sitoplazmayı normal sitoplazmadan ayıran PCR’a dayalı 14 adet markır geliştirmişlerdir. Ancak Robinson ve Wolyn (2006) atp8 genin ifadesinin petaloid sitoplazmik genetik erkek kısırlığıyla ilişkisinin olmadığını belirlemişlerdir. 2.3. Yapılan Diğer Moleküler Çalışmalar Hücre çekirdeğinde yer alan ve sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Rf genleri, genetik haritalamaya dayalı gen klonlama yöntemi kullanılarak petunya (Bentolila ve ark. 2002), turp (Koizuka et al. 2003; Brown et al. 2003; Desloire et al. 2003), çeltik (Kazama ve Toriyama 2003; Komori ark. 2004; Akagi ve ark. 2004), ve şeker pancarı (Hagihara ve ark. 2005) gibi birçok bitki türünde klonlanmıştır. Bu çalışmalar, Rf genlerinin ‘pentatricopeptide repeat; PPR’ proteinini kodladığını ortaya çıkarmıştır. PPR proteinlerinin hücrede RNA’nın işlenmesi ve translasyonun başlaması üzerine etkili olduğu belirlenmiştir. Bu proteinler hem protein hem de RNA 9 moleküllerine spesifik olarak bağlandığı literatürde belirtilmektedir (Geddy ve Brown 2007). PPR proteinlerinin bu özelliğinden dolayı erkek kısırlığa neden olan mitokondrial proteinlerin birikimini engellediği düşünülmektedir. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar ise daha çok Rf genlerinin haritalanması üzerine yoğunlaşmıştır. Islah çalışmalarını kolaylaştırması nedeniyle büyük oranda hibrit tohum kullanılarak üretimi yapılan soğanda (Gökçe ve ark. 2002; Bang ve ark. 2011), ayçiçeğinde (Yue ve ark 2010) ve sorgumda (Jordan ve ark 2010) Rf genlerinin genetik haritası moleküler markırlar kullanılarak çıkartılmıştır. Amplifed fragment lenght polymorphisms (AFLP) markır sistemi Vos ve ark. (1995) tarafından geliştirilmiş ve günümüzde bitkilerde genetik haritalama çalışmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bitkilerde polimorfik AFLP markırı sayısının çok olması, çalışılan bitki türü üzerinde daha önceden yapılan bir moleküler çalışmaya gerek duyulmaması, her bitki türünde uygulanabilir olması, tekrarlanabilir olması nedeniyle güvenilir bir markır türü olması, bir reaksiyonda 50-100 adet markırın kolaylıkla analizinin yapılabilmesi nedeniyle markır başına maliyetin düşük olması ve bitki genomunda eşit olarak dağılması AFLP marklarının en büyük avantajlarıdır. Bu markır türünün en büyük dezavantajı ise dominant markır olmasıdır. AFLP markırları bu özelliklerinden dolayı havuç bitkisinde yapılan genetik haritalama çalışmalarında en çok tercih edilen markırlardan biri olmuştur. AFLP markırları havuçta karoten birikimine neden olan Y2 lokusunun haritalanmasında (Bradeen ve Simon 1998), karoten ve likopen içeriğini etkileyen QTL lokuslarının haritalanmasında (Santos ve Simon, 2002), sarı yaprak lokusunun haritalanmasında (Nothnagel ve Straka 2003) ve kompak yaprak lokusunun haritalanmasında (Nothnagel ve ark 2005) kullanılmıştır. AFLP markır sistemi genetik haritalama çalışmalarında en çok tercih edilen markır sistemlerinden biri olmasına rağmen markır yardımı ile seleksiyon çalışmalarında çok tercih edilen bir markır sistemi değildir. AFLP markır sistemi, DNA’nın restriksiyon enzimleri ile kesimini, adaptörlerin bağlanmasını ve DNA’ nın seçici olarak iki defa çoğaltıldıktan sonra poliakrilamit jelde analizinin yapılmasını gerektirdiğinden, AFLP markırları markır yardımı ile seleksiyon gibi kısa zamanda çok sayıda bitki genotipinin belirlenmesini gerektiren çalışmalarda tercih edilmemektedir. STS markırlarının 10 geliştirilmesi fikri ilk defa Olson ve ark. (1989) tarafından ortaya konulmuştur. Daha sonra AFLP markırlarının da kullanımı daha kolay olan STS markırlarına dönüştürülmesi tercih edilmiştir (Bradeen ve Simom, 1998; Meksem ve ark. 2001; Tezuka ve ark. 2009; Juergens ve ark. 2010; Kang ve ark. 2010; Kubo ve ark. 2010). AFLP markırlarından STS markırlarının geliştirilmesi için öncelikle AFLP markırının bulunduğu DNA bölgesinin nükleotid dizileri belirlenmektedir. Belirlenen nükleotid dizileri kullanılarak 200-500bç bir DNA parçasını çoğaltan primerler tasarlanmaktadır. Bu primerler kullanılarak PCR’la çoğaltılan DNA agaroz jelde büyüklüğüne göre ayrıştırılarak STS markırlarının analizleri yapılmaktadır. Böylece AFLP markırının belirlediği DNA bölgesi kullanımı kolay polimorfik STS markırı ile işaretlenmiş olmaktadır. 3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu araştırma 2012–2014 yıllarında Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait Biyoteknoloji ve Moleküler Biyoloji Laboratuvarlarında yürütülmüştür. Bu tez ‘Havuç bitkisinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden hücre çekirdeğinde yer alan genlerin genetik haritasının AFLP markırları kullanılarak belirlenmesi’ adlı TÜBİTAK projesinin bir bölümüdür (Proje no:1110119). 3.1. Materyal Bitki materyali olarak iki havuç popülasyonu kullanılmıştır. Bu popülasyonlardan birincisi haritalama popülasyonu bir (HP1) diğeri ise haritalama popülasyonu iki (HP2) olarak adlandırılmıştır. Bu popülasyonlarda kullanılan bitkiler hibrit havuç tohumu üretiminde yaygın olarak kullanılan petaloid sitoplazmaya sahiptirler. Popülasyonlarda hücre çekirdeğinde bulunan havuçta sitoplazmik genetik erkek kısırlığı etkileyen Rf genleri açılım göstermektedir. Haritalama popülasyonu 1 (HP1) Bu popülasyonun elde edilmesi için önce erkek kısır olan bir bitki normal çiçeklere sahip başka bir fertil bitki ile melezlenerek F1 bitkiler elde edilmiştir. Daha sonra fertil 11 çiçeklere sahip bir F1 bitkisi kendilenerek F2 olan çiçek yapıları yönünden açılım gösteren HP1 elde edilmiştir. HP1 popülasyonu F2 popülasyonudur ve HP1 popülasyonun nasıl oluşturulduğu aşağıdaki şekilde verilmiştir. Erkek kısır ana hat X Normal çiçeklere sahip fertil baba hat  Hepsi normal çiçeklere sahip F1 popülasyonu (Bir tane F1 bitkisinin kendilenmesi) F2 (Rf genlerinin açılım gösterdiği HP1) Haritalama popülasyonu 2 (HP2) F1 bitkilerinden normal çiçeklere sahip bir bitkinin kendilenmesi ile elde edilmiştir. Bu popülasyonun nasıl geliştirildiği aşağıdaki diyagramda gösterilmektedir. Erkek kısır ana hat X Normal çiçeklere sahip baba hat  Hepsi normal çiçeklere sahip F1 popülasyonu (Bir tane F1 bitkisinin kendilenmesi) Açılım gösteren F2 popülasyonu 12 3.2. Yöntem 3.2.1. Haritalama popülasyonlarının elde edilmesi 3.2.1.1. Tohum ekimi HP1 ve HP2 popülasyonlarına ait tohumlar araziye ekilerek kök gelişimi sağlanmıştır (Şekil 3.1). Şekil 3.1. A) Havuç tohumlarını ekmek üzere toprağın hazırlanması, B) Ekim sonrası toprağın sulanması 3.2.1.2. Havuç köklerinin hasat edilmesi Hasat edilen havuçların yaprakları Şekil 3.2’de görüldüğü gibi kesilmiştir. Köklerin üzerinde bulunan toprak kalıntıları ve ölü yaprak dokuları temizlenip kök uçları kesildikten sonra 10-12 havuç kökü kağıt torbalara konulmuş ve üzerlerine bir avuç odun talaşı eklenmiştir. Kağıt torbalar katlanıp plastik torbalar için konulmuş ve plastik torbaların ağızları nem kaybını önlemek için sıkıca kapatılmıştır. 13 Şekil 3.2. Hasat edilen havuç bitkileri 3.2.1.3. Vernalizasyon ihtiyacının karşılanması o Hasat edilen havuç köklerinin vernalizasyon ihtiyacını karşılaması için +4 C sıcaklıktaki soğuk hava deposuna konulmuşlardır. Depodaki havuçlar haftada bir kez o bazı torbalar açılarak durumları kontrol edilmiştir. Havuçlar +4 C sıcaklıkta 6-8 haftalık bir vernalizasyona ihtiyaç duymaktadır. Vernalizasyon işleminden sonra havuç kökleri tekrar araziye dikilerek popülasyonun geliştirilmesine devam edilmiştir. 3.2.1.4. Havuç köklerinin tekrar araziye dikimi Havuç kökleri Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nin araştırma uygulama arazisine dikilmişlerdir. Köklerin dikiminde herhangi bir seleksiyon yapılmamıştır. Dikilen havuç köklerinden gelişen bitkiler düzenli olarak damla sulama ile sulanmıştır. Dikimden 2 hafta sonra 15:15:15 (kompoze gübre; EGE Gübre, İzmir) tipi gübre ile beslenmiştir (Şekil 3.3. A,B,C,D). 14 A B C D Şekil 3.3. Araziye dikilen havuç köklerinden büyüyen bitkilerinin arazideki gelişimi. A) Köklerin araziye dikiminden sonra büyüyen havuç bitkileri, B) Çiçek sürgünü gelişmeye başlamış bir bitki, C) Primer şemsiyesi gelişmiş bir bitki ve D) Primer şemsiyesi tam çiçeklenme döneminde olan bir bitki 15 Yetiştirilen bu bitkiler tek tek Delnet (DelStar International, Ltd., Bristol, İngiltere) izolasyon torbaları ile izole edilmiş ve çiçeklenme dönemi boyunca pamuk kullanılarak her gün sabah elle tozlama yapılmıştır (Şekil 3.4. A,B). A B Şekil 3.4. Havuç bitkilerinden bir görüntü A) Delnet izolasyon torbaları ile izole edilmiş havuç bitkileri, B) Melezleme yapılan havuç bitkileri Kapatılan bitkilerin çiçek yapısı büyüteçle incelenerek çaprazlama yapılmıştır. Bunlara ek olarak HP1 ve HP2 popülasyonun her birinden normal çiçeklere sahip 32 bitki kendilenmiştir. Kendileme için çaprazlamada olduğu gibi bitkiler tek tek Delnet (DelStar International, Ltd., Bristol, İngiltere) izolasyon torbaları ile izole edilmiş ve çiçeklenme dönemi boyunca pamuk kullanılarak her gün sabah elle tozlama yapılmıştır (Şekil 3.5). Çiçek yapıları belirlenen bitkilerde aynı zamanda DNA izolasyonu için yaprak örnekleri toplanmıştır. 16 Şekil 3.5. Kendileme yapılarak Delnet izolasyon torbası ile izole edilmiş havuç bitkisi 3.2.1.5. Yaprak örneklerinin alınması HP1 ve HP2 popülasyonlarına ait bütün bitkilerden DNA izolasyonu yapmak üzere yaprak örnekleri alınmıştır. Yaprak örnekleri sabahın erken saatlerinde alınmıştır. Yaprak örneği olarak en genç yapraklar tercih edilmiştir. Yapraklar alındıktan sonra laboratuvara götürülünceye kadar buz üzerinde saklanmıştır. Laboratuvara ulaştırılan örnekler liyofilizatöre konularak kurutulmuştur. Liyofilizatörde kurutma işlemi 5 gün sürmüştür. Kurutulan yaprak örnekleri DNA izolasyonu için kullanılıncaya kadar saklanmak için plastik torbalara konulmuş ve plastik torbalar sıkıca kapatıldıktan sonra o -80 C saklanmıştır. 3.2.1.6. Tohumların hasat edilmesi HP1 ve HP2 popülasyonuna ait bitki tohumlarının olgunlaşan çiçekleri kademeli olarak hasat edilmiş ve kağıt torbalara konulmuştur. Kağıt torbalar içindeki çiçekler laboratuvara getirilmiş ve laboratuvarda 2 hafta daha kurutulmuştur. Kağıt torbalar içinde kuruyan çiçekler üzerindeki tohumlar elle çiçek şemsiyelerinden ayrılmış ve elekler yardımı ile temizlendikten sonra tohum zarflarına konularak etiketlenmiştir. 17 3.2.2. Moleküler Çalışmalar 3.2.2.1. DNA örneklerinin elde edilmesi DNA örneklerinin çıkarılması Fütterer ve ark. (1995) tanımladığı yönteme göre yapılmıştır. Bu yöntem havuçta daha önce yapılan çalışmalarda da başarı ile kullanılmıştır (İpek ve ark. 2006). DNA izolasyonunda kullanılan protokol aşağıdaki gibidir: 1. Liyofilizatörde kurutulup -80°C’ye kaldırılan örnekler oda sıcaklığına getirildikten sonra 75 mg tartılıp ardından RNaz ve DNaz’dan ari steril mikrosantrifüj tüplerine aktarılmıştır. 2. Yaprak örneklerinin parçalanması amacıyla santrifüj tüplerine 3 adet 6mm çapındaki cam boncuk ve 5 adet 3mm çapındaki cam boncuklardan konularak öğütücü yardımıyla örnekler öğütülmüştür. 3. Öğütülen örneklerin üzerine 1ml ekstraksiyon tamponu [50 mM Tris-HCl pH 8.0, 1% (w/v) CTAB, 50 mM Na2EDTA, 0.7 M NaCl] eklenerek vorteksle karıştırılmıştır. o 4. Örnekler 65 C’deki su banyosunda 30 dakika inkübe edilmiştir, inkübasyon esnasında 10dk aralıklarla örnekler elle karıştırılmıştır. 5. Su banyosundan çıkarılan örneklerin üzerine 800 µl kloroform izoamilalkol (24:1) eklenip 5 dakika 16 000 g hızda santrifüj edilmiştir. Daha sonra tüpte meydana gelen sulu üst faz yeni 2 ml mikrosantrifüj tüplerine aktarılmıştır. 6. Fazın üzerine 80l %10’luk CTAB tamponu ve 800l CO tamponu eklenip karıştırılmıştır. Örnekler tekrar 16 000 g hızda 5 dakika santrifüj edildikten sonra sulu üst faz yeni 2 ml mikrosantrifüj tüplerine aktarılmıştır. 7. Tüplere aktarılan fazın üzerine 800l çökeltme tamponu (PB) eklenip karıştırıldıktan sonra oda sıcaklığında 30 dakika tutulmuştur. 8. Daha sonra 10 dakika 16 000 g hızda santrifüj edilerek DNA çökeltilmiştir. 9. Tüpteki sıvı döküldükten sonra çökelmiş DNA’lar 400l 1M NaCl çözeltisi içerisinde tekrar çözülmüştür. 10. 400l 1M NaCl içindeki DNA örnekleri üzerine 1 ml %96’lık etanol eklenip 20°C’de bir gece tutulmuştur. 18 11. Ertesi gün DNA örnekleri 16 000 g hızda 10 dakika santrifüj edilerek DNA’lar tekrar çökeltilmiştir. 12. Tüplerdeki NaCl ve etanol karışımı dökülüp çökeltiye tekrar %70’lik etanol eklenerek DNA yıkanmıştır. 13. 16 000 g’de 5 dakika santrifüj yapıldıktan sonra etanol tüplerden dökülmüştür. 14. Tüpler kağıt havlular üzerine ters çevrilip konularak tüplerde yapışıp kalan etanol uzaklaştırılmıştır. Daha sonra DNA’lar 100l TE tamponu içinde tekrar çözülmüştür. DNA kalitesini ve konsantrasyonu Qubit flourometre (İnvitrogen) ile belirlendikten sonra DNA konsantrasyonları 50 ng/µl olacak şekilde TE o tamponu ile ayarlanmıştır. DNA örnekleri kullanılıncaya kadar -80 C’de saklanmıştır. 3.2.2.2. AFLP analizi Havuçta genetik haritalama çalışmalarında en yaygın ve etkili olarak kullanılan moleküler markır sistemlerinden birinin AFLP markırları olduğu gösterilmiştir. AFLP markırları kullanılarak havuç genleri başarı ile haritalanmıştır (Bradeen ve Simom, 1998; Santos ve Simon, 2002; Nothnagel ve Straka 2003; Nothnagel ve ark. 2005). Bu nedenle bu araştırmada da hücre çekirdeğinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığa neden olan Rf genlerinin haritalanması için AFLP markırlarının kullanılması tercih edilmiştir. Bu analiz için AFLP Sistem 1 kiti (İnvitrogen) kullanılmıştır. AFLP analizi enzim kesimi, adaptör bağlanması, ön çoğaltım ve seçici çoğaltım aşamaları dikkate alınarak dört basamakta gerçekleştirilmiştir. 3.2.2.3. DNA’ların restriksiyon enzimleri (MseI ve Eco RI) ile kesilmesi DNA (250ng) örneği, EcoRI ve MseI restriksiyon endonükleazları ile üretici firmanın aşağıda verilen yöntemine göre kesilmiştir. DNA üzerinde; MseI enzimi “TTAA”, EcoRI enzimi ise “GAATTC” nükleotid dizisinden kesim yapmaktadır. 5X Reaksiyon tampon çözeltisi 2,5 μl Eco R I+Mse I enzimi 1 μl H2O 3 μl DNA (250 ng/1 rxn) 6 μl Toplam 12,5 μl 19 Reaksiyonlar, DNA’ların kesilmesi için 37°C’de 3 saat süre ile bekletilmişlerdir. Daha sonra 70°C’de 15 dk tutularak restriksiyon enzimleri inaktif edilmiştir. 3.2.2.4. Adaptörlerin bağlanması Restriksiyon endonükleazları ile kesilmiş olan çift iplikli DNA molekülüne adaptörlerin bağlanması ligasyon reaksiyonu ile gerçekleşmektedir. Adaptörler iki sarmal olarak hazırlanan ve nükleotid dizileri bilinen yapay oligonükleotidler olup EcoRI ve MseI enzimlerin kesim sekanslarını içermektedir. Kesilen DNA parçacıklarına adaptörler 20 °C’de 3 saat sürede tutularak bağlanmışlardır. Adaptörleri bağlanması için kullanılan reaksiyonun bileşenleri aşağıdaki gibidir: Adaptör bağlama solüsyonu 12 μl (0.5 μM EcoR ve 5 μM MseI adaptör) T4 DNA ligase (10 u/ μl) 0,5 μl Kesilmiş DNA parçaları 12,5 μl Toplam 25 μl 3.2.2.5 Ön seçici çoğaltma Ligasyon reaksiyonunun ardından, ön seçici çoğaltım (pre-amplification) işlemi PCR ile gerçekleştirilmiştir. Ön seçici çoğaltım reaksiyonunda kullanılan PCR reaksiyonun bileşenleri aşağıdaki gibidir. Ön seçici çoğaltma primer karışımı (1ml) EcoRI preamp pri. (100 μM) 4 μl MseI preamp pri. (100 μM) 4 μl dNPT mix (25mM) 50 μl H2O 942 μl Toplam 1000 μl 20 Ön seçici çoğaltım reaksiyonu 1/2 reaksiyon Pre-amp primer karışımı 20 μl Kesilmiş ve adaptörler eklenmiş DNA 0,25μl (10 kez seyreltilmiş) 10X PCR tamponu 2,7 μl MgCl2 (25mM) 1,6 μl Taq DNA polymerase (5U/μl) 0,5 μl H2O 1 ,05 μl Toplam 27,1 μl 3.2.2.6. Seçici çoğaltma Ön seçici çoğaltmada elde edilen PCR ürünleri 1/50 oranında TE (Tris-EDTA) tamponu içerisinde seyreltildikten sonra tekrar PCR cihazında seçici çoğaltma işlemlerine tabi tutulmuştur. Bu aşamada MseI primerlerine (Çizelge 3.1.). 3 seçici nükleotid (EcoR+3) ve EcoRI primerlerine (Çizelge 3.2.) 3 seçici nükleotid (MseI+3) eklenmiştir. EcoRI primerleri LiCor cihazında görüntüleme yapabilmek için 700 veya 800 infrared boyalarla işaretlenmiştir. 21 Çizelge 3.1. Seçici çoğaltmada kullanılan MseI primerleri No Seçici Çoğaltım Primerleri Sekans 1 M-CAG GATGAGTCCTGAGTAACAG 2 M-CAC GATGAGTCCTGAGTAACAC 3 M-CAT GATGAGTCCTGAGTAACAT 4 M-CAA GATGAGTCCTGAGTAACAA 5 M-CTA GATGAGTCCTGAGTAACTA 6 M-CTT GATGAGTCCTGAGTAACTT 7 M-CTC GATGAGTCCTGAGTAACTC 8 M-CTG GATGAGTCCTGAGTAACTG 9 M-CCA GATGAGTCCTGAGTAACCA 10 M-CCT GATGAGTCCTGAGTAACCT 11 M-CCG GATGAGTCCTGAGTAACCG 12 M-CGA GATGAGTCCTGAGTAACGA 13 M-CGT GATGAGTCCTGAGTAACGT 14 M-CGC GATGAGTCCTGAGTAACGC 15 M-CGG GATGAGTCCTGAGTAACGG 22 Çizelge 3.2 Seçici çoğaltmada kullanılan EcoRI primerleri No Seçici Çoğaltım Primerleri Sekans 1 E-AAG-700 GACTGCGTACCAATTCAAG 2 E-AAC-800 GACTGCGTACCAATTCAAC 3 E-AAT-700 GACTGCGTACCAATTCAAT 4 E-ACC-800 GACTGCGTACCAATTCACC 5 E-ACG-700 GACTGCGTACCAATTCACG 6 E-ACT-800 GACTGCGTACCAATTCACT 7 E-ACA-700 GACTGCGTACCAATTCACA 8 E-AGC-800 GACTGCGTACCAATTCAGC 9 E-AGG-700 GACTGCGTACCAATTCAGG 10 E-AGA-800 GACTGCGTACCAATTCAGA 11 E-AGT-700 GACTGCGTACCAATTCAGT 12 E-ATT-800 GACTGCGTACCAATTCATT 13 E-ATA-700 GACTGCGTACCAATTCATA 14 E-ATG-800 GACTGCGTACCAATTCATG 15 E-ATC-700 GACTGCGTACCAATTCATC 23 Seçici çoğaltım PCR reaksiyonu DNA (50X seyreltilmiş) 2 μl 10X PCR tamponu 1.25 μl MgCl2 (25mM) 0.8 5μl dNTPs (2mM) 1.25 μl EcoRI-sel primeri-700 0.5 μl EcoRI-sel primeri-800 0.5 μl Mse-sel primeri 1.5 μl Taq DNA polymerase (5U/μl) 0,15 μl H2O 4.5 μl Toplam 12.5 μl Seçici çoğaltmada kullanılan PCR reaksiyonun sıcaklık döngüsü 1- 94°C 5 dk 2- 94°C 40 sn 3- 65°C 1 dk (Her döngüde sıcaklık 0,7 °C düşürülmektedir) 4- 72°C 1.40 dk 2 ile 4 arasındaki basamaklar 13 döngü. 5- 94°C 40 sn 6- 56 °C 1 dk 7- 2 °C 1.40 dk 5 ile 7 arasındaki basamaklar 23 döngü. Seçici olarak çoğaltılan reaksiyonlar aşağıdaki şekilde seyreltilmiştir, H2O 4 μl Yükleme tamponu 5 μl (10 ml Formamid, 10 mg bromfenol mavisi, 200 μl 0,5 M EDTA) Seçici olarak çoğaltılan reaksiyonlar 1 μl Toplam 10 μl 24 Seyreltilmiş reaksiyonlar 90°C’de 5 dk tutularak DNA parçacıkları denatüre edilmiş ve hemen buz üzerinde soğutulmuşlardır. Denatüre edilen ve soğutulan reaksiyonlardan 0.03 μl alınıp, 30 dk pre-run yapılan Li-Cor 4300 DNA analiz cihazı (Li-Cor, Biosciences, USA) içindeki %6’lık poliakrilamid jele yükleme yapılmıştır. Cihazda büyüklüğüne göre ayrıştırılan DNA’lara ait bantların görüntülenmesi anlık olarak bilgisayar ekranından takip edilmiştir. 3.2.2.7. Gümüş nitrat boyama LiCor DNA analyser 4300 cihazı ile yapılan analizler sonucunda fertil ve steril bitkiler arasında farklılık gösteren bantlar belirlenmiş ve aynı primer kombinasyonlarıyla seçici çoğaltma PCR koşulları kullanılarak tekrar çoğaltılmıştır. Seçici olarak çoğaltılan AFLP ile çoğaltılan DNA parçaları, % 6’lık poliakrilamid jel içerisinde büyüklüğüne göre ayrılmıştır. % 6 konsantrasyonda poliakrilamid jel hazırlamak için; 100 ml TBE (5X) buffer, (Tris-Base, Boric asit, EDTA(Na2.EDTA.H2O)) 75 ml % 40’lık Acrylamide (19:1Acrylamide,N,N’ methylene bis-acrylamide) 210 g üre Solüsyondan 60 ml alınarak üzerine 300 μl APS (Amonium persulfate (% 10)) ve 30 μl TEMED (Tetramethylethylenediamine) eklenerek elektroforez camlarına dökülmüştür. Jelin polimerize olması için 2 saat beklenmiştir. Reaksiyonların üzerine eşit miktarda yükleme tamponu (10 ml Formamid, 10 mg bromfenol mavisi, 200 μl 0,5 M EDTA) eklenmiştir. Reaksiyonlar 94°C’de 5 dk tutularak DNA parçacıkları denatüre edilmiş ve hemen buz üzerinde soğutulmuşlardır. Denatüre edilen ve soğutulan reaksiyonlardan 5 μl alınarak, 30 dk ön ısıtma yapılan % 6’lık poliakrilamid jel içerisinde Aluminum-Backed Sequencers (Thermo Scientific, EC 160 DNA Sequencing System) cihazı kullanılarak 60 W güçle 2 saat 30 dakika süre ile ayrıştırılmıştır. 25 Gümüş nitrat boyama için gerekli solüsyonlar aşağıdaki gibidir; 1. Fiksatif solüsyon: % 10’luk glacial asetik asit 2. Jel boyama solüsyonu: 2 g AgNO3 + 3ml %37’lik Formaldehite’in 2L saf suda çözünmesiyle elde edilir. 3. Developing solüsyonu: 60 g Na2CO3 2L saf suda çözünür ve 10 °C’ ye soğutulduktan sonra üzerine 3 ml Formaldehite ve 400 μl Sodyum Thiosülfate (%10’luk) eklenerek elde edilir. Gümüş nitrat boyama için aşağıda verilen protokol takip edilmiştir. 1. Elektroforezden sonra camlar plastik bir aparat yardımıyla dikkatlice ayrılmıştır. Jelin uzun camda kalması amaçlanmıştır. 2. Jel öncelikle fiksatif solüsyon içerisine koyularak 20 dakika boyunca hafif şekilde çalkalanmıştır. 3. Solüsyondan çıkarılan jel 3 kez ddH2O ile çalkalanmıştır. 4. Jel boyama solüsyonuna transfer edilerek 30 dakika boyunca bu solüsyonda bekletilmiştir. 5. Daha sonra jel developing solüsyonuna aktarılarak PCR ürünleri jel içerisinde görünene kadar çalkalanmıştır. 6. Bantlar görülmeye başlayınca bu solüsyon üzerine fiksatif solüsyonu direkt olarak eklenerek bantların daha iyi görünmesi ve kalıcı olması sağlanmıştır. 7. Son olarak jel 2 kez ddH2O ile çalkalanarak kurumaya bırakılmış ve jelin fotoğrafı çekilmiştir. 26 3.2.2.8. AFLP bantlarının poliakrilamid jelden kesilmesi ve izole edilmesi DNA bantlarının gümüş boyama yöntemi ile görüntülenmesinin ardından, fertil ve steril bitkiler arasında farklı ifade olan bantlar poliakrilamid jel üzerinde belirlenmiştir. Steril bitkilerde olmayıp fertil bitkilerde olan bantlardan 5 tanesi dizi analizleri için poliakrilamid jelden keskin bir bisturi yardımıyla kesilmiştir. Kesme işlemi beyaz ışık veren negateskop cihazı üzerinde gerçekleştirilmiştir. Kesilen bant, içinde 75 μl TE (Tris-EDTA) çözeltisi bulunan 1,5 ml tüp içinde bir gece buzdolabında 4°C’de bekletilmiştir. Bekleme işleminden sonra, kesilen AFLP bantı pipet ucu ile iyice parçalanmıştır. Daha sonra bu tüp mikrosantrifüj cihazında 1 dk kadar santrifüz yapılarak jel parçalarının tüp dibinde çökelmesi ve DNA’nın ise çözelti içinde kalması sağlanmıştır. Elde edilen örnek daha sonraki aşamalar için –20°C’de muhafaza edilmiştir. 3.2.2.9. DNA-AFLP bantlarının tekrar çoğaltılması Poliakrilamid jelinden izole edilen AFLP bantları PCR ile tekrar çoğaltılmış ve tekrar agaroz jelden izole edilmiştir. AFLP bantlarının çoğaltılması için kullanılan PCR reaksiyonu ve PCR döngüsü aşağıdaki gibidir. PCR reaksiyonunun bileşenleri Akrilamid Jelden İzole Edilen DNA 2 μl 10X PCR tamponu 2 μl dNTPs (2,5mM) 2 μl EcoR-sel primeri (5 μM/μl) önseçici çoğaltma 0,8 μl MseI-sel primeri (5 μM/μl) önseçici çoğaltma 0,8 μl Taq DNA polymerase (5U/μl) 0,16 μl H2O 12,24 μl Toplam 20 μl 27 Sıcaklık döngüsü 1- 94°C 2 dk 2- 94°C 45 sn 3- 56°C 1 dk 4- 72°C 1 dk Basamak 2 ile 4 arası 35 döngü 5- 72°C 5 dk 6- 4 °C ∞ 3.2.2.10. Bantların agaroz jelden izole edilmesi PCR cihazında tekrar çoğaltılan AFLP bantları, % 2’lik agaroz jelde ayrıştırılmıştır. Bant, agaroz jelden özel bir pipet ucu ile kesilmiştir. Kesilen AFLP bantları izole edilerek dizi analizleri için saflaştırılmıştır. Kesilen bantların agaroz jelden izolasyonunda “EZ-10 Spin Column DNA Gel Extraction kiti (BioBasic, Kanada)” kullanılmıştır. Bantların jelden izole edilmesi aşağıdaki gibi yapılmıştır: 1. Jelden kesilen parçalar tartılarak 1,5 ml’lik mikrosantrifüj tüplerine konulmuştur, daha sonra örneklerin üzerine ağırlığın 3 katı kadar Binding Solution eklenmiştir. 2. Solüsyon eklenen tüpler 55°C’de inkübe edilerek jel parçalarının erimesi sağlanmıştır. 3. Jel parçaları eridikten sonra ağırlığı kadar izoproponal eklenmiştir. 4. Karışım filtreli mikrosantrifüj tüplerine aktarılarak 16 000 g’de 1dk santrifüj yapılmıştır. 5. Tüplerin alt kısmında kalan sıvı döküldükten sonra filtreli kısma 500 μl Wash Solution eklenerek 16 000 g’de 2dk santrifüj yapılmıştır. 6. Filtreler yeni tüplere aktarılarak üzerine 30 μl Elution Buffer eklenmiştir. 7. Örnekler oda sıcaklığında 1 dk inkübe edildikten sonra 16 000 g’de 2dk santrifüj yapılmıştır. Elde edilen AFLP DNA parçaları sekanslama yapılmak üzere özel bir firmaya gönderilmiştir. 28 3.2.2.11. TAIL PCR Markır-1’in EcoRI ucuna bitişik olan DNA parçasının çoğaltılması için TAIL-PCR yöntemi kullanılmıştır. Markır-1’in nükleotid dizisinden üç spesifik primer (SP) dizayn edilmiştir. SP1 en dıştaki primer, SP2 ortadaki primer, SP3 ise dizilimini bildiğimiz sekansın en sonundaki primerdir. Her primer için bir arbitrary degenerate (AD) primer kullanılmak üzere TAIL PCR üç aşamada gerçekleştirilmiştir. Çizelge 3.3. AD (Arbitrary Degenerate) Primer sekansları İsim Sekans(5'-3') Uzunluk Sıcaklık Degeneracy TAIL-AD1: NGT CGA SWG ANA WGAA 16-mer 4 6 °C 128X TAIL-AD2: STT GNT AST NCT NTGC 16-mer 4 6 °C 256X TAIL-AD3: WGT GNA GWA NCA NAGA 16-mer 4 6 °C 256X TAIL-AD4: GTN CGA SWC ANA WGTT 16-mer 4 6 °C 128X TAIL-AD5: WCA GNT GWT NGT NCTG 16-mer 4 6 °C 256X S= C veya G W= A veya T 1.TAIL-PCR Reaksiyonu Genomik DNA (50X seyreltilmiş) 1 μl 10X PCR tamponu 2 μl MgCl2 (25mM) 1.2μl dNTPs (2mM) 2.5 μl AD Primer*(10pmol/μl) 8 μl SP1 Primer (10pmol/μl) 1 μl Taq DNA polymerase (5U/μl) 0,2 μl H2O 4.1 μl Toplam 20 μl *AD1, AD2, AD3, AD4 veya AD5 primerlerinden sadece bir tanesi kullanılır. 29 1.TAIL-PCR reaksiyonun sıcaklık döngüsü 1- 94°C 2 dk 2- 94°C 30 sn 3- 60°C 1 dk 4- 72°C 2 dk 2 ile 4 arasındaki basamaklar 5 döngü. 5- 94°C 30 sn 6- 25°C 1 dk 7*- 72 °C 2dk 5 ile 7 arasındaki basamaklar 1 döngü. 8- 94°C 30 sn 9- 44°C 1 dk 10- 72°C 2 dk 8 ile 10 arasındaki basamaklar 10 döngü. 11- 94°C 30 sn 12- 60°C 1 dk 13- 72°C 2 dk 14- 94°C 30 sn 15- 60°C 1 dk 16- 72°C 2dk 17- 94°C 30 sn 18- 44°C 1 dk 19- 72°C 2dk 11 ile 19 arasındaki basamaklar 15 döngü. 20- 72°C 5dk *25°C’den 72°C’ye saniyede 0.25°C artarak çıkmıştır. Diğer sıcaklık artışları saniyede 1°C ile sınırlıdır. 30 2.TAIL-PCR Reaksiyonu 1.PCR ürünü 1 μl 10X PCR tamponu 2 μl MgCl2 (25mM) 1.2 μl dNTPs (2mM) 2.5 μl AD Primer*(10pmol/μl) 6 μl SP2 Primer (10pmol/μl) 1 μl Taq DNA polymerase (5U/μl) 0,2 μl H2O 6.1 μl Toplam 20 μl *1. Reaksiyonda kullanılan AD primeri kullanılır 2.TAIL-PCR reaksiyonun sıcaklık döngüsü 1- 94°C 2 dk 2- 94°C 30 sn 3- 60°C 1 dk 4- 72°C 2 dk 5- 94°C 30 sn 6- 60°C 1 dk 7*- 72 °C 2dk 8- 94°C 30 sn 9- 44°C 1 dk 10- 72°C 2 dk 2 ile 10 arasındaki basamaklar 15 döngü. 11- 72°C 5 dk 31 3.TAIL-PCR Reaksiyonu 2.PCR ürünü 1 μl 10X PCR tamponu 2 μl MgCl2 (25mM) 1,2μl dNTPs (2mM) 2,5 μl AD Primer*(10pmol/μl) 4 μl SP3 Primer (10pmol/μl) 1 μl Taq DNA polymerase (5U/μl) 0,2 μl H2O 8,1 μl Toplam 20 μl *1. ve 2. reaksiyonda kullanılan AD primeri kullanılır. 3.TAIL-PCR reaksiyonun sıcaklık döngüsü 1- 94°C 2 dk 2- 94°C 30 sn 3- 60°C 1 dk 4- 72°C 2 dk 5- 94°C 30 sn 6- 60°C 1 dk 7*- 72 °C 2dk 8- 94°C 30 sn 9- 44°C 1 dk 10- 72°C 2 dk 2 ile 10 arasındaki basamaklar 15 döngü. 11- 72°C 5 dk Çoğaltılan DNA parçaları AFLP DNA parçalarında olduğu gibi agaroz jelde yürütülmüştür. Elde edilen bantlar kesilip yine aynı şekilde ekstrakte edilmiştir. Bantların nükleotid dizlerinin belirlenmesi özel bir firmaya yaptırılmıştır. 32 4. BULGULAR 4.1. Çiçek Yapılarının Belirlenmesi HP1 popülasyonunda toplam 96 bitkinin ve HP2 popülasyonunda ise toplam 160 bitkinin çiçek yapısı incelenmiştir. Çizelge 4.1. Çiçek yapıları incelenen HP1 popülasyonuna ait bitkilerin listesi HP1 Popülasyonu HP1 Popülasyonu Fertil HP1-01 HP1-19 Kısır Fertil HP1-02 HP1-20 Kısır Kısır HP1-03 Kısır HP1-21 Fertil Fertil HP1-04 HP1-22 Fertil Fertil HP1-05 HP1-23 Fertil HP1-06 HP1-24 Kısır Fertil HP1-07 HP1-25 Kısır HP1-08 Fertil HP1-26 Kısır HP1-09 Fertil HP1-27 Fertil HP1-10 Fertil HP1-28 Kısır HP1-11 Fertil HP1-29 Kısır HP1-12 Fertil HP1-30 Kısır HP1-13 Fertil HP1-31 Kısır HP1-14 Fertil HP1-32 Fertil HP1-15 Fertil HP1-33 Fertil HP1-16 Kısır HP1-34 Kısır HP1-17 Fertil HP1-35 Fertil HP1-18 Fertil HP1-36 Kısır 33 Çizelge 4.1. Çiçek yapıları incelenen HP1 popülasyonuna ait bitkilerin listesi (devam) HP1 Popülasyonu HP1 Popülasyonu Fertil Fertil HP1-37 HP1-55 Fertil Fertil HP1-38 HP1-56 Fertil Fertil HP1-39 HP1-101 Fertil Fertil HP1-40 HP1-102 Kısır HP1-41 HP1-103 Kısır Kısır Fertil HP1-42 HP1-104 Kısır Fertil HP1-43 HP1-105 HP1-44 Kısır HP1-106 Fertil HP1-45 Kısır HP1-107 Kısır HP1-46 Kısır HP1-108 Fertil HP1-47 Kısır HP1-109 Fertil HP1-48 Fertil HP1-110 Fertil HP1-49 Kısır HP1-111 Fetil HP1-50 Kısır HP1-112 Fertil HP1-51 Kısır HP1-113 Fertil HP1-52 Fertil HP1-114 Kısır HP1-53 Kısır HP1-115 Kısır HP1-54 Kısır HP1-116 Fertil 34 Çizelge 4.2. Çiçek yapıları incelenen HP2 popülasyonuna ait bitkilerin listesi HP2 Popülasyonu HP2 Popülasyonu Fertil Fertil HP2-01 HP2-19 Fertil Fertil HP2-02 HP2-20 Fertil HP2-03 Fertil HP2-21 Kısır Kısır HP2-04 HP2-22 Fertil Fertil HP2-05 HP2-23 Kısır HP2-06 HP2-24 Fertil Fertil HP2-07 HP2-25 Fertil HP2-08 Fertil HP2-26 Kısır HP2-09 Fertil HP2-27 Fertil HP2-10 Fertil HP2-28 Fertil HP2-11 Kısır HP2-29 Fertil HP2-12 Fertil HP2-30 Fertil HP2-13 Fertil HP2-31 Fertil HP2-14 Fertil HP2-32 Fertil HP2-15 Fertil HP2-33 Fertil HP2-16 Fertil HP2-34 Fertil HP2-17 Fertil HP2-35 Fertil HP2-18 Kısır HP2-36 Kısır 35 Çizelge 4.2. Çiçek yapıları incelenen HP2 popülasyonuna ait bitkilerin listesi (devam) HP2 Popülasyonu HP2 popülasyonu HP2-100 Fertil HP2-131 Fertil HP2-101 Fertil HP2-132 Kısır HP2-102 Fertil HP2-133 Fertil HP2-103 Fertil HP2-134 Fertil HP2-104 Kısır HP2-135 Kısır HP2-105 Kısır HP2-136 Fertil HP2-106 Kısır HP2-137 Fertil HP2-107 Fertil HP2-18 Kısır HP2-108 Fertil HP2-139 Fertil HP2-109 Fertil HP2-140 Fertil HP2-110 Kısır HP2-141 Fertil HP2-111 Fertil HP2-142 Fertil HP2-112 Fertil HP2-143 Fertil HP2-13 Fertil HP2-144 Fertil HP2-114 Kısır HP2-145 Fertil HP2-115 Kısır HP2-146 Fertil HP2-116 Fertil HP2-147 Fertil HP2-118 Fertil HP2-148 Fertil HP2-119 Fertil HP2-149 Fertil HP2-120 Fertil HP2-150 Fertil HP2-121 Fertil HP2-151 Fertil HP2-122 Fertil HP2-152 Fertil HP2-123 Kısır HP2-153 Fertil HP2-124 Fertil HP2-154 Fertil HP2-125 Fertil HP2-155 Fertil HP2-126 Fertil HP2-156 Kısır HP2-127 Kısır HP2-157 Fertil HP2-128 Fertil HP2-158 Kısır HP2-129 Fertil HP2-159 Fertil HP2-130 Fertil HP2-160 Fertil 36 HP1 popülasyonundan ve HP2 popülasyonundan çiçek yapılarına bakıldığında erkek kısır bitkiler ve erkek fertil bitkiler çiçek yapılarından kolayca birbirinden ayrılabilmişlerdir. Erkek kısır bitkilerde anterler taç yapraklara dönüşmüştür ve bu nedenle erkek kısır bitkilerde 5 değil 10 adet taç yaprak sayılmıştır. Erkek fertil ve erkek kısır bitkilerin çiçek şemsiyeleri incelenmiş (Şekil 4.1 A,B), çiçeklerin mikroskop altındaki görüntüleri fotoğraflanmıştır (Şekil 4.1 C,D). A B C D Şekil 4.1. Erkek kısır ve erkek fertil çiçekler. A) Erkek fertil ve B) Erkek kısır havuç bitkilerinin çiçek şemsiyeleri. C) Erkek fertil ve D) Erkek kısır çiçeklerin mikroskop altındaki görüntüsü 37 Toplam olarak HP1 popülasyonundan 96 bitkinin çiçek yapısı incelenmiştir. Bu 96 bitkiden 37’si erkek kısır olurken 59 bitkinin ise erkek fertil olduğu belirlenmiştir. Bu verilerle yapılan Ki-kare testine göre hücre çekirdeğinde bulunan erkek kısırlık genlerinin açılım oranına 9:7 olduğu tespit edilmiştir (P = 0,30) (Çizelge 4.3). F2 popülasyonundaki bu açılım oranı, havuçta petaliod tipi sitoplazmik genetik erkek kısırlığının iki genle kontrol edildiğini göstermektedir. Havuç bitkilerinin petaloid sitoplazmada fertil olabilmesi için her iki genin en az bir dominant allelinin bulunması gerekmektedir (Rf1_Rf2_). Ancak Rf genlerinden birinin ya da her ikisinin homozigot çekinik olması durumunda petaloid sitoplazmaya sahip bitkiler kısır olmaktadır (rf1rf1Rf2_; Rf1_rf2rf2; rf1rf1rf2rf2). HP2 popülasyonunda toplam olarak 160 bitkinin çiçek yapısı incelenmiştir ve bunlardan 124 bitkinin erkek fertil ve 36 bitkinin ise erkek kısır olduğu tespit edilmiştir. Ki-Kare testine göre hücre çekirdeğinde bulunan erkek kısırlık geni 3:1 oranında açılım göstermektedir (P = 0.47) (Çizelge 4.3.) . Bu sonuca göre HP2 popülasyonunda hücre çekirdeğinde bulunan erkek kısırlık genlerinden sadece birinin açılım gösterdiği belirlenmiştir. Çizelge 4.3. HP1 ve HP2 popülasyonlarına ait ki-kare testi sonuçları Popülasyonlar Erkek kısır Erkek fertil Açılım oranı p-değeri HP1 (F2) 37 59 9:7 0.30 HP2 (F2) 36 124 3:1 0.47 4.2. DNA İzolasyonu HP1 popülasyonundan 96 bitkinin ve HP2 popülasyonundan ise 160 bitkinin yaprak örneklerinden DNA izolasyonu yapılarak konsantransyonları Qubit fluorometer ile ölçülmüştür. DNA konsantrasyonlarının 188 ng/ul ile 20 ng/ul arasında değiştiği görülmüştür (Çizelge 4.4.). 38 Çizelge 4.4. Yaprak örneklerinden elde edilen DNA örneklerinin konsantrasyonu Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) HP1-001 90,81 HP1-026 102,98 HP1-002 87,57 HP1-027 96,48 HP1-003 80,54 HP1-028 88,89 HP1-004 100 HP1-029 89,43 HP1-005 88,65 HP1-030 99,19 HP1-006 84,86 HP1-031 49,38 HP1-007 86,49 HP1-032 86,72 HP1-008 89,19 HP1-033 44,98 HP1-009 78,38 HP1-034 91,06 HP1-010 95,68 HP1-035 63,96 HP1-011 73,51 HP1-036 87,26 HP1-012 98,92 HP1-037 98,1 HP1-013 67,57 HP1-038 93,77 HP1-014 41,3 HP1-039 91,06 HP1-015 89,19 HP1-040 77,51 HP1-016 88,65 HP1-041 88,35 HP1-017 80,54 HP1-042 81,3 HP1-018 88,65 HP1-043 74,8 HP1-019 86,49 HP1-044 76,42 HP1-020 71,89 HP1-045 75,34 HP1-021 103,78 HP1-046 70,46 HP1-022 77,3 HP1-047 70,84 HP1-023 117,07 HP1-048 61,04 HP1-024 81,3 HP1-049 70,84 HP1-025 90,51 HP1-050 80,65 39 Çizelge 4.4. Yaprak örneklerinden elde edilen DNA örneklerinin konsantrasyonu (devam) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) HP1-051 95,37 HP1-076 87,53 HP1-052 85,56 HP1-077 88,06 HP1-053 80,11 HP1-078 76,39 HP1-054 48,45 HP1-079 90,19 HP1-055 53,79 HP1-101 34,04 HP1-056 69,75 HP1-102 101,75 HP1-057 74,11 HP1-103 33,92 HP1-058 62,67 HP1-104 107,6 HP1-059 100,82 HP1-105 123,39 HP1-060 168,94 HP1-106 66,67 HP1-061 81,74 HP1-107 66,08 HP1-062 81,74 HP1-108 76,02 HP1-063 96,46 HP1-109 170,18 HP1-064 73,02 HP1-110 57,26 HP1-065 69,75 HP1-111 123,39 HP1-066 70,3 HP1-112 148,54 HP1-067 69,75 HP1-113 96,49 HP1-068 57,22 HP1-114 84,21 HP1-069 58,31 HP1-115 74,27 HP1-070 62,67 HP1-116 43,02 HP1-071 83,29 HP1-117 109,36 HP1-072 75,86 HP1-073 82,23 HP1-074 68,44 HP1-075 79,05 40 Çizelge 4.4. Yaprak örneklerinden elde edilen DNA örneklerinin konsantrasyonu (devam) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) HP2-001 102,75 HP2-026 99,71 HP2-002 117,03 HP2-027 89,91 HP2-003 112,64 HP2-028 84,15 HP2-004 127,47 HP2-029 86,46 HP2-005 120,33 HP2-030 78,96 HP2-006 123,08 HP2-031 80,69 HP2-007 112,64 HP2-032-1 40,56 HP2-008 94,51 HP2-032-2 37,82 HP2-009 117,03 HP2-034 89,34 HP2-010 131,32 HP2-035 93,95 HP2-011 115,38 HP2-036 78,39 HP2-012 125,27 HP2-037 91,07 HP2-013 110,99 HP2-038 91,07 HP2-014 116,48 HP2-039 95,68 HP2-015 112,09 HP2-040 80,69 HP2-016 123,08 HP2-041 96,83 HP2-017 127,47 HP2-042 121,61 HP2-018 37,47 HP2-043 93,95 HP2-019 109,34 HP2-044 97,98 HP2-020 119,23 HP2-045 102,02 HP2-021 117,03 HP2-046 95,1 HP2-022 134,07 HP2-047 85,3 HP2-023 125,27 HP2-048 38,67 HP2-024 119,78 HP2-049 88,18 HP2-025 82,42 HP2-050 89,91 41 Çizelge 4.4. Yaprak örneklerinden elde edilen DNA örneklerinin konsantrasyonu (devam) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) HP2-051 140,57 HP2-076 86,15 HP2-052 129,14 HP2-077 81,85 HP2-053 127,43 HP2-078 89,23 HP2-054 140 HP2-079 78,15 HP2-055 118,29 HP2-080 75,69 HP2-056 117,71 HP2-081 86,15 HP2-057 121,71 HP2-082 84,92 HP2-058 92 HP2-083 145,23 HP2-059 48,49 HP2-084 88,62 HP2-060 119,43 HP2-085 113,23 HP2-061 109,14 HP2-086 96,62 HP2-062 111,43 HP2-087 75,69 HP2-063 110,29 HP2-088 79,38 HP2-064 120 HP2-089 77,54 HP2-065 114,86 HP2-090 72 HP2-066 112,57 HP2-091 84,92 HP2-067 126,29 HP2-092 75,08 HP2-068 123,43 HP2-093 77,54 HP2-069 115,43 HP2-094 81,85 HP2-070 41,05 HP2-095 73,23 HP2-071 100,57 HP2-096 72,62 HP2-072 120 HP2-097 62,15 HP2-073 108,57 HP2-098 75,69 HP2-074 114,29 HP2-099 153,51 HP2-075 72 HP2-100 176,22 42 Çizelge 4.4. Yaprak örneklerinden elde edilen DNA örneklerinin konsantrasyonu (devam) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) Bitki No DNA Miktarı (ng/ul) HP2-101 87,79 HP2-140 52,81 HP2-102 75,91 HP2-141 42,6 HP2-103 60,63 HP2-142 75,25 HP2-104 162,38 HP2-143 93,73 HP2-105 111,11 HP2-144 87,13 HP2-106 176,24 HP2-145 125,41 HP2-107 129,24 HP2-146 36,3 HP2-108 148,51 HP2-147 54,13 HP2-109 188,12 HP2-148 40,26 HP2-110 60,73 HP2-149 93,07 HP2-111 153,14 HP2-150 152,48 HP2-112 163,04 HP2-151 132,67 HP2-113 102,31 HP2-152 48,54 HP2-114 58,75 HP2-153 130,03 HP2-115 148,51 HP2-154 128,71 HP2-116 145,87 HP2-155 125,41 HP2-117 148,51 HP2-156 28,36 HP2-118 172,94 HP2-157 71,95 HP2-119 161,06 HP2-158 87,79 HP2-120 158,42 HP2-159 96,37 HP2-137 20,46 HP2-160 48,42 HP2-138 38,94 HP2-161 6,25 HP2-139 24,42 HP2-162 97,66 Konsantrasyonu belirlenen örnekler, DNA kalitesini görmek için %1’lik agaroz jele yüklenerek etidium bromitle boyandıktan sonra fotoğrafları çekilmiştir. DNA kalitesi iyi olmayan örneklerin DNA’ları HP1 popülasyonuna ait 50 numaralı örnekte olduğu gibi agaroz 43 jelde gözükmemiştir (Şekil 4.2). DNA izolasyonu sırasında parçalanmış olan DNA örnekleri ise HP2 popülasyona ait 109 numaralı örnekte olduğu gibi dağınık bir yapıda olduğu gözlemlenmiştir (Şekil 4.3). Bunun gibi DNA örnekleri tekrar çıkartıldıktan sonra DNA konsantrasyonları belirlenmiş ve DNA kaliteleri tespit edilmiştir. 024 001 HP1-001-024 048 025 3kb 1 kb HP1-025-048 072 050 049 HP1-049-072 096 073 HP1-073-096 Şekil 4.2. HP1 popülasyonlarından elde edilen DNA örneklerinin Agaroz jelde görünümü 44 048 001 HP2-001-048 096 049 001 HP2-049-096 144 109 097 HP2-097-144 160 145 HP2-145-160 Şekil 4.3. HP2 popülasyonlarından elde edilen DNA örneklerinin Agaroz jelde görünümü 45 4.3. AFLP Markırlarının Belirlenmesi Yapılan AFLP analizlerinde HP1 popülasyonundan 8 adet erkek kısır ile 8 adet erkek fertil bitki ve HP2 popülasyonundan ise yine 8 adet erkek kısır ile 8 adet erkek fertil bitki seçilmiştir. 16 adet erkek kısır ve 16 adet erkek fertil bitki kullanılarak 225 AFLP primer kombinasyonun analizi tamamlanmıştır. Bu analizler sonucunda erkek kısır bitkilerde çoğalan fakat erkek fertil bitkilerde çoğalmayan ya da erkek kısır bitkilerde çoğalmayıp erkek fertil bitkilerde çoğalan AFLP markırları belirlenmeye çalışılmıştır. Her iki popülasyona ait erkek kısır bitkilerde çoğalmayan fakat erkek fertil bitkilerde çoğalan AFLP markırının varlığı iki primer kombinasyonunda belirlenmiştir. Bunlardan birincisi Markır-1 olarak adlandırılmış ve EACT-MCAT primer kombinasyonunda tespit edilmiştir (Şekil 4.4). Markır-1 erkek kısır bitkilerin sadece birinde çoğalmış ve erkek fertil bitkilerin ikisinde çoğalmamıştır. Diğer AFLP markırı ise ve Markır-2 olarak adlandırılmış ve EATA-MCTG primer kombinasyonunda belirlenmiştir (Şekil 4.5). 46 Şekil 4.4. EACT-MCAT primer kombinasyonunda belirlenen Markır-1. Markır-1 ok işareti ile gösterilmiştir Şekil 4.5. EATA-MCTG primer kombinasyonunda belirlenen Markır-2. Markır-2 ok işareti ile gösterilmiştir 47 4.3.1. AFLP markırlarının karakterizasyonu 4.3.1.1. Markır-1’in karakterizasyonu AFLP markırları analizi daha kolay olan STS markırlarına dönüştürebilmek için Markır-1 içeren AFLP primer kombinasyonun reaksiyonu tekrar yapılmıştır. AFLP markırları poliakrilamit jelde büyüklüğüne göre ayrılmıştır. Markır-1’i gözlemlemek için gümüş nitrat boyaması yapılmıştır (Şekil 4.6 A,B). Gümüş nitrat boyama ile gözlemlenen erkek kısırlıkla birlikte hareket eden Markır-1’in DNA bandı jelden kesilmiştir. Kesilen poliakrilamit jeli içindeki Markır-1 EACT ve MCAT primerleri kullanılarak tekrar çoğaltılmış ve agaroz jelinde görüntülenmiştir (Şekil 4.7). Jelde tek DNA bandının gözükmesi DNA dizisini belirleyebilmek için önemlidir. Görüntülenen AFLP markırı agaroz jelinden izole edilmiş ve DNA dizisi belirlenmiştir. A B Şekil 4.6. A) Gümüş boyama ile görüntülenmiş Makır-1’in poliakrilamit jel fotoğrafı B) Markırın DNA bantları jelden kesildikten sonra çekilmiş fotoğrafı 48 Şekil 4.7. Poliakrilamit jelden kesildikten sonra tekrar çoğaltılan Markır-1’in agaroz jel fotoğrafı DNA dizisi belirlenen Markır-1’in uzunluğunun 91 baz çiftinden (bç) oluştuğu tespit edilmiştir. Havuç genomunun tüm DNA dizilerini belirleme çalışmaları Amerika Birleşik Devletleri’nin Wisconsin Üniversitesi’nde devam etmektedir. Elde ettiğimiz Markır-1’e ait DNA dizisinin havuç genomunun DNA dizileriyle karşılaştırılması için Wisconsin Üniversitesine gönderilmiştir. Yapılan karşılaştırmada Markır-1’in DNA dizisinin havuç genomunda birçok DNA dizisi ile eşleştiği görülmüştür. Şekil 4.8’de de görüldüğü gibi AFLP markırının MseI enziminin kestiği ucunda bulunan DNA bölgesinin havuç genomunda birçok kopyası bulunmaktadır. Ancak AFLP markırının EcoRI enziminin kestiği DNA bölgesinden sonra DNA dizilerinin farklılaştığı görülmektedir. Bu nedenle AFLP markının EcoRI enzimin kestiği DNA dizisinde farklılıklar olduğu gözlemlenmiştir. Fakat EcoRI enziminin kestiği DNA dizisi olan “GAATTC” Wisconsin Üniversitesi’nden gönderilen havuç genomuna ait DNA dizilerinin hiçbirinde rastlanmamıştır (Şekil 4.8). 49 Şekil 4.8. Markır-1’in DNA dizisinin havuç genomuna ait DNA dizileri ile karşılaştırılması DNA dizilerinde EcoRI enziminin kestiği DNA dizisine (GAATTC) rastlanmadığı için Markır-1’in EcoRI ucuna bitişik olan DNA parçasının çoğaltılması için TAIL-PCR yöntemi kullanılmıştır. TAIL-PCR spesifik primerleri aşağıdaki gibi dizayn edilmiştir. P1 P2 P3 5’- TAACATCAGAGACATTTCTAACTGATGTCTAAGACTGATGTCTGAAGTGTGATGTCTATTCCACGATGTC TATTCCACTTTTTCTAGTAGTGAATTC-3 3’- ATTGTAGTCTCTGTAAAGATTGACTACAGATTCTGACTACAGACTTCACACTACAGATAAGGTGCTACAG ATAAGGTGAAAAAGATCATCACTTAAG-5 50 TAIL-PCR için gerekli Markır-1’in EcoRI ucunda bulunan DNA parçası TAIL-PCR kullanılarak çoğaltılmıştır (Şekil 4.9). Şekil 4.9 TAIL-PCR ile çoğaltılan Markır-1’in EcoRI kesim ucuna bitişik DNA parçalarının agaroz jeldeki görünümü (P3/D5 primerlerine ait reaksiyon sonuçları) Çoğaltılan DNA parçaları agaroz jelden izole edilmiş ve DNA dizi analizi yaptırılmıştır (Şekil 4.10) Şekil 4.10 TAIL-PCR ile çoğaltılan Markır-1’in havuç genomuna ait DNA dizileri ile karşılaştırılması 51 4.3.1.2. Markır-2’nin karakterizasyonu EATA-MCTG primer kombinasyonunda belirlenen Markır-2’nin karakterizasyonu için AFLP reaksiyonları tekrar yapılmış ve Markır-1’de olduğu gibi poliakrilamit jelde yürütülmüştür. AFLP markırları gümüş boyama yöntemi ile görüntülenmiş ve jel üzerinde Markır-2 tespit edilmiştir. Poliakrilamit jeli üzerinde Markır-2’nin DNA bantları kesilip EATA ve MCTG AFLP primerleri kullanılarak tekrar çoğaltılmıştır. Çoğaltılan AFLP markırı bu kez agaroz jelde yürütülmüş ve markıra ait DNA’lar agaroz jelden izole edilmiştir (Şekil 4.11). Şekil 4.11 Markır-2’nin tekrar çoğaltıldıktan sonra agaroz jeldeki görünümü Agaroz jelden izole edilen AFLP markırının DNA dizisi belirlenmiştir. Markır-2’nin uzunluğunun 102 bç oluştuğu görülmüştür. Bu markırın DNA dizisi ABD’deki havuç genomuna ait DNA dizleri ile karşılaştırılmıştır. Havuç genomunun birinci kromozomu üzerindeki DNA dizileri ile eşleştiği tespit edilmiş ve havuç genomunda sadece bir kopyasının bulunduğu görülmüştür (Şekil 4.12). 52 Şekil 4.12 Havuç genomunun 1. Kromozomunda Markır-2’nin bulunduğu bölge Markır-2’nin analizi kolayca STS markırına dönüştürülmesi Markır-2’ye bitişik DNA bölgelerinin çoğaltılıp bu DNA bölgelerinde uygun polimorfizmin belirlenmesi ile mümkün olacaktır. Bu nedenle Markır-2’ye bitişik DNA dizileri Wisconsin Üniversitesinden elde edilmiştir (Şekil 4.13). 53 Şekil 4.13. Markır-2’nin DNA dizisinin havuç genomundaki DNA dizileri ile eşleşmesi Şekil 4.13 incelendiğinde açlım popülasyonundaki havuç genotipi ile genomunun nükleotid dizisi belirlenen havuç genotipi arasında küçük farklılıkların olduğu tespit edilmiştir. 54 TARTIŞMA VE SONUÇ Havuç gibi erselik çiçek yapısına sahip bitkilerde melezleme yapabilmek için emaskülasyon işleminin yapılması gerekmektedir. Emaskülasyon işlemi havuç bitkisi çiçeklerinin küçük ve bir çiçekten en fazla iki tohum alınabilmesinden dolayı oldukça uzun süren ve masraflı bir işlemdir. Bu sebeplerden dolayı havuç bitkisinde hibrit tohum üretiminde kısır bitkilerin kullanımı ıslahçılar açısından daha pratik olmaktadır. Dolayısıyla, havuç bitkisinde hibrit tohum üretimi için erkek kısır bitkilere ihtiyaç duyulmaktadır. Hibrit tohum üretiminde üç ıslah hattına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan birincisi kısır sitoplazmaya sahip genetik olarak da kısır olan ana hattır. Hibrit tohum her zaman ana hattan elde edilmektedir. Ana hat kısır olduğu için devam ettirilebilmesi için genetik yönden aynı fakat sitoplazmik yönden fertil olan idameci hatta ihtiyaç duyulmaktadır. Ana hattın devamlılığı idameci hat ile çaprazlanması ile olmaktadır. Son olarak hibrit tohum elde edilebilmesi için normal sitoplazmaya sahip genetik yönden fertil olan baba hatta ihtiyaç duyulmaktadır. Ana ve baba hattın çaprazlanması sonucu ile hibrit tohum elde edilebilmektedir. Havuç bitkisinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığa sebep olan genlerin belirlenmesi kısır bitkilerin belirlenmesini ve bu bitkilerin hibrit tohum üretiminde ihtiyaç duyulan hatların elde edilmesinde kullanımını sağlayacaktır. Bu araştırmada havuç bitkisinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığa neden olan genler moleküler yöntemlerden AFLP tekniği ile karakterize edilmiştir. 96 ve 160 bitkiden oluşan iki popülasyon kullanılmıştır. DNA izolasyonu Fütterer ve ark. (1995) tanımladığı yönteme göre yapılmıştır. DNA konsantrasyoları qubit cihazı ile ölçüldükten sonra AFLP analizleri yapılmıştır. AFLP analizlerinde 225 primer kullanılmıştır. AFLP analizleri sonucunda EACT-MCAT ve EATA-CTG primer kombinasyonlarına ait iki adet markır tespit edilmiştir. Markır-1’in genomda bulunduğu bölde TAIL PCR sonuçlarına göre belirlenecektir. Markır-2’nin havucun 1. kromozomunda olduğu tespit edilmiştir. Markırların her iki popülasyonda da erkek fertil bitkilerde çoğaldığı görülmüştür. Bu bir beklenen sonuçtur. Çünkü havuç bitkisinin erkek fertil olması baskın bir karakterdir. 55 Dolayısıyla erkek fertil olan bitkilerde erkek kısırlık genleri (Rf) heterozigot durumda olursa hem çekinik hem de baskın alleli bulunduracaktır. Çekinik allele bağlantılı bir markır hem erkek kısır bitkilerde hem de heterozigot erkek fertil bitkilerde çoğalacaktır. Dolayısıyla heterozigotlardan dolayı sadece erkek kısır bitkilerde çoğalan fakat erkek fertil bitkilerde çoğalmayan bir AFLP markırına rastlamak mümkün olmayacaktır. Yapılan araştırmalarda havuç bitkisinde görülen CMS (sitoplazmik genetik erkek kısırlık) kısırlık kalıtımının birden fazla gen tarafından kontrol edildiği ifade edilmiştir (Thompson 1961; Hansche ve ark. 1963; Wolyn ve ark. 1998). Alessandro ve ark. (2012), tarafından yapılan en son araştırmada havucun hücre çekirdeğinde yer alan ve sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Rf genlerin haritalanmasına yöneliktir. Yapılan çalışmada havuç bitkisinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığı kontrol eden Rf genine bağantılı iki markır tespit etmişlerdir. Rf genlerine komşu bu markırların havucun 9. kromozomunda olduğu gösterilmiştir. EAAC-MCAC ve EACA-MCAT primer kombinasyonlarına ait markırlar 4.38cM ve 1.12 cM’da haritalamışlardır. Yapılan araştırmalarda markırların bulundukları kromozomların farklı olduğu görülmüştür. Bu farklılığın sebebi kullanılan popülasyonların farklı olmasından kaynaklı olabileceği gibi bulunan sitoplazmik genetik erkek kısırlığa sebep olan Rf geninin farklı olmasından da kaynaklı olabilmektedir. Sitoplazmik genetik erkek kısırlığı sisteminin görüldüğü soğan bitkisinde ise ilk kısır materyal, 1943 yılında Kaliforniya’da yetiştirilen İtalyan kırmızı soğan çeşidinde keşfedilmiştir (Budar ve Pelletier, 2001). Havuç bitkisinde Rf harfleriyle ifade edilen kısırlık geni soğan bitkisinde Ms şeklinde sembolize edilmektedir. Havuç bitkisinde olduğu gibi S stoplazma ve homozigot resesif ms geni içeren hat ana olarak, N stoplazma ve msms geni ise restorer olarak kullanılmaktadır. Klasik melezleme çalışmaları ile bir soğan popülasyonu veya karakterize edilmemiş açılım materyallerinden idame hatların izolasyonu için en az 4 yıl kadar bir süre gerekmektedir. Yapılan moleküler çalışmalar sonucunda markırlar yardımıyla normal ve kısır sitoplazmalar ayırt edilebilmiştir (Havey 1995). Moleküler markır kullanılarak ms lokusunun klonlanması çalışmaları da yapılmış ve daha sonraki yıllarda konuyla ilgili yapılacak çalışmalara temel oluşturmuştur. Ms lokusu RFLP tekniği kullanılarak 56 1.9 – 8,6 cM uzunlukta klonlanabilmiştir (Gökce ve ark., 2002; Gokce ve Havey 2002). Islahçılar; Ms lokusunun, daha yakın klonlanması halinde, test melezlemelerine gereksinim duymadan sitoplazmik erkek kısırlık idamesini sağlayacak genotipleri kısa zamanda belirleyebileceklerdir. Domates bitkisinde bulunan stoplazmik genetik erkek kısırlığı kaynağı ise henüz moleküler olarak incelenip haritalanması yapılmamıştır. Fakat çalışmaların devam ettiği belirtilmiştir (Stoeva-Popova ve ark. 2007). Yapılan bu araştırmanın sonucunda havuç bitkisinde sitoplazmik genetik erkek kısırlığa neden olan Rf genleri ile bağlantılı 2 AFLP markırı belirlenmiş ve STS markırlarına dönüştürülebilmesi için bu markırlara ait DNA dizileri tespit edilmiştir. Markır-1’e bitişik DNA parçaları TAIL-PCR yöntemi ile coğaltılmış ve Markır-1’e bitişik DNA parçasının nükleotid dizleri belirlenmiştir. Markır-2’ye bitişik DNA parçalarının nüklerotid dizleri ise Wiconsin Üniversitesinden elde edilmiştir. Bundan sonra yapılacak olan çalışmalarda bu DNA dizileri kullanılarak, bu çalışmada belirlenen havuçta Rf lokusuna bağlı AFLP markırlarının PCR’a dayalı STS markırlarına dönüştürülmesi gerçekleştirilmelidir. Buna ek olarak, havuç genomunda bu markırların bulunduğu DNA bölgesindeki potansiyel genlerin analizi yapılarak havuç genomunda erkek kısırlığa neden olan gen ya da genler tespit edilebilecektir. 57 KAYNAKLAR Abdel-Aal, E.M., Akhtar, H., Zaheer, K., Ali, R. 2013. Dietary sources of lutein and zeaxanthin carotenoids and their role in eye health. Nutrients, 5: 1169-1185. Akagi, H., Nakamura, A., Yokozeki-Misono, Y., Inagaki, A., Takahashi, H., Mori, K., Fujimura, T. 2004. Positional cloning of the rice Rf-1 gene, a restorer of BT-type cytoplasmic male sterility that encodes a mitochondria-targeting PPR protein. Theor Appl Genet, 108: 1449-1457. Allesandro, M.S., Galmarini, C.R., Iorizzo, M., Simon, P.W. 2012. Molecular mapping of vernalization requirement and fertility restoration genes in carrot. Theor Appl Genet, 112: 122-132. Bach, I.C., Olesen, A., Simon P.W. 2002. PCR-based markers to differentiate the mitochondrial genomes of petaloid and male fertile carrot (Daucus carota L.). Euphytica, 127: 353-365. Bang, H., Cho, D.Y., Yoo, K.S., Yoon, M.K., Patil, B.S., Kim, S. 2011. Development of simple PCR-based markers linked to the Ms locus, a restorer of fertility gene in onion (Allium cepa L.). Euphytica, DOI 10.1007/s10681-010-0342-5. Banga, O., Petiet, J., Bennekom, J.L., 1964. Genetic analysis of male-sterility in carrot. Euphytica, 13: 75–93. Bentolila, S. Alfonso, A.A., Hanson, M.R., 2002. A pentatricopeptide repeat containing gene restores fertility to cytoplasmic malesterile plants. Proc Natl Acad Sci., 9: 10887-10892. Bouvier, F., Suire, C., Mutterer, J., Camara, B., 2003. Oxidative remodeling of chromoplast carotenoids: identification of the carotenoid dioxygenase CsCCD and CsZCD genes involved in crocus secondary metabolite biogenesis. Plant Cell 15: 47-62 Bradeen, J.M., Simon, P.W., 1998. Conversion of an AFLP fragment linked to the carrot Y2 locus to a simple, codominant, PCR-based marker form. Theor Appl Genet, 97:960-967. Brown, G.G., Formanova, N., Jin, H., Wargachuk, R., Dendy, C., Patil, P., Laforest, M., Zhang, J., Cheung, W.Y., Landry, B.S., 2003. The radish Rfo restorer gene of Ogura cytoplasmic male sterility encodes a protein with multiple pentatricopeptide repeats. Plant J., 35: 262–272. Budar, F., Pelletier, G., 2001. Male sterility in plants: occurrence, determinism, significance and use. Comptes Rendus de l’Academie des Sciences – Series III - Sciences de la Vie, 324(6): 543-550. Close, D. C., Beadle, C. L., 2003. The ecophysiology of foliar anthocyanin. The Botanical Review, 69(2):149-161. 58 Demmig, B., Adams, W.W., 2002. Antioxidants in photosynthesis and human nutrition. Science, 298: 2149-2153 Desloire, S., Gherbi, H., Laloui,W., Marhadour,S., Clouet,V., Cattollico, L., Falentin, C., Giancola, S., Renard, M., Budar, F., Small, I., Caboche, M., Delourme, R., Bendahmane, A., 2003. Identification of the fertility restoration locus, Rfo, in radish, as a member of the pentatricopeptide repeat protein family, Embo Rep., 4: 588-594. Fang, Z., Liu, Y., Lou, P., Liu, G., 2004. Current trends in cabbage breeding. Journal of New Seeds, 6: 75-107. Fester, T., Hause, B., Schmidt, D., Halfmann, K., Schmidt, J., Wray, V., Hause, G., Strack, D., 2002. Occurrence and localization of apocarotenoids in arbuscular mycorrhizal plant roots. Plant Cell Physiol, 43: 256-265 Fütter, J., Gisel, A., Iglesias, V., Kloti, A., Kost, B., Mittelsten-Scheid, O., Neuhaus, G., Neuhaus-Url, G., Schrott, M., Shillito, R., Spangenberg, G. And Wang, Z.Y., 1995. Standard molecular techniques for the analysis of transgenic plants, Gene Transfer to Plants, Ed: Potrykus, I.,Spangenberg, G., Springer-Verlag, New York, NY, USA. Pp: 215–218. Geddy. R., Brown, G.G., 2007. Genes encoding pentatricopeptide repeat (PPR) proteins are not conserved in location in plant genomes and may be subject to diversifying selection. BMC Genomics, 8:130. Ghosh, D., Konishi, T., 2007. Anthocyanins and anthocyanin rich extracts: role in diabetes and eye function. Asia Pac J. Clin Nutr., 16(2): 200-208. Giuliano, G., Al-Babili, S., von Lintig, J., 2003. Carotenoid oxygenases: cleave it or leave it. Trends Plant Sci., 8:145-149 Gökçe, A.F., Havey, M.J., 2002. Linkage equilibrium among tightly linked RFLPs and the Ms locus in openpollinated onion populations. J. Amer. Soc. Hort. Sci.,127:944-946. Gökçe, A.F., McCallum, J., Sato, Y., Havey, M.J., 2002. Molecular tagging of the Ms locus in onion. J. Amer. Soc. Hort. Sci., 127: 576-582. Grune, T., Lietz, G., Palou, A., Ross, A.C., Stahl, W., Tang, G., 2010. Beta-carotene is an important vitamin A source for human. The journal of Nutrition, 140: 85-86 Gulyas, G., Pakozdi, K.J., Lee, S., Hirata, Y., 2006. Analysis of fertility restoration by using cytoplasmic male-sterile red pepper (Capsicum annuum L.) lines. Breeding Science, 56: 331-334. Günay, A., 1984. Sebze Yetiştiriciliği Cilt III. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ankara, 183 s. 59 Günay A., 2005. Sebze Yetiştiriciliği Cilt II. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, İzmir, 531 s. Hahihara E., Itchoda, N., Habu, Y., Iida, S., Mikami, T., Kubo, T., 2005. Molecular mapping of a fertility restorer gene for owen cytoplasmic male sterility in sugar beet. Theor Appl Genet., 111: 250-255. Hansche, P.E., Gabelman W.H., 1963. Digenic control of male sterility in carrots (Daucus carota L.). Crop Sci., 3: 383-386. Havey, M.J., 1995. Identification of cytoplasms using the polymerase chain reaction to aid in the extraction of maintainer lines from open-pollinated populations of onion. Theor. Appl. Genet., 90:263-268. Havey, M.J., 2004. The use of cytoplasmic male sterility for hybrid seed production. Molecular Biology and Biotechnology of Plant Organelles, 23:623-634. İpek A., İpek M., Simon P.W., 2006. Association of reversible inactivation of the maize transposable element Ds with tissue-specific processing of the 35S:TPase transcript in carrot (Daucus carota L.), Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 81:819-826. Jordan, D.R., Mace, E.S., Henzell, R.G., Klein, P.E., Klein, R.R., 2010. Molecular mapping and candidate gene identification of the Rf2 gene for pollen fertility restoration in sorghum. Theor. Appl. Genet. 120: 1279–1287. Joshi, S.P., Gupta, V.S., Aggarwal R.K., Ranjekar P.K., Brar D.S., 2000. Genetic diversity and phylogenetic relationship as revealed by inter simple sequence repeat (ISSR) polymorphism in the genus Oryza. Theor. Appl. Genet., 100: 1311-1320. Juergens, M., Paetsch, C., Kramer, I., Zahn, M., Rabenstein, F., Schondelmaier, J., Schliephake, E., Snowdon, R., Friedt, W., Ordon, F., 2010. Genetic analyses of the host-pathogen system Turnip yellows virus (TuYV)—rapeseed (Brassica napus L.) and development of molecular markers for TuYV-resistance. Theor. Appl. Genet., 120:735- 744 Kan, S.Y., Lee, K.J., Lee, G.J., Kim, J.B., Chung, S.J., Song, J.Y., Lee, B.M., Kim, D.S., 2010. Development of AFLP and STS markers linked to a waterlogging tolerance in Korean soybean landraces. Biologia Plantarum, 54:61-68. Karadeniz, G., 2006. Domates ve havuçta karotenoid madde dağılımı ve antioksidan aktivitenin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri. Kazama, T., Toriyama, K., 2003. A pentatricopeptide repeatcontaining gene that promotes the processing of aberrant atp6 RNA of cytoplasmic male-sterile rice. Febs Lett. 544: 99-102. 60 Kjellenberg, L., 2007. Horticulture and agricultural science II. Swedish University of Agricultural Sciences, Swedish, 46 pp. Koızuka, N., Imai, R., Fujimoto, H., Hayakawa, T., Kimura, Y., Kohno-Murase, J., Sakai, T, Kawasaki, S., Imamura, J., 2003. Genetic characterization of pentatricopeptide repeat protein gene, orf687, that restores fertility in the cytoplasmic male-sterile Kosena radish. Plant J., 34:407-415. Komori, T., Ohta, S., Murai, N., Takakura, Y., Kuraya, Y., Suzuki, S., Hiei, Y., Imaseki, H., Nitta, N., 2004. Map-based cloning of a fertility restorer gene, Rf-1, in rice (Oryza sativa L.). Plant J. 37:315-325. Kubo, N., Saito, M., Tsukazaki, H., Kondo, T., Matsumoto, S., Hirai, M., 2010. Detection of quantitative trait loci controlling morphological traits in Brassica rapa L. Breeding Science., 60:164–171. Lucier, G., Biing H.L., 2007. Factors Affecting Carrot Consumption in the United States. Maçkeviç, P.F., 1951. Anadolu havuçları. Türkiye’nin zirai bünyesi. Türkiye şeker fabrikaları A.Ş. neşriyatı No:20 Mazza, G., 2007. Anthocyanins and heart health.Ann. Ist. Super. Sanita, 43(4):369- 374. Mccollum, G.D., 1966. Occurrence of petaloid stamens in wild carrot (Daucus carota) from Sweden. Economic Botany, 20:361-367. Millborrow, B.V., 2001. The pathway of biosynthesis of abscisic acid in vascular plants: a review of the present state of knowledge of ABA biosynthesis. J. Exper Bot 52:1145–1164. Morelock, T.E., Simon P.W., Peterson C.E., 1966. Wisconsin Wild: Another petaloid male-sterile cytoplasm for carrot, HortSci., 31:887-888. Nakajima, Y., Yamamoto, T., Muranaka, T., Oeda, K., 1999. Genetic variation of petaloid male-sterile cytoplasm of carrot revealed by sequence tagged sites (STSs). Theor. Appl. Genet., 99:837-843. Nothnagel, T., Ahne, R., Straka, P., 2005. Morphology, inheritance and mapping of a compressed lamina mutant of carrot. Plant Breeding, 124:481-486. Nothnagel, T., Straka, P., 2003. Inheritance and mapping of a yellow leaf mutant of carrot (Daucus carota L.). Plant Breeding 122:339-342. Nothnagel, T., Straka, P., Linke, B., 2000. Male sterility in populations of Daucus and the development of alloplasmic male-sterile lines of carrot. Plant Breeding 119: 145-152. 61 Olson, M., Hood, L., Cantor, C., Botstein, D., 1989. A common language for physical mapping of the human genome. Science, 245:1434-1435. Peters, S. 2006. Carrots: Enjoyed by kids of all ages. Newsletter, 59: 1-2. Peterson, C.E., Simon, P.W, 1986. Carrot breeding : breeding vegetable crops, Ed.: Baset , M.J., USA, Pp: 321-355. Pingitore, M., Matthews, B., Bottino, J.P., 1989. Analysis of the mitochondrial genome of Daucus carota with male sterile and male fertile cytoplasm. J. Heredity, 80:143-145. Robison, M.M., Wolyn, D.J., 2006. Petaloid-type cms in carrot is not associated with expression of atp8 (orfB). Theor. Appl. Genet., 112: 1496-1502. Rodriguez, D.B, Raymundo, L.C, Lee, T., Simpson, K.L., Chichester, C.O., 1976. Carotenoid pigment changes in ripening Momordica charantia fruits Annals of Botany, pp. 615–624. Ronfort, J., Saumitou-Laprade, P., Cuguen, J., 1995. Mitochondrial DNA diversity and male sterility in natural populations of Daucus carota ssp carota. Theor. Appl. Genet., 91: 150-159. Safadi, B. 2008. Characterization and distribution of daucus species in Syria. Biologia, 63 (2): 177-182. Santos, C.A.F., Simon, P.W., 2002. QTL analyses reveal clustered loci for accumulation of major provitamin A carotenes and lycopene in carrot roots. Mol Genet Genomics, 268:122-129. Schlotterer, C., 2004. The evolution of molecular markers-just a matter of fashion. Nat. Rev. Genet., 5:63-69. Shebaby, W.N., El-Sibai, M., Smith, K.B., Karam, M.C., Mroueh, M., Daher, C.F. 2013. The antioxidant and anticancer effects of wild carrot oil extract. Phytother Res. 27: 737-744. Shigyo, M., Kik, C., 2008. Onion. Handbook of Plant Breeding. Vegetables II Fabaceae, Liliaceae, Solanaceae, and Umbelliferae. Pp: 121–162. Shipra, V., Hooper, L.V. 2011. Eat your carrots T cells are raring to go. Immunity 34: 290-292. Simon, P.W. 2000. Domestication, historical development, and modern breeding of carrot. Plant Breed Rev., 19:157-190. 62 Stoeva-Popova, P.K., Dimaculangan, D., Radkova, M.,Vulkova, Z., 2007. Towardscytoplasmic male sterilityin cultivated tomato. Journal of Agricultural, Food and EnvironmentaSciences.fromhttp://www.scientificjournals.org/journals2007/articles/ Struckmeyer, B.E., Simon, P.W., 1986. Anatomy of fertile and male-sterile carrot flowers from different genetic sources. J. Amer.Soc.Hort.Sci., 111:965-968. Tanumihardjo, S.A., Yang, Z. 2005. Carotenoids: Epidemiology of health effects. In: Caballero B, Allen L, Prentice A (eds) Encyclopedia of human nutrition, Elsevier Ltd., Oxford, pp 339–345. Tatlıoğlu, T., 2008. Hibrid çeşit ıslahı ve hibrid çeşit ıslahında kullanılan genetik mekanizmalar. VII. Sebze Tarım Sempozyumu, Yalova. Tee, E. S. 1992. Carotenoids and Retinoids in Human Nutrition. Food Science and Nutrition, 31:103-163. Tezuka, T., Waki, K., Yashiro, K., Kuzuya, M., Ishikawa, T., Takatsu, Y., Miyagi, M., 2009. Construction of a linkage map and identication of DNA markers linked to Fom-1, a gene conferring resistance to Fusarium oxysporum f.sp. melonis race 2 in melon. Euphytica, 168:177–188. Thompson D.J., 1961. Studies on the inheritance of male-sterility in the carrot, Daucus carota L. var. Sativa. Proc. Amer. Soc. Hort. Sci., 78:332-338. Virmani, S.S., Ahmed, M.I., 2001. Environment-sensitive genic male sterility in crops. Advances in Agronomy, 139-202. Vos, P., R. Hogers, M. Bleeker, 1995. AFLP: a new technique for DNA fingerprinting. Nucleic Acids Res., 23: 4407-4414. Welch J.E., Grimball, E.L., 1947. Male sterility in carrot. Science, 106:594. Wolyn, DJ, Chahal, A., 1998. Nuclear and cytoplasmic interactions for petaloid male- sterile accessions of wild carrot (Daucus carota L.). Journal of the American Society for Horticultural Science, 123:849-853. Ying, M., Dreyer F., Cai, A., Jung, C., 2003. Molecular markers for genic male sterility in Chinese cabbage. Euphytica, 132: 227-234. Yue, B., Vick, B. A., Cai, X., Hu, J., 2010. Genetic mapping for the Rf1 (fertility restoration) gene in sunflower (Helianthus annuus L.) by SSR and TRAP markers, Plant Breeding. 129: 24-28 Zabeau, M., 1993. Amplified fragment length polymorphism (AFLP) . European Patent Application. 92402629.7 63 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Destan Çelik Doğum Yeri ve Tarihi : Oltu/1988 Yabancı Dili : İngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise : Çan İbrahim Bodur Anadolu Lisesi/ 2007 Lisans : Uludağ Üniversitesi /2012 Yüksek Lisans : Uludağ Üniversitesi / 2014 İletişim (e-posta) : celik.destan@gmail.com 64