FARKLI KİMYASALLAR İLE YAPILAN EKİM ÖNCESİ UYGULAMALARIN EKMEKLİK B UĞDAYIN (Triticum aestivum L.) ÇİMLENME ÖZELL İKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Utku KORKMAZ i T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARKLI KİMYASALLAR İLE YAPILAN EKİM ÖNCESİ UYGULAMALARIN EKMEKLİK BUĞDAYIN (Triticum aestivum L.) ÇİMLENME ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Utku KORKMAZ 0000-0002-2234-5128 Doç. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFCİ (Danışman) YÜKSEK LİSANS TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI BURSA – 2021 Her Hakkı Saklıdır ii TEZ ONAYI Utku KORKMAZ tarafından hazırlanan “FARKLI KİMYASALLAR İLE YAPILAN EKİM ÖNCESİ UYGULAMALARIN EKMEKLİK BUĞDAYIN (Triticum aestivum L.) ÇİMLENME ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS olarak kabul edilmiştir. Danışman : Doç. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFCİ Başkan : Prof. Dr. Köksal YAĞDI İmza 0000-0003-1567-9397 Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Üye : Doç. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFCİ İmza 0000-0002-7473-0140 Bursa Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Üye : Dr. Öğr. Üyesi Gamze BAYRAM İmza 0000-0003-2749-3573 Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Çayır- Mera ve Yem Bitkileri Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Hüseyin Aksel EREN Enstitü Müdürü ../../…. iii B.U.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;  tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,  görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,  başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu,  atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,  kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı,  ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı beyan ederim. …/…/……… Utku KORKMAZ iv TEZ YAYINLANMA FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI Enstitü tarafından onaylanan lisansüstü tezin/raporun tamamını veya herhangi bir kısmını, basılı (kâğıt) ve elektronik formatta arşivleme ve aşağıda verilen koşullarla kullanıma açma izni Bursa Uludağ Üniversitesi’ne aittir. Bu izinle Üniversiteye verilen kullanım hakları dışındaki tüm fikri mülkiyet hakları ile tezin tamamının ya da bir bölümünün gelecekteki çalışmalarda (makale, kitap, lisans ve patent vb.) kullanım hakları tarafımıza ait olacaktır. Tezde yer alan telif hakkı bulunan ve sahiplerinden yazılı izin alınarak kullanılması zorunlu metinlerin yazılı izin alınarak kullandığını ve istenildiğinde suretlerini Üniversiteye teslim etmeyi taahhüt ederiz. Yükseköğretim Kurulu tarafından yayınlanan “Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” kapsamında, yönerge tarafından belirtilen kısıtlamalar olmadığı takdirde tezin YÖK Ulusal Tez Merkezi / B.U.Ü. Kütüphanesi Açık Erişim Sistemi ve üye olunan diğer veri tabanlarının (Proquest veri tabanı gibi) erişimine açılması uygundur. Doç. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFCİ Utku KORKMAZ Tarih Tarih İmza İmza Bu bölüme kişinin kendi el yazısı ile okudum Bu bölüme kişinin kendi el yazısı ile okudum anladım yazmalı ve imzalanmalıdır. anladım yazmalı ve imzalanmalıdır. v ÖZET Yüksek Lisans FARKLI KİMYASALLAR İLE YAPILAN EKİM ÖNCESİ UYGULAMALARIN EKMEKLİK BUĞDAYIN (Triticum aestivum L.) ÇİMLENME ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Utku KORKMAZ Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFÇİ Araştırma 4 adet ekmeklik buğday çeşidinin çimlenme özellikleri üzerine farklı kimyasal ve dozlarla yapılan ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini araştırmak amacıyla Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Tohumluk Laboratuvarında tesadüf parsellerinde faktöriyel deneme desenine uygun olarak 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Çalışmada 4 adet ekmeklik buğday çeşidi olarak Bezostaja, Esperia, Pehlivan ve Sönmez çeşitleri kullanılmıştır. Çeşitlere, kimyasal uygulamalar Asetik asit, Deniz yosunu ve Giberellik asit kullanılarak yapılmış olup uygulanan dozlar herhangi bir uygulamanın yapılmadığı kontrol dışında 100 ppm ve 300 ppm olarak ayarlanmıştır. Çalışmada çimlenme hızı, çimlenme gücü, sürgün boyu, kök boyu, sürgün yaş ağırlığı, sürgün kuru ağırlığı, kök yaş ağırlığı ve kök kuru ağırlığı değerleri belirlenmiştir. Varyans analizi sonucunda incelenen tüm özellikler açısından denemede kullanılan çeşitler ve kimyasal açısından istatistiki olarak farklılıklar belirlenmiştir. Sürgün uzunluğu özelliği haricinde uygulanan dozların etkisinin incelen diğer özelliklere önemli olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından ise kök yaş ağırlığı önemsiz bulunmuş olup çeşit x doz ve kimyasal x doz interaksiyonları ise incelenen tüm özelliklerde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ise çimlenme hızı, çimlenme gücü ve çimlenme yüzdesi özellikleri haricinde diğer tüm özelliklerde önemli olarak belirlenmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerde incelenen özelliklere bakımından uygulanan kimyasallardan deniz yosunu ve giberellik asittin ve dozlardan 100 ppm dozunun diğer uygulamalara göre etkilerinin daha fazla olduğu görülmekle beraber çeşitlerin deneme incelenen özelliklerde uygulanan kimyasal ve dozlarına karşı tepkilerinin farklı olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle yapılacak ekim öncesi tohum uygulamalarında çeşitlere uygulanması düşünülen kimyasal ve dozlarının belirlenmesinde çeşit x kimyasal x doz etkileşimlerinin göz önünde bulundurulması gerektiği kanısına varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Ekmeklik buğday, çimlenme gücü, çimlenme yüzdesi, kimyasal uygulamalar 2022, xii + 56 sayfa. vi ABSTRACT MSc Thesis EFFECTS OF PRIMING WITH DIFFERENT CHEMICALS ON GERMINATION PROPERTIES OF BREAD WHEAT Utku KORKMAZ Bursa Uludağ University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFCİ The research was carried out with three replications in random plots in Bursa Uludağ University Faculty of Agriculture Department of Field Crops Seed Laboratory in order to investigate the effect of pre-sowing seed applications with different chemicals and doses on the germination properties of 4 bread wheat varieties. In the study, Bezostaja, Esperia, Pehlivan and Sönmez bread wheat varieties were used. Chemical applications to the varieties were made using Acetic acid, Seaweed and Gibberellic acid, and the applied doses were adjusted as 100 ppm and 300 ppm, except for the control where no application was made.In the study, germination rate, germination power, shoot length, root length, shoot fresh weight, shoot dry weight, root fresh weight and root dry weight values were determined. As a result of the analysis of variance, statistical differences were determined in terms of the varieties used in the experiment and the chemical in terms of all the properties examined. It was determined that the effect of the doses applied, except for the shoot length feature, was important for the other examined features. In terms of cultivar x chemical interaction, root wet weight was found insignificant, and cultivar x dose and chemical x dose interactions were found statistically significant in all the properties examined. The interaction of cultivar x chemical x dose was determined statistically significant in all other properties except germination rate, germination power and germination percentage. At the end of the research, it was observed that the effects of seaweed and gibberellic acid and doses of 100 ppm from the chemicals applied in terms of the properties examined in the cultivars used in the experiment were higher than the other applications, but it was determined that the reactions of the cultivars to the chemicals and doses applied in the tested properties were different. For this reason, it was concluded that variety x chemical x dose interactions should be taken into account in determining the chemicals and doses to be applied to the cultivars in priming applications. Key words: Bread wheat, germination strength, germination percentage, chemical applications 2022, xii+ 56 pages. vii TEŞEKKÜR Bu araştırmanın yürütülmesi sırasında bana her türlü yardım ve kolaylığı gösteren araştırma konusunun seçiminden tamamlanmasına kadar her zaman bilgi ve deneyimleriyle bana yardımcı ve örnek olan değerli hocam, tez yöneticim B.U.Ü Tarla Bitkileri Bölüm Başkan Yardımcısı sayın Doç. Dr. Esra AYDOĞAN ÇİFCİ’ ye teşekkür ederim. Çalışmamın her aşamasında desteklerini esirgemeyen Sayın bölüm başkanım Prof. Dr. Ramazan DOĞAN’a ve Bursa Uludağ Üniversitesi Tarla Bitkileri AnaBilim Dalı üyelerine sonsuz teşekkür ederim. Desteğiyle her zaman yanımda olduğu gibi bu çalışmamda da beni yalnız bırakmayan sevgili nişanlım Büşra KARAKADIOĞLU’na ve çalışmama olan özverili yardımlarından dolayı sevgili kardeşim Özge Nur KORKMAZ’a, maddi ve manevi her türlü desteği sağlayan anne ve babama teşekkür ederim. Utku KORKMAZ 10/10/2021 viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET................................................................................................................................ vi ABSTRACT .................................................................................................................... vii TEŞEKKÜR ................................................................................................................... viii SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................... x ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................................... xii 1. GİRİŞ…...……………………………………………………………………………..1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI ......................................................................................... 3 3. MATERYAL ve YÖNTEM .......................................................................................... 9 4. BULGULAR ve TARTIŞMA ..................................................................................... 13 4.1. Çimlenme Hızı…………………………………………………………………… 13 4.2. Çimlenme Gücü ………………………………………………………………….17 4.3. Sürgün Uzunluğu…………………………………………………………………..21 4.4. Kök Uzunluğu ..……………………………………………………………………25 4.5. Sürgün Yaş Ağırlığı………………………………………………………………..29 4.6. Sürgün Kuru Ağırlığı………………………………………………………………33 4.7. Kök Yaş Ağırlığı ……………………………………………………………….. 37 4.8. Kök Kuru Ağırlığı………………………………………………………………….41 5. SONUÇ ……………………………………………………………………………48 KAYNAKLAR ............................................................................................................... 53 ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 56 ix SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama % Yüzde Kısaltmalar Açıklama cm Santimetre mg Miligram ÇH Çimlenme Hızı ÇG Çimlenme Gücü SU Sürgün Uzunluğu KU Kök Uzunluğu SYA Sürgün Yaş Ağırlığı SKA Sürgün Kuru Ağırlığı KYA Kök Yaş Ağırlığı KKA Kök Kuru Ağırlığı x ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 4.1.Çalışmada incelen özelliklere ait varyans analiz tablosu (Kareler ortalaması)……………………………………………………………….13 Çizelge 4.2.Çimlenme hızı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri.14 Çizelge 4.3. Çimlenme hızına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri…..14 Çizelge 4.4. Çimlenme hızına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri………..15 Çizelge 4.5. Çimlenme hızına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri……15 Çizelge 4.6.Çimlenme hızına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri…………………………………………………………………. 16 Çizelge 4.7.Çimlenme gücü özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri………………………………………………………………… 17 Çizelge 4.8. Çimlenme gücüne ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri.. 17 Çizelge 4.9. Çimlenme gücüne ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri……… 18 Çizelge 4.10. Çimlenme gücüne ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri ...19 Çizelge 4.11.Çimlenme gücüne ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri …………………………………………………………………20 Çizelge 4.12.Sürgün uzunluğu özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri ………………………………………………..………………..21 Çizelge 4.13. Sürgün uzunluğuna ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri 22 Çizelge 4.14. Sürgün uzunluğuna ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri….... 22 Çizelge 4.15. Sürgün uzunluğuna ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri .23 Çizelge 4.16.Sürgün uzunluğuna ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 24 Çizelge 4.17.Kök uzunluğu özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri………………………………………………………………... .25 Çizelge 4.18. Kök uzunluğuna ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri…26 Çizelge 4.19. Kök uzunluğuna ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri……….26 Çizelge 4.20. Kök uzunluğuna ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri… 27 Çizelge 4.21.Kök uzunluğuna ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 28 Çizelge 4.22. Sürgün yaş ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri ……………………………………………………………….29 Çizelge 4.23.Sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 30 Çizelge 4.24. Sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri…. 30 Çizelge 4.25.Sürgün yaş ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 31 Çizelge 4.26.Sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 32 Çizelge 4.27.Sürgün kuru ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri………………………………………………………………… 33 Çizelge 4.28.Sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 34 Çizelge 4.29. Sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri…34 xi Çizelge 4.30.Sürgün kuru ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 35 Çizelge 4.31. Sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 36 Çizelge 4.32.Kök yaş ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri………………………………………………………………… 37 Çizelge 4.33. Kök yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri 38 Çizelge 4.34. Kök yaş ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri……. 38 Çizelge 4.35. Kök yaş ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri ..39 Çizelge 4.36.Kök yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri ………………………………………………………………... 40 Çizelge 4.37.Kök kuru ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri …………………………………………………………………41 Çizelge 4.38. Kök kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri.42 Çizelge 4.39. Kök kuru ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri……42 Çizelge 4.40. Kök kuru ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri .43 Çizelge 4.41.Kök kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri………………………………………………………………… 44 xii 1. GİRİŞ İnsanlığın en temel ihtiyaçlarının başında beslenme gelmektedir. Tahıllar özellikle buğday hayatın devamlılığı için gerekli olan bu ihtiyacı karşılamada insanoğlunun geçmiş çağlardan bu güne dek tükettikleri temel gıda hammaddelerinin başını oluşturmuştur. Dünya nüfusunun önümüzdeki yıllarda 9-10 milyara kadar ulaşacağı ön görülmektedir. Bu sebeple Dünya nüfusunun hızla artması sonucu tahılların özellikle de buğdayın beslenmedeki önemi de her geçen gün artış göstermektedir. Dünya nüfusundaki bu artışa bağlı olarak buğdayın kullanım alanları ve ihtiyaç miktarı da artmaktadır. Ancak ekilebilen tarım arazilerinin sınıra ulaşmış olması, gelecek senelerdeki olası bir beslenme açığının sinyallerini vermektedir. Bu sorun tüm dünya ülkeleri için ortak bir problemdir. Ayrıca değişen iklim koşulları ile birlikte bitkilerin karşılaştıkları stres faktörleri de hali hazırda üretimde olan çeşitlerin kullanımlarını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle bitkisel üretimin artırılması gereklidir. Bitkisel üretiminin artırılmasında etkin olan unsurların başında; su ve sulama, bitki besleme ve gübreleme, bitki hastalık ve zararlılarının kontrolü ve bitki çeşidi gelmektedir. Bu unsurlardan ilk üçü, bitki için daha iyi bir gelişme ortamını sağlayan unsurlardır. Dördüncü unsur olan bitki çeşidi ise, hazırlanan ortamda bitkinin ürün verebilme yeteneğiyle ilgilidir. Üstün verim elde edebilmek için, en iyi geliştirme koşullarında en üstün verimleri verebilecek yetenekteki bitkilerin yetiştirilmesi gerekir (Ekingen, 1997). Tarımsal üretimde yüksek verim düzeyine ulaşmada öncelikle tohum ekildikten sonra uygun koşullarda en iyi şekilde çimlenmesi gereklidir. Ancak toprak sıcaklığı ve nemi, oksijen seviyesi ve bunların yanısıra hastalık ve zararlılar gibi biyotik stres faktörleri ile birlikte abiyotik stres faktörlerinin oluşturduğu olumsuzlukla yüzünden bazı zamanlarda yeterli çimlenme oranı sağlanamamaktadır. “Çevre faktörlerinin yarattığı olumsuzluğu veya doğrudan tohum kalite ve yapısına bağlı olarak çimlenme ve çıkış esnasında yaşanabilecek sorunları en aza indirmek, kısa sürede üniform fide çıkışı ile kuvvetli bir fide gelişimi sağlamak ve stres şartlarına dayanıklılığı artırmak amacıyla ekim öncesinde 1 tohuma yapılan çeşitli uygulamaları genel anlamada “Priming” olarak ifade edilmektedir”(Avcı,2013). Bu çalışmada farklı kimyasallar ile yapılan ekim öncesi uygulamaların ekmeklik buğdayın (Triticum aestivum L.) çimlenme özellikleri üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 2 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Borgen ve Nielsen (2001), tohum kaynaklı hastalıkların kontrolü için asetik asitin etkisini araştırdıkları çalışmalarında, asetik asit ile tohum muamelesinde, tohumların çimlenme gücü üzerinde olumsuz bir etki olmaksızın, kışlık buğdayda % 92-96 ve yazlık buğdayında ise %83 oranında yabani otun (Tilletia tritici) azaldığını, arpada ise arpa çizgi yaprak lekesinin (Pyrenophora graminea) % 93 oranında azaldığını belirlemişlerdir. Asetik asitin, özellikle geleneksel pestisitlerin yasak olduğu organik tarımda potansiyel olarak geniş bir uygulama alanına sahip, ucuz ve çevre dostu bir fungusit olduğunu bildirmişlerdir. Giri ve Schillinger (2003), kışlık buğdayda ekim öncesi tohum uygulamalarının çimlenme, sürme ve verimde etkisini belirlemek üzere yürüttükleri çalışmalarında, buğday tohumlarını 12, 24 ve 36 süre ile su, KCl % 2 ve 4, KH2PO4- % 0.5 ve 1, ve PEG- %10 and 20 çözeltilerinde bekletmişlerdir. Çalışma sonunda çimlenme oranı bakımından çeşitler arasında tohum uygulaması süresine, ortamına ve ortamının konsantrasyonuna göre farklılık gösterdiklerini tespit etmişlerdir. Sonuçta, ekim öncesi tohum uygulamalarının çıkışı arttırmak için sınırlı pratik değere sahip olduğunu gösterdiğini bildirmişlerdir. Duman (2005), priming uygulamalarıyla yapılan araştırmalarda başta sebze tohumları, süs bitkileri ve tarla bitkileri tohumlarında çimlenme yüzdesi ile fide çıkış oranı ve hızının arttığı, bazı türlerde verim ve kalitede yükselme görüldüğünü bildirmiştir. Tiryaki ve Büyükçıngıl (2005), priming uygulamasının tohumlarda çimlenme ve çıkış etkinliğini artırdığını, ekim vaktini değiştirmek suretiyle vejetasyon süresinin uzatılmasına önemli katkılar sağladığını ve bu sayede bitkilerin hastalık ve zararlılara karşı hassas oldukları çimlenme ve erken fide döneminde oluşacak zararın tamamen ortadan kalkmasına ya da en aza indirilmesine yardımcı olacağını belirtmiştir. Elkoca (2007), priming uygulamaları ile kök ve sürgün çıkışının daha hızlı gerçekleştiğini, fide gelişiminin daha kuvvetli olduğunu, kurağa dayanıklılığın arttığını, 3 bitkilerin daha kısa sürede çiçeklenerek hasat olgunluğuna geldiğini ve verimde artışların sağlandığını bildirmiştir. Akman (2009), kışlık olan üç adet buğday çeşidine ekim öncesi tohuma giberellik asit ile ön ıslatma işlemi uygulamasının tuzlu ortamda, çimlenme ve çıkış üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yapılan çalışmada, giberellik asit uygulamasının Kışla ve B22 çeşitlerinde sürgün ve kök gelişimini artırdığı saptanmıştır. Salehzade, Izadkhah Shishvan, Ghiyasi, Forouzin ve Siyahjani (2009), buğdayda çimlenme ve fide gelişimi üzerine ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini belirlemek üzere yürüttükleri çalışmada tohumları Polietilen Glikol (PEG 8000), KNO solüsyonlarında ile 12 saat süreyle tutmuşlar ve Osmopriming ile kontrole göre çimlenme ve fide canlılığında artış gözlemişlerdir. Arief, Koes ve Komalasari (2012), buğdayda tohum canlılığı üzerine ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini araştırdıkları çalışmalarında çimlenme oranı, fide kuru ağırlığı elektrik iletkenliği ve kök uzunluğu parametrelerini incelemişlerdir. Araştırma sonucunda KCl 30 ppm ve CaCl2 20 ve 30 ppm uygulamalarının en yüksek çimlenme, fide kuru ağırlığı ve kök uzunluğu özelliklerini olumlu etkilediğini belirlemişlerdir. Ghobadi, Abnavi, Honarmand, Ghobadi ve Mohammadi (2012), hormonal priming (GA3) ve osmopriming'in buğdayda tohum çimlenmesi üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında, hormonal priming (GA3) ile maksimum sürgün ve kök uzunluğu, sürgün ve kök kuru ağırlığı ve çimlenme oranı gözlenmişlerdir. Iqbal, Farooq, Nawaz, Rehman ve Rehman (2012), Borun (B) bitki büyüme ve gelişmesinde önemli rol oynadığını belirtmişler ve borun buğdayın çimlenmesinde ve erken fide büyümesindeki etkisini belirlemek için tohumlara B ile ekim öncesi uygulama işlemlerini gerçekleştirmişlerdir. Deneme sonunda %0,001 B oranındaki çözeltinin çimlenme süresini ve ortalama çimlenme süresini %50 azalttığını, ancak nihai çimlenmeyi etkilemediğini bildirmişlerdir. Ayrıca bu oranda yapılan uygulama ile kök ve 4 sürgün uzunluğunun ve fide kuru ağırlığının kontrole göre daha fazla arttığını tespit etmişlerdir. Özdemir, Sade, Soylu ve Atalay (2012),ekmeklik buğday çeşitleri üzerinde priming uygulamalarının etkilerini incelediği çalışmasında farklı niteliklerde kimyasallarla hazırlanan çözeltilerde prime edilmiş tohumlardan gelişen bitkilerin kontrole göre daha yüksek yaş, kuru ağırlık, fide uzunluğuna sahip olduğunu belirlemiştir. Avcı (2013), büyüme düzenleyicilerin tuzlu koşullarda buğday çeşitlerinin çimlenmesi ve bitki gelişimine etkilerini incelediği çalışmasında ekmeklik buğday çeşitlerinde tuz (NaCl) stresine karşı 4 farklı kimyasal bileşik (900 µM Giberellik asit (GA3), 100 µM kinetin (Kin), 100 ppm salisilik asit, 100 ppm askorbik asit) kullanmıştır. Deneme sonucunda, tohum uygulamalarının, bitkide çimlenme oranını, fide boyu, kök uzunluğu, bitki yaş ve kuru ağırlıklarını artırdığını belirlemiştir. Hameed, Sheikh, Jamil ve Basra (2013), su stresi altında bulunan buğdaylara sodyum silikatın etkisini denediği çalışmalarında Sodyum silikat ile çimlenme enerjisi, canlılık indeksi, çimlenme indeksi, çimlenme oranı, sürgün uzunluğu ve kök uzunluğunun verimli bir şekilde iyileştiğini belirlemişlerdir. Majid, Mohsen, Mandana, Saeid, Ezatollah,ve Fariborz (2013), farklı düzeylerde tuzluluk ve indol-3-asetik asit (IAA) dozlarının buğday fidelerinin erken gelişimi ve çimlenmesi üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında tuzluluğun kök ve sürgün boyu ve kök ve sürgün kuru ağırlığı, tohum çimlenme ve fide canlılık indeksinde azalmalara neden olduğunu, IAA'nın tane büyümesinin hücre bölünmesi aşamasında uygulanması ile, farklı tuzluluk seviyelerinde fide büyüme parametrelerinde önemli artışa neden olduğunu bildirmişlerdir. Sarlach, Sharma ve Bains (2013), buğdayda ekim öncesi tohum uygulamalarının, tohum çimlenmesi, verim ve verim parametreleri üzerine etkisini araştırdıkları çalışmada, sekiz farklı uygulama yapmışlardır (Kontrol (T1), hidropriming (T2), 10µg/ml CoCl2 (kobalt chloride) ile priming (T3), 15µg/ml CoCl2 ile priming (T4), 1.0 % Potasyum nitrat 5 (KNO3) ile priming (T5), %2,0 Potasyum nitrat (KNO3) ile priming (T6), %0,5 CaCl2 (kalsiyum klorid) ile priming (T7) ve %1,0 CaCl2 ile priming (T8)). Sonuçların, laboratuar ortamında 24 saatlik ekim öncesi tohum uygulamasında T4 (15µg/ml CoCl2 priming) ve T6 (%2.0 KNO3) muamelesinin, fide uzunluğu, yaş ağırlık ve fide canlılığı bakımından eşit olduğunu, ortalama çimlenme günlerinin (MDG) de kontrole kıyasla tüm uygulamalarda kısaldığını gösterdiğini bildirmişlerdir. Tarla deneyinde ise, 15µg/ml CoCl2 ve %2,0 KNO3 ile 12 saatlik ekim öncesi tohum uygulamalarının kontrolden önemli ölçüde daha yüksek tane verimi ve hasat indeksine sahip olduğunu saptamışlardır. Bununla birlikte, hidropriming (T2) ve CaCl2 % 0,5 ile priming (T7) ve 24 saatlik sürede tane veriminin kontrole göre azaldığını belirlemişlerdir. Mevcut çalışmadan, 12 saat süre ile ekim öncesi tohum hazırlamanın, buğdayda üniform fide çıkışını ve tane verimini arttırmak için faydalı olduğu sonucuna varmışlardır. Hassan, Yasir, Abdul ve Dost (2014), buğday tohumlarının kök uzaması ve yüzde tohum çimlenmesi üzerine hümik asidin etkisini belirledikleri çalışmalarında 0, 0.1, 0.2, 0.4, 0.8 ve 1.6 g 100 mL-1 su ile eklenen iki hümik asit kaynağı (HA1 ve HA2) içeren 14 işlem uygulamışlar ve buğday tohumlarını 18 saat boyunca ıslatmışlar ve ardından tohumlar orijinal nemine kadar kurutulmuştur ve çalışma sonunda tüm HA2 seviyelerinde HA1 çözeltisinden veya tek başına suda bekletilen tohumdan daha yüksek sürgün uzunluğu elde edildiğini ve bitkinin erken evresinde tohum çimlenmesi ve hızlı büyüme üzerinde yararlı etkisinin olduğunu saptamışlardır. Hümik asit ile tohum hazırlamanın bitki gelişimini artırabileceği ve tarlada değerlendirilmesi gerektiğini bildirmişlerdir. Junhaeng, Thobunluepop, Chanprasert ve Nakasathien (2015), arpada farklı ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini belirlemek amacıyla hidropriming ve osmopriming yöntemlerini kullanmışlar ve kullanılan tüm yöntemlerin arpa çimlenmesini hızlandırdığını ve tohum canlılığını artırdığını bildirmişlerdir. Priming uygulanan arpa tohumlarının 1 gün içinde çimlendiğini tespit etmişlerdir. Toklu, Baloch, Karaköy ve Özkan (2015), farklı priming uygulamalarının ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) tohum çimlenmesi ve bazı agro-morfolojik özellikleri üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında; ekmeklik buğday çeşitlerine damıtılmış 6 su, 100 ppm indol-3-asetik asit (IAA), %2,5 potasyum klorür (KCl), %1 potasyum dihidrojen fosfat (KH2PO4), %10 polietilen glikol (PEG-6000) ve giberellik asit (GA3) uygulamışlardır. PEG, IAA ve distile su uygulamalarının tohum çimlenme yüzdesini, fide çıkış yüzdesini ve fide büyüme oranını artırdığını belirlemişlerdir. Rioux, Pouleur, Randall, Vanasse, Turkington, Dion, ve Belkacemi (2016), arpa ve buğday tohumlarında Fusarium'u kontrol etmek için asetik asit buharlarının ve kuru ısının etkinliğini test ettikleri çalışmalarında düşük doz ve yüksek dozda asetik asit uygulamışlar ve değerlendirilen muamelelerin hiçbirini buğday ve arpadaki patojenlerin neden olduğu kontaminasyonu azaltmak için uygun olmadığını belirtmişlerdir. Abbas, Khan, Ahmad, Nawaz, Ahmad, Ayub, Amin ve Fahad (2018), farklı tohum ön uygulamalarının ve sürelerinin buğdayın çimlenmesi ve fide büyümesine etkisini araştırdıkları çalışmalarında, tohum hazırlama tekniklerinden Kontrol, Halo, Osmo ve Katı matris priming ve 6 ve 12 saat olarak da uygulama süresi denemişlerdir. Deneme sonucunda, PEG-6000 ile Osmopriming ve CaCl2 ile halopriming işleminin çimlenme süresini (2 gün) azalttığını ve çimlenmeyi (% 85,83 ve 61,66), çimlenme indeksini (39.2 ve 30,1) artırdığını belirlemişlerdir. Uygulanan priming yöntemlerinden pres çamuru ile katı matris tohum hazırlamanın kontrol ile karşılaştırıldığında kök uzunluğunun, sürgün uzunluğunun, sürgün yaş ağırlığının, sürgün kuru ağırlığının, kök yaş ve kuru ağırlığının belirlemişlerdir. Priming sürelerinin (12 saat) çimlenme hızını arttırdığını (2 gün) ve çıkış süresini %50'ye düşürdüğünü (1 gün), çimlenmeyi %80, çimlenme indeksini (31,4), kök uzunluğunu (13,1cm) arttırdığını tespit etmişlerdir. Araştırma sonunda, PEG-6000 ile Osmoprimingin ve pres çamuru ile katı matris tohum hazırlamanın 12 saat süre ile çimlenmeyi, son çıkışı, kök ve sürgün uzunluğunu arttırdığını, buğday kök ve sürgünlerinin yaş ve kuru ağırlığını arttırdığı sonucuna varmışlardır. Tüfekçi, Yerlikaya, Kurt Polat ve Yağdı (2018), bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin çimlenme özellikleri ile fide gelişimi üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yürüttükleri çalışmada ekim öncesi tohum uygulamaları olarak; kontrol, ALBİT, PEG, KH2PO4, KCl ve GA3 kullanılmışlardır. Çalışma sonucunda tohum uygulamalarının çimlenme hızı, çimlenme gücü ve çim kök sayısı özellikleri üzerine etkilerinin önemsiz olduğunu 7 belirlemişler ve fide boyu ve çim kökü uzunluğu bakımından ise farklı etkilerde bulundukları saptamışlardır. Çalışmada kullanılan çeşitlerin ekim öncesi tohum uygulamalarına önemli düzeyde farklı tepkiler verdiklerini tespit etmişler ve bu tarz uygulamalarda Çeşit x Uygulama interaksiyonunun da dikkate alınması gerektiğinin önemini vurgulamışlardır. Altuner, Oral, Tunçtürk ve Baran (2019), tritikale bitkisinde çimlenme öncesi uygulanan GA3’ün çimlenme ve ilk gelişme dönemi üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmaları sonucunda dört farklı GA3 dozlarının, tuz stresi altındaki tritikale tohumlarının çimlenme ve büyüme parametreleri üzerine üzerine olumlu ve önemli etki yaptığını belirlemişler ve en iyi çimlenme özelliklerini 300 ppm giberellik asit + 0 mM (kontrol) tuz kombinasyonundan tespit etmişlerdir. Hussien Ibrahim, Zhu, Zhou, Ali, Elsiddig ve Farah (2019), bazı buğday çeşitlerinin tuzlu koşullarda giberellik asit'e tepkisini belirlemek üzere yürüttükleri çalışmalarında, çimlenme oranı, çimlenme yüzdesi, sürgün uzunluğu, kök uzunluğu ve kuru ağırlık değerlerinin GA3 uygulamasından olumlu yönde etkilendiğini belirlemişlerdir. Abido, Allem, Zsombik ve Attila (2019), altı buğday çeşidinin çimlenmesi üzerinde giberellik asitin etkisini test ettikleri çalışmalarında 0 ve 150 ppm doz uygulamışlar ve çalışma sonunda çeşitlerin çimlenmesinin 150 ppm giberellik asit uygulamasında daha fazla olduğu tespit etmişlerdir. 8 3. MATERYAL ve YÖNTEM Araştırma 4 adet ekmeklik buğday çeşidinin çimlenme özellikleri üzerine farklı kimyasal ve dozlarla yapılan ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini araştırmak amacıyla Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Tohumluk Laboratuvarında tesadüf parsellerinde faktöriyel deneme desenine uygun olarak 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Çalışmada 4 adet ekmeklik buğday çeşidi olarak Bezostaja, Esperia, Pehlivan ve Sönmez çeşitleri kullanılmış olup çeşitlerin özellikleri aşağıda verilmiştir. Çeşitlere, kimyasal uygulamalar; Asetik asit (Glaciyal) : % 99,0-100,0 saf, Deniz yosunu: Cropix marka sıvı deniz yosunu- Garanti edilen içerik: %w/w- Toplam organik madde:15, Suda çözünür Potasyum Oksit(K2O):5, Alginik Asit: 0,5, EC:14 dS/m ve pH: 8-10, Giberellik asit: MassGibb marka Bitki gelişim Düzenleyici, Suda Çözünen Konsantre, 20 g/l Giberellik Asit kullanılarak yapılmış olup uygulanan dozlar herhangi bir uygulamanın yapılmadığı kontrol dışında 100 ppm ve 300 ppm olarak ayarlanmıştır. Bezostaja: Sap kısa boylu, sağlam yapılı ve gri yeşil renkli olup yaprakları tüysüzdür. Kılçıksız, beyaz kavuzlu, orta uzun, orta sık ve dik başaklıdır. Sert-kırmızı camsı taneli olup, 1000 tane ağırlığı 40-44 gr’dır. Tanelerde karın yarığı derin olup, karın yanakları keskindir ve tanenin sırtı yüksektir. Kışlık bir çeşit olup, soğuğa dayanıklıdır. Ancak kurağa dayanıklılığı azdır. Az kardeşlenir, gübreye reaksiyonu iyidir. Erkenciliği orta olup yatmaya dayanıklıdır. En iyi sonuç sonbaharda erken çıkış sağlandığında alınır. Kardeşlenmesinin düşük olmasından dolayı verim potansiyeli tane ve başak büyüklüğünden kaynaklanır. İlkbahar son donlarından zarar görmez. Ancak yaz kuraklarından fazlaca etkilendiği için kır-bayır tarlalar ve yeterli yağış almayan yörelerdeki alanlar için uygun değildir. Sarı pasa dayanıklı olup, kara ve kahverengi pasa orta derecede dayanıklıdır. Sürme ve rastığa orta hassastır. Kök ve kök boğazı çürüklüklerinden önemli ölçüde etkilenir. Trakya, Kuzey ve Batı Geçit Bölgeleriyle Orta Anadolu’nun taban ve sulanabilen alanlara tavsiye edilir. 9 Esperia: Esperia (Triticum aestivum L.) İtalya orijinli, ekmeklik bir çeşit olup Tasaco Tarım tarafından 2011 yılında tescil edilmiştir. Başak yapısı kılçıklı, başak rengi beyaz, harman olma kabiliyeti iyidir. Dane özellikleri: Dane rengi kırmızı, dane yapısı serttir. Esperia bilhassa enerji değerinin (W 320-450 J) yüksekliği ile ön plana çıkmaktadır. Kışlık gelişme" tabiatlı, Orta-Erkenci bir çeşittir. Vernalizasyon ihtiyacı vardır.Sapı sağlamdır, yatmaz, sulanan alanlarda performansı yüksektir. Esperia’nın kardeşlenmesi yüksektir. Dekara atılacak tohumluk miktarı mibzer ile ekimde 16-18 kg/da önerilir. Fazla tohum kullanıldığında kardeş başakları küçük kalır, verim düşer.Orta Anadolu, Batı ve Doğu geçit bölgeleri, İç Ege, Marmara ve bilhassa Trakya kesimi, sahil bölgelerinin yaylalarında kolaylıkla yetiştirilebilir (Anonim, 2022a). Pehlivan: Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından melezleme yoluyla elde edilen ve 1998 yılında tescil ettirilen ekmeklik buğday çeşididir. Kışlık bir çeşit olup soğuğa karşı dayanıklılığı çok iyi, kurak şartlara dayanıklılığı iyidir. Beyaz başaklı, kılçıksız bir çeşit olup başakları uzun ve dik bir yapıya sahiptir. Bitki boyu uzun olup 95-100 cm’dir. Kardeşlenme kapasitesi oldukça yüksektir. Normal şartlarda yatmaya dayanıklı olup verim potansiyeli oldukça yüksektir (450-700 kg/da). Kurağa dayanıklı olduğundan kıraç koşullarda da ekimi tavsiye edilir. Marmara bölgesi ile kışlık ekim yapılan bütün bölgelere önerilen bir çeşittir (Anonim 2020). Sönmez: Kuru alanlar için geliştirilmiştir. Kurağa oldukça iyi dayanır. Yağışı daha yüksek olan yerlerde veya destek sulama ile daha yüksek verim vermektedir. İç Anadolu ve bütün geçit bölgelerimiz için uygundur. Islahında Bezostaja-1 kullanıldığı için bitki görünüşü ve dane yapısı Bezostaja-1 çeşidine benzer. Bezostaja-1 çeşidine göre oldukça erkenci, boyu 10 cm kadar daha yüksek, kök hastalıklarına daha dayanıklıdır. Kuruda dekara verimi Bezostaja-1'den %20-50 daha fazladır, sulu şartlarda ise en az Bezostaja-1 kadar başarılıdır. Dekara verimi kuruda 300-500 kg, suluda 500-750 kg arasındadır. Beyaz başaklı, kılçıksız, kırmızı ve sert daneli olup Bezostaja-1 kalitesindedir. Hektolitre ağırlığı 76-86 kg, bin dane ağırlığı 36-42 g, protein yüzdesi 12-15, enerji değeri 180-320, sedimentasyon değeri (Zeleny) 38 - 53 ml arasındadır. Boyu 100 cm civarındadır. Yatmaya ve kışa dayanıklıdır. Yaprak ve çiçek hastalıklarına dayanıklıdır. Sarı pasa yakalanmaz, kök hastalıklarına toleransı yüksektir. Hasat ve harmanı kolaydır. Kuruda 10 dane dökmez, ancak, yüksek yağışlı yıllarda veya sulandığında hasatı geç kalmamalıdır, dane dökme sorunu yaşanabilir (Anonim,2022 b) . Kullanılan kimyasallardan asetik asitten ilk olarak sirke yapımında besinlerin bozulmasına sebep olarak mikroorganizmaların oluşmasını engellemek amacıyla faydalanılır. Sirke içerisinde %4 ila %5 oranında asetik asit barındırır, turşu yapımında ise bu oran %18 civarındadır. Turşu yapımında gıdaların uzun ömürlü bozulmadan tüketilebilmesini sağlamak için en etkili yöntem budur. Tohumlarda ise tohum kaynaklı hastalıkların kontrolü için kullanılmaktadır. Bu çalışmada ise çimlenme üzerine olumlu ya da olumsuz bir etkisinin bulunup bulunmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Giberellik asit ise bitkilerde büyüme ve gelişmeyi sağlayan önemli bir hormondur, tohumlarda dormansinin (uyku hali) kırılması ve tohumların kısa sürede çimlenmesini teşvik eder. Deniz yosunlarının tarımda özellikle biyolojik tarımda verim ve kaliteyi arttırmak, bitki büyümesini düzenlemek, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılığı artırmak, toprak yapısını iyileştirmek ve hayvan besiciliği amaçlarıyla dünyanın birçok bölgesinde kullanıldıkları bilinmektedir (Yazıca ve Kaynak,2006) Tohum uygulamaları içim öncelikle deneme kullanılan çeşitler içerisinden cansız yabancı maddeler, embriyosu zarar görmüş taneler vb. temizlenmiş ve daha sonra çeşitlere % 5’lik Sodyum Hipoklorit (NaClO) uygulanarak yüzey sterilizasyonu yapılmıştır. Sterilizasyon işleminden sonra tohumlar saf sudan geçirilmiş ve eski nemine ulaşması içi 24 saat oda sıcaklığında bekletilmiştir. Denemede kullanılması düşünülen çeşitlerin tohumları 15’er adet sayılarak hazırlanan kimyasal solüsyonlarına daldırılmıştır. Tohumlar hazırlanan kimyasallarda ve belirlenen dozlarda 12 saat bekletilmiştir. Bekletme sonrasında solüsyondan çıkartılan tohumlar saf su ile durulanmıştır. Durulanan tohumlar önceki nemlerine ulaşması amacıyla oda sıcaklığında 24 saat kadar kurutulmuştur. Tohumlar daha sonra 3 tekerrürlü olacak şekilde petri kaplarına ekilmiştir ve üzerine 15’er ml saf su ilave edilmiştir. Petri kapları içerisinde filtre kağıtları arasında yürütülen denemede her petri kabına 15 tohum konulmuştur. Denemede 4 çeşit x 3 kimyasal x 3 doz x 3 tekerrürden oluşan toplam 108 petri kabı kullanılmıştır. Çimlenme oranını belirleyebilmek için her gün çimlenen 11 tohumlar sayılmış ve sekiz gün sonunda çimlenme gücü oranları % olarak belirlenmiştir. Tohumların çimlenmiş olarak sayılmasında kök uzunluğunun 1-2 mm’ye ulaşması göz önüne alınmıştır. Çalışmada çimlenme hızı, çimlenme gücü, sürgün boyu, kök boyu, sürgün yaş ağırlığı, sürgün kuru ağırlığı, kök yaş ağırlığı ve kök kuru ağırlığı değerleri Kandil, Shareif ve Gad (2017) ve Pour, Tosun ve Haliloğlu,(2021)’na göre belirlenmiştir. Çalışmada belirlenen özelliklerin belirlenmesinde aşağıda belirtildiği gibi ölçümler yapılmıştır. Çimlenme hızı (%): Petri kabına ekimi yapılan tohumların 4. gündeki sayımları yapılmış ve çimlenen tohumların oranları belirlenerek yüzdeleri alınmıştır. Çimlenme gücü (%):Petri kabına ekimi yapılan tohumların 7. gündeki sayımları yapılmış ve çimlenen tohumların oranları belirlenerek yüzdeleri alınmıştır. Kök uzunluğu (cm) (KU): 8. gün sonunda her petriden alınan 10 bitki örneğinde çeşitlere ait en uzun kökün uzunluğu cetvel ile ölçülmüş ve sonrasında ortalaması alınmıştır. Sürgün uzunluğu (cm) (SU): 8. gün sonunda sürgünün tohumdan ilk çıktığı yerden yaprağa kadar olan uzunluğu ölçülmüş ve ortalamaları alınmıştır. Sürgün Yaş Ağırlığı (g) (SYA): 10 fide sürgününün ağırlığı ölçülmüş ve sürgünün taze ağırlığı gram (mg) olarak ifade edilmiştir. Kök Yaş Ağırlığı (g) (KYA): 10 fide kökünün ağırlığı ölçülmüş ve kök taze ağırlığı olarak gram (mg) olarak ifade edilmiştir. Kök kuru ağırlığı (g) (KKA): Kökler yaş ağırlığı belirlendikten sonra 72°C’de 24 saat kurutulmuş ve hassas terazide tartılarak kök kuru ağırlığı belirlenmiştir. Elde edilen değerler daha sonra 10’a bölünerek her bir kökün kuru ağırlığı tespit edilmiştir Sürgün kuru ağırlığı (g) (SKA): Sürgünler yaş ağırlığı belirlendikten sonra sürgünler 72°C’de 24 saat kurutulmuş ve hassas terazide tartılarak sürgün kuru ağırlığı saptanmıştır. Denemede incelenen özelliklere ait verilerin varyans analizi için JMP istatistik paket programı kullanılmış ve LSD (%5) testiyle ortalamalar arasındaki farklılıklar belirlenmiştir. 12 4. BULGULAR ve TARTIŞMA Çalışmada elde edilen sonuçlara göre yapılan varyans analiz tablosu Çizelge 4.1’de verilmiştir. Çizelge 4.1. Çalışmada incelen özelliklere ait varyans analiz tablosu (Kareler ortalaması) Varyasyon ÇH ÇG SU KU SYA SKA KYA KKA SD kaynağı (%) (%) (cm) (cm) (mg) (mg) (mg) (mg) Çeşit (Ç) 3 135,80** 104,63** 4,32** 118,25** 772,217* 16,43** 2538,16** 71,201* Kimyasal 2 4539,81** 781,48** 18,58** 20,38** 870,47** 5,57** 841,26** 24,92** (K) Doz (D) 2 2028,70** 178,70** 0,08 33,34** 102,07** 9,92** 1170,91** 38,52** Ç x K 6 186,72** 70,370** 1,28** 45,88** 89,98** 12,04** 67,71 13,36** Ç x D 6 97,83** 67,592** 1,37** 18,07* 120,34** 4,86** 536,30** 11,10** K x D 4 2189,81** 218,98** 8,47** 62,393** 388,57** 6,24** 1378,31** 4,778** Ç x K x D 12 34,87 26,388 2,35** 12,85** 171,25** 2,76** 202,14** 5,780** Hata 72 27,778 22,222 0,295 2,743 24,556 0,190 49,855 1,092 Toplam 107 ÇH: Çimlenme hızı, ÇG: Çimlenme Gücü, SU: Sürgün Uzunluğu, KU: Kök Uzunluğu, SYA: Sürgün Yaş Ağırlığı, SKA: Sürgün Kuru Ağırlığı, KYA: Kök Yaş Ağırlığı, KKA: Kök Kuru Ağırlığı Varyans analiz çizelgesinin incelenmesinden de görüleceği gibi incelenen tüm özellikler açısından denemede kullanılan çeşitler ve kimyasal açısından istatistiki olarak farklılıklar belirlenmiştir. Sürgün uzunluğu özelliği haricinde uygulanan dozların etkisinin incelen diğer özelliklere önemli olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından ise kök yaş ağırlığı önemsiz bulunmuş olup çeşit x doz ve kimyasal x doz interaksiyonları ise incelenen tüm özelliklerde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ise çimlenme hızı, çimlenme gücü ve çimlenme yüzdesi özellikleri haricinde diğer tüm özelliklerde önemli olarak belirlenmiştir. 4.1 Çimlenme Hızı (%) Çizelge 4.2’de çimlenme hızı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri verilmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerin ortalama değerleri % 88,51- % 93,33 arasında değişmiş olup en yüksek çimlenme hızı Pehlivan çeşidinden elde edilmiştir. Kullanılan kimyasallarda en yüksek çimlenme hızı deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarında belirlenmiştir. Uygulanan dozlarda ise en yüksek çimlenme hız değeri % 97,50 ile kontrol uygulamasından saptanırken bunu % 94,72 ile 100 ppm doz uygulaması takip etmiştir. 13 Çizelge 4.2. Çimlenme hızı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 88,51 b Asetik asit 78,88 b Kontrol 97,50 a Esperia 92,59 a Deniz yosunu 98,61 a 100 ppm 94,72 b Pehlivan 93,33 a Giberellik asit 98,05 a 300 ppm 83,33 c Sönmez 92,96 a LSD (%5) 4,02 LSD (%5) 2,47 LSD (%5) 6,93 Çalışmada belirlenen çeşit x kimyasal interaksiyonuna ait çizelge 4.3’de verilmiştir. Çizelgenin incelenmesinden de görüleceği gibi çimlenme hızı bakımından en yüksek değerlere Pehlivan ve Sönmez çeşitlerinde deniz yosunu ve Giberellik asit uygulamasında rastlanmıştır. En düşük çimlenme hızı yüzdeleri bütün çeşitlerde asetik asit uygulamasında gözlenmiştir. Çizelge 4.3. Çimlenme hızına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 70.00 e Bezostaja Deniz yosunu 97,77 ab Giberellik asit 97,77 ab Asetik Asit 86,66 c Esperia Deniz yosunu 96,66 ab Giberellik asit 94,44 b Asetik Asit 80,00 d Pehlivan Deniz yosunu 100,00 a Giberellik asit 100,00 a Asetik Asit 78,88 d Sönmez Deniz yosunu 100,00 a Giberellik asit 100,00 a LSD (%5) 4,93 Çizelge 4.4’de çeşit x doz interaksiyonuna ait ortalama değerler verilmiştir. Çeşit x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerler % 98,88-77.77 arasında değişmiş olup en yüksek değerler tüm çeşitlerde genelde kontrol ve 100 ppm uygulamalarından elde edilmiştir. 14 Çizelge 4.4. Çimlenme hızına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 97,77 ab Bezostaja 100 ppm 90,00 c 300 ppm 77,77 e Kontrol 95,55 ab Esperia 100 ppm 93,33 bc 300 ppm 88,88 c Kontrol 98,88 a Pehlivan 100 ppm 97,77 ab 300 ppm 83,33 d Kontrol 97,77 ab Sönmez 100 ppm 97,77 ab 300 ppm 83,33 d LSD (%5) 4,94 Çimlenme hızı özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.5’de verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerler çizelgesi incelendiğinde en yüksek çimlenme hızı değerinin deniz yosunu kimyasalında ve 300 ppm dozunda olduğu görülmektedir. En düşük değerler ise asetik asit uygulamalarına ait dozlarda belirlenmiştir. Çizelge 4.5. Çimlenme hızına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 95,00 b Asetik asit 100 ppm 89,16 c 300 ppm 52,50 d Kontrol 99,16 ab Deniz Yosunu 100 ppm 96,66 ab 300 ppm 100,00 a Kontrol 98,33 ab Giberellik asit 100 ppm 98,33 ab 300 ppm 97,50 ab LSD (%5) 4,27 Çimlenme hızına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerlerinde en yüksek çimlenme hızı değerlerine genelde tüm çeşitlerde deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarının 100 ve 300 ppm dozlarında rastlanırken en düşük değerler tüm çeşitlerde asetik asit uygulamasının 300 ppm dozunda belirlenmiştir (Çizelge 4.6) 15 Çizelge 4.6. Çimlenme hızına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 93,33 Asetik asit 100 ppm 76,66 300 ppm 40,00 Kontrol 100,00 Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 93,33 300 ppm 100,00 Kontrol 100,00 Giberellik asit 100 ppm 100,00 300 ppm 93,33 Kontrol 96,66 Asetik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 70,00 Kontrol 96,66 Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 93,33 300 ppm 100,0 Kontrol 93,33 Giberellik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 96,66 Kontrol 96,66 Asetik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 50,00 Kontrol 100,00 Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 Kontrol 100,00 Giberellik asit 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 Kontrol 93,33 Asetik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 50,00 Kontrol 100,00 Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 Kontrol 100,00 Giberellik asit 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 LSD (%5) öd öd: önemli değil 16 4.2. Çimlenme Gücü (%) Çizelge 4.7’de çimlenme gücü özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri verilmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerin ortalama değerleri % 93,33-97,77 arasında değişmiş olup en yüksek çimlenme gücü değeri Sönmez çeşidinden elde edilirken bu çeşidi % 96,66 ile Pehlivan çeşidi izlemiştir. Kullanılan kimyasallarda en yüksek çimlenme hızı deniz yosunu ve giberallik asit uygulamalarında belirlenmiştir. Uygulanan dozlarda ise en yüksek çimlenme gücü değeri % 97,77 ile kontrol uygulamasından saptanırken bunu % 95,83 ile 100 ppm doz uygulaması takip etmiştir. Çizelge 4.7. Çimlenme gücü özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 93,33 c Asetik asit 90,27 b Kontrol 97,77 a Esperia 94,81 bc Deniz yosunu 98,61 a 100 ppm 95,83 a Pehlivan 96,66 ab Giberellik asit 98,05 a 300 ppm 93,33 b Sönmez 97,77 a LSD (%5) 2,54 LSD (%5) 2,21 LSD (%5) 2,21 Çalışmada belirlenen çeşit x kimyasal interaksiyonuna ait çizelge 4.8’de verilmiştir. Çizelge 4.8. Çimlenme gücüne ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 84,44 e Bezostaja Deniz yosunu 97,77 ab Giberellik asit 97,77 ab Asetik Asit 93,33 cd Esperia Deniz yosunu 96,66 a-c Giberellik asit 94,44 bc Asetik Asit 90,00 d Pehlivan Deniz yosunu 100,00 a Giberellik asit 100,00 a Asetik Asit 93,33 cd Sönmez Deniz yosunu 100,00 a Giberellik asit 100,00 a LSD (%5) 4,41 17 Çizelgenin incelenmesinden de görüleceği gibi çimlenme gücü bakımından en yüksek değerlere Pehlivan ve Sönmez çeşitlerinde deniz yosunu ve Giberellik asit uygulamasında rastlanmıştır. En düşük çimlenme gücü değerleri de çimlenme hızı özelliğinde olduğu gibi bütün çeşitlerde asetik asit uygulamasında gözlenmiştir. Çizelge 4.9. Çimlenme gücüne ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 98,88 a Bezostaja 100 ppm 93,33 b 300 ppm 87,77 c Kontrol 95,55 ab Esperia 100 ppm 93,33 b 300 ppm 95,55 ab Kontrol 98,88 a Pehlivan 100 ppm 97,77 a 300 ppm 93,33 b Kontrol 97,77 a Sönmez 100 ppm 98,88 a 300 ppm 96,66 ab LSD (%5) 4,41 Çizelge 4.9’da çeşit x doz interaksiyonuna ait ortalama değerler verilmiştir. Çeşit x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerler % 98,88-87.77 arasında değişmiş olup en yüksek değerler tüm çeşitlerde genelde kontrol ve 100 ppm uygulamalarından elde edilmiştir. Çimlenme gücü özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.10’da verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerler çizelgesi incelendiğinde en yüksek çimlenme gücü değerinin deniz yosunu kimyasalında ve 300 ppm dozunda olduğu görülmektedir. En düşük değerler ise asetik asit uygulamalarına ait dozlarında sırasıyla % 95,83, % 92,50 ve %82,50 olarak belirlenmiştir. 18 Çizelge 4.10. Çimlenme gücüne ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 95,83 bc Asetik asit 100 ppm 92,50 c 300 ppm 82,50 d Kontrol 99,16 ab Deniz Yosunu 100 ppm 96,66 ab 300 ppm 100,00 a Kontrol 98,33 ab Giberellik asit 100 ppm 98,33 ab 300 ppm 97,50 ab LSD (%5) 3,82 Çizelge 4.11’de çimlenme gücü özelliğine ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Çimlenme gücü bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu istatistiki olarak önemsiz bulunmuş olmakla birlikte en yüksek çimlenme hızı değerlerine genelde tüm çeşitlerde deniz yosunu ve Giberellik asit uygulamalarının 100 ve 300 ppm dozlarında rastlanırken en düşük değerler tüm çeşitlerde asetik asit uygulamasının 300 ppm dozunda belirlenmiştir. 19 Çizelge 4.11. Çimlenme gücüne ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 96,66 Asetik asit 100 ppm 86,66 300 ppm 70,00 Kontrol 100,00 Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 93,33 300 ppm 100,00 Kontrol 100,00 Giberellik asit 100 ppm 100,00 300 ppm 93,33 Kontrol 96,66 Asetik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 90,00 Kontrol 96,66 Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 93,33 300 ppm 100,00 Kontrol 93,33 Giberellik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 96,66 Kontrol 96,66 Asetik asit 100 ppm 93,33 300 ppm 80,00 Kontrol 100,00 Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 Kontrol 100,00 Giberellik asit 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 Kontrol 93,33 Asetik asit 100 ppm 96,66 300 ppm 90,00 Kontrol 100,00 Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 Kontrol 100,00 Giberellik asit 100 ppm 100,00 300 ppm 100,00 LSD (%5) öd öd: önemli değil 20 4.3. Sürgün Uzunluğu (cm) Sürgün uzunluğu özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerler Çizelge 4.12’de verilmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerin ortalama sürgün uzunluğu değerleri en yüksek 3,99 cm ile Pehlivan çeşidinden en düşük 3,05 cm ile Esperia çeşidinden elde edilmiştir Kullanılan kimyasallarda en yüksek sürgün uzunluğu deniz yosunu ve giberallik asit uygulamalarında saptanırken uygulanan dozlarda ise sürgün uzunluğu değerleri arasında istatsitiki olarak bir fark belirlenmemiştir. Çizelge 4.12. Sürgün uzunluğu özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 3,56 b Asetik asit 2,88 c Kontrol 3,65 Esperia 3,05 c Deniz yosunu 4,32 a 100 ppm 3,55 Pehlivan 3,99 a Giberellik asit 3,58 b 300 ppm 3,59 Sönmez 3,77 ab LSD (%5) 0,29 LSD (%5) 0,25 öd öd: önemli değil Çalışmada sürgün uzunluğu özelliği için belirlenen çeşit x kimyasal interaksiyonuna ait ortalama değerler çizelge 4.13’de verilmiştir. Çizelgenin incelenmesinden de görüleceği gibi sürgün uzunluğu özelliği açısından en yüksek değer 4,71 cm ile Bezostaja çeşidinde deniz yosunu uygulamasından elde edilirken bu çeşidi Pehlivan ve Sönmez çeşitlerinde deniz yosunu ve Giberellik asit uygulamasında takip etmiştir. En düşük sürgün uzunluğu değerleri ise sırasıyla 2,12 cm, 2,98 cm ve 3,00 cm ile Esperia, Bezostaja ve Sönmez çeşitlerinde ve asetik asit uygulamasından elde edilmiştir. 21 Çizelge 4.13. Sürgün uzunluğuna ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 2,98 e Bezostaja Deniz yosunu 4,71 a Giberellik asit 2,99 e Asetik Asit 2,12 f Esperia Deniz yosunu 3,81 cd Giberellik asit 3,23 e Asetik Asit 3,43 de Pehlivan Deniz yosunu 4,55 ab Giberellik asit 3,99 c Asetik Asit 3,00 e Sönmez Deniz yosunu 4,21 a-c Giberellik asit 4,11 bc LSD (%5) 0,51 Çizelge 4.14’de çeşit x doz interaksiyonuna ait ortalama değerler verilmiştir. Sürgün uzunluğu bakımından çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri 2,86 cm ile 4,25 cm arasında değişmiştir. Çizelge 4.14. Sürgün uzunluğuna ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 3,92 a-d Bezostaja 100 ppm 3,72 b-d 300 ppm 3,04 fg Kontrol 3,16 e-g Esperia 100 ppm 3,15 e-g 300 ppm 2,86 g Kontrol 4,03 a-c Pehlivan 100 ppm 3,73 b-d 300 ppm 4,20 ab Kontrol 3,48 d-f Sönmez 100 ppm 3,59 c-e 300 ppm 4,25 a LSD (%5) 0,51 Sürgün uzunluğu özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.15’de verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu akımından ortalama değerler çizelgesi incelendiğinde en yüksek sürgün uzunluğu değerinin deniz yosunu kimyasalında 100 ppm ve 300 ppm dozunda olduğu görülmektedir. En düşük 22 değerler ise asetik asit uygulamalarına ait dozlarında sırasıyla 2,10 cm, 2,63 cm olarak belirlenmiştir. Çizelge 4.15. Sürgün uzunluğuna ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 3,92 b Asetik asit 100 ppm 2,63 d 300 ppm 2,10 e Kontrol 3,90 b Deniz Yosunu 100 ppm 4,67 a 300 ppm 4,39 a Kontrol 3,11 c Giberellik asit 100 ppm 3,35 c 300 ppm 4,28 ab LSD (%5) 0,44 Çizelge 4.16’da sürgün uzunluğu özelliğine ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Sürgün uzunluğu bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda en yüksek değer Sönmez çeşidinde Giberellik asit uygulamasının 300ppm dozunda belirlenmiştir. Bu değeri 5,33 cm ile Pehlivan çeşidinde deniz yosunu uygulamasında 300 ppm dozu takip etmiştir. En düşük değer ise Esperia çeşidinde asetik asit uygulamasının 100 ppm ve 300 ppm dozunda gözlenmiştir. 23 Çizelge 4.16. Sürgün uzunluğuna ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 4,75 b-d Asetik asit 100 ppm 2,44 n-r 300 ppm 1,76 p-r Kontrol 4,46 b-e Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 4,86 bc 300 ppm 4,81 bc Kontrol 2,54 m-q Giberellik asit 100 ppm 3,87 d-ı 300 ppm 2,56 m-p Kontrol 3,14 ı-n Asetik asit 100 ppm 1,67 qr 300 ppm 1,57 r Kontrol 3,53 f-l Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 4,37 c-f 300 ppm 3,52 f-l Kontrol 2,81 l-o Giberellik asit 100 ppm 3,40 h-m 300 ppm 3,50 f-l Kontrol 4,12 c-h Asetik asit 100 ppm 3,20 ı-n 300 ppm 2,98 j-n Kontrol 3,80 e-k Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 4,53 b-e 300 ppm 5,33 b Kontrol 4,18 c-h Giberellik asit 100 ppm 3,47 g-l 300 ppm 4,31 c-g Kontrol 3,70 e-k Asetik asit 100 ppm 3,21 ı-n 300 ppm 2,08 o-r Kontrol 3,83 e-j Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 4,91 bc 300 ppm 3,90 d-ı Kontrol 2,91 k-o Giberellik asit 100 ppm 2,65 l-p 300 ppm 6,77 a LSD (%5) 0,88 24 4.4. Kök Uzunluğu (cm) Kök uzunluğu özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerler Çizelge 4.17’de verilmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerin ortalama kök uzunluğu değerleri en yüksek 20,20 cm ile Pehlivan çeşidinden en düşük 15,56 cm ile Esperia çeşidinden elde edilmiştir Kullanılan kimyasallarda en yüksek sürgün uzunluğu deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarında saptanırken uygulanan dozlarda ise en yüksek değeri 100 ppm uygulaması vermiştir. Çizelge 4.17. Kök uzunluğu özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 18,84 b Asetik asit 17,93 b Kontrol 18,17 b Esperia 15,56 c Deniz yosunu 19,40 a 100 ppm 19,68 a Pehlivan 20,20 a Giberellik asit 18,41 b 300 ppm 17,90 b Sönmez 19,72 ab LSD (%5) 0,89 LSD (%5) 0,78 LSD (%5) 0,77 Çalışmada kök uzunluğu özelliği için belirlenen çeşit x kimyasal interaksiyonuna ait ortalama değerler çizelge 4.18’de verilmiştir. Çizelgenin incelenmesinden de görüleceği gibi kök uzunluğu özelliği açısından en yüksek değer 22,26 cm ile Pehlivan çeşidinde deniz yosunu uygulamasından elde edilirken bu çeşidi Sönmez çeşidi Giberellik asit ve deniz yosunu uygulamasıyla takip etmiştir. En düşük kök uzunluğu değerleri ise Esperia çeşidinde sırasıyla 15,14 cm ve 15,16 cm ile asetik asit ve deniz yosunu uygulamasından elde edilmiştir. 25 Çizelge 4.18. Kök uzunluğuna ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 20,42 b-d Bezostaja Deniz yosunu 18,90 de Giberellik asit 17,22 fg Asetik Asit 15,14 h Esperia Deniz yosunu 15,16 h Giberellik asit 16,38 gh Asetik Asit 20,13 cd Pehlivan Deniz yosunu 22,26 a Giberellik asit 18,21 ef Asetik Asit 16,02 gh Sönmez Deniz yosunu 21,30 a-c Giberellik asit 21,85 ab LSD (%5) 1,55 Çizelge 4.19’de çeşit x doz interaksiyonuna ait ortalama değerler verilmiştir. Kök uzunluğu bakımından çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri 21,55 cm ile en yüksek Pehlivan çeşidinde 100 ppm uygulamasında ve 21,22 cm Sönmez çeşidinde kontrol uygulamasında belirlenmiştir. Çizelge 4.19. Kök uzunluğuna ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 18,63 cd Bezostaja 100 ppm 20,90 ab 300 ppm 16,99 e Kontrol 13,94 f Esperia 100 ppm 16,89 e 300 ppm 15,84 e Kontrol 18,87 cd Pehlivan 100 ppm 21,55 a 300 ppm 20,18 a-c Kontrol 21,22 a Sönmez 100 ppm 19,38 b-d 300 ppm 18,57 d LSD (%5) 1,55 26 Kök uzunluğu özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.20’de verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerler çizelgesi incelendiğinde en yüksek kök uzunluğu değerinin deniz yosunu kimyasalında 100 ppm ve 300 ppm dozunda ve asetik asit kontrol uygulamasında olduğu görülmektedir. En düşük değer ise asetik asit uygulamasında 14,47 cm ile 300 ppm dozunda olarak belirlenmiştir. Çizelge 4.20. Kök uzunluğuna ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 19,81 a Asetik asit 100 ppm 19,51 ab 300 ppm 14,47 d Kontrol 18,41 b Deniz Yosunu 100 ppm 20,01 a 300 ppm 19,79 a Kontrol 16,28 c Giberellik asit 100 ppm 19,53 ab 300 ppm 19,43 ab LSD (%5) 1,34 Çizelge 4.21’de kök uzunluğu özelliğine ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Kök uzunluğu bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda en yüksek değer Bezostaja çeşidinde asetik asit uygulamasının 100 ppm dozunda, Sönmez çeşidinde Giberellik asit uygulamasının 300 ppm dozunda ve Pehlivan çeşidinde deniz yosunu uygulamasının 300 ppm dozunda belirlenmiştir. En düşük değer ise Sönmez çeşidinde asetik asit uygulamasının 300 ppm dozunda gözlenmiştir. 27 Çizelge 4.21. Kök uzunluğuna ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 20,49 b-e Asetik asit 100 ppm 24,61 a 300 ppm 16,16 j-n Kontrol 20,12 c-f Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 18,84 e-j 300 ppm 17,73 f-l Kontrol 15,29 l-o Giberellik asit 100 ppm 19,27 e-h 300 ppm 17,09 g-m Kontrol 15,36 l-o Asetik asit 100 ppm 16,55 ı-m 300 ppm 13,50 no Kontrol 12,71 op Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 15,72 l-n 300 ppm 17,05 g-m Kontrol 13,75 no Giberellik asit 100 ppm 18,42 e-k 300 ppm 16,97 h-m Kontrol 20,36 b-f Asetik asit 100 ppm 22,29 a-d 300 ppm 17,76 f-l Kontrol 20,51 b-e Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 22,68 a-c 300 ppm 23,59 a Kontrol 15,75 k-n Giberellik asit 100 ppm 19,68 d-g 300 ppm 19,21 e-ı Kontrol 23,02 ab Asetik asit 100 ppm 14,58 m-o 300 ppm 10,45 p Kontrol 20,31 c-f Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 22,80 a-c 300 ppm 20,80 b-e Kontrol 20,33 b-f Giberellik asit 100 ppm 20,76 b-e 300 ppm 24,46 a LSD (%5) 2,69 28 4.5. Sürgün Yaş Ağırlığı (mg) Sürgün yaş ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerler Çizelge 4.22’de verilmiştir. Denemede kullanılan çeşitlerin ortalama sürgün yaş ağırlığı değerleri en yüksek Pehlivan ve Bezotaja çeşitlerinde sırasıyla 43,28 mg ve 42,93 mg olarak belirlenmiştir. Kullanılan kimyasallarda en yüksek sürgün uzunluğu deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarında saptanırken uygulanan dozlarda ise en yüksek değerler 100 ppm dozunda 39,94 mg ve 300 ppm dozunda 38,93 mg olarak gözlenmiştir Çizelge 4.22. Sürgün yaş ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 42,93 a Asetik asit 33,37 c Kontrol 36,65 b Esperia 33,12 b Deniz yosunu 43,18 a 100 ppm 39,94 a Pehlivan 43,28 a Giberellik asit 38,97 b 300 ppm 38,93 ab Sönmez 34,70 b LSD (%5) 2,68 LSD (%5) 2,32 LSD (%5) 2,32 Çalışmada sürgün yaş ağırlığı özelliği için belirlenen çeşit x kimyasal interaksiyonuna ait ortalama değerler çizelge 4.23’de verilmiştir. Çizelgenin incelenmesinden de görüleceği gibi sürgün yaş ağırlığı özelliği açısından en yüksek değer Bezostaja çeşidinde deniz yosunu uygulamasından 51,10 mg olarak elde edilirken bu çeşidi Pehlivan çeşidi deniz yosunu uygulamasında 46,18 mg değeri ile takip etmiştir. En düşük sürgün yaş ağırlığı değerleri ise Esperia çeşidinde 24,73 mg ve Sönmez çeşidinde 32,87 mg ile asetik asit uygulamasından elde edilmiştir. 29 Çizelge 4.23. Sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 36,64 d-f Bezostaja Deniz yosunu 51,10 a Giberellik asit 41,06 cd Asetik Asit 24,73 g Esperia Deniz yosunu 38,07 de Giberellik asit 36,57 d-f Asetik Asit 39,25 d Pehlivan Deniz yosunu 46,18 b Giberellik asit 44,40 bc Asetik Asit 32,87 f Sönmez Deniz yosunu 37,35 d-f Giberellik asit 33,87 ef LSD (%5) 4,64 Çizelge 4.24’de çeşit x doz interaksiyonuna ait ortalama değerler verilmiştir. Sürgün yaş ağırlığı bakımından çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri 47,74 mg ile en yüksek Pehlivan çeşidinde 100 ppm uygulamasında ve 44,81 mg ile yine Pehlivan çeşidinde 300 ppm ve 44,34 mg ile Bezostaja çeşidinde 100 ppm dozunda belirlenmiştir. Çizelge 4.24. Sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 41,94 bc Bezostaja 100 ppm 44,34 ab 300 ppm 42,52 b Kontrol 30,64 f Esperia 100 ppm 36,73 d 300 ppm 32,00 ef Kontrol 37,28 cd Pehlivan 100 ppm 47,74 a 300 ppm 44,81 ab Kontrol 36,75 d Sönmez 100 ppm 30,95 f 300 ppm 36,40 de LSD (%5) 4,64 30 Sürgün yaş ağırlığı özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.25’de verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu akımından ortalama değerler çizelgesi incelendiğinde en yüksek sürgün yaş ağırlığı değerinin deniz yosunu kimyasalında 100 ppm ve 300 ppm dozunda ve Giberellik asit 300 ppml uygulamasında olduğu görülmektedir. En düşük değerler ise asetik asit uygulamasında 100 ve 300 ppm değerlerinde belirlenmiştir. Çizelge 4.25. Sürgün yaş ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 38,69 c Asetik asit 100 ppm 32,42 d 300 ppm 29,02 d Kontrol 38,76 c Deniz Yosunu 100 ppm 46,57 a 300 ppm 44,20 ab Kontrol 32,51 d Giberellik asit 100 ppm 40,84 bc 300 ppm 43,57 ab LSD (%5) 4,02 Çizelge 4.26’de sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Sürgün yaş ağırlığı bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda en yüksek değer Bezostaja çeşidinde deniz yosunu uygulamasının 100 ppm dozunda, asetik asit uygulamasının kontrol dozunda ve deniz yosunu uygulamasının 300 ppm dozunda ve Pehlivan çeşidinde deniz yosunu 100 ppm dozunda belirlenmiştir. En düşük değer ise Esperia çeşidinde asetik asit uygulamasının 300 ppm dozunda gözlenmiştir. 31 Çizelge 4.26. Sürgün yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 52,40 ab Asetik asit 100 ppm 30,23 j-m 300 ppm 27,30 k-n Kontrol 48,30 a-d Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 53,56 a 300 ppm 51,43 ab Kontrol 25,13 mn Giberellik asit 100 ppm 49,23 a-d 300 ppm 48,83 a-d Kontrol 27,20 k-n Asetik asit 100 ppm 26,25 ln 300 ppm 20,76 n Kontrol 32,40 ı-m Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 39,13 e-ı 300 ppm 42,70 c-g Kontrol 32,33 ı--m Giberellik asit 100 ppm 44,83 b-f 300 ppm 32,55 ı-m Kontrol 36,50 g-j Asetik asit 100 ppm 46,76 a-e 300 ppm 34,50 h-k Kontrol 37,43 f-j Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 51,66 ab 300 ppm 49,46 a-d Kontrol 37,93 f-j Giberellik asit 100 ppm 44,80 b-f 300 ppm 50,46 a-c Kontrol 38,66 f-ı Asetik asit 100 ppm 26,43 ln 300 ppm 33,53 ı-l Kontrol 36,93 f-j Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 41,93 d-h 300 ppm 33,20 ı-l Kontrol 34,66 g-k Giberellik asit 100 ppm 24,50 mn 300 ppm 42,46 c-h LSD (%5) 8,04 32 4.6. Sürgün Kuru Ağırlığı (mg) Sürgün kuru ağırlığı ile ilgili olarak denemede kullanılan çeşit, kimyasal ve dozlara ait ortalama değerler çizelgesine göre çeşitlerin ortalama sürgün kuru ağırlığı değerleri 5,01 mg ile en yüksek Pehlivan çeşidinde en düşük ise 3,48 mg ile Sönmez çeşidinde belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan deniz yosununun sürgün kuru ağırlığı değerine etkisinin en yüksek olduğu (4,47 mg) bu kimyasalı Giberellik asitin izlediği (4,07 mg) belirlenmiştir. Uygulana dozlarda ise sürgün kuru ağırlığı özelliği açısından en iyi sonuçları sırasıyla 100 ppm dozu 4,57 mg ile ve 300 ppm dozu 4,12 mg ile vermiştir (Çizelge 4.27). Çizelge 4.27. Sürgün kuru ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 4,41 b Asetik asit 3,68 c Kontrol 3,52 c Esperia 3,38 c Deniz yosunu 4,47 a 100 ppm 4,57 a Pehlivan 5,01 a Giberellik asit 4,07 b 300 ppm 4,12 b Sönmez 3,48 c LSD (%5) 0,24 LSD (%5) 0,20 LSD (%5) 0,20 Sürgün kuru ağırlığı özelliği bakımından çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri çizelgesi incelendiğinde ortalama değerlerin 1,90-5,84 mg arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge 4.28). Sürgün kuru ağırlığı bakımından çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerlerinde en yüksek değer Pehlivan çeşidinde giberellik asit uygulamasından (5,84 mg) ve sırasıyla 5,26 mg ile Pehlivan çeşidinde asetik asit ve 5,15 mg ile Esperia çeşidinde Deniz yosunu uygulamalarından elde edilmiştir. Ortalama değerlerde en düşük sonuç ise Esperia çeşidinde giberellik asit uygulamasından (1,90 mg) ve Sönmez çeşidinde Asetik asit uygulamasından (2,48 mg) elde edilmiştir. 33 Çizelge 4.28. Sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 3,89 d Bezostaja Deniz yosunu 4,86 bc Giberellik asit 4,48 c Asetik Asit 3,09 e Esperia Deniz yosunu 5,15 b Giberellik asit 1,90 g Asetik Asit 5,26 b Pehlivan Deniz yosunu 3,94 d Giberellik asit 5,84 a Asetik Asit 2,48 f Sönmez Deniz yosunu 3,92 d Giberellik asit 4,05 d LSD (%5) 0,41 Sürgün kuru ağırlığı özelliğine ait çeşit x doz interaksiyonu çizelgesi 4.29’da verilmiştir. Çeşitler ve uygulanan dozlar bakımından elde edilen ortalamalar en düşük 2,05 mg ile Esperia çeşidinde ve kontrol uygulamasında en yüksek sürgün kuru ağırlıkları ise Pehlivan çeşidinde 100 ve 300 ppm dozlarında ve Bezostaja çeşidinde 100 ppm uygulamasında sırasıyla 5,36 mg,5,36 mg ve 5,21 mg olarak elde edilmiştir. Çizelge 4.29. Sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 4,63 b Bezostaja 100 ppm 5,21 a 300 ppm 3,39 fg Kontrol 2,05 h Esperia 100 ppm 3,88 de 300 ppm 4,21 cd Kontrol 4,31 bc Pehlivan 100 ppm 5,36 a 300 ppm 5,36 a Kontrol 3,10 g Sönmez 100 ppm 3,82 de 300 ppm 3,52 ef LSD (%5) 0,40 34 Sürgün kuru ağırlığı özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.30’da verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerlerin 3,00 mg ile 5,30 mg arasında değiştiği gözlenmiştir. En yüksek sürgün kuru ağırlığı değeri deniz yosunu kimyasalında 300 ppm dozunda ve 100 ppm dozlarında sırasıyla 5,30 mg ve 4,92 mg olarak elde edilmiş olup, en düşük değerler ise asetik asit uygulamasında 300 ppm dozunda ve deniz yosunu uygulamasının kontrol grubunda belirlenmiştir. Çizelge 4.30. Sürgün kuru ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 3,69 e Asetik asit 100 ppm 4,35 cd 300 ppm 3,00 f Kontrol 3,18 f Deniz Yosunu 100 ppm 4,92 b 300 ppm 5,30 a Kontrol 3,70 e Giberellik asit 100 ppm 4,44 c 300 ppm 4,07 d LSD (%5) 0,35 Çizelge 4.31’de sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Sürgün kuru ağırlığı bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ortalama değerler 1,43-7,71 mg arasında belirlenmiş olup en yüksek sürgün kuru ağırlığı değeri Esperia çeşidinde deniz yosunu uygulamasına ait 300 ppm dozunda (7,71 mg) ve Pehlivan çeşidinde Giberellik asit uygulamasının 100 ppm dozunda (6,23 mg) tespit edilmiştir. En düşük değerler ise 1,63 mg ile Bezostaja çeşidinde asetik uygulamasının 300 ppm dozunda, 1,62 mg ile Esperia çeşidinde Giberellik ait uygulamasının 300 ppm dozunda ve 1,43 mg ile Esperia çeşidinin Gibrerellik asit uygulamasının kontrol grubunda saptanmıştır. 35 Çizelge 4.31. Sürgün kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 5,84 b-e Asetik asit 100 ppm 4,20 j-l 300 ppm 1,63 t Kontrol 4,27 ı-l Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 6,03 b-d 300 ppm 4,29 ı-l Kontrol 3,80 k-n Giberellik asit 100 ppm 5,40 c-f 300 ppm 4,25 ı-l Kontrol 1,84 st Asetik asit 100 ppm 4,13 k-m 300 ppm 3,30 n-p Kontrol 2,87 o-q Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 4,86 f-j 300 ppm 7,71 a Kontrol 1,43 t Giberellik asit 100 ppm 2,66 p-r 300 ppm 1,62 t Kontrol 5,35 d-f Asetik asit 100 ppm 5,36 d-f 300 ppm 5,06 f-h Kontrol 2,40 q-s Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 4,50 g-k 300 ppm 4,93 f-ı Kontrol 5,20 e-g Giberellik asit 100 ppm 6,23 b 300 ppm 6,09 bc Kontrol 1,73 st Asetik asit 100 ppm 3,71 l-n 300 ppm 2,00 r-t Kontrol 3,20 n-p Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 4,29 ı-l 300 ppm 4,26 ı-l Kontrol 4,37 h-l Giberellik asit 100 ppm 3,47 m-o 300 ppm 4,32 ı-l LSD (%5) 0,71 36 4.7. Kök Yaş Ağırlığı (mg) Kök yaş ağırlığı ile ilgili olarak denemede kullanılan çeşit, kimyasal ve dozlara ait ortalama değerler çizelgesine göre çeşitlerin ortalama kök yaş ağırlığı değerleri 63,85 mg ile en yüksek Esperia çeşidinde ve 63,02 mg ile Pehlivan çeşidinde en düşük ise 43,22 mg ile Bezostaja çeşidinde belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan deniz yosununun kök yaş ağırlığı değerine etkisinin en yüksek olduğu (60,72 mg) bu kimyasalı Giberellik asidin izlediği (55,68mg) tespit edilmiştir. Uygulana dozlarda ise kök yaş ağırlığı özelliği açısından en iyi sonucu 100 ppm dozu 63,80 mg ilevermiştir (Çizelge 4.32). Çizelge 4.32. Kök yaş ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 43,22 c Asetik asit 51,06 c Kontrol 50,63 b Esperia 63,85 a Deniz yosunu 60,72 a 100 ppm 63,80 a Pehlivan 63,02 a Giberellik asit 55,68 b 300 ppm 53,03 b Sönmez 53,18 b LSD (%5) 3,82 LSD (%5) 3,30 LSD (%5) 3,31 Kök yaş ağırlığı özelliği bakımından çeşit x kimyasal interaksiyonu arasında istatistiki olarak önemli bir farklığın olmadığı belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri çizelgesi incelendiğinde ortalama değerlerin 36,58-70,51 mg arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge 4.33). Kök yaş ağırlığı bakımından çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerlerinde en yüksek değer Pehlivan çeşidinde deniz yosunu uygulamasından (70,51 mg) ve ortalama değerlerde en düşük sonuç ise Bezostaja çeşidinde asetik asit uygulamasından (36,58 mg) elde edilmiştir. 37 Çizelge 4.33. Kök yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 36,58 Bezostaja Deniz yosunu 46,47 Giberellik asit 46,62 Asetik Asit 60,60 Esperia Deniz yosunu 66,46 Giberellik asit 64,50 Asetik Asit 58,23 Pehlivan Deniz yosunu 70,51 Giberellik asit 60,34 Asetik Asit 48,82 Sönmez Deniz yosunu 59,45 Giberellik asit 51,28 LSD (%5) öd öd: önemli değil Kök yaş ağırlığı özelliğine ait çeşit x doz interaksiyonu çizelgesi 4.34’de verilmiştir. Çeşitler ve uygulanan dozlar bakımından elde edilen ortalamalar en düşük 37,16 mg ile Bezostaja çeşidinde ve 300 ppm uygulamasında ve en yüksek kök yaş ağırlıkları ise Esperia çeşidinde 100 ppm dozundan elde edilirken ve bu çeşidi 68,71 mg ile Pehlivan çeşidi 100 ppm uygulaması takip etmiştir. Çizelge 4.34. Kök yaş ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 46,75 g Bezostaja 100 ppm 45,76 g 300 ppm 37,16 h Kontrol 49,92 fg Esperia 100 ppm 82,75 a 300 ppm 58,89 cd Kontrol 56,02 d-f Pehlivan 100 ppm 68,71 b 300 ppm 64,35 bc Kontrol 49,84 fg Sönmez 100 ppm 57,98 c-e 300 ppm 51,73 e-g LSD (%5) 6,61 38 Kök yaş ağırlığı özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.35’de verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerlerin 36,57-72,15 mg arasında değiştiği tespit edilmiştir. En yüksek kök yaş ağırlığı değeri deniz yosunu kimyasalında 100 ppm dozunda ve giberellik asit kimyasalında ve 300 ppm dozlarında sırasıyla 72,15 mg ve 63,21 mg olarak elde edilmiş olup, en düşük değer ise asetik asit uygulamasında 300 ppm dozunda belirlenmiştir. Çizelge 4.35. Kök yaş ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 56,96 c Asetik asit 100 ppm 59,64 bc 300 ppm 36,57 f Kontrol 50,70 d Deniz Yosunu 100 ppm 72,15 a 300 ppm 59,31 bc Kontrol 44,23 e Giberellik asit 100 ppm 59,61 bc 300 ppm 63,21 b LSD (%5) 5,73 Çizelge 4.36’da kök yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Kök yaş ağırlığı bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ortalama değerler 26,20-87,00 mg arasında belirlenmiş olup en yüksek kök yaş ağırlığı değeri Esperia çeşidinde deniz yosunu uygulamasına ait 100 ppm dozunda (87,00 mg) ve yine Esperia çeşidinde asetik asit uygulamasının 100 ppm dozunda (84,93 mg) tespit edilmiştir. En düşük değerler ise 26,20 mg ile Bezostaja çeşidinde asetik uygulamasının 300 ppm dozunda ve 34,03 mg ile Sönmez çeşidinin asetik asit uygulamasının 300 ppm uygulamasında saptanmıştır. 39 Çizelge 4.36. Kök yaş ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 44,70 l-q Asetik asit 100 ppm 38,86 pq 300 ppm 26,20 r Kontrol 54,56 g-l Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 45,43 l-q 300 ppm 39,43 pq Kontrol 41,00 o-q Giberellik asit 100 ppm 53,00 ı-m 300 ppm 45,86 l-p Kontrol 54,03 h-m Asetik asit 100 ppm 84,93 a 300 ppm 42,85 m-q Kontrol 44,46 l-q Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 87,00 a 300 ppm 67,93 c-f Kontrol 51,26 ı-o Giberellik asit 100 ppm 76,33 a-d 300 ppm 65,90 d-g Kontrol 66,46 d-f Asetik asit 100 ppm 65,00 d-h 300 ppm 43,23 l-q Kontrol 59,93 e-j Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 80,36 ab 300 ppm 71,23 b-e Kontrol 41,66 n-q Giberellik asit 100 ppm 60,76 e-j 300 ppm 78,60 a-c Kontrol 62,66 e-ı Asetik asit 100 ppm 49,76 j-p 300 ppm 34,03 qr Kontrol 43,86 l-q Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 75,83 a-d 300 ppm 58,66 f-k Kontrol 43,00 m-q Giberellik asit 100 ppm 48,36 k-p 300 ppm 62,50 e-ı LSD (%5) 11,45 40 4.8. Kök Kuru Ağırlığı (mg) Kök kuru ağırlığı ile ilgili olarak denemede kullanılan çeşit, kimyasal ve dozlara ait ortalama değerler çizelgesine göre çeşitlerin ortalama kök kuru ağırlığı değerleri 8,69 mg ile en yüksek Pehlivan çeşidinde en düşük ise 5,03 mg ile Bezostaja çeşidinde belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan giberellik asit ve deniz yosununun kök kuru ağırlığı değerine etkisinin en yüksek olduğu (7,03 ve 6,68 mg) belirlenmiştir. Uygulanan dozlarda ise kök kuru ağırlığı özelliği açısından en iyi sonuçları sırasıyla 100 ppm dozu 7,25 mg ile ve 300 ppm dozu 6,67 mg ile vermiştir (Çizelge 4.37). Çizelge 4.37. Kök kuru ağırlığı özelliğine ait çeşit, kimyasal ve dozların ortalama değerleri Çeşit Ortalama Kimyasal Ortalama Doz Ortalama Bezostaja 5,03 c Asetik asit 5,45 b Kontrol 5,24 c Esperia 5,51 c Deniz yosunu 6,68 a 100 ppm 7,25 a Pehlivan 8,69 a Giberellik asit 7,03 a 300 ppm 6,67 b Sönmez 6,32 b LSD (%5) 0,57 LSD (%5) 0,49 LSD (%5) 0,49 Kök kuru ağırlığı özelliği bakımından çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri çizelgesi incelendiğinde ortalama değerlerin 2,43-9,42 mg arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge 4.38). Kök kuru ağırlığı bakımından çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerlerinde en yüksek değer Pehlivan çeşidinde giberellik asit uygulamasından (9,42 mg) ve sırasıyla 8,63 mg ile Pehlivan çeşidinde deniz yosunu ve yine Pehlivan çeşidinde 8,02 mg ile asetik asit uygulamalarından elde edilmiştir. Ortalama değerlerde en düşük sonuç ise Bezostaja çeşidinde asetik asit uygulamasından (2,43 mg) ve Esperia çeşidinde giberellik asit uygulamasından (4,87 mg) elde edilmiştir. 41 Çizelge 4.38. Kök kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Kimyasal Ortalama Asetik Asit 2,43 f Bezostaja Deniz yosunu 5,68 de Giberellik asit 6,98 c Asetik Asit 6,10 cd Esperia Deniz yosunu 5,56 de Giberellik asit 4,87 e Asetik Asit 8,02 b Pehlivan Deniz yosunu 8,63 ab Giberellik asit 9,42 a Asetik Asit 5,25 de Sönmez Deniz yosunu 6,86 c Giberellik asit 6,86 c LSD (%5) 0,97 Kök kuru ağırlığı özelliğine ait çeşit x doz interaksiyonu çizelgesi 4.39’da verilmiştir. Çeşitler ve uygulanan dozlar bakımından elde edilen ortalamalar en düşük 3,28 mg ile Esperia çeşidinde ve kontrol uygulamasında, en yüksek kök kuru ağırlıkları ise Pehlivan çeşidinde 300 ve 100 ppm dozlarında ve sırasıyla 10,07 mg ve 8,38 mg olarak elde edilmiştir. Çizelge 4.39. Kök kuru ağırlığına ait çeşit x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşitler Doz Ortalama Kontrol 5,01 g-h Bezostaja 100 ppm 5,72 e-g 300 ppm 4,36 h Kontrol 3,28 ı Esperia 100 ppm 7,02 cd 300 ppm 6,23 de Kontrol 7,61 bc Pehlivan 100 ppm 8,38 b 300 ppm 10,07 a Kontrol 5,06 f-h Sönmez 100 ppm 7,89 bc 300 ppm 6,02 ef LSD (%5) 0,98 42 Kök kuru ağırlığı özelliği açısından denemede kullanılan kimyasal ve dozlara ait kimyasal x doz interaksiyonu Çizelge 4.40’da verilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ortalama değerlerin 5,07 mg ile 8,04 mg arasında değiştiği gözlenmiştir. En yüksek kök kuru ağırlığı değeri giberellik asit kimyasalında 100 ppm dozunda ve 300 ppm dozlarında sırasıyla 8,04 mg ve 7,80 mg olarak elde edilmiş olup, en düşük değer ise asetik asit uygulamasında kontrol uygulamasından elde edilmiştir. Çizelge 4.40. Kök kuru ağırlığına ait kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 5,07 d Asetik asit 100 ppm 5,99 c 300 ppm 5,29 cd Kontrol 5,40 cd Deniz Yosunu 100 ppm 7,74 ab 300 ppm 6,91 b Kontrol 5,26 cd Giberellik asit 100 ppm 8,04 a 300 ppm 7,80 a LSD (%5) 0,85 Çizelge 4.41’de kök kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri verilmiştir. Kök kuru ağırlığı bakımından çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ortalama değerler 11,02-1,50 mg arasında belirlenmiş olup en yüksek kök kuru ağırlığı değeri Pehlivan çeşidinde giberellik asit uygulamasına ait 300 ppm dozunda (11,02 mg) ve Pehlivan çeşidinde deniz yosunu uygulamasının 300 ppm dozunda (10,83 mg) olarak tespit edilmiştir. En düşük değerler ise 1,50 mg ile Esperia çeşidinde giberellik asit uygulamasının kontrol dozunda ve 1,66 mg ile Bezostaja çeşidinin asetik asit uygulamasının 300 ppm dozunda belirlenmiştir. 43 Çizelge 4.41. Kök kuru ağırlığına ait çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ortalama değerleri Çeşit Kimyasal Doz Ortalama Kontrol 2,77 lm Asetik asit 100 ppm 2,86 lm 300 ppm 1,66 m Kontrol 6,36 gh Bezostaja Deniz Yosunu 100 ppm 5,55 g-ı 300 ppm 5,13 h-k Kontrol 5,90 g-ı Giberellik asit 100 ppm 8,76 c 300 ppm 6,30 g-ı Kontrol 4,60 ı-k Asetik asit 100 ppm 8,30 cd 300 ppm 5,40 g-j Kontrol 3,76 j-l Esperia Deniz Yosunu 100 ppm 6,56 e-h 300 ppm 6,36 gh Kontrol 1,50 m Giberellik asit 100 ppm 6,20 g-ı 300 ppm 6,93 e-g Kontrol 9,32 bc Asetik asit 100 ppm 6,40 f-h 300 ppm 8,36 cd Kontrol 5,40 g-j Pehlivan Deniz Yosunu 100 ppm 9,66 a-c 300 ppm 10,83 ab Kontrol 8,13 c-e Giberellik asit 100 ppm 9,10 c 300 ppm 11,02 a Kontrol 3,60 kl Asetik asit 100 ppm 6,40 f-h 300 ppm 5,75 g-ı Kontrol 6,06 g-ı Sönmez Deniz Yosunu 100 ppm 9,17 bc 300 ppm 5,34 g-j Kontrol 5,53 g-ı Giberellik asit 100 ppm 8,10 c-f 300 ppm 6,96 e-g LSD (%5) 1,70 44 Farklı priming yöntemleri ve kimyasallar ile birçok bitkide olduğu gibi buğdayda da çimlenme ve çimlenme parametreleri üzerine etkilerini belirlemek için pek çok araştırmada yapılmıştır. Ağırlıklı olarak bu çalışmalar biyotik ve abiyotik stres faktörlerine karşı priming yöntemleri ve bu yöntemlerde kullanılan kimyasalların etkisinin ne olduğunun araştırılması üzerine olmuştur. Yürütülen bu çalışmada ise farklı kimyasallar ile yapılan ekim öncesi uygulamaların ekmeklik buğdayın (Triticum aestivum L.) çimlenme özellikleri üzerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada priming uygulamasında kullanılmak üzere asetik asit, deniz yosunu ve giberellik asit 0,100 ve 300 ppm dozlarında uygulanmıştır. Çalışmada petri kaplarına ekim yapıldıktan sonra her gün çimlenen tohumlar sayılmış olup günlük çimlenme oranları tez içerisinde verilmemiştir. Ancak deneme sonucunda çimlenme hızı ve gücü bakımından en yüksek değerler kontrol ve 100 ppm dozunda belirlenmiş olmasına rağmen giberellik asit ve deniz yosunu uygulanan tohumlarda birinci günde kontrole kıyasla tüm tohumların % 90 üzerinde çimlendiği tespit edilmiş, kontrole göre giberellik asit ve deniz yosunu uygulamalarının 100 ppm dozunun çimlenme gün sayısını kısalttığı saptanmıştır. Bu konuda daha önce yürütülen çalışmalar incelendiğinde, Duman (2005), priming uygulamalarıyla yapılan araştırmalarda başta sebze tohumları, süs bitkileri ve tarla bitkileri tohumlarında çimlenme yüzdesi ile fide çıkış oranı ve hızının arttığı, Elkoca (2007), priming uygulamaları ile kök ve sürgün çıkışının daha hızlı gerçekleştiğini bildirmişlerdir. Iqbal ve diğerleri (2012), ise buğday üzerinde yürüttükleri priming çalışması sonucunda uygulanan kimyasal çimlenme süresinin ve ortalama çimlenme süresinin %50 azaldığını, ancak nihai çimlenmeyi etkilemediğini bildirmişlerdir. Sarlach ve diğerleri (2013), buğdayda ekim öncesi tohum uygulamalarının, tohum çimlenmesi, verim ve verim parametreleri üzerine etkisini araştırdıkları çalışmada, ortalama çimlenme günlerinin (MDG) de kontrole kıyasla tüm uygulamalarda kısaldığını belirlemişlerdir. Junhaeng ve diğerlerinin (2015), arpada farklı ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmada priming uygulanan arpa tohumlarının 1 gün içinde çimlendiği tespit edilmiştir. Abbas ve diğerleri (2018) ise farklı tohum ön uygulamalarının ve sürelerinin buğdayın çimlenmesi ve fide büyümesine etkisini araştırdıkları çalışmalarında, priming uygulamalarının ve sürelerinin (12 saat) çimlenme hızını arttırdığını (2 gün) ve çıkış süresini %50'ye 45 düşürdüğünü (1 gün) tespit etmişlerdir. Çalışmada belirlenen bu sonuç ile daha önce yürütülen çalışmalardan elde edilen sonuçların paralellik gösterdiği belirlenmiştir. Araştırma sonucunda incelen özellikler bakımından uygulanan kimyasal ve dozların çeşitlere etkisinin farklı olduğu görülmekle birlikte sürgün uzunluğu, kök uzunluğu, sürgün yaş ve kuru ağırlığı ile kök yaş ve kuru ağırlıkları üzerine deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarının ağırlıklı olarak 100 ppm dozunun olumlu sonuç verdiği, kontrole göre daha yüksek değerler elde edildiği belirlenmiştir. Asetik asit uygulamasının ise incelen özelliklerde bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Ekim öncesi tohum uygulamalarının yukarıda belirtilen özelliklere olumlu etki yaptığı daha önce yürütülen çalışmalarda da belirtilmiştir. Çalışmalarında Arief ve diğerleri (2012), buğdayda tohum canlılığı üzerine ekim öncesi tohum uygulamalarının etkisini araştırmışlar ve uygulamaların çimlenme, fide kuru ağırlığı ve kök uzunluğu özelliklerini olumlu etkilediğini belirlemişlerdir. Ghobadi ve diğerleri (2012) ise hormonal priming (GA3) ve osmopriming'in buğdayda tohum çimlenmesi üzerine etkilerini araştırdıkları çalışmalarında, hormonal priming (GA3) ile maksimum sürgün ve kök uzunluğu, sürgün ve kök kuru ağırlığı ve çimlenme oranı gözlemişlerdir. Iqbal ve diğerleri, (2012), uygun dozda yapılan priming uygulamaları ile kök ve sürgün uzunluğunun ve fide kuru ağırlığının kontrole göre daha fazla arttığını tespit etmişlerdir. Diğer bir çalışmada Özdemir ve diğerleri (2012),ekmeklik buğday çeşitleri üzerinde priming uygulamalarının etkilerini incelemiş ve çalışmasında farklı niteliklerde kimyasallarla hazırlanan çözeltilerde prime edilmiş tohumlardan gelişen bitkilerin kontrole göre daha yüksek yaş, kuru ağırlık, fide uzunluğuna sahip olduğunu belirlemiştir. Avcı (2013), büyüme düzenleyicilerin tuzlu koşullarda buğday çeşitlerinin çimlenmesi ve bitki gelişimine etkilerini incelediği çalışmasında, tohum uygulamalarının, bitkide çimlenme oranını, fide boyu, kök uzunluğu, bitki yaş ve kuru ağırlıklarını artırdığını belirlemiştir. Ibrahim ve diğerleri (2019) ise, bazı buğday çeşitlerinin tuzlu koşullarda giberellik asit'e tepkisini belirlemek üzere yürüttükleri çalışmalarında, çimlenme oranı, çimlenme yüzdesi, sürgün uzunluğu, kök uzunluğu ve kuru ağırlık değerlerinin GA3 uygulamasından olumlu yönde etkilendiğini belirlemişlerdir. Altı buğday çeşidinin çimlenmesi üzerinde giberellik asitin etkisini test ettikleri çalışmalarında Abido ve diğerleri (2019), 0 ve 150 ppm doz uygulamışlar ve çalışma sonunda çeşitlerin çimlenmesinin 150 ppm giberellik asit 46 uygulamasında daha fazla olduğu tespit etmişlerdir. Çalışmada elde edilen bulgular ile araştırmacıların elde ettikleri sonuçlara benzerlik göstermektedir. 47 5. SONUÇ 4 adet ekmeklik buğday çeşidinin çimlenme özellikleri üzerine farklı kimyasal ve dozların etkisini araştırmak amacıyla yürütülen çalışmada çimlenme hızı, çimlenme gücü, sürgün boyu, kök boyu, sürgün yaş ağırlığı, sürgün kuru ağırlığı, kök yaş ağırlığı ve kök kuru ağırlığı değerleri belirlenmiştir. Çalışmada denemede kullanılan çeşitler ve kimyasal açısından istatistiki olarak farklılıklar belirlenmiştir. Sürgün uzunluğu özelliği haricinde uygulanan dozların etkisinin incelen diğer özelliklere önemli olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından ise kök yaş ağırlığı önemsiz bulunmuş olup çeşit x doz ve kimyasal x doz interaksiyonları ise incelenen tüm özelliklerde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu ise çimlenme hızı ve çimlenme gücü özellikleri haricinde diğer tüm özelliklerde önemli olarak belirlenmiştir. Araştırmada incelenen özelliklerde çimlenme hızı bakımından elde edilen sonuçlara göre çeşitlerin çimlenme hız değerleri %88,51-93,33 arasında değişmiş olup en yüksek çimlenme hızı değeri Pehlivan çeşidinde belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan deniz yosunu ve giberellik asidin asetik asit uygulamasına göre daha etkili olduğu gözlenmiştir. Uygulanan dozlarda ise kontrol uygulamasından sonra 100 ppm dozunun etkili olduğu tespit edilmiştir. İkili interaksiyonlar incelendiğinde çeşit x kimyasal interaksiyonlarında çeşitler ile deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarından asetik asit uygulamalarına göre daha etkili olduğu sonucu belirlenmiştir. Çeşit x doz interaksiyonu bakımından ise kontrol ve 100 ppm dozlarının daha olumlu sonuçlar verdiği belirlenmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonu açışından ise en etkili sonuçlar deniz yosunu-300 ppm, giberellik asit- 100 ppm ve asetik asit –kontrol uygulamalarından elde edilmiştir. Çeşit x Kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ise tüm çeşitlerde deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarının 100 ve 300 ppm dozları kontrole göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. Çimlenme gücü değerleri incelendiğinde ise, çeşitlerin çimlenme gücü değerleri %93,33- 97,77 olarak belirlenmiş olup en yüksek çimlenme gücü değeri Sönmez çeşidinde belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan deniz yosununun çimlenme gücüne etkisi %98,61, giberellik asidin ise %98,05 oranında en yüksek değer olarak belirlenmiştir. 48 Denemede kullanılan dozlarda ise en yüksek çimlenme gücü değerlerine kontrol ve 100 ppm dozunda ulaşılmıştır. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından tüm çeşitlerde deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarının asetik asit uygulamasına göre daha iyi sonuçlar verdiği görülmüştür. Çeşit x doz interaksiyonunda ise kontrol ve 100 ppm uygulamalarından 300 ppm dozuna göre daha etkili sonuçlar alınmıştır. Kimyasal x doz interaksiyonu açısından en etkili sonuçlar deniz yosununda 300 ppm dozunda, giberellik asit için 100 ppm ve kontrol dozlarında ve asetik asit uygulamasında ise kontrol uygulamasında diğer uygulamalara göre daha yüksek değerler elde edilmiştir. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ise çimlenme hızı özelliğinde olduğu gibi deniz yosunu ve giberellik asit uygulamaları ve dozlarının tüm çeşitlerde etkisinin asetik asit uygulamasına göre daha yüksek sonuçlar verdiği görülmüştür. Sürgün uzunluğu özelliği açısından deneme kullanılan çeşitlerin ortalamaları 3,99-3,05 cm arasında değişmiş olup en yüksek sürgün uzunluğuna sahip çeşit Pehlivan çeşidi olarak belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan en yüksek değere sahip uygulamanın deniz yosunu uygulaması olduğu saptanmıştır. Uygulanan dozlarda ise 3,65 cm ile kontrol uygulamasından sonra 3,59 cm ile 100 ppm dozunun etkili olduğu görülmüştür. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından tüm çeşitlerde deniz yosunu ve giberellik asit uygulamasının asetik asit uygulamasına göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Çeşit x doz interaksiyonu açısından çeşitlere göre en iyi sonuçlar Bezostaja ve Esperia çeşitlerinde kontrol ve 100 ppm uygulamasından elde edilirken Pehlivan ve Sönmez çeşitlerinde ise 300 ppm dozunun en yüksek değerler verdiği tespit edilmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonunda ise asetik asit uygulamasında kontrol dozu, deniz yosununda 100 ppm ve 300 ppm dozları ve giberellik asitte ise 300 ppm dozunun sürgün uzunluğu bakımından etkili olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ise en yüksek sürgün uzunluğu değerleri Sönmez çeşidinde giberellik asit uygulamasının 300 ppm dozunda ve Pehlivan çeşidinde deniz yosunu uygulamasının 300 ppm dozunda elde edilmiştir. Kök uzunluğu özelliği bakımından deneme sonuçları incelendiğinde, kök uzunlukları en yüksek Pehlivan çeşidinde 20,20 cm ve en düşük olarak da 15,56 cm ile Esperia çeşidinde belirlenmiştir. Kimyasal uygulamalarında en etkili uygulamanın deniz yosunu 49 uygulaması olduğu belirlenirken en etkili dozun ise 100 ppm uygulaması olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından ise, çeşitlerde uygulanan kimyasallara göre en yüksek değerler Bezostaja çeşidinde asetik asit, Esperia ve Sönmez çeşitlerinde Giberellik asit ve Pehlivan çeşidinde ise deniz yosunu uygulamalarından elde edilmiştir. Çeşit x doz interaksiyonu incelendiğinde ise uygulanan dozlardan 100 ppm dozunun Bezostaja, Esperia ve Pehlivan çeşitlerinde etkili olduğu Sönmez çeşidinde ise kontrol dozundan sonra yine 100 ppm dozunun 300 ppm dozuna göre daha etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Kimyasal x doz etkileşimine göz atıldığında uygulanan kimyasallarda asetik asit için kontrol uygulaması, deniz yosunu ve giberellik asit için sırasıyla 100 ppm ve 300 ppm dozlarının daha etkili olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ise yukarıda bahsedilen diğer özelliklerde olduğu gibi deniz yosunu ve giberellik asit uygulamaları ve dozları asetik asit uygulamasına göre daha yüksek değerler vermiştir. Sürgün yaş ağırlığı bakımından ise ortalama değerlerin 43,28-33,12 mg olarak en yüksek Pehlivan ve en düşük ise Bezostaja çeşidinde olduğu belirlenmiştir. Uygulanan kimyasallardan deniz yosunun etkisi diğer kimyasallara göre daha yüksek bulunmuştur. Uygulanan dozlarda ise 100 ppm ve 300 ppm dozlarının etkisinin kontrol uygulamasına göre etkisinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından tüm çeşitlerde deniz yosunu uygulamasının etkisinin daha çok olduğu görülmüştür. Çeşit x doz interaksiyonunda ise 100 ppm uygulamasının diğer uygulamalara göre sürgün yaş ağırlığı üzerine etkisinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonunda ise etkileşimlerin asetik asit- kontrol dozu, deniz yosunu-100 ppm ve giberellik asit-300ppm şeklinde olduğu saptanmıştır. Deniz yosunu ve giberellik asit uygulamaları ve dozlarının çeşitlere etkisi asetik asit uygulaması ve dozlarından daha etkili olduğu sürgün yaş ağırlığı özelliğinde incelenen çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda da belirlenmiştir. Deneme incelenen diğer bir özellik olan sürgün kuru ağırlığı bakımından ortalama değerler 3,38-5,01 mg olarak belirlenmiş olup en yüksek değer Pehlivan çeşidinde tespit edilmiştir. Uygulanan kimyasallarda ise en yüksek sürgün kuru ağırlığı değeri 4,47 mg ile deniz yosunu uygulamasından elde edilmiştir. Uygulanan dozlarda ise 100 ppm ve 300 50 ppm dozlarının etkileri kontrol uygulamasına göre daha yüksek bulunmuştur. Çeşit x kimyasal interaksiyonu bakımından Bezostaja ve Esperia çeşitlerinde deniz yosunu, Pehlivan ve Sönmez çeşitlerinde ise giberellik asit uygulamalarının etkisinin daha yüksek sonuçlar verdiği belirlenirken çeşit x doz interaksiyonunda Bezostaja ve Sönmez çeşitlerinde 100 ppm, Esperia çeşidinde 300 ppm ve Pehlivan çeşidinde ise 100 ve 300 ppm dozlarının birlikte daha etkili olduğu saptanmıştır. Kimyasal x doz etkileşimi incelendiğinde ise asetik asit ve giberellik asitte 100 ppm ve deniz yosununda ise 300 ppm uygulama dozunun etkili olduğu belirlenmiştir. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonu bakımından ise çeşitlerden Bezostaja ve Esperia’da denizyosunu-100ppm uygulamaları, Pehlivan çeşidinde giberellik asit-100 ppm ve Sönmez çeşidinde ise giberellik asit- kontrol ve deniz yosunu -300 ppm dozu uygulamalarının etkisinin daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Kök yaş ağırlığı özelliği bakımından en yüksek kök ağırlığı 63,85 mg ile Esperia çeşidinden ve 63,02 mg ile Pehlivan çeşidinde, en düşük ise 43,22 mg ile Bezostaja çeşidinden elde edilmiştir. Uygulanan kimyasallardan deniz yosunu ve dozlarda ise sırasıyla 100 ppm ve 300 ppm dozlarının daha etkili olduğu gözlenmiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonunda ise Bezostaja çeşidinde giberellik asit ve deniz yosunu uygulamalarının etkisinin daha yüksek ve diğer çeşitlerde (Esperia, Pehlivan ve Sönmez) ise deniz yosunu uygulamasının daha etkili olduğu saptanmıştır. Çeşit x doz interaksiyonunda ise tüm çeşitlerde 100 ppm dozunun etkisinin kontrol ve 300 ppm dozuna göre daha etkili olduğu belirlenmiştir. Kimyasal x doz interaksiyonunda uygulanan kimyasallardan asetik asit ve deniz yosununda 100 ppm ve giberellik asitte ise 300ppm dozunun daha etkili olduğu gözlenmiştir. Çeşit x kimyasal x interaksiyonu bakımından ise Bezostaja çeşidinde deniz yosunu-kontrol ve giberellik asit 300 ppm, Esperia çeşidinde deniz yosunu-100ppm ve asetik asit-100 ppm, ve Pehlivan ve Sönmez çeşitlerinde ise denizyosunu-100 ppm uygulamalarının etkisinin diğer uygulamalara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Denemede son olarak incelenen kök kuru ağırlığı özelliğinde ortalama değerler 8,69-5,03 mg olarak belirlenmiş olup en ağır kök kuru ağılığına sahip çeşidin Pehlivan çeşidi olduğu saptanmıştır. Uygulanan kimyasallar açısından en ağır kök kuru ağırlığı 7,03 mg ile 51 giberellik asit ve 6,68 mg ile deniz yosunu uygulamalarından elde edilmiştir. Uygulanan dozlarda ise 100 ppm doz 7,25 mg ile en yüksek kök kuru ağırlığı değerini vermiştir. Çeşit x kimyasal interaksiyonunda Bezostaja ve Pehlivan giberellik asit uygulamasında, Esperia çeşidi asetik asit uygulamasında ve Sönmez çeşidi ise sırasıyla deniz yosunu ve giberellik asit uygulamalarında en yüksek değerlere ulaşmışlardır. Çeşit x doz interaksiyonu bakımından ise tüm çeşitler 100 ppm dozunda diğer uygulamalar göre daha yüksek değerler vermiştir. Kimyasal x doz etkileşimi incelendiğinde ise asetik asit- ve deniz yosunu bakımından 100 ppm, giberellik asit için ise 100 ppm ve 300ppm birlikte en etkili sonuçları vermiştir. Çeşit x kimyasal x doz interaksiyonunda ise Bezostaja ve Pehlivan çeşitlerinde giberellik asit ve 300 ppm dozu en etkili sonuçları verirken Esperia çeşidinde asetik asit 100 ppm dozu ve Sönmez çeşidinde ise deniz yosunu 100 ppm uygulaması daha etkili olmuştur. Araştırma sonunda denemede kullanılan çeşitlerde incelenen özelliklere bakımından uygulanan kimyasallardan deniz yosunu ve giberellik asittin ve dozlardan 100 ppm dozunun diğer uygulamalara göre etkilerinin daha fazla olduğu görülmekle beraber çeşitlerin deneme incelenen özelliklerde uygulanan kimyasal ve dozlarına karşı tepkilerinin farklı olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle yapılacak ekim öncesi tohum uygulamalarında çeşitlere uygulanması düşünülen kimyasal ve dozlarının belirlenmesinde çeşit x kimyasal x doz etkileşimlerinin göz önünde bulundurulması gerektiği kanısına varılmıştır. 52 KAYNAKLAR Abbas, M. W., Khan, M., Ahmad, F., Nawaz, H., Ahmad, J., Ayub, A., ... ve Fahad, S. (2018). Germination and seedling growth of wheat as affected by seed priming and its duration. Agric Res Technol J, 18(3), 556062. Abido, W. A. E., Allem, A., ve Zsombic, L. (2019). Effect of gibberellic acid on germination of six wheat cultivars under salinity stress levels. Asian J. Biol. Sci, 12, 51- 60. Altuner, F., Oral, E, Tunçtürk, R. ve Baran, I. (2019). Giberellik Asit Ön Uygulamasına Tabi Tutulmuş Triticale (x Triticosecale Wittmack)’de Tuz (NaCl) Stresinin Çimlenme Üzerine Etkisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 22, 235-242. Akman, Z. (2009). Effects of GA3 and kinetin pre-sowing treatments on seedling emergence and seedling growth in wheat under saline conditions. Journal of animal and veterinary advances, 8(2), 362-367. Anonim, (2020).T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü.20.12.2020.ErişimAdresi: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/ttae/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=25 Anonim,(2022a). Tasoco tarım. 06.01.2022 Erişim Adresi: https://www.tasaco.com/Tohum.aspx?cesit=31 Anonim,(2022b).Delta Tohum 06.01.2022. Erişim Adresi: https://www.deltatohum.com.tr/bugday-k/sonmez-2001-p Arief, R., Koes, F. ve Komalasari, O. (2012). Effect of priming on seed vigor of wheat (Triticum aestivum L.). AGRIVITA, Journal of Agricultural Science, 34(1), 50-54. Avcı, S. (2013). Tuzlu koşullarda bazi güncel buğday çeşitlerinin çimlenme ve bitki gelişimine büyüme düzenleyicilerinin etkileri. (Yüksek Lisans Tezi).Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ziraat Mühendisliği Anabilim Dalı, Isparta. Borgen, A., ve Nielsen, B. (2001). Effect of seed treatment with acetic acid in control of seed borne diseases. In Proceedings of the BCPC Symposium No. 76:“Seed Treatment: Challenges & Opportunities” (Vol. 76). Farnham. Duman, İ., 2005. Tohumlarda kaliteyi iyileştirici uygumalar. E.Ü. Tohum Teknoloji ve Araştırma Merkezi yayınları, (2), İzmir, 559-636s. Ekingen, H.R. (1997). Bitki Islahı. Uludağ Üniversitesi Ders Notları. Elkoca, E. (2007). Priming: ekim öncesi tohum uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 38(1), 113-120. Ghobadi, M., Abnavi, M. S., Honarmand, S. J., Ghobadi, M. E. ve Mohammadi, G. R. (2012). Effect of hormonal priming (GA3) and osmopriming on behavior of seed germination in wheat (Triticum aestivum L.). Journal of Agricultural Science (Toronto), 4(9), 244-250. Giri, G. S. ve Schillinger, W. F. (2003). Seed priming winter wheat for germination, emergence, and yield. Crop science, 43(6), 2135-2141. 53 Hameed, A., Sheikh, M. A., Jamil, A. ve Basra, S. M. A. (2013). Seed priming with sodium silicate enhances seed germination and seedling growth in wheat (Triticum aestivum L.) under water deficit stress induced by polyethylene glycol. Pak J Life Soc Sci, 11(1), 19-24. Hassan, A., Yasir, A., Abdul, R. ve Dost, M. (2014). Effect of humic acid on root elongation and percent seed germination of wheat seeds. International Journal of Agriculture and Crop Sciences (IJACS), 7(4), 196-201. Hussien Ibrahim, M. E., Zhu, X., Zhou, G., Adam Ali, A. Y., Ibrahim Elsiddig, A. M. ve Farah, G. A. (2019). Response of some wheat varieties to gibberellic acid under saline conditions. Agrosystems, Geosciences & Environment, 2(1), 1-7. Iqbal, S., Farooq, M., Nawaz, A. ve Rehman, A. (2012). Optimizing boron seed priming treatments for improving the germination and early seedling growth of wheat. Journal of Agriculture and Social Sciences, 8(2). Junhaeng, P., Thobunluepop, P., Chanprasert, W. ve Nakasathien, S. (2015). The use of seed priming treatments to improve the quality of Barley (Hordeum vulgare L.) for malting. Journal of Developments in Sustainable Agriculture, 10(2), 115-120. Kandil, A. A., Shareif, A. E.ve Gad, M. A. (2017). Effect of salinity on germination and seeding parameters of forage cowpea seed. Res. J. Seed Sci, 10, 17-26. Majid, A., Mohsen, S., Mandana, A., Saeid, J. H., Ezatollah, E. ve Fariborz, S. (2013). The effects of different levels of salinity and indole-3-acetic acid (IAA) on early growth and germination of wheat seedling. Journal of Stress Physiology & Biochemistry, 9(4). Özdemir, E., Sade B., Soylu, S. ve Atalay, E. (2012). Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.)’da Priming Uygulamalarının Kurak ve Normal Ortam Koşullarında Büyüme Parametreleri İle Bağıl Su İçeriği Değerleri Üzerine Etkileri. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 26(2), 25-30. Pour, A. H., Tosun, M. ve Haliloğlu, K. (2021). Buğdayda (Triticum aestivum L.) farklı süre ve dozlarda uygulanan etil metansülfonat (ems)’ın çimlenme ve fide ile ilgili bazı karakterler üzerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 52(2), 190- 200. Rioux, S., Pouleur, S., Randall, P., Vanasse, A., Turkington, T., Dion, Y. ve Belkacemi, K. (2016). Efficacy of acetic acid vapours and dry heat to control Fusarium graminearum and Bipolaris sorokiniana in barley and wheat seeds. Phytoprotection, 96(1), 1-11. Salehzade, H., Izadkhah Shishvan, M.ve Chiyasi, M. (2009). Effect of seed priming on germination and seedling Growth of Wheat (Triticum aestivum L.). J Biol Sci, 4(5), 629- 631. Sarlach, R. S., Sharma, A.ve Bains, N. S. (2013). Seed priming in wheat: Effect on seed germination, yield parameers and grain yield. Progressive Research, 8 (1), 109-112. Tiryaki, İ. ve Büyükçıngıl, Y. (2005).Farklı Tohum Ön Uygulamalarının Mısır (Zea mays L.) Tohumunun Düşük Sıcaklıktaki Çimlenme ve Fide Çıkış Performansı Üzerine Etkileri. Türkiye II. Tohumculuk Kongresi, 9-11.Kasım 2005, Adana. Toklu, F., Baloch, F. S., Karaköy, T. ve Özkan, H. (2015). Effects of different priming applications on seed germination and some agromorphological characteristics of bread 54 wheat (Triticum aestivum L.). Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 39(6), 1005- 1013. Tüfekçi, Ş., Yerlikaya, D. Ü., Polat, P. Ö. K. ve Yağdı, K. (2017). Ekim Öncesi Tohuma Uygulanan Bazı Kimyasalların Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum var. aestivum L.) Çeşitlerinin Çimlenme Özellikleri ve Fide Gelişimine Etkileri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32(1), 79-87. Yazıcı, K. ve Kaynak, L. (2006). Deniz yosunlarının organik tarımda kullanım olanakları. 24.01.2022. Erişim adresi: http://www.agaclar.net/forum/temel-konular-toprak-gubre- tohum-sulama/1462.htm 55 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : UTKU KORKMAZ Doğum Yeri ve Tarihi : Bilecik/29.08.1992 Yabancı Dil : İngilizce Eğitim Durumu Lise : Mimar Sinan Anadolu Teknik Lisesi Lisans : Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Yüksek Lisans : Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Çalıştığı Kurum/Kurumlar : Tarım Kredi Kooperatifi İletişim (e-posta) : utkuu.korkmaz@gmail.com Yayınları : 56