T.C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ANABİLİM DALI 

YÖNETİM VE ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI 

 

 

 

 

 

TÜRKİYE’DE GENÇLİĞİN DEĞER DÖNÜŞÜMÜ 

 

(DOKTORA TEZİ) 

 

 

 

 

Büşra HALİS ÖZTÜRK 

 

 

 

 

 

 

 

 

BURSA - 2019 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

 
T.C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ ANABİLİM DALI 

YÖNETİM VE ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI 

 

 

 

 

 

TÜRKİYE’DE GENÇLİĞİN DEĞER DÖNÜŞÜMÜ 

 

 

(DOKTORA TEZİ) 

 

 

 

 

Büşra HALİS ÖZTÜRK 

 

 

 

Danışman: 

Dr. Öğr. Üyesi Şenol BAŞTÜRK 

 

 

 

BURSA - 2019



 



 



iv 



v 

ÖZET 

Yazar Adı ve Soyadı : Büşra HALİS ÖZTÜRK  

Üniversite   : Bursa Uludağ Üniversitesi 

Enstitü   : Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Anabilim Dalı  : Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri 

Bilim Dalı  : Yönetim ve Çalışma Sosyolojisi 

Tezin Niteliği   : Doktora Tezi 

Sayfa Sayısı   : X + 170 

Mezuniyet Tarihi  : 

Tez Danışmanı  : Dr. Öğr. Üyesi Şenol BAŞTÜRK 

 

TÜRKİYE’DE GENÇLİĞİN DEĞER DÖNÜŞÜMÜ 

Günümüz bilgi ve enformasyon çağında, ülkeler birbirlerini siyasi, sosyal, 

ekonomik ve kültürel olarak etkilemektedir. Buna paralel olarak her ülkenin/toplumun 

kendine özgü değerleri bulunmakta ve toplumların zaman içerisinde değerlerinde 

değişimler yaşanabilmektedir. Birbiri ile bütünleşmiş toplumlarda, bilgi iletişim 

teknolojileri ile çalışma hayatında değişen koşullar ve şartlarla birlikte,  her kuşağın 

çalışanlarının çalışma değerlerinde de farklılıklar görülmekte, özellikle de genç 

kuşakların değerlerini koruma konusunda yaşlı kuşaklara göre farklılık göstermeye 

başladığı söylenebilmektedir. Son yıllarda, çalışma değerlerindeki dönüşümleri, 

Inglehart’ın değer dönüşüm modeli ile ele alan yaygın bir eğilim mevcuttur. Söz konusu 

bu eğilimde, çalışma değerlerinde ücret ve iş güvenliği gibi dışsal/materyalist değerlerin 

önemini kaybettiği; kendini ifade etme ve otonomi gibi içsel/post materyalist değerlerin 

önem kazandığı savunulmakta ve bu dönüşümün yaşlılardan gençlere doğru evrildiği 

iddia edilmektedir. Bu çalışmada Inglehart’ın iddia ettiği gibi Türkiye’de genç ve yaşlı 

kuşakların çalışma değerlerinde bir dönüşüm olup olmadığı, tespit edilmeye 

çalışılmıştır. Çalışma değerlerindeki dönüşümlerle, Inglehart’ın değer dönüşüm 

modelinden yola çıkarak, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi akademik personeli üzerine 

ampirik bir çalışma yapılmıştır. Toplamda 352 kişiden oluşan akademik personele anket 

yolu ile ulaşılmıştır. Inglehart’ın yaşlı kuşakların materyalist eğilimlerinin, genç 

kuşakların ise post materyalist eğilimlerinin daha yüksek olduğu iddiasından hareketle, 

bu araştırmanın sonuçlarına göre; Türkiye’de genç ve yaşlı kuşağın materyalist ve post 

materyalist değerleri arasında önemli bir farklılık bulunmamakla birlikte, bireylerin 

yaşları ilerledikçe post materyalist görüşe sahip oldukları ve içsel çalışma değerlerine 

daha fazla önem verdikleri sonucuna ulaşılmıştır. 

 

Anahtar Sözcükler: 

Inglehart, Değerler, Çalışma Değerleri, Genç ve Yaşlı Kuşaklar. 

 



vi 

ABSTRACT 

Name and Surname : Büşra HALİS ÖZTÜRK  

University   : Bursa Uludag University 

Institution  : Social Science Institution 

Field   : Labour Economics and Industrial Relations 

Branch   : Management and Sociology of Work  

Degree Awarded : PhD 

Page Number  : X + 170 

Degree Date  : 

Supervisors (s) : Dr. Şenol BAŞTÜRK 

 

VALUE CHANGE OF YOUTH IN TURKEY 

In today's information age, countries influence each other politically, socially, 

economically and culturally. In parallel, each country or society has its own values. 

However, there may be changes in the values of societies in time. In integrated societs, 

with the changing conditions in working life and information communication 

technologies, there are differences in the working values of the employees of each 

generation, in particular, it can be said that young generations differ in terms of 

protecting the values of older generations. In recent years, there is a widespread 

tendency to handle the transformations in the study values with the value conversion 

model of Inglehart. As a result external /materialist values such as “wages and 

occupational safety” have lost their importance in their work values; self-expression and 

autonomy, such as “internal / post-materialist” values gain importance and it is claimed 

that this transformation evolved from the elderly to the youth. In this study, as alleged 

by the Inglehart, value the work of young and older generations in Turkey has tried to 

determine whether a conversion. With these values, an empirical study was carried out 

on the academic staff of Muğla Sıtkı Koçman University based on the value 

transformation model of Inglehart. Through a questionnaire were reached total of 352 

academic staff members. From inglehart's claim; According to the results of this 

research; Could not find a significant difference between the younger and older 

generations values in Turkey. It has been concluded that individuals have post-

materialist views as their age progresses and they give more importance to internal 

study values. 

 

Keywords: 

Inglehart, Values, Work Values, Old and Young Cohorts. 

 

 

 

 



vii 

ÖNSÖZ 

Öncelikle Tez danışmanlığımı üstlenerek, çalışmamın her aşamasında beni 

destekleyen ve bana inanan, tezimin oluşmasını sağlayan Dr. Öğretim Üyesi Şenol 

BAŞTÜRK’e; tez yazma sürecimde başından sonuna kadar destek olan, tezimi büyük 

bir titizlikle okuyup, önerdiği düzeltmelerle tezin gelişmesine büyük katkıda bulunan 

Prof. Dr. Birgül ÇİFTCİ’ye; bana her ihtiyaç duyduğum anda gereken yardımı sağlayan, 

tezime getirdiği eleştiri ve öneriler için Doç. Dr. Doğan BIÇKI’ya; yapıcı eleştirileri ve 

önerileriyle katkıda bulunan Prof. Dr. Serpil AYTAÇ, Prof. Dr. Veysel BOZKURT, 

Prof. Dr. Derda KÜÇÜKALP’e ve bölüm arkadaşım Araş. Gör. Emek Önder ÜNLÜ’ye 

desteği için en içten duygularımla çok teşekkür ederim.  

Bu, bazen sıkıntılı, bazen heyecanlı, bazen üzüntülü ve bazen yorucu geçen uzun 

süreçte hiçbir zaman ellerini üstümden çekmeyen ve beni hep daha fazlasını başarmak 

konusunda teşvik eden kıymetli annem, babam ve bu süreçte bana bolca anlayış gösterip 

yardımcı olan eşim Nurullah’a, kendisine ayırmam gereken zamandan çaldığım kızım 

Beyza Nur’a çok teşekkür ederim.  

Son olarak, uyguladığım anketlerdeki sorulara yanıt veren bütün katılımcılara 

ayrı ayrı teşekkür ediyorum. 



viii 

İÇİNDEKİLER 

Sayfa 

TEZ ONAY SAYFASI ......................................................................................................  

YEMİN METNİ ................................................................................................................  

ÖZET................................................................................................................................ v 

ABSTRACT .................................................................................................................... vi 

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………………...…vii 

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ viii 

TABLOLAR .................................................................................................................... x 

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

INGLEHART’IN DEĞER DÖNÜŞÜM MODELİ 

1. DEĞER KAVRAMI ..................................................................................................... 4 

2. INGLEHART’IN DEĞERLER MODELİ VE DEĞER ARAŞTIRMALARI ........... 10 

2.1. Inglehart’ın Materyalizm-Post Materyalizm Söylemi ......................................... 12 

2.2. Inglehart’ın Nesil (Cohort) Etkisi Söylemi ......................................................... 20 

3. POST MATERYALİST DEĞERLER VE DEMOKRASİ İLİŞKİSİ ......................... 24 

4. INGLEHART’IN KURAMINA YAPILAN ELEŞTİRİLER ..................................... 30 

5. DÜNYA DEĞERLER ARAŞTIRMASI’NDA TÜRKİYE ........................................ 38 

İKİNCİ BÖLÜM 

MODERN TOPLUMDAN POST MODERN TOPLUMA ÇALIŞMA 

DEĞERLERİNİN DÖNÜŞÜMÜ VE TÜRKİYE’DE GENÇLİĞİN DEĞER 

DÖNÜŞÜMÜ 

1. KAVRAMSAL AÇIDAN ÇALIŞMA ve ÇALIŞMA DEĞERLERİ ......................... 46 

     1.1. Çalışma Kavramı……………………………………………………………….47 

     1.2. Çalışma Değerleri………………………………………………………………48 

2. ÇALIŞMA VE ÇALIŞMA DEĞERLERİNİN DÖNÜŞÜMÜ ................................... 54 

2.1. Endüstri Öncesi Toplumda Doğal Çalışma ve Çalışma Değerleri ...................... 54 

2.2. Endüstriyel Çalışma, Materyalizm ve Dışsal Çalışma Değerlerinin Yükselişi ... 58 

2.3. Endüstri Sonrası Çalışma, Post Materyalizm ve İçsel Çalışma Değerlerinin 

Yükselişi .............................................................................................................. 71 



ix 

3. TÜRKİYE’DE GENÇLİĞİN DEĞER DÖNÜŞÜMÜ ............................................... 83 

3.1. Gençlik Kavramına Bakış ................................................................................... 83 

3.2. Erken Cumhuriyet Dönemi 1923-1950 Arasında Gençler ve Değerleri ............. 85 

3.3. 1965 ve 1980 Döneminde Gençler ve Değerleri ................................................. 87 

3.4. 1980 Sonrası Gençlik ve Değerleri ..................................................................... 90 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE GENÇLİĞİN DEĞER DÖNÜŞÜMÜ: INGLEHART’IN 

MATERYALİST POST MATERYALİST SÖYLEMİ ÜZERİNE BİR ALAN 

ARAŞTIRMASI 

1. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ................................................................................... 98 

1.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi ............................................................................ 99 

1.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi ................................................................... 102 

1.3. Veri Toplama Araçları ....................................................................................... 104 

1.4. Veri Toplama Süreci ......................................................................................... 105 

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları ................................................................................. 105 

1.6. Araştırmanın Hipotezleri ................................................................................... 106 

1.7. Verilerin Analizi ................................................................................................ 107 

1.8. Ölçeklerin Geçerlilik ve Güvenilirlik Testleri ................................................... 108 

2. ARAŞTIRMANIN BULGULARI ............................................................................ 109 

2.1. Katılımcıların Sosyo-Demografik Değişkenlerine Dair Tanımlayıcı İstatistikler

 ........................................................................................................................... 109 

2.2. Araştırmada Kullanılan Ölçeklere Dair Tanımlayıcı Bulgular ......................... 112 

2.2.1. Materyalist-Post materyalist değerler ölçeğine yönelik bulgular ............ 112 

2.2.2. İçsel-Dışsal çalışma değerleri ölçeğine yönelik bulgular ........................ 118 

2.2.3. Materyalist-Post materyalist değerler ölçeği ile içsel-dışsal çalışma        

değerleri ölçeği arasındaki ilişki .............................................................. 126 

3. BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ .............................................................. 134 

SONUÇ ......................................................................................................................... 144 

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 147 

EKLER ......................................................................................................................... 167 

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 169 



x 

TABLOLAR 

Sayfa 

Tablo 1.1. Materyalist ve Post Materyalist İfadeler ........................................................ 14 

Tablo 1.2. Post materyalizm Tezinin Eleştiri ve Karşı-Eleştirileri ................................. 30 

Tablo 3.1. Akademik Personelin Unvana Göre Sayıları ............................................... 102 

Tablo 3.2. Fakültelerdeki Akademik Personelin Unvanlara Göre Sayıları ................... 103 

Tablo 3.3. %5’lik Belirlilik Düzeyinde Uygun Örneklem Büyüklükleri ...................... 103 

Tablo 3.4. Katılımcıların Sosyo-Demografik Durumlarına Dair Tanımlayıcı İstatistikler

 ....................................................................................................................................... 110 

Tablo 3.5. Cinsiyete Göre Materyalist-Post Materyalist Değerler Dağılımı ................ 113 

Tablo 3.6. Katılımcıların Post Materyalist-Materyalist Puanlarının Frekans Dağılımı 114 

Tablo 3.7. Farklı Sosyo-Demografik Özelliklere Sahip Katılımcıların Materyalist- Post   

Materyalist Çalışma Değerlerine Yönelik Fark Testleri............................... 115 

Tablo 3.8. Katılımcıların Cinsiyete Göre İçsel-Dışsal Çalışma Değeri Skorları .......... 119 

Tablo 3.9. Kadın ve Erkeklerin İçsel-Dışsal Değerlerine Yönelik Fark Testleri .......... 119 

Tablo 3.10. Kadın ve Erkek Katılımcıların Çalışma Değerleri Ölçek Madde Puanlarına 

Dair İstatistikler ve Fark Testleri ............................................................... 121 

Tablo 3.11. Farklı Sosyo-Demografik Özelliklere Sahip Katılımcıların İçsel-Dışsal      

Çalışma Değerlerine Yönelik Fark Testleri ............................................... 123 

Tablo 3.12. Çalışma Değerleri İle Materyalizm Değerleri Arasındaki Korelasyon 

Katsayıları .................................................................................................. 127 

Tablo 3.13. Farklı Sosyo-Demografik Özellikler Bakımından Katılımcıların Çalışma 

Değerleri İle Materyalizm Değerleri Arasındaki Korelasyon Katsayıları . 129 



1 

GİRİŞ 

Çalışmanın odak noktasını oluşturan değerler; felsefe, sosyoloji, psikoloji, 

antropoloji olmak üzere sosyal bilimler literatüründe tartışılan konular arasında yer 

almaktadır. Ancak değerler kavramsal olarak netliğe kavuşturulabilmiş değildir. Yaygın 

tanımlamalarından birisine göre değerler; arzu edilen, kişiden kişiye önem dereceleri 

farklılık gösteren, kişilerin hayatlarına kılavuzluk eden hedeflerdir.  

Değerler dinamiktir; toplumdan topluma, kişiden kişiye değişmektedir. Yaşam 

döngüsü içerisinde değerler hiyerarşisinde zamanla bazılarına verilen önem artarken, 

bazılarına verilen önem azalmaktadır. Bu döngü içinde genel değişimler ile uyumlu yeni 

inanç ve davranışlar kazanılmakta, değişen durumlara karşı nasıl baş edileceğine 

yönelik yeni öncelikler ve ihtiyaçların geliştirilmesi sağlanmaktadır. Öte yandan, 

değerleri kültürden bağımsız olarak ele almak mümkün değildir. Her toplumun 

değerlere ihtiyacı vardır ve toplumsal değerler nedeniyle kültür özgün kılınarak diğer 

kültürlerden ayırt edilebilir, milli birliği ve sosyal dayanışmayı pekiştirir. Değerler, hem 

bireylerin tutum ve davranışlara olan etkisinin hem de farklı yapısal değişkenlerin 

değerler üzerindeki etkisinin açıklanabilir ve yorumlanabilir olması; kültürler arası 

kıyaslama yapılmasına olanak sağlamasından dolayı sosyal bilimlerde oldukça ilgi 

görmektedir. 

Bir diğer taraftan “değerler” konusu olduğu kadar “çalışma” konusu da antik 

çağlardan günümüzün küreselleşen dünyasına kadar çeşitli disiplinlerin ilgi odağı 

olmuş, üzerinde araştırmalar yapılmıştır. Bugünkü anlamıyla modernliğin bir ürünü olan 

çalışma, insan için en önemli ve en temel gerekliliklerden birisidir. Toplumsal hayatta 

var olabilmek için bireye hem maddi hem de manevi olarak fayda sağlayan bir 

faaliyettir. Ayrıca toplumların refah ve ekonomik gelişmişlikleri üzerinde rol oynayan 

önemli bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışma kavramı farklı kültürlerde, farklı 

değer ve algılamalara sahiptir. Çalışmaya yönelik olarak sahip olunan değer ve 

tutumlarla ilgili olan çalışma değerleri ise daha dar kapsamlı olup, çalışmanın 

sonuçlarına verilen önemi veya tercih edilen sonuçları içermektedir. Çalışma değerleri 

denildiğinde, bir toplumda işe ve çalışmaya karşı takınılan tavırlar anlaşılmaktadır. 

Dolayısıyla bir toplumun işe karşı gösterdiği tutumlar başka bir toplumda farklılık 

gösterebilmektedir. Öyle ki kimi toplumlar çalışmaya olumlu bir tutum geliştirirken, 



2 

kimileri çalışmaktan çok boş zamanı ön planda tutmaktadırlar. Yaşanan teknolojik 

gelişmeler, kültürel değişimlerin hız kazanması farklı toplumlarda ve kültürlerde 

çalışma değerlerinin nasıl anlaşıldığı ve bu değerlere ne şekilde önem atfedildiği üzerine 

yapılan araştırmalar önemini korumaktadır. Bir diğer deyişle, içinde bulunulan 

toplumun kültürel özellikleri ve yapısı, bireylerin sahip olduğu çalışma değerleri 

üzerinde etkisi olan değişkenlerden biridir.  

Öyleyse bu değerler, genç ve yaşlı kuşak arasında nasıl bir seyir izlemektedir? 

Toplumsal değişim sonucunda kültürel değerlerdeki değişmeler sebebiyle, farklı 

değerlerle sosyalleşen kuşaklar arasında değer önceliklerinde farklılıklar bulunmakta 

mıdır? Bu çalışmanın konusu, Türkiye’de yaşlı ve genç kuşak arasında bir değer 

değişiminin olup olmadığı ile değer değişiminde etkisi olan süreçlerin incelenmesidir. 

Kapsam dahilinde kuşaklararası değer değişiminin incelendiği, bu çalışma için değer 

araştırmalarında önemli bir etkiye sahip olan Ronald Inglehart’ın değer modeli ele 

alınmış ve bu doğrultuda değerlendirilme yapılmıştır.  

Inglehart’ın altı kıtada gerçekleştirilen, 1981 yılı itibariyle başkanlığını yaptığı 

Dünya Değerler Araştırması (WVS), kuşaklar arasında değer oryantasyonlarındaki 

dönüşümü konu almakta, bu dönüşüm az gelişmiş ve gelişmiş ülkeler bazında 

incelenmektedir. Yapılan bu araştırmalar, genç kuşaklar ile yaşlı kuşaklar arasında, 

değer öncelikleri bakımından ciddi farklılıklar olduğunu göstermiştir. Özellikle İkinci 

Dünya Savaşından sonra Batı dünyasında, kuşakların yaşamlarının refah içerisinde 

olduğunu, yaşlı kuşakların “materyalist değerler” olan fiziki güvenlik ve ekonomik 

koşulların önceliğini daha fazla önemserken, genç kuşaklara doğru geçildikçe “post 

materyalist” değerler olan, kendini ifade etme ve özerkliği kapsayan değerlerin daha 

fazla önemsendiğini ortaya koymuştur. Inglehart, doğasından kaynaklı olarak, 

kuşaklararası değer dönüşümünün yavaş gerçekleştiğini ifade etmekle beraber, uzun 

dönemde bu dönüşümün daha büyük olacağının altını çizmektedir. Dolayısıyla bu 

sonuçlardan yola çıkılarak, değerler sistemi durağan olarak görülse de; kültürden, 

bireylerin inançlarından ve içinde yetiştikleri toplumun karakteristik özelliklerinden 

etkilenmektedir.  

Çalışmada, Inglehart’ın tezi bağlamında Türkiye’de 1980 öncesi ve 1980 sonrası 

yıllar baz alınarak, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Akademik Personeli örneği 

üzerinden, 1980 öncesi ve 1980 sonrası kuşak arasında çalışma değerlerinde bir farklılık 



3 

olup olmadığı incelenmiştir. Bu doğrultuda, üç temel hipoteze cevap aranmaya 

çalışılmıştır. Bunlardan ilki, katılımcıların materyalist ya da post materyalist 

değerlerinden birinin daha baskın olduğu ve bunun kuşaklar arasında farklı olduğudur. 

İkincisi, katılımcıların içsel ve dışsal çalışma değerlerinden birinin daha baskın olduğu 

ve kuşaklar arasında farklı olduğudur. Üçüncüsü ise, materyalist değerler ile dışsal 

değerlerin, post materyalist değerler ile içsel değerlerin örtüştüğüdür. 

Çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kavramsal açıdan değerin 

ne ifade ettiği, Inglehart’ın Değer Dönüşüm Modeli ve Dünya Değerler Araştırması’nda 

Türkiye’nin bulunduğu konum yer almaktadır. İkinci bölümde, modern toplumlardan-

post modern toplumlara çalışma ve çalışma değerlerinin endüstri öncesi, endüstri ve 

endüstri sonrası dönemlerde materyalist/dışsal değerlerden, post materyalist/içsel 

değerlere doğru dönüşümü, olumlu ve olumsuz yönleriyle irdelenerek, Türkiye’deki 

genç kuşağın değerleri üzerine kuramsal bakış açılarına yer verilmektedir. Üçüncü 

bölümde ise Inglehart’ın materyalizm-post materyalizm ve kuşakların değer değişikliği 

söylemleri üzerinden, Türkiye’de gençlerin değer dönüşümlerini ölçmeye yönelik bir 

alan araştırması yapılarak, araştırmanın yöntemi, araştırmada elde edilen bulgular ve 

elde edilen bulguların değerlendirilmesine yer verilmektedir. 



4 

BİRİNCİ BÖLÜM 

INGLEHART’IN DEĞER DÖNÜŞÜM MODELİ 

Son zamanlarda değerlerde yaşanan dönüşümler, kuşaklararası değer 

farklılaşmaları, sosyal bilimlerde önemli bir tartışma konusu olmaktadır. Özellikle 

çalışma değerlerindeki dönüşümleri Ronald Inglehart’ın değer dönüşüm teziyle birlikte 

ele alan önemli bir kesim mevcuttur. Ele alınan çalışmalar, genel itibariyle çalışma 

yönelimlerindeki ücret ve istihdam güvencesi gibi materyalist/dışsal değerlerin önemini 

kaybettiğini iddia ederken; otonomi, kendini gerçekleştirme gibi post materyalist/içsel 

değerlerin yaygınlaştığına yönelik dönüşüme işaret etmektedir. Çalışmanın bu 

bölümünde; değer kavramı, Inglehart’ın değer dönüşüm tezi, değer dönüşüm tezinin 

temel kavramları, Inglehart’ın kuramına yönelik eleştiriler ve Dünya Değerler 

Araştırması’nın Türkiye verileri ele alınmaktadır. 

 

1. DEĞER KAVRAMI 

 

Değer konusu birçok araştırmacı tarafından farklı şekillerde tanımlanmış; bilim, 

din, ahlak, felsefe ve sosyoloji gibi disiplinlerde ön plana çıkarılmış çok yönlü ve 

karmaşık bir kavram olmuştur. Özellikle değerler konusundaki literatürün oluşmasında 

katkısı olan sosyoloji biliminde değerler, sosyal hayatın açıklanmasında kullanılan 

temel kavramlardandır. Sosyolojide değer kavramı; kişi ve grup tarafından istenilen, 

kişi ve gruba yararlı, kişi ve grubun beğendiği her şey olarak tanımlanmaktadır. Buna 

göre değer, nesnenin kendinden fazla, o nesneye atfedilen önemliliktir (Fichter, 2009: 

131).  

Durkheim ve Weber gibi klasik sosyologlar tarafından değer ve değerin rolü 

toplumsal araştırmalarda sıkça tartışılmıştır. Her iki teorisyen için de bireysel ve 

toplumsal değişimi açıklamada değerler oldukça önemlidir. Weber’e göre sosyoloji 

gerçek bir bilim olacaksa nesnel olmak zorundadır. Bundan dolayı Weber, değerlerin 

sosyolojik araştırmanın nesnel veya “değer yargılarından arınmış” olması gerektiğinin 

üzerinde durmuştur. Bunun anlamı kişilerin herhangi bir değere sahip olmamaları değil, 

araştırma yapılırken kişisel değerlerin ve ekonomik çıkarların analiz sürecini 



5 

etkilememesidir. Nitekim Weber, “olması gereken şey” yani değer alanı ile “olan şey” 

yani bilim alanı arasında bir ayrımı ortaya koymaktadır (Korkmaz, 2013: 55-56). 

Weber her ne kadar değerler konusunda pozitivist bir tavır takınmış görünse de 

bu onun değerler konusunu bilim alanından dışladığı anlamına gelmemektedir. Zira 

Weber'in anlamaya yönelik sosyolojisi, kişilerin kendi öznellikleri içerisinde dünyayı 

nasıl anlamlandırdıklarını önemsemektedir. Söz gelimi protestan etikle çalışmaya 

püriten bir değer/önem yükleme arasında belirgin bir içsel ilişki vardır. Weber'e göre 

Calvinist birey çalışmayı öte dünyasal bir gaye ile yüceltmekte ve kapitalizmin 

gereksinim duyduğu sermeye birikim sürecine katkıda bulunmaktadır. 

Durkheim ise bireylerin değerlerinin oluşmasında temel faktörün toplum 

olduğunu belirtmiş, toplumsal faktörlerin bireylere dışarıdan geldiğini ve bireyi belli 

davranışlar sergilemeye ittiğini ifade etmiştir. Ona göre, toplumsal olayların ve 

değerlerin temeli, emredici ve zorlayıcı olmalarıdır. Durkheim, toplumun bireylerin 

gereksinimlerini belirlemekte etken rol oynadığını belirterek bunu “sosyal intihar” 

üzerinden örneklendirir. Bireysel deneyimler intiharın nedeni gibi görülse de gerçek 

neden hiç kimsenin, yaşamından mutsuz olduğu için vazgeçmeyeceğidir. Bu durumun 

geri planında fikirler, inançlar, gelenekler, gibi birçok sosyal etken bulunmaktadır. Bu 

yüzden intihar olgusu bireysel gibi gözükse de Durkheim’e göre, toplumsaldır ve 

toplumsal gerçekler ve süreçlerden oluşur (Durkheim, 1965: 300-306).  

İntihar gibi bireysel gibi görünen davranışın ardında toplumsal bir faktör olarak 

değerler yatmaktadır. Değerler, toplumdan öğrenilen iyiyi kötüyü bildiren toplumsal 

ölçüler olduğuna göre, sosyal eylemin ortaya çıkışında yadsınmaz rollerinin olduğu 

aşikârdır. Durkheim açısından modern toplum, geleneksel olandan farklı bir dayanışma 

ve toplum tipine tekabül eder. Modern kent yaşamında birey, akılcı-rasyonel ikincil 

ilişkiler temelinde gündelik hayatını organize eder. Bu da kırdakinden farklı bir yaşam 

biçimi ve sosyal davranışının olduğunu gösterir. Organik dayanışmaya dayanan kent 

toplumu, mekanik dayanışmaya dayanan kır toplumunun yerini almakta ve kent yaşamı 

kırdakinden farklı bir değer dünyasını, davranış biçimini ortaya çıkarmaktadır. 

Benzerlikten kaynaklanan yakın samimi ilişkiler ve davranış biçimleri kendisini kentte 

daha ihtiyatlı bir sosyalleşmeye bırakmaktadır. Her halükarda değerler toplum 

tarafından icat edilip kuşaktan kuşağa aktarıldıkları için bireysel davranışın 

şekillenmesinde önemli bir belirleyici haline gelmiş olmaktadır.   



6 

Değerler, kişisel davranışın düzenleyicisidirler. İnsanı diğer türlerden ayıran en 

önemli farklardan biri, güdülerini en aza indirgeyerek öğrenme yetilerini yüksek 

tutmalarıdır. İnsanlar davranışlarını nadiren güdüsel olarak belirlemektedir. Sosyalleşme 

ve eğitim süreçleri içinde edinilen değer ve alışkanlıklar aracılığıyla beşeri davranışlar 

yönetilmektedir. Dolayısıyla öğrenilen alışkanlıklar ve değerler, bireyin davranışını 

değişen çevresel koşullara uyumlama sürecinde etkin olmaktadır. Değerlerden türeyen 

ve toplumsal yaşamı düzenleyen kurallar ve normlar üzerimizde baskı gücü oluştururlar. 

Toplum içerisinde bireyler de rol statülerini, değerlere göre edinirler (Ülken, 2001: 75; 

Dönmezer, 1990:170). 

Toplum sosyal bir yapıdır ve her sosyal yapının birtakım değerleri vardır. 

Değerlere sahip olmayan bir toplum düşünülemez. Toplumların her ne kadar kendine 

özgü farklılıkları olsa da, üyelerinin çoğunluğu tarafından benimsenmiş bir değerler 

sistemi mevcuttur. 

Nitekim sosyal bir varlık olarak insanlar, toplum içinde yaşamak ve kazanılan 

toplumsal değerleri, inançları ve davranış tarzlarını göz önünde bulundurmak 

durumundadırlar (Doğan, 1993: 13). Sosyal yaşama uyum gösterme, tüm yaşam boyu 

süregelen bir süreç olmakta ve kişilerin sosyal bir varlık olabilmeleri, toplumun 

devamlılığını sağlamaktadır. İnsanlar toplumsallaşmayla temel davranış yollarını 

öğrenerek, belirli ideallere sahip olmakta ve toplumsal değerler edinmektedirler. 

Toplumsal kültür içinde yer alan inançlar, düşünceler ve normlar da birer değer 

olmakta; toplum tarafından oluşturulan değerler, sosyal dayanışmayı sağlayan ve 

sürdüren önemli unsurlar olmaktadır (Tural, 1992; Fichter, 2009).  Ayrıca bazı sosyal 

değerler, tüm insanlığı ilgilendirdiği için evrensel özellik taşımaktadır. Evrensel 

özelliklerinin yanında, farklı toplumlar ve uluslar tarafından algılanma biçimlerine bağlı 

olarak ulusal değer olarak da çeşitlenebilmektedirler. Bu noktadan hareketle evrensel 

değerler, bütün dünyadaki insanlığı ilgilendiren değerler olurken; ulusal değerler ise 

belirli uluslara ait, söz konusu ulusun duygularını, inançlarını ve tutumlarını ifade eden 

değerler olarak tanımlanmaktadır (Güngör, 1998: 27). 

Değerler; neyin en önemli olduğunu gösteren, kişiye özgü, kişisel inançları içine 

alan, kişinin gideceği yönü belirleyen pusulalardır. Değerler, nelerden uzak durulması 

gerektiğini gösterir ve hayatı yönlendirir. Her türlü olay karşısında nasıl tepki 

verileceğinin temelini belirler ve güdülemeyi sağlayan davranışları değiştirmede 



7 

kullanılan en güçlü araçlardır (Robbins, 1999: 350-362). Bolay (2009: 74) değerlerin 

kabul edilebilir, tekrar edilebilir olması gerektiğini, yoksa yaygın ve devamlı 

olmayacağını; ayrıca zaman ve mekân üstü kaynağa dayanmazsa kalıcı olamayacağını 

ifade etmektedir. 

Değerler, tüm toplumlar için önemlidir ve tüm toplumlara hitap eden temel 

değerler vardır. Jean Jacque Rousseau, bu temel değerlerin her zaman her yerde aynı 

olduğunu sadece geleneklerin değiştiğini savunur. Nitekim sadece değerlerin somut 

içeriği değişmemekte, aynı zamanda önem dereceleri de değişmektedir. İki farklı 

toplum, aynı değerlere sahip olabilirken, onlara verdikleri önem derecesi aynı değildir. 

(Reboul, 1995: 365-366). Bir toplumda doğruluk saygıdan daha önemliyken, başka bir 

toplumda saygı doğruluktan daha önemli olabilir. 

Fichter (2009: 59) değerleri topluma ve kültüre önem ve anlam katan kriterler 

olarak kabul ederek, değerlerin aşağıdaki özelliklere sahip olabileceğini belirtmiştir:  

• Değerler paylaşılırlar. Toplumun büyük bir kısmı değerler üzerinde hemfikirdir. 

Değerler herhangi bir kişinin yargısına bağlı değildir.  

• Değerler ciddiye alınırlar. Kişiler değerleri ortak huzurun korunması ve sosyal 

ihtiyaçların karşılanması olarak görürler.  

• Değerler uğruna kişiler özveride bulunur; gerekirse bu uğurda ölürler.  

• Değerler kişilerarası fikir birliği gerektirdiği için kavramsal olarak başka değerli 

şeylerden soyutlanabilirler. 

Değerler davranış şablonu olarak gelişir; tutum ve bireylerin algılarına rehberlik 

ederler. Genellikle değer kaynakları; ulusal kültür, aile ile öğretmenler ve diğer çevresel 

faktörler olduklarından, toplum tarafından destek görürler ve bireylerin farklı 

durumlarda tercih ettikleri davranışları içine alan; arzu edilen–edilmeyen, istenen–

istenmeyen, kısa dönem ve uzun dönem arasındaki farkları görebilmeye yardımcı 

olurlar (Parashar vd., 2004: 143–152). Öte yandan, değerler tamamen durağan olmadığı 

gibi, tamamen de değişken değildir. Devamlı değişken olması toplumun devamlılığının 

sağlanmasını zorlaştırırken, durağanlığından da söz edilemez. Çünkü eş zamanlı olarak 

var olan iki farklı toplumda kültürel ve sosyo ekonomik farklılıklardan dolayı farklı 

değer yargılarının varlığı bilinmektedir. Yine bir toplumda hızlı toplumsal değişme, 

toplumun farklı katmanlarında yer alan mevcut değerlerin değişmesine yol 



8 

açabilmektedir (Özensel, 2003: 235). Dolayısıyla değerlerin değişmesinin en önemli 

sebepleri de bireyin içinde ve bireyin dışında meydana gelen değişiklikler olarak 

açıklanabilir (Hökelekli, 2013: 46). 

Öte taraftan uluslararası literatürde değer kavramı “value” terimiyle ifade 

edilmekte ve birçok araştırmacı tarafından farklı çalışmalara konu olmaktadır. 

Bunlardan en çok bahsedilenler arasında; Rokeach, Hofstede, Schwartz ve Inglehart’ın 

değer çalışmaları gelmektedir.  Rokeach’ın değer çalışmasının odak noktası; evrensel ve 

geçişken olduğuna inandığı değerleri ölçmek için bir aracı geliştirmektir. Rokeach 

(1973)’a göre değer; “Bilişsel, duygusal ve davranışsal boyutlara sahip olan değerler, 

bireylerin ideal davranış tarzları ya da yaşam amaçları hakkındaki inançları olup, 

davranışa farklı şekillerde rehberlik eden çok yönlü standartlardır.” (Dülgeroğlu, 2008: 

75). Rokeach’ın değer tanımında da görüldüğü üzere, değer kavramı çoğunlukla olumlu 

ve ideal olarak kabul edilen, ulaşılması hedeflenen ve inanç gibi kuvvetli bir diğer 

kavramla açıklanabilen önemli bir kavramdır. 

Hofstede değer kavramı ile ilgili saptamalarını örgütsel kültür üzerine 

geliştirdiği çalışmalar sırasında ortaya koymuştur. Hofstede, bir örgüt içinde bulunan 

bireylerin paylaştıkları standart davranış biçimleri, kurallar, inançlar ve değerlerin örgüt 

kültürünü oluşturduğunu ortaya koymuştur. 1980’li yıllarda 50’den fazla kültür yapısı 

üzerinde çalışmalar yaparak bir teori geliştiren Hofstede, kültürel değerlerin örgütsel 

davranışı nasıl belirlediğini ve bireylerin tekrar eden eylem biçimlerini neden 

yaptıklarını açıklayan bir bakış açısı sunmuştur. Hofstede’nin (1980) ortaya koyduğu,  

kültürel değerlerin ölçümünde kullanılan model yaygın olarak kullanılır hale gelmiştir. 

Hofstede yaptığı analizler sonucunda,  kültürü beş boyutta incelemiştir Bunlar; 

belirsizlikten kaçınma, bireycilik/toplumculuk, güç mesafesi, erillik/dişilik ve uzun ve 

kısa döneme yönelme (zaman) boyutudur (Hofstede, 1980; Hofstede, 1984). Diğer bir 

deyişle Hofstede değerlerin gelişimini ve değişimini kültür üzerinden yaptığı 

çalışmalarla açıklamıştır.  Modern sonrası toplumların değer oluşumlarının ve 

dönüşümlerinin sistematik olarak incelenmesi örgütsel kültürün üzerinden yapılan 

çalışmalar sonrasında ortaya konmuştur. Bireylerin kültürel değerlerinin örgütsel 

davranış kalıplarını nasıl belirlediği, kültürlerarasındaki farklılaşmaların ortaya konması 

üzerinden gerçekleşebilmektedir. Schwartz,  insanların değeri insanları (kendileri de 

dahil olmak üzere) ve olayları değerlemede bir kriter olarak kullandıklarını belirtmiştir. 



9 

Ona göre değer; bir insanın ya da diğer toplumsal varlığın yaşamında rehberlik eden bir 

ilke olarak önemi değişen, arzu edilen durumsal değişiklik hedefine hizmet etmektedir 

(Koivula, 2008: 6).  

Schwartz (1992; 1990) farklı kültürel çevrede yetişen insanların kabul ettiği 

temel değerleri ile bu değerleri arasındaki yapısal ilişkiyi açıklamaya çalışmıştır. 

Bununla da sosyal bilimlerde herkes tarafından kabul gören temel değerler anlayışı 

eksikliğini gidermeyi ve bu değerler arasında yapısal ilişki kurarak içerik oluşturmayı 

hedeflemiştir. Schwartz, teorisini üç farklı ölçme yöntemi kullanarak, yetmiş ülkede 

kanıtlamıştır. On güdüsel değer tanımlayarak, bu değerlerin arasındaki uyum ve çatışma 

durumlarına göre bir yapı ortaya koymuştur. Böylece Schwartz, farklı kültürel gruplarda 

değer ilişkisine yön vererek, insani güdüler bakımından evrensel bir yapı önermektedir 

(akt; Morsümbül, 2014: 52). Inglehart’a göre ise değerler; toplumun merkezindedir, 

somut bir şekilde izlenebilir, kültürel unsurlardan ayrı düşünülemez ve değerler 

süreklilik arz ederek değişebilir. Ona göre değerlerin sosyoloji içerisinde önemli bir 

ağırlık kazanması Modernleşme Teorisi’ne dayanmaktadır. Bu teoride kültüre ilişkin 

unsurlar ve değerler, toplumların ekonomik ve toplumsal olgunluğa erişme sürecinde 

geri plana atılmaktadır (Inglehart ve Welzel, 2005). 

Bununla birlikte Huntington, Fukuyama ve Putnam başta olmak üzere 

araştırmacılar kültürel geleneklerin önceliğini vurgulamışlardır. Inglehart da bu durumu 

“kültürel değerlerin kalıcılığı (persistence of cultural values)” olarak adlandırarak, 

kültürün temel bir toplumsal faktör olduğunu öne sürmektedir. Bu görüşler, 

Modernleşme Teorisi’ni, ekonomik gelişmelerin değerler arasındaki farklılığını ortadan 

kaldıracağını savunması bakımından eleştirir. Bu düşüncenin aksine, ekonomik gelişme 

farklılıkları, toplumlar arasındaki değer sistemlerinin doğrudan bir sonucudur ve 

modernleşme, sosyo ekonomik gelişmeler sonucunda uzun dönemli kültürel 

değişiklikler yaratmıştır (Baştürk, 2013: 15-16). Inglehart, toplumsal değerlerin 

değişiminde ve dönüşümünde sosyo ekonomik faktörlerin etkili olduğunu ifade 

etmektedir. Hofstede (1984, 2001) ise sosyal değerlerin diğer etkenlerden bağımsız bir 

biçimde oluştuğunu öne sürmektedir. Dolayısıyla Hofstede, Inglehart’ın aksine sosyal 

değerlerin sosyo ekonomik süreçlere bağlı olarak değil,  sosyal değerlerin farklılık 

göstermesi sonucunda sosyo ekonomik şartların oluştuğunu öne sürmektedir. Schwartz 

(1999, 2006) ise,  genel olarak Hofstede’ye katılmakla beraber, bir toplumda 



10 

demografik özellikler ve sosyo ekonomik etkenler açısından belirgin olarak farklılaşan 

alt grupların bulunduğunu ve bu alt grupların sosyal değer eğilimlerini 

etkileyebileceğini ifade etmektedir.  Ayrıca, Schwartz Hofstede’in tersine, sosyo 

ekonomik etkenler ile sosyal değer eğilimleri arasındaki ilişkinin kısa vadede etkisini 

gösterebileceğini savunmaktadır (Erkenekli, vd. 2012: 129). 

Bu değerlendirmelerden hareketle değer; yaşam boyu hayatımıza yön veren, 

kişiden kişiye göre önem dereceleri değişebilen, içinde bulunulan toplum tarafından 

şekillendirilen, sürekliliği olmakla beraber değişikliğe uğrayabilen, kabul gören 

kurallar olarak tanımlanabilir. Değerler konusu, günümüzde sosyal bilimler alanında 

giderek daha çok ilgi görmektedir. Bu bağlamda bu çalışmada, önde gelen değer 

teorilerinden biri olan Inglehart'ın Dünya Değerler Araştırması’nda kullanılan Değerler 

Modeli ele alınmaktadır. 

 

2. INGLEHART’IN DEĞERLER MODELİ VE DEĞER 

ARAŞTIRMALARI 

 

Inglehart, Batılı toplumlarda II. Dünya Savaşı’ndan sonra hızla yaygınlaşan 

refah devleti uygulamalarını temel alarak, kurumsal ve ideolojik farklılaşmaların, 

ihtiyaç önceliklerini farklılaştırdığını; bunun da değer önceliklerinin niteliğini 

belirlediğini savunmaktadır. Inglehart, modernizmden-post modernizme geçişte sosyal, 

ekonomik, kültürel ve siyasal faktörlerde yaşanan dinamik süreçlerin değerleri nasıl ve 

neden etkilediği üzerinde durmaktadır.  

Inglehart’a göre özellikle Batıda bireyler, maddi refah ve fiziksel güvenlik gibi 

değerlerden, yaşam kalitesi ve özerklik gibi değerlere daha fazla eğilim göstermeye 

başlamışlardır.  Bu değişimin sebepleri ve olası sonuçları karmaşık olsa da temel ilkesi 

şu şekilde ifade edilebilir: İnsanlar, acil ya da tehdit edici olmayan şeylerden daha 

ziyade acil ihtiyaç ya da tehditlerle daha fazla ilgilenme eğilimindedir. Dolayısıyla, 

güzellik anlayışı az ya da çok evrensel olabilir ancak aç insanlar, estetik tatminden 

ziyade yiyecek aramaya daha yatkındır. Bugün, fevkalade ekonomik güvenlik koşulları 

altında, daha önce görülmemiş derecede büyük bir Batı nüfusu ortaya çıkmıştır. 

Ekonomik ve fiziki güvenliğe olumlu şekilde değer verilmeye devam edilmektedir 

ancak göreceli öncelikleri geçmişten daha düşüktür (Inglehart, 1977:3). 



11 

Inglehart, siyasi becerilerin dağılımında da önemli bir değişim yaşandığını 

varsaymaktadır. Halkın gittikçe daha büyük bir kısmı karar alma sürecine katılmak için 

ulusal ve uluslararası politikalar hakkında yeterli ilgi ve bilgiye sahip olmaya 

başlamıştır. Halk, elbette oy verme ve diğer yollarla ulusal politikada uzun bir süredir 

rol oynamıştır. Güncel değişiklikler, politika oluşturulmasında giderek daha aktif rol 

oynamalarını ve “elit sınıf yönlendirmeli” faaliyetlerin aksine “elitlere meydan okuyan” 

faaliyetlerle meşgul olmalarını sağlamaktadır. Elit sınıfın yönlendirdiği siyasi katılım, 

büyük ölçüde siyasi partiler, işçi sendikaları, dini kurumlar gibi yerleşik örgütler 

aracılığıyla kitlesel desteği harekete geçiren elit kesimin bir meselesidir. Sadece iki ya 

da daha fazla karar verici grubu arasındaki seçimi içermeyen daha yeni “elit sınıfa-

meydan okuyan” siyaset tarzı, halkın belirli kararları vermede giderek daha önemli bir 

rol oynamasını sağlar. Bu değişime katkıda bulunan en önemli unsurlardan biri, 

potansiyel elit kesim-karşıtlığının halk arasında hiç olmadığı kadar geniş bir tabana 

yayılmış olmasıdır. Buradaki iki değişim süreci birbirini desteklemektedir. Değerlerdeki 

değişimin bir yönünü, kurumlara duyulan güvenin azalmasına yol açan; hiyerarşik 

otoritenin, vatanseverliğin, dinlerin ve benzerlerinin meşruiyetindeki düşüş 

oluşturmaktadır. Aynı zamanda, yeni değerlerin politik ifadesi, elit kesim ve kitle 

arasındaki politik beceriler dengesindeki bir değişim ile kolaylaştırılmaktadır. Belirli 

temel değerler ve beceriler kademeli fakat köklü bir şekilde değişiyor gibi 

görünmektedir. Hiç kuşkusuz, değişim sürecini yavaşlatacak ve hatta belli sürelerde 

tersine çevirecek karşıt-eğilimler olacaktır. Fakat esas evrimsel sürüklenme, gelişmiş 

endüstri toplumlarında meydana gelen yapısal değişikliklerin sonucudur ve bu 

toplumların doğasında büyük değişiklikler meydana gelmediği sürece, bunun tersine 

çevrilmesi mümkün değildir (Inglehart, 1977: 4-5). 

Ronald Inglehart’ın başkanlığını yaptığı, 1981 yılından beri altı kıtada 

gerçekleştirilen Dünya Değerler Araştırması (World Values Survey/WVS) en geniş 

kapsamlı toplum araştırmaları haline gelmiştir. Dünya Değerler Araştırması (World 

Values Survey/WVS), insanların değerlerini ve inançlarını, onların zaman içinde nasıl 

değiştiğini, toplumsal ve siyasal etkilerini araştıran, küresel bir araştırma projesi olarak, 

yaklaşık 100 ülkede temsil edici anket yoluyla, ulusal araştırmalar yapan ve dünya 

çapında bir sosyal bilimciler ağı tarafından yürütülen bir araştırmadır. Bu anketler, 

insanların günlük yaşam dışında ne istediğini ve neye inandıklarını belirten yaygın 



12 

değişiklikleri göstermektedir. WVS, bu değişiklikleri izlemek için, 1981-2014 tarihleri 

arasında altı araştırma gerçekleştirmiştir. Bu anketlere katılan ülkeler, çok fakir 

ülkelerden zengin ülkelere, otoriter sistemlerden, liberal demokrasilere ve tüm önemli 

kültür bölgelerine dek geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. WVS’nin ölçtüğü konular 

arasında; demokrasi, iyi yönetişim, sosyal sermaye, yabancılara ve etnik azınlıklara 

hoşgörü, cinsiyet eşitliği, değişen dindarlık düzeyleri, küreselleşmenin etkileri, çevre 

koruması, iş motivasyonları, aile, siyasi katılım, ulusal kimlik, kültürel çeşitlilik, 

güvensizlik ve subjektif refaha yönelik tutum ve değerler gibi geniş kapsamlı konulara 

yer verilmekte, bunlar dönemsel olarak izlenmekte ve analiz edilmektedir (WVS; 

Inglehart, 1990; 2009).  Bu bağlamda WVS araştırmaları, sıradan vatandaşların 

değerleri, inançları ve motivasyonları gibi, toplumsal değişimin önemli bileşenleri 

hakkında değerli bilgiler vermektedir. Bu çalışmalar, insanların inançlarının kültürel, 

ekonomik ve politik değişkenlerle çok yakından birbiri ile ilişkili olduğunu 

göstermekte, araştırmanın sonuçları gelişmiş ülkeler ile az gelişmiş ülkeleri kıyaslarken, 

kuşaklararası değer yönelimlerindeki değişimi de konu almaktadır. Inglehart bu 

sonuçlardan hareketle, bireylerin içindeki yetiştikleri toplumun karakteristik yapısıyla 

inanç ve değerleri arasında güçlü bağlar kurarak, değer değişiminin sosyolojik modelini 

oluşturmaktadır. 

Bu noktada Inglehart’ın değer dönüşüm tezini daha iyi anlayabilmek ve değer 

dönüşümlerinin arka planındaki nedenleri sorgulayabilmek açısından birtakım 

kavramların açıklanması gerekmektedir. 

 

2.1. Inglehart’ın Materyalizm-Post Materyalizm Söylemi 

 

Tarım toplumlarında hayatta kalma öncelikli mesele olmaktayken; çalışma ise 

varoluşsal güvenlik amacını taşıyan bir zorunluluk olarak görülmekteydi. Endüstri 

toplumlarında ise para biriktirme ve maddi başarı daha fazla önem kazanmıştır. Bu 

nedenle insanlarda materyal ihtiyaçlar en ön sırada gelmektedir. Çağdaş refah 

devletlerinde de çalışma güvenliğini sağlamak artık temel hedef olmamaktadır. Yüksek 

oranda refah düzeyi ile sosyal güvenlik alanındaki gelişmeler, temel insan ihtiyaçlarının 

karşılanmasını garanti altına almaktadır. Böylece insanlar artık maddi ihtiyaçlar 

üzerinde yoğunlaşmak zorunda kalmaz; kendini gerçekleştirme, ifade etme ve kişisel 

gelişim gibi maddi olmayan ihtiyaçlarının karşılanması üzerinde yoğunlaşırlar (Atlas iş 



13 

değerleri)1. Endüstrileşmiş ülkelerdeki değerlerin aşamalı olarak değiştiğini, güvenlik 

ve ekonominin artık eskisi kadar önemli olmadığını belirten “materyalizmden-post 

materyalizme” geçiş fikri de, 1970'lerde oluşturulmuş bir teoridir (Carter, 2007: 95). 

Inglehart ve Welzel’e göre, geleneksel değerlerden seküler-rasyonel değerlere 

geçiş, endüstri öncesi toplumdan endüstri toplumuna geçişle; hayatı idame 

değerlerinden bireyin kendisini ifade etmesine ilişkin değerlere geçiş ise, endüstri 

toplumundan endüstri sonrası topluma geçişle paralel gitmekte; toplumlarda meydana 

gelen değişikliklerin, ekonomik ve fiziksel güvenlik gibi materyalistik değerlerden 

“özgürlük, kendini ifade etme, yaşam kalitesine önem verme” gibi post materyalistik 

değerlere geçildiği iddia edilmektedir (Abramson ve Inglehart, 1995). Yani paradan 

daha fazla “fikirlerin ve konuşma özgürlüğünün”, “canlı bir çevrenin olması” gibi post 

materyalist değerlerin vazgeçilmez unsurlar olduğu ifade edilmektedir.  Bir başka 

deyişle, materyalist değerlere sahip bireylerin istikrarlı bir ekonomi, güven, güçlü bir 

savunma gücü gibi değerleri önemserken; post materyalist değerlere sahip olan 

bireylerin yaşamlarında düşünce ve ifade özgürlüğü, kendini gerçekleştirme, çevresel 

farkındalık gibi yaşam kalitesini belirleyen unsurlara öncelik vermekte oldukları iddia 

edilmektedir (Özgüngör ve Kapıkıran, 2009: 536). 

Inglehart’ın değer boyutları hem bireysel hem de kültürel değerleri 

tanımlamaktadır. Inglehart ve Baker’a (2000) göre, post modernizm nasıl ki 

modernizmin yerini keskin bir biçimde almadıysa post modern değerler de modern 

değerlerin yerini almamış, modern değerler hala varlığını korumaktadır. Post modern, 

modernin bitişine değil, sonrasına ve devamına işaret etmektedir. Dolayısıyla modern 

değerler varlığını sürdürürken, bireyler post modernizmin sonucu olarak unuttukları 

değerlere yeniden ihtiyaç duymaya başlamışlardır. Inglehart’ın kavramsallaştırmasında 

post modern değerler; mutluluk, kişisel farkındalık ve tatmin edici bireylerarası 

ilişkilerdir (Ryan ve Deci, 2001). 

Inglehart yaptığı araştırmalarda materyalizm-post materyalizm değerlerini 

ölçmek için 6’sı materyalist 6’sı post materyalist olmak üzere 12 ifade belirlemiş ve 

katılımcılardan kendileri için önemli buldukları ifadeleri sahip oldukları materyalist ve 

                                                 

1www.atlasofeuropeanvalues.eu/new/docsfin/tr/Workvalues%20TR%20-%20Logo.doc 

(10.05.2018) 

 

http://www.atlasofeuropeanvalues.eu/new/docsfin/tr/Workvalues%20TR%20-%20Logo.doc%20(10.05.2018)
http://www.atlasofeuropeanvalues.eu/new/docsfin/tr/Workvalues%20TR%20-%20Logo.doc%20(10.05.2018)


14 

post materyalist değerlere göre belirlemesini istemiştir. Fiziksel ve ekonomik güvenliğe 

öncelik verenler, Materyalist olarak kabul edilirken; saygınlık, entelektüel ve estetik 

gibi değerlere önem verenler Post materyalist olarak kabul edilmektedir (Inglehart, 

1977: 40-42). 

Tablo 1.1. Materyalist-Post Materyalist İfadeler 

Materyalist Post Materyalist 

E
k

o
n

o
m

ik
 G

ü
v
en

li
k

 

Artan fiyatlarla savaşmak 

A
id

iy
et

 v
e 

S
a
y
g
ın

lı
k

 

İnsanların işyerinde ve toplulukta 

karar alma konusunda daha fazla 

söz sahibi olduğunu görmek 

Yüksek bir ekonomik büyümeyi 

sürdürmek 

Önemli hükümet kararlarında 

halka daha fazla söz hakkı vermek 

Ekonomik dengeyi sağlamak 
Daha az bireysel, daha hümanist 

toplum yönünde ilerlemek 

F
iz

ik
se

l 
G

ü
v
en

li
k

 

Ulusun düzenini korumak 
E

n
te

le
k

tü
el

 

G
er

ek
si

n
im

 

Konuşma özgürlüğünün 

korunması 

Suçla mücadele etmek 

Fikirlerin paradan daha önemli 

olduğu bir topluma doğru 

ilerlemek 

Güçlü savunma sisteminden emin 

olmak 

E
st

et
ik

 

G
er

ek
si

n
im

 

Kentleri ve kırsal alanları daha da 

güzel yapmaya çalışmak 

Kaynak: EKLUND Felicia, Consequences of Post-Materialism/Testing Predicted 

Changes and Extension to the Theory of Post-Materialism, Lund University Department 

of Political Science, Bachelor Thesis, 2012. 

 

Yukarıdaki ifadelerden katılımcıların kendilerine göre en önemli birinci ve daha 

sonra ikinci ifadeyi belirtmeleri istenir. Buna göre, seçtikleri ifadelerde birinci ve ikinci 

seçimlerini materyalist değerlerden yana kullanan bireyler materyalist, birinci ve ikinci 

seçimlerini post materyalist değerlerden yana kullanan bireyler ise post materyalist 

olarak tanımlanır. Buna karşın, birinci ve ikinci seçimlerinde hem materyalist hem de 

post materyalist değerleri seçen bireyler ise karışık (mixed) olarak nitelendirilir 

(Inglehart, 1995: 23). 

Inglehart’ın öne sürdüğü materyalizm-post materyalizm teorisi temelde 

Maslow’un gereksinimler teorisine dayanmaktadır. Motivasyon teorileri arasında en 

tanınmış olan “Maslow’un Gereksinimler Teorisi”  iki temel varsayıma sahiptir (Şekil 



15 

1). İlki, bireyin sergilediği her davranışın, onun sahip olduğu belirli gereksinimleri 

gidermek için olduğudur. İkinci varsayım ise, bu gereksinimlerin sıralamasına ilişkindir. 

Bu varsayıma göre, birey, belirli bir hiyerarşi gösteren gereksinimlere sahiptir. Alt 

düzeyde bulunan gereksinimler giderilmeden, üst düzeydeki gereksinimlerin tatmini, 

onu davranışa yönlendirmez veya daha üstteki ihtiyaçlar daha alttaki temel ihtiyaçlar 

karşılandığında belirginleşmektedir (Koçel, 1984). Bu gereksinimler şu şekilde 

sıralanır: 

Şekil 1. Maslow’un Gereksinimler Teorisi 

 

 
Kaynak: KOÇEL Tamel, İşletme Yöneticiliği, İstanbul: İ.Ü. İşletme Fakültesi 

İşletme İktisadı Enstitüsü 30. Yıl Yayınları, İstanbul, 1984. 

 

• Fizyolojik Gereksinimler: Yeme, içme, uyku, barınma vb. 

• Güvenlik Gereksinimleri: Çalışma koşulları, çalışma güvenliği, sosyal ve yan 

ödemeler vb. 

• Ait Olma Gereksinimleri: İşyerindeki sosyal ilişkiler, kabul edilme vb. 

• Saygınlık Gereksinimleri: Tanınma, prestij kazanma vb. 

• Kendini Gerçekleştirme Gereksinimleri: Bireylerin sahip oldukları yeteneklerini 

geliştirme ve yaratıcılıkla ilgili konulardır. 

Maslow’un bu teorisi Inglehart’ın kıtlık hipoteziyle örtüşmektedir. Kıtlık 

hipotezine göre, bireyin öncelikleri onun içinde bulunduğu sosyo ekonomik koşullarını 

yansıtmaktadır. Buna bağlamda insanlar kendilerinde olmayan, sahip olamadıkları 



16 

şeylere öncelikli bir değer vereceklerdir. İnsanlar en yüksek değeri en acil ihtiyaçlarına 

verme eğilimindedirler. Örneğin beslenme ve fiziksel güvenlik ihtiyacı hayatta kalma 

ile doğrudan bağlantılıdır veya işyerinde maaşın geçinmek için yeterli olmayışı, çalışma 

ortamının güvensiz olması gibi durumlarda insanlar materyalistlik hedeflere öncelik 

verirler çünkü bunlar kıttır yani yeterince karşılanmamaktadır.  Öte yandan, refah 

koşulları var olduğunda (yeterli maaş, güvenceli iş) ve temel ihtiyaçlar karşılandığında 

insanlar aidiyet, estetik, saygı, entelektüel doyum gibi post materyalist hedeflere 

yöneleceklerdir. Bu durumda daha alt düzeydeki ihtiyaçlar karşılanır ve insanlar 

bunlarla ilgilenmek durumunda kalmaz ve daha üst düzeydeki ihtiyaçlarının 

karşılanması üzerine odaklanabilirler. Bu sebeple, refah artışının post materyalizmle çok 

yakın bir ilişki içinde olduğu iddia edilmektedir. Bir diğer taraftan, konjonktürel 

dalgalanmalar (ekonomik durgunluk, işsizlik), post materyalist değer dönüşümlerinin 

hızını yavaşlatabilir. Ancak bu tür etkiler, uzun süreli yönelimlerin gücünü değiştirmez 

ve post materyalist değerlerin uzun vadede önem kazanması söz konusudur (Inglehart 

ve Abramson, 1994; Inglehart, 2008: 131-132). Maslow, teorisini bireylerin nasıl 

dönüştürüldüğü ile sınırlandırırken, Inglehart ise bir bütün olarak toplumların nasıl 

dönüştürülebileceğini göstermek istemiştir. 

Inglehart, kıtlık hipotezinin hem dar anlamda bireyler üzerinde hem de geniş 

anlamda ülkeler için geçerli olduğunu öne sürmektedir. Bu bağlamda, değer 

değişikliğinin; materyalistten post materyaliste geçişin, potansiyel olarak evrensel bir 

süreç olduğunu ve ekonomik güvensizlik koşullarından, güvenlik durumuna geçen 

herhangi bir ülkede de ortaya çıkabileceğini iddia etmiştir. Bu da ekonomik kalkınma 

ile değer değişikliği arasındaki bağlantıyı ortaya koymaktadır. Kişi başına düşen gelirin 

yüksek olması, zengin ülkelerde yaşayan insanların, yoksul ülkelerdeki insanlardan 

daha güçlü bir ekonomik güvenlik hissine sahip olmalarını netice vermektedir. Nitekim 

yapılan Dünya Değerler Araştırması'nda, incelenen 40 toplumun tamamında, kişi başına 

düşen gayri safi milli hasıla ile maddi / post materyalist olmayan değerlerin 12 maddelik 

ölçümü arasındaki puanlarına bakılmıştır. Göreceli olarak yüksek kişi başı gayri safi 

milli hasıla olan toplumların, yoksul ülkelere kıyasla daha yüksek oranda post 

materyalist olma eğiliminde olduğu saptanmıştır (Inglehart ve Abramson, 1994: 345-

347).  



17 

Inglehart materyalizmden-post materyalizme geçişin büyük bir kısmını, 

endüstrileşmiş ülkelerde yaşanan değişikliklerle açıklamıştır. Bunlar; fiziksel güvenlik, 

ekonomik büyüme, eğitim ve bilgiye daha fazla erişimdir. Bu yapısal değişikliklerin, 

halkın değerlerini değiştirdiğini varsaymakta, bunların içerisinde de en önemli olanın 

sosyo ekonomik gelişmeler olduğunu düşünmektedir (Inglehart, 1977: 8). Post 

materyalizmin artışına neden olan bu etmenleri açıklamak gerekirse; 

Fiziksel Güvenlik: Endüstrileşmiş ülkelerde değer değişikliğinin nedeni, bu 

ülkelerdeki insanların II. Dünya Savaşı sonrasında yaşadığı fiziksel güvenlik ihtiyacının 

azalmasıdır. Post materyalizm teorisi, Maslow'un gereksinim doyum hipotezinin doğru 

olduğu kabulüne dayanmaktadır. Maslow, fizyolojik gereksinimler ve kendilerini 

güvende hissetme gereksinimlerinin en temel gereksinimler olduğunu ileri sürmüştür. 

Bunlar olmadan insanlar; ait olma, saygı ve kendini gerçekleştirme gereksinimlerini 

karşılamak için motive olmayacaktır (Maslow, 1954: 38). Bu gereksinim doyum 

hipotezinde, fizyolojik gereksinimlerde ve güvende hissetme gereksiniminde en alttaki 

basamakları yerine getirmek için fiziksel güvenliğin gerekliliğini ifade eder. 

Dolayısıyla, II. Dünya Savaşı'ndan sonraki nesiller için savaş olmaması, (savaş onların 

uzaktaki yaşamları için tehdit oluşturabileceğinden) onların yaşam kalitelerine daha 

fazla odaklanmalarına imkan sağlamıştır. Güvenlik hala önemlidir ancak göreceli olarak 

önceki nesillerde olduğu gibi acil bir gereksinim değildir. 

Ekonomik Güvenlik: Post materyalizme geçişin ikinci nedeni ekonomik 

güvenliktir. Inglehart, ekonomik büyüme için daha fazla verimlilik sağlayan, daha 

zengin bir devlete ve daha zengin bir nüfusa sunulan teknolojik gelişmelerin, bu 

ülkelerin ekonomik güvenliklerinin nedeni olduğunu belirtir. Bu ülkelerdeki insanların 

çoğunluğu, temel gereksinimlerini karşılama güvencesine sahiptirler. Inglehart, özellikle 

post materyalistlik değerlere tepki gösteren insanların çoğunluğunu orta sınıftan 

insanların oluşturduğunu; post materyalist değerlere itiraz konusunda işçi sınıfının önde 

geldiğini savunmaktadır (Inglehart, 1977). 

Eğitim: Değişimin üçüncü nedeni, ileri eğitimdir. Bunun nedeni, eğitimin 

bilişsel becerileri geliştirmenin bir aracı olması ve öğrencilerin politik farkındalığı 

üzerinde önemli bir etkisinin bulunmasıdır. Ancak Inglehart, eğitimin bu yönde 

nedensel olmasının gerekmediğini; eğitimin insanların Post materyalist olmasını 

sağlayacağını, bunun da diğer bir yol olabileceğini ve bu değerlerin onları okumaya 



18 

teşvik edebileceğini belirtmektedir. Inglehart ileri düzeyde eğitimin bilgi edinmeden 

daha fazlasını sağladığını varsayar. Genel bilişsel gelişim, resmi olmayan iletişim 

kalıpları ve belirli bir düşünme biçimi yaratmaktadır. Resmi olmayan iletişim kalıpları, 

ileri eğitim düzeyine sahip olanların, eğitimsiz olanlara göre daha iyi iletişim 

kurabildiğini ya da iletişimin diğer yollarını bulabildiklerini göstermektedir (Inglehart, 

2008).  

Bilgi: Endüstri toplumunun katı yapısı, bilgi toplumunun oluşumunu sağlayan 

en önemli etken olan bilginin, hızlı bir şekilde toplumun en küçük birimine kadar 

ulaşabilmesiyle değişim geçirmiştir. Bilginin toplumun her kesimine rahatça 

ulaşabilmesi, toplumsal ve bireysel bilinçlenmenin de etkisiyle, halkın çevresine olan 

ilgisini ve materyalist değerlerden post materyalist değerlere yönelimini arttırmıştır. Bu 

da daha fazla vatandaşın katılımı ve Inglehart’ın "elit-yönlendirme" faaliyetleri dediği, 

halkın karar verme süreçlerinde daha fazla söz sahibi olması sonucunu doğuracaktır. 

Medyanın, çağdaş haber ve bilgilerin halka dağıtımında önemli bir rol oynamasıyla,  

herkesin güncel olaylardan haberdar olması önem kazanmaktadır. Yeni teknikler bunu 

kolaylaştırmakta, bu da halkın farkındalığının artmasına neden olmaktadır (Eklund, 

2012: 11). Bu açıdan bilgi, daha önceki dönemlere göre benzeri görülmeyecek şekilde 

ekonomik büyümeyi ve teknik yenilenmeyi arttırmakta; hızla ekonominin temel 

etkinliği ve mesleki değişimin ana belirleyeni haline gelmektedir. 

Bazı teorisyenlere göre, post materyalistlik değerlerin artışında, bilgi toplumuna 

geçilmesiyle beraber “yeni toplumsal hareketlerin yayılması” önem kazanmaktadır. Bu 

dönemde ortaya çıkan yeni toplumsal hareketler, ideoloji ve amaçlar bakımından 

ekonomik yeniden dağıtım problemleri üzerinde durmaktan ziyade, yaşam kalitesi ve 

yaşam biçimleri üzerinde durmaktadır. Ayrıca bu hareketler, lidersiz ya da dönüşümlü 

bir liderlik anlayış yapısını benimseyen; orta sınıf bireyleri, gençleri ve yüksek eğitim 

almış katılımcı bireyleri kapsayan hareketler olarak değerlendirilmektedir (Pichardo, 

1997: 411-430). Bu toplumsal hareketler, toplumsal yaşamın nesneleşmesine, 

bürokratik ve tekdüze hale gelmesine karşı direnişin ifadesi olarak ortaya çıkmış 

olmasına rağmen; iktidarı ele geçirme düşüncesi gütmemekte; çoğunlukla sivil 

toplumda eşitsizliklerin giderilmesi ve özerklik şeklinde kültürel bir takım istekleri dile 

getirmekte ve özellikle eski vatandaşlık biçimlerini sorgulamaktadırlar (Laclau and 

Mouffe, 1992). Bu nedenle modernleşme sürecinin, sosyalist ideolojinin, refah 



19 

devletinin, geleneksel din ve ahlak anlayışlarının bir eleştirisini yaparak ortaya çıkan 

yeni toplumsal hareketler; çoğunlukla çevrecilik, barış, kadın sorunları etrafında 

somutlaşan kültürel ve kimliksel sorunları ön plana çıkaran hareketler olarak 

değerlendirilebilir. 

Inglehart bilgi toplumunun öneminin artmasıyla beraber kültürel değişmenin 

yenibir boyut kazandığını belirtmekte ve çalışmalarında kullandığı materyalizm-post 

materyalizm kavramlarını temelde şu iki varsayıma dayandırmaktadır: (i) Toplumda 

birbirini tutan kültürel yapılar bulunmaktadır ve bu yapılar teknolojik ve ekonomik 

gelişmelerle bağlantılıdır. (i) Ekonomik kalkınma kültürel yapılarda, kitle değerlerinde 

ve inanç sistemlerinde belirli değişikliklere yol açmaktadır. Inglehart’a göre, 

modernleşmeyle dinsel yönelimli dünya görüşünden, devlet yönelimli dünya görüşüne 

geçilmektedir. Dolayısıyla modernleşme; sekülerleşme ve bürokratikleşme bileşenlerini 

içerir. Bu iki bileşeni de içeren asli unsur rasyonelleşmedir. Inglehart, son yıllarda 

dünyada yaşanan gelişmeleri post modernleşme olarak görmekte ve post 

modernleşmenin temelinde de ekonomik gelişmelerin yattığını ileri sürmektedir 

(Inglehart, 1997). 

Buna göre, Inglehart'ın değerler konusuna bakışı, temelde ekonomisttir. Zira değer 

dünyasındaki değişimlerin nihai kertede ekonomik durumla bağlantılı olduğu 

varsayılmaktadır. Bu yönüyle Inglehart'ın yaklaşımı, ilk başta Weber'e yakın gibi 

görünürken aslında K.Marx'ın kültürü ekonominin bir türevi sayan yaklaşımının da pek 

uzağında değildir. Şöyle ki; Inglehart'ın kavram setine göre, materyalist veya post 

materyalist kurguları, temelde bireylerin inançları ve kültürel çevreleriyle değil; geniş 

anlamda maddi imkanları/doygunlukları ile ilişkilendirilmiştir. Buna göre örneğin, 

yoksul bir bireyin çevreci, hayvansever veya siyasal açıdan katılımcı olması 

kendisinden beklenmeyecek değerler taşıması anlamına gelecektir. 

Nitekim Inglehart’a göre modernleşme teorisinin temelinde yer alan iki önemli 

iddiayı Karl Marx ve Max Weber yapmıştır. Karşıt görüşlere sahip bu kişilerden Marx’a 

göre, siyasi ve kültürel değişmelere sebep olarak ekonomik ve teknolojik değişmeler 

etkili olurken; Weber’e göre ise ekonomiyi ve siyasi hayatı, kültürün ve değerlerin 

şekillendirdiği savunulmaktadır.  Bu açıdan modernleşmeyi doğuran esas faktör Marx’a 

göre kapitalizm olurken, Weber’e göre ise rasyonelleşmedir (Inglehart, 1998: 7-8). 



20 

Bir başka değişle Inglehart ve Welzel sosyo ekonomik gelişmenin, kültür ve 

politik hayatta öngörülebilen değişimler meydana getirdiğini iddia etmektedir: “Sosyo 

ekonomik gelişme teknolojik icatlarla başlamakta, teknolojik icatlar emek verimini 

artırmakta; bu durum uzmanlaşmanın yaygınlaşmasına, eğitim seviyesinin ve gelirin 

yükselmesine sebep olmakta; daha sonrasında insan ilişkilerinde farklılaşmaya, otoriter 

ilişkiden anlaşmaya dayalı ilişkiye doğru bir değişime yol açmakta; bu da uzun 

dönemde, cinsiyet rollerinin, otoriteye karşı tutumun ve seksüel normların değişmesi, 

doğum oranlarının azalması, politik yaşama geniş katılım” gibi kültürel değişimleri 

beraberinde getirmektedir (Inglehart ve Welzel, 2005:19). 

Bu konuda yapılan çalışmaların bulguları sosyolojik bir zemine 

dayandırıldığında, konunun modernleşme olgusu ile olan yakın ilişkisi dikkat 

çekmektedir. Putnam (1993), Fukuyama (1995) ve Huntington (1996) gibi 

araştırmacılar, kültürel değişimin kolaylıkla gerçekleşmeyeceğini öne sürmektedirler. 

Onlara göre politik ve ekonomik yapılar kültürden etkilenmektedir. Öte taraftan, Marx 

ve Weber’den Bell ve Toffler’a kadar birçok düşünür, kültürü başka bir ifadeyle 

geleneksel değerleri, endüstrileşmenin/modernleşmenin ve sosyo ekonomik gelişmenin 

değiştireceğine inanmaktadırlar (akt. Inglehart ve Welzel, 2005: 18-19). 

Diğer yandan, değerler teorisinin bir başka boyutunu da genç kuşakların yaşlı 

kuşaklardan farklı değer yönelimleri olabileceği konusu oluşturmaktadır. Nitekim 

Inglehart'ın kuşak etkisi söylemi, değerlerin yaşa duyarlı olabileceğine işaret etmektedir. 

 

2.2. Inglehart’ın Nesil (Cohort) Etkisi Söylemi 

 

Değerlerde yaşanan değişimler, diğer yapısal değişikliklere göre daha yavaş 

olmaktadır. Aynı şekilde toplumda değişen değerlere genç kuşaklar, yaşlı kuşaklara 

oranla daha hızlı adapte olabilmektedir. Bunun nedenleri ise gençlerin yeniliklere daha 

açık olması, toplumsallaşma süreci içerisinde aktif olarak yer almaları gelmektedir. 

Bununla birlikte çalışma hayatında da yaşlı insanların genç insanlara göre daha içsel iş 

yönelimlerine sahip oldukları, örgütsel sadakatlerinin fazla olduğu, yapılan çalışmalarda 

görülmüştür. Tersi olarak düşünülen bu durumun açıklaması ise genç yaştaki kişilerin 

kariyerlerine yeni başlamış olmaları, toplumda ve işyerinde kendilerine bir yer edinme 

arayışında olmaları, daha çok iyi bir maaş ve iş güvenliği gibi unsurların onlar için 

önemli olacağı söylenebilmektedir. Daha güvenli bir konuma sahip oldukları andan 



21 

itibaren ise mesleklerinde kendilerini geliştirmeye daha istekli oldukları görülmektedir 

(Atlas European Values)2. 

Öte taraftan, değer dönüşümlerinde önemli bir etkisi bulunan kuşak kavramı, 

Bayhan (2016:165)’a göre, “yaklaşık aynı yıllarda doğmuş, aynı çağın şartlarını 

paylaşmış, benzer ödevlerle yükümlü olmuş kişiler topluluğu” olarak ifade 

edilmektedir.  Günümüzde kuşaklar değişen ve gelişen teknoloji,  aile ve evlilik kurumu 

ile ilgili değişimler, popüler kültürün ve medyanın topluma etkisi, eğitim, kariyer ve 

çalışma seçenekleri ile farklılaşan toplumsal değerler gibi faktörlerden 

etkilenmektedirler (Kayacan, 2016:5). Bu nedenle kuşakların biyolojik açıdan ziyade 

sosyolojik açıdan tanımlanması birçok teorisyene göre daha doğru olmaktadır.  

Inglehart’ın analizlerinde karşılaştığı problem, yaşlanma ve kuşak etkilerini 

gösteren ampirik çalışmalarla ilgilidir. Inglehart, doğum yılları baz alınarak yapılan 

değerlendirmelerin doğru sonuçlar vermeyeceğini düşünmektedir. Öte taraftan, zaman 

serisi temel alınarak yapılan analizlerin kuşaklar arasındaki farklılığı ortaya koyma 

noktasında yeterli olamayacağını iddia etmektedir (Abrahamson ve Inglehart, 1995). 

Nitekim kuşaklar konusunda eleştirel yaklaşımlar bulunmaktadır. Kuşak 

konusunun yaş ve sosyolojik olgu arasındaki ayrımı bunların başında gelmektedir. 

Kuşak kavramı literatürde daha çok biyolojik tanım bağlamında ele alınmaktadır. Buna 

göre, 20-25 yıl aralıklarla her bir bin yıllık döneme kuşaklar yerleştirmektedir. 

Dolayısıyla hem sadece doğum yılının baz alınması hem de 20-25 yıl gibi uzun bir 

dönemi kapsaması yönünden eleştirilmektedir. Zira günümüzde yeni teknolojiler, 

değişen kariyer, farklı çalışma şekilleri, farklılaşan toplumsal değerler gibi etmenlerin 

kuşak ayrımında etkili olduğu söylenmektedir. Yapılan uygulamalı araştırmalarda da 

kuşaklar arasında net ve kesin farklılıklar yakalamak zor olmaktadır. Bunun nedeninin 

de araştırmalara örneklem olan grupların eğitim, cinsiyet, etnik köken gibi unsurlar 

yönünden farklı bireysel farlılıklara sahip olmalarından ileri geldiği savunulmaktadır 

(Çetin Aydın ve Başol, 2014:2; Pary ve Urvin, 2010: 91). Giancolo (2006:33)’ya göre 

de; “Magazin ve popüler basının kuşaklara gösterdiği yoğun ilgi, kuşak yaklaşımının 

                                                 

2www.atlasofeuropeanvalues.eu/new/docsfin/tr/Workvalues%20TR%20-%20Logo.doc 

(10.05.2018) 

 

 

http://www.atlasofeuropeanvalues.eu/new/docsfin/tr/Workvalues%20TR%20-%20Logo.doc%20(10.05.2018)
http://www.atlasofeuropeanvalues.eu/new/docsfin/tr/Workvalues%20TR%20-%20Logo.doc%20(10.05.2018)


22 

bilim olmaktan ziyade bir popüler kültür konusu” olarak değerlendirildiği yönündeki 

eleştirileri de beraberinde getirmektedir. 

Inglehart’a göre nesil, bir ülkenin belirli tarihsel döneminde vurgulanan değer 

önceliklerini yansıtan bir ulusal alt kültür türüdür. Inglehart’ın kuşak altkültür teorisi 

ise, bir nesil kohortunun (belirli bir özelliğe sahip kişilerin oluşturduğu grup), 

izlenebilen erişkin öncesi yıllarında meydana gelen önemli makro düzeyde sosyal, 

politik ve ekonomik olayların, nesillerin hayatları boyunca göreceli olarak istikrarlı 

kalabilecek değerleri, inançları, beklentileri ve davranışlarından oluşan kimliğiyle 

sonuçlandığı olarak ileri sürülür (Inglehart, 1997; Strauss ve Howe, 1991). Kuşak alt 

kültürleri, kültür değişiminin evrim sürecini anlamak için önemlidir. Bu nesil kohortları, 

belirli bir tarihsel dönemde öne çıkan değerleri yansıtırken, bir ülkede gerçekleşen 

kültür değişiminin doğasını da kapsarlar. Gelecekteki kültür değişimi bağlamında, bir 

kuşağın değerler yönelimi, güç ve nüfusun toplumsal konumlarında çoğunluk haline 

geldiğinden, ulusal bir kültürde daha yaygın duruma gelmektedir (Inglehart, 1997). 

Inglehart kuşaklararası değer değişim teorisini iki temel varsayım üzerine 

kurmaktadır. Bunlardan ilki daha önce belirtildiği üzere Maslow’un Gereksinimler 

Teorisi’nden etkilendiği “Kıtlık Hipotezi”dir. Bu hipoteze göre sosyo ekonomik 

ihtiyaçlar tarafından bireysel değerler şekillendirilir ve öznel değerler, kısa bir zamanda 

yerine getirilmesi gereken ihtiyaç basamaklarına göre belirlenir. İkinci hipotez ise 

“Sosyalleşme Hipotezi” dir. Bu hipotezle ise temel değer önceliklerinin ergenlik ve 

öncesi dönemde şekillendiğini iddia ederek, daha çok sosyalleşme süreçlerine 

göndermede bulunmaktadır. Yani kişilerin içinde yetiştikleri maddi koşullar ile değer 

öncelikleri arasındaki ilişki kişilerin değerlerinde hemen bir etki yaratmaz. Büyük 

ölçüde temel değerler, bireylerin yetişkinlik öncesi dönemlerinde geçerli olan sosyo 

ekonomik koşulları yansıtır ve bunlar zamanla yerleşirler. Yerleşen bu değerler de 

kuşaklara aktarılarak değişir (Inglehart, 2008: 131-132). Bu iki hipotez, değer 

değişikliği ile ilgili birkaç tahmin üretir. Birincisi, kıtlık hipotezi refahın post 

materyalist değerlerin yayılmasını sağladığına işaret ederken;  sosyalizasyon hipotezi 

de, temel değer değişiminin genç kuşakların yaşlı kuşakların yerini almasıyla, kademeli 

olarak gerçekleştiğini ileri sürmektedir. Sonuç itibariyle, artan ekonomik ve fiziki 

güvenlikle beraber, yaşlı kuşakların ve genç kuşakların değer öncelikleri arasında 



23 

önemli farklılıkların bulunması olasıdır; çünkü yetiştikleri yıllarda farklı deneyimlerle 

şekillenmişlerdir. 

Nitekim ekonomik belirsizlik döneminde geçirilen çocuklukla, refah dönemi 

yıllarında geçirilen çocukluk arasında farklılıklar vardır. Bir kuşak tarafından hayal 

niteliğinde olan “hak ve ayrıcalıklar” bir diğer kuşak tarafından hayatın basit 

bileşenlerine dönüşebilmektedir. Bu nedenle de kuşakları sosyolojik açıdan incelemek 

için, her bir kuşağın değer yargılarını, inançlarını, davranış biçimlerini, döneme ait 

sosyo ekonomik ve politik olaylarını ve beklentilerini analiz etmek gerekmektedir. Her 

kuşak kendi zamanının ruhuyla yoğrulur ve kendi zamanının trend ve ruhunu yansıtır 

(Bayhan, 2016:170). 

Bir başka ifadeyle insanların değer öncelikleri, maruz kaldıkları yaşam şartları, 

cinsiyet ve yaş gibi demografik özelliklerinden büyük oranda etkilenmektedir 

(Schwartz, 2007). Bu durum Inglehart’a (1997) göre şu şekilde işlemektedir: sosyal 

değerler, insanlar tarafından en geç erken-gençlik yıllarında toplumdan öğrenilmektedir. 

Sosyal ve ekonomik koşullar sosyal değerlerden etkilendiğinden dolayı, değişen 

ekonomik ve sosyal şartların mutlak sonucu itibariyle nesilden nesile farklılıklar 

oluşmaktadır. Bu nedenle, elli yıl önce daha zor olan sosyo ekonomik çevre şartlarında 

yetişen yaşlı Batılı kuşaklarının, ekonomik ve güvenliği ifade eden materyalist 

değerlere, genç kuşaklara kıyasla daha fazla önem vermesi ve benimsemesi olağan 

kabul edilmektedir. Günümüzün Batı toplumlarında var olan ulusal güvenlik ve 

ekonomik refah ortamı, yeni yetişen genç nesillere hazır olarak sunulmuştur. Bu 

nedenle, yeni nesil “kendini ifade etmeyi” ve “gerçekleştirmeyi” öngören post 

materyalist değerlere, yaşlı kuşaklara oranla daha fazla önem atfetmektedir. Inglehart 

(1997, 2008) bunu “kuşak etkisi” (cohort effect) olarak ifade etmiştir.  Buna göre 

bireylerin edindikleri sosyal değer eğilimleri, ergenlik döneminden sonra çok az bir 

değişikliğe uğramaktadır. Dolayısıyla belirli aralıklarla tekrarlanan değer araştırmaları, 

nesillerin değer değişiminin yönü ve derecesini tarihsel süreçten ayrı tutmamaktadır. 

Ayrıca Inglehart, kuşaklararası değer değişiminin doğası gereği yavaş gerçekleştiğini 

ifade etmekle beraber, uzun dönemde bu değişimin büyük olabileceğini 

vurgulamaktadır (Inglehart, 2008: 131-132; akt. Erkenekli vd. 2012: 136). 

Bu bağlamda Inglehart’ın elde ettiği bulgular, kuşak çalışmaları açısından 

oldukça önemli bir sonucu ortaya koymaktadır. Inglehart, kuşaklararası değer 



24 

değişimleriyle ile ilgili olarak gelişmiş ve gelişmekte olan toplumlardaki güvenlik ve 

otorite gibi materyalist toplumsal eğilimlerin yerini; insan hakları, çevre, bireysel 

özerklik, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kendini ifade etmekle bağlantılı olan post 

materyalist eğilimlerin aldığını belirterek, bu durumun kuşaklararasında materyalist ve 

post materyalist değerlerde karşıt yönde bir hareketlilik meydana getirdiğini iddia 

etmektedir. Ona göre, özel istek ve ihtiyaçların karşılanabilmesi, bireysel ihtiyacın 

giderilmesi insanın kendini ifade etmesi sonucunu doğurmaktadır. Bireysel davranış ve 

tutumların şekillenmesinde, kişisel gelişim ve mutluluk tek kriter haline gelmektedir. 

Bundan ötürü de düşünceler, değerler ve inançlar bireysel özgürlüğü, özerkliği ve 

özgüveni vurgulama arayışında olmakta, geleneksel kurumlar tarafından dikte edilen 

kurallar ve buyruklar etkisini kaybetmektedir (Ingehart, 2007, 5; Morsümbül, 2014: 

101-102). Ayrıca Inglehart, hiyerarşik ve bürokratik kurumlara verilen destekle, 

seçimlere katılımın azalması, genç kuşakların yeni toplumsal hareketlere, ulus ötesi 

savunma ağlarına, yaşam tarzlarıyla örtüşen çeşitli düzensiz eylem girişimlerine 

katılmaya daha fazla eğilim göstermeye başladıklarını savunmaktadır (Inglehart, 1997: 

296). Siyasi eylem, siyasi kurumlar ve sivil toplum kuruluşları (STK) yoluyla 

kurumsallaşmış eylemler anlamına gelmesinin ötesinde, daha az kurumsal olan, esnek 

ağlara ve arkadaş çevrelerine dahil olmayı, hatta siyasi tüketicilik gibi bireysel 

eylemlere katılabilmek olarak da algılanabilmektedir (Yılmaz ve Bahçeci, 2014: 22). 

 

3. POST MATERYALİST DEĞERLER VE DEMOKRASİ İLİŞKİSİ 

 

Demokrasi, Grekçe “halk” anlamına gelen “demos” ile “iktidar” anlamına gelen 

“kratos” sözcüklerinden oluşmuş ve “halkın kendini yönetmesi” anlamına gelmektedir. 

Bu çerçevede demokrasi, “temsilciler aracılığıyla toplumu oluşturan yurttaşların 

kendilerini yönetmeleri” olarak ifade edilebilir. Antik Yunan’da; Atina’nın doğrudan 

demokrasisi, küçük kent devletlerinde uygulanmıştır. 20 yaş üzerindeki erkekler 

“vatandaş” olarak kabul edilmişlerdir. Bu kişilerin yönetime katılımıyla gerçekleşen 

kent-devleti demokrasisi “cemaat demokrasisi”dir. Dolayısıyla bu ilkel demokrasi, 

sınırlı nüfus ve mekân ile homojen bir toplum yapısında uygulanmıştır (Bayhan, 2002: 

1-2). Buna karşın çağdaş, çoğulcu, temsili demokraside ise hak ve özgürlüklerle 

donanmış,“doğal” biçimde tanımlanmış bir birey anlayışı esastır (Köker, 1992:162). Bu 

açıdan, ulus-devlet yapılanmasında, değişik karakterlere ya da yapıya sahip olan 



25 

(heterojen) nüfus yapısı söz konusudur. Farklılıkların temsili bakımından siyasal yarış, 

modern demokratik devletin ayırıcı özelliğinden kaynaklanmaktadır (Dahl, 1993:23). 

Demokrasi, küresel bir toplum düzeninde zaman içinde evrensel boyutlar 

kazanmıştır (Aydın, 2000: 13): 

• Siyasi açıdan, liberal demokrasi (çok partili demokratik sistem, hukukun 

üstünlüğü ve insan hakları),  

• Ekonomik açıdan, piyasa ekonomisi (mal ve sermaye hareketlerinin önündeki 

engellerin kaldırılarak, korumacılığın tasfiye edilmesi, ticaretin çok taraflı olarak 

serbestleştirilmesi), 

• Kültürel açıdan, Post modernizm (Şaylan, 1999: 19-45) (farklı kültürlerin, 

inançların ve düşüncelerin birbirleri ile kaynaşması). 

Öte taraftan demokrasi kavramından bahsedildiğinde, birçok çalışmaya konu 

olan Samuel Huntington, demokrasinin modern tarihte üç dalga halinde geliştiğini, 

demokratikleşme sürecinin kolay elde edilmediğini, yakın tarihimiz incelendiğinde bile 

bugünkü aşamaya iki yüz yıla uzanan bir sürecin sonunda gelindiğini ifade etmiştir. 

Dünyada 90’lı yıllara kadar üç demokratikleşme dalgası yaşandığını öne süren 

Huntington, son iki yüzyıldır yaşanılan demokrasinin gelişmesini, üç ileri iki ters dalga 

olarak ele almıştır. Birinci dalganın başlangıcı olarak, ABD’de 1820’li yılların koşulları 

içerisinde yetişkin beyaz erkeklerin %50’sinin oy kullanmış olmasını almaktadır. Bu 

dalganın 1920’li yıllara kadar yavaş da olsa sürdüğünü belirtmiştir. 20. yüzyılın 

başlarından itibaren ilk dalga ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde, 

özellikle oy hakkının yaygınlaşması, sorumlu hükümet sistemlerinin yerleşmesi, temsili 

meclislerin oluşması gibi gelişmelerle kendini göstermiştir (Huntington, 1991: 26-29). 

Ancak 1920’li yıllarda Avrupa’da faşist diktatörlüklerin kurulmasıyla birinci dalga sona 

ermiştir. Huntington, II. Dünya Savaşı sonrasında, savaşı demokrasiyi savunan 

müttefiklerin kazanmış olmasını ikinci demokratikleşme dalgası olarak ifade etmiştir. 

Bu dalga sonrasında ise, Türkiye dahil, Asya, Afrika, Avrupa, Güney Amerika’da 22 

bağımsız devlette otoriter yönetimlerden demokrasiye geçilmiştir. İkinci dalganın da, 

1960’lı yıllarda bazı Asya ülkelerinde ve Latin Amerika’da ters dalgaya dönüşerek, 

demokrasilerin yerini diktatörlüklerin aldığını ifade etmiştir (Hungtington, 1991: 10-

22). Son olarak üçüncü dalganın 1974 yılında Portekiz ve Yunanistan’da 

diktatörlüklerden demokrasiye geçilmesiyle beraber başlamış olduğunu, 80’li yılların 



26 

sonuna dek de dünyanın birçok ülkesine yayıldığını belirtmiştir. Üçüncü dalgada, 

otuzdan fazla ülke demokrasiye geçiş yaparak, dış siyasetlerinde ciddi değişimler yapan 

ABD, SSCB ve Avrupa Topluluğu ile doğasına ters olduğu halde otoriterliğe karşı çıkan 

Katolik Kilisesinin önemli etkisi olmuştur. Huntington, üçüncü dalgada özellikle 

ekonomik kalkınmanın, dış müdahalelerin ve dini değişimlerin büyük etkisinin 

olduğunu ifade ederek, henüz ters bir dalgayla karşılaşılmadığını, tersine Sovyet 

Bloğunun çökmesiyle daha güçlü hale gelindiğini belirterek, ters bir dalganın tekrar 

yaşanıp yaşanmayacağı ile ilgili bilgi vermemektedir (Huntington, 1991: 30-34). 

Huntington’un bu görüşleri, demokrasinin durağan bir olgu olmadığını, dinamik bir 

yapıya sahip olduğunu, sürekli güçlenerek gelişebileceğini ve her toplumun kendi 

şartlarına uygun bir demokratikleşme süreci yaşayabileceğini göstermektedir. 

Inglehart, değer dönüşümlerinin politik düşüncelerde bir ayrışma oluşturduğuna 

inanmaktadır. Kitlesel olmayan politik hareketler, çevreci hareketler ve özellikle 

Huntington’un  “Üçüncü Dalga Demokrasiler” olarak ifade edilen tutumların belirleyici 

olduğuna odaklanır. Inglehart’a göre “birincil dönüşüm (first shift)” politik tutum 

farklılaşmalarıyla belirirken, “ikincil dönüşüm (second shift)”, üretim örgütlenmelerinin 

imkanları ve otonom çalışma koşullarının, üst düzey yeteneklerle birleşmesiyle 

belirmektedir. Oluşan yeni tür değer yargılarının, cinsiyet ilişkilerinin, bireysel gündelik 

tutumların, dinsel yönelimlerin ve çocuk yetiştirme ile ilgili tutumların sonuç olarak 

“çalışma” kavramını dönüştürdüğünü ifade etmektedir (Baştürk, 2013: 11). 

Nickens’a göre de, Berlin Duvarı'nın (1961-1989) yıkılması ve Demir Perde’nin 

(1945-1991) kaldırılması, demokrasi tarihindeki demokratikleşmeye "Üçüncü Dalga" 

damgasını vuran en önemli gelişmelerdendir (Nickens, 2004: 4). Bu dalga başladığında, 

bunun demokrasi için görkemli bir dönem olacağına dair büyük umutlar bulunmaktaydı 

(Fukuyama, 1989: 4-18). Ancak bu umutlar, gelişmekte olan demokrasilerin tüm 

eyaletlerinde etkili bir şekilde işe yaramayacağını öne süren kanıtlarla azalmıştır 

(O’Donnell, 1993: 1355-1369; Finer, 1999; Welzel, 2002: 269-298). Eldeki veriler, 

gelişmekte olan demokrasilerin, hukukun üstünlüğünü sağlamada güçlükler yaşadığını 

ve insan hakları ihlallerinin, gelişmekte olan bu demokrasilerin istikrarına büyük bir 

engel teşkil ettiğini göstermektedir (Linz ve Stepan, 1996; Rose, 2001: 93-106). 

Üçüncü Dalga, başlangıçta coşkuyla karşılanan çok sayıda yeni demokrasiyi 

doğurmuştur. Bununla birlikte, giderek artan sayıdaki gözlemci, yeni demokrasilerin 



27 

çoğunun gerçek ve sivil özgürlük uygulamalarında ciddi eksiklikler bulunduğunu 

belirtmektedir. Yaygın endişe, “düşük yoğunluklu demokrasiler”, “seçim 

demokrasileri”, “kusurlu demokrasi” veya “illiberal demokrasiler” hakkında ifade 

edilmiştir. İnsani gelişim perspektifinden, demokratikleşmenin hayati unsuru insanları 

güçlendirmesidir. Demokrasi, özel ve kamusal eylemlerinde insanlara seçme özgürlüğü 

kazandıran sivil ve politik haklar sağlamaktadır (Inglehart ve Welzel, 2005: 170). 

Inglehart modernleşme ve modernizasyon sonrası toplumlarda kültürel, 

ekonomik ve politik değişimlerin olduğunu, bu değişimlerin zamanla post materyal 

değerleri yaygınlaştırdığını ve bu yaygınlaşmanın, kadınlara eşit haklar, demokratik 

kurumlar ve gerileyen devletçi sosyalist rejimler gibi çeşitli toplumsal değişiklikler 

getirdiğini savunmaktadır. Bu bağlamda da bir toplumda artan ekonomik güvenlik 

seviyeleri, giderek artan bir şekilde özgür seçimlerde bulunabilmeye yüksek seviyelerde 

öncelik veren, kendini ifade etme değerlerini vurgulamaktadır. Kendini ifade etme 

değerlerini vurgulayan insanların oranı, hem sosyo ekonomik kalkınma hem de 

demokratik kurumların ölçütleriyle güçlü bir şekilde ilişkilidir ve bu da üç olgunun 

altında ortak bir boyutun var olduğunu düşündürmektedir. Aslında, bunların 

bütünleştirici teması, insani gelişme olan üç parçalı bir yapbozdur: sosyo ekonomik 

gelişim, kendini ifade etme değerleri ve demokratik kurumlar. Tüm bunlar özerk insan 

seçimini genişletmek için birlikte çalışırlar. Artan kendini ifade etme değerleri, 

insanların kendi seçimlerine göre hareket etmelerine izin veren kurumları talep 

etmelerine yol açar. Buna göre, kendini ifade etme değerleri insanları liberal 

demokrasiyi tanımlayan sivil ve politik hakları aramaya motive eder. Bu haklar için 

insanlar, kendi özel ve kamu faaliyetlerinde kendi tercihlerini takip etme hakkına 

sahiptir (Inglehart ve Welzel, 2010: 1-21). 

Inglehart, ilk olarak post materyalist değer kaymasının, Batılı toplumlar arasında 

daha büyük bir politik katılıma yol açabileceği fikrini öne sürmüştür. Inglehart; Batılı 

toplumların siyasi katılım için artan bir potansiyel geliştirdiğini düşünmekte ve 

seçkinlerin meydan okuyucu tavırlarına yönelik bu değişimin, ileri seviyelerdeki 

endüstriyel toplumlarda eğitim düzeylerinin yükselmesi ve “elektronik medya” 

alanındaki ilerlemeler nedeniyle ortaya çıktığını öne sürmektedir. Bilgi ve 

enformasyonun iletilebileceği hızlardaki artış, siyasal katılım için yeni bir alan 

oluşturmuştur. 



28 

Nitekim küreselleşme sürecinin konuşulmaya başlandığı 1960’lı yılların 

sonundan itibaren iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, tüketim kültürünün 

yükselmesi, okuma ve eğitim oranlarının artması, üniversite hareketleri ve majör 

politikaların ve ideolojilerin yarattığı düş kırıklıkları dünya toplumlarının önem verdiği 

değerlerin değişmesine olanak sağlamıştır. Demokrasi ve özgürlük ihtiyacı tüm dünya 

toplumlarında bu yıllardan itibaren birincil gereksinimlerin başında gelmeye 

başlamıştır. 

Bir diğer taraftan, post materyalist değer kayması ile katılımcı değerler ve 

davranış arasındaki ilişkiyi araştıran akademik söylem alanı, 1960'lardan 1970'lerin 

sonlarına dek siyaset bilimi literatüründe bir dayanak oluşturmuştur ancak radikal 

demokratik teorisyenler, 1980'lerin ortalarından itibaren akademik söylemdeki varlığını 

azaltmıştır. Post materyalizm ile birlikte, Zayıf/Thin Demokrasi, Katılımcı Değerler ve 

Katılımcı Davranışlar üzerinde dikkatle durulan kavramlar haline gelmiştir (Nickens, 

2004: 12-24) Bunları açıklamak gerekirse; 

Zayıf/Thin Demokrasi: Güçlü demokraside Benjamin Barber, liberal 

demokrasinin eleştirel bir değerlendirmesini üstlenmektedir. Benjamin Barber, temsili 

hükümet sistemindeki zayıflıklara işaret ederek “güçlü” demokrasinin temelini 

atmaktadır. Barber, “zayıf” demokrasiyi ya da katılımcı demokrasiye karşı temsile 

dayalı demokrasiyi, bireyselci ve kişisel çıkarcı (hedonistik) olarak görmekte; daha 

geniş sosyal adalet ve eşitlik peşinde koşmak yerine bireysel özgürlükleri korumak için 

bir “toplumsal sözleşme” altında çalışan bir sistem olarak tanımlamaktadır. Temsile 

dayalı yönetim, kaçınılmaz olarak yöneticilerle yönetilenler arasında bir mesafe 

oluşturmaktadır. Bu mesafe ise demokrasiden bahsedilmesini zorlaştırmaktadır. Bunun 

yanında güçlü demokrasi ise, siyasi elitlerden oluşan bir yapıdan uzaklaşan ve 

toplumsal bir zihniyeti kabul eden ve sivil bir ilişki geliştirmeye çalışan, kendi kendini 

yöneten bir yurttaşlık ilişkileri sistemidir. Yurttaşlık ilişkileri, “özgür, aktif, kendi-

kendini yöneten vatandaşların ortak geleceklerinin yaratılmasında yer almasıyla 

tanımlanan demokratik toplumdur.” George Benello ve Dimitrios Roussopoulos, siyasi, 

bürokratik veya kurumsal olsun, gücün tümüyle yayılmasında kararlı bir sistem olarak 

katılımcı bir demokrasi sistemini öngörmektedirler. Demokrasinin daha sonraki bu 

enkarnasyonu endüstri ve post endüstriyel demokrasilerde gerçekçi olanın daha da 

ilerisindedir (Klingemann ve Fuchs, 1995: 2). Post materyalist değişimin, liberal 



29 

demokrasiyi nasıl etkileyeceği ve vatandaşlar ile devlet arasındaki etkileşimdeki 

değişime nasıl bir etki yapacağı, çeşitli araştırmalara konu olmaktadır. 

Katılımcı Değerler: Katılımcı demokrasi kavramları arasında politikaya ilgi, 

sosyal hareketlerin onaylanması, ulusal hükümete güvensizlik, partilere güvensizlik ve 

yönetimlerin şeffaflığına dair inançsızlık bulunmaktadır. Bu kavram listesi tam 

kapsamlı değildir. Aksine, literatürde katılımcı demokrasi biçimleriyle ilişkili bir dizi 

kavramla ilişkili olarak değer yönelimlerindeki değişimi değerlendirmek için bir 

başlangıç noktası olarak hizmet etmektedir. Hükümetin açıklığına veya şeffaflığına olan 

inanç, sağlıklı bir demokrasinin merkezi bileşenidir. Katılımı yönlendirmek de 

önemlidir. D.M.Curtin, devlet şeffaflığının merkezinin doğrudan katılım olduğunu 

savunmaktadır. Vatandaşların açık diyaloğa ve siyasal sürece katılma olanakları, büyük 

ölçüde hükümetin ve diyaloğun kendisi tarafından tutulan bilgilerin erişilebilirliğine 

bağlıdır. Juliet Lodge; “saydamlık ve demokrasinin, tartışma için geniş fırsatlar 

sunduğunu ve katılımcı bir kültürün merkezinde olduğunu” belirtmektedir. “En azından, 

hükümetin açıklığı vatandaşların hükümeti sorumlu tutması için bir fırsat sunmaktadır, 

ancak aynı zamanda vatandaşların doğrudan politik sürece katılmalarına da olanak 

sağlamaktadır” (Nickens, 2004: 17). 

Katılımcı Davranışlar: Değerler ve davranışların birlikte ele alınması gerektiği 

kesin olarak söylenemez. Katılımcı davranış ve post materyalist değerler arasında bir 

bağ kurmak gereklidir. Nihayetinde, en azından katılımcı demokrasinin ortaya çıkması 

bir davranıştır; sivil ve siyasal kurumlarda gerçek bir kaymaya neden olacak olan 

değerler değildir. Bu nedenle, katılımcı demokrasinin merkezindeki bir dizi katılımcı 

davranış incelenmelidir. Bu katılımcı davranışlar, gönüllü kuruluşlara katılımı, politik 

konuşmaları veya tartışmaları ve alternatif siyasi aktivitelere katılımı içermektedir. 

Güçlü demokrasinin kalbinde, geleneksel siyaset anlamında değil, daha ziyade açık 

tartışmalar şeklinde konuşmak bulunmaktadır. Siyasi konuşma, bireysel çıkarları 

toplum çıkarlarına dönüştürmek için eşit bir konuşma ve dinleme alış verişinin 

gerçekleştiği, hem bireysel hem de toplumsal fikirler ve çıkarlar alışverişidir. Bu 

konuşmaların etrafında bir topluluk forumu duygusu ve vatandaşlık için ortak bir sevgi 

gelişmektedir. Gönüllü örgütlere katılım ve alternatif siyasi faaliyetlerde bulunmak 

katılımcı demokrasi düşüncesinin merkezinde yer almaktadır. Gönüllü sivil toplum 



30 

dernekleri, katılımı birçok yönden teşvik ederler ve bunlar katılımcılar için sinerjik ve 

faydalı olabilirler (Hicks, 2002: 223-260). 

 

4. INGLEHART’IN KURAMINA YAPILAN ELEŞTİRİLER 

 

Post materyalizm ile birlikte, Inglehart’ın (1977) vurguladığı gibi, değerlerde 

değişim yaşanmakta ve materyal değerlerden çok; bireysel gelişim, etik ilkeler, yaşam 

kalitesinin arttırılması ve özgürlük gibi post materyal değerlere doğru yönelinmektedir 

(Demiroğlu, 2014: 136). 

Maddi gereksinimler konusunda doyum sağlayan insanın, psikolojik 

gereksinimlerde de doyum sağlamaya yöneleceğini ileri süren Inglehart’ın değerler 

kuramı, birçok eleştiri ve karşı eleştiriye sahne olmuştur. Bu çalışmalar aşağıda tablo 

halinde gösterilmektedir. 

Tablo 1.2. Post materyalizm Tezinin Eleştiri ve Karşı Eleştirileri 

Değer Değişikliği Tezinin İlk İfadeleri 

Inglehart (1971) 

Avrupa'daki Sessiz Devrim: 

Endüstri devrimi sonrası değişimlerle birlikte toplumdaki 

değerlerin olumlu yönde değişmesi süreci. Kişisel gelişim, devlete 

katılım, ifade özgürlüğü ve hoşgörü gibi materyalist değerlerden 

post materyalist devrimlere geçiş. 

Inglehart (1977) 
Sessiz Devrim: Batı Yayınları İçindeki Değişen Değerler ve 

Politik Stiller. 

Ike’ın Eleştirisi 

Ike (1973) 

Japonya'da Ekonomik Büyüme ve Kuşaklar Arası Değişim:  

Inglehart’ın yürüttüğü çalışma altı Batılı ülkeyi kapsamakta ve bu 

ülkeler endüstriyel ülkeler olarak kabul edilmektedir. Ancak 

Japonya da endüstriyel bir ülkedir ve Batı’nın kimi etkileri görülse 

de kendine has gelenekleri bulunmaktadır. Ike, Japonya’da 

kuşaklararası çalışmalarını boylamsal düzeyde gerçekleştirmiş ve 

ulusal özelliklerin de üzerinde durmuştur. 

Rokeach’in Eleştirisi 

Rokeach (1973) 

 

Inglehart’ın maddeci ve post burjuvazi karşıtlığı üzerinden değer 

ilişkilerini analiz etmesi. Özgürlük ve eşitlik gibi kavramların bin 

yıl öncesinin ideolojileri üzerinden genelleştirilemeyeceği 

noktasında eleştiri getirmiştir. 

 



31 

Marsh’ın Eleştirileri 

Marsh (1975) 

Inglehart’ın çalışması Batı Avrupa için ikna edici olsa da, 1970’li 

yıllarda Büyük Britanya’da yavaş bir ekonomik gelişme ve yüksek 

enflasyon gözlemlenmektedir. Bu noktada post burjuva 

değerlerinin gelişimi Batı Avrupa’dan farklı olacaktır.  

Marsh (1977) 

Protesto ve Siyasi Bilinç: Yaş ve kuşak farklılıkları protesto 

hareketlerinde güçlü bir belirleyiciyken, post materyalist değer 

alışılmadık politik davranış biçimlerinin sergilenmesinde kuvvetli 

bir etkendir.  

Dalton’un Eleştirisi 

Dalton (1977) 

I.ve II. Dünya Savaşı süreçleri ve sonuçlarından çokça etkilenen 

yedi ülke ve Büyük Britanya üzerine yaptığı çalışmalarda 

jenerasyon, eğitim, yaşam döngüsü ve gelir etkilerinin değer 

farklılaşmalarındaki gücünü analiz eder. Devrim kavramının çok 

kuvvetli bir kavram olduğunu ve post materyalist değerlerin 

Inglehart’ın öngördüğünden çok daha yavaş değişebileceğini 

savunur. 

Flanagan & Flanagan & Lee’nin Eleştirileri ve Inglehart’ın Yanıtları 

Flanagan (1979) 

Modern toplumdaki değer değişiminin materyalizm/post 

materyalizm üzerinden yapılması en önemli değer değişim 

etkenlerinin gözden kaçırılmasına neden olur. Geleneksel ve 

liberal değerlerin ayırt edilmesi gerekmektedir. Japonya’da eğitim, 

davranışların biçimlenmesinde en önemli etkendir.  

Flanagan (1980) 

Japonyadaki seçmenler arasında yapılan araştırmalarda materyalist 

ve materyalist olmayan seçmenler arasında oy verme 

davranışlarında farklılık gözlemlenmemiştir. Aksine 

gelenekselcilerin liberalleri daha çok desteklediği görülmüştür. 

Flanagan (1982a) 

Endüstriyel toplumlardaki nesilsel değişimler maddiyattan post 

burjuvaziye geçiş olarak tanımlanmaktansa, otoriterden libertere 

geçiş olarak tanımlanmalıdır.  

Inglehart (1982) 

Inglehart’ın dörtlü değerler sistemi, Japonya ve Batı ile aynı ilişki 

biçimlerini göstermektedir. Fakat Inglehart tarafından ortaya 

konan bazı yeni maddeler Japonya için uygulanamaz.  

Flanagan (1982b) 

 

Değer önceliği ölçümlerinin kamusal ölçekte değil özel ölçekte 

analiz edilmesi gerekir, bu daha stabil sonuçlar verecektir. 

 

 

 

 

 



32 

Cotgrove ve Duff’un Eleştirisi 

Cotgrove & Duff 

(1981) 

Post materyalizm sürecini Büyük Britanya’da çevrecilik üzerinden 

ele alırlar. Yaptıkları çalışmalarda deneklerine Inglehart’ın aksine 

öncelikle yurttaşlık amaçlarını sormak yerine, amaçlarının 

önceliklerini önem derecelerine göre sıralamalarını isterler. 

Inglehart’ın sorularının politik amaçları ölçmek olduğunu, ancak 

kendilerinin toplumsal amaçları ölçmek üzerinde durduklarını 

ifade ederler.   

Van Deth’in Eleştirileri ve Inglehart’ın Yanıtı 

Van Deth (1983) 
Inglehart’ın deneklere sorduğu sorular apolitik denekler anlamlı 

değildir ve güvenilir sonuçlar ortaya koymaz. 

Inglehart (1983) 
Materyalist ve Post materyalist Değer Oryantasyonlarının 

Sürekliliği: Van Deth'in Analizi Üzerine Yorumlar 

Gottlieb ve Yuchtman-Yaar’ın Eleştirisi 

Gottlieb &Yuchtman-

Yaar (1983) 

Inglehart’a göre pek çok savaş geçiren ve terörle tehdidiyle karşı 

karşıya olan İsrail halkı üzerinde yapılan araştırmalarda bireylerin 

İsrail’in güçlü bir orduya sahip olduğu görüşü sonucunun 

çıkmasına rağmen, birincil hedeflerinin yüksek kazanç olduğu 

gözlemlenmiştir. Israil’de 80’li yıllarda materyalist değerler 

yükselmiştir. 

Calista’nın Eleştirisi 

Calista (1984) 

Japon gençleri üzerinde benliğe ait değerler ve dönüşüme uğramış 

değerlerle ilgili araştırma sonucu post materyalizmin asla 

reddedilemeyeceği, fakat geçmişin post materyalist değerlere daha 

kolay adapte olmadaki önemi üzerinde durulmuştur.  

Laffter & Knutsen, Savage, Böltken & Jagodzinski’nin Eleştirileri ve 

Inglehart’ın Yanıtı 

Lafferty & Knutsen 

(1985) 

Sosyal Demokrat Bir Devlette Post materyalizm: Norveç gibi 

sosyal demokrat bir devlette post materyalizm kavramından çok 

sağ ve sol yapılar üzerinde durulmalıdır.   

Savage (1985) 

Sol ve Sağ Post materyalizmi: Endüstri-sonrası Toplumda Siyasi 

Çatışma, post materyalistler de kendi içlerinde farklı ideolojilere 

bölünmüştür.  

Böltken & Jagodzinski 

(1985) 

Güvensizlik ortamında: Avrupa Topluluğunda Post materyalizm, 

1970-1980. Inglehart’ın aksine çalışmalarında ülkeleri 

büyüklüklerine göre önem sırasına yerleştirmemişlerdir.  

Inglehart (1985) 
Inglehart, Savage’in ortaya koyduğu post materyalizm ve sol 

görüş ilişkisine katıldığını söyler. Fakat eski parti 

kutuplaşmalarının erozyona uğradığını da belirtir.  



33 

Sciarini & Finger’ın Eleştirisi 

Sciarini & Finger 

(1991) 

İsviçre’de parti liderleri ve sempatizanları üzerinde yapılan 

araştırmalar elit post materyalistlerin çevreciliği desteklediklerini, 

ne var ki, Inglehart’ın sağ materyalist kanadı minimize ettiği 

yönündedir. Sol ve sağ elitler için halen anlamlıyken, halk 

gözünde eski önemini yitirmiştir.  

Trump’ın Eleştirisi ve Abramson ile Inglehart'ın Yanıtı 

Trump (1991) 

Değer Oluşturma ve Post materyalizm: 

Inglehart'ın Yeniden Değerlendirdiği Değer Değişikliği Teorisi. 

Değerler küçük yaşlarda öğrenilir ve edinilirse, genç yaşlarda 

değişimler gözlemlenebilir. 

Abramson &Inglehart 

(1994) 

Eğitim, Güvenlik ve Post materyalizm: Duch ve Taylor’ın Post 

materyalizm ve Ekonomik Durum’u üzerine bir Yorum. Trump’ı 

araştırmasının Alman üniversite ve kolej öğrencileri üzerinde 

yapıldığını ve bunun sağlıklı bir veri olamayacağını ileri sürerler. 

Shively’nin Eleştirisi ve Abramson ile Inglehart’ın Tepkisi 

Shively (1991) 

Gelişmiş Endüstriyel Toplumda Kültür Değişimi Özelliğinin 

Gözden Geçirilmesi. Kuşak etkilerinin saf inanç konusu ile benzer 

özellikler taşıdığı savında Inglehart’ın yanıldığını söylerler.   

Abramson & Inglehart 

(1995) 
Küresel Perspektifte Değer Değişimi 

Clarke ve Meslektaşlarının Eleştirilerive Inglehart, Abramson & Ellis’in 

Yanıtları 

Clarke & Dutt (1991) 

Endüstrileşmiş toplumlarda materyalist/post materyalist değerlerin 

ölçümü yapılırken, Inglehart’ın işsizlik olgusunu gözden 

kaçırdığını iddia etmektedirler. 

Inglehart & Abramson 

(1994) 

Ekonomik Güvenlik ve Batı Avrupa’daki kuşak ve nüfus değişimi 

üzerinden yanıt vermişlerdir. 

Abramson & Inglehart 

(1995) 
Küresel Perspektifte Değer Değişimi 

Clarke & Dutt, & 

Rapkin (1997a) 

Konu ile İlgili Söyleşi: Gelişmiş Endüstriyel Topluluklarda Değer 

Değişiminin (Mis) Ölçümü 

Abramson & Ellis& 

Inglehart (1997) 
Konu ile İlgili Araştırma: Değer Değişiminin Ölçülmesi 

Clarke & Dutt, & 

Rapkin (1997b) 
Değer Değişimi Ölçümü: Kısa bir Not 

Clarke et al. (1999) 
Ekonomik Önceliklerin Değişim Değeri Ölçümüne Etkisi: Yeni 

Deneysel Kanıt 

Inglehart & Abramson 

(1999) 
Post materyalizm Ölçümü 



34 

Hellevik’in Eleştirisi 

Hellevik (1993) 

Kültürel Değişimin Bir Boyutu Olarak Post materyalizm. 

Hellevik, Inglehart’ın çalışmasının çok dar bir denek ve konu 

çerçevesi (endüstrileşmiş toplumlardaki kültür farklılıkları) 

üzerinden yürütüldüğünü öne sürmektedir.  

Hellevik (1994) 

Göreceli değer ölçüleri ve derecelendirilmiş değer ölçümleri 

karşılaştırması.  Kategorize edilmiş değerlerin çalışmalarda üstün 

tutulmasını eleştirir. 

Inglehart (1994) Esnek Alternatiflerin Polarize Edilmiş Öncelikleri: Bir Yorum 

Inglehart (I997) 
Modernleşme ve Post modernizasyon: 43 Toplulukta Kültürel, 

Ekonomik ve Politik Değişim. 

Duch & Taylor’ın Eleştirileri ve Abramson & Inglehart’ın Yanıtları 

Duch & Taylor (1993) 

Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa’da yaşanan yoksulluğa rağmen 

post materyalist değerlere yönelim yüksektir. Eğitim post 

materyalist değerlerin oluşmasında en önemli etkendir.  

Abramson & Inglehart 

(1994) 

Duck ve Taylor’ın deneklerinin II. Dünya Savaşı öncesi doğmuş 

ya da Sovyet vatandaşların 1950 sonrası doğmuş olduklarını öne 

sürerler. 

Duch & Taylor (1994) 
Abramson ve Inglehart'ın Eğitim, Güvenlik ve Post 

materyalizmine bir Yanıt. 

Abramson & Inglehart 

(1995) 
Küresel Perspektifte Değer Değişimi 

Bean & Papadakis'in Eleştirisi ve Inglehart'ın Yanıtı 

Bean & Papadakis 

(1994) 

Polarize Öncelikler ya da Esnek Alternatifler. Inglehart, Post 

materyalizm ölçümlerinde tek boyutlu bir yaklaşım 

benimsemiştir.1960’lı yıllardan sonra ortaya çıkan toplumsal 

hareketlere katılan halkın değerlerini temel almıştır.  

Inglehart (1994) 

Derecelendirme bilgiyi hızla ortaya çıkarır. Ancak öncelikleri 

ölçmek için uygun değildir. Araştırmaya katılanlar basit bir 

değerler listesi aracılığıyla yarışabilirler.  

Inglehart (1997) 

 

Sessiz Devrim: Batı Yayınları İçindeki Değişen Değerler ve 

Politik Stiller. Derecelendirme fortmatında katılımcıların bir dizi 

arzulanan hedef arasından hangisinin daha önemli hangisinin daha 

az önemli olduğuna titizlikle karar vermesi gerekir. 

 

 

 

 

 



35 

Braithwaite, Makkai, & Pittelkow’un Eleştirisi 

Braithwaite & Makkai 

& Pittelkow (1996) 

Inglehart materyalizm-post materyalizm değerlerini bir süreç 

olarak kavramsallaştırır. Inglehart’ın ölçümünü kimileri değer 

kimileri ise tutum olarak görmektedir.  

Davis’in Eleştirisi ve Abramson & Inglehart’ın Yanıtı 

Davis (1996) 

Küresel Perspektifte Değer Değişiminin Gözden Geçirilme 

Denemesi. Grup farklılıkları sıfıra düşmedikçe, post materyalizmi 

engelleyecek olumsuz bir etki olamaz. Grup farklılıkları grupsal 

etkileri garanti etmektedir.  

Abramson & Inglehart 

(1996) 

Inglehart ve Abraham Davis’in özellikle iki eleştirisi üzerinde 

durur. Değerleri doğru ölçebilmek için, katılımcıların bunları 

sıralaması gerekir. Bu şekilde yapılması faktör yüklerini yapay 

olarak azaltır. 

Pelletier & Guérin’in Eleştirisi 

Pelletier &Guérin 

(1996) 

Kanada’nın doğusunda yaptıkları araştırmalarda, demokratik 

toplumlarda post materyalist değerlerin yükselişine dikkat ederek 

başlarlar ve bu değişimin parti liderlerini ve iki ana partinin 

takipçilerini etkileyip etkilemediğini sorarlar. 

Jackman& Miller ve Swank’ın Eleştirileri ve Granato, Inglehart, & Leblang’ın 

Yanıtı 

Jackman & Miller 

(1996a) 

Sadece post materyalist değerlere odaklanmazlar. Çalışmaları 

materyalist değer ölçümlerini de içerir. Çalışmalarında kadınlar ve 

protestanlar tarafından memnuniyet, güven, devrimci faaliyetlere 

destek vermek, materyalizm ve politik tartışmalar arasındaki 

ilişkileri gösteren bir bağlılık matrisi ortaya koyarlar.  

Swank (1996) 

Post materyalist yönelimlerin yayılması bazı olumsuz büyüme 

etkileri de yaratabilir. Post materyalist tutumlara sahip 

vatandaşların büyük bir kısmı, kitle politikası tercihlerinin 

yükselmesine neden olabilir.   

Granato & Inglehart, 

& Leblang (1996) 

Kültürel Değerler, Durağan Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma. 

Çok sayıda değişkenin denkleme dâhil edildiğinde, aralarındaki 

ilişkilerin üstünün örtüldüğünü iddia etmekteler.  

Jackman & Miller 

(1996b) 

Ele alınan çizgiler boyunca siyasal kültür vakasını hassaslaştırma 

ve sınama girişimlerinin daha üretken görünme olasılıkları 

düşüktür. 

 

Jackman & Miller 

(2004) 

Kültürel değerler, daha karlı bir biçimde, farklı insanların 

karşılaştığı politik ve ekonomik koşulların bir fonksiyonu olarak 

görülmektedir. Bu hesaplaşma kitlesel politik davranış farklı 

kültürler ve farklı kurumsal ortamlar tarafından daha az üretilir. 

 



36 

Sacchis’in Eleştirisi 

Sacchi (1998) 

Inglehart'ın faktör analizleri kullanarak yaptığı testlerin yanlış 

yönlendirildiğini, çünkü faktör analizinin sıralamalara dayanan 

verilerle kullanılmaması gerektiğini savunmaktadır. 

Warwick’in Eleştirisi 

Warwick (1998) 

Inglehart’ın ölçümünün Post materializmi yansıtıp yansıtmadığını 

ya da demokrasiye destek olarak daha iyi etiketlenip 

etiketlenmediğini sorgulamaktadır. 

D. Davis & Meslektaşları ve Inglehart & Abramson’ın Yanıtı 

Davis & Davenport 

(1999) 

Araştırmaya katılanın seçtiği i