Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 45 (1) 77-81, 2019 DOI: 10.32708/uutfd.478789 ÖZGÜN ARAŞTIRMA İnsülin Enjeksiyonu Uygulamalarında Enjeksiyon Bölgesinin Mikrobiyal Yükünün İncelenmesi* Dilek YILMAZ1, Perihan ERKAN ALKAN2, Cüneyt ÖZAKIN3, Gülsev DİRİK4 1 Bursa Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, Bursa. 2 Bursa Uludağ Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Tıbbi Laboratuvar Teknikleri Programı, Bursa. 3 Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Bursa. 4 Bursa Uludağ Üniversitesi, Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi, Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Kliniği, Bursa. ÖZET Bu çalışmada; insülin enjeksiyonu öncesi enjeksiyon bölgesindeki mikrobiyal yük incelenerek deri antisepsisi için %70’lik etil alkol kulla- nımının gerekli olup olmadığını değerlendirmek amaçlandı. Araştırma, bir üniversite hastanesinin Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Kliniğinde yürütüldü. Araştırmanın örneklemini; Tip 1 Diabetes Mellitus (DM) tanısı alan, insülin tedavisi uygulanan, enjeksiyon bölgesi belirgin derecede kirli olmayan, enfeksiyon riski bulunmayan ve araştırmaya katılmayı gönüllü kabul eden 66 hasta oluşturdu. İnsülin enjek- siyonları abdominal bölgeye uygulandı ve her hastadan toplam iki kez cilt kültürü alındı. İnsülin enjeksiyonu öncesi hastanın enjeksiyon bölgesinde 10 cm2 olarak belirlenmiş bir alan steril bir eküvyon ile deneyimli bir araştırmacı tarafından cilt üzerine sürtülerek ilk kültür örneği alındı. Daha sonra bölge %70’lik etil alkol emdirilmiş pamuk ile içten dışa doğru silindi ve alkolün kuruması için 30 saniye beklendi. Ardından hastaya insülin enjeksiyonu uygulandı ve aynı bölgeden ikinci kültür örneği alındı. Araştırmaya katılan hastaların %95’inde enjek- siyon öncesi, %66.7’sinde ise enjeksiyon sonrası enjeksiyon bölgesinde üreme olduğu saptandı. Enjeksiyon öncesi enjeksiyon bölgesi üze- rindeki cm2 başına ortalama Colony Forming Unit (CFU) 60.13±51.65, %70’lik etil alkol kullandıktan sonraki ortalama CFU 15.98±25.27 olarak belirlendi ve bu istatistiksel olarak anlamlı ölçüde yüksek bulundu (p=0.000). Araştırma sonucunda; Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Kliniğinde Tip 1 DM tanısı ile yatan hastalara insülin enjeksiyonu öncesi cilt antisepsisinin gerekli olduğu kanısına varıldı. Anahtar Kelimeler: Cilt hazırlığı. Deri antisepsisi. İnsülin enjeksiyonu. %70’lik etil alkol. Determination of Microbial Load of Injection Site in Insulin Injections ABSTRACT In this study, it was aimed to evaluate whether the use of 70% ethyl alcohol for skin antisepsis is necessary by examining the microbial load at the injection site before the injection of insulin. The study was conducted at Clinic of Endocrinology and Metabolic Diseases of an univer- sity hospital. The sample of the study consisted of 66 patients who were diagnosed with Type 1 Diabetes Mellitus (DM), were treated with insulin, had no significant dirt at the injection site, and had no risk of infection and who accepted voluntary participation in the study. Insulin injections were applied to the abdominal region and a total of two skin cultures were obtained from each patient. The first culture sample was obtained by rubbing a 5-6 cm2 area on the skin which was determined before insulin injection with a sterile swab by an experienced re- searcher. The area was then wiped out from inside with 70% ethyl alcohol impregnated cotton, and the alcohol was allowed to dry for 30 seconds. The patient was then given insulin injection and a second culture sample was obtained from the same site. Microbial growth was found in 95% of the patients before injection and in 66.7% of the patients after the injection. The mean Colony Forming Unit (CFU) was 60.13 ± 51.65 per cm2 on the injection site before injection, the mean CFU 15.98 ± 25.27 after using 70% ethyl alcohol and this was deter- mined as statistically significantly higher (p = 0.000). As a result of the research; for the patients with Type 1 DM in the Clinic of Endocri- nology and Metabolic Diseases, before the injection of insulin the skin antisepsis was considered to be necessary. Key Words: Skin preparation. Skin antisepsis. Insulin injection. 70% ethyl alcohol. Geliş Tarihi: 05 Kasım 2018 Enjeksiyonlar, dünya genelinde sağlık çalışanları Kabul Tarihi: 05 Şubat 2018 tarafından kullanılan en yaygın prosedürler arasında- * Hastane İnfeksiyonları Kongresi 2018’de (04-08 Nisan dır1,2. Özellikle subkutan insülin enjeksiyonları, hem 2018, Antalya) Poster bildiri olarak sunulmuştur. klinik ortamlarda sağlık profesyonelleri tarafından Dr. Dilek YILMAZ hem de kendi kendine uygulama zorunluluğu nedeniy- Bursa Uludağ Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, le hastalar tarafından bireysel olarak gerçekleştirilen Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı, ve parenteral ilaç uygulamaları içinde önemli yer tutan Bursa bir girişimdir3-5. Subkutan insülin enjeksiyon ile ilgili Tel.: 0224 294 24 54 E-posta: dilekk@uludag.edu.tr hatalı uygulamalar, insülin regülasyonunu olumsuz 77 D. Yılmaz, ark. yönde etkilediği kadar istenmeyen sonuçlara da neden mektedir2,28. Dolayısıyla klinik alanda insülin enjeksi- olmaktadır3. Bu nedenle insülin enjeksiyonlarını doğru yon uygulamaları öncesinde standart bir girişim basa- enjeksiyon tekniği ile uygulamak ve hastaları bu doğ- mağı olarak sıklıkla yapılan deri antisepsisinin gerek- rultuda eğitmek başta hemşireler olmak üzere sağlık liliği son yıllarda farklı yorumlara açık hale gelmiştir. profesyonellerinin temel sorumlulukları arasında yer İnsülin enjeksiyonun sık uygulandığı Endokrinoloji ve almaktadır6. Metabolizma Hastalıkları Kliniğinde çalışan hemşire- Diabetes Mellitus (DM), insülin salınımının tam ya da lerin, hastaların enjeksiyon bölgelerinde enfeksiyon kısmi eksikliği veya değişik derecelerdeki insülin açısından bulaş riski bulunmadığı halde sıklık- direnci sonucunda karbonhidrat, yağ ve protein meta- la %70’lik etil alkol ile cilt hazırlığı yaptıkları göz- bolizmasının bozukluğuyla seyreden, makrovasküler lenmiştir. Bu doğrultuda insülin enjeksiyonu öncesi ve mikrovasküler komplikasyonların oluştuğu kronik deri antisepsisinin gerekli olup olmadığını bölgedeki ve metabolik bir hastalıktır7. Dünya Sağlık Örgütü mikrobiyolojik yükü ölçerek bu araştırmanın yapılma- (DSÖ) ve Uluslararası Diyabet Federasyonu varsa- sına ihtiyaç duyulmuştur. Çalışmada; insülin enjeksi- yımlarına göre tüm yaş grupları dikkate alındığında yonu öncesi enjeksiyon bölgesindeki mikrobiyal yük dünyada 930.000 civarında Tip 1 DM’li hastanın bu- incelenerek deri antisepsisi için %70’lik etil alkol lunduğu ve prevelansın yaklaşık %0,05 olduğu sanıl- kullanımının gerekli olup olmadığını değerlendirmek maktadır8,9. DM tedavisinde amaç, kan glikoz seviye- amaçlanmıştır. sini kontrol altında tutmaktır. Tip 1 DM varlığında yaşam boyunca, Tip 2 DM ise sıklıkla hastalığın sey- rinin kontrolü ve komplikasyonlarının azaltılması Gereç ve Yöntem amacıyla, bireylerin yaklaşık %40’ına insülin tedavisi planlanmaktadır3,10. Yarı deneysel olarak planlanan bu araştırma, Haziran Etkili diyabet yönetiminde insülinin subkutan enjeksi- 2017- Aralık 2017 tarihleri arasında bir üniversite yon yöntemi ile uygulanması, istenmeyen etkilerin hastanesinin Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalık- önlenmesi/azaltılması adına önem taşımaktadır3,10,11. ları Kliniğinde yürütüldü. Araştırmanın örneklemini; Bu nedenle, sağlık profesyonellerinin ve diyabetli Tip 1 Diabetes Mellitus (DM) tanısı alan, hekim tara- hastaların; insülin enjeksiyon uygulamalarında yeni fından insülin tedavi istemi yapılan, enjeksiyon bölge- gelişmelerle ilgili olarak eğitilmeleri gereklidir12. si gözle görülecek düzeyde kirli olmayan, enfeksiyon Yapılan farklı çalışmalarda diyabetli bireylerin ve riski bulunmayan ve araştırmaya katılmayı gönüllü sağlık profesyonellerinin; insülin enjeksiyon tekniği kabul eden 66 hasta oluşturdu. Örneklemin büyüklüğü ve cilt hazırlığına yönelik hatalar yaptığı belirlenmiş- istatistiksel olarak Güç Analizi (Power Analysis) ile tir9,12-16. Yakın bir zamanda Hindistanda yapılan bir hesaplandı. çalışmada da insülin kullanıcıların %72.42’si insülin enjeksiyonu öncesi cilt hazırlığı yapmadığı bildiril- Verilerin Toplanması miştir17. Araştırma grubuna dahil edilen hastaların onamları Diğer yandan son 30 yıldır yapılan araştırmalar enjek- alındıktan sonra, hastaların tanıtıcı bilgileri “Veri siyon öncesi cilt antisepsisinin gerekliliği üzerine Toplama Formu”na kaydedildi. Araştırma kapsamına odaklanmıştır18. DSÖ tarafından yapılan açıklamaya alınan her bir hastaya araştırmacı tarafından sadece bir göre; cilt altı dokuya verilen insülin enjeksiyonların- kez insülin enjeksiyonu uygulandı. Tüm enjeksiyon- dan önce rutin olarak kullanılan %70’lik etil alkol ile lar; çalışmanın yapıldığı kliniğin prosedürü gereği; yapılan deri antisepsisine gerek olmadığı bildirilmiş- hazır kalem enjektörüyle değil de normal insulin en- tir2,19,20. Ayrıca Türk Diyabet Hemşireleri Derneği de jektörüyle uygulandı. Literatürde; insülin enjeksiyon- insülin enjeksiyonu öncesi, enjeksiyon bölgesi temiz ları için en güvenli bölge abdominal bölge olduğu olduğu durumlarda bölgenin alkol yada farklı antisep- bildirilmesi nedeni ile enjeksiyonlar her bir hastanın sağ veya sol abdominal bölgesine yapıldı1,6,27,29,30tik madde ile temizlenmesinin gerekli olmadığını . belirtmiştir21. Konuyla ilgili yapılan farklı çalışmalar Herbir hastaya aynı insülin enjeksiyonu protokolü 31 da enjeksiyon bölgesi kirli olmayan hastaların, intra- uygulandı (Tablo I). dermal ve subkutan enjeksiyonlarından önce alkol ile İnsülin enjeksiyonu öncesi alanda uzmanlığı bulunan yapılan deri hazırlığına gereksinim olmadığını vurgu- bir araştırmacı, hastanın enjeksiyon bölgesinde 10 cm2 lamışlardır20,22-26. Diğer yandan, Kuzu (1999)’nun olarak belirlenen alandaki cilt üzerine steril bir eküv- yaptığı sistematik derleme çalışmasında da subkutan yonu sürterek22,23,26,32 ilk kültür örneğini aldı. Daha enjeksiyon uygulamaları öncesi deri hazırlığında isop- sonra bölge, %70’lik etil alkol emdirilmiş pamuk ile ropyl alkol kullanılmasının kanamayı teşvik ettiği ve içten dışa doğru silindi ve alkolün kuruması için 30 ekimoz gelişme olasılığını arttırdığı ifade edilmiştir27. saniye beklenildi2,19,28. Ardından hastaya insülin en- Sağlık profesyonellerinin ve hastaların, antiseptik jeksiyonu uygulandı ve aynı bölgeden ikinci kültür madde uygulamadan enjeksiyon uygulamasını kabul örneği alındı. Transport besiyeri içine daldırılan eküv- etmeleri arasında genel bir isteksizlik olduğu bildiril- yonlar bekletilmeden laboratuvara götürülerek semi- 78 İnsülin Enjeksiyon Bölgesinin Mikrobiyal Yükü kantitatif kültür yöntemi ile kanlı agar besiyerine Tablo II. Araştırmaya Katılan Hastaların Bazı Tanıtı- ekildi. Kültür plakları 37 ºC’de inkübe edilerek 24 cı Özellikleri (n=66) saat sonra değerlendirildi. İnkübasyon sonrası değer- lendirmede 15 CFU üreme saptanması anlamlı olarak Değişkenler kabul edildi. Yaş (X±SS) yıl 53.87±13.71 yıl Cinsiyet n % Tablo I. İnsülin Enjeksiyonu Uygulama Protokolü Kadın 43 65.2 Erkek 23 34.8 Uygun dozda insülin enjektöre çekildikten sonra enjektöre 0.2- 0.3 ml hava eklenerek hava kilidi tekniği uygulandı. Enjeksiyon Uygulama Bölgesi Bireyin supine pozisyonunda olması sağlandı. Sağ Abdominal Bölge 36 54.5 Uygulama yapılacak bölge gözlenerek ve palpe edilerek değer- Sol Abdominal Bölge 30 45.5 lendirildi. X: Ortalama *Eldiven giyildi. SS: Standart sapma Abdominal bölge umblikustan geçen dikey ve yatay çizgiyle dörde bölündü. Çizgiler arasında kalan bölgelere umblikus Araştırmaya dahil edilen hastaların cilt kültürü sonuç- çevresinden 5-6 cm2’lik uzaklıkta uygun alan seçildi. larının dağılımı Tablo III’de gösterilmiştir. Hastala- İğnenin koruyucusu çıkarıldı. Aktif elin baş ve işaret parmakları rın %95.5’inde enjeksiyon öncesi, %66.7’sinde ise arasında enjektör tutuldu. enjeksiyon sonrası enjeksiyon bölgesinde üreme oldu- Diğer el ile belirlenen alanın her iki yanından subkutan doku ğu saptandı. Enjeksiyon öncesi enjeksiyon bölgesin- kavrandı. deki cm2 başına ortalama CFU 60.13±51.65, %70’lik İğnenin keskin ucu yukarı bakacak şekilde dokuya 450’lik açıyla seri şekilde girildi. etil alkol kullandıktan sonraki ortalama CFU Kavranan doku insülin verme işlemi bitene kadar bırakılmadı. 15.98±25.27 olarak belirlendi ve bu istatistiksel olarak anlamlı ölçüde yüksek bulundu (p=0.000). İnsülin verme işlemi bittikten sonra iğneyi geri çekmeden önce 5-10 saniye beklenildi. Giriş açısını bozmayacak şekilde iğne seri bir şekilde çekilerek Tablo III. Hastaların Cilt Kültürü Sonuçlarının Dağı- kuru pamukla bölgeye basınç uygulandı. lımı * Uygulayıcının elindeki florada bulunan mikroorganizmaların enjeksiyon bölgesine geçişini engellemek için giyilmiştir. Cilt Antisepsisi Cilt Antisepsisi Öncesi Sonrası n % n % Etik Boyutu Üreme Durumu Araştırmanın yürütülebilmesi için çalışmanın yapıldığı Üreme var 63 95.5 44 66.7 kurumun Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kuru- Üreme yok 3 4.5 22 33.3 lu’ndan (Karar No: 2017-8/20) onay ve araştırmanın CFU (X±SS) 60.13±51.65 15.98±25.27 yapıldığı kurumdan yasal izinler alındı. Ayrıca araş- (cm2 başına ortalama) Z: -6.501 p=0.000 tırmaya katılan hastalardan da bilgilendirilmiş onam CFU: Colony Forming Unit alındı. X: Ortalama SS: Standart sapma İstatistiksel Analiz Z: Wilcoxon T testi Araştırma verilerinin değerlendirilmesi Statistical Package For Social Science (SPSS) 22.0 paket prog- Tartışma ve Sonuç ramı kullanılarak yapıldı. Verilerin analizinde sayı, yüzde, ortalama ile verilerin normal dağılım göster- Subkutan insülin enjeksiyon uygulamalarında standart memesi nedeniyle Wilcoxon T testi kullanıldı. İstatis- bir uygulama basamağı olarak bilinen deri antisepsisi- tiksel anlamlılık değeri p<0.05 olarak kabul edildi. nin gerekliliği günümüzde tartışmalı bir konu haline gelmiştir. Bu doğrultuda; insülin enjeksiyonu öncesi enjeksiyon bölgesindeki mikrobiyal yük inceleyerek Bulgular deri antisepsisi için %70’lik etil alkol kullanımının gerekli olup olmadığını değerlendirmeyi amaçladığı- Araştırmaya katılan hastaların bazı tanıtıcı özellikleri mız çalışma sonucunda; hastaların %95.5’inde enjek- Tablo II’de verilmiştir. Buna göre; hastaların %65.2’si siyon öncesi, %66.7’sinde ise enjeksiyon sonrası en- kadın, yaş ortalamalarının 53.87±13.71 yıl, enjeksiyon jeksiyon bölgesinde üreme olduğunu saptadık. Ayrıca uygulama bölgesinin ise %54.5’inin sağ abdominal enjeksiyon öncesi enjeksiyon bölgesi üzerindeki cm2 bölge olduğu bulundu. başına ortalama CFU değerinin, %70’lik etil alkol kullandıktan sonraki ortalama CFU değerinden anlam- lı derecede yüksek olduğu sonucuna ulaştık. Dan 79 D. Yılmaz, ark. (1969) altı yıl boyunca süren çalışmasında; 5000 en- mesi ve diğer enjeksiyon uygulamaları sonrası cilt jeksiyon uygulamasını herhangi bir antiseptik madde kültürü sonuçlarını ve enfeksiyon bulgularını karşılaş- ile deri hazırlığı yapmadan yapmış ve uygulama son- tıran çalışmalar yapılması önerilmektedir. rası hastalarda herhangi bir lokal ya da sistemik enfek- siyonun görülmediği bildirmiştir25. Ayrıca, çalışma sonrasında enjeksiyon öncesi rutin deri hazırlığının Kaynaklar istenmeyen yan etkilere neden olabileceğini ve hasta- nın kendi florasındaki mikroorganizmaları temizleme- 1. Ay F. İlaç Uygulamaları. İçinde: Ay F (ed). Sağlık uygulamala- nin enfeksiyon riskini azaltmada yararlı bir etkisinin rında temel kavramlar ve beceriler. 5. Baskı. Ankara: Nobel Tıp olmadığını açıklamıştır18,25. Yakın bir zamanda; Kitabevleri; 2013. 425-63. Khawaja ve arkadaşları (2013) subkutan, intradermal 2. Qamar M, Gillani SW, Sulaiman SAS. Skin preparation knowledge, attitudes and practices among the healthcare pro- ve intramüsküler enjeksiyonu öncesi %70’lik etil alkol fessionals in compliance with the World Health Organization ile yapılan ve hiç yapılmayan cilt hazırlığı öncesinde; (WHO) guidelines. Journal of Clinical and Diagnostic Research hastaların enjeksiyon bölgesinden alınan bakteri yüz- 2012;6(6):1041-6. desini ve enjeksiyona bağlı gelişen lokal enfeksiyon 3. Büyükyılmaz F, Çulha Y, Karaman A. Subkütan ilaç enjeksi- bulgularını karşılaştırdıkları yarı deneysel bir çalışma yonlarında komplikasyonların önlenmesine ilişkin güvenli uy- yürütmüşlerdir. Çalışma sonunda; %70’lik etil alkol gulama önerileri. G.O.P. Taksim E.A.H. JAREN 2018;4(2):108-11. ile yapılan deri antisepsisinin enjeksiyon bölgesindeki 4. Rushing J. How to administer a subcutaneous injection. Nur- bakteri oranını %47 oranında azalttığını, fakat enjek- sing 2004;34(6):32. siyona bağlı gelişen ödem, kızarıklık, ağrı gibi lokal 5. Hunter J. Subcutaneous injection technique. Nurs Stand enfeksiyon bulgularının görülmesi açısından aradaki 2008;22(21):41-4. farkın anlamlı olmadığını belirtmişlerdir26. Ayrıca 6. Kara D, Uzelli D. Güvenli subkutan enjeksiyon uygulamasına çalışmada enjeksiyonlardan önce %70’lik alkol ile ilişkin literatür incelemesi. Sağlıkla Hemşirelik Dergisi yapılan deri antisepsisinin gereksiz olduğunu ve en- 2015;Mart Sayısı:34-36. feksiyonu önlemede bir değer taşımadığını vurgula- 7. Akdemir N, Birol L. İç hastalıkları ve hemşirelik bakımı. 2. mışlardır. Konuyla ilgili yapılan farklı çalışma sonuç- Baskı. Ankara: Sistem Ofset; 2004. ları incelendiğinde de çalışma sonucumuzun literatürle 8. Satman İ. Diyabetes mellitus epidemiyolojisi, İçinde: İmamoğlu 8-13 Ş (ed). Diyabetes mellitus multidisipliner yaklaşımla tanı, teda-benzer olmadığını gördük . Bu farklılığın çalışma- vi ve izlem. 3. Baskı. İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık; 11- nın yapıldığı kliniğin şartları, klinikte görev yapan 35. sağlık personelin tıbbi bakım uygulama davranışları 9. Aslan Ü, Korkmaz M. Diyabetli bireylerin insülin uygulama ve araştırma kapsamına alınan hastaların yaş, cinsiyet, bilgi-beceri düzeyleri: Doğru ve yanlışlar. DEUHFED öz bakım alışkanlıkları vb. gibi cilt üzerindeki mikro- 2015;8(1):18-26. organizma yoğunluğunu etkileyebilecek özelliklerden 10. Grassi G, Scuntero P, Trepiccioni R, Marubbi F, Strauss K. kaynaklandığı düşünülmektedir. Optimizing insulin injection technique and its effect on blood glucose control. Journal of Clinical & Translational Endocrino- Diğer yandan, DSÖ açıklamasına ve literatürdeki logy 2014;1(4):145-50. çalışma verilerine göre subkutan enjeksiyonlardan 11. Okuyan B, Sağlam B, Emre E ve ark. Tip 2 Diyabet hastaları- önce eğer %70’lik etil alkol ile deri antisepsisi gereki- nın tek kullanımlık insulin kalemi kullanımı ile ilgili bilgi ve tu- yorsa; enjeksiyon bölgesinin tek kullanımlık pamuk tumlarının değerlendirilmesi. Marmara Pharmaceutical Journal 2014;18(3):159-63. çubukla 30 saniye boyunca silinmesi ve bakterilerin 12. Arda H. Diabetes Mellitusu Olan Bireylerin Kendi Kendine aktif hale getirilmemesi için 30 saniye daha kurumaya İnsülin Uygulama Hatalarının İncelenmesi (Yüksek Lisans Te- bırakılması önerilmektedir2,19,23,24,26,33. Yaptığımız zi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi; 2009. çalışmanın veri toplama aşamasında, bu öneriler gö- 13. Hauner H., Haastert B, Stockamp B. Prevalence of lipohypert- zardı edilmemiştir. rophy in insülintreated diabetic patients and predisposing fac- tors. Experimental and Clinical Endocrinology Diabetes Bu araştırma sonucunda; Endokrinoloji ve Metabo- 1996;104:106-10. lizma Hastalıkları Kliniğinde Tip 1 DM tanısı ile ya- 14. Strauss K, Gols HD, Letondeur C, Matyjaszczyk M, Frid A. tan hastalara insülin enjeksiyonu öncesi cilt antisepsi- The second injection technique event. Practical Diabetes Inter- sinin gerekli olduğu kanısına varıldı. Araştırmanın national 2002;19(1):17-21. bazı sınırlılıkları mevcuttur. Araştırmanın tek bir kli- 15. Partanen T, Rissanen A. İnsulin injection practices. Practicial nikte yürütülmesi, kontrol grubunun olmaması, sadece Diabetes İnternational 2000;17(8):252-4. Tip 1 DM tanılı ve belirli sayıdaki hastaların araştırma 16. Vardar B, Kızılcı S. Incidence of lipohypertrophy in diabetic kapsamına alınması araştırmanın sınırlılıkları içerisin- patients and a study of influencing factors. Diabetes Research and Clinical Practice 2007;77:231-6. dedir. Araştırmanın bir diğer önemli sınırlılığı da; 17. Gawand KS, Gawali UP, Kesari HV. A study to assess hastaların insülin enjeksiyon uygulaması sonrası en- knowledge, attitude and practice concerning insulin use in jeksiyon bölgesinde gelişebilecek lokal enfeksiyon adults patients with diabetes mellitus in tertiary care centre. In- bulguları (ödem, ekimoz, ağrı vb.) açısından takip dian J Med Res Pharm Sci 2016;3:52‑6. edilmemesidir. Bu doğrultuda; araştırmanın farklı 18. Güneş Ü. Hemşirelikte kanıta dayalı uygulama sürecinin adım- kliniklerde daha geniş bir örneklem üzerinde yürütül- ları. Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi 2017;9:171-87. 80 İnsülin Enjeksiyon Bölgesinin Mikrobiyal Yükü 19. The World Health Organization guidelines best practice for it Necessary before an Injection? Quasi Study. JLUMHS injections and the related procedure toolkit, 2010. Erişim Tari- 12(2):109-14. hi: Eylül 2018, Erişim Adresi: 27. Kuzu N. Subkütan heparin enjeksiyonu: Ekimoz, hematom ve http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44298/9789241 ağrı gelişimi nasıl önlenir? Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik 599252_eng.pdf;jsessionid=BD7EF1D8942A8CE4E263D67B7 Yüksekokulu Dergisi 1999;3(2):40-6. DB71296?sequence=1. 28. Khawaja RA. The knowledge, attitude and practices towards a 20. Hutin Y, Hauri A, Chiarello L et al. Best infection control routine skin preparation before giving an injection, among phy- practices for intradermal, subcutaneous, and intramuscular ne- sicians, nurses and patients in a teaching hospital of Saudi Ara- edle injections. Bulletin of the World Health Organization bia. World Family Medicine Journal March 2010;8. 2003;81(7):491-500. 29. Heise T, Nosek L, Dellweg S et al. Impact of injection speed 21. İnsülin /GLP 1 kullananlar için enjeksiyon rehberi. Erişim and volume on perceived pain during subcutaneous injections Tarihi; Eylül 2017, Erişim Adresi: into the abdomen and thigh: a single-centre, randomized cont- http://www.tdhd.org/pdf/insulin_GLP_1_kullananlar_icin_enje rolled trial. Diabetes, Obesity and Metabolism 2014; April 11, ksiyon_rehberi.pdf. doi: 10.1111/dom.12304. 22. Fleming DR, Jacober SJ, Vandenberg MA, Fitzgerald JT, 30. Pourghaznein T, Azimi AV, Jafarabadi MA. The effect of Grunberger G. The safety of injecting insulin through clothing. injection duration and injection site on pain and bruising of Diabetes Care 1997;20(3):244-7. subcutaneous injection of heparin. Journal of Clinical Nursing 23. McCarthy JA, Covarrubias B, Sink P. Is the traditional alcohol 2014;23(7-8):1105-13. wipe necessary before an insulin injection? Dogma disputed. 31. Sabuncu N, Alpar ŞE, Karabacak Ü ve ark. Hemşirelik esasları Diabetes Care 1993;16(1):402. temel beceriler rehberi. 2. Baskı. İstanbul: İstanbul Medikal 24. Tandon N, Kalra S, Balhara YPS et al. Forum for injection Yayıncılık; 2015. technique and therapy expert recommendations, India: The In- 32. Polat HT, Akpınar RB. İki farklı materyalle tespit edilen perife- dian recommendations for best practice in insulin injection rik venöz kateterlerin mikrobiyolojik kolonizasyon açısından technique, 2017. Indian J Endocr Metab 2017;21:600-17. karşılaştırılması. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Der- 25. Dann TC. Routine skin preparation before giving an injection: gisi 2014;3(2):749-60. an unnecessary procedure. Lancet 1969;2:96-8. 33. Gorman CK. Good hygiene versus alcohol swabs before insülin 26. Khawaja RA, Sikandar R, Qureshi R, Jareno RJM. (2013). injections. Diabetes Care 1993;16:960-1. Routine Skin Preparation with 70% Isopropyl Alcohol Swab: Is 81