T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI 

POSTMODERN SİYASİ SÖYLEMLER 

ÇERÇEVESİNDE 1990 SONRASI GÜRCİSTAN- 

RUSYA İLİŞKİLERİNİN ANALİZİ 

(DOKTORA TEZİ) 

Burcu GÜÇLÜ AKPINAR 

BURSA-2019 



T. C. 

BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI 

POSTMODERN SİYASİ SÖYLEMLER 

ÇERÇEVESİNDE 1990 SONRASI GÜRCİSTAN-

RUSYA İLİŞKİLERİNİN ANALİZİ 

(DOKTORA TEZİ) 

Burcu GÜÇLÜ AKPINAR 

BURSA-2019 

Danışman: 

Prof.Dr. Ömer Göksel İŞYAR 









iv 

 

ÖZET 

 

Yazar Adı ve Soyadı : Burcu GÜÇLÜ AKPINAR  

Üniversite  : Bursa Uludağ Üniversitesi  

Enstitü   : Sosyal Bilimler Enstitüsü  

Anabilim Dalı  : Uluslararası İlişkiler 

Bilim Dalı  : Uluslararası İlişkiler 

Tezin Niteliği  : Doktora  

Sayfa Sayısı  : xv+ 293 

Mezuniyet Tarihi : 14/01/2019 

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Ömer Göksel İŞYAR 

 

POSTMODERN SİYASİ SÖYLEMLER ÇERÇEVESİNDE 1990 SONRASI 

GÜRCİSTAN-RUSYA İLİŞKİLERİNİN ANALİZİ 

 

Bu tez postmodern siyasi söylemler çerçevesinde Gürcistan’ın Rusya ile olan 

ilişkilerini ele almaktadır. Çalışmada postmodern/post-yapısalcı görüşe bağlı 

kalınmıştır. Bu yaklaşım içerisinde tez konusuna en uygun görülen metodolojik çerçeve 

ise Michel Foucault’nun sorunsallaştırma, nesneleştirme ve özneleştirme perspektifidir. 

Bu yöntem esas alınarak Gürcistan’ın iç ve dış politik durumu incelenmiştir. İlk olarak 

Gürcistan’ın iç ve dış politikası sorunsallaştırılmış ve Gürcistan’ın iç siyasetinde 

uyguladığı nesneleştirme pratiklerinin dış siyasetine nasıl yön verdiği ele alınmıştır. 

Bunun yanı sıra Gürcistan’ın farklı iki bilgi/iktidar ekseninde bir bilgi nesnesi haline 

dönüştüğüne de değinilmiş, bu durumun özneleşme süreçleri üzerinde yarattığı etki 

tartışılmıştır. Sonuç olarak Gürcistan-Rusya ilişkileri sorunsallaştırılmış, daha sonra 

nesneleştirme ve özneleştirme pratikleri üzerinden analiz edilmiştir. 

 

Anahtar Sözcükler : Postmodern Siyaset, Michel Foucault, Nesneleştirme-

Özneleştirme Pratikleri, Gürcistan, Rusya 

 

 

 

 

 

 



v 

 

ABSTRACT 

 

Name and Surname : Burcu GÜÇLÜ AKPINAR  

University  : Bursa Uludağ University 

Institution  : Social Sciences Institute 

Field   : International Relations 

Branch   : International Relations 

Degree Awarded : PhD 

Page Number  : xv+ 293 

Degree Date  : 14/01/2019 

Supervizor  : Prof. Dr. Ömer Göksel İŞYAR 

 

THE ANALYSIS OF GEORGIAN-RUSSIAN RELATIONS AFTER THE 

PERIOD OF 1990 WITHIN THE FRAMEWORK OF POSTMODERN 

POLITICAL DISCOURSES  

 

This thesis deals with the relations between Georgia and Russia within the 

framework of postmodern political discourses after the period of 1990. The postmodern 

approach was adhered to in the study. In this approach the most appropriate 

methodological framework for the thesis is; Michel Foucault's perspective of 

problematization, objectification and subjectivity. Based on this methodology, the 

internal and external political situation of Georgia has been examined. Fists of all, the 

internal and external political situation of Georgia have been problematized and then 

how objectification practices in Georgia’s internal politics directed foreign policy have 

been discussed. Besides, it has been mentioned that Georgia has become an information 

object on two different axes of knowlege/power and the effect of this situation on the 

process of subjectivity has been argued. As a result, the relations between Georgia and 

Russia were problematized and then analyzed through objectification and 

subjectification practices. 

 

Keywords : Postmodern Politics, Michel Foucault, Objectification-Subjectivation 

Practices, Georgia, Russia. 

 

 

 

 

 



vi 

ÖNSÖZ 

Bu tez çalışmasında; Postmodern siyasi söylemler çerçevesinde Gürcistan’ın 

Rusya ile olan ilişkileri, Michel Foucault’nun sorunsallaştırma, nesneleştirme ve 

özneleştirme metodolojisi kullanılarak incelenmiştir. 

 İlk olarak Gürcistan’ın yekpare tarihi sorunsallaştırılmış ve ayrılıkçı bölgeler ile 

ilişkisi irdelenmiştir. Bu bölgelerin nasıl birer bilgi nesnesi haline dönüştükleri ve 

Resmi Gürcistan tarih söyleminden uzaklaşarak nasıl bir karşı tarih tezi ürettikleri 

üzerinde durulmuştur. Bu oluşum sırasında hangi nesneleştirme pratikleriyle karşı 

karşıya kaldıkları araştırılmıştır. Ayrıca, nesneleştirme pratiklerinin Gürcistan iç ve dış 

politikasına olan yansımalarıyla Rusya ile olan ilişkilerinde yarattığı etkiler de ele 

alınmıştır.  Son olarak ise özneleştirme sürecinin nasıl orataya çıktığı ve bu 

özneleşmenin hem minör hem de makro politikada ne gibi etkiler yarattığı tartışılmıştır.  

Tezin amacı; bağımsızlığından günümüze kadarki süreçte Gürcistan iç 

politikasında meydana gelen değişimlerin postmodern bakış açısıyla eleştiriye tabi 

tutularak, modernitenin yaratmış olduğu iklime karşı yapılan bir postmodern okumayla 

mevcut sorunların çözümü yolunda bir katkı sağlamaktır. Özellikle Gürcistan’ın Rusya 

ile olan ilişkilerini yeniden gözden geçirmesi ve toprak bütünlüğünü koruması 

hususlarında farklı bir düşünüş şekli ortaya koymaktadır.       

Öncelikle bu tezin konusunun seçiminde beni destekleyen ve ufkumu genişleten, 

bakış açımı derinleştiren, tezin yürütülmesinde ve oluşumunda ilgi ve bilgisini benimle 

paylaşan sayın danışman hocam Prof. Dr. Ömer Göksel İŞYAR’a teşekkürlerimi 

sunarım.  

Tezin geliştirilmesinde bilgi paylaşımlarını esirgemeyen sayın jüri hocalarım 

Prof. Dr. Tayyar ARI, Prof. Dr. Barış ÖZDAL, Doç. Dr. Gökhan ÖZKAN ve Doç. Dr. 

Zeynep YÜCEL’e şükranlarımı sunarım. 

Yurtdışındaki saha araştırmalarım sırasında bana yardımcı olan tüm Türkiye 

Cumhuriyeti Devleti kurumlarına, Gürcistan’ın iç ve dış politika analizinde derin 

bilgilerini paylaşan Georgian Foundation for Strategic and International Studies 

(GFSIS) başkanı merhum Prof. Dr. Alexander RONDELİ’ye, ayrıca çalışma süresince 

zengin kaynaklarını sunan GFSIS kurum ve çalışanlarına teşekkürü bir borç bilirim. 

Ayrıca beni bu günlere getirip, yetiştiren; her zaman sevgilerini benden 

esirgemeyen; üzerimde çok büyük emekleri olan aileme; başta rahmetli babam Nuri 

GÜÇLÜ’ye teşekkür ederim. Sevgili annem Fatma GÜÇLÜ ve ağabeyim Murat Can 

GÜÇLÜ’ye ise ne kadar teşekkür etsem az kalır. 

Son olarak tüm sıkıntılı zamanlarımda sürekli yanımda, bana her konuda 

yardımcı olan ve bu tez çalışması boyunca maddi, manevi desteğini benden 

esirgemeyen can dostum, eşim, hayat arkadaşım Eyüp AKPINAR’a sonsuz teşekkür 

ederim.   

 

Burcu GÜÇLÜ AKPINAR 

Ocak 2019 

Bursa 



vii 

İÇİNDEKİLER 

                       Sayfa 

TEZ ONAY SAYFASI............................................................................................. ii 

ÖZET......................................................................................................................... iv 

ABSTRACT.............................................................................................................. v 

ÖNSÖZ ..................................................................................................................... vi 

İÇİNDEKİLER......................................................................................................... vii 

TABLOLAR.............................................................................................................. xii 

GRAFİKLER............................................................................................................ xii 

RESİMLER…........................................................................................................... xiii 

HARİTALAR............................................................................................................ xiii 

KISALTMALAR...................................................................................................... xiv 

GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 

 

BİRİNCİ BÖLÜM 

TEORİK ALTYAPI: POSTMODERNİZM VE POSTMODERN 

SİYASİ SÖYLEMLER 

 

1. POSTMODERNİTENİN MODERN TANIMLAMALARI ................................ 7 

2. POSTMODERN SÖYLEMİN TEMEL DİNAMİKLERİ ................................ 12 

2.1. AYDINLANMA ELEŞTİRİSİ .................................................................. 12 

2.2. BÜYÜK ANLATILARIN TERKİ ............................................................ 16 

2.3. ÖZNE / NESNE AYRIMININ REDDİ ..................................................... 19 

2.4. FARKLILIKLARA VURGU .................................................................... 21 

3. POSTMODERN SİYASET .................................................................................. 23 

3.1. POSTMODERN SİYASETİN ANALİZ SEVİYELERİ ......................... 27 



viii 

3.1.1. Postmodern Birey ve Toplum .......................................................... 28 

3.1.2. Postmodern Devlet (Siyasal İktidar) ............................................... 30 

3.1.3. Postmodern Uluslararası Sistem ..................................................... 33 

3.2. POSTMODERN SİYASETİN AÇMAZLARI VE POSTMODERN 

SİYASETE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER ........................................... 37 

4. METODOLOJİ ..................................................................................................... 40 

4.1. SORUNSALLAŞTIRMA, NESNELEŞTİRME VE ÖZNELEŞTİRME 

BAĞLAMINDA FOUCAULT METODOLOJİSİ .................................. 41 

4.2. FOUCAULT METODOLOJİSİNİN GÜRCİSTAN MESELESİNE 

UYARLANMASI ....................................................................................... 57 

 

İKİNCİ BÖLÜM 

POSTMODERN SİYASİ ANLAYIŞIN GÜRCİSTAN İÇ 

POLİTİKASINDA YARATTIĞI ETKİLER 

 

1. GENEL DEĞERLENDİRMELER ..................................................................... 63 

2. GÜRCÜ SİYASETİNDE MİLLİYETÇİ BAĞLAM VE TOPRAK 

 BÜTÜNLÜĞÜ İLİŞKİSİ ...................................................................................... 69 

3. AYRILIKÇI BÖLGELERİ YENİDEN KAZANMA ÇABALARI VE DİĞER 

 SORUNSAL ALANLARI ÇÖZME ARAYIŞI ................................................... 70 

3.1. ABHAZYA’DAKİ GELİŞMELER .......................................................... 73 

3.2. GÜNEY OSETYA İÇİN YAPILAN SOSYO-KÜLTÜREL 

REFORMLAR ............................................................................................ 82 

3.3. ACARİSTAN’DA YAPILAN EKONOMİK KALKINMA 

ÇALIŞMALARI ......................................................................................... 89 

3.4. CAVAHETİ ERMENİLERİ VE BAĞIMSIZLIK İSTENCİ ................. 92 

3.5. AHISKA TÜRKLERİNİN GERİ DÖNÜŞ MESELESİ.......................... 98 

4. GÜRCÜ SİYASETİNDE ULUSALCI SÖYLEMLERİN                        

 BASTIRILMASI ................................................................................................. 103 



ix 

5. GÜRCİSTAN’DA POSTMODERN SİYASETİN TOPLUM ÜZERİNDE 

 YARATTIĞI ETKİLER .................................................................................... 105 

5.1. SİYASİ İKTİDARA GÜVENSİZLİK .................................................... 106 

5.2. SİYASİ PARTİLERİN BİR İDEOLOJİ UNSURU                   

OLMAKTAN ÇIKMASI ......................................................................... 108 

5.3. SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN SİYASET ÜZERİNDE 

ETKİNLİĞİNİ ARTTIRMASI ............................................................... 111 

5.4. SİYASİ TERCİHLERDE İKİLEM: TOPLUMUN               

DİYALEKTİK SORUNU ........................................................................ 114 

6. GÜRCİSTAN’DA POSTMODERN SİYASETİN KARŞILAŞTIĞI 

 SORUNLAR ........................................................................................................ 117 

6.1. DEMOKRATİKLEŞ(EME)ME SORUNU ............................................ 118 

6.2 SİYASİ TEMSİL, EŞİTLİK VE ÖZGÜRLÜK SORUNSALI ............. 121 

6.3. SOSYO-EKONOMİK SORUNLAR ...................................................... 123 

6.3.1.  Ortodoks-Gürcü Kimliği Dışında Kalan Kimliklerin     

Bastırılması .................................................................................... 124 

6.3.2. Ekonomik Sorunlar ....................................................................... 127 

6.3.3. Suç ve Yolsuzluk Sorunu............................................................... 130 

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

SİYASAL NESNELEŞTİRME PRATİKLERİNİN 

GÜRCİSTAN DIŞ POLİTİKASINDA YARATTIĞI ETKİLER 

 

1. DEVLETİN DIŞ POLİTİKADA KARŞILAŞTIĞI TAM BAĞIMSIZLIK 

 SORUNU: RUSYA/ABD İKİLEMİ .................................................................. 137 

2. GÜRCİSTAN’DA SİYASAL İKTİDARIN GÜVENLİK ANLAYIŞI ........... 139 

2.1. İÇ GÜVENLİK ......................................................................................... 140 

2.2. DIŞ GÜVENLİK ....................................................................................... 142 

3. RUSYA’NIN UYGULADIĞI NESNELEŞTİRME POLİTİKALARI .......... 144 

3.1. YAKIN ÇEVRE SORUNU VE GÜRCİSTAN ....................................... 144 



x 

3.2. RUSYA’NIN GÜVENLİKÇİ YAKLAŞIMI VE GÜRCİSTAN .............. 148 

3.3. GÜRCİSTAN MESELESİNE NEO-AVRASYACI YAKLAŞIM ....... 152 

4. ABD’NİN NESNELEŞTİRME POLİTİKALARI ........................................... 157 

4.1. ABD’NİN YENİ GÜVENLİK POLİTİKASI VE GÜRCİSTAN .......... 157 

4.2. BÖLGESEL GÜVENLİK BAĞLAMINDA GÜRCİSTAN’IN                        

ÖNEMİ…………………………………………………………………..160 

4.2.1. Ortadoğu ve Karadeniz Güvenliği................................................. 161 

4.2.2. Hazar Enerji Kaynaklarının Taşınması ve Enerji Güvenliği ...... 162 

4.2.3. Bir Nesneleştirme Aracı Olarak NATO ........................................ 165 

5. YENİ BİR NESNELEŞTİRME SÜRECİ: AB POLİTİKALARI VE 

 GÜRCİSTAN ....................................................................................................... 171 

6. GÜRCİSTAN’IN TÜRKİYE İLE OLAN İLİŞKİLERİ ................................. 178 

7. NESNELEŞTİRME PRATİKLERİ KARŞISINDA GÜRCİSTAN’IN YENİ 

 DIŞ POLİTİKA KONSEPTİ ............................................................................. 181 

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

POSTMODERN SİYASETİN GÜRCİSTAN-RUSYA 

FEDERASYONU İLİŞKİLERİNE OLAN YANSIMALARI 

 

1. BİR BİLGİ/İKTİDAR EKSENİ OLARAK RUSYA FEDERASYONU’NUN 

 GÜRCİSTAN DIŞ POLİTİKASINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ ........................ 186 

2. 1991-2003 DÖNEMİ İKİLİ İLİŞKİLER .......................................................... 187 

3. GÜL DEVRİMİ VE SONRASI İLİŞKİLER .................................................... 190 

4. İKİLİ NESNELEŞTİRME PRATİKLERİNİN GETİRDİKLERİ: RUSYA-

 GÜRCİSTAN SAVAŞI ....................................................................................... 193 

4.1. SAVAŞ ÖNCESİ DURUM ...................................................................... 193 

4.2. RUSYA-GÜRCİSTAN SAVAŞI’NIN POSTMODERN     

NİTELİKLERİ ......................................................................................... 195 

4.3. RUSYA-GÜRCİSTAN SAVAŞININ SEBEPLERİ ............................... 200 



xi 

4.4. SAVAŞIN SONUÇLARI ......................................................................... 204 

4.4.1. Savaşın İki Ülke Üzerinde Yarattığı Sonuçlar ............................... 204 

4.4.2. Savaşın Uluslararası Sonuçları veYansımaları ........................... 210 

5.  2008 SAVAŞI SONRASI GÜRCİSTAN-RUSYA İLİŞKİLERİNDE 

 YAŞANAN GELİŞMELER ............................................................................... 215 

6. 2012 YILI PARLAMENTO SEÇİMLERİ IVANİŞVİLİ’NİN GÜRCİSTAN 

 RÜYASI: ÖZNELEŞME YOLUNDA YENİ BİR ADIM ............................... 219 

7. 2013 YILI BAŞKANLIK SEÇİMİ VE MARGVELAŞVİLİ’NİN ZAFERİ: 

 ÖZNELEŞME İÇİN BİLGİ/İKTİDARI TERS YÜZ ETMEK ...................... 224 

8. 2016 PARLAMENTO SEÇİMİ ......................................................................... 230 

9. 2018 BAŞKANLIK SEÇİMLERİ ...................................................................... 233 

SONUÇ……………………………………………………………………………….235 

EK-1…………………………………………………………………………………..244 

KAYNAKLAR ............................................................................................................ 253 

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 291 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



xii 

TABLOLAR 

 

Tablo-1: Gürcistan’a Ait 2016-2017 Yılı Genel Göstergeleri………………. 64 

Tablo-2: Gürcistan’a Ait 2017-2018 Yılı Genel Göstergeleri………………. 65 

Tablo-3: Gürcistan’a Ait Ceza-Suç İstatistiği……………………………….. 133 

Tablo-4: 2012 Parlamento Seçimleri ve Oy Oranları……………………….. 220 

Tablo-5:  Gürcistan 2013 Başkanlık Seçim Sonuçları (27 Ekim 2013)……… 225 

Tablo-6: 8 Ekim 2016 Gürcistan Parlamento Seçimleri: Seçime Katılım 

Oranları…………………………………………………………….. 
    

230 

Tablo-7: 8 Ekim 2016 Gürcistan Parlamento Seçimleri: Siyasi Partilere 

Göre Milletvekili Dağılımı………………………………………… 

   

231 

Tablo-8: Gürcistan 2018 Başkanlık Seçimleri İlk Tur Sonuçları…………… 233 

 

 

 

 GRAFİKLER 

   

Grafik-1: 2008-2018 Yılları Arasındaki İşsizlik Oranları……………………. 129 

Grafik-2: Yolsuzluk Algılama Endeksi………………………………………. 134 

Grafik-3: İsveç Sınırından Yapılan Sığınmacı Geçişleri (2007-2017)……….. 177 

Grafik-4: Gürcistan’ın Rusya’ya İhracatı (1995-2017)………………………. 217 

Grafik-5: Gürcistan’ın Rusya’dan İthalatı (1995-2017)……………………… 218 

Grafik-6: 2018 yılı Gürcistan Başkanlık Seçimleri İkinci Tur Seçim 

Sonuçları 28 Kasım 2018………………………………………….. 
   

234 

  

 

 



xiii 

RESİMLER 

 

Resim-1: Gürcistan’ın 1951’den Günümüze Kadar Kullandığı Ulusal 

Bayrakları…………………………………………………………… 

     

67 

Resim-2: Batum’da Gürcistan ve Acaristan Bayrakları………………………. 68 

Resim-3: Gürcistan’ın Dış Politika Öncelik Alanı Olarak NATO’yu 

Gördüğüne Dair Tiflis Caddelerindeki Bir Afiş…………………… 

   

181 

Resim-4: Gürcistan Eski Parlamento Binası Önünde Yan Yana Dalgalanan 

AB ve Gürcistan Bayrakları……………….………………………... 

   

200 

 

 

 

HARİTALAR 

 

Harita-1: 1320 Tarihli Karadeniz Havzası Haritası………………………….. 245 

Harita-2: Gürcistan İdari Haritası……………………………………………. 246 

Harita-3: Gürcistan Haritası (Özerk ve Otonom Bölgeler)………………….. 247 

Harita-4: Ahıska Türklerinin Bulundukları Ülkeler………………………..... 248 

Harita-5: Gürcistan’da Etnik Azınlıkların Durumu………………...………... 249 

Harita-6: Gürcistan Kara ve Demir Yolları Haritası…………………………. 250 

Harita-7: Gürcistan Kara Yolları Haritası……………………………………. 251 

Harita-8: Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu………………………………………. 252 

 



xiv 

KISALTMALAR 

 

Kısaltma 

 

Bibliyografik Bilgi 

 

A.g.e. Adı geçen eser 

A.g.m. Adı geçen makale 

A.g.k. Adı geçen kaynak 

A.yer. Aynı yer 

AB Avrupa Birliği 

ABD Amerika Birleşik Devletleri 

AEB Avrasya Ekonomik Birliği 

AGİT Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı 

BDT Bağımsız Devletler Topluluğu 

Bkz. Bakınız 

BM Birleşmiş Milletler 

BTC Bakü-Tiflis-Ceyhan 

Çev. Çeviren 

Ed. Editör 

ENPI European Neighbourhood Policy Instrument 

G. Güney (Örneğin: Güney Osetya) 

GDP 
Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla 

(Gross Domestic Product) 

GUAM Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova 

IDPs Internally Displaced Persons 

K. Kuzey (Örneğin: Kuzey Osetya) 

Km Kilometre 

LNG Liquid Natural Gas 

MAP Membership Action Plan 

MENA 
Middle East North Africa 

(Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölgeleri) 

NATO 
North Atlantic Treaty Organization 

(Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) 

NGO 
Non-Governmental Organization 

(Hükümet-dışı Organizasyon) 

OSCE 
Organization for Security and Co-operation in Europe 

(Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) 

RF Rusya Federasyonu 

RT Russia Today 

s. Sayfa 

ss. Sayfa aralığı 

SPPD Strategic Pipeline Protection Department 

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 

STK Sivil Toplum Kuruluşları 

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi 



xv 

Kısaltma 

 

Bibliyografik Bilgi 

 

UNHCR 
United Nations High Commissioner For Refugees 

(BM Mülteciler Yüksek Komiserliği) 

USAID 
The United States Agency For International Development  

(Birleşik Devletler Uluslararası Kalkınma Ajansı) 

vb. Ve benzeri 

yy. Yüzyıl 

 

 

 

 



1 

GİRİŞ 

 

Uluslararası ilişkilerin ve onun muhteva ettiği aktörlerin büyük değişimlerle 

karşı karşıya kaldığı günümüz dünyasında gelişim, dönüşüm ve yeniden oluşum 

kavramları gündem belirleyici başlıklar haline gelmiştir. Özellikle bilimsel anlamda 

yaşanan gelişimler toplumlar arası iletişim olanaklarının artmasına neden olurken, 

dünya kendini çift taraflı olarak hem “küreselden-yerele” hem de “yerelden-küresele” 

doğru hızlı bir şekilde etkileşim sürecinin içinde bulmuştur. Yaşanan bu çok yönlü 

etkileşim birçok değişimi de beraberinde getirmiştir. Özellikle kitlesel olarak tüm 

insanlığa hitab eden basım, yayın ve dağıtım kanallarının oluşması, internetin daha etkin 

kullanılmasına yol açarken, teknolojik gelişmelerin de birçok eski kavramın altını oyup 

yeni kavramlar ve düşünsel işleyişler ortaya çıkarması değişim halinde bir süreklilik 

oluşturmuştur.  Bugün birçok alanda yaşanan bu değişim birey ve toplum üzerinde 

direkt olarak çeşitli yönde etkiler bırakmaktadır.  

Genel anlamda yaşanan tüm bu olaylar politik yaşamın geleneksel çizgisinden 

çıkarak yepyeni bir şekil almasına da neden olmaktadır. Öyle ki değişim tüm dünyada 

eş zamanlı bir yapı içinde vuku bulmamaktadır. Niteliği ve derecesine göre değişim de 

kendi içinde bir değişim arz etmektedir. Yer ve zaman bakımından bağdaşım 

göstermeyen olaylar fraktal bir hal almaktadır. Bir yerde var olan bir durumun yarattığı 

etki, diğer bir mekân söz konusu olduğunda aynı olmamaktadır. Bazen de yüzlerce km 

uzaklıktaki bir alanda meydana gelen bir olayın etkisi altına girmek, oldukça basit bir 

hal almaktadır. Bu açıdan bakıldığında hem mekânsal varoluş hem de zamansal akış 

eskiden anlaşıldığından daha farklı bir kavrayışla karşımıza çıkmaktadır.  

Bu bağlamda modernist çerçeveyle tanımlanmış tüm geleneksel unsurlar tek 

tek sorgulanır hale gelir ve yaşanan değişim-dönüşüm çizgisinde yeniden ele alınmaya 

başlanır. Uluslararası ilişkilerin ana aktörü olan ulus-devlet de bu değişimle birlikte 

anlamını ve bilim içerisindeki o eski önemli konumunu yitirmeye başlar. Buna bağlı 

olarak uluslararası ilişkiler de genel anlamda değişikliğe uğramıştır. Artık uluslararası 

ilişkiler içinde ekonomik, siyasi ve sosyal vb. alanlarda farklı formlarda ilişkilerin 

ortaya çıktığı kaydedilmiştir. İlişki kanalları devletleri aşmıştır. Devlete nazaran çok 

daha küçük örgütlenme yapısı bulunan fakat etkisi ve potansiyeli daha büyük olan 



2 

çeşitli yeni aktörler türemiştir. Bu örgütlenmelere karşı uygulanacak yeni politik 

gereksinimlere ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Yani yeni aktörler ve yeni ilişki tarzları, 

bir nevi siyasi algının değişmesine genel çerçevede ise uluslararası ilişkilerin dönüşüm 

yaşanmasına ön ayak olmaktadır. Örneğin; kurulduğundan bu yana Facebook, Twitter 

vb. gibi üye sayısı milyarları bulan sosyal medya hesapları muazzam bir istihbarat ağı 

yaratırken, potansiyel bir silah görevi görmektedirler. 

İçinde bulunduğumuz 21.yy’da yaşanan bu genel değişim/dönüşüm çizgisi ulus-

devlet yapılanmalarına da etki ederek bu alanda yeni bir dönemin başlamasına vesile 

olmuştur. Özellikle son dönemlerde ulus-devletin çalışma alanını sosyo-kültürel çevreye 

doğru kaydırdığı gözlenmektedir.  

Soğuk Savaş’ın bitimi ile birlikte uluslararası sistemde ciddi anlamda 

değişimlerin yaşandığına tanık olunmuştur. Bu dönem, yapısı itibariyle toplumsal 

hareketlerin yoğun olarak yaşandığı bir sürece işaret etmektedir. Bu süreçte toplum 

güçlenerek siyasi erk üzerinde büyük etkiler yaratan bir güç unsuru haline dönüşmüştür. 

Fakat bu tarih bir geçiş sürecine tekabül ettiği için toplumun sahip olduğu ve 

kullanabilir olan gücü sınırlı düzeyde kalmıştır. Tüm eski Sovyet Bölgesi’nde yaşanan 

değişimden Güney Kafkaslar da nasibini almıştır. Bu bölgede jeopolitik ve jeostratejik 

anlamda önemli bir konumu olan Gürcistan’ın da bu değişimden etkilendiği 

gözlenmiştir. Sovyetler Birliği içerisinde belki de en ayrıcalıklı bir alan ve yönetime 

sahip olan Gürcistan Sovyetleri, SSCB’nin dağılması ve ardından yaşanan bağımsızlık 

ilanı ile farklı bir siyasi konuma geçmiştir. Eski Sovyet ülkelerinin yaşamış oldukları 

gibi Gürcistan’da da ekonomik alan başta olmak üzere birçok alanda sorunlar baş 

göstermiştir. Gürcistan daha çok etnik ve milli anlamda siyasi çekişmeler ile gündeme 

gelmiştir. Ekonomiden çok topraksal bütünleşmeye ve ayrılıkçı hareketler ile mücadele 

etmeye önem veren yönetimler halkın sosyo-ekonomik durumunu göz ardı etmiş ve 

kalkınma arka planda kalmıştır. Siyasal bütünleşmenin ön plana alınması, diğer tüm 

alanları önemsiz hale getirmiştir. Bu durum Gürcistan’da toplumun 12 sene sonra bir 

karşı duruş ruhuna kapılmasına sebep olmuştur.  

Öyle ki 2003 yılının Kasım ayında yapılan parlamento seçimlerinin sonuçları 

hem ulusal hem de uluslararası mecralaca şaibeli bulunmuş ve akabinde tüm 

Gürcistan’da bu duruma karşı protestolar baş göstermiştir. 22 Kasım’da Şevardnadze 



3 

yeni parlamentonun açılışını yaparken Saakaşvili liderliğindeki halk meclis içine 

ellerinde güller ile gelmiş ve Şevardnadze’den yönetimi bırakmasını talep etmiştir. Bu 

olaya güvenlik birimlerinin müdahale etmemesi üzerine Şevardnadze görevi bıraktığını 

duyurmuştur. 

Fakat temelde siyasi bir boyutta gerçekleşen Gül Devrimi’nin giderek sosyo-

ekonomik bir hal alması oldukça dikkat çekmiştir. Gürcistan’da halk, siyasi yönetimin 

güçlü bir şekilde insanı gözeten ve ona değer veren bir çizgiye ulaşmasını, sosyo-

ekonomik sıkıntılarının karşılamasını talep etmiştir. Aslında bu noktada devrim, 

seçimlerde yapılan hileye karşı değil yozlaşmış sisteme karşı bir duruştur. Bu duruş 

modern düzenden bir kopuş, yapının bozumu ve mevcut düzene karşı bir direnç olarak 

algılanmaya başlanmıştır. Bu algı beraberinde postmodern siyasi yönelimlerin 

Gürcistan’da yaratmış olduğu etkiler üzerinde düşünüp çalışmayı gerekli kılmıştır. 

Bu çalışma da postmodern/postyapısal yaklaşım bağlamında Michel Foucault’un 

sorunsallaştırma, nesneleştirme ve özneleştirme metedolojisi çerçevesinde Gürcistan-

Rusya ilişkilerini incelemek üzere kalme alınmıştır. Gürcistan’da yaşanan postmodern 

değişimin yönetim üzerinde ne yönde etkiler yarattığı, bu postmodern siyasi anlayışın 

Gürcistan iç ve dış politikası üzerinde yarattığı etkilerin Rusya ile olan ilişkilerinde ne 

derece önemli olduğunun incelenmesi çalışmanın özünü oluşturması bakımından 

önemlidir. Sadece Gürcistan’ın değil aynı zamanda Rusya’nın da bu siyasi anlayış 

çerçevesinde politikalar ürettiği kaydedilmiştir.  

Şöyle ki Rusya’nın Gürcistan iç politikasından beslenerek dış politik duruşunda 

postmodern eğilimlerde bulunduğu ve özelde ayrılıkçı bölgeleri kimlik-aidiyet ve kültür 

tabanlı destekleyerek hareketlendirdiği gözlenmiştir. Kendi iç meselelerinde bu politik 

duruşun aksine daha sıkı ve sert tutumlar sergilerken dış politikada bunun tam tersi olan 

bir ilkeyle hareket edebildiği açıkça anlaşılmaktadır. Bu durum büyük güçlerin küçük 

devletleri bir nevi kapatma, yani onları nesneleştirici pratikler vasıtası ile sahip oldukları 

bilgi/iktidarın birer bilgi nesnesi haline getirdiklerine dair bir örnektir. Konumuz olan 

her iki devletin de bu pratikleri iç politikalarında uygulamalarının yanı sıra dış 

politikada da birbirlerine karşı birer silah olarak tanzim etmeleri oldukça dikkat 

çekicidir. Zaman zaman bu durum çerçevesinde oluşan dış politik kavga ve sataşmaların 

yerini, çatışma ve savaşa bıraktığı gözlenmektedir.  



4 

Nitekim 2008 yılında Gürcistan ile yaşanan savaş esnasında da postmodern 

savaş taktik ve uygulamalarının kullanılması, özellikle iletişim araçlarından internet ve 

medyanın tarafların haklılığını belirsizleştirmesi ve bulanıklaştırmasıyla birlikte savaşın 

cepheden çok cephe gerisinde yaşandığı algısı oluşmuştur. Her iki tarafın da söylemleri 

dikkate alındığında savaşın sebep ve sonuçlarının tek bir söylem içinde 

değerlendirilmesi imkânsız hale gelmektedir. Bu bağlamda kazanan ve kaybedenin ya 

da kazanmak ve kaybetmenin önemsiz bir hale geldiği anlaşılmış, günün politikasının 

hayat bulduğu bir dönemde Gürcistan-Rusya ilişkilerinin de postmodern yaklaşım 

çerçevesinden değerlendirmesine ihtiyaç doğmuştur. 

Çalışmanın ilk bölümü temel kavram ve kavrayışlara yer vermenin yanı sıra 

uluslararası ilişkiler bilimi içerisinde postmodernitenin açmış olduğu yeni bir boyuta da 

dikkat çekmektedir. Bu boyut içerisinde yer alan birçok metodolojik çalışma arasından 

bu tezin konusuna uygun olduğu düşünülen, Michel Foucault’nun sorunsallaştırma, 

nesnelleştirme ve öznelleştirme bağlamında eserlerinde kullanmış olduğu Foucault’ya 

özgü metodoloji şeçilmiştir. Bu tez Foucault’cu metodolojinin tarihten, sosyolojiden ve 

siyaset biliminden sonra uluslararası ilişkiler biliminde de kullanılabileceğini açıkça 

göstermesi açısından önemlidir. Teorik ve metodolojik çerçeveyi kapsayan bu 

bölümünde ayrıca Gürcistan-Rusya ilişkilerinin bu yönteme nasıl uyarlandığıyla ilgili 

bir alt başlık bulunmaktadır.   

İkinci bölümde ise postmodern söylemlerin Gürcistan’ın iç politikasında ne gibi 

değişimler yaşattığı ele alınmıştır. İlk olarak Gürcistan’ın SSCB’den bağımsızlığını 

kazanması aşamasında temel aldığı aşırı milliyetçi çizgi sorunsallaştırılmış ve bunun iç 

siyasette günümüze kadar yaratmış olduğu etkiler incelenmiştir. Bu bağlamda ayrılıkçı 

bölgeler ile sorunsal hale gelmesi muhtemel olan alanların Gürcistan devletince nasıl 

nesneleştirildikleri ve aynı anda nasıl özgür özne haline geldikleri tartışılmıştır.  

Diğer taraftan devlet organlarının ve diğer siyasal kurumların postmodern 

söylemlerden ne derece etkilendikleri ele alınmıştır. Bunun dışında siyasi dönüşümlerde 

aktif rol oynadıkları bilinen sivil toplum kuruluşlarının bu postmodern çağda, 

Gürcistan’da modern siyasete nasıl hizmet ettikleri eleştirilmiştir. Diğer taraftan, 

Gürcistan toplumundaki siyasi iktidara/partilere duyulan güvensizlik, ideolojinin 

modern dönemde siyasette kapladığı yeri konu/sorun (çevre,sağlık-göç,yoksulluk) 



5 

temelli politikalara bırakması vb. konular değerlendirilmiştir. Bu bölümde son olarak 

postmodern siyasetin karşılaştığı sorunlara değinilmiş ve Gürcistan’da 

demokratikleşme, siyasi temsil, ekonomi gibi alanlardaki etkileri üzerinde durulmuştur. 

Yukarıda değinilen tüm bu konular içinde nesneleştirme pratiklerinin nasıl olup da 

birey/toplum ekseninde bir değişime neden olduğu tarihsel olarak incelenmiştir.  

Üçüncü bölüm ise iç politikadan ziyade dış politik süreçte meydana gelen 

olayların bu kez Gürcistan’ın nesneleştirilmesini yani bir bilgi/iktidar ekseninde bilgi 

nesnesi haline dönüşmesini incelemiştir. Gürcistan’da iç politik süreçte yaptığı 

nesneleştirme hareketlerinin kendi özneleşmesinin önünde nasıl birer engele dönüştüğü 

açıklanmıştır.  

Ayrıca Gürcistan’ın iç dinamiklerinde ayrılıkçı bölgeler üzerinde yürütmüş 

olduğu politikaların dış politikasında yaratmış olduğu siyasal çıkmaza vurgu 

yapılmıştır. Bu bağlamda tam bağımsız dış politika sergileyemediği farklı bilgi/iktidar 

eksenleri arasında kaldığı değerlendirilmiştir. Ana bilgi/iktidar alanları olarak Rusya, 

ABD ve AB’nin Gürcistan dış politikasında etkin olmak için hangi nesneleştirme 

pratiklerine başvurdukları incelenmiştir. Bu nesneleştirme pratiklerinin ise Gürcistan’ın 

özneleşmesine ne yönde katkı sağladıkları tartışılmıştır. Ayrıca Rusya, ABD, AB 

arasındaki güç mücadelesinde ortada kalan Gürcistan’ın aslında tüm Kafkasya hatta 

geniş manada Avrupa, Orta Asya ve Orta Doğu bölgeleri için ne derece önem arz ettiği 

detaylıca belirtilmiştir. Bununla birlikte farklı bilgi/iktidar eksenlerinin Gürcistan dış 

politikasında karar verme mekanizmalarına da etki ettikleri dile getirilmiştir. 

Dördüncü bölümde ise Gürcistan-Rusya ilişkilerine değinilmiş ve bunun 

postmodern söylemler çerçevesinde nasıl geliştiği, postmodern durumun ikili ilişkilere 

nasıl etki ettiği incelenmiştir. Diğer yandan iki ülkenin savaşın eşiğine nasıl geldikleri 

araştırılmış, savaş öncesinde, sırasında ve sonunda yaşanan gelişmelere yer verilmiştir. 

Özellikle bu bölümde ikili ilişkilerde geleneksel tutum ve anlayışın hüküm sürmediği 

belirtilmiştir.  

Özellikle Gül Devrimi sonrasında Rusya’nın bilgi/iktidar ekseninden uzaklaşan 

bir Gürcistan’la karşı karşıya kalınmıştır. Bilgi/iktidarın ABD ve NATO’nun yer aldığı 

Atlantik ile AB’nin yer aldığı Avrupa eksenine doğru kaydığı anlaşılmıştır. İktidarların 

karşı karşıya kaldığı 2008 Savaşı ve ardından Gürcistan-Rusya ilişkilerinin uluslararası 



6 

bir boyut kazandığı, üçüncü tarafların etki derecelerini arttırdığı gözlenmiştir. Bu kez 

aynı zamanda Gürcistan iç siyasi tercihlerinde yaşanan değişimlerin Gürcistan-Rusya 

ilişkilerinde etkili olduğu, içte yaşanan değişimle birlikte bu duruma karşı yeni 

nesneleştirme süreçlerinin işlemeye başladığı tespit edilmiştir. Bu bakımdan Gürcistan-

Rusya arasındaki ikili ilişkilerin düzeltilmesi ve eski haline dönmesinin önünde diğer 

iktidar alanlarının (Avrupa ve ABD’nin) hala etkin bir şekilde rol aldığı 

değerlendirilmiştir. 

Sonuç olarak, Gürcistan-Rusya ilişkilerinin Foucault’nun nesneleştirme ve 

özneleştirme pratikleri çerçevesinde incelenmesi mevcut duruma bir eleştiri ortaya 

koymaktadır. Bu eleştiri, bir ülkenin nesneleştirme pratikleriyle iç siyasetini organize 

ederken diğer devletler ile ilişkilerinde nasıl bir bilgi nesnesi haline dönüştüğünü açıkça 

ortaya koyması bakımından önemli görülmüştür. 

 Ayrıca araştırma boyunca taraflara ait karşılıklı okumaların yapılarak hem 

Gürcistan hem de Rusya’nın olayları yorumlama tekniklerine dikkat edilmiştir. İngilizce 

kaynaklar yanında Rusça kaynaklara da yer verilmesi bu tarihlerin ortaya 

çıkartılmasında oldukça faydalı olmuştur. Gürcistan’da alan incelemesi yapılmış ve 

ülkenin içerisinde bulunduğu durumu yakından incelenme şansı yakalanmıştır. Tezin 

oluşumunda detaylı kaynak taraması yapılarak konuyla ilgili kitap, dergi, akademik 

makale, rapor, gazate makalesi vb. yazılı metaryeller kullanılmıştır. Bu kaynakların bir 

kısmı alan çalışması sırasında Tiflis’ten bir kısmı da Kars, Ankara, İstanbul ve Bursa’da 

yer alan devlet kütüphaneleri ile üniversite kütüphanelerinden, ayrıca internet ağı 

üzerinden elde edilmiştir.    



7 

BİRİNCİ BÖLÜM 

TEORİK ALTYAPI: POSTMODERNİZM VE POSTMODERN 

SİYASİ SÖYLEMLER 

 

1. POSTMODERNİTENİN MODERN TANIMLAMALARI 

Schreiber geçtiğimiz yüzyılda bilimde yaşanan gelişmelerin ve değişimin bilgiye 

erişimi kolaylaştıran tekniklerin artmasıyla tüm alanlarda etkin bir biçimde gözlendiğine 

değinmiştir.
1
 Bu gelişim içinde bulunduğumuz 21.yy’da yadsınamaz bir dereceye 

varmış ve bilimdeki gelişmeler dolaylı ve dolaysız yollardan siyasal hayata da etki 

etmiştir. Kavramların üzerine yüklenen anlamların da kendiliğinden değişim gösterdiği 

bu durumda tanımlamanın da ayrı bir sorunsal olarak ortaya çıktığı anlaşılmıştır.  

Modernist bakış açısına göre tanımlanan her duygu ve düşünüş hali de 

paradigma farklılıkların kabul edilmesiyle birlikte kimi kesimlerde ya reddedilmiş ya da 

belirli bir takım değişimlere sahne olmuştur. Postmodern bakış bu farklılıkların ortaya 

çıkmasında önemli rol üstlenmiştir. Ayrıca değişim algısı insanoğlunu bilimsel bilginin 

oluşması sürecinde faydalanılan metot ve değerler hususunda da düşünmeye sevk 

etmiştir.  Arı’nın da ifade ettiği gibi, bilimde egemen olan teorilerin eleştirilmesi ve bu 

teorilerin inşa edildiği temellerin sarsılması konusunda postmodernizm oldukça etkili 

olmuştur.
2
 Bu derin eleştiri bilimin de sorgulanır hal almasına sebep olmuştur. Bu 

bağlamda bilimsel bir tanımlama yapmanın da sakıncalı olacağı fikri ortaya çıkmıştır. 

Gregorios’un değimiyle sübjektif (öznel) olmayan objektifliken (nesnel) söz 

edilemeyeceği gibi hiçbir bilimsel teori de insanın öznelliğinden ayrılamaz ve bu 

bakımdan tarafsız, nesnel bir bilginin olamayacağı varsayılmıştır.
3
  

                                                 
1
 J-J.Servan-Schreiber, Bir Toplumun Uyanışı: Fransa’da ve Dünyada Mayıs-Haziran 1968 Gençlik 

Hareketleri, çev. Necdet Sander, İstanbul: Sander Kitabevi, 1968, s. 30. 

2
 Tayyar Arı, “Uluslararası İlişkilerde Büyük tartışmalar ve Post-Modern Teoriler”,Postmodern 

Uluslararası İlişkiler Teorileri-2: Uluslararası İlişkilerde Eleştirel Yaklaşımlar, der. Tayyar Arı, 

Bursa: Dora Yayınları, 2014, s.23.  

3
   Paulos Mar Gregorios, “Foreword”, Raghwendra Pratap Singh, Philosophy Modern and Postmodern, 

New Delhi: Intellectual Book Corner Pvt. Ltd., 1997, s. viii. 



8 

Tanımlar post-modernistlerin üzerinde bir hayli tartıştığı nesnellik niteliğini 

üzerlerinde taşıdıklarındandır ki Kumar, postmodernist yazar ya da filozofların 

postmodernizmin ne olduğuyla ilgili bir tanımlama yapmakta ısrar etmediklerini çünkü 

bilimsel tanımlamaların modernist söylemlerle ilişkin olduğunu dile getirmiştir.
4
 Burada 

tanımlamanın ve onu yorumlamanın yaratacağı negatif durum bir bakıma Derrida’nın 

çalışmalarında bahsettiği dil oyunları ve anlamsal eklemelere gönderme yapmaktadır. 

 Örneğin, Derrida dil üzerine yapmış olduğu çalışmasında okumaların içsel ve 

metne bağlı kalması gerektiğinden, metnin dışına çıkarak göndermeler yapan herhangi 

bir eklemenin tehlike arz ettiğini dile getirmektedir. Bu bağlamda bir slogan haline 

gelen “metnin dışında birşey yoktur”
5
 cümlesini kurarak bir dizi tartışmayı da peşinden 

sürüklemiştir.
6
 Derrida modernizmin kıskacında yoğrulmuş olan “konuşma” ve “yazı” 

pratiklerinin ikili dikotomisine karşı bir duruş sergileyerek Batı’nın yazıya karşı 

konuşma üzerindeki hiyerarşik üstünlüğü tanımasına yönelik oluşan ön kabulü 

yapıbozuma uğratmaktadır.
7
   

Böylelikle Postmodern söylemin temel dinamikleri arasında yer alan anlam ve 

yorum daha da önem kazanırken farklılığa ve çeşitliliğe vurgu yapılmaya başlanmıştır. 

Derrida “Positions” adlı eserinde “différance” kelimesine birkaç farklı anlam 

yüklemiştir. Bunlardan bir tanesinde ise différance’ın farklı şeyler üreten ve 

farklılaştıran hareketi kastettiğini ifade ederek dil içerisinde oluşturulan tüm karşıt 

kavramların üretilmesine dikkat çekmiştir.
8
 Derrida dil üzerinde etkin olan sesler ve 

sembollerin ilişkiselliği üzerinden analizler yapmıştır. Derrida’nın dil eleştirilerinin yanı 

sıra hakikat ile anlamın Batı felsefesi geleneğinde yorumlanma şekillerine yönelik 

eleştirileri de bulunmaktadır.
9
 

                                                 
4
 Krishan Kumar, Sanayi Sonrası Toplumdan Post-Modern Topluma: Çağdaş Dünyanın Yeni 

Kuramları,  4. Baskı, çev. Mehmet Küçük, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2013, s. 129. 

5
 "il n'y a pas de hors-texte" orijinal metinde geçen şeklidir. Yazar bu söylemini “Of Grammatology” 

adlı eserinde açıkça ifade eder. 

6
    Jacques Derrida,  Of Grammatology, (Corrected Edition) Translated by Gayatri Chakravorty Spivak, 

Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1997, ss.158-159. 

7
    Neville Wakefield, Postmodernism: The Twilight of the Real, London: Pluto Press, 1990, s. 25.  

8
   Jacques Derrida, Positions, Translated and annotated by Alan Bass, Chicago: The University of 

Chicago Press, 1981, ss. 8-9. 

9
    Victor E. Taylor, “General Commentary”, Postmodernism: Critical Concepts, edt. Victor E. Taylor 

and Charles E. Winquist, London: Routledge, 1998, s. xv. 



9 

Derrida’nın bu çözümlemesi Postmodern sosyal alanda da etkisini göstermiştir. 

Derrida ile başlayan bu farklılıkları olumlama vurgusu anlayış ve kavrayış çeşitliliğinin 

de gün yüzüne çıkmasına ön ayak olmuştur. Toplumdan topluma, bireyden bireye 

değişen tanımlamalar için ortak bir zemin bulunamaz hale gelmiş ve kesin yargılar 

yerine genel geçer hususlar üzerinde daha çok durulması gerektiği esas alınmıştır. Bu 

bağlamda Postmodernizmin aslında ilk etapta yapmak istediği şey, kesin tanımlamaların 

düşünce ve algı üzerinde yapmış olduğu derin izleri göstermek olmuştur. 

Bunun dünya üzerindeki diğer bir yansıması ise, Batı felsefesine ve batılı 

göstergelere dayanan bir hegemonyanın artık son bulması gerektiği, dünyada batılı 

olmayan söylemlerin de yer aldığı, artık batının hiyerarşik üstünlüğünün kabul 

edilemeyeceği vb. fikirlerin yaygınlaşması şeklinde tezahür etmiştir. Yeni bir düşünüş 

ve algılayış biçimi olarak birçok alanda yaygın hale gelen bu postmodern anlayış aynı 

zamanda kendini birçok bağlamda ifade etmenin yollarını aramaya başlamıştır. Örneğin 

Knutsen çalışmasında Sovyet tarzı komünizmle beraber Soğuk Savaş’ın ortadan 

kalkmasını modern tarihin sonu olarak değerlendirmiştir. 20. yy’ın Batı’nın hâkim 

konumunu yitirdiği bir zaman dilimi olarak belirtirken bunun nedenlerini 1. ve 2. Dünya 

Savaşları ile Soğuk Savaş’a bağlamıştır.
10

 Bu şekilde düşünüldüğünde ise Modernitenin 

bitiminin tarihsel olaylar referans alınarak anlatılmaya çalışıldığı kaydedilmektedir.  

“Postmodernizm”in terimsel olarak kullanım yaygınlığı oldukça çeşitli 

olduğundan anlamlandırılması ve anlaşılması daha da zorlaşmaktadır. Fakat birçok 

farklı alandan farklı bakış açılarıyle ele alınması bu kelimenin anlam bakımından 

zenginleşmesine de katkı sağlamıştır. Harvey’in söylemiyle postmodernizm 

modernizmle ilişkisinde yaşadığı zıtlıklar ve ayrılıklar bağlamında ele alınmaya 

başlanmıştır.
11

 Bazen de postmodern söylem Aydınlanmayla birlikte ortaya çıkan 

modernitenin artık insani ihtiyaçları karşılayamaz hale gelmesi sonucunda O’na karşı, 

bir karşı duruş şeklinde de algılanmaktadır.
12

  

                                                 
10

  Torbjorn L. Knutsen, A history of International Relations Theory, Second Edition, Manchester: 

Manchester University Press, 1997, ss. 266-267.  

11
 David Harvey, Postmodernliğin Durumu, Çev. Sungur Savran, 6. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları, 

2012, s. 21. 

12
 Roberta Garner, Contemporary Movements and Ideologies, New York: McGraw-Hill, 1996, ss. 97-99. 



10 

Ward’ın değimiyle postmodernizm ilk önce sanat alanında ortaya çıkarak diğer 

alanlar üzerinde etki etmeye başlamıştır. Özellikle toplum bilimlerine olan etkisini 

arttırmaya başladığı anda değişim ve dönüşüm kavramlarına yön veren ve onları 

açıklayan bir terim olarak ele alınmaya başlanmıştır.
13

  

Postmodernizmin sosyo-kültürel ve siyasal değerlendirmelerinin yanı sıra genel 

olarak ne ifade ettiğini anlamlandırmak gerekmektedir. Bu yüzden çeşitli alanlarda yer 

alan postmodernite tanımlarına kısaca göz atmanın faydalı olacağı değerlendirilmiştir.  

Cooper’ın ifadesiyle “(…) postmodernite genellikle post-yapısalcılık, post-ampirizm, 

post-metafizik, post-sanayileşme ve post-hıristiyan gibi isim ve sıfatlarla 

ilişkilendirilmektedir.”
14

 Bu yüzden terimlerin vurguladığı olgulara da dikkat etmek 

gerekmektedir. Burada ‘post’ ekinin zamansal mı yoksa durumsal mı olduğu tartışmalı 

bir hal almaktadır.  

Postmodernizimle ilişkili tartışmalarda postmodernizmi anti-modernizm olarak 

tanımlayan argümanlara da rastlanmaktadır. Bunu iddia edenler, post-modernizmin esas 

olarak modernizmin savunduğu temel varsayımlara karşı bir başkaldırı şeklinde 

oluştuğunu varsaymışlardır.
15

 Zeka, Postmodernizm: Jameson Lyotard Habermas Zeka 

adlı eserinde postmodernizmi modernlikle bir hesaplaşma şeklinde yorumlamıştır.
16

 Bu 

hesaplaşmayı yapan belki de en önemli düşünür modernitenin kendine temel aldığı meta 

anlatıların artık işlevselliğini yitirdiğini savunan Lyotard olmuştur. Lyotard 

çalışmasında postmodern kelimesini toplumun bilgi durumunu tanımlamak için 

kullandığını belirtirse de; terim 19. Yüzyılın sonundan beri bilimde, edebiyatta ve 

sanattaki kuralların değişimiyle birlikte bunu takip eden kültürel dönüşümlerin 

durumunu belirlemek için de kullanılmıştır.
17

  

                                                 
13

 Glenn Ward, Theach Yourself Understand Postmodernism, London: McGraw-Hill, 2010, s. 1. 

14
 Barry Cooper, The Restoration of Political Science and the Crisis of Modernity, New York: The 

Edwin Mellen Press, 1989, s. 109. 

15
 P. Stuart Robinson, “Individualism, Identity, and Community in Globalizing Postmodern Society”, 

International Relations and the Third Debate: Postmodernism and Its Critics, ed. Darryl S. L. Jarvis, 

Westport: Praeger Publishers, 2002, s. 174. 

16
 Necmi Zeka, Postmodernizm: Jameson Lyotard Habermas Zeka, çev. Gülengül Naliş ve Dumrul 

Sabuncuoğlu, İstanbul: Kıyı Yayınları, 1990, s. 10.  

17
 Daha fazla bilgi için bkz. Jean-François Lyotard, “The Postmodern Condition”, ed. Stephen Eric 

Bronner, Twentieth Century Political Theory, 2nd. Edition, Newyork: Routledge, 2006, s. 399. 



11 

Fakat yine de postmodernizmin tanımlanması için modern anlatıya gerek 

duyulmakta ve onun bilime sağlamış olduğu kavram ve değerler çerçevesinde 

postmodernizm anlamlandırılmaya çalışılmaktadır. Bu yüzden Postmodern anlatı 

kendisini bir düşünce akımı ya da bir teori olarak görmeden söylem üzerinden açıklama 

yapmayı tercih etmektedir. Örneğin, Goodchild çalışmasında, Deleuze ve Guattari 

tarafından ortaya atılan söylem sorunsalına vurgu yaparak bunun farklı bir boyutta ele 

alınması gerektiğinden bahsetmektedir. Söylemin nesnelleştirici bir şey olarak 

algılanmasını eleştirmektedir.
18

 Bu bağlamda söylem sonuç odaklı olmaktan çok ucu 

açık, objektif olmaktan çok subjektif, kesin olmaktan çok genel geçer olan postmodern 

özellikleri üzerinde taşımaktadır.  

Alvesson’a göre söylemler; dünyayı, aynı zamanda bireyin öznelliğini 

şekillendirirken onlara yaşadıkları dünyada belirli bir kimlik ve varoluş sunmaktadırlar. 

Bu bağlamda kimliklendirme ile ilgili birçok şey söylemin içinde kurgulanmıştır.
19

 

Evre’de “(…)varolanların oluşturulduğunu/inşâ edildiğini îmâ etmektedir. Dolayısıyla, 

şeyler, mutlak, aşkın ve ebedi değildir; tam tesine değişkendirler.”
20

   

Bu değişken duruma yönelik olarak postmodern söylem, bilimsel düşüncenin 

ortaya çıkarmış olduğu üst-anlatıların meşrulaştırılmasında öne sürülen temellerin 

sarsılmasına neden olmuştur.
21

 Üst-anlatıların çeşitli disiplinlerde sunmuş oldukları 

kesin yargılar da bu şüphecilikten etkilenerek değişim göstermiş ve uluslararası ilişkiler, 

siyaset gibi bilimlerde teorik açılımların oluşmasına sebep olmuştur. Realizm, neo-

realizme; liberalizm, neo-liberalizme; marksizm-noe-marksizm’e geçiş yapmıştır. Fakat 

yine de postmodern ruhun karşısında üst-anlatıların yok olmadıkları bu duruma karşı 

direnerek, çağa ayak uydurarak anlam tazelemesine geçtiği gözlenmiştir.  

Postmodernizm bir teori olmaktan uzaktır. Çünkü postmodern olan kesin ve 

değişmez yargılar, prensipler üzerine kurulu olmaktan ziyade sürekli değişerek evrim 

                                                 
18

 Philip Goodchild, Deleuze&Guattari: Arzu Politikasına Giriş, çev. Rahmi G. Öğdül, İstanbul: Ayrıntı 

Yayınları, 2005, s. 226. 

19
 Mats Alvesson, Postmodernism and Social Research, Buckingham: Open University Press, 2002, s. 

49. 

20
 Bülent Evre, Postmodern Paradoks ve Siyaset, Ankara: Adımlar Yayınevi, 2009, s. 94. 

21
 Bkz. Alvesson, a.g.e., s. 54-55. 



12 

geçirdiği için sabit bir bakış açısına ihtiyaç duymamaktadır.
22

 Postmodernizm bu 

bağlamda nesnel gerçekliği, bilgi için gerekli görülen sağlam temelleri reddederek temel 

kuramlara karşı olumsuz değerlendirmelerde bulunmaktadır.
23

 Zaten “postmodernistler, 

“herşeyin teorisini” yazmanın artık imkânsız olduğunu savunur (…).”
24

 Bu bağlamda 

modernitenin üzerinde hasssasiyetle durduğu nesnellikten ziyade postmodernde 

öznelliğe doğru bir kayma söz konusudur. Kendi özüne dönüş, öz benliği 

nesneleştirmekten uzak yalın haliyle anlayış ve kavrayış formu üzerinde 

yükselmektedir. 

Kimi yazarlar tarafından Postmodernizm modernitenin bir tekrarı onun bir 

uzantısı olarak görülse de postmodernizmin dünyaya modernitenin hâkim olduğu 

dönemlerden oldukça farklı bir anlayış ve işleyiş getirdiği düşünülmektedir.  

Bauman’ın değindiği üzere “Postmodernite kendine belli bir mesafeden bakan, 

kayıp ve kazançlarının envanterini çıkaran, kendi psikanalizini yapan, değersiz ve 

yersiz bulunup daha önce asla dile getirilmeyen bir takım niyetleri keşfetme 

olgunluğuna erişen modernitedir”.
25

  Sonuç olarak bu dönem zamansal olarak ele alınsa 

bile içinde bir takım yenilik ve değişim barındırdığı için bir önceki dönemden farklı 

olarak değerlendirilmektedir. 

 

2. POSTMODERN SÖYLEMİN TEMEL DİNAMİKLERİ 

2.1. AYDINLANMA ELEŞTİRİSİ 

Postmodernizm, Sim’in ifadesinde ise moderniteyle birlikte anılan aydınlanma 

döneminin sonuna işaret etmektedir.
26

  

Postmodernistler modern çağın izlerini Aydınlanma fikrinde bulmaktadır. Bu 

fikir tüm bir kıta üzerinde bilimden sanata, siyasetten ekonomiye birçok alanda 

gelişimin sağlanmasında önemli bir rol oynamıştır. Aklın ön plana çıkmasıyla 

                                                 
22

 Ward, a.g.e., s. 2. 

23
    Stephanie Lawson, International Relations, Second Edition, Cambridge: Polity Press, 2012, s. 55. 

24
 Glenn Ward, Postmodernizmi Anlamak, çev. Tufan Göbekçin, İstanbul: Optimist Kitap, 2014, s. 266.   

25
   Zygmunt Bauman, Modernity and Ambivalence, New York: Cornell University Press, 1991, s. 272. 

26
 Stuart Sim, Postmodern Düşüncenin Eleştirel Sözlüğü, çev. Mukadder Erkan ve Ali Utku, Ankara: 

Ebabil Yayınları, 2006, s. 209. 



13 

Ortaçağ’ın halkalara dayatmış olduğu dogmatik pratikler önemini yitirmiştir. Çünkü 

aydınlanma ile birlikte rasyonel aklın kendini yeniden tanımladığı öngörülmüştür. Akıl 

sayesinde insanın sanatta, siyasette, felsefede kendine daha özgür bir alan yaratabileceği 

fikri hâkim olmuştur.  

Aydınlanma ile ilgili en önemli eseri 1784 yılında Immanuel Kant kaleme 

almıştır. Kant Aydınlanmayı insanoğlunun kendi kendini maruz bıraktığı vesayetten 

kurtulması olarak tanımlamıştır. Vesayeti ise insanoğlunun bir başkası olmaksızın 

kavrama becerisini kullanamaması hali olarak yorumlamıştır.
27

 Fakat aydınlanmayla 

birlikte eş anılan modernite bireyin aklını özgürce kullanmasına izin vermeyen ve onu 

belirli rasyonel sınırlarla kuşatan başka bir aklın domine ettiği siyasal bir sistemin 

yerleşmesine zemin hazırlayarak, bireysel özgürlüğün üzerinde bir hayal kırıklığı 

oluşturmuştur. Nitekim Fransız İhtilali ile birlikte batılı ülkeler siyasi anlamda bu fikri 

kullanmaya devam etmişler ve aydınlanma fikrine farklı bir yorum getirilmiştir.  

Kant aynı çalışmada insanoğlunun kendi kendini vesayete maruz bırakmasına 

akıl eksikliğinin neden olmadığını ifade etmiş, fakat bunun nedenini insanoğlunun aklı 

kendi başına kullanma kararlılığı ve cesaretinden yoksun olmasına bağlamıştır. Bu 

yüzden ilk olarak Romalı Şair Horece’ın yazılarında kullandığı Latince “Sapare 

Aude!”
28

 kalıbını kullanarak bunun aydınlanmanın mottosu olduğunu dile getirmiştir. 
29

   

Kant’ın hangi kısıtlamaların aydınlanmaya engel olup olamayacağıyla ilgili 

vermiş olduğu görüşünde aklın kamusal kullanımının her daim özgür kalması 

gerektiğini, aklın kişisel/özel kullanımının ise aydınlanmaya helal getirmeyecek şekilde 

bir sınırlama altına alınabileceğini savunmuştur.
30

  

Postmodern dönemde aklı sınırlamaya tabi tututan modern düşünceye karşı bir 

eleştiri dalgası doğmuştur. Foucault Kant’ın Aydınlanma fikrine değinerek aklın meşru 

                                                 
27

 Immanuel Kant, “What is Enlightenment?”, 1784, 

http://www.indiana.edu/~cahist/Readings/2010Fall/Islam_and_Modernity/Kant_Enlightenment.pdf, 

s.1, (3.12.2018). 

28
 Sapare Aude söz grubu “bilmeye cesaret et” anlamında kullanılmaktadır, Roma’da daha çok moral 

anlamda desteklemek için söylenen bir sözcük kalıbıdır. Kant’ın kullanımı ise : Bilmeye cesaret et! 

“Kendi aklını kullanman için cesaretin var!” şeklindedir. Bkz. 

http://www.wikiwand.com/en/Sapere_aude, (3.12.2018). 

29
 Kant, a.g.m., s.1. 

30
   a.g.m., s.2. 

http://www.indiana.edu/~cahist/Readings/2010Fall/Islam_and_Modernity/Kant_Enlightenment.pdf
http://www.wikiwand.com/en/Sapere_aude


14 

olmayan ve meşru kullanımları arasındaki ifade ayrımına dikkat çekmiştir. Kant’ın 

aydınlanma tanımı ile aklın meşru kullanımının bağlı olacağı şartların hangi otorite 

tarafından belirleneceği bir eleştirel boyut ortaya çıkartmaktadır.
31

  

Foucault’cu perspektiften bakıldığında Kant’ın tanımladığı Aydınlanmanın da 

belirli şartlara ve otoriteye bağlandığı aslında bireye sunduğu aklın özgürce kullanım 

anlayışını bir takım koşullar altında tahakküm altına aldığı anlaşılmaktadır. Norrris’in 

değerlendirmesine göre Foucault, Feodal dönemle Modern dönemin kıyaslanarak 

insanoğlunun kısmen uygarlaştığını savunan fikri Aydınlanma hatası olarak 

değerlendirmiştir.
32

 Oysaki her dönemin kendine özgü bir takım özelliklere sahip 

olduğu bu yüzden o dönemin koşulları çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiği 

bilinmektedir.  

Fransız Devrimi’yle başlayan siyasi süreçte de ulus-devlet, üst anlatılara 

dayanarak gücünü maksimize etmeye devam ederek insanlığın yönetimdeki rolünü 

ikinci dereceye atmıştır.  Touraine’nin belirttiği gibi nihayetinde “yolunu akıldan ayıran 

bireysel özne siyasi ve ekonomik anlamda egemen olan güce tabi olmuştur”.
33

 

İnsanoğlu Foucault’nun büyük kapatılma diye bahsettiği bir sistem içerisinde iktidar 

tarafından hapsedilirken aynı zamanda bu iktidar ilişkisinin bir tarafı olarak kendi 

kendisini hapsetmiştir. 

Aydınlanma, batı tarzı düşünce mantığının köklerini kendisinde bulduğu kamu 

aklı, laik liberalizm, demokrasi ve moderniteyle eşleştirilen bir üst söylem alanı yaratan, 

Batı’nın haklılığına hizmet eden bir anlayış olarak yorumlanmıştır.
34

   

Bilimi ve teknolojiyi de yanına alan modernitenin tüm dünyada pozitif bir etki 

gösterdiğine yönelik bir inanç oluşmuştur. Aydınlanmadan önce gelenek ve dinin baskın 

olduğu dönemlerde ilerleme kavramından bahsedilmediği, aydınlanmayla beraber 

ortaya çıkan ilerleme fikri deneysel yöntemi esas alan pozitivizme bağlanmıştır. 

Pozitivist bilginin kaynağında da bilim olmasından dolayı ilerleme bilimle 

                                                 
31

 Michel Foucault, “What is Enlightenment?” ed. Paul Rabinow, The Foucault Reader, New York: 

Pantheon Books, 1984, ss. 36-38.  

32
   Christopher Norris, The Truth About Postmodernism, Oxford: Blackwell Publishers, 1993, s. 257. 

33
 Bkz. Alain Touraine, Critique of Modernity, Massachusetts: Blackwell Publishing, 1995, s. 152.  

34
  Michael A. Peters, “The Enlightenment and its Critics1”, Educational Philosophy and Theory, 13 Nov 

2018, To link to this article: https://doi.org/10.1080/00131857.2018.1537832, (3.12.2018). 

https://doi.org/10.1080/00131857.2018.1537832


15 

ilişkilendirilmiştir.
35

 Fakat Ward’ın da eleştirdiği üzere, aslında bilimin çevreye vermiş 

olduğu zarar çok fazladır. Bilimin insanlığın hizmetine bir dizi kolaylık ve fayda 

getirdiği inkâr edilmemekle birlikte bunun yanı sıra, insanlığın yıkımında etkili olmuş 

nükleer ve kimyasal silahların da ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda 

bilimin ilerlemeyle eş tutulmasına karşı büyük bir eleştiri doğmuştur.
36

 Bu bağlamda 

Aydınlanmaya karşı büyük bir şüphe duyulmaya başlanmış ve modernliğin sunduğu 

bilginin sorgulandığı kaydedilmiştir. 

Diğer yandan Eagleton’a göre postmodernistlerin ilerlemeye olan inançları 

yoktur, çünkü ilerleme fikri tarihselliğe vurgu yaparak onu tek bir perspektiften 

incelemeyi ve bütün olarak kabul etmeyi gerektirmektedir.
37

   

Ayrıca aydınlanma ile temelleri atılan pozitif bilim ve teknolojik gelişmelerin 

tüm dünya üzerinde paralel bir etki yaratmadığı, yaratsa bile çok farklı etkiler ortaya 

çıkardığı kaydedilmiştir. Özellikle Birinci ve İkinci Dünya Savaşları’nın tüm insanlığa 

yaşatmış olduğu derin acılar aydınlanma ile gelen ilerleme fikrinin her zaman iyi yönde 

gerçekleşmediğini açıkça ortaya koymuştur.  

Adams’ın ifade ettiği gibi modernliği bir proje olarak gören postmodernistlere 

göre bu ilerleme fikri gerçeği yansıtmadığı için iflas etmiştir ve modernitenin oldukça 

üzerinde durduğu bu fikrin inandırıcılığı sorgulanmaya başlanmıştır. Artık bir nevi 

modernite devri kapanmış ve postmodern bir çağ başlamıştır.
38

  

Ek olarak Mouffe çalışmasında Batı’nın ortaya atmış olduğu evrensel bir 

modernite’nin olamayacağını bunun dışında dünya üzerinde farklı biçimlerde oluşmuş 

modernitelerin bulunduğu gerçeğini dile getirmiş ve çoğulculuğa dikkat çekmiştir.
39

 Bu 

bağlamda dünyada salt Batı felsefesi ve dogmalarının ön kabulüne dayanan bir sistemin 

hâkim olmadığının farkına varılması ile birlikte, değerler ve kavramlar üzerinde de 

                                                 
35

  Kenneth Allan, Contemporary Social and Sociological Theory: Visualizing Social Worlds, Second 

Edition, Los Angeles:  Sage, 2011, ss. 4-5.  

36
  Ward, Postmodernizmi Anlamak, s. 260.  

37
 Terry Eagleton, Kuramdan Sonra, çev. Uygar Abacı, 2. Baskı, İstanbul: Literatür Yayınları, 2006, s. 

183. 

38
 Ian Adams, Political Ideology Today, 2.Edition, Manchester: Manchester University Press, 2001, s. 

290. 

39
 Bkz. Chantal Mouffe, Siyasal Üzerine, 2.Baskı, çev. Mehmet Ratip, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013, 

ss.141-143. 



16 

değişimlerin olduğu gözlenmiştir. Örneğin Ruby’e göre modernite zamanında icat 

edilmiş ve tanımlanmış özne, ulus, sınır vb. bir dizi kavramın revizyona uğradığı ve 

tekrardan ele alındığı kaydedilmiştir.
40

 

Erdem’e göre, Aydınlanma felsefesi ile Batı’da oluşan tekelci görüş, 

Postmodernizm savunucuları tarafından ciddi anlamda eleştiriye tabi tutulmuştur. 

Özellikle batı dışı topluluklarda batının sahip olduğu rasyonalite ile ideolojiler, 

medeniyet ve kültür dayatması çeşitli açılardan yapıbozumuna uğratılarak, 

reddedilmiştir.
41

 

 Postmodernliği modernliğin radikalleşmesi olarak gören Giddens da Batı’nın 

merkezi konumunu yitirmesiyle birlikte sistemsel değişimlerin yaşandığına dikkat 

çekmiş ve bunu değişen güvenlik algısıyla ilişkilendirmiştir.
42

 Modern dönem tüm 

insanlık için sunmuş olduğu yeniliklerin yanısıra daha fazla güvenlik ve daha fazla risk 

mefhumunu beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda postmodernistler temelde 

aydınlanmaya karşı yaptıkları eleştirileri modernistlere yönelttikleri eleştiriyle 

birleştirmişlerdir. 

 

2.2. BÜYÜK ANLATILARIN TERKİ 

Malpas, siyasal ya da dini olsun tüm büyük anlatıların dünyanın işleyişiyle 

alakalı olan birtakım inanç ve bilgi sistemleri kurarak, öznenin bu dünyadaki yerini 

konumlandırdığını ve nasıl davranması gerektiğiyle ilgili hükümler sunduğunu ifade 

etmiştir.
43

   

Harvey’e göre postmodern anlayış bütünleştiren tüm tanımlamaların karşısında 

yer almaktadır. Büyük anlatıların bütünleştirici temellerinin sarsıldığı bu dönemde 

                                                 
40

 Bkz. Christian Ruby, Siyaset Felsefesine Giriş, çev. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları, 

2012,  s. 95. 

41
 Bkz. Tevfik Erdem, “Postmodernizmin “Ötekisi” Hangi “Öteki” ?”, Ankara, Düşünen Siyaset: 

Postmodernizm, Sayı. 21, 2005, ss. 106-107.     

42
 Anthony Giddens, Modernliğin Sonuçları, 4. Baskı, çev. Ersin Kuşdil, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 

2010, ss. 51-54 

43
 Simon Malpas, “Introduction”, Postmodern Debates, ed. Simon Malpas, Basingstoke and New York: 

Palgrave, 2001,  ss.7-8. 



17 

postmodern düşünüşün de türdeş olmayan fikirleri çevresine topladığına değinmiştir.
44

 

Postmodernite birçok alana yayılmış fikirler seti olarak da değerlendirilmektedir.
45

 Bu 

setin içerisinde özellikle ele alacağımız şey toplumun siyasi tercihlerini belirleyen 

büyük ideolojilerin yerini artık günün politikasını kuran söylemlerle pratik politikaların 

aldığıdır. 

Lyotard “Aydınlanma” sonrası bir dizi büyük anlatının sisteme hâkim olmaya 

başladığını, fakat batının en eski ve en kapsamlı büyük anlatısı olarak görülen 

Hıristiyanlığın dahi diğer büyük anlatılar gibi 20.yy’da bu görevi bıraktığını ve son 

olarak Marksizm’in de Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla işlevsiz hale geldiğini dile 

getirilmiştir.
46

 Fransız filozof jean François Lyotard da meta teorilerin artık önemini 

yitirdiğini belirtmektedir. 

Adams çalışmasında, Lyotard’ın tüm bütüncül düşünme yollarını reddetmesini, 

belli bir zamanda belli bir grup için doğru ya da rasyonel olarak kabul gören bir şeyin, 

başka bir zamanda başka bir grup için aynı şeyi ifade edemeyebileceği görüşüyle 

ilişkilendirerek görecelilik fikri üzerinde durmuştur.
47

 Lyotard’ın evrensellik içeren 

terimlere ve genelleştirmelere karşı sergilediği duruşu, insanlığı evrensel bir proje 

olarak ele alan Habermas düşüncesine karşı da sergilemiştir. Lyotard bu tarz düşüncenin 

başlangıçta hatalı olduğunu vurgulayarak buradaki dil oyunlarının farklı yapılara 

gönderme yaptığına dikkat çekmektedir.
48

 Yani bir anlamda meta teorinin sunduğu bilgi 

düzlemine karşı görecelik düzleminde oluşan tekil bilgi alanlarına önem verilmesi 

gerektiğini savunmaktadır. Bu bağlamda modern ideolojiler çerçevesinde ela alınan 

evrensel geçerlilik iddialarının problematik olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Ek olarak; Adams modern toplumu, çok sayıda farklı bakış açısını içinde 

barındırıyor olmasından dolayı çoğulcu olarak tanımlamaktadır. Çoğulcu bir toplumda 

ise salt bir anlayış ya da kimliklendirmenin toplumun bütünleşmesini sağlayamayacağı 

                                                 
44

 Harvey, a.g.e., s. 21. 

45
 Gerard Delanty, Modernity and Postmodernity: Knowledge, Power and the Self, London: Sage 

Publications, 2000, s. 132. 

46
  Jean-François Lyotard, Political Writings, Translated by Bill Readings with Kevin Paul Geiman, 

London: UCL Press Limited, 1993, s. 114. 

47
 Adams, a.g.e., s. 291 

48
  Jean-François Lyotard, “The Postmodern Condition”, ed. Steven Seidman, The Postmodern Turn: New 

perspectives on social theory, Cambridge: Cambridge University Press, 1994, s. 36. 



18 

fikri üzerinde durmaktadır.
49

 Çünkü Ontolojik olarak kimlikler görece bir hal 

sergilemektedirler ve kimliklerin bağlı bulundukları sistemlerin de bu özelliği üzerinde 

taşıdığı düşünülmektedir. Taylor’ın değindiği gibi görecelik mefhumu bireyle ilişkili bir 

durumdur çünkü temelde her birey kendine özgü değer, tutum, ahlak vb. içsel niteliklere 

sahiptir.
50

 Bu bağlamda bireyin kimlik vasıtasıyla topluma dönüştürülmesinin hatalı 

olduğu düşünülmektedir. 

Schreiber’da büyük anlatıların değişim dalgası karşısında pasif kaldıklarından ve 

bu anlatıların temel dinamiklerinin toplumsal ihtiyaçları karşılayamadığından söz 

etmiştir.
51

 Günümüzde büyük ideolojiler; insan doğası, siyasi yapılanmalar, sistemik 

gereklilikler gibi tüm değişken olgular üzerinde sabit bir yaklaşımın hüküm 

süremeyeceğini artık kabul etmiş gözükmektedirler.  

Büyük anlatıların yerini söyleme bırakmasıyla birlikte sistemi karakterize eden 

teorik temellerde sarsılmaya başlamıştır. Şaylan, postmodernistlerin toplumu tek bir 

perspektif üzerinden anlamlandırmanın sınırlılığı üzerinde durduklarını ve yapılacak 

herhangi bir değerlendirmenin de yorumsal kalacağını belirttiklerini ifade etmiştir.
52

 

Diğer yandan, Harvey’de toplumun tek bir mekân üzerinden anlaşılamayacağına 

değinerek mekânın parçalılığına vurgu yapmıştır. Bu bağlamda “her bir mekânda ne 

olup bittiği, herşeyi kapsayan genel bir teori aracılığıyla anlaşılamaz.”
53

 Berktay’a 

göre ise dünyaya Postmodern pencereden bakmak demek bir nevi büyük anlatıların yapı 

bozuma uğratılarak öznelliklerin ortaya çıkmasını izlemektir.
54

 

 

                                                 
49

  Adams, a.g.e., ss. 291-292. 

50
 Charles Taylor, Modernliğin Sıkıntıları, 2. Baskı, çev. Uğur Canbilen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 

2011, s. 19. 

51
 Schreiber, a.g.e., s. 108.  

52
 Gencay Şaylan, Postmodernizm, 4. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi, 2009, ss. 288-289.  

53
 Harvey, a.g.e., s. 61. 

54
 Fatmagül Berktay, Politikanın Çağrısı, 3. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012,     

s. 152.  



19 

2.3. ÖZNE / NESNE AYRIMININ REDDİ  

Küçükalp’in belirttiği gibi modernite, öznenin ve nesnenin birbirinden ayrı 

tutulduğu bir bilgi alanı oluşturmak istemiştir.
55

 Modernitede bilimsel görüş insanın 

bireysel algılarına yer vermemektedir. Bu nedenle de bilim nesnelliği sağlayacak 

şekilde inşa edilmiştir. Modernite nesnel bilgi üzerinde yükselmektedir. Oysaki bilimsel 

bilgiyi de etkileyebilecek bir takım değer yüklü edimler Goodchild’ın ifadesiyle, 

“alışkanlıklar, inançlar, uzlaşımlar ve kodlar biçiminde üretilen “bilgi” türleri, gayri 

şahsi ve nesnel değildir; bunlar tümüyle kendi belleğimizle ilişkilidir.”
56

 Bilginin 

doğruluğu bu bağlamda sübjektif nitelik kazanmaktadır. Sübjektiflik öznenin kendine 

has düşünüş yoluyla eyleme geçtiği zaman ortaya çıkmaktadır.  

Turan’ın çalışmasında üzerinde durmuş olduğu gibi yapısalcı toplum kuramı 

kendisine edilgen bir konum verilmiş olan özne üzerine inşa edilmiştir.
57

 Jameson’un 

değindiği üzere bireysel açıdan öznelerin birbirleriyle benzer hale gelerek “pastiche” 

denilen bir olgunun içinde standartlaşmanın sinyallerini vermektedir.
58

 Modernite ile 

birey ve toplumun üzerine eklemlenen özgürlüğün, sorunsal bir hal aldığı 

gözlenmektedir. Aydınlanma ile birlikte bireye sunulan özgürlüğün ardında, siyasal 

iktidar eliyle onu baskılayarak yöneten bir düzenin oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Bu 

bir bakıma 18.yy’da Jeremy Bentham’ın panoptikon teorisi
59

 ile eşleşen bir hal 

almaktadır. Postmodern söylemler bu düzen üzerinde oldukça eleştirel bir konumda yer 

almaktadır.  

Jameson, öznenin modernitede yer verildiği şekliyle artık pasif bir konumda yer 

almadığını, bilakis çevresini bağımsız olarak algılayabilme ve bilişsel olarak kendi 

yerini belirleyebilme özelliklerine sahip olduğunu belirtmiştir.
60

 Dolayısıyla bu yeni 

                                                 
55

 Kasım Küçükalp, Nietzsche & Postmodernizm, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2003, s. 58. 

56
 Goodchild, a.g.e., ss. 51-52.  

57
 Bkz. Müslüm Turan, Postmodern Teori, İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık, 2011, s. 173. 

58
 Fredric Jameson, Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Mantığı, çev. Nuri Plümer, İstanbul:  Yapı 

Kredi Yayınları, 1994, s. 45. 

59
 “Panoptikon’da ortada bir kule ve etrafında mahkûmların hücreleri bulunmaktadır. Kuleden bakan kişi 

mahkûmlara görülmeden onları izliyor, mahkûmlar da onu görmeden izlendiklerini düşünüyorlar; yani 

burada kendi kendine işleyen merkezi bir sistem söz konusudur.”bkz. Ali Akay, Postmodernizm’in 

ABC’si, İstanbul: Say Yayınları, 2010, s. 129.  

60
 Jameson, a.g.e., s. 74. 



20 

insan türü postmodern kategoride tahlil edilmeye başlanmıştır. Bireyin kendi özüne 

dönmesi şeklinde vuku bulan bu bilinçlenme durumunda modenist olan özne-nesne 

ayırımı yetersiz kalmaktadır. Bilimsel bilgi içinde nesneleştirilen öznenin, Yukarıda 

Jameson’un üzerinde durduğu yetiler vasıtasıyla özneleşebileceği ve onu kuşatan 

bilimin dışında kendini konumlandırabileceği tahmin edilmektedir.    

Bununla birlikte Kuhn’da belirli bir takım bireysel inançların ve mitlerin de 

belirli aşamalardan geçerek bilimsel bilginin öncüleri olabileceğine değinerek antik 

Yunan’da ortaya çıkmış Aristoteles dinamiği, termodinamik vb. örnekler sunmuştur. Bu 

durum modern bilimin öne sürdüğü nesnellik konusunda başından itibaren öznel 

karakterler taşıdığı fikrini ortaya çıkartmaktadır. Ayrıca bu örneklerin yıllar sonra 

bilime yön verdiklerine değinmiştir.
61

  

Hauss’ın Kepler ve Kopernik örneklerinden anlaşılacağı üzere, söz konusu 

zaman diliminde iktidar tarafından reddedilmiş olan paradigmanın üzerinden yıllar 

geçtikten sonra sistemi bir şekilde yeniden yapılandırmayı başardığı gözlenmiştir. 

Çünkü insanoğlunun geleneksel mantıkla ters düşen birçok yeni bulgu ve fikirle 

karşılaşması sonucu bir paradigma değişikliğinin mümkün hale geldiği 

anlaşılmaktadır.
62

 Paradigmasal değişimlerden de anlaşılacağı üzere toplumun her 

safında özneye etki eden ve öznenin de etki ettiği bir alanın olduğu 

değerlendirilmektedir.  

Postmodern söylemde insan doğasının özünde yer alan benlik hususu ön planda 

incelenmiştir. Benliğin ortaya sunmuş olduğu öznellikte bu bağlamda sorgulanır hale 

gelmektedir. Fakat Best ve Kellner; Deleuze ve Guattari’nin nesnel ve öznel 

konumlandırmalarını ele alarak bireysel öznelliğin siyasal olarak oluşturulduğuna ve 

diğer yandan, bireyin kendi hayatı ile siyasete yön verebileceğine değinmektedir.
63

 Bu 

durumda siyasete yön verebilen öznenin modernitenin üzerinde durduğu nesnel bilginin 

oluşması sürecindeki rolü sorunsal hale gelmektedir. 

                                                 
61

 Thomas S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, Third edition, Chicago: University of 

Chicago Press, 1996, s. 3. 

62
  Charles Hauss, Beyond Confrontation: Transforming the New World Order, Westport: Praeger, 1996, 

s. 154. 

63
 Steven Best ve Douglas Kellner, Postmodern Teori, 2. Baskı, çev. Mehmet Küçük, İstanbul: Ayrıntı 

Yayınları, 2011, s.121. 



21 

Goodchild’ın çalışmasında belirttiği üzere Deleuze ve Guattari, ayrı ayrı hem 

öznel hem de nesnel düşünüş algılamalarına karşı olumsuz bir tavır içinde 

bulunmaktadır.
64

 Bu bağlamda nesnel/öznel ayrımlaştırması olumsuzlanmaktadır. 

Algısal uzam doğrultusunda her birinin farklı etkiye sahip olduğu düşünülmektedir. En 

nihayetinde postmodern anlayışın nesnel bilginin öznel alan olmadan 

gerçekleşmeyeceği fikri üzerinde durduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda nesnellik arz 

eden toplumsal durumun, derin bir özne/nesne ayrımı söz konusu olduğunda öznel bir 

duruma nasıl indirgeneceği sorunsal bir hal almaktadır. 

 

 2.4. FARKLILIKLARA VURGU 

Giddens günün bilgisi üzerinden, dünyayı nasıl farklı yorumladığımızın 

kaynağını algı üzerinden tarif etmeye çalışmıştır.
65

 Postmodern dönemde önemli 

görülen şey farklılıkların birbirini olumsuzlamadığı bir alanın oluşmasıdır. Bireyler 

arasında benzerlik ve farklılıkları karşılaştırılabilen bir model olmasına rağmen bu 

modelin farklılığı benzerliğin zıttı olarak tanımlamada yeterli görülmediği 

anlaşılmıştır.
66

 Bu bağlamda farklılık ve benzerliğin de algılarımızın tarfından 

oluşturuldukları sonucuna ulaşılmaktadır.  

İnsanın sosyolojik doğasında “farklılık” her zaman olmuştur. Farklılık zaman ve 

mekânı da kapsayan bir terimdir. Bu terim ancak olumsuz bir bakıç açısı içerisinde 

sorunsal hale gelmektedir. Bu bağlamda bireysel ve toplumsal farklılığın nasıl 

yönetileceği büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yönetim sorunsalı ortaya 

çıkınca bir yönetici erk sorunu da beraberinde gelmektedir. Yönetici erk ya da adına 

iktidar diyebileceğimiz bu gücün, sahip olduğu bilgi çerçevesinde Foucault’nun 

çalışmalarında çokça bahsettiği disipline etme ve normalleştirme yöntemlerini 

kullanarak toplumsal örgütlenme sürecini işlettiği gözlenmektedir. Toplumu oluşturan 

bu şeyin temel olarak bireyi de kuşattığı anlaşılmaktadır.   

                                                 
64

 Goodchild, a.g.e., s. 182. 

65
 Anthony Giddens, Toplumun Kuruluşu, çev. Hüseyin Özel, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999,       

s. 93.  

66
 Sabrina Simmons, Zachary Estes, “Individual Differences in the Perception of Similarity and 

Difference” Cognition, 108 (2008), s. 794, 

http://didattica.unibocconi.it/mypage/dwload.php?nomefile=SIMMONSESTES20120730112931.PDF

, (18.12.2018). 

http://didattica.unibocconi.it/mypage/dwload.php?nomefile=SIMMONSESTES20120730112931.PDF
http://didattica.unibocconi.it/mypage/dwload.php?nomefile=SIMMONSESTES20120730112931.PDF


22 

Funk’un da bahsettiği gibi bireyin başta kendisi olmak üzere hayatında yer 

kaplayan diğer şeylerle kurmuş olduğu ilişkide bir bağımlı olma durumu söz konusuysa, 

bu birey üzerinde bir baskı oluşturuyorsa, egemenin baskısı itaatkârın eylemleri 

üzerinde belirleyici rol oynar ve onu kendi düzeni içerisinde konumlandırmaya ve 

karakterize etmeye çalışır.
67

 

Birey/itaatkâr hem toplum hem de siyasi iktidar/egemen tarafından aşırı bir 

baskı ile çevrelendiğinde ise çıkış yolu ya otoriteye karşı koyma veya yeni egemenlik 

ilişkisi inşa etme yolunda gerçekleşmektedir.
68

 Bunun ardından oluşacak kimlik bilinci 

tüm toplum üzerinde etkili olan bir değişim dalgası uyandırır. Bu dalganın da koruma 

psikolojisiyle birlikte milliyetçi duygulanımları arttırarak kendisini diğerlerinden ayrı 

tuttuğu, yalıtılmış üstün bir alan açma riski de bulunmaktadır.
69

 Diğer taraftan Bauman 

edinilen kimliğin nasıl korunacağından ziyade, kimliğin yok olacağına duyulan 

endişenin daha fazla olduğunu ifade edilmiştir. 
70

 Yeni inşa döneminde kimliğin aslına 

uygun olmayan farklı özelliklerle de yoğrulabileceği ve özünü kaybedebileceği 

değerlendirilmiştir. 

“(…) Postmodern teori, bizi farklı bireyler, gruplar ve özne konumları 

arasındaki farklılık ve heterojenliğe dikkat etmeye zorlamaktadır.”
71

 Habermas’ın 

değindiği gibi, moderniteyle ortaya çıkan devlet yapılanmaları yerini günün politikasını 

esas alan çoğulcu yapılanmalara bırakmıştır.
72

 Modern toplumlarda artık çok kültürlü 

bir yapının var olduğu kuşkusuzdur. Postmodern anlayışta bu yapıyı sorunsuz bir 

biçimde işletmek için bir takım hususlara ihtiyaç duyulmaktadır. Vattimo açısından 

farklılıklara ve lehçelere sunulan özgürlük bireylerin kimliklerinde bir özgürleşim sağlar 

fakat bu yine de diğer kimliklerin farkında olmayı gerektirir.
73

 

                                                 
67

 Rainer Funk, Ben ve Biz: Postmodern İnsanın Psikanalizi, 3. Baskı, çev. Çağlar Tanyeri, İstanbul: 

Yapı Kredi Yayınları, 2013, s. 133.   

68
 Daha fazla bilgi için bkz. a.g.e., ss. 133-135. 

69
 Best ve Kellner, a.g.e, s. 259. 

70
 Bkz. Zygmunt Bauman, Bireyselleşmiş Toplum, 2. Baskı, çev. Yavuz Alogan, İstanbul: Ayrıntı 

Yayınları, 2011, s. 182. 

71
 Best ve Kellner, a.g.e., s. 257. 

72
 Jürgen Habermas, “Öteki” olmak, “Öteki”yle Yaşamak, 6. Baskı, çev. İlknur Aka, İstanbul: Yapı 

Kredi Yayınları, 2012, s. 26. 

73
 Gianni Vattimo, Şeffaf Toplum, çev. Ümit Hüsrev Yolsal, İstanbul: Say Yayınları, 2012, s. 18. 



23 

Bauman çalışmasında Bernard Crick’in Aristoteles siyasetine gönderme yaparak 

‘iyi şehir’ anlayışında yer alan bir birliğe atıfta bulunmuştur. Burada bahsedilen birlik 

anlayışı farklılığın olumlu doğasına vurgu yapan çoğulcu bir yapıdır. Farklılıkların 

olumlanması himaye ve tahakküm etme fikirlerini dışarıda bırakmaktadır.
74

 Burada 

farklılıkları dışlamaktan ziyade içerseyen bir hayat alanına gönderme yapılmaktadır.  

Habermas marjinal ve azınlık grupların siyasal hayata dahil edilmelerinin yeni 

bir siyasi düzen oluşturacağından ve bu düzende ise zorlamanın yer almamasının önem 

arz ettiğinden bahsetmiştir.
75

 Bu görüş açısı postmodern düşünürlerin farklılık konusuna 

yaptıkları vurgu ile örtüşmektedir. En nihayetinde moderniteyi daha bitmemiş bir 

proje
76

 olarak gören Habermas bile farklılıkların saygı çerçevesinde ele alınması 

taraftarı olmuştur.   

Bunun yanında radikal bir postmodern anlayış ise bireyin yalnızlaşma yolunda 

ilerlemesine sebep olmakta, onun ortak siyasi meseleler hakkında bir görüş 

bildirmesinin önünde engel teşkil etmektedir. Bu görüş anarşizm ile analojik bir oyuna 

sokulmaktadır. Fakat en nihayetinde Newman’ın vurguladığı gibi postyapısalcı anlayış 

ile anarşizm arasında ortak olan değerlerden biri de bireyin sahip olduğu farklılığın 

korunması ve olumlanmasıdır.
77

  

 

3. POSTMODERN SİYASET 

Bauman postmodernitenin tarihin sonu olmadığı gibi politikanın da sonu 

olmayacağını, bu fikrin tam tersine postmodernitenin bireysel ve toplumsal düzeyde 

daha fazla siyasal etkinlik, daha fazla siyasal katılım gerektirdiğini ve bunun daha fazla 

                                                 
74

 Bkz. Bernard Crick, “Meditation on democracy, politics, and citizenship” den aktaran, Zygmunt 

Bauman, Liquid Modernity, Cambridge: Polity Press, 2011, ss. 177-178.  

75
 Habermas, a.g.e., s.47. 

76
 Bkz. Jürgen Habermas, “Modernity: An Unfinished Project”, ed. Maurizio Passerin d’Entréves and 

Seyla Benhabib, Habermas and the Unfinished Project of Modernity, Cambridge: MIT Press, 1997, 

ss.38-55. 

77
 Saul Newman, Bakunin’den Lacan’a Anti-Otoriteryanizm ve İktidarın Altüst Oluşu, çev. Kürşad 

Kızıltuğ, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006, s. 261. 



24 

siyaset anlamına geleceğini dile getirmektedir.
78

 Postmodern anlayışta siyaset ortadan 

kalkmamış aksine yoğunluğunu daha da arttırmıştır.  

1980’lerde postmodernizm neo-liberalizmle birlikte anılmaya başlanmıştır. Neo-

liberal teorinin siyaset ve ekonomide etkili olduğu postmodernizmin ise sosyal alana 

yönelerek daha çok kültürle ilgilendiği kaydedilmiştir.
79

 Bu durumda postmodern bakış 

açısı daha çok kimlik, kültür, toplum gibi sosyal olgularla ilgili çalışmalar yürütmüştür. 

Fakat özünde sosyal kabul edilen bu olgular ve onlara bağlı olarak gelişen olaylar çok 

geçmeden siyasi alan içerisinde de yer almaya başlamıştır.  

Postmodern siyasetin burada dikkat ettiği husus liberal anlayışın sunmuş olduğu 

bakış açısıyla karıştırılmamak olmuştur. Schmitt’e göre, “Liberalizmin sistematik 

teorisi, hemen her zaman devlet gücüne karşı iç politikada yürütülen mücadeleye ilişkin 

olmuştur. Bu teori, bireysel özgürlüklerin ve özel mülkiyetin korunması için devlet 

gücünün sınırlanmasına ve kontrol edilmesine hizmet eden, (…) birçok usül sunar.”
80

  

Bu bağlamda liberalizmin postmodernizmle kısmen uyuştuğu gözlemlenebilir. 

Fakat postmodernistler liberal ya da neoliberal anlayışa farketmeksizin tepkisel 

yaklaşmaktadırlar. İlk olarak bunlar meta anlatılar olarak kabul edilmekte ve toplumu 

belirli bir takım tahakkümler altına girmeye zorlamaktadırlar. Baskı yöntemiyle siyasi 

iktidar gücünü maksizimize ederken yönetmek istediği birim üzerinde yeni bir 

hegemonik düzen
81

 kurma ve buna bağlı bir istikrar sağlama amacıyla hareket 

etmektedir. Bu bağlamda diğer meta anlatılar gibi liberal teoriler de özgürlük kavramını 

daraltarak bir yapı kurma peşinde oldukları için postmodern düşünceden ayrılmaktadır. 

Ayrıca Küçükalp’ın değindiği üzere pozitif özgürlük anlayışını düzenleyen liberal 

demokrasinin tek tipleştirici özelliği vardır ve bu farklılıkların görmezden gelindiğini 

belirtir.
82

 

                                                 
78

   Bauman, Modernity and Ambivalance, s. 276. 

79
 Bkz. Delanty, a.g.e, s. 146-147. 

80
 Bkz. Carl Schmitt, Siyasal Kavramı, İkinci Baskı, çev. Ece Göztepe, İstanbul: Metis Yayınları, 2012,      

s. 101.  

81
 Hegemonik düzen için bkz. Atila Eralp, “Hegemonya”, Devlet ve Ötesi: Uluslararası İlişkilerde 

Temel Kavramlar, der. Atila Eralp, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005, ss. 155-181. 

82
 Bkz. Derda Küçükalp, Siyaset Felsefesi, İstanbul: Say Yayınları, 2011, ss. 155-157. 



25 

Siyaset alanının ve aktörlerinin çeşitlilik göstermesiyle birlikte Hollinger’ın 

savunduğu şekliyle siyaset günümüzle özdeşleşen yeni koşullar çerçevesinde yeniden 

gözden geçirilmelidir.
83

  

Karmaşıklaşan sosyal olaylar karşısında siyasal öznenin de değişim geçirmesiyle 

birlikte siyasal alan farklı bir hal almaya başlamıştır. Öyle ki kitle tabanlı siyasal partiler 

ile ideolojilerin gözden düşmesine ek olarak demokratik bir değer olarak kabul edilen 

seçmenin siyasete yönelik olarak artan ilgisizliği postmodern siyasal alanın kapılarını 

aralamıştır.
84

  

Cupitt dünyada sistematik olmayan politik ve etik alanın varlığından söz 

ederken, insanların artık ideolojiye ilgi duymadığını, idoloji yerine siyasal 

kuşkuculuğun, düzensizliğin hüküm sürdüğü ve azınlıklar, çevre, göç gibi sorun temelli 

politikaların ön planda olduğu sistemsiz bir siyasal hayata dikkat çekmiştir.
85

  

Siyaset ayrıca sadece devletin yönetimi meselesine giren konuların değil çevre, 

kadın, eşcinsel gibi nesnelerin mikro politik alan içinde yer aldığı bir düzlem olarak 

görülmektedir.
86

 Mevcut modernist yapı postmodern karşısında bir söküme uğramaya 

başlamıştır. 

Giddens’ın da sözünü ettiği gibi, “(…) yoksullukla savaş; bozulan çevrenin 

onarılması; keyfi iktidara karşı mücadele; sosyal hayatta şiddet ve kuvvetin etkisinin 

azaltılması”
87

 konuları radikal politika içinde değerlendirilmektedir. Bu politikaların 

uygulanması sırasında geleneksel siyasi durumda kullanılan araçlar dışında bir 

yapılanmaya gereksinim duyulmaktadır.  

Örneğin, Postmodern düşünürlerden Foucault tarih araştırmalarında soykütüksel 

(genealogic) bir yaklaşımda bulunarak bazı hakikat rejimlerinin diğerleri üzerinde nasıl 

                                                 
83

 Robert Hollinger, “Postmodernism and Politics”, Paradigms in Political Theory, ed. Steven Jay Gold, 

Iowa: Iowa State University Press, 1993, s. 172. 

84
  Bkz. Roger Burbach, Globalization and Postmodern Politics: From Zapatistas to High-Tech Robber 

Barons, Kingston: Pluto Press and Arawak Publications, 2001, s. 72.  

85
 Don Cupitt, “Unsystematic Ethics and Politics”, Shadow of Spirit: Postmodernism and Religion, 

ed.Philippa Berry and Andrew Wernick, London: Routledge, 1992, s.154.   

86
 Bkz. Mehmet AKKAYA, Filozofça: Tarihsel Süreçte Politikanın Evrimi, İstanbul: Belge Yayınları, 

2013, ss. 346-347. 

87
 Anthony Giddens, Sağ ve Solun Ötesinde: Radikal Politikaların Geleceği, çev. Müge Sözen ve Sabir 

Yücesoy, 2. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları, 2009, s. 246. 



26 

baskın hale geldiğini ortaya çıkarmıştır.
88

 Bu bağlamda Foucault’nun bilgi ve iktidar 

arasındaki bağı ve bunun hakikat üzerindeki etkisini incelemesi postmodern siyaset için 

yeni bir düşünce yapısı ortaya koyması bakımından önemli bir örnektir. 

Bielskis de bireyin tarihsel-söylemsel bağlamda üretildiğini dile getirmiş, bireyin 

kendi kurulmuşluğunun farkına varıp bu durumun bir ön kabul olamayacağını, inşa 

sürecinde kendi payının da var olduğu gerçeğini ortaya çıkarması durumunda mikro 

siyasetin direniş aşamasına geçeceğini ve tüm normalleştirmelerin uzağında bireyin 

gerçek öznelliğine kavuşabileceğini ifade etmiştir.
89

 Bu durum Foucault’nun kendilik 

diye tanımladığı, kişinin kendi kendisiyle kurduğu ilişkiye bir gönderme niteliği 

taşımakta ve geleneksel siyaset anlayışı dışında eleştirel boyutta yer almaktadır. 

Bu bakış açısı ile soy kütüğü, diğer geleneksel büyük anlatılardan uzak bir hal 

almaktadır. Herşey perspektival, hakikat ise göreceli bir konuma yükseltilmektedir. 

Hakikat yoktur fakat farklı bakış açıları mevcuttur. Bu söylem büyük anlatıların 

genelleştirme misyonlarına karşı büyük bir eleştiri taşır.  

Diğer taraftan White’ın yorumladığı üzere Derrida da, savunduğu yapısöküm ya 

da yapıbozum fikriyle sadece yapısalcılığı eleştirmemiş, sorgulanmayan belirli bir takım 

“ikili karşıtlıkların” Batı düşüncesini hâkimiyeti altına aldığını ortaya çıkartmıştır.
90

 

Derrida da mevcut batı’lı bilgiye karşı radikal fikirler ortaya çıkartarak çizgisini 

geleneksel siyaset dışına taşımıştır. Derrida yapmış olduğu çalışmalarıyla, Batı’nın icat 

ettiği bu ikili karşıtlıkların temellerinden sarsılması gerektiğini düşünmemize ön ayak 

olmuştur.  

Siyasal ve toplumsal alanda oluşturulan ikili karşıtlıklara büyük bir eleştiri 

taşıyan Oryantalizm adlı eseriyle, Edward Said Oryantal düşüncenin, ötekileştirme 

nosyonuyla Batılı ve Doğulu fenomenleri birbirinden nasıl ayırdığını, sosyo-ekonomik 

ve siyasi kurumlarla nasıl yakın bağlar içerisinde olduğunu vurgulamıştır.
91

 Bu 

                                                 
88

 John Baylis ve Steve Smith, The Globolazition of World Politics: An Introduction to International 

Relations, 3. Baskı, New York: Oxford University Press, 2005, s. 287. 

89
  Andrius Bielskis, Towards a Post-Modern Understanding of the Political: From Genealogy to 

Hermeneutics, New York: Palgrave Macmillan, 2005, s. 165. 

90
 Stephen K. White, Political Theory and Postmodernism, New York: Cambridge University Press, 

1996, s. 15. 

91
 Bkz. Edward W. Said, “Orientalism”, Twentieth Century Political Theory: a reader, ed., Stephen Eric 

Bronner 2. Edition, New York: Routledge Taylor & Francis Group, 2006, s. 414. 



27 

bağlamda modernist Batı düşüncesi içinde oluşan geleneksel uluslararası ilişkiler 

teorisi, Doğu’yu kendi hafızasında konumsallaştırarak (nesneleştirerek) bu bölge 

üzerinde siyasal zeminini meşrulaştıracak olanlara hizmet etmiştir. 

Gibbins ve Reimer ise Postmodern siyasetin yerellik ve farklılık ile karakterize 

edileceğinden söz etmiştir. Yerel ve bölgesel siyasi çarelerin liderlik, örgütlenme, 

gündem, destek gibi konularda farklılık göstereceği dile getirilmektedir. Bu yüzden 

postmodern siyaset tekil olmak yerine çoğulluğu ön plana çıkaran bir karaktere 

sahiptir.
92

  

 Siyasi erdem teorisinin (Virtue theory) bahsettiği gibi, siyaset sahnesinin önemli 

bileşenleri olarak siyasi öznelerin ve öznelliklerin artması çok önemli görülmektedir. 

Çünkü öznelerin çoğalması ile birlikte kimlikler ve öznellikler de artış gösterecek bu 

durumda herhangi bir kimliğin siyasi düzen içerisinde hegemon hale gelmesi de 

zorlaşacaktır.
93

 Bu düşünceye göre kimliklerin baskılanması da bir şekilde engellenmiş 

olacaktır.  

Hollinger’ın belirttiği gibi “siyasalın postmodernist kavranışı ütopik ya da 

bütünleştirici olmaktan uzak, hümanist siyasal fikirlerin ötesinde hareket eder” ve bu 

bağlamda yeni bir siyaset anlayışına ihtiyaç duyulur.
94

 Çünkü modernitenin sunmuş 

olduğu düzende yer alan siyasi öznelerin hepsi değişim geçirmiştir. Bundan dolayı 

politik programlar dönüşüme uğramıştır. Ayrıca değişen zaman ve şartlar politika 

sahnesinin farklı konular ve öznelerle birlikte evrildiğini göstermiştir. 

 

 3.1. POSTMODERN SİYASETİN ANALİZ SEVİYELERİ 

 Postmodern siyaset incelenirken Uluslararası ilişkiler disiplininde geleneksel 

olan 3 analiz düzeyi esas alınmıştır. Burada devleti temel aktör olarak gören meta 

anlatıların tersine, ilk olarak birey ve topluma önem verilmiştir. Ardından devlet ve 

uluslararası sistem açısından değerlendirilmeler yapılmıştır. 

                                                 
92

 John R. Gibbins ve Bo Reimer, The Politics of Postmodernity: An Introduction to Contemporary 

Politics and Culture, London: Sage Publications, 1999, s. 141. 

93
 Bonnie Honig, Political Theory and the Displacement of Politics, New York: Cornell University 

Press, 1993, s. 186. 

94
 Hollinger, “Postmodernism and Politics”, s. 169. 



28 

 

3.1.1. Postmodern Birey ve Toplum 

Strange’ın değindiği gibi, günümüze kadar siyaset çalışma alanını devletler ve 

onların yönetimleri çerçevesinde ele almıştır. Oysaki siyaset sadece devletlerin alanına 

giren bir edinim değildir.
95

 Bireylerin de doğrudan eylemde bulunabileceği bir alana 

dönüşen postmodern siyaset tamamiyle özgür politika hassasiyeti ile işlerlik 

kazanmaktadır. Bu bağlamda oluşacak siyasi sorunların çözümleri de yeni düzenlemeler 

gerektirmektedir. Bireyin özgür politika yapmasının önünün açılması ve bu hakkının da 

korunması söz konusudur.  

Wallerstein’ın da postmodern durumda modern döneme ait olan siyasal 

pratiklerin işlemeyeceğini bu yüzden yeniliklere ve dönüşümlere ihtiyaç olacağını dile 

getirmiştir.
96

 Yukarıda değinildiği gibi bu durumun farklılıklara dayanan birçok 

sebepten kaynaklanabileceğini fakat en çok mevcut düzenin beşeri ihtiyaçlar karşısında 

yetersiz kalmasından etkileneceğini göstermektedir.  

Bu bakımdan düzenin, toplumların ihtiyaçlarına karşılık verir bir düzeye 

eriştirilmesi gerekliliği üzerinde durulmaktadır. Postmodern toplumdaki birey yeni 

siyasi sahalar içerisinde eşitlikçi, gerçek hak ve özgürlükler temelinde kendi 

ihtiyaçlarının karşılanması adına aktif siyasete katılabilmenin yollarını aramıştır.  

Liberalizm ile birlikte önem kazanan bireysellik ve bireysel özgürlük anlayışı 

postmodern düşünürlere göre bu güne kadar bireyi kısıtlayan ve onun belirli bir kalıp 

içinde yaşamasına neden olan, özünde köleleştiren ve tahakküm altına alan bir yapı 

sergilemektedir. Bu yapı bilgi/iktidar ilişkileri sonucu ortaya çıkmıştır. Siyasi iktidar 

bireyin toplumdaki yerini belirlemiş ve sınırlarını hukuki düzenlemelerle ortaya 

koymuştur. Bu yapı ile bireyin baskılandığını savunan postmodernlere göre, 

Aydınlanma çağında üzerinde vurgu yapılan birey ve onun özgürlüğü bir şekilde yok 

edilmiş ve sindirilmiş olarak kabul edilmiştir. Bu durumda özgürlük verili/inşa edilmiş 

bir şey olarak hayatlarımıza girmiştir.  

                                                 
95

 Bkz. Susan Strange, The Retreat of the State, Cambridge: Cambridge University Press, 1996, s. 169. 

96
 Immanuel Wallerstein, 21.YY’da Siyaset, çev. Taylan Doğan ve Ender Abadoğlu, 2. Baskı, İstanbul: 

Aram Yayıncılık, 2005, ss. 144-145.  



29 

İşte bu özgürlük temelinde tartışılan siyasal bilinç belki de bizi tüm devirlerin en 

önemli toplumsal sorunu ile karşı karşıya bırakmaktadır. Rosen ve Wolff’ın “Erdem ve 

Yurttaşlık” başlığı altında değindikleri fikirlerin en çarpıcısı özgürlüğün yurttaşlık 

erdemleriyle ilişkilendirilmesidir. Yurttaşlık erdemlerini yerine getirmek adına bize 

‘sunulan özgürlüğü’ desteklememiz için bir baskı unsuruyla karşılaşabileceğimiz fikrini 

ortaya atmışlardır.
97

 Postmodern anlayışta özgürlük nosyonu modern dönemlerde 

bireyin üzerine yüklenmiş bir olgu olarak kabul edilmekte, kendiliğinden var olan değil, 

yapılı, bireyin üzerine yüklenen yapay bir karakter olarak değerlendirilmiştir. 

Bu bağlamda; “Özgür birey” modern düşüncenin ürünü olarak kabul 

edilmektedir. Bu özgür birey modern kapsamda oluşturulan kimliği ile postmodern 

alanda sorunsal hale gelmektedir. Kahraman’ın değindiği gibi, “Postmodernite, 

modernitenin öngördüğü tanımlanmış ve sonul olan bir kimlik düşüncesinden uzaklaşır. 

Kimliğin bir süreçlenme olduğunu varsayar.”
98

 

Çubuklu’nun da belirttiği üzere farklılıklara vurgu yapan postmodernizm sadece 

makro boyutta değerlendirebileceğimiz ulusal kimliğe etkide bulunmayarak sahip 

olduğumuz mikro kimlikler üzerinde de bir yapısöküm uygulamaktadır.
99

  

Örneğin; günümüzde hükümetsel olmayan gruplarla çeşitli bağımsız grupların 

etkili olduğu bir diğer alan, modern liberal teorinin çıkmaza soktuğu ve baskıladığı 

cinsel alandır. Yıllarca kadın kimliğinin yıpratılarak ötekileştirilmesi, cinsiyet 

tercihlerinde bireyin özgür kılınmaması ve bu grupların siyaset içerisinde bir yer edinme 

haklarının ihlâl edilmesi gibi meseleler siyasi gündem içerisine bile alınmamıştır. 

Ayrıca bu grupların toplumda karşılaştıkları çeşitli sorunlar postmodern dönemde 

sorgulanır hale gelmiştir. Fraser’in çalışmasında ele aldığı Anita Hill’in cinsiyet 

mücadelesi örneği
100

 modernitenin kadın kimliği üzerindeki baskılayıcı özelliğini 

vurgulaması bakımından önemli görülmüştür. 

                                                 
97

 Michael Rosen ve Jonathan Wolff, Siyasal Düşünce, çev. Sevda Çalışkan ve Hamit Çalışkan, Ankara: 

Dost Kitabevi Yayınları, 2006, s. 223. 

98
 Hasan Bülent Kahraman, Postmodernite ile Modernite Arasında Türkiye: 1980 sonrası Zihinsel, 

Toplumsal, Siyasal Dönüşüm, İstanbul: Everest Yayınları, 2002, s. 19.  

99
 Yaşar Çubuklu, Postmodern Toplumda Kriz ve Siyaset, İstanbul: Kanat Kitap, 2004, s. 88. 

100
 Bkz. Nancy Fraser, “Politics, Culture and the Public Sphere: Toward a Postmodern Conception”, 

Social Postmodernism Beyond Identity Politics, ed. Linda Nicholson ve Steven Seidman, Cambridge: 

Cambridge University Press, 1995, ss. 296-300. 



30 

Bunun yanında herhangi bir ırkı, dini, etniği temel alarak diğerlerini baskılama 

yolunda kontrol etmek isteyen yönetim ve gruplar da postmodern siyasetin eleştirdiği 

özneler olarak karşımıza çıkmaktadır. Murphy’nin çalışmasında bilimin postmodern 

eleştirisinde bahsettiği gibi “(…) hiç bir fikir diğer fikirler üzerinde kayda değer bir 

otonomiye sahip olamaz.”
101

 Bu bağlamda farklılıkların ötelenmesi ya da baskı altına 

alınması postmodern siyasetin önündeki en önemli hususlardan biri olarak kabul 

edilmiştir. 

Bilimsel bilginin dahi değer ve yargılardan ayrılamayacağını savunan 

postmodern düşünüş; ancak farklılıkları olumlayan, sadece “var olmak” temelinde 

kendisin tanımlayan ve hakikatinin peşinde koşan bireylerin oluşturacakları bilgi 

çerçevesinde yeni bir siyaset düzleminin oluşabileceğini umut etmektedir. Böylece 

postmodern birey ve toplumun gerçek politik alana kavuşacağı düşünülmektedir. 

 

  3.1.2. Postmodern Devlet (Siyasal İktidar) 

Langlois, uluslararası ilişkiler disiplini tarihinde temel aktör olarak devletin 

kabul edildiğini, fakat çağdaş koşullar göz önüne alındığında devletin uluslararası 

sistemdeki yeri ve konumunun sürdürülebilmesinin oldukça güç olduğunu dile 

getirmektedir.
102

 Campbell’in savunduğu gibi, devletlerin kimliklerinin bireylerin 

kimlikleri gibi olduğu, söylem vasıtasıyla anlamlandırıldıkları ve bu yolla yeniden 

üretildikleri
103

 savı postmodern siyasetin temel varsayımlarından biri olmuştur. 

Örneğin, Cooper çalışmasında Napolyon döneminden sonra oluşan devletin, 

sınırları içinde yaşayan tüm halkları birleştirip tek tip bir yapı ortaya koyduğunu 

belirtmiştir. Bu yapının birçok kesimden insanın farklılıklarının baskılanmasını 

öngörmekte olduğu fakat bu söylemlerin yanında kişinin herkes tarafından tanınmasına 

                                                 
101

 John W. Murphy, Postmodern Social Analysis and Criticism, Connecticut: Greenwood Press, 1989,        

s. 135. 

102
 Anthony J. Langlois, “Worldwiews and International Political Theory”, International Relations 

Theory for the Twenty-First Century: An Introduction, ed. Martin Griffiths, Oxon: Routledge Taylor 

and Francis Group, 2007, s. 147.  

103
 Martin Griffiths, Steven C. Roach ve M. Scott Salamon, Fifty Key Thinkers in International Relations 

Uluslararası İlişkilerde Temel Düşünürler ve Teoriler, çev. Cesran, Ankara: Nobel Yayınları, 2011,        

s. 259.    



31 

olanak sunduğunu da vurgulanmıştır.
104

 Modern siyasi anlayışın ortaya koymuş olduğu 

bu devlet fikri, aktörlerin artması, siyasal olayların çeşitlenmesi, uluslararası göçlerle 

birlikte keskin sınırların ortadan kalkması gibi bir dizi nedenlerle değişim göstermiştir. 

Bundan dolayı devlet yapısal olarak bir reform istenci içerisine girmiştir.  

Honig’e göre “sosyal dünyaların içindeki ve arasındaki mücadele siyasi ve 

hukuki kurumlara içseldir.”
105

 Bu yüzden kurumsal bir yeniden düzenlenme ihtiyacı 

duyulmaktadır. Phillips “Politics in Isolation” adlı çalışmasında 1960 yılında Sheldon 

Wolin’in Batı’nın siyasal düşüncesi üzerine yapmış olduğu çalışmaya değindiği, bu 

çalışmada da siyasal düzenin benzersiz olduğu hissini kaybettiğimize, siyasetin 

heryerde olabileceğine ve vatandaşların kendi faaliyetlerinin siyasi olmayan dernek ya 

da grupların faaliyetlerinden ayrı düşünülemiyeceğine
106

 yaptığı vurgu dikkat çekici 

bulunmuştur. 

Arditi’de bu görüşü desteklemektedir. Arditi’de günün koşullarında oluşan 

postmodern siyasetin artık sivil toplumla birlikte anıldığına ve ulus-devletin kapsama 

alanı dışına uzanarak tüm küresel camiada kendine yeni bir form oluşturduğuna 

değinmiştir.
107

 Bu siyasi alan içerisinde geleneksel siyasi temsil yapıları da sorgulanır 

hale gelmektedir. Örneğin, Mouffe geleneksel siyasi yapılardan biri olan siyasal 

partilere olan ilgisizliğin yerini daha çok etnik ve dini kimlikler çerçevesinde yer alan 

gruplaşmaların yer aldığı farklı oluşumlara bırakacağını dile getirmektedir.
108

 Bazen bu 

kimliklerin doğrudan sosyal hareketler içerisinde kendilerini gösterdiğine tanık 

olunmaktadır. Bu durum bireyin ihtiyaçlarının karşılanamadığı durumlarda mikro 

alanda aktifleşmesinin bir ürünü olarak görülmektedir. Örneğin; Hart tarafından 

                                                 
104

 Cooper, a.g.e., ss. 124-125. 

105
 Honig, a.g.e., ss. 197-198. 

106
 Anne Phillips, “Politics in Isolation? Recent Developments in Political Theory”, Critical Political 

Studies: Debates and Dialogues from the Left, ed. Abigail B. Bakan ve Eleanor Macdonald, Montreal: 

McGill Queen’s University Press, 2002, s. 355. 

107
 Benjamin Arditi, Liberalizm Kıyılarında Siyaset: Farklılık, Popülizm, Devrim, Ajitasyon, çev. Emine 

Ayhan, İstanbul: Metis Yayınları, 2010, ss. 182-183. 

108
 Mouffe, Siyasal Üzerine, s.39. 



32 

doğrudan eylem ve sivil direnişe Doğu Avrupa, Filipinler ve Güney Afrika’nın 

demokratikleşme hareketleri örnek gösterilmiştir.
109

  

Diğer taraftan Çubuklu’ya göre “postmodern toplumda seçmenler, politikaya ve 

politik kesime (modern şartlarda oluşturulan) olan inançlarını ve saygılarını 

yitirmelerine karşın olan biteni bir gösteri izliyormuşçasına seyrederler.”
110

 Tüm bu 

hareketler modernitenin temellerini attığı politik alanın sıradanlaştığının birer göstergesi 

olarak kabul edilmektedir.  

Örneğin; 1950’lerden günümüze kadar demokratik yapılanmanın önemli 

elemanları olarak kabul edilen seçimlere katılım ve siyasal partilere ilginin batılı 

demokrasilerde gittikçe azaldığı kaydedilmiştir.
111

 Siyasi partiler yerine sivil toplum 

kuruluşları çevresinde etkinleşen bireyler ve topluluklar geleneksel siyaset 

metotlarından ve araçlarından uzaklaşmışlardır. 

Postmodern durum devlete ve siyasi organlara karşı aşırı kayıtsızlığı beraberinde 

getirmiştir. Oysaki siyasetin temeli karşılıklı anlaşmada hayat bulmaktadır. Bu 

bağlamda siyasal iktidar ve yönetilen halk arasında ortak zemin arayışının ötelendiği 

kaydedilmiştir. Clasters’ın belirttiği gibi, modern siyasal iktidar hiyerarşi ve otoriteyi 

gösteren emir-itaat ilişkisi çerçevesinde oluşmuştur.
112

  

Bu emir-itaat ilişkisinin, müşteri-patron ilişkisine dönüşmesi 1980’lerde açık 

pazar ekonomisi ile örtüşen yeni bir siyasi yapının ortaya çıkmasıyla gerçekleşmiştir. 

Bu yapıda vatandaş hükümetin hizmetlerini talep eden bir müşteri şeklinde 

algılanmıştır. Partilerin de bu müşteriyi elde etmek adına aralarında kıyasıya rekabet 

içine girmeleri bir bakıma neo-liberal tarafların bireysel ve kapitalist tutumları ile 

özdeşleşmiştir.
113

 Modern siyasal sistemin temel öğeleri arasında yer alan siyasi 

partilerin postmodern durumu batılı devletin doğasını da etkilemeye başlamıştır.   

                                                 
109

 Lindsay Hart, “Radikal Doğrudan Eylemi Savunurken: Sivil itaatsizlik, sabotaj ve şiddetsizlik üzerine 

düşünceler”, 21. Yüzyıl Anarşizmi: Yeni Binyıl için Ortodoks Olmayan Fikirler, ed. Jon Purkis, James 

Bowen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1998, s. 64.  

110
 Çubuklu, a.g.e., s. 99. 

111
 Adams, a.g.e., s.287. 

112
 Pierre Clastres, Devlete Karşı Toplum, çev. Mehmet Sert ve Nedim Demirtaş, 3. Baskı, İstanbul: 

Ayrıntı Yayınları, 2011, s. 15.  

113
 Adams, a.g.e., ss. 287-288. 



33 

Fakat postmodernistler en nihayetinde devleti siyasal yaşama ilişkin hâkim bir 

yapı olarak görmeye devam etmektedirler. Sadece bu yapıya odaklanmak yerine ona 

siyasi eleştiride bulunarak, devletin dönüştürülmesi, diğer bir anlamda ehlileştirilmesi 

taraftarı olmuşlardır.
114

 Devlet dışı siyasi aktörlerin de önemsellik kazandığı, siyasi 

hareketlerin çeşitlenerek arttığı, her konunun siyasal alana girebileceği bir vaziyet 

öngörmüşlerdir.  

Aynı zamanda halkının güvenliğini sağlamakla sorumlu olan devletin 

konumu/kimliği bu yeni durum