KONUTLARDA KENTSEL DÖNÜġÜM ÖNCESĠ VE SONRASI ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Emel GÜVEN T. C. BURSA ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ KONUTLARDA KENTSEL DÖNÜġÜM ÖNCESĠ VE SONRASI ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ EMEL GÜVEN 0000-0001-7804-2479 Prof. Dr. Filiz ġENKAL SEZER (DanıĢman) YÜKSEK LĠSANS TEZĠ MĠMARLIK ANABĠLĠM DALI BURSA-2019 ÖZET Yüksek Lisans Tezi KONUTLARDA KENTSEL DÖNÜġÜM ÖNCESĠ VE SONRASI ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Emel GÜVEN Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Filiz ġENKAL SEZER Türkiye‟de kentsel dönüĢüm son dönemlerde özellikle statik açıdan riskli binalara yönelik önlem alma amacıyla yapılmaktadır. Diğer yandan dünya gündemini oluĢturan iklim değiĢikliği ve enerji tüketim sorunu her ülke gibi Türkiye‟yi de yakından ilgilendirmektedir. Kentsel dönüĢüm ve enerji sorununun bir arada çözülmesi gerekmektedir. “Kentsel dönüĢüm” adı altında yenilenecek olan binalarda sadece statik risklere karĢı bir önlem alınması değil, binalarda enerji verimliliği konusunun da irdelenerek planlı bir dönüĢüm süreci gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir. Kentsel dönüĢüm Türkiye‟de enerji verimliliğinin geliĢmesi açısından da bir fırsat olarak değerlendirilebilir. Bu çalıĢmada kentsel dönüĢüm sürecini tamamlamıĢ konutlar üzerinde bir alan çalıĢması yapılarak, konutların dönüĢümden önceki enerji verimliliği durumu ile dönüĢümden sonraki enerji verimliliği durumu karĢılaĢtırılmıĢ ve kentsel dönüĢümde enerji verimliliği konusuna verilen önem değerlendirilmiĢtir. Ayrıca çalıĢma, enerji etkin bina tasarımında dikkate alınması gereken faktörler ve kentsel dönüĢüm sonrası uygulanan mevcut binaların enerji verimli hale dönüĢtürülmesi ile ilgili öneriler sunmaktadır. ÇalıĢma beĢ bölümden oluĢmaktadır. Tezin giriĢ bölümünde, çalıĢmanın amacı ve önemi, çalıĢmanın kapsamı, çalıĢmanın yöntemi ve hipotezi anlatılmıĢtır. Ġkinci bölümde literatüre dayanarak kavramsal çerçevede kentsel dönüĢüm ve enerji verimliliği konusuna değinilmiĢtir. Üçüncü bölümde konut sektöründeki enerji verimliliği konusu anlatılmıĢ ve bu baĢlık altında enerji verimliliği ile ilgili kanun ve yönetmelikler açıklanmıĢtır. Ayrıca konutlarda enerji verimliliğinin sağlanmasına yönelik alınacak önlemler ve enerji etkin bina tasarımı konusu anlatılmıĢtır. Tezin dördüncü bölümünde, Bursa Nilüfer ilçesinde seçilen üç farklı konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası enerji verimliliği durumlarını karĢılaĢtırmak üzere bir alan çalıĢması yapılmıĢtır. Sonuç bölümünde ise alan çalıĢmasından elde edilen değerlendirmeler doğrultusunda kentsel dönüĢüm sürecinde konutlarda enerji konusunun önemi vurgulanmıĢtır. Anahtar Kelimeler: Enerji, Enerji Etkin Bina Tasarımı, Enerji Verimliliği, Kentsel DönüĢüm 2019, x+150 sayfa. i ABSTRACT MSc Thesis EVALUATION OF ENERGY EFFĠCĠENCY BEFORE AND AFTER URBAN TRANSFORMATION IN RESIDENTIAL BUILDINGS Emel GÜVEN Bursa Uludağ University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Architecture Supervisor: Prof. Dr. Filiz ġENKAL SEZER Currently in Turkey, urban transformation is especially made for protecting the statically risky buildings. Besides, the climate change and the energy consumption problem which concern the world a genda, also concerns Turkey. Climate change and energy consumption problem should be solved at the same time. Under the name of “Urban Transformation” the buildings which are to be renewed are not only for the protection of the statical risks but also for the subject named energy efficiency in the buildings are should be studied and planned in detail. The urban transformation in Turkey could be evaluated as an opportunity for the development of energy efficiency. In this study, a field study was conducted on there is dences which completed the transformation process and the energy efficiency status of the houses before a transformation was compared with the energy efficiency situation after the transformation and the importance given to the energy efficiency in urban transformation was evaluated. In addition, the study presents some factors to be taken into consideration in energy efficient building design and suggestions about transforming existing buildings into energy efficient after urban transformation. The study includes five chapters. At the beginning of the thesis, the aim and the importance of the study, the comprehension of the study, the method and the hypothesis of the study have been reported. In the second chapter, urban transformation and energy efficiency are discussed in a conceptual framework based on the literature. In the third chapter, energy efficiency in the housing sector is explained and the laws and regulations are related to energy efficiency are explained under this title. In addition, me a sures to be taken to ensure energy efficiency in houses and energy efficient building design are explained. In the fourth part of the thesis, a field study was conducted to compare the energy efficiency of three different housing sites in Nilüfer district befor and after an urban transformation. In the conclusion chapter, in the light of thee volutions obtained from the field study, theim portance of energy in urban transformation is emphasised. Key words: Energy, Energy Efficient Building Design, Energy Efficiency, Urban Regeneration 2019, x+150 pages. ii iii ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET.................................................................................................................................. i ABSTRACT ...................................................................................................................... ii ÖNSÖZ VE TEġEKKÜR ................................................................................................ iii SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ .................................................................... vi ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ......................................................................................................... vii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ..................................................................................................... x 1. GĠRĠġ ............................................................................................................................ 1 1.1.Problemin Tanımlanması ............................................................................................ 3 1.2.AraĢtırmanın Amacı ve Önemi ................................................................................... 4 1.3.AraĢtırma Kapsamı ve Yöntemi .................................................................................. 5 1.4.AraĢtırma Soruları ve Hipotezler ................................................................................ 6 2. KENTSEL DÖNÜġÜM VE ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ ................................................. 8 2.1.Kentsel DönüĢüm Kavramı ve Amacı......................................................................... 8 2.2.Dünya‟da ve Türkiye‟de Kentsel DönüĢümün Tarihsel Süreci ................................ 11 2.3.Enerji Verimliliği Kavramı ve Kentsel DönüĢümde Enerji Verimliliği ................... 15 3. KONUTLARDA ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ ................................................................. 17 3.1.Enerji Verimliliği ile Ġlgili Kanun ve Yönetmelikler ................................................ 18 3.1.1.Enerji verimliliği kanunu ....................................................................................... 21 3.1.2.Binalarda ısı yalıtım yönetmeliği ve TS 825 binalarda ısı yalıtım standartları ..... 22 3.1.3.Enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılmasına dair yönetmelik……………………………………………………………………………...23 3.1.4.Binalarda enerji performans yönetmeliği (BEP) .................................................... 24 3.2.Konutlarda Enerji Verimliliğinin Sağlanmasında Alınacak Önlemler - Enerji Etkin Bina Tasarımı .................................................................................................................. 28 3.2.1.Enerji etkin bina tasarımında pasif sistemler ......................................................... 31 3.2.2.Enerji etkin bina tasarımında aktif sistemler .......................................................... 38 3.2.3.Enerji etkin bina tasarımından örnekler ................................................................. 43 4. KONUTLARDA KENTSEL DÖNÜġÜM ÖNCESĠ VE SONRASI ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ KARġILAġTIRMASI ........................................................................... 49 4.1.Alan ÇalıĢması Ġçin Seçilen Konutların Tanıtılması ................................................. 49 4.1.1.Örnek 1 ................................................................................................................... 51 4.1.2.Örnek 2 ................................................................................................................... 57 4.1.3.Örnek 3 ................................................................................................................... 63 4.2.Alan ÇalıĢması için Seçilen Konut Sitelerinin Yıllık Isıtma Enerjisi Ġhtiyaçları, CO2 Salınımları ve EKB Değerlerinin Hesaplanması............................................................. 69 4.2.1.Yıllık ısıtma ihtiyacı sonuçları (TS 825) ................................................................ 70 4.2.1.1.Örnek 1 ................................................................................................................ 71 4.2.1.2.Örnek 2 ................................................................................................................ 75 4.2.1.3.Örnek 3 ................................................................................................................ 79 4.2.2.CO2 salınımı ve enerji performansı sınıfı değerleri hesap sonuçları ...................... 84 4.2.2.1.Örnek 1 ................................................................................................................ 86 4.2.2.2.Örnek 2 ................................................................................................................ 88 4.2.2.3.Örnek 3 ................................................................................................................ 90 iv Sayfa 4.3.Kentsel DönüĢüm Öncesi ve Sonrası Hesap Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması Ve Değerlendirmesi .............................................................................................................. 92 4.3.1.TS825 yıllık ısıtma ihtiyacı sonuçlarının karĢılaĢtırılması ve değerlendirilmesi ... 92 4.3.2.Enerji kimlik belgesi sonuçlarının karĢılaĢtırılması ve değerlendirilmesi ............. 94 5. SONUÇ ..................................................................................................................... 102 KAYNAKLAR ............................................................................................................. 104 EKLER .......................................................................................................................... 112 EK 1 .............................................................................................................................. 112 EK 2 .............................................................................................................................. 113 EK 3 .............................................................................................................................. 114 EK 4 .............................................................................................................................. 115 EK 5 .............................................................................................................................. 116 EK 6 .............................................................................................................................. 117 EK 7 .............................................................................................................................. 118 EK 8 .............................................................................................................................. 119 EK 9 .............................................................................................................................. 120 EK 10 ............................................................................................................................ 121 EK 11 ............................................................................................................................ 122 EK 12 ............................................................................................................................ 124 EK 13 ............................................................................................................................ 125 EK 13 ............................................................................................................................ 126 EK 13 ............................................................................................................................ 127 EK 13 ............................................................................................................................ 128 EK 13 ............................................................................................................................ 129 EK 14 ............................................................................................................................ 130 EK 15 ............................................................................................................................ 134 EK 16 ............................................................................................................................ 138 EK 17 ............................................................................................................................ 140 EK 18 ............................................................................................................................ 144 ÖZGEÇMĠġ .................................................................................................................. 150 v SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ Simgeler Açıklama A Alan GJ GigaJoule V Hacim R Isıl Direnç d Kalınlık CO2 Karbondioksit kW Kilowatt 2 kWh/m Kilowattsaat / metrekare λ Lambda ısı iletkenlik katsayısı H Özgül ısı kaybı °C Santigrat Derece TEP Ton eĢdeğer petrol  Toplam μ Toplam ısı geçiĢ katsayısı Q Toplam ısı kaybı W/K Watt / Kelvin Kısaltmalar Açıklama AB Avrupa Birliği Ar-Ge AraĢtırma ve GeliĢtirme BEP Binalarda Enerji Performansı BEP TR Ġnternet Tabanlı Hesap Programı Yazılımı BEPD Binalarda Enerji Performans Direktifi BEP-HY Binalarda Enerji Performansı Hesaplama Yöntemi BMĠDÇS BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi ÇġB Çevre ve ġehircilik Bakanlığı EKB Enerji Kimlik Belgesi IEA International EnergyAgency ĠZODER Isı Ses Su ve Yangın Ġzolasyoncuları Derneği KD Kentsel DönüĢüm KP Kyoto Protokolü LED Light Emitting Diod Lamba LEED Energy and Environmental Design; Türkçe açılımıyla Enerji ve Çevre Dostu Tasarımda Liderlik Sertifikası MATPUM Çevre ve Tasarım Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Neredeyse Sıfır Enerjili Bina NSEB Orta Doğu Teknik Üniversitesi ODTÜ Türk Standartları Enstitüsü TSE Türk Standardı Kalorifer Tesisatı Projelendirme Esasları TS 2164 Türk Standardı Binalarda Isı yalıtımı Kuralları TS 825 Türk Standardı Soğutma Sistemleri ve Isı Pompaları - TS EN 378 Güvenlik ve Çevre Kuralları vi ġEKĠLLER DĠZĠNĠ Sayfa ġekil 2.1. Hausmann Paris kent müdahaleleri ................................................................. 11 ġekil 2.2.Hausmann Paris kent müdahaleleri eski ve yeni hali....................................... 11 ġekil 2.3.Ebenezer Howard bahçe kent modeli .............................................................. 12 ġekil 2.4.Kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası Sulukule gecekondu bölgesi ................... 13 ġekil 2.5.Ankara Portakal Çiçeği Vadisindeki gecekondulaĢma ve Ankara Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel DönüĢüm sonrası yapılan konutlar .............................................. 14 ġekil 2.6.Türkiye ve Almanya GüneĢ haritası ................................................................ 16 ġekil 3.1.2014, Konut sektörü enerji tüketiminin diğer sektörlere oranı ........................ 18 ġekil 3.2.Avrupa Birliği enerji yol haritası .................................................................... 20 ġekil 3.3.Isıtma ve soğutma net enerji hesaplama yöntemi için gerekli olan baĢlıca girdiler ............................................................................................................................. 27 ġekil 3.4.Enerji kimlik belgesi ilk sayfasının tanıtımı .................................................... 28 ġekil 3.5.Doğrudan ısıtma sistemi .................................................................................. 32 ġekil 3.6. Rüzgâr bacası uygulaması plan ve kesiti ........................................................ 35 ġekil 3.7.GüneĢ bacası örneği, Damascus School Syria ................................................. 35 ġekil 3.8.IĢık raflarının kıĢ ve yaz dönemlerinde kullanımı ........................................... 36 ġekil 3.9.IĢık borusu kullanımı ....................................................................................... 37 ġekil 3.10.Prizmatik panel sistemi .................................................................................. 37 ġekil 3.11.Düzlemsel güneĢ toplayıcısı ve vakum borulu güneĢ toplayıcısı arasındaki fark .................................................................................................................................. 39 ġekil 3.12.Fotovoltaik panel sistemi ............................................................................... 42 ġekil 3.13.Dikey ve yatay eksenli rüzgâr türbini sistemi ................................................ 42 ġekil 3.14.Kojenerasyon sistemi Ģeması ......................................................................... 43 ġekil 3.15.K2 Apartmanları, Melbourne ......................................................................... 44 ġekil 3.16.Bedzed konutları, Londra............................................................................... 44 ġekil 3.17.Kuzey apartmanları, Chıcago......................................................................... 45 ġekil 3.18.Eichgut Konutları, Ġsviçre .............................................................................. 45 ġekil 3.19.Dokuz ev, Ġsviçre ........................................................................................... 45 ġekil 3.20.Port rezidans, Ġzmir ........................................................................................ 46 ġekil 3.21.Diyarbakır güneĢ evi ...................................................................................... 47 ġekil 3.22.Siemens Gebze teknik binası, Kocaeli ........................................................... 47 ġekil 3.23.ODTÜ MATPUM binası, Ankara.................................................................. 48 ġekil 3.24.Turkcell AR-GE binası, Gebze ...................................................................... 48 ġekil 4.1.Türkiye haritasında Bursa‟nın yeri .................................................................. 50 ġekil 4.2.Bursa ilçeler haritası, alan çalıĢmasının yapıldığı Nilüfer ilçesi ...................... 50 ġekil 4.3.Alan çalıĢması için seçilen konutların kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası haritadaki konumu ........................................................................................................... 51 ġekil 4.4.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı .............................. 51 ġekil 4.5.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı ............................ 51 ġekil 4.6.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı ....................... 52 ġekil 4.7.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi bodrum kat planı ve normal kat planı ........................................................................................................................... 52 vii ġekil 4.8.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi kesiti, ön cephesi, yan cephesi, arka cephesi ....................................................................................................... 53 ġekil 4.9.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı ............................. 54 ġekil 4.10.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı ........................... 54 ġekil 4.11.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası vaziyet planı .................... 54 ġekil 4.12.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası bodrum kat planı ............. 55 ġekil 4.13.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası normal kat planı .............. 55 ġekil4.14.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası kesiti ................................. 56 ġekil 4.15.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası ön cephesi ........................ 56 ġekil 4.16.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası yan cephesi ...................... 56 ġekil 4.17.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası arka cephesi ..................... 57 ġekil 4.18.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı ............................ 57 ġekil 4.19.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı ............................ 57 ġekil 4.20.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı ..................... 58 ġekil 4.21.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı ve normal kat planı ................................................................................................................................. 58 ġekil 4.22.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi kesiti, ön cephesi, yan cephesi, arka cephesi ....................................................................................................... 59 ġekil 4.23.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı ........................... 60 ġekil 4.24.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı ........................... 60 ġekil 4.25.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası vaziyet planı .................... 60 ġekil 4.26.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası bodrum kat planı ............. 61 ġekil 4.27.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası normal kat planı .............. 61 ġekil 4.28.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası kesiti ................................ 62 ġekil 4.29.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası ön cephesi ........................ 62 ġekil 4.30.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası A blok yan cephesi ve B blok yan cephesi .............................................................................................................. 63 ġekil 4.31.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası arka cephesi ..................... 63 ġekil 4.32.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı ............................ 64 ġekil 4.33.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı ..................... 64 ġekil 4.34.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi bodrum kat planı ve normal kat planı ........................................................................................................................... 65 ġekil 4.35.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi kesiti, ön cephesi, yan cephesi, arka cephesi ....................................................................................................... 66 ġekil 4.36.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı ........................... 66 ġekil 4.37.Örnek 3 konut yapısının kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı ......................... 67 ġekil 4.38.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası vaziyet planı .................... 67 ġekil 4.39.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası a-b-c-d blok bodrum kat planı, normal kat planı ve Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası e-f blok bodrum kat planı, normal kat planı ................................................................................. 68 ġekil 4.40.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası kesiti ve ön cephesi ........ 69 ġekil 4.41.ĠZODER TS825 hesap programı tasarım akıĢı Ģeması .................................. 70 ġekil 4.42.ĠZODER hesap programı ana sayfası ............................................................ 71 ġekil 4.43.BEP-BUY yazılımı ile enerji kimlik belgesi çıkarma aĢamaları ................... 85 ġekil 4.44.BEP-BUY yazılımı ana ekranı ....................................................................... 85 ġekil 4.45.Örnek 1 konut sitesi kentsel dönüĢüm öncesi sırasıyla A, B, C, D, E blok enerji kimlik belgesi ........................................................................................................ 87 viii ġekil 4.46.Örnek 1 konut sitesi kentsel dönüĢüm sonrası sırasıyla A, B, C, D blok enerji kimlik belgesi .................................................................................................................. 88 ġekil 4.47.Örnek 2 konut sitesi kentsel dönüĢüm öncesi sırasıyla A, B, C, D blok enerji kimlik belgesi .................................................................................................................. 89 ġekil 4.48.Örnek 2 konut sitesi kentsel dönüĢüm sonrası sırasıyla A ve B blok enerji kimlik belgesi .................................................................................................................. 89 ġekil 4.49.Örnek 3 konut sitesi kentsel dönüĢüm öncesi sırasıyla 1, 3, 4, 5 No‟lu parsel A blokların enerji kimlik belgeleri .................................................................................. 90 ġekil 4.50.Örnek 3 konut sitesi kentsel dönüĢüm sonrası sırasıyla A, B, C, D, E, F blok enerji kimlik belgesi ........................................................................................................ 91 ġekil 4.51.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası özgül ısı kaybı karĢılaĢtırılması ............................................................................................................... 92 ġekil 4.52.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı karĢılaĢtırılması .................................................................................................. 93 ġekil 4.53.Enerji kimlik belgesi içinde, enerji performans sınıfı ve sera gazı CO2 emisyon sınıfı değerlendirme skalası .............................................................................. 94 ġekil 4.54.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası ısıtma sistemi sınıfı .... 95 ġekil 4.55.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası sıhhi sıcak su sistemi sınıfı ................................................................................................................................ 96 ġekil 4.56.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm sonrası soğutma sistemi sınıfı ................ 97 ġekil 4.57.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm sonrası havalandırma sistemi sınıfı ........ 98 ġekil 4.58.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası aydınlatma sistemi sınıfı ......................................................................................................................................... 99 ġekil 4.59.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası performans sınıfı ...... 100 ġekil 4.60.Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası CO2emisyon sınıfı ... 101 ix ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Sayfa Çizelge 3.1.AB 20/20/20 enerji ve iklim paketi .............................................................. 19 Çizelge 3.2.Enerji etkin bina tasarımını etkileyen etmenler ........................................... 29 Çizelge 3.3.Enerji etkin bina tasarımında pasif sistemler ............................................... 32 Çizelge 3.4.Dolaylı ısıtma yöntemleri ............................................................................ 33 Çizelge 3.5.Enerji etkin bina tasarımında aktif sistemler ............................................... 38 Çizelge 4.1.Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı ......... 72 Çizelge 4.2.Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ............................................................................................................................. 73 Çizelge 4.3.Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı ........ 73 Çizelge 4.4.Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ............................................................................................................................. 75 Çizelge 4.5.Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı ......... 75 Çizelge 4.6.Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ............................................................................................................................. 77 Çizelge 4.7.Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı ........ 77 Çizelge 4.8.Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ............................................................................................................................. 79 Çizelge 4.9.Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı ......... 79 Çizelge 4.10.Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ............................................................................................................................. 81 Çizelge 4.11.Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı ...... 81 Çizelge 4.12.Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ............................................................................................................................. 84 Çizelge 4.13.Kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası mekanik sistemler ............................. 86 Çizelge 4.14.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi enerji kimlik belgesi sonuçları .......................................................................................................................... 86 Çizelge 4.15.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası enerji kimlik belgesi sonuçları .......................................................................................................................... 87 Çizelge 4.16.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi enerji kimlik belgesi sonuçları .......................................................................................................................... 88 Çizelge 4.17. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası enerji kimlik belgesi sonuçları .......................................................................................................................... 89 Çizelge 4.18.Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi enerji kimlik belgesi sonuçları .......................................................................................................................... 90 Çizelge 4.19. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası enerji kimlik belgesi sonuçları .......................................................................................................................... 91 x 1. GĠRĠġ Barınma insanoğlunun en temel ihtiyaçlarından birisidir. Ġnsanlık tarihinin baĢlangıcından bu yana barınmak için pek çok formül bulunmuĢtur. Bu formüllerden en günceli olan konut üretimi tarihteki en eski faaliyet alanlarından bir tanesidir. Ġnsanların yaĢamlarının büyük bir bölümünü geçirdikleri konutlar, enerji tüketiminin de oldukça fazla olduğu mekânlardır. Enerji endüstrileĢme dönemi sonrası oldukça büyük bir önem kazanmıĢtır. Dünyada teknolojinin geliĢmesi ile yaĢam standartları değiĢime uğramıĢ ve buna bağlı olarak enerjiye olan gereksinim artmıĢtır. Enerji üretiminde en çok kullanılan, yenilenebilir enerji kaynağı olmayan fosil yakıtlar doğaya zarar vermekte, hava kirliliği oluĢturmakta ve küresel ısınmayı tetiklemektedir. Günümüzde “Enerji verimliliği” kavramı, ülkelerin ekonomik olarak kalkınması ve ekosistemin korunması açısından oldukça önemlidir. Yükselen dünya nüfusu ve artan barınma gereksinimini karĢılamak üzere yeni yerleĢim alanları kurulmakta, yeni binalar yapılmakta ve kentler giderek büyümektedir. Bu duruma bağlı olarak konutlardaki enerji tüketimi de artmaktadır. Ülkemizde enerji tüketiminin ortalama %41‟inin konutlara ait olması, binalarda enerji tüketimini azaltmaya, enerji verimliliğini artırmaya yönelik çalıĢmalara hız verilmesini gündeme getirmektedir (Evcil 2000). Bununla birlikte zaman içerisinde toplumsal ekonomik ve sosyal değiĢimler nedeniyle kentlerde ve dolayısıyla konutlarda dönüĢüm ihtiyacı ortaya çıkmıĢtır. Kentin problemli bölgelerinin iyileĢtirilmesi amacı ile gerçekleĢtirilen uygulamaların tümü kentsel dönüĢümü tarif etmektedir. Yenilenmeyi gerektiren durumlar kültürel mirası koruma, ekonomiyi canlandırma, doğal afetlere karĢı önlem alma gibi düzenlemeler olarak sıralanabilir. Kentsel dönüĢüm ilk olarak 1850‟li yıllarda Avrupa‟da ve Kuzey Amerika‟da gerçekleĢen nüfus artıĢı ile birlikte kentlerin büyümesi sonucu ekonomik ve sosyal yapının bozulması gibi sorunlar sonucu gündeme gelmiĢtir. Bu sorunların çözümü için 1800‟lü yılların ortalarında Avrupa‟nın önemli kentlerinde geniĢ çaplı kent planları oluĢturulmaya baĢlamıĢtır. Türkiye‟de ise kentsel dönüĢüm sürecinin Avrupa‟ya paralel olarak sanayileĢme ile birlikte hız kazandığı görülmektedir. 1950‟lerde konut stoğunun ve sosyal altyapının yetersiz kalması ile gecekondulaĢma baĢlamıĢtır. Buna bağlı olarak gecekondulaĢmanın önlenmesi amacı ile kentler dönüĢüme uğramıĢtır. Ülkemizde son zamanlarda gerçekleĢtirilen kentsel dönüĢüm etkinliklerinde ortaya 1 çıkan öncelikli konu ise, afet riski ve özellikle deprem gerçeğidir. Bu yönüyle de bina ölçeğinde gerçekleĢtirilen dönüĢümlerin acil bir Ģekilde uygulamaya geçilmesinde güçlü bir temelin olduğu görülmektedir. Ancak, enerji ihtiyacının büyük bir kısmını ithal eden ülkemizde dönüĢüm etkinlikleri, sadece statik kaygılara dayalı olarak değil, optimum enerji performansını sağlayacak binaların üretilmesine yönelik, bütünleĢik bir dönüĢüm anlayıĢıyla ele alınmalıdır. Dünya‟da enerji etkin bina tasarımı ve „yaklaĢık sıfır enerjili binalar‟ gündemde iken, Türkiye‟de kentsel dönüĢüm amaçlı uygulanan konut üretiminde öncelikli olarak statik kaygılar gündemdedir. Gelecek dönemde enerjinin hızla tükenmesi sonucu ekonomi ve çevreye duyarlılık bağlamında konut sektöründe sürdürülebilir enerji konusunun öneminin artacağı düĢünülmektedir. Bu tez çalıĢması, ülkemizde gerçekleĢtirilen kentsel dönüĢüm etkinliklerini, binalarda enerji verimliliğinin artırılması yönünden de ele almayı hedeflemiĢtir. Tez enerji verimliliğinin arttırılması açısından kentsel dönüĢümün önemli bir fırsat olarak değerlendirilmesi gerektiği konusuna dikkat çekmektedir. Sadece standartları sağlamak enerji konusunda yeterli ve sürdürülebilir bir çözüm olmamaktadır. Standartları sağlamak yerine yaklaĢık sıfır enerjili, enerji etkin bina tasarım yöntemleri üzerinde çalıĢmalar yapılarak, kentsel dönüĢümü enerji verimliliğinin artırılması ve sürdürülebilir enerjinin sağlanabilmesi yönünden ele alan önemli bir araç olarak değerlendirmek gereklidir. Aksi takdirde, ortaya çıkan enerji ihtiyacı, ilerleyen süreçlerde sürdürülebilir bağlamda enerji verimliliğini temel alan yeni bir dönüĢüm sürecine girilmesi zorunluluğunu doğuracaktır. Tez çalıĢması beĢ bölümden oluĢmaktadır. Tezin giriĢ bölümünde, çalıĢmanın amacı ve önemi, çalıĢmanın kapsamı, çalıĢmanın yöntemi ve hipotezi anlatılmıĢtır. Ġkinci bölümde literatür analizi yapılarak ve literatüre dayanarak kavramsal çerçevede kentsel dönüĢüm ve enerji verimliliği konusuna değinilmiĢtir. Bu bölümde kentsel dönüĢüm kavramı ve amacı, Dünya‟da ve Türkiye‟de kentsel dönüĢümün tarihsel geliĢiminden bahsedilmiĢ ve kentsel dönüĢüm ile enerji verimliliğinin iliĢkisi irdelenmiĢtir. Üçüncü bölümde konut sektöründeki enerji verimliliği konusu anlatılmıĢ ve bu baĢlık altında enerji verimliliği ile ilgili kanun ve yönetmelikler açıklanmıĢtır. Konutlarda enerji verimliliğinin sağlanmasına yönelik alınacak önlemler ve enerji etkin bina tasarımı konusu tartıĢılarak, enerji etkin bina tasarımında aktif, pasif yöntemler anlatılmıĢ, enerji etkin bina tasarımından örnekler verilmiĢtir. Tezin dördüncü bölümünde alan çalıĢması 2 yapılmıĢ ve alan çalıĢmasında Bursa Nilüfer ilçesinde seçilen üç farklı konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası enerji verimliliği durumları karĢılaĢtırılmıĢtır. Alan çalıĢmasında öncelikli olarak, seçilen üç örnek tanıtılmıĢtır. Bu örneklerin ĠZODER ısı yalıtım hesaplama programı ile özgül ısı kayıpları ve yıllık ısıtma enerjisi ihtiyaçları belirlenmiĢ ve BEP TR yazılımı ile CO2 salınımları ve enerji performans sınıflarını belirlemek üzere enerji kimlik belgeleri çıkartılmıĢtır. Daha sonra her örneğin kentsel dönüĢüm öncesi, sonrası verileri karĢılaĢtırılmıĢ ve değerlendirilme yapılmıĢtır. Sonuç bölümünde ise alan çalıĢmasından elde edilen değerlendirmeler doğrultusunda kentsel dönüĢüm sürecinde enerji konusunun önemi vurgulanmıĢtır. 1.1. Problemin Tanımlanması Yeryüzünde fosil enerji kaynakları hızlı bir biçimde azalmakta, buna karĢın enerji tüketimi nüfus artıĢına paralel olarak sürekli artmaktadır. Ġnsanlık, geliĢtirilmiĢ ve sürdürülebilir enerji kaynaklarının arayıĢı içindedir. Bundan dolayı, günümüzde mimari yapıların enerji verimliliğini de dikkate alacak Ģekilde üretilmesi, gelecekte kendi enerjisini üreten sistemlere sahip olması gerekliliği öne çıkmaktadır. Enerji etkin yapılar olarak nitelendirilen binalarda enerji verimliliğinin baĢlangıcı ise, en baĢta binanın tasarım ve proje aĢamasıdır. Mimari bir yapıda enerji verimliliği artıĢının yüksek olması, önemli ölçüde nitelikli tasarlanmıĢ mimari proje ve inĢaat kalitesine bağlıdır. Tasarım aĢamasında binanın konumu, formu ve yapı kabuğunun fiziksel özellikleri vb. binanın optimum enerji performansını sağlayacak Ģekilde belirlenmelidir. Bu nedenle, mimari yapıların üretiminde içinde enerji verimliliğinin de yer aldığı bütünleĢik tasarımların yapılması önem kazanmaktadır. Tasarım sürecinde alınan bu yöndeki kararların binanın kullanım aĢamasındaki enerji etkinliği durumunu belirlemekte olduğu açıktır. Tasarımcının sürecin en baĢından itibaren alacağı kararlar mimari tasarımın enerji performansı üzerindeki etkisini de belirleyecektir. Mimari proje tasarımlarında enerji etkin binalar; -Enerji ihtiyacını en alt seviyeye indiren, -Enerji gereksinimini yenilenebilir kaynaklardan karĢılayabilen, -Enerjiyi en verimli Ģekilde kullanan, minimum karbon salınımı yapan yapılar olarak tanımlanabilir. 3 Enerji verimliliğini sağlayan mimari tasarım ve uygulamaların yapılmasıyla Ģu faydalar elde edilecektir; -Enerji kaynak tasarrufu ve çevrenin korunması sağlanacaktır, -Küresel iklim değiĢikliği yavaĢlatılacak ve karbon salınımı azaltılacaktır, -Enerjide dıĢa bağımlılık ve yeni enerji yatırımları azaltılacaktır, -Bina sahiplerinin hem daha az enerji kullanmaları, tasarruf yapmaları sağlanacaktır. Bu bağlamda, ülkemizde son yıllarda kentsel dönüĢüm adı altında deprem odaklı, statik kaygıların ön planda tutulduğu veya gecekondulaĢmanın önüne geçmek amacı ile mevcut binaların yıkılıp yeniden üretimine dayalı çok sayıda proje gerçekleĢtirilmektedir. Ancak, bu tür kentsel dönüĢüm projelerinde ortaya çıkan en büyük problemlerden birisi de, enerji etkin bina üretimine olanak sağlayacak tasarımların göz ardı edilmesidir. Kentsel dönüĢümün amacı, sadece depreme dayanıklı kentler kurmak değil, bunun yanında enerjinin değerini de bilen yeni kentler kurmak olmalıdır. 1.2. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi Bu tez çalıĢmasında; alan araĢtırmasına dayalı olarak kentsel dönüĢüm sürecini tamamlamıĢ konutların dönüĢümden önceki enerji verimliliği değerleri ile dönüĢümden sonraki enerji verimliliği değerleri karĢılaĢtırılmıĢtır. ÇalıĢmada, araĢtırmanın yapıldığı bölgede gerçekleĢtirilen kentsel dönüĢüm projelerinde enerji verimliliği konusunun dikkate alınıp alınmadığı değerlendirilmiĢ, ayrıca tasarımlarda günümüzde enerji etkin binalar için belirlenmiĢ olan değerlerin hangi düzeylerde karĢılandığı da tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢma kapsamında, kentsel dönüĢüm projelerinde enerji verimliliği konusunda da dönüĢümün sağlanması gerekliliğine dikkat çekilmiĢ, enerji etkin bina tasarımında ele alınması gerekli faktörlerle ilgili öneriler sunulmuĢtur. DönüĢüm projelerinde enerji verimliliğini artıran tasarımların hangi düzeyde ele alındığının belirlenmesi ile enerji etkin bina tasarımı kapsamında kıt olan enerji kaynaklarının daha verimli kullanılması ve sürdürülebilir konforlu bir yaĢam gerekliliğinin vurgulanması çalıĢmanın önemini artırmaktadır. 4 1.3. AraĢtırma Kapsamı ve Yöntemi Tez çalıĢması kapsamında, Bursa‟nın Nilüfer Ġlçesi‟nde kentsel dönüĢüm çalıĢması tamamlanmıĢ 3 farklı konut sitesinin, dönüĢüm öncesi ve dönüĢüm sonrasına ait enerji verimliliği ile ilgili veriler toplanmıĢtır. ÇalıĢmada sadece statik kaygılara dayandırılarak gerçekleĢtirilen dönüĢüm projelerinde, enerji verimliliği konusunun tasarımlarda göz önüne alınıp alınmadığı ya da hangi düzeylerde ele alındığının belirlenmesi amaçlanmıĢtır. ÇalıĢma verilerinin kentsel dönüĢüm proje örnekleriyle sınırlandırılmıĢ olmasının nedeni, dönüĢümün bir araç olarak değerlendirilip, dönüĢüm projelerinde enerjinin önemini benimsemiĢ binaların üretilmesine olanak sağlayan tasarımların yapılması gerekliliğine vurgu yapmak düĢüncesidir. Tez çalıĢmasında alan araĢtırmasına dayalı bir yöntem kullanılmıĢtır. ÇalıĢmada Bursa‟nın en geliĢmiĢ ve ekonomik rantı yüksek olan, kentsel dönüĢüm projelerinin yoğun olarak gerçekleĢtirildiği Nilüfer Ġlçesinde, dönüĢüm geçirmiĢ 3 farklı konut sitesi örnek olarak seçilmiĢtir. Bu örnekler; BeĢevler Mahallesi‟nde yer alan altı bloklu „„Ergünkent Nilüfer Park kentsel dönüĢüm projesi‟‟, Fatih Sultan Mehmet Bulvarı‟nda konumlanan dört bloklu „„Bulvar 224 kentsel dönüĢüm projesi‟‟ile yine Fatih Sultan Mehmet Bulvarı‟nda bulunan iki bloklu„„Plaza 224 kentsel dönüĢüm projesi‟‟ olmak üzere 3 farklı konut sitesidir. Bununla birlikte literatür desteği ile kentsel dönüĢüm kavramı ve enerji verimliliği konusu da kavramsal çerçevede incelenmiĢtir. Yine literatüre dayanarak enerji etkin bina tasarımı kavramı ve enerji etkin bir bina için yapılması gereken uygulamalar irdelenmiĢ ve örnekler araĢtırılmıĢtır. Ayrıca, Türkiye‟de enerji ile ilgili yapılmıĢ kanun ve yönetmelikler bakanlıkların sayfalarından edinilerek incelenmiĢtir. Alan çalıĢmasında kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası konut sitelerinin karılaĢtırmasının yapılabilmesi için TS825 binalarda ısı yalıtım standartlarına uygun olarak, konutların özgül ısı kaybı ve yıllık ısıtma ihtiyaçları belirlenmiĢtir. Bu hesaplamaların yapılmasında „„Isı Ses Su ve Yangın Ġzolasyoncuları Derneği‟‟ tarafından oluĢturulan „„ĠZODER TS825 Hesap Programı‟‟ bilgisayar destekli program kullanılmıĢtır. Yine 5627 sayılı enerji verimliliği kanununa bağlı Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği‟ne uygun olacak Ģekilde web tabanlı BEP TR „„Bep-Buy-27 Versiyon‟‟ yazılımı kullanılmıĢtır. BEP TR yazılımı için Enerji Kimlik Belgesi sertifika eğitimine 5 katılınmıĢ olup, tez yazarı tarafından sertifika çıkarabilme imkânı sağlanmıĢtır. Bu doğrultuda; konutların enerji kimlik belgeleri çıkarılmıĢ, enerji performans ve CO2 emisyon sınıfları belirlenmiĢtir. Binaların ısıtma, soğutma, sıhhi sıcak su, havalandırma ve aydınlatma gibi konulardaki enerji ihtiyaçları öncelikli olmak üzere yıllık enerji ihtiyaçları hesaplanmıĢtır. ÇalıĢmada 3 farklı konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası proje verileri değerlendirilmiĢtir. 1.4. AraĢtırma Soruları ve Hipotezler Bu araĢtırma; “Bursa‟da öncelikli olarak statik kaygılar düĢünülerek gerçekleĢtirilmiĢ kentsel dönüĢüm projelerinde, enerji verimliliği konusu hangi düzeylerde dikkate alınmıĢ, tasarımlarda enerji verimliliğini artırıcı ne tür uygulama önerileri getirilmiĢtir?” sorusuna yanıt vermeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla araĢtırmanın temel hedefi olan, fiziksel dönüĢümün yanında toplumsal duyarlılık, yönetmelikler, yasal zorunluluklar ve tasarım ölçütleri; binanın konumu, formu ve yapı kabuğunun fiziksel özellikleri vb. gibi enerji verimliliğini artırıcı yönde yapılacak dönüĢüm çalıĢmalarında optimum enerji performansına ulaĢılmasında karĢılaĢılan sorunsalların saptanmasına yönelik olarak cevap aranan; -Enerji verimliliği nedir? -Enerji etkin binalarda dikkate alınması gerekli tasarım ölçütleri nelerdir? -AraĢtırma kapsamındaki binaların dönüĢüm öncesi ve dönüĢüm sonrası enerji verimlilik değerleri nelerdir, dönüĢüm sonrası enerji verimliliği konusunda hangi düzeyde ilerlemeler kaydedilmiĢtir? -Ġncelenen örneklerde dönüĢüm sonrası ortaya çıkan enerji verimlilik değerleri, günümüzde yönetmeliklerle belirlenen enerji etkin binalar için verilen değerleri karĢılıyor mu? -Enerji etkin tasarlanan binalarda faydalar nelerdir? -Kentsel dönüĢüm projelerinde enerji etkin yapı tasarımının önemsenmemesi, uzun vadede enerji verimliliğini ön plana alan yeniden bir kentsel dönüĢüm sürecine girilmesi ihtiyacını doğurur mu? 6 -Ülkemizde gerçekleĢtirilen kentsel dönüĢüm uygulamaları, enerji verimliliğinde de dönüĢüm bağlamında bir fırsat olarak ele alınabilir mi? gibi alt sorular araĢtırmanın çerçevesini oluĢturmaktadır. Bu çalıĢmada, araĢtırma kapsamındaki konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi var olan enerji verimliliği değerleri ile kentsel dönüĢüm sonrası elde edilen enerji verimliliği değerleri karĢılaĢtırılırken, kentsel dönüĢümü gerçekleĢtirilmiĢ bu binaların enerji etkin binalar için belirlenen kriterleri sağlayıp sağlamadığı ve bu konuda ortaya çıkan sorunlar değerlendirilerek tartıĢılacaktır. Bunun yanı sıra çalıĢma, kentsel dönüĢümle birlikte enerji verimliliği konusunda da dönüĢümün sağlanması yönünde farkındalık yaratılmasında katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu varsayımlardan yola çıkılarak belirlenen çalıĢmanın hipotezi ve tezin savunduğu ilkeler ise; 1. Enerji etkin binaların tasarlanmasına ve üretilmesine önem verilmesi, teĢvik edilmesi, bunun yönetmeliklerle zorunlu hale getirilmesi ve denetlenmesi, kıt olan enerji kaynaklarının daha verimli kullanılması, sürdürülebilir konforlu bir yaĢam için en uygun yaklaĢımdır. 2. Kentsel dönüĢüm projelerinde; deprem açısından binaların güçlendirilmesini sağlayan statik tasarımların yanında, enerji verimliliğini artırıcı uygulamaları da içeren bütünleĢik ve çok yönlü bir tasarım anlayıĢına geçilmesi gerekmektedir. 3. Ülkemizde gerçekleĢtirilen kentsel dönüĢüm projelerinde, enerji verimliliğinin asgari ölçütleri sağlanması yeterli görülmektedir. Ancak gelecek dönemlerde sürdürülebilirlik bağlamında „enerji verimliliği‟ ön plana alındığı zaman, günümüzde kabul edilen sınır değerlerin yetersiz kalacağı açıktır. Bu nedenle ilerleyen süreçlerde minimum enerji tüketimini hatta sıfır enerjiyi temel alan yeni bir dönüĢüm sürecine girilmesi zorunluluğu doğacaktır. 7 2. KENTSEL DÖNÜġÜM VE ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ Kentlerin doğuĢundan itibaren sosyal, kültürel, toplumsal ve ekonomik olayların etkisi sonucu kentlerin yapısı zaman içerisinde yenilenmeye ve dönüĢüme uğramaya ihtiyaç duymuĢtur. Yenilenmeyi gerektiren durumlar kültürel mirası koruma, ekonomiyi canlandırma, doğal afetlere karĢı önlem alma gibi düzenlemeler olarak sıralanabilir. Kentin problemli bölgelerinin iyileĢtirilmesi amacı ile gerçekleĢtirilen uygulamaların tümü kentsel dönüĢümü tarif etmektedir. Türkiye‟de kentsel dönüĢüm son dönemlerde özellikle statik açıdan riskli binalara yönelik önlem alma amacıyla yapılmaktadır. Diğer yandan dünya gündemini oluĢturan iklim bozulması ve enerji tüketim sorunu her ülke gibi Türkiye‟yi de yakından ilgilendirmektedir. Kentsel dönüĢüm ve enerji sorununun bir arada çözülmesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle, kentsel dönüĢüm adı altında yapılacak olan binalarda sadece statik risklere karĢı bir önlem alınması konusu değil, binalarda enerji verimliliği konusunun da irdelenerek planlı bir dönüĢüm süreci gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir. Kentsel dönüĢüm Türkiye‟de enerji verimliliğinin geliĢmesi açısından bir fırsat olarak kabul edilebilir. 2.1. Kentsel DönüĢüm Kavramı ve Amacı Kentsel dönüĢüm, kentsel problemlere çözüm üretmek amacı ile bölgenin ekonomik, sosyal, kültürel ve fiziksel durumlarına kalıcı bir çözüm getirmeye çalıĢan kapsamlı bir eylem olarak tanımlanabilir (Thomas 2003). Aynı zamanda kentsel dönüĢüm kentleri bozulma süreçlerinin daha iyi algılama ihtiyacından doğan ve yapılacak dönüĢümde elde edilecek sonuçların üzerinde bir anlaĢmadır (Lichfield 1992). Roberts ve Sykes kentsel dönüĢümü Ģu Ģekilde tanımlamaktadır; kapsamlı ve bütünleĢik bir vizyon ile, bir bölgenin ekonomik, fiziksel ve çevresel koĢullarının sürekli olarak iyileĢtirilmesini sağlamaya çalıĢmak kentsel dönüĢüm sürecidir (Roberts ve Sykes 2000). Kısaca kentsel dönüĢümün hedefi kentin problemlerine kalıcı çözüm üretmektir. Fiziksel, sosyal ve ekonomik amaçlar her kentsel dönüĢüm projesinin ana amaçları olarak belirlenebilir. 8 Baransü‟ye (1989) göre kentsel dönüĢümün amaçları Ģunlardır; -DönüĢüm geçiren bölgenin nitelikli yapı ve altyapı gereksiniminin karĢılanması, -UlaĢım sorununun ve çevre kirliliğinin iyileĢtirilmesi, -Doğal afetlere karĢı önlem alınarak fiziksel çevrenin yapılanması, -Nitelikli ve iĢleyen kent dokusuna uyum sağlayan alanların oluĢturulması, -Sağlıklı, güvenli ve kaliteli yaĢam koĢullarına uyumlu kentsel bölgeler oluĢturulması, -Bölgede yaĢayan insanlar arasında sosyal bağın kurulması, -Bölgenin mevcut sosyal kimliğinin araĢtırılıp değerlendirilmesi, -Bölgenin kültürel mirasının korunarak aktarımının sağlanması, -Ekonomik dengenin ayarlanması, -DönüĢüm bölgesindeki iĢ olanaklarının çoğaltılması. Roberts‟e (2000) göre ise kentsel dönüĢüm sürecinin baĢında göz önüne getirilmesi gereken beĢ ana amaç Ģunlardır; -Bir kentin çevre koĢulları ile toplumsal sorunları arasında iliĢki kurmak ve toplumsal çöküntünün nedenlerini araĢtırarak bu durumu engelleyecek önerilerde bulunmak, -Kentsel dönüĢümde; kentin hızla geliĢen, değiĢime uğrayan ve bozulan dokusunda meydana gelen yeni fiziksel, ekonomik, çevresel, toplumsal ve altyapısal gereksinimlere göre kent parçalarının yeniden geliĢtirilmesi, -Kentteki refah düzeyi ve yaĢam kalitesini arttırmak üzere bir ekonomik kalkınma hedefi ortaya koymak, -Ekonomik canlılığı iyileĢtirecek stratejiler geliĢtirerek fiziksel ve toplumsal sorunları çözmek, -Kent bölgelerinin etkin bir biçimde kullanımına ve fuzuli kentsel yayılmadan uzaklaĢmaya yönelik stratejiler belirlemek. 9 Kentsel dönüĢüm mevcut kentin iyileĢtirilmesi için yapılan uygulamaları içinde toplayan bir sistemdir. DönüĢümün içinde bulunan dokuz farklı uygulama sistemi Ģu Ģekilde sıralanabilir; -Yenileme (Renewal): YerleĢme düzeni ve mevcut binaların durumunun yaĢama ve sağlık koĢullarının iyileĢtirilmesi ihtimali bulunmayan bölgelerdeki binaların tamamının ya da bir kısmının kaldırılarak yeniden inĢa edilmesidir (KeleĢ 1998). -SağlıklaĢtırma (Rehabilitation): GeçmiĢteki kent dokusunun ve çöküntü bölgelerinin kısmi olarak yenilenmesi ve kullanıma açılmasıdır (ġahin 2003). -Koruma (Preservation - Conservation): Toplumdaki sosyal ve ekonomik koĢulların, kültürel değerlerin, fiziksel yapının yaĢanan değiĢimler sebebiyle yok olmasının önlenmesi (Gülersoy 1997), kent dokusunun yenilikçi yaĢam ile bütünleĢtirilmesi, kültürel değerlerin sağlıklaĢtırılmasıdır (Cantacuzino 1990). -Yeniden canlandırma (Revitalization): Eski dinamizmini kaybeden kentsel bölgelerin özellikle de tarihi bölgelerin alınacak sosyal tedbirlerle yeniden canlılık kazanmasını sağlamaktır (ġahin 2003). -Yeniden geliĢtirme (Redevelopment): Ekonomik ve fiziksel özellikleri, yenilenmesine olanak sağlamayacak ölçüde kötüleĢmiĢ durumda olan alt gelir grubundan binaların yıkılması ve bütün bunların oluĢturduğu bölümlerin yeniden tasarlanmasıdır (KeleĢ 1998). -Düzenleme (Improvement): YerleĢim yerlerinin bir bölümünün kendi kendine geliĢmesine engel olmak, bu geliĢmeye yön vermek amacı ile bölgenin iĢlevi ile kullanımı arasında iliĢki kurmayı öngörmektir (KeleĢ 1998). -Temizleme (Clearance): Alt gelirden insanların yaĢadığı yerleĢim yerlerindeki konutların ve diğer binaların sağlığa aykırı durumlarının iyileĢtirilmesidir (KeleĢ 1998). -BoĢlukları doldurarak geliĢtirme (Infill development): YerleĢim alanındaki dokuya yeni binaların ve yeni iĢlevlerin eklenmesidir. -Tazeleme (Refurbishment): Kentsel dönüĢümde peyzaj elemanlarından ve kent mobilyalarından yararlanarak bölgenin yeniden canlanmasını sağlamaktır (Kovancı 1996). 10 2.2. Dünya’da ve Türkiye’de Kentsel DönüĢümün Tarihsel Süreci Kentsel dönüĢüm ilk olarak 1850‟li yıllarda Avrupa‟da ve Kuzey Amerika‟da gerçekleĢen nüfus artıĢı ile birlikte kentlerin büyümesi sonucu ekonomik ve sosyal yapının bozulması gibi sorunlar ortaya çıkmıĢtır. Bu sorunların çözümü için 1870 yılında Avrupa‟nın önemli kentlerinde geniĢ çaplı kent planları oluĢturulmaya baĢlamıĢtır. 1850-1870 yılları arasında Haussmann‟ın Paris kenti için yaptığı müdahaleler (ġekil 2.1, 2.2), Kuzey Amerika‟da ortaya çıkan „„Güzel Kent Hareketi” buna birer örnektir (Gürler 2003). ġekil 2.1. Hausmann Paris kent müdahaleleri (www.yildiz.edu.tr, 21.05.2019) ġekil 2.2. Hausmann Paris kent müdahaleleri eski ve yeni hali (www.yildiz.edu.tr, 21.05.2019) 20. yüzyılın ilk yarısı Avrupa‟nın büyük kentlerinde iĢçi sınıfının içinde bulunduğu kötü koĢullar birçok insanı etkilemiĢ ve tartıĢmalara yol açmıĢtır. Bununla birlikte pek çok ütopik akımlar ortaya çıkmıĢtır. Endüstri kenti, bahçe kent hareketi, modernist hareket gibi planlamalar buna örnektir. Bahçe kent hareketi, kent ile kır arasında keskin bir geçiĢin olmadığı, kent ve kır arasında yakın iliĢkinin kurulduğu bir kent modelidir. Endüstri kentlerindeki sorunların giderilmesi açısından yapılan en önemli kent Ebenezer 11 Howard‟ın kent modelidir (ġekil 2.3). 1940-1950 yıllarında II. Dünya SavaĢı sonucu yıkılan kentlerin, yeniden yapılması ile kent planlaması önemini daha da artırmıĢtır. 1960-1970 yılları arasında yoksul mahallelerin kente kazandırılması amacı ile kentsel iyileĢmeler baĢlamıĢtır. 1980‟lerde kentsel yeniden yapılandırma hareketi ile daha önceden kullanılan fazla alanların kente yeniden kazandırılmıĢtır. 1990‟dan günümüze kadar olan süreçte ise sürdürülebilir kent ve kentsel koruma ile ekonomik, toplumsal sorunların çevre ile beraber ele alınması gerektiği ve tarihi kültürel mirası korumanın gerekliği ele alınmaya baĢlamıĢtır (Akkar 2006). ġekil 2.3. Ebenezer Howard bahçe kent modeli (www. sbpbilgi.com, 22.05.2019) Zaman içerisinde dönüĢüm sürecinin yaklaĢımları farklı dönemlerde farklı yöntemler ile incelenebilir; -1910-1940 modernizm ve kentsel yenileme: Birinci Dünya SavaĢı sonrası fordist ekonomik geliĢmeler ile birlikte tek merkezli kent planı ve tarihi kültürel mirası koruma kaygısı taĢımadan yenileme kavramları gündeme gelmiĢtir. -1940-1960 endüstriyel geliĢim ve kentsel sağlıklaĢtırma: Ġkinci Dünya SavaĢı sonrası kapitalist ekonomik sistem ile sermaye birikimi ve endüstriye bağlı olarak kentsel geliĢim doğrultusunda kent merkezlerinin dıĢına çıkan kent planları öne çıkmıĢtır. -1960-1980 post modernizm ve kentsel canlandırma: Bu dönemde post-fordist ekonomik sistem ile birlikte kentler geliĢim göstermiĢ, çöküntü bölgeler yeniden yapılması ile idari merkezler geliĢmiĢ, yıpranan yerleĢim bölgelerinin turizm endüstrisi ile iyileĢtirmeler öne çıkmıĢtır (Ağan ve Arkon 2003). 12 -1980 ve sonrası kentsel Rönesans: Kentlerin küresel ekonomi ile geliĢmesi sonucu yaĢam koĢullarının yasal dayanaklar ile yönlenmesi ile beraber kentlerin gelecekteki rolleri tanımlanmıĢtır (Çubuk 1992). Kent içi endüstriyel alanlar ve tarihi kültürel mirasların alanlarının yeniden geliĢtirilmesi baĢlamıĢtır (Newman 2004). Türkiye‟de kentsel dönüĢüm sürecinin Avrupa‟ya paralel olarak sanayileĢme ile birlikte hız kazanmıĢtır.1950‟lerde kent stoğunun ve sosyal altyapının yetersiz kalması ile gecekondulaĢma baĢlamıĢtır. Kentin çevresinde gecekondulaĢma hâkimken kent merkezlerinde apartmanların sayısı artmıĢtır. 1960 yılında Devlet Planlama TeĢkilatı kurulmuĢtur. 1970‟lerde ise gecekondu mahalleleri apartmanlaĢmıĢ, 1980‟lerden sonra kentte hem gecekondu ve hem eski apartman alanları bulunmaktadır. 1980‟lerden 2000‟lere doğru küreselleĢme ekonomisinin etkisi ile ruhsatlı ruhsatsız yapılaĢma, yerleĢim bölgelerinin kent dıĢına doğru yayılması, gecekonduların apartmana dönüĢümü, toplu konutların araması sonucu daha nitelikli alanların üretilmesi için yenileme ve sağlıklaĢtırma çalıĢmaları baĢlamıĢtır. 2000‟li yıllarla beraber kentsel dönüĢüm alanında yasalar çıkmaya baĢlamıĢ ve yerel yönetimler ile özel sektör iĢ birliği ile dönüĢüm süreci hızlanmıĢtır (Ataöv ve Osmay 2007) (ġekil 2.4, 2.5). a. b. ġekil 2.4. a. Kentsel dönüĢüm öncesi Sulukule gecekondu bölgesi (http://eski.hkmo.org.tr, 26.03.2019), b. Kentsel dönüĢüm sonrası Sulukule bölgesi (www.arkitera.com, 06.03.2019) 13 a. b. ġekil 2.5. a. Ankara Portakal Çiçeği Vadisindeki gecekondulaĢma (Uzun 2005), b. Ankara Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel DönüĢüm sonrası yapılan konutlar (Uzun 2005) Türkiye‟de kentsel dönüĢüm sürecindeki yaklaĢımların farklı dönemlere göre planlama yöntemi aĢağıdaki gibi incelenebilir; -1923-1950 cumhuriyetçi kentsel yenileme: Kent içi bölgelerde kamulaĢtırma, arazi iĢlevlerinin değiĢtirilmesi, yıkıp yeniden yakma gibi dönüĢüm faaliyetleri gerçekleĢmiĢtir. -1950-1965 endüstriyel imaja yönelik kentsel yenileme: SanayileĢme sonrası kentlere göç ile birlikte kentsel doku içerisinde apartmanlaĢma ve yasa dıĢı konut yapımı baĢlamıĢ ve kentsel yenileme konusu gündeme gelmiĢtir. -1965-1980 kapitalist endüstriye yönelik kentsel canlandırma: Ekonomik kalkınmanın hedeflendiği bu dönemde tarihi alanların korunması önem kazanmıĢtır ve merkez çeperinde gecekondulaĢma artmaya devam etmiĢtir. -1980-1990 endüstri sonrası piyasaya yönelik kentsel rönesans: Yerel yönetimlerin planlama yetkisini ele almasıyla kentlerde imar uygulamaları hızlanmıĢ, tarihi alanların korunması, yeniden kullanımı ve sağlıklaĢtırılması önem kazanmıĢ ve vatandaĢa sosyal konut sağlayamayan devler, kaçak yapıların yasalaĢtırmasına imkân vermiĢtir. -1990 ve sonrası endüstri sonrası rantlaĢmaya yönelik kentsel rönesans: Sosyo- ekonomik sağlıklaĢtırma, turizm amaçlı yeniden canlandırma uygulamaları ve gecekondu bölgelerinin yenilenmesi amaçlanmıĢtır (Gürler 2003). Türkiye‟de son elli yılda görülen çarpık kentleĢme ve kalitesiz konut üretimin temeli kentleĢme uygulamalarının özel sektöre bırakılmasından ileri gelmektedir. Özel sektörde büyük oranda yap-satçılık yöntemi ve kooperatiflerin ürettiği konutlar alt gelir 14 grubundan insanlara yönelik olmadığı için gecekondulaĢma ve ruhsatsız apartmanlaĢma artmıĢtır. Son dönemde gerçekleĢen kentsel dönüĢümün amacı gecekondu ve ruhsatsız apartmanlaĢmaları yıkıp yeniden yapmaktır. 2003 yılından günümüze olan süreçte en önemli durum yerel yönetimler ve özel sektör arasındaki iĢ birliği ile ruhsatsız apartmanların ve statik açıdan risk taĢıyan apartmanların yıkılarak yeniden yapılanması olmuĢtur. 2.3. Enerji Verimliliği Kavramı ve Kentsel DönüĢümde Enerji Verimliliği Enerji, iĢ yapabilme yeteneğidir ve insanların yaĢamını sürdürebilmesi için mal ve hizmet üretiminde kullandığı en önemli kaynaktır. Endüstri devrimi sonrasına enerji tüketimi hızla artmıĢ, CO2 salınımları artmıĢ ve dünyada iklim değiĢiklikleri meydana gelmiĢ ve insanlar büyük tehdit altına girmiĢtir. Bu noktada enerji verimliliği ve enerji tasarrufu konusu ortaya çıkmaktadır. Enerji verimliliği ve enerji tasarrufu aynı anlama gelmemektedir. Enerji tasarrufu kullanılan enerjinin sınırlanmasıdır. Enerji verimliliği ise harcayacağımız enerjinin konfor koĢullarını değiĢtirmeden asgari standartta tutabilmektir yani enerjinin verimli olarak kullanılmasıdır. Tüm dünyada yüksek oranda enerji kullanımı için fosil kaynaklı yakıtlar kullanılmaktadır. Yenilenemeyen bu kaynaklar sınırlıdır ve hızla tüketilmektedir, kaynakların azalması maliyetlerin artmasına neden olmaktadır. Türkiye kullandığı enerjinin yarısından fazlasını yurtdıĢından almaktadır ve enerji konusunda dıĢa bağımlıdır. Bu nedenle enerji verimliliğin sağlanması her ülke gibi Türkiye içinde çok önemlidir. Dünya ülkelerinde enerjiye verilen önem Türkiye‟den çok daha fazladır (ġekil 2.6). 2 Örneğin; Türkiye‟de en iyi güneĢ alan bölümlerin alt sınırı 1400 kWh/m iken, 2 Almanya‟da üst sınır 1300 kWh/m ‟dir. 2016 verilerine göre Türkiye yıllık elektrik üretiminin yaklaĢık %5‟ini güneĢten sağlamıĢtır. Almanya‟nın, güneĢ alma oranı Türkiye‟den çok daha azdır. Buna rağmen Almanya enerjisinin çok büyük kısmını güneĢ enerjisinden karĢılamaktadır. 2017 verilerine göre Almanya‟da güneĢ enerjisi kullanımı bir önceki yıla oranla %15 artmıĢtır. Bu açıdan Türkiye‟nin enerji konusunda daha çok çalıĢması ve enerji politikaları üretmesi gerekmektedir (Anonim 2019s). 15 ġekil 2.6. Türkiye ve Almanya GüneĢ haritası (www.enerjiatlasi.com, 03.03.2018) Binalar kentler için sürdürülebilirliğin geliĢmesinde en önemli araçlardan birisidir. Buna bağlı olarak enerji tüketiminin merkezinde olan kentlerde küresel ekolojik dengenin bozulma süreci daha da hızlanmaktadır. SanayileĢme ile birlikte kentlere olan göç artmıĢ ve kentlerin nüfusu artmıĢtır. Nüfus artıĢı ile birlikte kent merkezleri enerjinin en çok tüketildiği alanlar olmaya baĢlamıĢtır. Gelecekte kent planlaması yapılırken enerji tüketimine yönelik önlemlerin alınması oldukça önemlidir. Türkiye‟de enerji konusunda son yıllarda önemli adımlar atılmıĢ, bu konuda birçok kanun ve yönetmelik çıkarılmıĢtır. Türkiye‟de her geçen gün artan kentsel dönüĢüm uygulamalarının hem sosyal hem de fiziksel bakımdan detaylı olarak incelenmesi ve sorgulanması gerekmektedir. Kentsel dönüĢüm ile yenilenen binalarda enerji verimliliğinin de ölçüt olarak alınması Türkiye‟nin ekonomik açıdan kalkınmasının ve çevre kirliliğinin önlenmesini sağlar. 2012 yılında toplanan „„YeĢil Binalar Zirvesi‟‟ sonuç bildirgesinde bu konuya değinmiĢtir. Kentsel dönüĢümde mevcut binaların yıkılması ve yeniden yapılması uygulamasında enerji verimliliği konusunun ele alınması gerektiği konusu vurgulanmıĢtır. 2013 yılında toplanan zirvede ise kentsel dönüĢüm sürecinde sağlanacak enerji tasarrufunun ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacağı konusu gündeme gelmiĢtir (Erdede ve ark. 2014). 16 3. KONUTLARDA ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ Tüm dünyada teknolojinin geliĢmesi ile yaĢam standartları değiĢime uğramıĢ ve buna bağlı olarak insanların enerjiye olan gereksinimi artmıĢtır. Enerji üretiminde fosil yakıtlar yüksek oranda tercih edilmektedir. Yenilenebilir enerji kaynağı olmayan fosil yakıtlar doğaya zarar vermekte, hava kirliliği oluĢturmakta, sera gazı etkisi ile mevsimlerin değiĢmesine neden olmakta ve küresel ısınmayı tetiklemektedir. Enerji verimliliği, ülkelerin ekonomik olarak kalkınması ve ekosistemin korunması açısından oldukça önemlidir. Hızla yükselen dünya nüfusu ve artan barınma gereksinimini sağlamak için yeni yerleĢim alanları kurmakta, yeni binalar yapılmakta ve kentler giderek büyüme göstermektedir. Bu duruma bağlı olarak konutlardaki enerji tüketimi yüksek oranda artıĢa sebep olmaktadır. Bu nedenle binalarda enerji tüketimini azaltmaya, enerji verimliliğini artırmaya yönelik çalıĢmalar yapılmalıdır. Sera gazı etkisi, karbondioksit, metan ve su buharı olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından, dünyayı ısıtan ıĢınların engellenmesi ile oluĢmaktadır. Sanayi devrimi ile birlikte artan enerji tüketimi ile son yıllarda artan CO2 salınımı, metan gazı ve diğer gazlar ile yüksek oranda çevre kirliliği oluĢmakta ve sera gazı etkisi artmaktadır. Türkiye‟de 1990 yılı sera gazı salınımı (CO2) 200,7 milyon ton, 1997 yılında ise 271,2 milyon tondur, bu zamanla sera gazı etkisinin arttığını bile göstermektedir (Akkaya ve Özçağ 2003). Binalarda tüketilen enerji, dünya geneli enerji tüketiminde önemli bir orana sahiptir. Dünya atmosferine salınan CO2 miktarının %8,8‟i konutların enerji tüketiminden dolayı oluĢmaktadır (R. Pichs-Madruga ve ark. 2014). IEA‟nın (International Energy Agency) verilerine göre 2014 yılında konutların enerji tüketimi dünya toplan enerji tüketiminin %18‟ini oluĢturmaktadır ve bu tüketim her geçen yıl artmaktadır (Anonim 2014) (ġekil 3.1). 17 Sanayi UlaĢım Hizmet Konut 18% 12% 50% 20% ġekil 3.1. 2014, Konut sektörü enerji tüketiminin diğer sektörlere oranı (www.iea.org, 04.04.2019) Ülkemizde ise enerji tüketiminin ortalama % 41‟i konutlarda, % 33‟ü sanayide, % 20‟si ulaĢımda, % 5‟i tarımda ve % 1‟i diğer alanlarda kullanılmaktadır (Evcil 2000). Enerji tasarrufu ve enerji verimliliği aynı Ģey değildir; enerji tasarrufu kullanılan enerjiyi kısıtlamak demektir, enerji verimliliği ise harcayacağımız enerjiyi konfor koĢullarını bozmadan asgari standartta tutabilmektir. Binalarda enerji verimliliği için birçok yöntem tarihte farklı Ģekillerde geleneksel olarak sağlanmıĢtır. Ancak 1973‟deki enerji krizinden itibaren enerji alanında bilimsel çalıĢmalar yapılmıĢ ve yöntemsel olarak uygulanmaya baĢlamıĢtır (Utkutuğ 2006). 3.1. Enerji Verimliliği ile Ġlgili Kanun ve Yönetmelikler Bir ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınma geliĢimini gösteren en temel gösterge; insanların hayatında büyük öneme sahip olan enerjidir. Gün geçtikçe artan enerji ihtiyacını karĢılamak üzere yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynakları tüketilmektedir. Yenilenemeyen enerji kaynakları, çevre problemlerini beraberinde getirmekle birlikte, sınırlıdır ve gelecekte tamamen tükenecektir. Enerji problemini çözmek adına yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalı ve enerji verimliliğine gereken önem verilmelidir. Enerji verimliliğinin öneminin anlaĢılması ve artması üzerine tüm dünyada enerji konusu üzerinde çalıĢmalar yapılmaya politikalar belirlenmeye baĢlamıĢtır. Dünyada enerji verimliliği üzerine, 1997 yılında „„Kyoto Protokolü‟‟ kabul edilerek iklim değiĢikliğine karĢı ilk adım atılmıĢtır. Avrupa Birliği 2002 yılında „„Binalarda Enerji Performans Direktifi (BEPD)‟‟ ve 2005 yılında çevre yönetmeliğini getirmiĢtir. 2007 yılında Avrupa enerji politikalarının baĢlangıcı olarak ilk „„AB Enerji Eylem 18 Planı‟‟ kabul edilmiĢtir (Anonim 2016). 2020 yılına ulaĢması hedeflenen üç %20 hedef Çizelge 3.1‟de gösterilmektedir. Çizelge 3.1. AB 20/20/20 enerji ve iklim paketi (Anonim 2016) Avrupa Birliği sera gazı Enerji tüketiminin Enerji tüketiminde salınımının1990 %20‟sinin öngörülen seviyesinin %20 altına yenilebilir enerji değerlerin %20 indirmek kaynaklarından azalmasını sağlamak sağlamak Daha sonra Avrupa Birliği tarafından „„Enerji Yol Haritası 2050‟‟ çıkartılmıĢ ve bu yol haritası ile AB sera gazı emisyonlarının; 1990 sera gazı seviyesinin %95‟ine kadar azaltmayı hedeflemiĢtir. Komisyon ayrıca; binalarda ve ulaĢımda yüksek enerji verimliliği ve akıllı enerji teknolojileri kullanarak, yenilenebilir enerjilerin desteklenmesi ve kömür ve doğalgaz gibi yakıtların daha temiz hale getirilmesi konusunda karar almıĢlardır. Son olarak onaylanan „„ Enerji Birliği Paketi‟‟ ile güvenli, sürdürülebilir, enerji tasarrufu sağlayan bir sistem önerilmiĢtir. 2014 yılında Avrupa konseyi 2030 yılına kadar enerji verimliliğinin %27 oranında artırılmasını öngörmektedir (Anonim 2016). Yeni yapılan binalar metre kare baĢına yılda yaklaĢık 5 litre yakıt kullanırken, eski binalarda bu yaklaĢık 25 litredir, bazı eski binalarda bu 60 litreye kadar çıkmaktadır. Avrupa Birliğinde bulunan binaların %35‟i eski binalardır. Binaların enerji verimliliğini artırmak Avrupa‟nın toplam enerji tüketimini %6 oranında azaltacağı öngörülmektedir. 2010 yılında revize edilen binalarda enerji performans direktifinin birinci maddesinde „„Neredeyse Sıfır Enerjili Bina (NSEB)‟‟ kavramına yer verilmiĢtir. Sıfır enerjili bina, „„Sıfır veya çok düĢük miktarda enerji tüketen ve bu enerjiyi yenilenebilir kaynaklardan sağlayan çok yüksek enerji performansına sahip bina‟‟ olarak tanımlanmıĢtır. Sıfır enerjili bina tükettiği kadar üreten, enerji verimli yapım tekniklerini kullanan binadır. Enerji performans direktifine, üye ülkeler, mülkiyeti kamu görevlilerine ait binaların 31 19  g b n g % % 2 0 Aralık 2018‟den sonra, diğer tüm yeni binaların ise 31 Aralık 2020 tarihi ile birlikte neredeyse sıfır enerjili binalar olması Ģartını getirmiĢtir. Üye ülkeler neredeyse sıfır enerjili binalara dönüĢtürülmesini sağlayacak teĢvik politikaları oluĢturacaklardır (Anonim 2016). Dünya gündeminde ayrıca, düĢük primer enerji kullanan ve üretilen yenilenebilir enerjinin bir kısmını satarak, yıllık enerji bilançosunu sıfır yapabilen net sıfır enerjili binalar ile ihtiyacından daha fazla enerjiyi yenilenebilir enerji kaynaklarından üreten artı enerjili binalar yer almaktadır (ġekil 3.2). Mevcut DüĢük Pasif Neredeyse Net Artı Enerjili Durum Enerjili Bina Sıfır Enerjili Sıfır Enerjili Bina 200-350 2 2 Bina <30 Kwh/m yıl Bina Bina + Kwh/m yıl Kwh/m2 yıl <70 Kwh/m2 yıl <15 Kwh/m2 yıl 0 Kwh/m2 yıl ġekil 3.2. Avrupa Birliği enerji yol haritası (Anonim 2016) Türkiye enerji konusunda yüksek oranda dıĢa bağımlı bir ülke olmakla beraber ürettiği enerjiden çok daha fazlasını diğer ülkelerden ithal etmektedir. Sanayinin geliĢmesi ile birlikte enerji ihtiyacı artmıĢ ve son on yıllık dönemde ülkede enerji verimliliği konusunda ciddi adımlar atılmıĢtır. Türkiye 1990‟lı yıllardan itibaren iklim değiĢikliği ile ilgili çalıĢmalara baĢlamıĢtır. Bunlardan en önemlilerinden biri 2004 yılında katıldığı BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesidir (BMĠDÇS), bu sözleĢme ile birlikte iklim üzerindeki insan kaynaklı tehlikeleri en aza indirerek ekonomik kalkınmanın sürdürülebilir olmasını sağlamayı hedeflemiĢtir. 2009 yılında katıldığı Kyoto Protokolü (KP) ile iklim değiĢikliği sözleĢmesinin amaçlarını sağlamayı ve sera gazı salınımının azaltılmasını hedeflemiĢtir. Avrupa Birliğine katılım süreci, Türkiye‟nin enerji verimliliği konusunda attığı adımlar yol gösterici olmuĢtur. Avrupa Birliğinin hazırladığı „ „Ulusal Enerji Verimliliği‟‟ stratejisine göre Türkiye‟de enerji verimliliğinin artırılması hedeflenmiĢtir. 20 Strateji raporunda binalarda enerji konusunda verilen öneriler; -Yapı standartlarına uyulmasını geliĢtirmek, -Önlemlerin geniĢ ölçekli uygulanıĢı ve kontrolü için düzenleyici çerçeve oluĢturulması, -Büyük binalar için zorunlu enerji yönetimi oluĢturmak, -Mimarlara ve müteahhitlere teknolojilerin uygulanması üzerine eğitim vermek, -Isı tüketimini azaltmak için düĢük maliyetli önlemler almak, -Kömür kazanlarının son teknoloji ile değiĢtirmek. 3.1.1. Enerji verimliliği kanunu Türkiye‟de enerjiye verilen önemin artması ile birlikte atılan en önemli adım Enerji Verimliliği Kanunu‟dur. 2 Mayıs 2007 tarihinde yayımlanan kanunda 2008 yılında yapılan bir değiĢiklik dıĢında bu tarihe kadar hiçbir değiĢiklik yapılmamıĢtır. Enerji Verimliliği Kanunu‟nda; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı‟na, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟na, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı‟na, UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı‟na, Milli Eğitim Bakanlığı‟na, alt mevzuat düzenlenmesi ile ilgili görevler verilmiĢtir ve kanunun çıkarılmasından sonra, çok sayıda genelge, yönetmelik ve tebliğ yayımlanmıĢtır. Bu kanun ile birlikte, enerjinin verimli kullanılması, tasarruf sağlanması, enerji maliyetlerinin azaltılması, ekonominin iyileĢtirilmesi, çevrenin korunması hedeflenmiĢtir. Kanun içerisinde konut sektörüne yönelik baĢlıca maddeler aĢağıdaki gibidir; 2 -Toplam inĢaat alanı en az 20 000 m veya yıllık enerji tüketimi 500 TEP ve üzeri olan binaların sahipleri, enerji yöneticisi olarak görevlendirilir. -Merkezi ısıtma sistemine sahip konutlarda, ısınma maliyetlerinin ısı kullanım oranına göre paylaĢımı sağlanmalıdır. -Konut amaçlı kullanılan binalarda uygulanmak üzere; mimari tasarım, ısıtma, soğutma, ısı yalıtımı, sıcak su, elektrik tesisatı ve aydınlatma standartları ve asgari performans ölçütlerini kapsayan “Binalarda Enerji Performansı”na iliĢkin maddeler, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) ve Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi ile birlikte hazırlanarak Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı tarafından bir yönetmelikle düzenlenir (Anonim 2007). 21 Kanuna bağlı bazı yönetmeliklerin hazırlanması planlanmıĢtır ve bunlar; -Enerji yöneticileri ve enerji yönetimi birimleri ile ilgili yönetmelik -Enerji kimlik belgesi uygulamasını içeren yönetmelik -Binalarda enerji performansı ile ilgili uygulamaları içeren yönetmelik 3.1.2. Binalarda ısı yalıtım yönetmeliği ve TS825 binalarda ısı yalıtım standartları 2008 tarihinde yayımlanan binalarda ısı yalıtım yönetmeliği Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı tarafından yürürlükten kaldırılmıĢtır ve kaldırılan yönetmelikte ihtiyaç duyulan standartların TSE tarafından çıkarılmasına karar verilmiĢtir. Yönetmeliğin geçici üçüncü maddesinde mevcut ve inĢaatı devam edip yapı kullanma izni almamıĢ konutlar için Enerji Verimliliği Kanununun yayımı tarihinden itibaren on yıl içerisinde Enerji Kimlik Belgesi düzenlenmesinden bahsedilmiĢtir (Anonim 2008b). Konutlarda kullanılan enerjinin %85‟i ısınma için kullanılmaktadır (Evcil 2000).Binalarda ısı yalıtım konusunda alınan önlemler ile birlikte % 75‟e varan enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Ülkemizde binaların ısı yalıtım projelerinde TS825 “Binalarda Isı Yalıtım Kuralları” standardı uygulanmaktadır. TS825 standardı 1999 yılında resmi gazetede yayınlanmıĢ, 2000 yılından itibaren zorunlu hale getirilmiĢtir. Bu standart ile binalarda kullanılacak ısı yalıtım malzemeleri sınırlandırılmıĢtır ve çevre ile olan iliĢkisi temel alınarak ihtiyacı olan ısınma enerjisinin hesaplanması için bir hesap yöntemi oluĢturulmuĢtur. Ayrıca bu standart, yeni yapılan binalar için ideal enerji tasarrufu sağlanmak amacı ile tasarım seçenekleri belirlemek, binaların net enerji tüketimini belirleyerek tedbirleri önermeyi amaçlar (Anonim 1999). TS825 Standardı yürürlüğe girdikten itibaren Türkiye‟deki bazı büyük kentlerde inĢa edilmiĢ binalarda Ġstanbul‟un % 53‟ünde, Ankara‟nın % 24‟ünde, Ġzmir ve Bursa‟nın % 84‟ünün ısı yalıtımı uygulamalarını dikkate almadığı görülmüĢtür (Köse 2006). Yeni tasarlanan bir binanın yıllık ısıtma enerjisinin iyileĢtirilmesi TS825 standartlarına uygun yapı malzemesi seçimi ve yalıtım kalınlıklarının sağlanması ile mümkün olmaktadır. Doğru detay, nitelikli malzeme ve doğru bir uygulama ile standartlar sağlanarak enerji tasarrufu sağlanır. Binalarda iç ve dıĢ ortamlar arasında kalan yapı 22 elemanları iklimsel koĢulların etkisi altındadır. Bu nedenle duvar, döĢeme, çatı, kapı, pencere, taban gibi yapı elemanlarındaki ısı kayıplarının en aza indirilmesi enerji verimliliği açısından önemlidir. Isı kayıpları binanın mimari tasarımına, yerine, yalıtımına göre değiĢiklik gösterir. Türkiye ısı, su, ses ve yangın yalıtımcıları derneği tarafından ısı yalıtımı üzerine 2009-2023 arasını kapsayan bir planlama yapılmıĢtır. Bu planlamaya göre; -2011 yılından itibaren ısı yalıtım uygulamaları her yıl yüz bin konut artarak 2023 yılına kadar toplan on milyon adet konutun ısı yalıtım uygulamalarının yapılmıĢ olması, -2011 yılı itibari ile yalıtım konusunda kamu desteği alınması, -2012 yılından itibaren yalıtım kalınlıklarının artırılması ile ilgili mevzuat düzenlenerek enerji limitlerinin düĢürülmesi, -Enerji kimlik belgesinde standardı sağlamayan binalardan vergi alınması, -Enerji kimlik belgesinde standardı sağlayan binalara teĢvik kredileri verilmesi kararlaĢtırılmıĢtır (Anonim 2010). Yapı kabuğunu oluĢturan; duvar, döĢeme, taban, tavan, pencere sistemleri bir bütün olarak standartlar sağlanacak Ģekilde tasarlanır. TS 825 “Binalarda Isı yalıtımı Kuralları” standardı; ısıtma sisteminin tasarımında (örneğin; kazan kapasitesinin tayini vb.) kullanılmaz. Isıtma sisteminin tasarımında TS 2164 “Kalorifer Tesisatı Projelendirme Esasları” standardı dikkate alınmalıdır. TS 825‟de belirtilen hesap metodunda, bina özellikleri, iç ve dıĢ iklim Ģartları, iç ısı kazanç kaynakları ve güneĢ enerjisi yıllık ısıtma enerjisini belirler. Hesap yönteminde temel prensip, net ısı kazancını belirlemektir, net ısı kazancı ısı kaybı ve ısı kazancı farkı ile ölçülür. 3.1.3. Enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılmasına dair yönetmelik Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından, enerji kaynakları ve enerjinin verimliliğinin arttırılmasına yönelik ve enerji verimliliği kanunun uygulanması için 2008 yılında yayımlanan yönetmelik, 2014 yılında ciddi değiĢime uğramıĢtır. Yönetmeliğin amacı; enerjinin verimli kullanılması, israfın önlenmesi, enerji maliyetlerinin azaltılması ve çevrenin korunmasını sağlamaktır. Yönetmelik ile birlikte, 23 enerji verimliliğine yönelik hizmetlerin yaygınlaĢmasında meslek odalarının, üniversitelerin yetkilendirilmesine değinilmiĢtir. Yönetmelikte binaları ilgilendiren maddeler „„Enerji Verimliliğini Artırıcı Önlemler‟‟ baĢlığı altında yer almaktadır bunlar; -Isı yalıtımının standartlara uygun olarak yapılması, yapı elemanlarının yalıtılarak istenmeyen ısı kayıplarının en aza indirilmesi, -Atık ısı geri kazanımı -Yenilenebilir enerji, ısı pompası ve kojenerasyon (ısı ve elektriğin aynı anda üretilmesi) sistemlerinin incelenmesi -Aydınlatmada yüksek verimli armatür ve lâmbaların tercih edilmesi ve gün ıĢığından daha fazla yararlanılması, -Pencerelerde ısı kontrollü çift cam sistemlerinin kullanılması Ayrıca yönetmelikte kamuya ait binalarda enerji verimliliğinin sağlanması için alınacak önlemler belirtilmektedir. Bu önlemler, yüksek verimli flüoresan ya da LED‟li lambaların takılması, radyatör arkasına folyolu ısı yalıtımı ve ana giriĢlere çift kapı uygulanması, gibi doğrudan uygulamaya yönelik önlemlerdir (Anonim 2016). 3.1.4. Binalarda enerji performans yönetmeliği (BEP) Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı, Avrupa Birliğinin 2002/91/EC sayılı „„Binalarda Enerji Performansı Direktifi‟‟ni temel alarak ve enerji verimliliği kanuna dayanarak 2008 yılında resmi gazetede yayımlanan „„Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği‟‟ 2009 yılında yürürlüğe girmiĢtir. Binalarda ısı yalıtım yönetmeliğinin yürürlükten kaldırılmasının sebebi bu yönetmeliktir. 2010 ve 2011 yıllarında ciddi değiĢikliğe uğrayan yönetmeliğin amacı; yeni ve mevcut binalarda enerjinin etkin kullanılması, israfın önlenmesi ve çevrenin korunmasıdır. BEP yönetmeliği ile ısıtma dıĢında; soğutma, sıhhi sıcak su, havalandırma, aydınlatma gibi enerji sistemleri de dikkate alınmıĢtır. Yönetmeliğe göre „A‟ ve „G‟ sınıfı arasında binaların enerji performansları etiketlenmektedir, her sistem kendi içinde etiketlenmekte ve toplamı binanın enerji performans sınıfını oluĢturmaktadır, binanın enerji tüketimi ve CO2 sınıfı belirlenmektedir (Anonim 2008a). 24 Binalarda enerji performansı yönetmeliği; mevcut ve yeni binalarda, mimari tasarım, ısı yalıtımı, mekanik, tesisat, otomasyon, aydınlatma, yenilenebilir enerji kullanımı ve kojenerasyon (ısı ve elektriğin aynı anda üretilmesi) sistemlerinin; asgari performans kıstaslarının belirlenmesi, enerji performansı hesaplama kurallarını, enerji kimlik belgesi düzenlenmesini, bina denetleme ve kontrollerinin yapılması, yetkilendirmeleri, yetkilerin düzenlenmesini kapsamaktadır. Sanayi alanında üretim faaliyeti yürüten binalar, kullanım ömrü 2 yıldan az olan binalar, 2 kullanım alanı 50 m ‟den az olan binalar, ısıtma ve soğutmasına ihtiyaç olmayan depo, ardiye, atölye vb. binalar bu yönetmeliğe tabii değildir. BEP yönetmeliğinin getirdiği en önemli yenilik „„Enerji Kimlik Belgesi‟‟ çıkarılması ilkesidir. Bu belge ile birlikte binanın enerji sistemlerinin verimliliği, enerji performans sınıfı, sera gazı emisyonu sınıfı belirlenmektedir. Binalarda enerji kimlik belgesinin çıkarılması yeni binalar için 2011 yılından itibaren baĢlamıĢ, mevcut binalar için enerji verimliliği kanunun çıktığı yıldan itibaren on yıl kadar zaman verilmiĢtir. Binalara iliĢkin alım, satım ve kiraya verme ile ilgili iĢlemlerde EKB düzenlenmiĢ olması Ģartı 2020 yılından itibaren zorunlu olacaktır. Türk Silahlı Kuvvetleri, Milli Savunma Bakanlığı ve bağlı kuruluĢları, Milli Ġstihbarat TeĢkilatı MüsteĢarlığı binaları ile 2 mücavir alan dıĢında kalan ve toplam inĢaat alanı 1000m ‟den az olan binalar için EKB çıkarılması zorunlu tutulmamıĢtır. Yeni binalar için asgari C sınıfı belge alma koĢulu varken, mevcut binalar için böyle bir zorunluluk getirilmemiĢtir. Enerji kimlik belgesinde asgari C sınıfı belge çıkarılması için; -Enerji kimlik belgesinde yapı ve yalıtım malzemelerinin TS825 standartlarına uygun olması performans sınıfı açısından önemlidir. BEP yönetmeliğinde, belirtilmeyen hususlarda TS825 standartlarının dikkate alınacağı belirtilmiĢtir. -Isıtma sistemi tasarım hesapları TS 2164 standardına göre yapılmalıdır. Yeni binalarda 2 kullanım alanının 2.000 m ve üstünde olması durumunda merkezi ısıtma sistemi 2 yapılmak zorundadır. Kullanım alanı 250 m ve üstünde olan binalarda ise yoğuĢmalı tip ısıtıcı cihazlar veya bütünleĢmiĢ ekonomizerli cihazlar kullanılmalıdır. 25 -Soğutma sistemlerinde ise seçilecek olan soğutucu akıĢkanların TS EN 378 serisi standartlarına uygun olması gerekir. Soğutma ihtiyacı 250 kW‟tan büyük olan konut dıĢı binalarda merkezi soğutma sistemi yapılmalıdır. -Konut dıĢı binalarda havalandırma ve iklimlendirme sistemleri kullanılmalıdır. 2 Kullanım alanı 2000 m ‟nin üzerindeki otel, hastane, yurt gibi konaklama amaçlı konut harici binalar ile spor merkezlerinde merkezi sıhhi sıcak su sisteminin planlanması Ģarttır. Sıcak su depolanan sistemlerde, sıhhi sıcak suyun sıcaklığı 60°C geçmeyecek tasarımlar yapılır. Ancak lejyonella (su borularında oluĢan bir tür bakteri sonucu oluĢan hastalık) etkisi olmaması için depolanan sıhhi sıcak su sistemlerinde en az haftada 1 saat boyunca su sıcaklığı en az 60°C sıcaklıkta tutulmalıdır. 2 -10.000 m ‟nin üzerinde ve merkezi ısıtma, soğutma, iklimlendirme ve aydınlatma sistemleri birlikte bulunan binalarda bina otomasyon sistemi kullanılmalıdır. 2 -Yeni yapılacak olan 20.000 m ‟nin üzerinde olan binalarda; ısıtma, soğutma, havalandırma, sıhhi sıcak su, aydınlatma enerjisi gereksinimlerinin karĢılanması amacıyla, yenilenebilir enerji kaynakları kullanımı, ısı pompası kullanımı, kojenerasyon (ısı ve elektriğin aynı anda üretilmesi) ve mikro kojenerasyon (ısı ve elektriğin aynı anda üretilmesi), fotovoltaik (ıĢık enerjisinden elektrik enerjisi üretilmesi) sistem kullanımı gibi çözümler yapılmalıdır (Anonim 2018). Enerji kimlik belgesi düzenleme yetkisi, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı‟nın (ÇġB) yetkilendirdiği EKB uzmanlarınca düzenlenen eğitim seminerleri sonucunda yazılı sınavı geçen mühendis ve mimarlara verilmektedir. Bünyesinde EKB uzmanı bulunan enerji kimlik belgesi danıĢmanlık Ģirketleri de EKB belgesi düzenleyebilmektedir. Enerji kimlik belgesi yine aynı bakanlık tarafından denetlenmektedir. Enerji kimlik belgesi çıkarıldıktan itibaren 10 yıl süre ile geçerli olmaktadır. EKB çıkarılmayan binalara yapı kullanma izin belgesi verilmemektedir. Binalarda enerji performansı hesaplama yöntemi (BEP-HY) olarak Çevre ve ġehircilik Bakanlığı (ÇġB) sunucusu üzerinden edinilen web tabanlı (BEP-TR) yazılımı programı ile performans sınıfı hesabı yapılmaktadır. Bu yazılımda bina ile ilgili gereken bilgiler, 26 geometri, iklim, havalandırma, aydınlatma, ısıl özellikler, güneĢ kazancı, iç kazançlar, yapı malzemeleri, bina tipine bağlı olarak belirlenecek bölgelerden (zon) oluĢmaktadır (ġekil 3.3) (Anonim 2018). ġekil 3.3. Isıtma ve soğutma net enerji hesaplama yöntemi için gerekli olan baĢlıca girdiler (Anonim 2018) Hesaplama yönteminde bina geometrisi girilirken sırasıyla bina, kat, bölge (zon), yapı elemanları Ģeklinde girilmelidir. Isıl bölgeler ısıtma, soğutma ve havalandırma sistemlerinin çalıĢma özellikleri, mekândaki aktivite durumu, kullanıcı profilleri, iç kazançlardaki farklılıklar gibi ısıl etmenlere göre farklı gruplara ayrılmaktadırlar. Enerji Kimlik belgesi üç sayfadan oluĢmaktadır. Ġlk sayfa, bina bilgileri ve enerji performans sınıfını göstermekte, ikinci ve üçüncü sayfalarda binanın kesit detayları malzeme bilgileri kat adedi, mekanik sistemlerinin tanıtımı yapılmaktadır. Ġlk sayfa ġekil 3.4‟de gösterilmektedir. 27 ġekil 3.4. Enerji kimlik belgesi ilk sayfasının tanıtımı (Anonim 2018) 3.2. Konutlarda Enerji Verimliliğinin Sağlanmasında Alınacak Önlemler - Enerji Etkin Bina Tasarımı Son yıllarda artan enerji tüketimi ile birlikte konut sektöründe çevreye ve ekonomiye verilen zarar nedeniyle mimari tasarım yaklaĢımları değiĢime uğramıĢ, enerji tüketimini azaltmak için kanun ve yönetmelikler çıkartılmıĢ ve buna yönelik çalıĢmalar baĢlamıĢtır. Özellikle 1973 yılında dünyada yaĢanan enerji krizinden sonra enerji verimliliğinin sağlanmasına yönelik „„Enerji Etkin Bina Tasarım YaklaĢımları‟‟ yapılan çalıĢmalar arasında önemli bir yer tutmuĢtur (Engin 2012). Enerji etkin bina tasarımı ile enerji korunumunun sağlanması ile ısı kazanç ve kayıplarının azaltılması, aktif ve pasif sistemlerin bir arada uygulanması, çevre kirliliğinin, iklim değiĢikliklerinin önlenmesi, yenilenemez enerji kaynakları yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının tercih edilmesi amaçlanmıĢtır (Utkutuğ 1999). Enerji etkin bina tasarımını etkileyen etmenler Çizelge 3.2‟de gösterilmiĢtir. 28 Çizelge 3.2. Enerji etkin bina tasarımını etkileyen etmenler Çevresel etmenler YerleĢim ve yapı ölçeğindeki etmenler Arazi topografyası Binanın konumu Ġklim koĢulları; Bina aralıkları GüneĢ IĢınımı Binanın yönlendiriliĢ durumu Hava sıcaklığı  Bina formu Nem  Bina kabuğu Rüzgâr Binanın havalandırma durumu Doğal Çevre Örtüsü Çevresel etmenler; -Arazi topografyası: Binanın konumlandığı arazi tasarım aĢamasında oldukça önemli bir parametredir. Arazinin jeolojik durumu belirlenip tasarımın bu doğrultuda yapılması gerekir. Binanın konumlandığı topografyadan yararlanarak gün ıĢığından ve doğal havalandırmadan maksimum derecede yararlanmak mümkündür. Güneye bakan yamaçlar kuzeye nazaran daha yoğun gün ıĢığı alırlar. Dik açıyla gelen gün ıĢığı araziyi diğer yüzeylere göre daha çok ısıtır. Sıcaklık değerleri yüksekliğe göre değiĢiklik göstermektedir örneğin, her 1000 metrede bir sıcaklık 1,6 °C azalır, geceleri bu yüksek orandadır. Bina çevresindeki parlama yaratan kum, su gibi yüzeylerden yansıyan gün ıĢığı, alanı diğer yüzeylere göre daha ok ısıtmaktadır. Arazinin yüksek noktaları soğuk aylarda rüzgârlara karĢı savunmasızdır. Doğru yer seçimi ile çevre bitki örtüsünden faydalanarak rüzgârın olumsuz etkilerine karĢı önlem alınabilir (Lechner 2009). -Ġklim koĢulları: Binanın konumlandığı çevrenin iklimsel verileri enerji etkinliği açısından önemlidir. Örneğin yoğun yerleĢim alanlarında hava hareketi daha az, sıcaklık yüksek ve kirlilik fazladır, kırsal alanlarda ise tam tersi bir durum söz konusudur (Utkutuğ ve Soysal 2007). Ġklim koĢullarını belirleyen faktörlerden güneĢ ıĢınımı ekolojik sistemler için en önemli enerji kaynağıdır. Türkiye güneĢ ıĢığı açısından diğer ülkelere oranla daha Ģanslıdır. Ġklim koĢullarını oluĢturan bir diğer faktör hava sıcaklığıdır. YerleĢim bölgelerinin aynı enlemde bulunmalarına rağmen sıcaklık ortalamaları farklı olabilir. Bunun sebebi, güneĢ radyasyonu, gün ıĢığının atmosferden geçerken değiĢim göstermesi, zemin koĢulları, buharlaĢma ve donma olaylarındaki enerji farklılıkları ve yüksekliktir. Meteoroloji biliminde dıĢ hava sıcaklığı on yıllık ortalamalarla belirlenmektedir. Ġklim verilerinden bir diğeri ise nemdir. Havadaki yağıĢ 29 miktarı ve buharlaĢma tüm canlılar için önemlidir. YağıĢ miktarı mevsimlere ve bölgelere göre değiĢiklik göstermektedir. Bir konut için %40 ve %60 arası nem oranı konfor koĢulları açısından uygundur. Bağıl nemin gereğinden fazla olması soğuk ve sıcağın daha fazla hissedilmesine sebep olmaktadır. Ġklim koĢullarını oluĢturan son faktör ise rüzgârdır. Rüzgârın bina çevresinde oluĢturduğu etkiyi belirlemek tasarım ölçütlerinden birisi olmalıdır. Enerji etkin binalarda rüzgâr olumlu veya olumsuz etkiler yaratabilir (Özdemir 2005). Rüzgâr bina kabuğunda malzemelerden geçerek ısı kaybına yol açabilir bu nedenle malzemelerin hava sızdırmazlığı oldukça önemlidir (Markus ve Morris 1980). -Doğal çevre örtüsü: Yapılarda enerji tüketiminin azaltılmasına yönelik doğal çevre örtüsünün önemi büyüktür. Rüzgâr kontrolü, gürültü ve hava kirliliğinin azaltılması bitki örtüsünün tasarım aĢamasında akıllı bir biçimde kullanılmasıyla mümkün olmaktadır. Havadaki nem dengesi ve sıcaklığın azaltılması bitki örtüsü ile sağlanabilmektedir. Bitki örtüsü seçimi kıĢ ve yaz ayları için maksimum yarar sağlayacak Ģekilde seçilmesi enerji etkinliği açısından önemlidir (Soysal 2007). YerleĢim ve yapı ölçeğindeki etmenler; -Binanın konumu: Enerji etkin bina tasarımı yapılırken, binanın konumu iklim kontrolünü sağlama ve hava kirliliğini engellemede etkili olan bir tasarım ölçütüdür. Bu etmen; binanın baktığı yön, eğim gibi parametreleri içermektedir. Çevresel etmenlere göre doğru bir yer seçimi, enerji harcamalarının azaltılması, hava kirliliğinin önlenmesi açısından önemlidir (Özdemir 2005). -Bina aralıkları: Binalar, aralarındaki uzaklığa, yüksekliğe ve konumlarına bağlı olarak birbirlerini etkilerler. Örneğin, güneĢ ıĢınımının ısıtıcı etkisinden yararlanma veya korunma, binalar arasındaki açıklıkların ölçülerinin belirlenmesi ile mümkündür. Binalar arasındaki uzaklık, binaların birbirlerinin güneĢ ıĢınımı kazançlarını ve yararlı rüzgâr etkilerini önlemeyecek Ģekilde belirlenmelidir (Gültekin ve Demircan 2017). Binalar arasındaki uzaklıklar, binaların birbirlerinin güneĢ ıĢınımı kazançlarını ve yararlı rüzgâr etkilerini engellemeyecek Ģekilde belirlenmelidir. Binalar birbirleri için güneĢ engelleri olduğu gibi rüzgâr engeli olarak da iĢlev görmektedirler (Özdemir 2005). 30 -Binanın yönlendiriliĢ durumu: Binanın yönelimi güneĢ ıĢınımı ve rüzgâr etkilerini belirlemektedir. Yazın güneĢin açısı dik, kıĢın ise yatık olması güneye yönelen binalarda yapının daha fazla güneĢ ıĢınımı almasını sağlamaktadır. -Bina formu: Bir binanın formunu; bina yüksekliği, çatı türü, eğimi gibi binaya iliĢkin geometrik farklılıklar belirler. Binanın geometrisi ve yapı kabuğunda; binanın dıĢ yüzey alanının değiĢimi ortalama sıcaklığın, kabuktan geçen ısı miktarının ve iç hava sıcaklığının değiĢimine yol açmaktadır (Manioğlu 1995). -Bina kabuğu: Enerji etkin bina tasarımında yapı kabuğundaki termofiziksel ve optik özellikler önemlidir. Optik ve termofiziksel özellikler, dıĢ hava sıcaklığı, güneĢ ıĢınımı etkisiyle kazanılan veya kaybedilen ısı miktarlarında belirleyici olmaktadır. Yapı kabuğundan kaybedilen ya da kazanılan ısı miktarları iklimsel duruma bağlıdır (Özdemir 2005) -Binanın havalandırma durumu: KullanılmıĢ havanın, temiz dıĢ hava ile değiĢtirilmesine doğal havalandırma denilmektedir. Binalarda oluĢan doğal havalandırma koĢulları iklimsel koĢullarla doğrudan iliĢkilidir. Hava akımları ve atmosferik basınç farkları hava kütleleri arasında yoğunluk farkına sebep olmaktadır. Hava akımlarının yönelimlerini, basınç miktarları belirler (Oral 2007) 3.2.1. Enerji etkin bina tasarımında pasif sistemler Mimari tasarım sürecinde yenilenebilir enerji kaynaklarından maksimum derecede faydalanılan, enerjinin verimli bir biçimde kullanıldığı sistemlere pasif enerji etkin sistem adı verilmektedir. Enerji etkin tasarım etmenlerinin, çevresel, yerleĢim ve bina ölçeğinde oluĢtuğunu ve bu verilerin kombinasyonu sayesinde minimum düzeyde enerji harcanarak pasif sistemlerin uygulanabilirliği ile enerji veriminin sağlanabileceği öngörülmektedir (Manioğlu 2011). Çizelge 3.3‟de binanın enerji gereksinimlerinin pasif olarak hangi yollarla sağlanabileceği gösterilmektedir. 31 Çizelge 3.3. Enerji etkin bina tasarımında pasif sistemler Doğrudan ısıtma Pasif ısıtma sistemleri Dolaylı ısıtma Doğal havalandırma ile soğutma BuharlaĢma ile soğutma Pasif soğutma sistemleri IĢınımsal soğutma Zeminden soğutma Doğal havalandırma ile havalandırma Pasif havalandırma sistemleri Rüzgâr bacaları ile havalandırma GüneĢ bacaları ile havalandırma Doğal aydınlatma ile aydınlatma Pasif aydınlatma sistemleri IĢık rafları ve ıĢık boruları ile aydınlatma Özel cam, prizmatik paneller ile aydınlatma -Pasif ısıtma sistemleri: GüneĢ, pasif ısıtmanın sağlanabilmesi için en temel enerji kaynağıdır. GüneĢ enerjisi, uygulanabilirliği ve karmaĢık bir teknolojiye gerek duyulmaması sebebiyle konut sektöründe en çok tercih edilen enerji kaynaklarından bir tanesidir (Gültekin ve Demircan 2017). Isının toplanması, depolanması ve dağıtımı ile güneĢ ıĢınımından yararlanarak mekânın ısıtması sağlanabilmektedir. Pasif ısıtma sistemleri genel olarak ikiye ayrılmaktadır; -Doğrudan ısıtma: Gün ıĢığının direk olarak iç mekâna alındığı, kullanıldığı ve depolandığı basit ve ekonomik sistem doğrudan ısıtma sistemidir. Bu sistemde herhangi bir ara sisteme gerek duyulmadan güneĢ doğrudan cam yüzeylerden geçerek iç mekanı ısıtmaktadır (ġekil 3.5). Doğrudan ısı kazancını; camın yönü, yeri, boyutu ve tipi, binanın ısı kayıp katsayısı, eĢyaların yerleĢimi etkilemektedir (Givoni 1998). ġekil 3.5. Doğrudan ısıtma sistemi (Gültekin ve Demircan 2017) 32 -Dolaylı ısıtma: Gün ıĢığının mekânın yakınındaki bir alanda elde edildiği, depolandığı ve gerektiği zaman aktarıldığı sistem dolaylı ısıtma sistemidir. Gün ıĢığının direk olarak bina içine girmediği fakat iç ve dıĢ alanda oluĢturulan emici ara elemanlarda depolandığı bir sistemdir (Tokuç 2005). Dolaylı ısıtmanın yapılabilmesi için kütle duvarı, trombe duvarı, su duvarı, çatı havuzu, güneĢ odası, barra sistemi gibi sistemler kullanılabilir (Çizelge 3.4) Çizelge 3.4. Dolaylı ısıtma yöntemleri (Tokuç 2005,Gültekin ve Demircan 2017) Trombe duvarı: Isı emici Su duvarı: Metal veya camdan Çatı havuzu: Ġçi su ile dolu havuz malzemeden yapılmıĢ duvar yapılmıĢ varil, boru vs. su ve veya plastik torbalar ile ile dıĢ arası arasına saydam bir benzer bir akıĢkan ile doldurulup depolanan güneĢ ıĢınımı tabaka yerleĢtirilerek ısı gün ıĢığı toplayarak mekân depolanarak ısı enerjisi olarak iç enerjisi kazanılır içerisine ısı enerjisini aktarır. mekana aktarılır. GüneĢ odası: Ġç ve dıĢ mekan Barra sistemi: Güney duvarının YeĢil çatı: Bitki katmanının ısı arasında geçiĢ oluĢturan, hava sısıtmalı güneĢ kollektörü depolaması sonucu iç ve dıĢ binaya ısı ve taze hava sağlar. Ģeklinde tasarlanarak ısının mekan arasındaki ısı kaybının depolanması ve iç mekana engellenmesi ve iç ortam ısısının aktarılmasıdır. korunması sağlanmaktadır. Pasif soğutma sistemleri: binanın soğutulma gereksiniminin mekanik sistem kullanmadan karĢılanmasıdır. Bina, iklim ve çevre koĢulları soğutma sisteminin pasif olarak elde edilmesinde önemlidir. Pasif soğutma sistemleri genel olarak dörde ayrılmaktadır; -Doğal havalandırma ile soğutma: Binalarda pasif havalandırma yöntemlerinden en çok tercih edilen sistem doğal havalandırmadır. Mekanik araç kullanmadan iç mekâna hava iletimi olarak tanımlanmakta olan sistem basit ve ekonomiktir. Ġki açıklıklı, düĢey eksenli ve hâkim rüzgâr yönüne doğru açılan pencereler kullanılarak etkin bir doğal havalandırma sağlanabilir (IĢık 2007). Etkin bir doğal havalandırma için belirli aralıklarda hava miktarı değiĢtirilmelidir (Engin 2012). 33 -BuharlaĢma ile soğutma: Doğrudan veya dolaylı yöntemler ile buharlaĢma soğutma sistemi olarak kullanılmaktadır. BuharlaĢma sırasında sıvı ısıyı soğurarak ortamın ısısını düĢürerek doğrudan buharlaĢma yöntemi ile ısı dengesini ayarlayabilir. Çatı spreyi veya çatı havuzu sistemleri kullanılarak, dıĢ hava sıcaklığının çatı sıcaklığından düĢük olduğu zamanlarda buharlaĢma ile çatı ısısı atmosfere verilerek soğutma sağlanabilmektedir. -IĢınımsal soğutma: Ġletken bir kütlenin (örneğin yüksek yoğunluklu beton) gece gökyüzüne açık bir biçimde bırakılması ve gündüz saatlerinde çıkarılıp takılabilir bir yalıtım malzemesi ile örtülerek, iç mekânlarda gündüz saatlerinde soğutma avantajı sağlaması ıĢınımsal soğutma sistemidir (Gündüz 2014). -Zeminden soğutma: Çok sıcak olmayan toprak kütlesinin soğutucu özelliğinden yararlanarak, ılıman ikim bölgelerinde kullanılan sistemdir. Örneğin toprakla kısmen temaslı eğimli arazilerde bulunan bir binada toprağa gömülü borular kullanılarak, dıĢarıdan alınan hava toprak içindeki borulardan geçirilir, dolaĢan hava mekânı soğutur. Borunun içerisindeki yoğuĢmanın önlenmesi için borunun içindeki sıcaklığın etrafındaki sıcaklıktan 5-6 Kelvin daha yüksek olması gerekmektedir (Goulding ve ark. 1992). Pasif havalandırma sistemleri: Ġnsanlar için hem fiziksel hem psikolojik olarak gerekli olan konfor koĢullarının sağlanması için enerji kullanmadan pasif havalandırma sistemleri uygulanabilir. Isıl konfor ve iç hava kalitesi için doğal havalandırma büyük rol oynamaktadır. Doğal havalandırma ekonomik ve çevre dostudur. Doğal havalandırma sistemleri genel olarak üçe ayrılmaktadır; -Doğal havalandırma ile havalandırma: Pencere açıklıklarından, rüzgâr ve iç dıĢ hava sıcaklıkları arasında kalan basınç farkı ile oluĢan sistem doğal havalandırma sistemidir (Atalay ve ark. 2005). Doğal havalandırma için açılabilir pencereler kullanılmaktadır ve bu pencerelerin konumu, boyutları tasarım aĢaması için önemlidir. -Rüzgâr bacaları ile havalandırma: Kuru, sıcak ve nemli iklim bölgelerine sahip binaların pasif havalandırmasının sağlanması için rüzgâr bacaları geleneksel veya çağdaĢ yöntemlerle kullanılmaktadır (Engin 2012). Rüzgar bacaları rüzgarı binanın içine almaktadır (ġekil 3.6). 34 ġekil 3.6. Rüzgâr bacası uygulaması plan ve kesiti (Esin ve Yüksek, 2011) Geleneksel rüzgâr bacaları yönteminde, bacaları, rüzgâr esintisini mekâna aldığı gibi aynı zamanda kirli havanın dıĢarı atılmasını sağlamaktadır. Havanın iletildiği mekânın sıcaklığı dıĢ havadan daha serinden, baca içerisinde hava sabit kalmaktadır. BuharlaĢma yöntemi ile havalandırma sağlayan rüzgâr bacası yönteminde; dıĢ hava, mekân içerisine girmeden rüzgâr bacası içinde su ile temas ettirilerek suyun buharlaĢması sayesinde mekân soğutulur. -GüneĢ bacaları ile havalandırma: Mekân içerisinden dıĢarıya konvektif hava akımını yaratan sistemler güneĢ bacası sistemidir (ġekil 3.7). Biri sıcak biri soğuk iki baca bina içerisinde hava akımı oluĢmasını sağlamaktadır. Bacanın bir yüzü saydam, diğer yüzü ise güneĢi yutmak için siyah metal ile kaplanır. Bina ile bitiĢik yüzeyleri yalıtılır ve bacada yüksek bir sıcaklık elde edilir. Baca binanın en yüksek kotundan daha yüksek bir noktaya çıkmalıdır ve metal bir Ģapkaya sahip olmalıdır. Bu sıcaklık farkları ile bina içerisinde hava sirkülâsyonu sağlanabilmektedir (Engin 2012). ġekil 3.7. GüneĢ bacası örneği, Damascus School Syria (www.carboun.com, 04.06.2019) 35 Pasif aydınlatma sistemleri: Pasif aydınlatmada ana kaynak tabii ki güneĢtir ve tasarım aĢamasında güneĢ ıĢınımı doğru ve kontrollü kullanıldığında insanlar için konforlu mekânlar yaratılabilir. Doğal aydınlatma, yapay aydınlatma gereksinimini azalttığı için enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Ġklim özellikleri, bina iĢlevi, bina yönleniĢ durumu, bina aralıkları, pencere açıklıkları vb. parametreler doğal aydınlatmayı etkilemektedir. Pasif aydınlatma genel olarak üç farklı alt gruba ayrılabilir; -Doğal aydınlatma ile aydınlatma: En basit yöntem olarak pencere ve tepe ıĢıklıkları kullanarak doğal aydınlatma sağlanabilmektedir. Pencereler iklim bölgesine göre Ģekillenmeli ve tasarımın ilk aĢamasında üzerinde çalıĢılmalıdır. Geleneksel pencere tipleri dıĢında, pencerenin boyutları değiĢtirilerek veya pencereleri duvardan daha fazla içeriye almak gibi tasarım stratejileri geliĢtirilebilir. -IĢık rafları ve ıĢık boruları ile aydınlatma: Pencere yüzeyine monte edilen yatay elemanlardan oluĢan ıĢık rafları ile gölge verme, üst kısmı ile gün ıĢığını içeriye yansıtma iĢlevi sağlanmaktadır. IĢık rafları, göz hizasından daha yüksek bir noktaya takılmakta ve parlamayı önleyecek Ģekilde ayarlanmaktadır ve ıĢığın daha derin noktalar ilerlemesine yardımcı olmaktadır (ġekil 3.8). ġekil 3.8. IĢık raflarının kıĢ ve yaz dönemlerinde kullanımı (Öztürk 2006). IĢık boruları ise gün ıĢığının doğrudan bina içerisine gelmesini önleyerek görsel konforun sağlandığı sistemlerdir. IĢık boruları ile çatıdan alınan gün ıĢığı boru içerisinde yayarak mekâna iletmektedir (ġekil 3.9). Küçük mekânların aydınlatması için idealdir (Yener 2007). 36 ġekil 3.9. IĢık borusu kullanımı (www.arkitera.com, 07.03.2019) -Özel cam, prizmatik paneller ile aydınlatma: Bina içine giren gün ıĢığının kontrolü, renk ıĢık yansıması, ıĢık geçirgenliği ayarlanması ve ıĢığın olumsuz etkilerinin engellenmesi amacı ile özellikli camlar ortaya çıkmıĢtır. Özellikli camlardan olan yüzey kaplamalı cam, yüzeyine değerli metallerin eklenmesi ile Ģeffaf, yansıtıcı, enerji üretme gibi özellikler kazanmaktadır (Altınok 2011) Bir diğer özellikli cam, açısal seçici camlardır. Açısal seçici camlar, sıcak zamanlarda dik gelen ıĢığın gelmesini engeller, eğik gelen ıĢığı ise geçirir. Bu camlar genelde tepe camlarında kullanılmaktadır. DeğiĢken geçirgenlikte akılı camlar ise gelen ıĢığa göre opak veya saydam derece ayarını değiĢtirerek ıĢığın iç mekâna geçmesini sağlamaktadır (Gündüz 2014). Prizmatik paneller, berrak akrilikten imal edilen, gün ıĢığını yönlendirip yaymayı sağlayan ince ve düzlemsel testere diĢli sistemlerdir (ġekil 3.10). Gölgeleme iĢlevi için kullanıldıkları zaman gün ıĢığını doğrudan dağıtırlar ancak yayarak ıĢığın iç mekâna geçmesi de sağlarlar (Tokuç 2015). Çift cam arasına yerleĢtirilebilir veya camın iç veya dıĢ yüzeyine takılabilirler. Yansıtma ve kırılma ilkesiyle çalıĢırlar (Kutlu ve Manav 2010) ġekil 3.10. Prizmatik panel sistemi (Öztürk 2006) 37 3.2.2. Enerji etkin bina tasarımında aktif sistemler Binanın konfor koĢullarını artırmak, enerji verimliliği sağlamak için mekanik elemanlar kullanarak uygulayan sistemlerin bütünü aktif enerji etkin sistemlerdir. Bu sistemler ciddi enerji tasarrufu sağlamaktadır. Örneğin Hollanda‟da bir konut yapısının enerji tüketimi 100 GJ (GigaJoule) iken, aktif enerji sistemleri kullanılarak 19 GJ‟e gerilemiĢtir (Blok 2005). Tasarım aĢamasında düĢünülerek uygulanırsa (sonradan ilave edilmezse) yapı estetiği korunmuĢ olmaktadır. Enerji etkin aktif sistemler; ısıtma, soğutma, havalandırma, aydınlatma ve enerji elde edilim sistemleri olmak üzere beĢe ayrılır. Çizelge 3.5‟de binanın enerji gereksinimlerinin aktif olarak hangi yollarla sağlanabileceği gösterilmektedir. Çizelge 3.5. Enerji etkin bina tasarımında aktif sistemler  GüneĢ toplayıcıları ile ısıtma Aktif ısıtma sistemleri  Isı pompaları, yoğuĢmalı kazan ve merkezi ısıtma sistemi ile ısıtma  BuharlaĢma ile soğutma Aktif soğutma sistemleri  Hava dolaĢımı ile soğutma  Isı pompaları ile soğutma Isı geri kazanma ünitesi ile havalandırma Aktif havalandırma sistemleri Otomasyon sistemi ile havalandırma Akıllı camlar ile aydınlatma Aktif aydınlatma sistemleri Enerji Etkinliği Yüksek Elemanlarla Aydınlatma Otomasyon sistemi ile aydınlatma Fotovoltaik sistemler ile enerji üretme Enerji üretme sistemleri Rüzgâr türbinleri ile enerji üretme Kojenerasyon sistemleri ile enerji üretme Aktif ısıtma sistemleri: Binalarda, mekanik donanım, ek ısı depolayıcıları kullanılarak güneĢ enerjisinden yararlanma sistemlerine aktif ısıtma sistemleri denmektedir. Aktif ısıtma sistemlerinde güneĢ enerjisi toplayıcılar ile toplanmakta, baĢka bir alanda depolanmakta ve pompa, boru vb. araçlarla dağıtılmaktadır (Dikmen 2011). Aktif ısıtma sistemleri genel olarak iki farklı yöntemle uygulanabilmektedir; -GüneĢ toplayıcıları ile ısıtma: Binalarda sıcak su elde edilmesini sağlayan sistem, borular içindeki hava ve su kullanılarak, güneĢten gelen ıĢınları toplayıp ısı enerjisine dönüĢtürmektedir. GüneĢ enerjisi depoda toplanır veya mekâna dağıtılarak mekân ısıtılır veya sıcak su elde edilir (Sayın 2006).GüneĢ toplayıcıları; düzlemsel, vakum borulu ve 38 yoğunlaĢtırıcı toplayıcılar olmak üzere üç sınıfa ayrılmaktadır. Düzlemsel toplayıcıların cam yüzeyinden büyük ısı kayıpları gerçekleĢmekte ancak vakum borulu toplayıcılarda saydam cam bölüm ile siyah boyalı bölüm arasında vakum oluĢturularak ısı kayıpları azaltılmıĢtır (ġekil 3.11). Saydam örtü AkıĢkan sıcak su çıkıĢı Toplayıcı kasası Yansıtıcı yüzey AkıĢkan AkıĢkan soğuk boruları Soğurucu yüzey su giriĢi Yalıtım Yutucu Kızılötesi yansıtıcı yüzey yüzey ġekil 3.11. Düzlemsel güneĢ toplayıcısı ve vakum borulu güneĢ toplayıcısı arasındaki fark (www.guneysangunesenerjisi.com.tr, 06.05.2019) - Isı pompaları, yoğuĢmalı kazan ve merkezi ısıtma sistemi ile ısıtma: Isı pompaları elektrik enerjisi kullanarak ısının bir baĢka yere transferinde kullanılır. Bu sistemde hava, toprak veya suyun bulunduğu bir ısı çukurundan ısı elde edilmektedir. Günlük sıcaklık değiĢimleri nedeniyle maliyetli bir sistemdir. Su ve toprak kaynaklı sistemlerde belli derinlikte sıcaklığın sabit kalması sebebiyle daha çok tercih edilmektedir. YoğuĢmalı kazanlarda, yoğuĢma tekniği kullanıldığı için enerji etkinliği yüksektir. Atık gazın içerisindeki su buharı yoğuĢturulup, ortaya çıkan enerji kalorifer sistemine aktarılmaktadır. YoğuĢmalı olmayan sistemlerde ise buhardan elde edilen gizli enerji, atık gazlar ile dıĢarı gönderilmektedir. Merkezi ısıtma sistemi ise bir merkezden elde edilen enerjinin birden fazla mekâna iletilmesi söz konusudur. Aktif soğutma sistemleri: Tavanda soğuk hava dolaĢtırılması ile veya soğutucu cihazlar kullanılması ile mekânlar aktif olarak soğutulabilmektedir. Soğutucu sistemlerin enerji verimli bir biçimde tasarlanıp uygulanması önemlidir. Aktif soğutma sistemleri üç farklı yöntemle uygulanabilir; -BuharlaĢma ile soğutma: Ġç mekâna iletilen havanın, dıĢ mekâna verilen havanın ısı değiĢtiricisi ile değiĢtirilmesi sistemi buharlaĢtırarak soğutma sistemidir. Bu sistem binanın iç ısısının rutubet almadan artmasını sağlamaktadır. 39 -Hava dolaĢımı ile soğutma: Bina içerisine giren havanın soğur radyatörler ile bina içerisinde dolaĢtırılarak soğutma sistemi hava ile dolaĢtırarak soğutma sistemidir. Bu sistemler genelde tavan ve kiriĢlerde uygulanmaktadır. -Isı pompaları ile soğutma: Toprağa veya suya gömülü boruların belli derinliklere inerek soğuk havayı alarak iç mekâna aktardığı sistemlerdir. Aktif havalandırma sistemleri: Doğal havalandırmanın yapılamadığı binalarda, havalandırmanın sağlanabilmesi için mekanik sistemler kullanılmaktadır. Mekanik havalandırmalar, aspiratör veya vantilatör ile çalıĢan fan yardımıyla yapılabilmektedir. Ġki farklı yöntemle aktif havalandırma sistemi uygulanabilir; -Isı geri kazanma ünitesi ile havalandırma: Mekân içerisindeki kirli hava dıĢarı atılırken iç ortama aynı anda taze hava verilmesini sağlayan sistemdir. Isı geri kazanım ünitelerinde aynı zamanda kıĢın ortamın ısıtılması yazın ise soğuması sağlanır. Bu Ģekilde enerji tasarrufu daha da artmaktadır. -Otomasyon sistemi ile havalandırma: Binalarda iklimlendirme sistemlerinde kullanılan otomasyon sistemler; bilgisayar destekli, uzaktan kontrol edilebilen sistemlerdir. Otomasyon sisteminde havalandırma; binanın içerisindeki soğutma sistemlerinin hızının ayarlanması vb. kontrol edebilir ve enerji tasarrufunda iyileĢtirme yapabilmektedir (Yakut ve ark. 2001). Aktif aydınlatma sistemleri: Enerji verimliliğinde aydınlatmanın önemi yüksektir. Doğal aydınlatmanın yeterli olmadığı yerlerde enerji verimli aktif sistemler kullanılmaktadır. Ġki farklı yöntemle aktif aydınlatma sağlanabilir; -Akıllı camlar ile aydınlatma: Doğal güneĢ ıĢığı ve ısı arasındaki dengeyi sağlayan akıllı camlar, opaklık ve saydamlık değerini değiĢtirerek aydınlatmayı sağlamaktadırlar. Fotokromik, termokromik, elektrokromik camlar olmak üzere değiĢik tipleri vardır (Tokuç 2005). Elektrokromik camlar elektrik yardımı ile geçirgenliğini değiĢtirebilmektedir. 40 -Enerji Etkinliği Yüksek Elemanlarla Aydınlatma: Kullanılan elemanların, daha az tüketilmesi değil, kullanıldığı zaman içerisinde daha az enerji tüketip daha çok iĢ üretmesi enerji tasarrufudur (Kaya 2009). En çok kullanılan akkor flamanlı lambalar elektrik enerjisinin yaklaĢık %5‟ini ıĢığa dönüĢtürmesi sebebiyle tasarruflu değildir. Son yıllarda üretilen, kompakt flüoresan lambalar beĢ kat daha verimli ve daha uzun ömürlüdür (Anonim 2009) Ayrıca üretilen LED sistemleri de elektrik tüketimleri az olan enerji tasarruflu bir sistemdir. -Otomasyon sistemi ile aydınlatma: Otomasyon sistemi ile bina içerisindeki aydınlatma uzaktan kontrol edilebilir ve dimmer üniteleri sayesinde enerji etkin biçimde kullanılır ve kaynakların ömrü uzar. IĢık sensörleri, kimsenin bulunmadığı mekânlarda kapanarak ekonomik kazanç sağlanır. Enerji üretme sistemleri: binaların gereksinim duydukları elektrik enerjisini kendi kendine üretmeleri enerji verimliliği, enerji tasarrufu ve sürdürülebilirlik açısından oldukça önemlidir. Teknoloji ilerledikçe binalar ile bütünleĢen aktif enerji üretme sistemleri üç farklı yöntemle uygulanabilir; -Fotovoltaik sistemler ile enerji üretme: IĢık enerjisinden elektrik enerjisi üreten sistem fotovoltaik sistemdir. Fotovoltaik piller ise yarı iletken malzemeden oluĢan elektrik enerjisi üreten elemanlardır. Yakıtı güneĢ olan bu sistem çevre kirliliğine sebebiyet vermemektedir. Yarı iletken malzemeden elde edilen fotovoltaik hücrelerden akım sağlanarak güneĢ ıĢığının metrenin milyonda biri kadar soğurması ile elektrik enerjisi elde edilmektedir. ÇalıĢma prensibi pozitif ve negatif katmanlara güneĢ ıĢığı geldiği zaman öndeki ve arkadaki temas noktalarından bir elektrik gerilimi oluĢturmaktır. Fotovoltaik sistemler doğrusal akımı alternatif akıma çevirmektedir (ġekil 3.12). Bu yüzden sisteme bir dönüĢtürücü eklenmiĢ olmalıdır. Binada artan enerji kent Ģebekesine verilerek ekonomiye de katkı sağlanabilir (Cer 2015). 41 ġekil 3.12. Fotovoltaik panel sistemi (www.b-het.com, 03.07.2019) -Rüzgâr türbinleri ile enerji üretme: Kinetik enerjiyi önce mekanik sonra elektrik enerjisine dönüĢtüren sistemler genelde diĢli kutusu, pervane, kule, jeneratör ve elektronik elemanlardan oluĢmaktadır (ġekil 3.13). Binalarda genelde bahçeye veya çatılara konumlandırılabilir (Çakır ve Yelmen 2011). Bu sistem tasarım aĢamasında veya mimari yapı tamamlandıktan sonraki süreçte de montajı yapılabilir. Binalarda kullanılan rüzgâr türbini düĢük ses seviyesi, estetik görünüm, iyi performans gibi özelliklere sahip olmalıdır (Gündüz 2014). ġekil 3.13. Dikey ve yatay eksenli rüzgâr türbini sistemi (www.bilgiustam.com, 03.07.2019) -Kojenerasyon sistemleri ile enerji üretme: Isı ve elektriğin bir arada üretildiği sistem, tek bir yakıt kaynağından çok daha fazla enerji açığa çıkarmaktadır (ġekil 3.14). Enerji verimliliği açısından oldukça yararlı olan bu sistem aynı zamanda egzoz gazlarını kullanıp CO2emisyonunu azaltmaktadır (Gündüz 2014). 42 Doğalgaz Isı enerjisi %40-50 Dizel Kojenerasyon Benzin Santrali LPG Elektrik enerjisi %30-40 Metan Kayıp %10-20 ġekil 3.14. Kojenerasyon sistemi Ģeması (www.igdas.com.tr, 03.07.2019) 3.2.3. Enerji etkin bina tasarımından örnekler Dünyada var olan nüfus artıĢı, sanayileĢmenin artması ve yerleĢim yerlerinin büyümesi ile enerji tüketimi artmıĢ, tüketim arttıkça çevre kirliliği ve ekonomik dengesizlikler baĢlamıĢtır. Enerji verimliliğinin önemi bu noktada ortaya çıkmıĢ ve konut sektöründe de enerji konusunda önem artmaya baĢlamıĢtır. Enerji verimli, enerji etkin bina tasarımı dünyanın çeĢitli yerlerinde uygulanmaya baĢlamıĢtır. Bu bölümde aktif ve pasif enerji etkin tasarım yöntemlerinin uygulandığı konut örnekleri anlatılmıĢtır. Dünyada konut sektöründe enerji etkin uygulanmıĢ konut örneği sayısı fazla iken, Türkiye‟de az sayıda olmakla birlikte, Türkiye ile ilgili örneklerde diğer bina türleri de anlatılmıĢtır. Dünyadan enerji etkin konut örnekleri; K2 Apartmanları, Melbourne: 2007 yılında konut olarak tasarlanan binada sera gazı emisyonunun, su tüketiminin azaltılması ve geri dönüĢümün sağlanması ön plana alınmıĢtır (ġekil 3.15). Binalar güneĢ enerjisinden daha fazla yararlanmak için kuzeye yönlenmiĢ, dört binanın birbirine olan aralıkları yıl boyunca güneĢ ıĢığı alımını engellemeyecek Ģekilde ayarlanmıĢtır. Binanın kuzey cephesi masif duvar ve balkonlardan, güney cephesi hareketli perdelerden oluĢmaktadır. Çatı ve cephe kabuk formundadır ve solar paneller belli bir açıyla yerleĢtirilerek gölge sağlanmaktadır. Çift cam, ısı yalıtımı uygulamasıyla ısı kaybı minimuma indirilmiĢtir. Binada güneĢ toplayıcıları, rüzgâr kepçeleri ve PV paneller kullanılarak elektrik enerjisi üretilmekte, sıcak su elde edilmekte ve iklimlendirme sağlanmaktadır (Roberts ve Guariento 2009). 43 ġekil 3.15. K2 Apartmanları, Melbourne (www.designinc.com, 19.04.2019) Bedzed konutları, Londra: 2009 yılında konut olarak kullanılmak üzere enerji etkin tasarlanan bina ulusal ölçekte uygulanan en önemli örnektir. Aktif ve pasif enerji etkin yöntemler kullanılarak ısıtma, soğutma, aydınlatma, havalandırma için gereken enerjinin elde edilmektedir (ġekil 3.16). Konut blokları güney yönüne yönlendirilerek güneĢ ıĢığından maksimum düzeyde yararlanılmıĢ, güney cephesi camlarına PV paneller uygulanarak elektrik enerjisi elde edilmiĢtir. Çatıda kullanılan rüzgâr kepçeleri ile doğal havalandırma sağlanmıĢtır. GüneĢ toplayıcıları ile sıcak su elde edilmektedir (Roberts ve Guariento 2009). ġekil 3.16. Bedzed konutları, Londra (www.greenroofs.com, 19.04.2019) Kuzey apartmanları, Chıcago: 2007 yılında inĢa edilen konut yapısı evsiz ve engelli insanlar için tasarlanmıĢtır (ġekil 3.17). Binada su dönüĢümü, çatıya yerleĢtirilen rüzgar türbinleri, ve fotovaltaik panellerin kullanımı ile enerji etkin bina tasarımı yöntemlerini içinde barındırmaktadır. Çatıdaki PV paneller ve rüzgar türbinleri ile elektrik enerjisinin %15‟i karĢılanmaktadır. Toplam enerji tasarrufu %22‟dir. 44 ġekil 3.17. Kuzey apartmanları, Chıcago (Uslusoy 2012) Eichgut Konutları, Ġsviçre: 2005 yılında inĢa edilmiĢ konut yapısı çok yoğun hava kirliliğinin bulunduğu bir yerleĢim bölgesindedir (ġekil 3.18). Cephelerdeki hareketli opak pencereler ile mahremiyet ve gün ıĢığının kontrolü sağlanmaktadır (Anonim 2019h). Binada kullanılan toprak altı enerjisi ve hava bacaları ile iklimlendirme sağlanmaktadır. ġekil 3.18. Eichgut Konutları, Ġsviçre (www.arkitera.com, 19.04.2019) Dokuz ev, Ġsviçre: 1993 yılında amorf bir formda tasarlanan konut yapısında yeĢil çatı sistemi kullanılmıĢtır ve ısı düzenleme, gürültü azaltma, hava kalitesinde iyileĢme gibi sonuçlarla enerji etkin bina sistemi sağlanmıĢtır (ġekil 3.19). ġekil 3.19. Dokuz ev, Ġsviçre (www.enteresansey.blogspot.com, 19.04.2019) 45 Türkiye’den enerji etkin bina örnekleri; Port rezidans, Ġzmir: 2010 yılında tasarlanan bina alıĢveriĢ merkezi-konut olarak kullanılmaktadır (ġekil 3.20). Binada enerji etkin aktif sistemlerden ısı pompası kullanılarak ısı enerjisi sağlanmakta ve otomasyon sistemi ile iklimlendirme yapılmaktadır. Ayrıca yüksek katlı binada rüzgâr yüküne karĢı özel camlar uygulanmıĢ ve bu camlar üzerinde ısı yalıtım malzemesi kullanılmıĢtır. ġekil 3.20. Port rezidans, Ġzmir (www.karciogluinsaat.com.tr, 18.04.2019) Diyarbakır güneĢ evi: Kendi enerjisinin tamamını kendi üreten bu ev enerji mimarlığı ilkesine göre inĢa edilmiĢtir (ġekil 3.21). Binada toprak altı enerjisi kullanımı ile evin yakınındaki kuyudan su alınarak bu suların borular ile ev etrafında dolaĢtırılmasıyla doğal havalandırma sağlanmıĢtır. Yapının güney kısmına eklenen güneĢ duvarında içe açılan hava menfezleri ile gelen serin hava ısıtılarak iç mekân ısıtılırken, dıĢa açılan menfezlerde ısınıp yukarı çıkan hava yer altı kanallarından geçerek vakum etkisi ile soğutma iç mekânın soğutulması sağlamaktadır. Binada ayrıca rüzgâr kepçesi ve güneĢ toplayıcıları kullanılmıĢtır ve bu sayede sıcak su elde edilmekte ve rüzgâr enerjisi ile enerji üretilmektedir. Bu iki sistem otomasyon sistemi ile uzaktan kontrol edilebilmektedir. Duvar taban ve tabanda yalıtım malzemeleri kullanılmıĢtır. Yağmur suları bir depoda saklanarak ve filtreden geçirilerek bahçe sulamasında kullanılmaktadır (Veziroğlu 2010). 46 ġekil 3.21. Diyarbakır güneĢ evi, (www.solarportall.com, 18.04.2019) Siemens Gebze teknik binası, Kocaeli: 2009 yılında üretim tesisi olarak tasarlanan bina, Türkiye‟nin ilk LEED sertifikasını almıĢtır (ġekil 3.22). Enerji etkin bina tasarım parametrelerinden biri olan bina yönlenmesine önem verilen binada, yönlenme ile doğal aydınlatma sağlanıp enerji tüketimi azaltılmıĢtır. Bina cephesinde low-E cam ısı yalıtım malzemesi uygulanarak ısı tüketimi minimuma indirilmiĢtir. Ayrıca binanın cephe malzemeleri geri dönüĢtürülebilir malzemeden yapılmıĢtır. Cephede kullanılan güneĢ kırıcılar sayesinde güneĢ kontrolü sağlanmıĢtır. Bütün bunların yanı sıra mekanik soğutma sisteminden çıkan atık ısı kullanılarak sıcak su elde edilmektedir (Yaman 2009). ġekil 3.22. Siemens Gebze teknik binası, Kocaeli (www.arkiv.com.tr, 18.04.2019) ODTÜ MATPUM Binası, Ankara: Enerji etkin bina olarak tasarlanan bina 2008 yılında düzenlenen bir yarıĢma projesinde birinci olarak uygulanmaya uygun görülmüĢtür (ġekil 3.23). Binanın güney cephesinde güneĢ kırıcı kullanılarak, gün ıĢığının denetimli bir biçimde mekân içerisine aktarımı sağlanmıĢ, kuzey cephesinde kapalı ve korunaklı bir yüzey oluĢturulmuĢtur. Kuzey cephenin yalıtım değerleri yüksek tutulmuĢ, güney cephede ise daha geçirgen bir yüzey alanı oluĢturulmuĢtur. Binada ayrıca; ısı pompası, güneĢ paneli ve rüzgâr türbini uygulanma çalıĢmaları devam etmektedir (Anonim 2019ç). 47 ġekil 3.23. ODTÜ MATPUM binası, Ankara (www.arkitera.com, 18.04.2019) Turkcell AR-GE binası, Gebze:2007 yılında sürdürülebilir mimarlık anlayıĢı içerisinde tasarlanan binası bir araĢtırma geliĢtirme merkezi olarak iĢlemektedir (ġekil 3.24). Binanın en yüksek kısmı arazinin en düĢük kotundan baĢlatılarak cephesi doğuya bakmaktadır. Yüksek bölüm ofislerden oluĢmakta, toprak altında bakan kısımla çatıdan ıĢık almaktadır. Ofis alanlarında ıĢık kontrollü bir biçimde alınmaktadır. Binanın çatısı yürünebilir çim ile kaplanmıĢ ve bu bitki örtüsü sayesinde gürültü azaltılmıĢ, hava kalitesi iyileĢtirilmiĢ ve ısı enerjisi kontrolü sağlanabilmiĢtir (Tohum 2011). ġekil 3.24. Turkcell AR-GE binası, Gebze (www.arkiv.com.tr, 18.04.2019) 48 4. KONUTLARDA KENTSEL DÖNÜġÜM ÖNCESĠ VE SONRASI ENERJĠ VERĠMLĠLĠĞĠ KARġILAġTIRMASI Alan çalıĢmasında kentsel dönüĢüm sürecini tamamlamıĢ konutlar üzerinde, konutların dönüĢüm geçirmeden önceki enerji verimliliği durumu ile dönüĢümden sonraki enerji verimliliği durumunun karĢılaĢtırılması yapılmıĢtır. Enerji verimliliği durum tespiti için Türkiye‟de Binalarda Isı Yalıtım Yönetmeliği‟ni dikkate alacak Ģekilde, TS825 binalarda ısı yalıtım standartlarına uygun olarak, konutların özgül ısı kaybı ve yıllık ısıtma ihtiyaçları belirlenmiĢtir. Bu hesaplamaların yapılmasında „„Isı Su Ses Ve Yangın Yalıtımcıları Derneği‟‟ tarafından oluĢturulan bilgisayar destekli „„ĠZODER TS825 Hesap Programı‟‟kullanılmıĢtır. Yine 5627 sayılı enerji verimliliği kanununa bağlı, binalarda enerji performans yönetmeliğine uygun olacak Ģekilde web tabanlı„„Bep-Buy-27 Versiyon‟‟ yazılımı kullanılarak konutların enerji kimlik belgeleri çıkarılmıĢ, enerji performans ve CO2 emisyon sınıfları belirlenmiĢtir. Binaların ısıtma, soğutma, sıhhi sıcak su, havalandırma ve aydınlatma gibi konulardaki enerji ihtiyaçları öncelikli olmak üzere yıllık enerji ihtiyaçları hesaplanmıĢtır. BEP TR yazılımı için „„Enerji Kimlik Belgesi Sertifika Eğitimi‟‟ ne katılınmıĢ olup, tez yazarı tarafından sertifika çıkarabilme imkânı sağlanmıĢtır. ÇalıĢmada 3 farklı konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası proje verileri değerlendirilmiĢtir. 4.1. Alan ÇalıĢması Ġçin Seçilen Konutların Tanıtılması Alan çalıĢması için Marmara Denizi‟nin güneydoğusunda yer alan, toplam il nüfusu 2009 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre 2 249 974 ile Türkiye‟nin 4. büyük kenti olan Bursa‟da yapılmıĢtır (ġekil 4.1), (Anonim 2019b). Bursa, doğal güzellikler ile sanayi ve teknoloji uyumunu bir arada bulunduran dünyanın nadir birkaç Ģehrinden biridir. GeçmiĢte Ġpek yolu üzerinde yer alan Bursa sahip olduğu bu stratejik konumu ile her zaman önemli bir ticaret kenti olmuĢtur. Ekonomik yönüyle, Türk ekonomisinin geliĢtirilmesi ve ona yeni ivmeler kazandırılmasında aktif ve yönlendirici bir gücü temsil etmektedir. Ekonomiyi önemli ölçüde etkileyen konut sektöründe oldukça geliĢmiĢ olan Bursa kentinde son yıllarda gecekondulaĢma ve afet riskine karĢı kentsel dönüĢüm projeleri oldukça artmıĢtır (Anonim 2019c). 49 ġekil 4.1. Türkiye haritasında Bursa‟nın yeri (www.bursa.com.tr, 28.06.2019) Alan çalıĢması Bursa Nilüfer ilçesinde seçilen 3 farklı konut üzerinde yapılmıĢtır. Nilüfer 1987 yılında Bursa‟nın büyükĢehir olmasıyla ortaya çıkan üç merkez ilçeden biridir (ġekil 4.2). Bursa‟nın konut ihtiyacını karĢılayabilecek toplu konut alanlarıyla yakın zamanda büyük bir geliĢme gösteren ilçede kentsel dönüĢüm projeleri oldukça fazladır (Anonim 2019d). ġekil 4.2. Bursa ilçeler haritası, alan çalıĢmasının yapıldığı Nilüfer ilçesi (bursakesif.weebly.com, 20.06.2019) ġekil 4.3‟de seçilen konut sitelerinin birbirlerine olan mesafeleri ve kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası durumları haritada gösterilmiĢtir. Alan çalıĢması için seçilen konutların ilk inĢa ediliĢ tarihleri 1986-1991 yılları arasında olup, kentsel dönüĢüm geçirme tarihleri 2014-2017 tarihlerini kapsamaktadır. 50 a. b. ġekil 4.3. a. Alan çalıĢması için seçilen konutların kentsel dönüĢüm öncesi haritasındaki konumu (www.google.com.tr, 01.08.2019), b. Alan çalıĢması için seçilen konutların kentsel dönüĢüm öncesi haritasındaki konumu (www.google.com.tr, 01.08.2019) 4.1.1. Örnek 1 Kentsel dönüĢüm öncesi durum: Nilüfer Ġlçesi, Fatih Sultan Mehmet Bulvarı üzerinde yer alan site; 1987 yılında ruhsat alarak “Erva Konut Yapı Kooperatifi” adı altında kurulmuĢtur ve aynı kat planlarına sahip beĢ blok halinde inĢa edilmiĢtir (ġekil 4.4, 4.5). ġekil 4.4. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı (www.nilüferproje.com, 01.08.2019) ġekil 4.5. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı (www.google.com.tr, 01.08.2019) 51 Vaziyet planında görüldüğü gibi konutlar kuzey-güney yönü doğrultusunda art arda konumlanmıĢtır (ġekil 4.6). 6847 m² yüz ölçümünde araziye yerleĢmiĢ olan konut sitesindeki bloklar arası mesafe 10 m‟dir. ġekil 4.6. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı (Nilüfer Belediyesi ArĢiv, 04.02.2019) Bloklar aynı kat planına sahiptir, 6 katlı konut yapısının zemin katında iki dükkân ve bir ortak alan, diğer katlarda ise her katta iki daire olmak üzere toplam on daire 2 bulunmaktadır (ġekil 4.7). Her daire 105 m², yapı kabuğu ise 1340 m ‟dir. a. b. ġekil 4.7. a. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi bodrum kat planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), b. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi normal kat planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019) Betonarme olarak tasarlanan binaların kat yüksekliği bodrum kat ve normal katlarda 260 cm‟dir. Çatı, ahĢap kırma çatı olarak tasarlanmıĢtır. DöĢeme 12 cm kalınlığında donatılı beton, dıĢ duvarlar ise 15 cm kalınlığında gaz beton malzeme kullanılarak uygulanmıĢtır. DıĢ duvarlarda yalıtım uygulanmamıĢ, konsol döĢemelerde ısı yalıtım malzemesi olarak ekstrüde polistren köpük kullanılmıĢtır. Tabanda herhangi bir yalıtım 52 yapılmamıĢken tavanda cam tülü armatürlü bitümlü tekstil malzemeden yalıtım uygulandığı görülmektedir. Konut sitesinin ısıtma ve soğutma sisteminde merkezi klasik kazan sistemi uygulanmıĢtır ve herhangi bir soğutma, havalandırma sistemi yoktur. Aydınlatma olarak enkandesan ve halojen lambalar kullanılmıĢtır. Cephe pencereleri basit (ısı yalıtımsız) tek camlı pencere olarak yapılmıĢtır. Pencere yükseklikleri 130 cm‟dir, geniĢlikleri 85-160 cm arası değiĢmektedir. Cephede yer alan kapılarda ise basit (ısı yalıtımsız) plastik kapılar tercih edilmiĢtir. Kapı ölçüleri 80 cm eninde 210 cm yüksekliğindedir. Arka cepheler kuzey yönüne bakmaktadır ve 2 pencereler 21,61 m alan kaplamaktadır, ön cepheler ise güney yönündedir ve 54,23 2 m pencere alanı vardır. Yan cepheler doğu ve batı yönündeyken, doğu cephede 27,95 2 2 m batı cephede ise 50,83 m pencere alanı vardır (ġekil 4.8). a. b. c. d. ġekil 4.8. a. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi kesiti (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), b. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ön cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), c. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi yan cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), d. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi arka cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019) 53 Kentsel dönüĢüm sonrası durum: Yenilenen konut sitesi 2014 yılında ruhsat almıĢtır ve „Bulvar 224 Sitesi‟ olarak isimlendirilmiĢtir. 4 bloklu olarak tasarlanan yapı bodrum katlarda birleĢmektedir (ġekil 4.9, 4.10). ġekil 4.9. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı (www.nilüferproje.com, 01.08.2019) ġekil 4.10. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı (KiĢisel arĢiv, 01.08.2019) Vaziyet planında konutlar kuzey-güney cephe doğrultusunda sıra ile konumlanmıĢtır, ön ve arka cepheler doğu batı yönündedir (ġekil 4.11). 4542,63 m² yüz ölçümüne sahip konut sitesindeki bloklar arasında 8,5 m mesafe vardır. ġekil 4.11. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası vaziyet planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 54 A, B, C ve D bloklar bodrum kat kotunda birleĢmektedir. Üçüncü bodrum kat; otopark ve wc gibi mahallerden, ikinci bodrum kat;dükkân eki mahallerden ve birinci bodrum kat; dükkân mahallerinden oluĢmaktadır. Tüm bloklar aynı kat planına sahiptir. Zemin kat ve diğer normal katlar, her katta iki daireden oluĢmaktadır (ġekil 4.12, 4.13). 2 2 Daireler 296 m iken, yapı kabuğu ise 1 419 57 m ‟dir. ġekil 4.12. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası bodrum kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) ġekil 4.13. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası normal kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) Konut sitesinin üçüncü bodrum katı 320 cm, ikinci bodrum katı 450 cm, birinci bodrum katı ise 725 cm‟dir. Tüm bloklar zemin artı 4 katlıdır ve kat yükseklikleri 290 cm‟dir. Betonarme olarak tasarlanan konut sitesinin çatısı çelik kırma çatı olarak uygulanmıĢtır. DöĢeme ve duvar kalınlıkları 20 cm‟dir. Duvarlar tuğla duvardır ve yalıtım malzemesi olarak poliüretan köpük kullanılmıĢtır. Yalıtım olarak tabanda ve tavanda poliüretan köpük malzeme kullanılmıĢtır. Konut sitesinin ısıtma ve sıhhi sıcak su sistemi geliĢtiriĢmiĢ yoğuĢmalı kazan sistemidir ve yakıt tipi doğalgazdır. Binanın soğutma sistemi ise merkezi hava soğutma sistemi ve havalandırma sistemi besleme egzoz havalandırmasıdır. Aydınlatma sisteminde ise en fazla kullanılan, LED, flüoresan ve kompakt flüoresandır. 55 Pencerelerde, renksiz reflektif kaplamalı (6+12 mm hava+6) yalıtımlı camlar kullanılmıĢtır. DıĢ kapılarda ise ısı yalıtımsız metal kapı kullanılmıĢtır. Binaların ön 2 cephesi batı yönüne bakmaktadır ve pencereler 151,15 m alan kaplamıĢtır. Arka cephe 2 doğu yönüne bakmakta olup 96,84 m pencere alanına sahiptir. Yan cepheler güney ve 2 kuzey yönündedir, 52,52 m alan kaplamaktadır (ġekil 4.14, 4.15, 4.16, 4.17). ġekil4.14.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası kesiti (www.niluferproje.com, 04.02.2019) ġekil 4.15. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası ön cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) ġekil 4.16. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası yan cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 56 ġekil 4.17.Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası arka cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 4.1.2. Örnek 2 Kentsel dönüĢüm öncesi durum:1992 yılında ruhsat alan site, „„Sosyal Kent Konut Yapı Kooperatifi‟‟ adıyla kurulmuĢ ve Nilüfer Ġlçesi, Fatih Sultan Mehmet Bulvarı üzerindedir. Aynı kat planında 4 bloklu konut yapısı olarak inĢa edilmiĢtir (ġekil 4.18, 4.19). ġekil 4.18. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı (www.google.com, 01.08.2019) ġekil 4.19. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı (www.google.com, 01.08.2019) 57 Vaziyet planında görüldüğü gibi konutlar kuzey-güney cephe doğrultusunda konumlanmıĢtır (ġekil 4.20). 7187 m² araziye sahip konut sitesinin blokları arası 10m‟dir. ġekil 4.20.Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı (Nilüfer Belediyesi ArĢiv, 02.04.2019) Bloklar aynı kat planına sahiptir, 6 katlı konut yapısının zemin katında bir daire, bir dükkân ve bir ortak alan, diğer katlarda ise her katta iki daire olmak üzere toplam on bir 2‟ daire bulunmaktadır (ġekil 4.21). Daireler 130 m² yapı kabuğu ise 1650 m dir. a. b. ġekil 4.21. a. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 02.04.2019), b. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi normal kat planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 02.04.2019) Konutların kat yüksekliği bodrum kat ve normal katlarda 260 cm‟dir. Çatı, ahĢap kırma çatı olarak tasarlanmıĢtır. DöĢeme 15 cm donatılı beton, dıĢ duvarlar ise gaz beton malzeme ve 15 cm kalınlığındadır. DıĢ duvarlarda yalıtım kullanılmamıĢtır. Konsol döĢemelerde ise polisteren köpük yalıtım malzemesi kullanılmıĢtır. Tabanda yalıtım yokken tavanda cam tülü armatürlü bitümlü pestil malzeme yalıtım kullanılmıĢtır. 58 Konut sitesinin ısıtma ve soğutma sisteminde merkezi klasik kazan sistemi uygulanmıĢtır ve herhangi bir soğutma, havalandırma sistemi yoktur. Aydınlatma olarak enkandesan ve halojen lambalar kullanılmıĢtır. Cephe pencereleri basit (ısı yalıtımsız) tek camlı pencere olarak yapılmıĢtır. Pencere yükseklikleri 110 cm‟dir, geniĢlikleri 80-220 cm arası değiĢmektedir. Cephede yer alan kapılarda ise basit (ısı yalıtımsız) plastik kapılar tercih edilmiĢtir. Kapı ölçüleri 70 cm eninde 210 cm yüksekliğindedir. Arka cepheler batı yönüne bakmaktadır ve pencereler 2 2 46,73 m alan kaplamaktadır, ön cepheler ise doğu yönündedir ve 23,83 m pencere 2 alanı vardır. Yan cepheler kuzey ve güney yönündeyken, kuzey cephede 28,68 m güney 2 cephede ise 27,42 m pencere alanı vardır (ġekil 4.22). a. b. c. d. ġekil 4.22. a. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi kesiti (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), b. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ön cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), c. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi yan cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), d. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi arka cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019) Kentsel dönüĢüm sonrası durum: Yenilenen konut yapısı 2017 yılında ruhsat almıĢ ve „„Plaza 224 Sitesi‟‟ olarak adlandırılmıĢtır. 2 ayrı blok olarak tasarlanan yapı bodrum katta birleĢmektedir (ġekil4.23, 4.24). 59 ġekil 4.23. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı (www.nilüferproje.com, 01.08.2019) ġekil 4.24. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı (KiĢisel arĢiv, 01.08.2019) Vaziyet planında görüldüğü gibi konutlar kuzey-güney cephe doğrultusunda konumlanmıĢtır (ġekil 4.25). 4 233 93 m² yüz ölçümünde bir araziye sahip olan konut sitesinin blokları arasında 25 m mesafe vardır. ġekil 4.25. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası vaziyet planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 60 A ve b blok bodrum katta birleĢmektedir ve dördüncü bodrum kat, otopark ve pompa dairesi gibi mahallerden, üçüncü bodrum kat, otopark, sığınak ve wc gibi mahallerden, ikinci bodrum kat, dükkân ekleri ve kapıcı dairesi gibi mahallerden ve birinci bodrum kat,dükkân mahallerinden oluĢmaktadır (ġekil 4.26, 4.27). A blok zemin artı 11 katlıdır 2 ve her katta aynı plana sahip iki daire bulunmaktadır. Daireler 114 80 m iken, yapı 2 kabuğu 3 962 02 m ‟dir. B blok zemin artı 11 katlıdır ve her katta beĢ ofis vardır. B 2 blok yapı kabuğu 3 445 35 m ‟dir. ġekil 4.26. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası bodrum kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) ġekil 4.27. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası normal kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) Yapıların üçüncü ve dördüncü bodrum katları 270 cm, ikinci bodrum katı 320 cm, birinci bodrum katı ise 400 cm‟dir. A blok normal kat yükseklikleri 305 cm, B blok ise 320 cm‟dir (ġekil 4.28). Betonarme bina olarak tasarlanan bloklarda dıĢ duvarlar 15 cm tuğla malzemeden yapılmıĢ ve duvarlarda poliüretan malzeme ısı yalıtımı uygulanmıĢtır. DöĢeme kalınlığı 22 cm donatılı betondur. Her iki blokta da teras çatı 61 vardır ve tavanda extrüde polisteren köpük malzeme yalıtım kullanılmıĢtır. Tabanda ise polisteren sert köpük parçacıkları ile yalıtım yapılmıĢtır. Ġki bloğunda bina ısıtma sistemi geliĢtiriĢmiĢ yoğuĢmalı kazan, yakıt tipi ise doğalgazdır. Sıhhi sıcak su sistemi ise elektrikli ani su ısıtıcısıdır. Binanın soğutma sistemi ise çoklu ayrık (multi-split) sistemdir ve havalandırma sistemi besleme egzoz havalandırma sistemidir. Aydınlatma sisteminde ise en fazla kullanılan, LED, flüoresan ve kompakt flüoresandır. Pencerelerde, renksiz reflektif kaplamalı (6+12 mm hava+6) yalıtımlı camlar kullanılmıĢtır. Kapılarda ise ısı yalıtımsız metal kapı uygulanmıĢtır. A blok ön cephe 2 batı yönüne bakmaktadır ve 334,20 m pencere alanı vardır, arka cephe doğu yönünde 2 313,40 m pencere alanına sahiptir. Yan cepheler kuzey güney yönündedir ve kuzey 2 cepheler 347 m pencere alanına sahiptir (ġekil 4.28, 4.29, 4.30, 4.31). ġekil 4.28. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası kesiti (www.niluferproje.com, 04.02.2019) ġekil 4.29. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası ön cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 62 a. b. ġekil 4.30. a. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası A blok yan cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019), b. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası B blok yan cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) ġekil 4.31. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası arka cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 4.1.3. Örnek 3 Kentsel dönüĢüm öncesi durum: Nilüfer Ġlçesi, Ġzmir Yolu Caddesi üzerinde bulunan konut sitesi; 5 ayrı parsele dağılacak Ģekilde toplam 18 bloklu olarak inĢa edilmiĢtir ve “Kibele Serhat Konut Yapı Kooperatifi” olarak isimlendirilerek 1986 yılında ruhsat almıĢtır (ġekil 4.32). 63 a. b. ġekil 4.32. a. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı (www.ergunkent.com, 01.08.2019), b. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi fotoğrafı (www.youtube.com, 01.08.2019) Vaziyet planında görüldüğü gibi farklı parseldeki konutların her biri farklı yöne doğru yönlenmiĢtir (ġekil 4.33). 14 blok bitiĢik kalan 4 blok ayrık nizamdadır. ġekil 4.33. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi vaziyet planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019) Bloklar aynı kat planına sahiptir, 6 katlı konut yapısının zemin katında otopark ve bir ortak alan (kapıcı dairesi vb.), diğer katlarda ise her katta iki daire olmak üzere toplam 2 on daire bulunmaktadır (ġekil 4.34). Daireler 105 m² ve yapı kabuğu 1200 m ‟dir. 64 a. b. ġekil 4.34. a. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi bodrum kat planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), b. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi normal kat planı (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019) Kat yüksekliği bodrum katta 265 cm, normal katlarda 255 cm‟dir. Çatı, ahĢap kırma çatı olarak tasarlanmıĢtır. Betonarme olarak tasarlanan yapıda döĢeme kalınlığı 10 cm‟dir, duvar malzemesi delikli tuğla ve kalınlığı 20 cm‟dir. Duvarda yalıtım malzemesi olarak esktrüde polistre köpüğü kullanılmıĢtır. Tavan ve tabanda ise yine esktrüde polistre köpüğü ile yalıtım sağlanmıĢtır. Konut sitesinin ısıtma ve soğutma sisteminde merkezi klasik kazan sistemi uygulanmıĢtır ve herhangi bir soğutma, havalandırma sistemi yoktur. Aydınlatma olarak enkandesan ve halojen lambalar kullanılmıĢtır. Cephe pencereleri basit (ısı yalıtımsız) tek camlı pencere olarak yapılmıĢtır. Pencere yükseklikleri 120 cm‟dir, geniĢlikleri 115-160 cm arası değiĢmektedir (ġekil 4.35). Cephede yer alan kapılarda ise basit (ısı yalıtımsız) plastik kapılar tercih edilmiĢtir. Kapı ölçüleri 80 cm eninde 205 cm yüksekliğindedir. 18 bloktan arka cephesi kuzey 2 yönüne, ön cephesi güney yönüne bakan ele alınırsa bu cephedeki pencereler 50.00 m alan kaplamaktadır, yan cepheler ise doğu ve batı yönünde ve sağır cephedir. 65 a. b. c. d. ġekil 4.35. a. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi kesiti (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), b. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ön cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), c. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi yan cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019), d. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi arka cephesi (Nilüfer Belediyesi arĢiv, 04.02.2019) Kentsel dönüĢüm sonrası durum: Yenilenen konut sitesi 2017 yılında ruhsat almıĢtır ve „Park Nilüfer Evleri‟ olarak kurulmuĢtur. 6 blok olarak tasarlanmıĢtır ve 4 blok aynı kat planına, diğer 2 blok farklı kat planına sahiptir (ġekil 4.36, 4.37). ġekil 4.36. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı (www.zingat.com, 01.08.2019) 66 ġekil 4.37. Örnek 3 konut yapısının kentsel dönüĢüm sonrası fotoğrafı (KiĢisel arĢiv, 01.08.2019) Vaziyet planında görüldüğü gibi konutlar doğu-batı cephe doğrultusunda konumlanmıĢtır (ġekil 4.38). 7235 m² yüz ölçümüne sahip konut sitesinin blokları arasında 10 m mesafe vardır. ġekil 4.38. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası vaziyet planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) Bloklar zemin artı 13 katlıdır. Yapının ikinci bodrum katında sığınak, otopark birimleri, birinci bodrum, zemin ve diğer normal katlarda ise dörder daire vardır. A, B, C, D 2 2 bloklarda daireler 94 m ve yapı kabuğu 8687 m ‟dir.E ve F bloklarda dairelerin ikisi 94 2 2 diğer ikisi 64 m ‟dir yapı kabuğu ise 7742 m ‟dir (ġekil 4.39). 67 a. b. c. d. ġekil 4.39. a. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası a-b-c-d blok bodrum kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019), b. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası a-b-c-d blok normal kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019), c. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası e-f blok bodrum kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019), d. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası e-f blok normal kat planı (www.niluferproje.com, 04.02.2019) Yapıların ikinci bodrum katı 360 cm, birinci bodrum katı, zemin katı ve diğer normal katlar ise 315 cm yüksekliğindedir. Betonarme bina olarak tasarlanan bloklarda dıĢ duvarlar 15 cm tuğla malzemeden yapılmıĢ ve duvarlarda cam yünü malzeme ile ısı yalıtım uygulanmıĢtır. DöĢeme kalınlığı 15 cm donatılı betondur. Çatı çelik kırma çatıdır. Tavan cam tülü armatürlü polimer bitümlü membran malzeme ile yalıtılmıĢtır. Tabanda ise polimer bitümlü su yalıtım örtüleri ve mineral ve bitkisel lifli ısı yalıtım malzemeleri kullanılmıĢtır. Konut sitelerinin bina ısıtma sistemi merkezi bölgesel ısıtmadır. Sıhhi sıcak su sistemi ise yoğuĢmalı kazan sistemidir. Binanın soğutma sistemi ise ayrık (split) sistemdir ve 68 havalandırma sistemi yoktur. Aydınlatma sisteminde ise en fazla kullanılan, LED ve kompakt flüoresandır. Pencerelerde, çift yalıtımlı camlar kullanılmıĢtır. Kapılarda ise ısı yalıtımsız metal kapı 2 uygulanmıĢtır. A blok ön cephe kuzey yönüne bakmaktadır ve 220,32 m pencere alanı 2 bulunmaktadır, arka cephe güney yönünde 220,32 m pencere alanına sahiptir. Yan 2 cepheler doğu batı yönündedir ve pencere alanı 261,84 m ‟dir (ġekil 4.40). a. b. ġekil 4.40. a. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası kesiti (www.niluferproje.com, 04.02.2019), b. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası ön cephesi (www.niluferproje.com, 04.02.2019) 4.2. Alan ÇalıĢması için Seçilen Konut Sitelerinin Yıllık Isıtma Enerjisi Ġhtiyaçları, CO2 Salınımları ve EKB Değerlerinin Hesaplanması Alan çalıĢması için seçilen konutların kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası; mimari, mekanik, elektrik projeleri, ısı yalıtım raporları ve diğer mekanik elektrik raporları toplandıktan sonra „„ĠZODER TS825 Hesap Programı‟‟ ile özgül ısı kaybı ve yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı belirlenmiĢtir. „„Bep-Buy-27 Versiyon‟‟ yazılımı kullanılarak, binaların enerji performans sınıfı ve CO2 salınımları hesaplanmıĢ, enerji kimlik belgeleri çıkarılmıĢtır. Hesaplamalara ait detaylı tablolar sayfa sayısını arttırmamak adına EKLER bölümünde yer almaktadır. 69 4.2.1. Yıllık ısıtma ihtiyacı sonuçları (TS825) ÇeĢitli firma ve kuruluĢlar tarafından TS825 standartlarına ve Türkiye‟nin iklimsel verilerine göre oluĢturulan hesap programları hazırlanmıĢtır. Bu çalıĢmasında ĠZODER tarafından hazırlanan hesap programı kullanılmıĢtır. Bu hesap programı bina tasarımı aĢamasında standartları sağlamaya yönelik yapı elemanları ve kalınlıklarının seçimine yardımcı olmaktadır. Hesap programı ile binaların yıllık ısıtma ihtiyacı, yoğuĢma grafikleri ve özgül ısı kayıpları belirlenir. Bu iki hesap sonucu standartları sağlamazsa program sayesinde tasarım değiĢtirilir. Örneğin; yapı elemanı kalınlığı, dizilimi, yalıtım malzemesi eklenmesi yapılarak standartlara uygun hale getirilir (Anonim 2019k) (ġekil 4.41). Proje Bilgileri Projenin uygun olmadığı Projenin uygun olmadığı raporlanır raporlanır Özgül ısı kaybı H hesabı ve yıllık YoğuĢma hesabı H ısıtma enerjisi ihtiyacı H: Hata Projenin uygun olduğu raporlanır D D D: Doğru ġekil 4.41. ĠZODER TS825 hesap programı tasarım akıĢı Ģeması (www.izoder.org.tr, 06.06.2019) ĠZODER hesap yönteminde aylık ısıtma enerjisi ihtiyaçlarının toplanması ile yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı bulunur. Yapıda meydana gelen ısı kayıpları; yapının dıĢ kabuğundan iletim, taĢınım ve havalandırma ile birim zamanda kaybedilen ısı enerjisi miktarının (özgül ısı kaybı) dıĢ ile iç ortam arasındaki sıcaklık farkı ile çarpılmasıyla hesaplanır. Ġletim yoluyla kaybedilen ısı kaybı; duvar, taban, tavan, pencere ve kapılardan meydana gelen ısı kayıplarının toplamıdır. Isı kazancı ise güneĢ enerjisi ve iç ısı kaynaklarından kazanılmaktadır. Hesap programında öncelikle binanın kat adedi bulunduğu kent bilgileri yapının hacmi gibi bilgiler girildikten sonra, duvar, taban, tavan, pencere, kapı malzeme kesit bilgileri 70 girilir. Tüm bilgilerin giriĢinden sonra sistem otomatik olarak yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve özgül ısı kaybı bilgilerini çizelgeler bölümünde vermektedir (ġekil 4.42). ġekil 4.42. ĠZODER hesap programı ana sayfası (www.izoder.org.tr, 06.06.2019) Seçilen konut siteleri aynı kat planında bloklardan oluĢmaktadır. Blokların özgül ısı kaybı ve yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı birbiri ile aynıdır. Her konut sitesinden yalnızca bir bloğun hesaplarının yapılması yeterli görülmüĢtür. 4.2.1.1. Örnek 1 Kentsel dönüĢüm öncesi durum; seçilen binanın duvar, kolon-kiriĢ, tavan, taban kesiti malzeme bileĢenleri ile pencere, kapı bilgileri ve özgül ısıl kaybı Çizelge 4,1‟de gösterilmektedir (Ek 1). 71 Çizelge 4.1. Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı d (m) Isı „u‟ Isı Isı iletkenl değeri kaybedi kaybı Malzeme Yapı BileĢenleri ik len (A x u) katsayı yüzey 2 sı (λ) A: m ) DıĢ Havaya Açık Duvar 4.4. Yalnız alçı sıva 0,02 0,51 5.5.4. Buharla sertleĢtirilmiĢ 0,15 0,16 gazbetonlar 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 TOPLAM 0,853 602,58 514,27 DıĢ Havaya Açık Kolon-KiriĢ 4.4. Yalnız alçı sıva 0,02 0,51 5.1.1. Donatılı beton 0,25 2,5 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 TOPLAM 2,992 319,63 956,36 Çatı Arası Kullanılmayan Tavan 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,25 2,5 9.2.2.1.2. Cam tülü armatürlü 0,025 0,19 bitümlü tekstil TOPLAM 1,785 226,40 323,21 Toprağa Temas Eden Taban 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlardan elde 0,005 0,13 edilmiĢ olan ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,03 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,1 2,5 2.1. Kum, kum çakıl 0,35 2 3.1. Kum, çakıl, kırma taĢ (mıcır) 0,15 0,7 TOPLAM 1,517 208,83 158,40 Açık Geçit Üzeri (Konsol DöĢeme) 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlardan elde 0,005 0,13 edilmiĢ olan ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,045 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 10.3.2.1.1. Ekstrüde polistren 0,07 0,03 köpüğü 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,02 1 TOPLAM 0,373 20,80 7,76 DıĢ Pencere Tek camlı pencere 5,7 154,62 881,33 DıĢ Kapı Ağaç, plastik 3,5 59,85 209,47 Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ısı kaybı toplamı = 3 050 60 Havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı Hv = 0,33 Vh = 736 37W/K Özgül ısı kaybı; H = HT + Hv H = Hi + Hh=3 786 87 W/K 72 Seçilen binanın birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve bina için olması gereken en büyük ısı kaybı hesabı çizelge 4.2‟de gösterilmektedir (Ek 2).Hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin üstündedir ve standartlara uygun değildir. Çizelge 4.2. Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı Qyıl= 593 211 064 Qay= [H(i -e)- (i,ay + s,ay)].t(J)] -3 1 kJ=0 278 10 kWh -3 Toplam ısı kaybı: Qyıl = 278,10 x 593 211 064 = 164 913kWh Ġç ısı Kazancı:i,ay<= 5. An (W) GüneĢ enerjisi kazancı:g,ay =ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai Kazanç kayıp oranı: KKOay = (i,ay +s,ay)/ H(i,ay-e,ay) (-1/KKOay) Kazanç kullanım faktörü:ay = 1- e 2 Atoplam = 1 592 71 m 3 Vbrüt= 3 486 15 m Hesaplama yapılan binadaki birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı; 2 An= 0,32xVbrüt = 1 115 57 m 2 Q = Qyıl/An = 147,83 m A.2' den bölge için alınan formüle göre yerine konulduğunda bina için olması gereken en büyük ısı kaybı; 70x A/V + 24,4 Q' =56,38 m2 Q > Q' (147,83>56,38) olduğundan bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin üstündedir. Bu proje, bu standartlarda verilen hesap metoduna göre standartlara uygun değildir. Kentsel dönüĢüm sonrası durum; seçilen binanın duvar, kolon-kiriĢ, tavan, taban kesiti malzeme bileĢenleri ile pencere, kapı bilgileri ve özgül ısıl kaybı Çizelge 4.3‟de gösterilmektedir (Ek 3). Çizelge 4.3. Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı d (m) Isı „u‟ Isı Isı iletke değeri kaybedi kaybı Malzeme Yapı BileĢenleri nlik len (A x u) katsa yüzey 2 yısı (A: m ) (λ) DıĢ Havaya Açık Duvar 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,02 0,51 sıva 7.1.3.3.1. Normal harç kullanılarak 0,20 0,32 AB sınıfı tuğlalarla yapılan duvar 10.2.1.2. Poliüretan 0,05 0,04 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 0,477 875,00 417,38 73 Çizelge 4.3. Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı (devam) DıĢ Havaya Açık Kolon-KiriĢ 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 10.2.1.2. Poliüretan 0,05 0,04 5.1.1. Donatılı beton 0,25 2,5 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 TOPLAM 0,625 1703,0 1064,3 Teras Çatı Tavan 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,01 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,04 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 10.2.1.2. Poliüretan 0,04 0,04 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 0,739 702,00 518,78 Kırma Çatı Tavan 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,01 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,04 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 10.2.1.2. Poliüretan 0,04 0,04 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 0,739 702,00 518,78 Isıtılmayan iç ortama bitiĢik taban 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,01 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,04 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 10.2.1.2. Poliüretan 0,04 0,04 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 0,718 239,00 137,28 DıĢ Pencere 1 Çift camlı (ısı yalıtımlı pencere) 2,3 353,03 811,96 DıĢ Kapı 1 Metal (ısı yalıtımsız) 5,5 3,96 21,78 DıĢ Kapı 2 Ağaç, plastik 3,5 25,74 90,09 Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ısı kaybı toplamı = 337030 W/K Havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı Hv = 0,33 Vh = 358934 W/K Özgül ısı kaybı; H = HT + Hv H = Hi + Hh=6 959 64 W/K Seçilen binanın birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve bina için olması gereken en büyük ısı kaybı hesabı Çizelge 4.4‟de gösterilmektedir (Ek 4). Hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin altındadır ve standartlara uygundur. 74 Çizelge 4.4. Örnek 1 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı Qyıl= 857952459 Qay= [H(i -e)- (i,ay + s,ay)].t(J)] -3 1 kJ=0 278 10 kWh -3 Toplam ısı kaybı: Qyıl= 278 10 x 857952459= 238 511kWh Ġç ısı Kazancı:i,ay<= 5. An (W) GüneĢ enerjisi kazancı:g,ay =ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai Kazanç kayıp oranı: KKOay = (i,ay +s,ay)/ H(i,ay-e,ay) (-1/KKOay) Kazanç kullanım faktörü:ay = 1- e 2 Atoplam = 484273 m 3 Vbrüt= 169950 m Hesaplama yapılan binadaki birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı; 2 An= 0,32xVbrüt = 543840 m 2 Q = Qyıl/An = 43,86 m A.2' den bölge için alınan formüle göre yerine konulduğunda bina için olması gereken en büyük ısı kaybı; 70x A/V + 24,4 Q' =44,35 m2 Q < Q' (43,86<44,35) olduğundan bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin altındadır. Bu proje, bu standartlarda verilen hesap metoduna göre standartlara uygundur. 4.2.1.2. Örnek 2 Kentsel dönüĢüm öncesi durum; seçilen binanın duvar, kolon-kiriĢ, tavan, taban, konsol döĢeme kesiti malzeme bileĢenleri ile pencere, kapı bilgileri ve özgül ısıl kaybı Çizelge 4.5‟de gösterilmektedir (Ek 5). Çizelge 4.5. Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı d (m) Isı „u‟ Isı Isı iletke değeri kaybedi kaybı Malzeme Yapı BileĢenleri nlik len (A x u) katsa yüzey 2 yısı (A: m ) (λ) DıĢ Havaya Açık Duvar 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,02 0,51 sıva 5.5.4. Buharla sertleĢtirilmiĢ gaz 0,15 0,035 betonlar 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 TOPLAM 0,853 637,48 543,77 DıĢ Havaya Açık Kolon-KiriĢ 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,02 0,51 sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,25 2,5 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 TOPLAM 2,992 366,41 1096,3 75 Çizelge 4.5. Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı (devam) Çatı Arası Kullanılmayan Tavan 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,02 0,51 sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,15 2,5 9.2.2.1.2. Cam tülü armatürlü bitümlü 0,05 0,19 tekstil TOPLAM 1,747 271,37 379,27 Toprağa Temas Eden Taban 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,005 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,03 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,1 2,5 2.1.Kum, çakıl 0,35 2 3.1. Kum, çakıl, kırma taĢ (mıcır) 0,15 0,7 TOPLAM 1,517 256,64 194,66 Açık Geçit Üzeri (Konsol DöĢeme) 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,005 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,45 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,15 2,5 10.3.2.1.1. Ekstrüde polistren köpüğü 0,03 0,03 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,02 1 TOPLAM 0,371 11,54 4,28 DıĢ Pencere Tek camlı pencere 5,7 126,66 721,96 DıĢ Kapı Ağaç, plastik 3,5 54,49 190,71 Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ısı kaybı toplamı = 3 130 96 W/K Havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı Hv = 0,33 Vh = 880 58 W/K Özgül ısı kaybı; H = HT + Hv H = Hi + Hh=4 011 54 W/K Seçilen binanın birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve bina için olması gereken en büyük ısı kaybı hesabı Çizelge 4.6‟da gösterilmektedir (Ek 6). Hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin üstündedir ve standartlara uygun değildir. 76 Çizelge 4.6. Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı Qyıl= 640 117 876 Qay= [H(i -e)- ( -3 i,ay + s,ay)].t(J)] 1 kJ=0 278 10 kWh -3 Toplam ısı kaybı: Qyıl = 278,10 x 640 117 876= 177 953 kWh Ġç ısı Kazancı:i,ay<= 5. An (W) GüneĢ enerjisi kazancı:g,ay =ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai Kazanç kayıp oranı: KKOay = (i,ay +s,ay)/ H(i,ay-e,ay) (-1/KKOay) Kazanç kullanım faktörü:ay = 1- e 2 Atoplam = 1 724 59 m 3 Vbrüt= 4 169 41 m Hesaplama yapılan binadaki birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı; 2 An= 0,32xVbrüt = 1334,21 m 2 Q = Qyıl/An = 133,38 m A.2' den bölge için alınan formüle göre yerine konulduğunda bina için olması gereken en büyük ısı kaybı; 70x A/V + 24,4 Q' =53,35m2 Q > Q' (133,38>53,35) olduğundan bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin üstündedir. Bu proje, bu standartlarda verilen hesap metoduna göre standartlara uygun değildir. Kentsel dönüĢüm sonrası durum; seçilen binanın duvar, kolon-kiriĢ, tavan, taban, konsol döĢeme kesiti malzeme bileĢenleri ile pencere, kapı bilgileri ve özgül ısıl kaybı Çizelge 4.7‟de gösterilmektedir (Ek 7). Çizelge 4.7. Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı d (m) Isı „u‟ Isı Isı iletke değeri kaybedi kaybı nlik len yüz (A x u) Malzeme Yapı BileĢenleri katsa ey 2 yısı (A: m ) (λ) DıĢ Havaya Açık Duvar 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,02 1 7.1.3.3.1. Normal harç kullanılarak 0,15 0,32 AB sınıfı tuğlalarla yapılan duvar 10.2.1.2. Poliüretan 0,05 0,04 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 0,516 1831,2 944,90 DıĢ Havaya Açık Kolon-KiriĢ 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 5.1.1. Donatılı beton 0,15 2,5 10.2.1.2. Poliüretan 0,05 0,04 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 0,654 2189,7 1432,1 77 Çizelge 4,7. Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı (devam) Teras Çatı Tavan 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 10.3.2.1.1. Ekstrüde polistren köpüğü 0,05 0,03 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,05 1,4 1.1. Kristal yapılı püskürük ve 0,03 2,3 metamorfik taĢlar (mozaik vb.) TOPLAM 0,511 2091,0 1068,5 Isıtılmayan iç ortama bitiĢik taban 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,01 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,04 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 3.8. Polistiren, sert köpük 0,04 0,05 parçacıkları 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,25 1 TOPLAM 0,758 2071,0 784,91 Açık geçit üzeri taban (konsol döĢeme) 8.1.1. Ġğne yapraklı ağaçlarla yapılan 0,01 0,13 ahĢap 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,04 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 3.8. Polistiren, sert köpük 0,04 0,05 parçacıkları 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,25 1 TOPLAM 0,841 20,00 16,82 DıĢ Pencere 1 Çift camlı (ısı yalıtımlı pencere 2,3 1314,6 3023,5 DıĢ Kapı 1 2 Metal (ısı yalıtımsız) 5,5 5,5 30,25 DıĢ Kapı Ağaç, plastik 3,5 56,7 198,45 Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ısı kaybı toplamı = 7 499 51W/K Havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı Hv = 0,33 Vh = 7 740 69 W/K Özgül ısı kaybı; H = HT + Hv H = Hi + Hh=15 240 20 W/K Seçilen binanın birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve bina için olması gereken en büyük ısı kaybı hesabı Çizelge 4.8‟de gösterilmektedir (Ek 8). Hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin altındadır ve standartlara uygundur. 78 Çizelge 4.8. Örnek 2 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı Qyıl= 1 739 540 264 Qay= [H(i -e)- (i,ay + s,ay)].t(J)] -3 1 kJ=0 278 10 kWh -3 Toplam ısı kaybı: Qyıl =278,10 x 1 739 540 264 = 483 592 kWh Ġç ısı Kazancı:i,ay<= 5. An (W) GüneĢ enerjisi kazancı:g,ay =ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai Kazanç kayıp oranı: KKOay = (i,ay +s,ay)/ H(i,ay-e,ay) (-1/KKOay) Kazanç kullanım faktörü:ay = 1- e 2 Atoplam = 9 579 75 m 3 Vbrüt= 366510 m Hesaplama yapılan binadaki birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı; 2 An= 0,32xVbrüt = 11 728 32 m 2 Q = Qyıl/An = 41,23 m A.2' den bölge için alınan formüle göre yerine konulduğunda bina için olması gereken en büyük ısı kaybı; 70x A/V + 24,4 Q' =42,70 m2 Q < Q' (41,23<42,70) olduğundan bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin altındadır. Bu proje, bu standartlarda verilen hesap metoduna göre standartlara uygundur. 4.2.1.3. Örnek 3 Kentsel dönüĢüm öncesi durum; seçilen binanın duvar, kolon-kiriĢ, tavan, taban, konsol döĢeme kesiti malzeme bileĢenleri ile pencere, kapı bilgileri ve özgül ısıl kaybı Çizelge 4.9‟da gösterilmektedir (Ek 9). Çizelge 4.9. Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı d (m) Isı „u‟ Isı Isı Malzeme Yapı BileĢenleri iletke değeri kaybedi kaybı nlik len (A x u) katsa yüzey 2 yısı (A: m ) (λ) DıĢ Havaya Açık Duvar 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,03 0,51 sıva 7.1.3.1.1.Normal harç kullanarak AB 0,085 0,32 sınıfı tuğlarla yapılan duvar 10.3.2.1.2. Ekstrüde polistren köpüğü 0,03 0,035 7.1.3.1.1.Normal harç kullanarak AB 0,085 0,32 sınıfı tuğlarla yapılan duvar 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,025 1 TOPLAM 0,607 594,04 360,58 79 Çizelge 4.9. Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı (devam) DıĢ Havaya Açık Kolon-KiriĢ 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,03 0,51 sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,1 2,5 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,03 1 TOPLAM 2,787 276,02 769,27 Çatı Arası Kullanılmayan Tavan 10.3.2.1.2. Ekstrüde polistren köpüğü 0,5 0,03 5.1.1. Donatılı beton 0,25 2,5 4.4. Yalnız alçı kullanılarak yapılmıĢ 0,02 0,51 sıva TOPLAM 0,059 226,83 10,71 Toprağa Temas Eden Taban 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,05 1,4 10.3.2.1.2. Ekstrüde polistren köpüğü 0,03 0,35 5.1.1. Donatılı beton 0,1 2,5 3.1. Kum, çakıl, kırma taĢ (mıcır) 0,15 0,7 TOPLAM 0,759 67,64 25,67 Açık Geçit Üzeri (Konsol DöĢeme) 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,05 1,4 5.1.1. Donatılı beton 0,12 2,5 10.3.2.1.1. Ekstrüde polistren köpüğü 0,03 0,03 4.1. Kireç harcı, kireç çimento harcı 0,02 1 TOPLAM 0,766 11,94 9,15 DıĢ Pencere Tek camlı pencere 5,7 102,94 586,75 DıĢ Kapı Ağaç, plastik 3,5 55,12 192,92 Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ısı kaybı toplamı = 1 955 05 W/K Havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı Hv = 0,33 Vh = 648 66 W/K Özgül ısı kaybı; H = HT + Hv H = Hi + Hh=2 603 71 W/K Seçilen binanın birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve bina için olması gereken en büyük ısı kaybı hesabı Çizelge 4.10‟da gösterilmektedir (Ek 10). Hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin üstündedir ve standartlara uygun değildir. 80 Çizelge 4.10.Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm öncesi yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı Qyıl= 396 596 791 -3 Qay = [H(i -e)- (i,ay + s,ay)].t(J)]1 kJ=0 278 10 kWh -3 Toplam ısı kaybı: Qyıl = 278,10 x 396 596 791= 110 254 kWh Ġç ısı Kazancı:i,ay<= 5. An (W) GüneĢ enerjisi kazancı:g,ay =ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai Kazanç kayıp oranı: KKOay = (i,ay +s,ay)/ H(i,ay-e,ay) (-1/KKOay) Kazanç kullanım faktörü:ay = 1- e 2 Atoplam = 1 334 53 m 3 Vbrüt= 307132 m Hesaplama yapılan binadaki birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı; 2 An= 0,32xVbrüt = 982,82 m 2 Q = Qyıl/An = 112,18 m A.2' den bölge için alınan formüle göre yerine konulduğunda bina için olması gereken en büyük ısı kaybı; 70x A/V + 24,4 Q' =54,82 m2 Q > Q' (112,18>54,82) olduğundan bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin üstündedir. Bu proje, bu standartlarda verilen hesap metoduna göre standartlara uygun değildir. Kentsel dönüĢüm sonrası durum; seçilen binanın duvar, kolon-kiriĢ, tavan, taban, konsol döĢeme kesiti malzeme bileĢenleri ile pencere, kapı bilgileri ve özgül ısıl kaybı Çizelge 4.11‟de gösterilmektedir (Ek 11). Çizelge 4.11. Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı d (m) Isı „u‟ Isı Isı iletkenl değeri kaybedi kaybı Malzeme Yapı BileĢenleri ik len (A x u) katsayı yüzey 2 sı (λ) (A: m ) DıĢ Havaya Açık Duvar 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva 7.1.3.3.1. Normal harç kullanılarak 0,2 0,32 AB sınıfı tuğlalarla yapılan duvar 4.2. Çimento harcı 0,005 1,6 10.5.1. Mineral ve bitkisel lifli ısı 0,2 0,035 yalıtım malzemeleri (Cam yünü) 4.2. Çimento harcı 0,005 1,6 TOPLAM 0,153 2021,3 309,27 DıĢ Havaya Açık Kolon-KiriĢ 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,3 2,5 4.2. Çimento harcı 0,005 1,6 10.5.1. Mineral ve bitkisel lifli ısı 0,2 0,035 yalıtım malzemeleri (Cam yünü ) 4.2. Çimento harcı 0,005 1,6 TOPLAM 0,165 1638,7 270,39 81 Çizelge 4.11. Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı (devam) Isıtılmayan Ġç Ortama BitiĢik Duvar 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva 7.1.3.3.1. Normal harç kullanılarak 0,2 0,32 AB sınıfı tuğlalarla yapılan duvar 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva TOPLAM 0,007 402,60 1,41 Kırma Çatı Kullanılan Çatı Arası Tavan 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,15 2,5 8.2.2.1. Yatık yongalı levhalar 0,02 0,13 8.2.2.1. Yatık yongalı levhalar 0,02 0,13 10.5.1. Mineral ve bitkisel lifli ısı 0,07 0,035 yalıtım malzemeleri (Cam yünü v.b) 8.2.1. Kontrplak 0,02 0,13 9.2.2.1.4. Cam tülü armatürlü 0,01 0,19 polimer bitümlü membran 9.1.1. Linolyum 0,03 0,17 TOPLAM 0,338 504,69 170,59 Toprağa Temas Eden Taban 2.2. Kil, alüvyon 1 1,5 5.1.2. Donatısız Beton 0,1 1,65 9.2.2.1.5. Polimer bitümlü su 0,006 0,19 yalıtım örtüleri 5.1.2. Donatısız beton 0,05 1,65 10.5.1. Mineral ve bitkisel lifli ısı 0,05 0,035 yalıtım malzemeleri (Cam yünü v.b) 5.1.1. Donatılı beton 1,5 2,5 5.1.2. Donatısız beton 0,05 1,65 4.2. Çimento harcı 0,025 1,6 TOPLAM 0,033 428,12 70,64 Isıtılmayan Ġç Ortama BitiĢik Taban 4.4. Yalnız alçı kullanılarak 0,02 0,51 yapılmıĢ sıva 5.1.1. Donatılı beton 0,2 2,5 10.5.1. Mineral ve bitkisel lifli ısı 0,05 0,035 yalıtım malzemeleri (Cam yünü v.b) 5.1.2. Donatısız beton 0,03 1,65 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,025 1,4 TOPLAM 0,520 520,00 135,20 82 Çizelge 4.11. Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası özgül ısı kaybı (devam) Açık Geçit Üzeri Taban (Konsol DöĢeme) 4.2. Çimento harcı 0,015 1,6 10.5.1. Mineral ve bitkisel lifli ısı 0,05 0,035 yalıtım malzemeleri (Cam yünü v.b) 4.2. Çimento harcı 0,005 1,6 5.1.1. Donatılı beton 0,15 2,5 5.1.2. Donatısız beton 0,03 1,65 4.6. Çimento harçlı Ģap 0,025 1,4 8.1.2. Kayın, meĢe, budak 0,01 0,2 TOPLAM 0,556 13,60 7,56 DıĢ Pencere 1 Çift camlı (ısı yalıtımlı pencere 2,4 964,32 2314,3 DıĢ Kapı 1 2 Metal (ısı yalıtımsız) 5,5 264 1452 DıĢ Kapı Ağaç, plastik 3,5 237,6 831,6 Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ısı kaybı toplamı = 5 563 01W/K Havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı Hv = 0,33 Vh = 5 659 74 W/K Özgül ısı kaybı; H = HT + Hv H = Hi + Hh=11 222 7 W/K Seçilen binanın birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı ve bina için olması gereken en büyük ısı kaybı hesabı Çizelge 4.12‟de gösterilmektedir (Ek 12). Hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin altındadır ve standartlara uygundur. 83 Çizelge 4.12. Örnek 3 konut sitesi A blok kentsel dönüĢüm sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı Qyıl = 1 284 209 741 -3 Qay= [H(i -e)- (i,ay + s,ay)].t(J)] 1 kJ=0 278 10 kWh -3 Toplam ısı kaybı: Qyıl = 278,10 x 1 284 209 741= 357 010 kWh Ġç ısı Kazancı:i,ay<= 5. An (W) GüneĢ enerjisi kazancı:g,ay =ri,ay x gi,ay x Ii,ay x Ai Kazanç kayıp oranı: KKOay = (i,ay +s,ay)/ H(i,ay-e,ay) (-1/KKOay) Kazanç kullanım faktörü:ay = 1- e 2 Atoplam = 6 994 97 m 3 Vbrüt= 267980 m Hesaplama yapılan binadaki birim alan baĢına düĢen yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı; 2 An= 0,32xVbrüt = 8 574 36 m 2 Q = Qyıl/An = 13,32 m A.2' denbölge için alınan formüle göre yerine konulduğunda bina için olması gereken en büyük ısı kaybı; 70x A/V + 24,4 Q' =13,65 m2 Q < Q' (13,32<13,65) olduğundan bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı olması gereken en büyük değerin altındadır. Bu proje, bu standartlarda verilen hesap metoduna göre standartlara uygundur. 4.2.2. CO2 salınımı ve enerji performansı sınıfı değerleri hesap sonuçları Alan çalıĢmasında seçilen konutların enerji kimlik belgesi çıkarılırken, enerji performans yönetmeliğinde belirtilmiĢ olan kriterler doğrultusunda arĢivden edinilen mimari, elektrik, tesisat ve mekanik raporlar dikkate alınmıĢtır. BEP-BUY yazılımı içinde yer alan çizim modülü sayesinde seçilen binaların geometrisi ve bina bilgileri tanımlanmıĢ ve ulusal hesaplama yöntemine göre enerji performansı ve sera gazı (CO2) emisyonu hesaplaması yapılmıĢtır. Enerji kimlik belgesi çıkarılırken binanın hiyerarĢik sırayla tanımlanmak üzere kat, bölge, duvar, döĢeme, pencere, kapı ve çatı olmak üzere ana katman bilgileri girilir. Binada kullanılan mekânlar, ısıtma, soğutma, sıcak su ve havalandırma sistemlerinin çalıĢma özellikleri, mekândaki aktivite durumu, kullanıcı profilleri, iç kazançlardaki farklılıklar gibi ısıl etmenlere göre farklı gruplara ayrılırlar. BEP-BUY yazılımında enerji kimlik belgesi çıkarılması aĢamaları ġekil 4.43‟de açıklanmıĢtır ve yazılımın ana ekranı ġekil 4.44‟de gösterilmektedir. 84 Proje Bilgileri Bölgelere Kat Planı Mekanik Bölge Sistemlerin Sızdırmazlık OluĢturulması Bağlanması Isı Köprüsü Bilgisi Duvar Denetleme Fotovoltaik Kolon KiriĢ Kojenerasyon Hesaplama Bilgisi DöĢeme Enerji Isıtma Pencere- Kapı Kimlik Soğutma Belgesi Sıhhi Sıcak Su Çıkarma Bilgisi Çatı ġekil 4.43. BEP-BUY yazılımı ile enerji kimlik belgesi çıkarma aĢamaları ġekil 4.44. BEP-BUY yazılımı ana ekranı Alan çalıĢmasında seçilen binaların mimari bilgileri, dıĢında mekanik bilgilerinin bilinmesi gereklidir. Çizelge 4.13‟de kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası seçilen üç örneğin mekanik sistemleri gösterilmiĢtir. 85 Çizelge 4.13. Kentsel dönüĢüm (KD) öncesi ve sonrası mekanik sistemler Örnek 1 Örnek 2 Örnek 3 MEKANĠK KD KD KD KD KD KD SĠSTEMLER Öncesi Sonrası Öncesi Sonrası Öncesi Sonrası Durum Durum Durum Durum Durum Durum Isıtma Sistemi Merkezi YoğuĢmalı Merkezi Merkezi Merkezi Merkezi Klasik Kombi Klasik GeliĢtirilm Klasik Bölgesel Kazanlar (18 kW) Kazanlar iĢ Kazanlar Isıtma (460 kW) (460 kW) YoğuĢmalı (110 kW) (40 kW) Kazan (300 kW) Sıcak Su Sistemi Merkezi YoğuĢmalı Merkezi Elektirikli Merkezi YoğuĢmalı Klasik Kombi Klasik Ani Su Klasik Kombi Kazanlar (6 kW) Kazanlar Isıtıcısı Kazanlar (20 kW) (100 kW) (100 kW) (2 kW) (110 kW) Soğutma Sistemi Soğutma Merkezi Soğutma Çoklu Soğutma Ayrık sistemi yok Hava sistemi yok Ayrık sistemi yok (Split) Soğutmalı (MultiSplit Sistemler (81 kW) ) Sistemler (50 kW) (2 kW) Havalandırma Havalandırm Besleme Havalandır Besleme Havalandır Havalandır Sistemi a sistemi yok ve Egzoz ma sistemi ve Egzoz ma sistemi ma sistemi Havalandır yok Havalandır yok yok ması ması Aydınlatma Enkandeson- Fluoresan- Enkandeso Fluoresan- Enkandeso Kompakt sistemi 84 adet 84 adet n-100 adet 224 adet n-49 adet Fluoresan- Halojen-40 Kompakt Halojen-50 Kompakt Halojen-52 1800 adet adet Fluoresan- adet Fluoresan- adet Led10T-90 84 adet 224 adet adet Led10A- Led-238 Led40T-90 84 adet adet adet 4.2.2.1. Örnek 1 Kentsel dönüĢüm öncesi durum; tek parselden oluĢan beĢ bloklu konut sitesinin ayrı ayrı mekanik sistem sınıfları, CO2 emisyon sınıfı ve performans sınıfı Çizelge 4.14‟de gösterilmektedir. Çizelge 4.14. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi enerji kimlik belgesi sonuçları A blok B blok C blok D blok E blok Performans sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı Isıtma sistemi G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı Sıhhi sıcak su sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Soğutma sistemi B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Havalandırma sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Aydınlatma sistemi G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı CO2 emisyon sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı 86 Seçilen binaların enerji kimlik belgesi ġekil 4.45‟de gösterilmektedir (Ek 13). ġekil 4.45. Örnek 1 konut sitesi kentsel dönüĢüm öncesi sırasıyla A, B, C, D, E blok enerji kimlik belgesi Kentsel dönüĢüm sonrası durum; tek parselden oluĢan dört bloklu konut sitesinin ayrı ayrı mekanik sistem sınıfları, CO2 emisyon sınıfı ve performans sınıfı Çizelge 4.15‟de gösterilmektedir. Çizelge 4.15. Örnek 1 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası enerji kimlik belgesi sonuçları A blok B blok C blok D blok Performans sınıfı C sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Isıtma sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Sıhhi sıcak su sistemi C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı Soğutma sistemi B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Havalandırma sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Aydınlatma sistemi B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı CO2 emisyon sınıfı C sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Seçilen binaların enerji kimlik belgesi ġekil 4.46‟da gösterilmektedir (Ek 14). 87 ġekil 4.46. Örnek 1 konut sitesi kentsel dönüĢüm sonrası sırasıyla A, B, C, D blok enerji kimlik belgesi 4.2.2.2. Örnek 2 Kentsel dönüĢüm öncesi durum; tek parselden oluĢan dört bloklu konut sitesinin ayrı ayrı mekanik sistem sınıfları, CO2 emisyon sınıfı ve performans sınıfı Çizelge 4.16‟da gösterilmektedir. Çizelge 4.16. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi enerji kimlik belgesi sonuçları A blok B blok C blok D blok Performans sınıfı F sınıfı E sınıfı E sınıfı F sınıfı Isıtma sistemi F sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı Sıhhi sıcak su sistemi C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı Soğutma sistemi B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Havalandırma sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Aydınlatma sistemi G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı CO2 emisyon sınıfı E sınıfı E sınıfı E sınıfı F sınıfı Seçilen binaların enerji kimlik belgesi ġekil 4.47‟de gösterilmektedir (Ek 15). 88 ġekil 4.47. Örnek 2 konut sitesi kentsel dönüĢüm öncesi sırasıyla A, B, C, D blok enerji kimlik belgesi Kentsel dönüĢüm sonrası durum; tek parselden oluĢan iki blok konut sitesinin ayrı ayrı mekanik sistem sınıfları, CO2emisyon sınıfı ve performans sınıfı Çizelge 4.17‟de gösterilmektedir. Çizelge 4.17. Örnek 2 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası enerji kimlik belgesi sonuçları A blok B blok Performans sınıfı C sınıfı B sınıfı Isıtma sistemi D sınıfı D sınıfı Sıhhi sıcak su sistemi C sınıfı C sınıfı Soğutma sistemi A sınıfı A sınıfı Havalandırma sistemi D sınıfı D sınıfı Aydınlatma sistemi B sınıfı B sınıfı CO2 emisyon sınıfı C sınıfı B sınıfı Seçilen binaların enerji kimlik belgesi ġekil 4.48‟de gösterilmektedir (Ek 16). ġekil 4.48. Örnek 2 konut sitesi kentsel dönüĢüm sonrası sırasıyla A ve B blok enerji kimlik belgesi 89 4.2.2.3. Örnek 3 Kentsel dönüĢüm öncesi durum; on sekiz bloklu konut sitesinde, beĢ farklı parsel yer almaktadır. Parsel no 1 ve 2‟de A ve B den oluĢan ikiĢer blok; parsel no 3‟de A, B, C, D, E ve F‟den oluĢan altı blok; parsel no4‟de A, B, ve C‟den oluĢan üç blok; parsel no 5‟de A, B, C, D ve E‟den oluĢan beĢ blok bulunmaktadır. Seçilen dört parselin her birinden A bloğun ayrı ayrı mekanik sistem sınıfları, CO2 emisyon sınıfı ve performans sınıfı Çizelge 4.18‟de gösterilmektedir. Çizelge 4.18. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi enerji kimlik belgesi sonuçları Parsel No:1 Parsel No:3 Parsel No:4 Parsel No:5 (3 blok) (6 blok) (3 blok) (5 blok) A blok A blok A blok A blok Performans sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı Isıtma sistemi F sınıfı F sınıfı F sınıfı F sınıfı Sıhhi sıcak su sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Soğutma sistemi C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı Havalandırma sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Aydınlatma sistemi G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı CO2 emisyon sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı G sınıfı Seçilen binaların enerji kimlik belgeleri ġekil 4.49‟da gösterilmektedir (Ek 17). ġekil 4.49. Örnek 3 konut sitesi kentsel dönüĢüm öncesi sırasıyla 1, 3, 4, 5 No‟lu parsel A blokların enerji kimlik belgeleri Kentsel dönüĢüm sonrası durum; tek parselden oluĢan altı bloklu konut sitesinin ayrı ayrı mekanik sistem sınıfları, CO2 emisyon sınıfı ve performans sınıfı Çizelge 4.19‟da gösterilmektedir. 90 Çizelge 4.19. Örnek 3 konut sitesinin kentsel dönüĢüm sonrası enerji kimlik belgesi sonuçları A blok B blok C blok D blok E blok F blok Performans sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı C sınıfı C sınıfı Isıtma sistemi B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı B sınıfı Sıhhi sıcak su sistemi C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı Soğutma sistemi C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı Havalandırma sistemi D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı D sınıfı Aydınlatma sistemi C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı CO2 emisyon sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı C sınıfı Seçilen binaların enerji kimlik belgesi ġekil 4.50‟de gösterilmektedir (Ek 18). ġekil 4.50. Örnek 3 konut sitesi kentsel dönüĢüm sonrası sırasıyla A, B, C, D, E, F blok enerji kimlik belgesi 91 4.3. Kentsel DönüĢüm Öncesi ve Sonrası Hesap Sonuçlarının KarĢılaĢtırılması Ve Değerlendirmesi Üç farklı konut sitesinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası verileri toplanmıĢ, binaların özgül ısı kaybı ile TS825 yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı hesabı yapılmıĢ ve enerji kimlik belgeleri çıkartılmıĢtır. Her örnek için kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası hesap sonuçları karĢılaĢtırılıp değerlendirilmiĢtir. 4.3.1. TS825 yıllık ısıtma ihtiyacı sonuçlarının karĢılaĢtırılması ve değerlendirilmesi Yapı elemanlarından iletim yolu ile gerçekleĢen ve havalandırma yoluyla gerçekleĢen ısı kaybı özgül ısı kaybını oluĢturmaktadır. Yapı kabuğunun dıĢ ortam, taban ve ısıtılmayan iç ortam ile temas ettiği noktalarda ısı kaybı gerçekleĢmektedir. Isı kaybı malzeme kesitlerinin u değeri ve kaybedilen yüzey alanının çarpımı ile bulunur. Kentsel 2 dönüĢüm öncesi konut sitelerinin yapı kabuğu 1200-1300 m iken, kentsel dönüĢüm 2 sonrası 4000-8600 m arasındadır. Kentsel dönüĢüm sonrası seçilen konutların yapı kabuğu alanı kentsel dönüĢüm sonrası konutlara göre daha fazladır. Bu nedenle ġekil 4.51‟de kentsel dönüĢüm sonrası konutlarda özgül ısı kaybı sonuçlarının daha yüksek çıktığı görülmektedir. 20000 18000 1 5240 2 16000 14000 Kentsel dönüĢüm 11 222 7 12000 öncesi 10000 8000 6 959 64 Kentsel dönüĢüm 6000 sonrası 3 786 87 4 011 54 4000 2 603 71 2000 0 Örnek 1 Örnek 2 Örnek 3 Konut siteleri ġekil 4.51. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası özgül ısı kaybı karĢılaĢtırılması Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi özgül ısı kaybı 2600-4000 W/K aralığında, kentsel dönüĢüm sonrası 7000-15000 W/K arasındadır. Yapı kabuğu alanının artması özgül ısı kaybının artmasına neden olmuĢtur. DönüĢüm öncesi ve sonrası seçilen 92 Özgül ısı kaybı (W/K) konutların yapı kabuğu alanlarının birbirinden farklı olması nedeniyle, karĢılaĢtırmaların metrekare baĢına yapılması gerekmektedir. ĠZODER hesap programı yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacını, metrekare baĢına düĢen özgül ısı kaybı miktarı ile hesaplamaktadır. KarĢılaĢtırma grafiğinde yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı metrekare baĢına düĢen özgül ısı kaybı miktarı ile yapılmıĢtır (ġekil 4.52). 200 180 Hesaplanan 160 147,83 yıllık ısıtma 140 133,38 enerjisi ihtiyacı 120 112,18 100 80 Olması 60 56,38 53,35 54,82 gereken en 43,86 44,35 41,2342,7 40 büyük yıllık ısıtma enerjisi 20 13,32 13,65 ihtiyacı 0 Örnek 1 Örnek 2 Örnek 3 Örnek 1 Örnek 2 Örnek 3 Kentsel dönüĢüm öncesi Kentsel dönüĢüm sonrası Konut siteleri ġekil 4.52. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı karĢılaĢtırılması ġekil 4.52‟de kentsel dönüĢüm öncesi konut sitelerinin yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı, olması gereken en büyük yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı değerinden yüksektir ve TS825 ısı yalıtım standartlarına uygun değildir. Kentsel dönüĢüm sonrası ise hesaplanan yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı, olması gereken en büyük değerden düĢüktür ve standartlara uygundur. DönüĢüm sonrası konutların yapı kabuğu alanının artmasına bağlı olarak özgül ısı kaybı artmıĢtır ancak yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacının TS 825 standartları asgari ölçüde sağladığı görülmektedir. Ġki grafiğe bakılarak, özgül ısı kaybının fazla olmasına rağmen malzeme kesitlerindeki u değerinin düĢük olması ile standartların sağlandığı sonucu çıkarılmaktadır. U değeri, ısıl direnç (R) değeri ile iliĢkilidir. Isıl direnç (R), fiziksel bir özellik olup, yalıtım malzemesinin iki ana özelliği olan kalınlık (d) ve ısıl iletkenlik hesap değerinin (λ) birbirine oranlanması ile hesaplanır. Kalınlığın 93 Yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı kWh/m2 artması ya da ısı iletkenliği düĢük malzeme seçimi ısıl direnci artırmaktadır. Bu durum dönüĢüm sonrası binaların ısı yalıtım malzemesi seçimlerinde olumlu yönde ilerlediğini göstermektedir. DönüĢüm sonrası konutların yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacı, olması gereken değeri asgari sınırda karĢılamaktadır. Asgari sınırları yakalamak yerine yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacının minimize edilmesi (olabilecek en düĢük değeri yakalaması), bu farkın artması enerji verimliliği açısından daha olumlu olacaktır. Böylelikle sadece enerji verimliliği değil, ısıtma ve soğutma giderlerinde ortaya çıkacak olan enerji tasarrufu ile ekonomik olarak da yarar sağlanacaktır. Yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacının düĢürülmesi için; malzeme kalınlığı artırılarak ya da ısı iletkenlik değeri düĢük malzemeler seçilerek, u değerinin düĢürülmesi veya ısı kaybının yaĢandığı yüzey alanlarının azaltılması gerekir. Sonuç olarak bina tasarlanırken malzeme seçimi, malzemelerin kalınlığı, ısı kaybının yaĢandığı yüzey alanlarının boyutu dikkate alınmalıdır. Yüzey kaybının yaĢandığı, tavan, taban ve duvarlarda yalıtım malzemeleri kullanılmalı, doğru malzemeler seçilmelidir. 4.3.2. Enerji kimlik belgesi sonuçlarının karĢılaĢtırılması ve değerlendirilmesi Alan çalıĢması için seçilen konut siteleri arasında her birinden bir blok seçilmiĢ ve bu bloklar arasında enerji kimlik belgesi sonuçları karĢılaĢtırılmıĢtır. Sonuçlar BEP TR yazılımının belirlediği puanlama verileri ile oluĢmaktadır ve bu veriler ġekil 4.53‟de gösterilmiĢtir. Enerji kimlik belgesinde C sınıfı ve üzerinin asgari standartları sağladığını, D sınıfı ve altının standartlara uymadığını ifade etmektedir. ġekil 4.53. Enerji kimlik belgesi içinde, enerji performans sınıfı ve sera gazı CO2 emisyon sınıfı değerlendirme skalası 94 Binalarda enerji performansını etkileyen önemli parametrelerden biri ısıtma sistemidir. Alan çalıĢmasında görüldüğü üzere kentsel dönüĢüm öncesi konutlarda merkezi klasik kömür kazanı kullanımı varken, dönüĢüm sonrasında inĢa edilen konutlarda geliĢtirilmiĢ yoğuĢmalı kazan sistemine geçilmiĢtir. ġekil 4.54‟de kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası ısıtma sistemi sınıfları her örnek için ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Örnek 1 G Kentsel dönüĢüm öncesiD Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 Örnek 2 F B:40-79D C:80-99 D:100-119 E :120-139 Örnek 3 F F:140-174B G:175- 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Isıtma sistemi sınıfı ġekil 4.54. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası ısıtma sistemi sınıfı Örnek 3‟de görüldüğü gibi F sınıfından B sınıfına çıkan ısıtma sistemi sınıfı kentsel dönüĢüm sonrası standartlara uygundur. Örnek 1 de dönüĢüm öncesi G sınıfı çıkan ısıtma sistemi, standardı sağlamamaktadır ve dönüĢüm sonrası D sınıfına yükselen ısıtma sistemi sınıfı standartları sağlamaya yetmemiĢtir. Örnek 2‟de ise dönüĢüm öncesi F sınıfı, dönüĢüm sonrası D sınıfı olarak çıkan sonuçlar standartlara uygun değildir. Bu sonuçlara göre, kentsel dönüĢüm sonrası konutlarda ısıtma sisteminin ikinci planda bırakıldığı, gereken önemin verilmediği, sadece yalıtım yapılarak ısıtma performansının artacağı düĢüncesi ile konutların inĢa edildiği düĢüncesine varılmaktadır. Isıtma sistemlerinin optimum düzeyde kullanılabilmesi için öncelikli olarak bu konu ile ilgili gerekli hesaplamalar yapılarak doğru ısıtma sistemleri tercih edilmelidir. Mimarlar, makine mühendisleri ile gerekli çalıĢmalar yaparak disiplinler arası iĢ birliği ile tasarım aĢamasında bunu değerlendirmelidir. Kentsel dönüĢümde en önemli süreç tasarım sürecidir sadece uygulama da değil tasarımın baĢlangıcından itibaren binanın enerji performansını etkileyecek aktif ve pasif sistemlerin belirlenmesi gereklidir. Pasif ısıtma sistemler bu doğrultuda önem kazanmaktadır. Mimarlar kentsel dönüĢüm projesinin tasarım aĢamasında, doğrudan güneĢ ıĢığı alacak Ģekilde binaları güneĢe göre 95 Konut siteleri konumlandırmalı, bina aralıklarını ayarlamalı, pencerelerin konumunu ve yüksekliklerini enerji etkin bina tasarım kriterlerine göre seçmelidir. Tasarım aĢamasında trombe duvarı, çatı havuzu, su duvarı gibi pasif sistemler ile dolaylı olarak ısıtma sağlanabilir. Pasif sistemlerin kullanımının mümkün olmadığı tasarımlarda aktif sistemler kullanılmalıdır. Aktif ısıtma sistemi olarak güneĢ toplayıcıları ile hem sıcak su elde edimi hem de mekânın ısıtılması sağlanabilir veya ısı pompaları ile ısıtma sistemi desteklenebilir. Binalarda enerji etkin bir ısıtma sisteminin kullanılması bina enerji performansını artıracaktır. Kentsel dönüĢüm öncesi konutlarda merkezi klasik kazanlar tercih edilirken, kentsel dönüĢüm sonrası yoğuĢmalı kombilerin ve elektrikli ani su ısıtıcılarının tercih edildiği görülmektedir. ġekil 4.55‟de kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası sıhhi sıcak su sistemi sınıfları her örnek için ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Örnek 1 D Kentsel dönüĢüm öncesi C Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 Örnek 2 C B:40-79 C C:80-99 D:100-119 E :120-139 Örnek 3 D F:140-174 C G:175- 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Sıhhi sıcak su sistemi sınıfı ġekil 4.55. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası sıhhi sıcak su sistemi sınıfı Örnek 1 ve örnek 3‟de dönüĢüm öncesi D sınıfı olan sıhhi sıcak su sistemi sınıfı, dönüĢüm sonrası C sınıfına yükselerek asgari standardı sağlamıĢtır. Örnek 2‟de dönüĢüm öncesi ve sonrası değerlerde bir değiĢiklik olmamıĢtır, C sınıfı olan değerler standarda uygundur. C sınıfında kalan bu sistem enerji verimliliği için standardı sağlasa da tam bir enerji verimliliği için yeterli değildir. A sınıfına yükselebilmesi için, konutlarda sıhhi sıcak su elde etmek adına daha ekonomik sistemler tercih edilebilir. Enerji etkin güneĢ toplayıcıları sayesinde sıcak su elde edilebilir ayrıca elektrikli ani su ısıtıcıları enerji etkin sistem olmadıkları için tercih edilmemelidir. 96 Konut siteleri Alan çalıĢmasında dönüĢüm öncesi binalarda herhangi bir soğutma sisteminin kullanılmadığı, dönüĢüm sonrası merkezi iklimlendirme ve split sistemlerin kullanıldığı görülmektedir. ġekil 4.56‟da kentsel dönüĢüm sonrası soğutma sistemi sınıfları her örnek için ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. Örnek 1 B Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 Örnek 2 B:40-79A C:80-99 D:100-119 E :120-139 Örnek 3 C F:140-174 G:175- 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Soğutma sistemi ġekil 4.56. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm sonrası soğutma sistemi sınıfı Örnek 1 „de dönüĢüm sonrası B sınıfı olarak görülen değer standarda uygundur. Örnek 2‟de dönüĢüm sonrası değerin A sınıfı olduğu ve standardı maksimumda sağladığı görülmektedir. Örnek 3‟de ise soğutma sisteminin C sınıfı ile asgari standartlara uygun olduğu sonucu çıkmıĢtır. Örnek 2 dıĢında diğer örneklerde asgari standartların sağlandığı görülmüĢtür. A sınıfı soğutma sistemi elde etmek için, enerji etkin pasif soğutma sistemlerinden yararlanılmalıdır. Örneğin; herhangi bir mekanik araç kullanmadan iki açıklıklı, düĢey eksenli ve hâkim rüzgâr yönüne doğru açılan pencereler kullanılarak etkin ve ekonomik bir doğal soğutma sistemi sağlanabilir, buharlaĢma yöntemi ile soğutma ve zeminden soğutma gibi yöntemler kullanılabilir. Aktif olarak ise ısı pompaları kullanarak iç mekânlar soğutulabilir. Enerji etkin soğutma sistemleri kullanarak daha verimli binalar elde edilebilir. DönüĢüm öncesi konutlarda herhangi bir havalandırma sistemi kullanılmazken, dönüĢüm sonrası besleme egzoz havalandırma kullanılmıĢtır. ġekil 4.57‟de kentsel dönüĢüm sonrası havalandırma sistemi sınıfları her örnek için ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. 97 Konut siteleri Örnek 1 D Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 Örnek 2 D B:40-79 C:80-99 D:100-119 E :120-139 Örnek 3 D F:140-174 G:175- 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Havalandırma sistemi sınıfı ġekil 4.57. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm sonrası havalandırma sistemi sınıfı Konut sitelerinin üçünde de dönüĢüm sonrası değerlerin D sınıfında olduğu ve standartların sağlanamadığı görülmektedir. Bu durum binalarda kullanılan havalandırma sistemlerinde geliĢme sağlanmasının gerekliliğini göstermektedir. Mimarlar tasarım aĢamasında makine mühendisleri ile birlikte çalıĢarak binada kullanılacak havalandırma sistemlerini belirlemelidir. Binalarda havalandırma sistemi tasarlanırken pasif havalandırma sistemlerinden yararlanılmalıdır. Örneğin binanın konumu, arazinin yapısı, pencere konumu ve geniĢliği doğal havalandırma için planlı bir biçimde belirlenmelidir. Rüzgâr bacaları ve güneĢ bacaları ile pasif olarak iç mekân havalandırılabilir. Pasif sistemlerin yanında aktif sistemlerde kullanılabilir. Otomasyon sistemi kullanılarak bina içerisindeki soğutma sistemleri ayarlanıp kontrol edilerek enerji tasarrufu sağlanabilir veya ısı geri kazanma üniteleri kullanarak iç mekân soğutulabilir. Havalandırma sistemlerinin tasarım aĢamasında doğru planlanması enerji performans sınıfını yükseltmede önemlidir. ġekil 4.58‟de kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası aydınlatma sistemi sınıfları her örnek için ayrı ayrı değerlendirilmiĢtir. 98 Konut siteleri Örnek 1 G Kentsel dönüĢüm öncesi B Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 B:40-79 Örnek 2 G B C:80-99 D:100-119 E :120-139 F:140-174 Örnek 3 G G:175- C 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Aydınlatma sistemi sınıfı ġekil 4.58. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası aydınlatma sistemi sınıfı Örnek 1 ve 2‟de dönüĢüm öncesi G sınıfı, dönüĢüm sonrası B sınıfı çıkan sonuca göre; dönüĢüm sonrası havalandırma sistemi konusunda geliĢim olduğu görülmektedir. Örnek 3‟de ise G sınıfından C sınıfına yükselen bir grafik vardır. Bu yükseliĢteki en büyük etken olarak lamba seçiminde önceden kullanılan enkandeson, halojen lambalarının performansının çok düĢük olması (kısa sürede çok elektrik tüketmesi, az aydınlama sağlaması), Ģimdi kullanılan performansı yüksek led ve fluoresan lambaların etkisi gösterilebilir. Aydınlatma sisteminin A sınıfına yükselmesi ile binanın enerji performansı yükselecektir. Enerji etkin pasif aydınlatma sistemlerinde binanın konumu güneĢe göre ayarlanarak, tasarım aĢamasında pencere yüksekliği geniĢliği ve yeri belirlenerek pasif aydınlatma sağlanabilir. Küçük ölçekte binalarda ıĢık rafları veya boruları uygulanarak ekonomik bir aydınlatma tercih edilebilir. Pencerelerde kullanılan camların özellikli seçilmesi (prizmatik cam, akıllı cam) aydınlatma konusunda verimliliği artırabilir. ġekil 4.59‟da ısıtma, sıhhi sıcak su, soğutma, havalandırma ve aydınlatma sistemlerinin tamamının ortalaması sonucu çıkan toplam enerji performansı değerleri kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası tüm örnekler üzerinde değerlendirilmiĢtir. 99 Konut siteleri F Örnek 1 Kentsel dönüĢüm öncesi B Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 E B:40-79 Örnek 2 C C:80-99 D:100-119 E :120-139 F:140-174 F Örnek 3 G:175- B 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Enerji performans sınıfı ġekil 4.59. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası performans sınıfı Örnek 1 ve 3‟de dönüĢüm öncesi F sınıfı enerji performansı çıkan konut sitelerinin, dönüĢüm sonrası B sınıfı değerine yükselerek standardı yakaladığı görülmektedir. Örnek 2‟de ise E sınıfından C sınıfına doğru bir geliĢim görülmekte ve asgari standardı sağlanmaktadır. A sınıfı enerji performansında bir bina tasarlamak, gelecekte enerji konusunda tekrardan bir kentsel dönüĢüm sürecine gidilmesine ihtiyaç duyulmamasını sağlayacaktır. A sınıfı bir bina üretmek için ısıtma, soğutma, sıhhi sıcak su, havalandırma ve aydınlatma konusunda alınacak önlemler yukarıda anlatılmıĢtır. Bunun dıĢında çalıĢılan konut sitelerinde kojenerasyon ve fotovaltaik sistemlerinin kullanılmadığı görülmektedir. Bu sistemler ile desteklenen bir binanın A sınıfı enerji performansı göstermesi beklenmektedir. Bir bina fotovaltaik sistemler ile kendi elektriğini üreterek, kojenerasyon sistemleri ile ısı ve elektriği aynı anda üreterek büyük bir enerji tasarrufu sağlar ve enerji verimliliğini artırır. Ayrıca, uygun arazi ve uygun iklim koĢullarını sağlayan binalarda rüzgâr türbinleri kullanılarak, rüzgâr enerjisi elektrik enerjisine dönüĢtürülebilir, bu da enerji performansını olumlu yönde etkileyecektir. ġekil 4.60‟da binaların CO2 emisyon sınıfı kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası tüm örnekler üzerinde değerlendirilmiĢtir. 100 Konut siteleri G Örnek 1 Kentsel dönüĢüm öncesi C Kentsel dönüĢüm sonrası A: 0-40 B:40-79 E Örnek 2 C:80-99 C D:100-119 E :120-139 F:140-174 G G:175- Örnek 3 C 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 CO2 emisyon sınıfı ġekil 4.60. Konut sitelerinin kentsel dönüĢüm öncesi ve sonrası CO2emisyon sınıfı Örnek 1 ve 3‟de dönüĢüm öncesi G sınıfı CO2emisyon sınıfı iken, dönüĢüm geçirdikten sonra bunun C sınıfına yükseldiği, Örnek 2‟de ise E sınıfından C sınıfına doğru geliĢim gösterdiği görülmektedir. Kentsel dönüĢüm sonrası her üç örnekte de CO2 salınımı azalmıĢ ve asgari standartlar sağlanmıĢtır. Sera gazı salınımı ekolojik denge ve iklim değiĢikliği için çok büyük bir öneme sahiptir. Karbondioksit salınımının azalması çevre kirliliği ve küresel ısınma açısından oldukça önemlidir. Yapılan çalıĢmada dönüĢüm sonrasında CO2 salınımının G sınıfından C sınıfına yükselip asgari standartları sağladığı görülmektedir. A sınıfı karbondioksit salınım sınıfı elde edebilmek çevre kirliliğini azaltmak ve iklim değiĢikliklerini önlemek için gereklidir. CO2 salınımını azaltmak, güneĢ ve rüzgâr gibi doğal kaynaklardan faydalanma ve yenilenebilir enerji kaynakları (rüzgâr türbini, fotovaltaik sistemler, küçük ölçekli hidroelektrik kazanları vb.) kullanımı ile mümkündür. 101 Konut siteleri 5. SONUÇ ÇalıĢmanın sonucunda; seçilen konutların mimari proje, mekanik, elektrik, tesisat ve ısı yalıtım raporlarına dayanarak çıkarılan enerji kimlik belgelerine göre, kentsel dönüĢüm sonrası konutlarda enerji performansının B ve C sınıfına yükselerek yılık ısıtma enerjisi ihtiyacının ve performans sınıflarının asgari ölçüde standartları sağladığı görülmüĢtür. Bir binanın enerji kimlik belgesi çıkartılırken; enerji performans yönetmeliğinde belirtilmiĢ olan kriterler doğrultusunda, inĢa sırasında yapılan uygulamalar değil, arĢivden edinilen mimari, elektrik, tesisat ve mekanik raporlar dikkate alınmaktadır. Yapılan piyasa araĢtırmalarında; EKB belgesi almıĢ olan bazı binalarda inĢa sırasında proje raporlarında belirtilen sistemlerin uygulanmadığı görülmektedir. Örneğin; asgari C sınıfına sahip bir binada; bazı sistemlerin (soğutma, havalandırma, ısıtma vb) sadece kâğıt üzerinde yazılı olarak kaldığı, raporda belirtilmiĢ olan sistemlerin yerinde uygulanmıyor olduğu tespit edilmiĢtir. Bu konu ile ilgili olan denetim mekanizmalarının daha kontrollü bir Ģekilde iĢletilmesi gereklidir. Bir binanın yıllık ısıtma enerjisi ihtiyacını düĢürmek, enerji performans sınıfı ve CO2 salınım sınıfını yükseltmek enerji verimliliğini ve enerji tasarrufunu sağlamak açısından oldukça önemlidir. Konutlar üzerinde uygulanacak enerji iyileĢtirmesi ile hem konut sahipleri enerji tasarrufu sağlayacak hem Türkiye ekonomisi düzelecek hem de çevre kirliliği azaltılacaktır. Ülkemizde kentsel dönüĢüm sürecindeki konutlarda enerji konusunun üzerinde durulması son derece önemlidir. Enerji verimliliğini artırmak için alınacak önlemlerin tasarım aĢamasında planlı bir biçimde belirlenmesi gerekmektedir. Türkiye‟de konut sektörünü kapsayan enerji konusunda çıkarılan kanun ve yönetmeliklerle enerji verimliliği hakkında önemli adımlar atılmıĢtır. Ancak bu adımlar dünya üzerinde enerji konusu üzerinde atılan adımlar kadar ileri düzeyde değildir. Dünya genelinde enerjinin hızla tükenmesi sonucu ekonomi ve çevreye duyarlılık bağlamında konut sektöründe sürdürülebilir enerji konusuna oldukça önem verilmektedir. Dünya‟da enerji etkin bina tasarımı ve „yaklaĢık sıfır enerjili binalar, net sıfır enerjili binalar ve artı enerjili binalar‟ gündemdedir. Avrupa birliği tarafından getirilen Enerji performans direktifine göre, üye ülkeler, mülkiyeti kamu görevlilerine ait binaların 31 Aralık 2018‟den sonra, diğer tüm yeni 102 binaların ise 31 Aralık 2020 tarihi ile birlikte neredeyse sıfır enerjili binalar olması Ģartını getirmiĢtir. Türkiye‟de ise 2020 yılından itibaren zorunlu olacak, asgari C sınıfı standardını sağlayan enerji kimlik belgelerinin çıkarılması yeterli görülmektedir. Bu bağlamda, enerji ihtiyacının büyük bir kısmını ithal eden ülkemizde dönüĢüm etkinlikleri, sadece doğal afetlere yönelik, statik açıdan riskli binaların yıkılması ya da gecekondulaĢmanın önüne geçilmesine dayalı olarak değil, optimum enerji performansını sağlayacak binaların üretilmesine yönelik, bütünleĢik bir dönüĢüm anlayıĢıyla ele alınmalıdır. Sadece standartları sağlamak enerji konusunda yeterli ve sürdürülebilir bir çözüm olmamaktadır. Standartları sağlamak yerine yaklaĢık sıfır enerjili, enerji etkin bina tasarım yöntemleri üzerinde daha ileri düzeyde çalıĢmalar yapılarak, kentsel dönüĢümü enerji verimliliğinin artırılması ve sürdürülebilir enerjinin sağlanabilmesi kapsamında önemli bir fırsat olarak değerlendirmek gereklidir. Aksi takdirde ilerleyen süreçlerde minimum enerji tüketimini hatta sıfır enerjiyi temel alan yeni bir dönüĢüm sürecine girilmesi zorunluluğu doğacaktır. 103 KAYNAKLAR Ağan, H. ve Arkon, C. 2003. Investigating the Changing Prospects to Manage Urban Regeneration of Inner Urban Lands. Uluslararası 14. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Bildirisi Kentsel YenileĢme ve Kentsel Tasarım Sempozyum Kitabı, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 251-258. Akın, C., Kaplan, S. 2019. Enerji Kimlik Belgelerinin Enerji Etkin Mimari Tasarım Kriterleri Açısından Değerlendirilmesi, DÜMF Mühendislik Dergisi,(10:1): 373-384. Akkar, M. 2006. Kentsel DönüĢüm Üzerine Batı'daki Kavramlar, Süreçler ve Türkiye. Planlama Dergisi TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, (2): 29-38. Akkaya E., Özçağ M., 2003. Türkiye açısından Kyoto Protokolü‟nün Değerlendirilmesi ve AyrıĢtırma Yöntemi ile CO2 Emisyonu Belirleyicilerinin Analizi. VII. ODTÜ Ekonomi Konferansı, Ankara. Altınok, H. Z. 2011. Özellikli Camların Mimaride Kullanımı. Çatı ve Cephe Dergisi, 30-38. Anonim, 1999.TS 825, 1999, “Binalarda Isı Yalıtım Kuralları” Mecburi Standart Tebliği, Ankara Anonim, 2007. Enerji Verimliliği Kanunu, Sayı: 26510, Ankara Anonim, 2008a.Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, Sayı: 27075, Ankara Anonim, 2008b.Isı Yalıtım Yönetmeliği, Sayı: 27019, Ankara Anonim, 2009. Türkiye için Enerji Verimliliği Stratejisi Raporu, Yayın No: GY/2012/3, Ankara Anonim, 2010. Isı Yalıtımı Planlama Raporu 2011-2023, ĠZODER Anonim, 2014. IEA (International Energy Agency), http://www.iea.org, (EriĢim tarihi: 18.02.2019) Anonim, 2016. Binalarda Enerji Verimliliği AB ve Türk Mevzuatı, Proje Referans No: EuropeAid/134786/IH/SER/TR, Ankara Anonim, 2018. BEP TR Uzmanlık Eğitim Semineri, Bursa Anonim, 2019a. Bedzed konutları, Londra, https://www.greenroofs.com/projects/bedzed-beddington-zero-energy-development/- (EriĢim tarihi: 19.04.2019) Anonim, 2019b. Bursa Coğrafyası, iklimi ve nüfusu, http://www.bursa.com.tr/bursanin- cografyasi-iklimi-ve-nufusu- (EriĢim tarihi: 28.06.2019) 104 Anonim, 2019c. Bursa Ekonomisi, http://www.btso.org.tr/?page=bursaeconomy/bursaeconomy.asp-(EriĢim tarihi: 28.06.2019) Anonim, 2019d.Bursa ilçeler haritası, alan çalıĢmasının yapıldığı Nilüfer ilçesi, https://bursakesif.weebly.com/bursan305n-304lccedileleri.html-(EriĢim tarihi: 20.06.2019) Anonim, 2019e. Diyarbakır güneĢ evi, http://www.solarportall.com/50000-ogrenci- diyarbakir-gunes-evinde/-(EriĢim tarihi: 18.04.2019) Anonim, 2019f. Dokuz ev, Ġsviçre, http://enteresansey.blogspot.com/2013/11/toprak- ev-projesi-lattenstrasse.html-(EriĢim tarihi: 19.04.2019) Anonim, 2019g. Düzlemsel güneĢ toplayıcısı ve vakum borulu güneĢ toplayıcısı arasındaki fark, http://www.guneysangunesenerjisi.com.tr/?pnum=35&pt=Montaj- (EriĢim tarihi: 06.05.2019) Anonim, 2019h. Eichgut Konutları, Ġsviçre, www.eichgut-winterthur.ch-(EriĢim tarihi: 18.04.2019) Anonim, 2019ı. Fotovoltaik panel sistemi, http://www.b-het.com/Gunes-enerjisi- nedir.html-(EriĢim tarihi: 03.07.2019) Anonim, 2019i. GüneĢ bacası örneği, Damascus School Syriahttp://www.carboun.com/sustainable-design/a-damascus-school-revives- traditional-cooling-techniques/ -(EriĢim tarihi: 04.06.2019) Anonim, 2019j. https://www.google.com.tr/maps-(EriĢim tarihi: 01.08.2019) Anonim, 2019k. ĠZODER TS 825 Hesap Programı Anonim, 2019l. K2 Apartmanları, Melbourne, www.designinc.com-(EriĢim tarihi:19.04.2019) Anonim, 2019m. Kentsel dönüĢüm öncesi Sulukule gecekondu bölgesi,http://eski.hkmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=5759&tipi=3&sube=0 (EriĢim tarihi: 26.03.2019) Anonim, 2019n. Kentsel dönüĢüm sonrası Sulukulehttp://www.arkitera.com/etiket/6095/sulukule-kentsel-donusum-projesi (EriĢim tarihi: 06.03.2019) Anonim, 2019o. Kojenerasyon sistemi Ģeması, www.igdas.com.tr-(EriĢim tarihi:03.07.2019) 105 Anonim, 2019p. Port rezidans, Ġzmir, www.karciogluinsaat.com.tr-(EriĢim tarihi: 18.04.2019) Anonim, 2019r. Turkcell AR-GE binası, Gebze http://www.arkiv.com.tr/proje/turkcell- ar-ge-binasi/1497-(EriĢim tarihi: 18.04.219) Anonim, 2019s. Türkiye ve Almanya GüneĢ haritası http://www.enerjiatlasi.com/haber/turkiye-gunes-enerjisi-istatistikleri- (EriĢim tarihi: 03.03.2018) Anonim, 2019Ģ. www.ergunkent.com-(EriĢim tarihi: 01.08.2019) Anonim, 2019t. www.izoder.org.tr-(EriĢim tarihi: 06.06.2019) Anonim, 2019u. www.nilüferproje.com-(EriĢim tarihi: 01.08.2019) Anonim, 2019ü. www.zingat.com-(EriĢim tarihi: 01.08.2019) Anonim, 2019ç. ODTÜ MATPUM binası, Ankara, www.arkitera.comodtümatpum- (EriĢim tarihi: 18.04.2019) Arın, S. 2013. Bursa‟da 1960 Sonrası Kentsel DönüĢüm: Emek ve Akpınar Mahalleleri Örneği, İdealkent Dergisi, (8): 228-249. Atalay, Ö., Öztürk, H. K., Yılancı. A. 2005. Konutlarda Doğal ve ZorlanmıĢ Havalandırma Sistemleri. Tesisat Mühendisliği Dergisi, (89), 21-26. Ataöv, A.,Osmay, S. 2007. Türkiye'de Kentsel DönüĢüm'e Yöntemsel Bir YaklaĢım. METU JFA, (24:2), 57-82. Baransü, B. 1989. ġehir Yenileme. Reyo Basımevi, Ġstanbul, 185. Bedir, M. 2006. Konut Yapılarında Enerji Performansının Yükseltilmesine Yönelik Tasarım AĢamasında Energy 10 Programının Kullanılması ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Blok, K. 2005. Improving Energy Efficiency by Five Percent and Moreper Year Massachusetts Institute of Technology and Yale University, Journal of Industrial Ecology,8 (4): 87-99. Cantacuzino, S. 1990. A Policy for Architectural Conservation, Editors: Imamuddin, A. H., Longeteig K. R., Architectural Urban Conservation in the Islamic World, The Aga Khan Trustfor Culture, Geneva. 12-24. CSH 2008. Energy Efficiency and the Code for Sustainable Homes Level 3, 4, 5, 6, Energy Saving Trust Guide, UK:3-9. 106 Çakmanus, Ġ. 2004. Enerji Verimli Bina Tasarım YaklaĢımı, Tesisat Mühendisliği Dergisi, (84): 20-27 Çerçi, S., Hoete, A. 2014. Binalarda DüĢük ve Sıfır Karbon (LZC) Teknolojilerinin Uygulanabilirliği ve Londra „Shoredıtch Ġstasyonu‟ Örneği, METU JFA, (2): 224-240 Çubuk, M. 1992. ġehircilik Ders Notları (yayınlanmamıĢ). Mimar Sinan Üniversitesi, 26-32. Demircan, L., Gültekin, R. 2017. Binalarda Pasif ve Aktif GüneĢ Sistemlerinin Ġncelenmesi.II. Uluslararası Sürdürülebilir Yapılar Sempozyumu,Cilt:10, (1),36-51. Dikmen, Ç. B., Gültekin, A. B. 2011.Usage of Renewable Energy Resources in Buildings in the Context of Sustainability, SDU Journal of Engineering Science and Design, Vol:1 No:3 :96-100. Engin, A.Velux GüneĢ Tüneli, http://www.arkitera.com/urun/19/velux-gunes-tuneli- (EriĢim tarihi: 07.03.2019) Engin, N. 2012. Enerji Etkin Tasarımda Pasif Ġklimlendirme: Doğal Havalandırma, Tesisat Mühendisliği Dergisi, (129), 62-70. Enlil, Z. Sanayi Kentinin Sorunlarına Çözüm ArayıĢları, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi ġehir ve Bölge Planlama Bölümü, http://www.yildiz.edu.tr/~enlil/KPT/DERS10.pdf ErbaĢ, M. 2011. Enerji Etkin Yapı Tasarımının Etkili Elemanlarından Olan YeĢil Çatıların Dünya ve Ülkemiz Örnekleri Üzerinden Bir Ġncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon Erdede, S., Erdede, B., BektaĢ, S. 2014. Kentsel DönüĢümde YeĢil Binaların Uygulanabilirliği. 5. Uzaktan Algılama-Cbs Sempozyumu, Ġstanbul. Erten Y. 2014. Aydınlatmada Enerji Verimliliğinin Ġncelenmesi: Endüstri Yapısı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Edirne. Evcil, N. 2000. Isı Ġzolasyonu ve DıĢ Duvarların Enerji Etkin Yenilenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yapı bilgisi Ana bilim dalı, Ġstanbul. Givoni, B. 1998. Climate Considerations in Building and Urban Design. John Wiley, Sons, New York. Goulding, J.R., Lewis, J.O., Steemers, 1992. Energy Conscious Design: A Primer For Architects. B.T. Batsford Ltd.,London 107 Gülersoy, N. Z. 1997. ġehirsel Koruma Ders Notları (YayınlanmamıĢ), Ġstanbul Teknik Üniversitesi, 11-53. Gündüz Ö. 2014. Sürdürülebilirlik Bağlamında AlıĢveriĢ Merkezi Yapılarının Enerji Etkinliğinin Ġncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, Ġzmir. Gürler, E. 2003. Kentsel Yeniden Üretim Süreci Üzerine KarĢılaĢtırmalı ÇalıĢma. Ġstanbul Örneği, Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, Ġstanbul, 113-158. Hayırlı, Ö. Bahçe Kent Nedir? Bahçe Kent Modeli Nasıl Ortaya ÇıkmıĢtır?,ġehir ve Bölge Planlama Bilgi Platformu, https://sbpbilgi.com/bahce-kent-nedir-nasil-cikmistir/- (EriĢim tarihi: 22.05.2019) IĢık, M. 2007. Türkiye‟de Mevcut Yapıların Enerji Etkinliğini ĠyileĢtirmeye Yönelik Bir ÇalıĢma, Yüksek Lisans Tezi, Gebze Ġleri Teknoloji Enstitüsü, Kocaeli. Karagözlü, B. 2006. Konutlarda Enerji Giderlerinin Azaltılmasına Yönelik Bir ÇalıĢma, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Anabilim Dalı, Ġstanbul. Karakaya, H. 2017. Enerji Verimliliği Kapsamında Türkiye‟nin Enerji Tüketimi ile Ekonomik Büyümesi Arasındaki Nedensellik ĠliĢkisinin Değerlendirilmesi, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi - Cilt 16, (2):26-39. Keeler, M., Burke, B.2009. Fundamentals of Integrated Design for Sustainable Building. New Jersey. KeleĢ, R. 1998. Kent bilim Terimleri Sözlüğü, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara. KırĢan, S. 2015.YeĢil Çatılar ve DüĢey YeĢil Sistemlerin Enerji Performanslarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Ġstanbul. Kocamemi, G. 2006. Kentsel DönüĢüm Süreci KazlıçeĢme Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 10-11,Ġstanbul. Koru, M., Yakut, A. K., Sencan, A. 2001. HVAC Sistemlerinde Kontrol Yöntemleri ve Enerji Tasarrufu. V. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi Bildiriler Kitabı, 567-581. Kovancı, P. 1996. Urban Regeneration Issues and Policies as Complementary and Multi-Aspect PlanningTools, M. S. Thesis (unpublished), Middle East Technical University, 85-87. 108 Köse, B., Isıkan, O., Ġnan, A.T., 2006, .Isı Yalıtımı Uygulamalarının Üç Bölge Ġçin Enerji Verimliliği Açısından Ġncelenmesi. Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi, (3), 1-9. Kundakçı, Ö. 2013. Binalarda Toplam Enerji Harcamalarının ve CO2SalımMiktarlarının Azaltılması Amacıyla Bir Toplu Konut Örneğinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi,Ġstanbul Teknik Üniversitesi,Mimarlık Anabilim Dalı, Ġstanbul. Kutlu, R., Manav, B. 2010. Aydınlatma Nanoteknolojik GeliĢmeler ve Enerji Etkin Kabuk Tasarımı. Ekoyapı Dergisi, (1): 94-99. Lechner, N. 2009. Heating, Cooling, Lighting: Sustainable Design Methods for Architects.Hoboken: John Wiley ,Sons,New Jersey. Lichfield, D. 1992. Urban Regeneration for the 1990s. London Plannin and Visory Committee, London. Maçka, S. 2008. Türkiye Ġklim Bölgelerine Göre Enerji Etkin Pencere Türlerinin Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Trabzon. Manioglu, G. 1995.Ġklimsel Konfor ve Enerji Ekonomisi Açısından Isıtma Sisteminin ĠĢletme ġekline Bağlı Olarak Bina Kabuğunun IĢıl Performansının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul. Manioğlu, G. 2011. Enerji Etkin Tasarım ve Yenileme ÇalıĢmalarının Örneklerle Değerlendirilmesi. Tesisat Mühendisliği Dergisi, (126): 35-47. Marcus, T.A., Morris, E.N. 1980. Climate and Energy, Pitman,43, Londra. Moltay, A. 2016. Sıfır Enerjili Binalara Doğru, Yeşil Bina Dergisi, 36. Newman, P. 2004. Culture and Tourism-Led Regeneration, Uluslararası Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı, Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi, Ġstanbul, 43-47. Onaygil, S., Erkin, E., Meylani, E., Akdağ, S. Binalarda Enerji Verimliliği ile Ġlgili Avrupa Birliği Direktifleri ve Örnek Uygulamalar Çerçevesinde Türkiye TMMOB Türkiye VI. Enerji Sempozyumu-Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye Gerçeği Oral, G. 2007. Sağlıklı Binalar Ġçin Enerji Verimliliği ve Isı Yalıtımı, VII. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi, Bildiriler Kitabı, 253-264. Önal, S. 2014.Yapıların Enerji Kimlik Belgeleri Üzerine Değerlendirmeler, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Cilt. 1, (3):100-105. 109 Özdemir, B. 2005. Sürdürülebilir Çevre Ġçin Binaların Enerji Etkin Pasif Sistemler Olarak Tasarlanması, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Ġstanbul. Özteker, Ç. 2005. Ekolojik Tasarımda Mimari Tesisat ĠliĢkileri, TTMD Dergisi. Öztürk, Ç. 2006.GeliĢmiĢ Doğal Aydınlatma Sistemleri ve Uygulama Örnekleri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Polat, S., Dostoğlu, N. 2007. Kentsel DönüĢüm Kavramı Üzerine: Bursa‟da Kükürtlü ve Mudanya Örnekleri, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 12, (1): 61-76. Roberts, P., Sykes, H. 2000.Urban Regeneration A Handbook. SAGE Publications India Pvt. Ltd,New Delhi. Roberts, S., Guariento, N. 2009. Building Integrated Photo Voltaics: A Handbook, Berlin Birkhauser, 45. Sağlam, N., Yılmaz, A. 2015. Avrupa Birliği Direktifi Doğrultusunda Binalarda YaklaĢık Sıfır Enerji Düzeyinin Akdeniz Ülkesi Olan Türkiye‟de Konut Binaları Ġçin Belirlenmesine Yönelik Uygulama Örneği, Tesisat Mühendisliği Dergisi, (148): 82-96. Sayın, S. 2006.Yenilenebilir Enerjinin Ülkemiz Yapı Sektöründe Kullanımının Önemi ve Yapılarda GüneĢ Enerjisinden Yararlanma Olanakları, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya Soğukoğlu, M.2015. Mevcut BA Konut Binalarında Enerji Verimliliğinin Artırılması Ġçin Mimari Çözüm Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Aydın Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Ġstanbul. Soysal, S. 2008. Konut Binalarında Tasarım Parametreleri ile Enerji Tüketimi ĠliĢkisi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Ankara. ġahin, S. Z. 2003. Ġmar Planı DeğiĢiklikleri ve Ġmar Hakları Aracılığıyla Yanıltıcı (pseudo) Kentsel DönüĢüm Senaryoları: Ankara Altındağ ilçesi örneği, Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım-Yayın Merkezi, Ġstanbul, 89-101. Thomas, S. 2003. A Glossary of Regeneration and Local Economic Development, Manchester: Local Economic Strategy Center. Tohum, N. 2011. Sürdürülebilir Peyzaj Tasarım Aracı Olarak YeĢil Çatılar, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul. Tokuç, A. 2005.Ġzmir‟de Enerji Etkin Konut Yapıları için Tasarım Kriterleri, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir. 110 Turhan, ġ. 2005. Gölgeleme BileĢeni Olarak Kullanılan Fotovoltaik Panellerin Enerji Etkinliğinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü, Çevre Kontrolü ve Yapı Teknolojisi Programı, Ġstanbul. Uslusoy, S. 2012.Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kullanan Enerji Etkin Binaların Yapı BileĢeni Açısından Ġrdelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, Ġzmir . Usta, S. 2009.TS 825 “Binalarda Isı Yalıtım Kuralları” Standardına Göre Ġkinci Bölgede Bulunan Bir Binanın Yalıtımsız ve Yalıtımlı Durumlarının Enerji Verimliliği Bakımından KarĢılaĢtırılması, Yapı Teknolojileri Elektronik Dergisi, Cilt: 5, (1):1-24. Utkutuğ, G. 1999. Binayı OluĢturan Sistemler Arasındaki EtkileĢim ve Ekip ÇalıĢmasının Önemi Mimar Tesisat Mühendisliği ĠĢbirliği, IV Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi, Bilimsel/Teknolojik ÇalıĢmalar, Ġzmir. Utkutuğ, G., Ayçam, I., Ġmren, M. 2006. Fiziksel Çevre Denetimi-1, Fiziksel Çevre Denetimi Ders Notları, GÜMMF Mimarlık Bölümü, Ankara, 64. Uzun, N. 2005. Residential transformation of squatter settlements: Urban redevelopment projects in Ankara, Journal of Housing and the Built Environment,Vol. 20, ( 2 ):183-199. Veziroğlu, V. 2010. Enerji Etkin Yapı Tasarım Kriterleri, Sürdürülebilir Kaynakların Yapıda Kullanımı ve Mimari Örnekler, Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, Ġstanbul. Yaman, C. 2009. Siemens Gebze Tesisleri. Yapı: 66-68. Yumurtacı, Z., Dönmez, A. 2013. Konutlarda Enerji Verimliliği, Mühendis ve Makina, cilt 54, (637): 38-43. 111 EKLER EK 1. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Özgül Isı Kaybı 112 EK 2. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Yıllık Isıtma Enerjisi 113 EK 3. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Özgül Isı Kaybı 114 EK 4. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm SonrasıYıllık Isıtma Enerjisi 115 EK 5. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Özgül Isı Kaybı 116 EK 6. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Yıllık Isıtma Enerjisi 117 EK 7. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Özgül Isı Kaybı 118 EK 8. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm SonrasıYıllık Isıtma Enerjisi 119 EK 9. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Özgül Isı Kaybı 120 EK 10. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm ÖncesiYıllık Isıtma Enerjisi 121 EK 11. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Özgül Isı Kaybı 122 EK 11. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Özgül Isı Kaybı (devam) 123 EK 12. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm SonrasıYıllık Isıtma Enerjisi 124 EK 13. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi 125 EK 13. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 126 EK 13. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 127 EK 13. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 128 EK 13. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 129 EK 14. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm SonrasıEnerji Kimlik Belgesi 130 EK 14. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 131 EK 14. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 132 EK 14. Örnek 1 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 133 EK 15. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm ÖncesiEnerji Kimlik Belgesi 134 EK 15. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 135 EK 15. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 136 EK 15. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 137 EK 16. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm SonrasıEnerji Kimlik Belgesi 138 EK 16. Örnek 2 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 139 EK 17. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm ÖncesiEnerji Kimlik Belgesi 140 EK 17. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 141 EK 17. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 142 EK 17. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Öncesi Enerji Kimlik Belgesi (devam) 143 EK 18. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm SonrasıEnerji Kimlik Belgesi 144 EK 18. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 145 EK 18. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 146 EK 18. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 147 EK 18. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 148 EK 18. Örnek 3 Konut Sitesi Kentsel DönüĢüm Sonrası Enerji Kimlik Belgesi (devam) 149 ÖZGEÇMĠġ Adı Soyadı : Emel Güven Doğum Yeri ve Tarihi : Isparta 28.06.1991 Yabancı Dili : Ġngilizce Eğitim (Kurum ve Yıl) Lise : Seyhan Rotary Anadolu Lisesi 2005/2009 Lisans : Mersin Üniversitesi Mimarlık Fakültesi 2009-2014 : National Technical University of Athens School of Architecture - 1 yıl Erasmus Programı - Atina Yunanistan 2013-2014 Yüksek Lisans :Uludağ Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yapı Bilgisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı 2016-2019 ÇalıĢtığı Kurumlar ve Yıl : Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Kampüs ĠnĢaatı ġantiyesi ġantiye Stajı-2011 : Berko ĠnĢaat A.ġ Özyeğin Üniversitesi Kampüs ĠnĢaatı ġantiyesi ġantiye Stajı-2012 : Btt-Fas Mimarlık Büro Stajı-2013 : SSM Mimarlık Bursa-Ocak 2015-Eylül 2015 : Hisar Mimarlık Bursa-Eylül 2015- ĠletiĢim (e-posta) : ekormen@gmail.com Yayınları :Güven, E. 2019. Kafelerde Kullanıcı Memnuniyetinin Konfor KoĢulları Açısından Değerlendirilmesi: Görükle/Bursa Örneği, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, cilt 4, (1):183-196. 150 151