ARIŞTIRMA-Araştırma Research-APICULTURAL RESEARCH HATAY YÖRESİNDE BULUNAN ARICILIK İŞLETMELERİNDE ARI HASTALIKLARININ ARAŞTIRILMASI Investigation of Bee Diseases in Beekeeping Enterpricese in Hatay Province Nuray ŞAHİNLER, Aziz GÜL Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü. Antakya / Hatay Özet: Hatay yöresinde 11 ilçe ve 51 köyde 89 arıcının toplam 5730 kolonisi , 2003 yılı Eylül/Ekim tarihleri arasında kontrol edilerek koloniler önemli arı hastalık ve parazitleri yönünden incelenmiştir. İncelenen tüm ilçelerin Varroa paraziti ile bulaşık olduğu belirlenmiş, Hassa ve Altınözü ilçeleri dışındaki tüm ilçelerde ise yavru çürüklüğü hastalığı ile karşılaşılmış ve Nosema hastalığına ise rastlanılmamıştır. Araştırma sonunda arıcıların önemli arı hastalıklarını tanıdıkları ancak koruma kontrol ve tedavi konusunda bazı eksikliklerinin olduğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler:Bal arısı, Varroa paraziti, Yavru çürüklüğü, Kireç Hastalığı. Abstract: In this study honeybee diseases and parasites were investigated from 5730 colonies in 11 districts, 51 villages of Hatay provinces. The results show that all investigated district were infected with Varroa mite. Also all districts were infected with foulbrood disease except Hassa and Altnözü district. On the other hand Nosema diseases were not to detect in all districts. The present study ıt was determined that beekeepers were aware of all diseases related honey bee colonies, but do not have enough knowledge in terms of protection, control and treatment. Key Words: Honeybee, Varroa mite, Foulbrood, Chalkbrood. Giriş Hatay ili iklim ve bitki örtüsü bakımından büyük bir bir parazittir. Esas konukçusu Hindistan arısı olarak arıcılık potansiyeline sahiptir. Tarıma elverişli alanlarda bilinen Apis cerena'dır. Daha fazla bal üretimi amacıyla endüstri bitkileri, bahçe bitkileri ve yem bitkileri tarımı yapılan bilinçsiz gezginci arıcılıkla bu parazit Apis yoğun bir şekilde yapılmaktadır. İlin florası mevcut mellifera’ya bulaştırılmıştır (Kaftanoğlu, 2000). koloniden çok daha fazlasına hizmet verecek kapasiteye Önceleri Rusya'ya oradan da Doğu Avrupa Ülkelerine sahiptir. Ovalarda, yaylalarda, kır çiçeklerinin büyük bir geçen Varroa daha sonra da tüm kıtalara yayılmış ve kısmı değerlendirilmemektedir(Şahinler ve Şahinler, yüz binlerce koloninin sönmesine neden olmuştur. Bir 1996). Hatay ilinde bulunan koloni sayıları bal ve çok önlemler alınmasına rağmen halen koloniler için balmumu üretimleri Çizelge 1'de verilmiştir. büyük bir tehlike arz etmektedir (Kaftanoğlu ve ark., 1990; Kaftanoğlu ve ark., 1992; Kaftanoğlu ve ark., Balarısı zararlıları ve hastalıklarının ülkemiz arıcılığının 1994; Tutkun ve İnci, 1992). gelişmesine olumsuz katkıları olmuştur.Ülkemize ilk kez 1976 yılında giren Varroa destructor 'nin yaptığı hasar 1988 yılında Avrupa’dan bulaşık ham balmumu ile toplam 600.000 koloni ve 7.000 ton ürün kaybına yol yurdumuza girdiği bilinen kireç hastalığı (Ascosphera açmıştır. apis) bütün bölgelere yayılmış ve ağır koloni kayıplarına neden olmuştur. Arıcıların eğitimi özellikle hastalıklar Varroa destructor bal arılarının (Apis mellifera L.) larva, konusunda bilinçlendirilmesi, hastalıkların yayılmasını pupa ve erginleri üzerinde kan emerek yaşayan tehlikeli engellemesi amacıyla çok önemlidir. Uludag Bee Journal February 2005-5 27 ARIŞTIRMA-Anket Survey-APICULTURAL RESEARCH Çizelge 1. Hatay İlindeki Arıcılık Yapan Köy ve Koloni Sayısı, Bal ve Balmumu Üretimi (Anonim 2002). Kovan Ürünler Köy Sayısı İlçeler Bal Üretimi Balmumu İlkel Modern (kg) Üretimi (kg) Antakya 360 3350 43000 2400 17 Altınozu 412 107 2600 --- 16 Belen 60 407 6105 80 4 Dortyol --- 12450 375000 10000 11 Erzin 1240 1280 17700 1600 6 Hassa 100 1300 11200 350 20 Iskenderun 80 2900 43500 5000 12 Kırıkhan 135 3700 79725 950 25 Kumlu 30 360 5700 400 5 Reyhanlı 206 499 5200 140 7 Samandag ---- 4600 92000 1380 14 Yayladagı 129 225 1800 ---- 3 Total 2752 31,178 68,3530 22,300 140 Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığı (A.Y.Ç.), Ülkemizde değişik bölgelerde çeşitli araştırıcılar balarılarının larva döneminde görülen, larvaların tarafından arı hastalıklarının belirlenmesi ve dağılımı ile çürümesi ile ölümüne neden olan bulaşıcı bir hastalıktır. ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır; Karadeniz Bölgesinde Amerikan Yavru Çürüklüğü hastalığının etmeni yapılan bir çalışma sonucunda bölgede bulunan Paenibacillus larvae denilen sporlu bir bakteridir. kolonilerin %89 nun Varroa paraziti ile, %18.33 nün Hastalık sporları ile bulaşık alet ve malzemelerin Yavru Çürüklüğü hastalığı ile, % 7.8 nin Kireç hastalığı kullanılması sağlıklı kolonilerin hastalıklı kolonilerle ile ve % 30.95 nin ise Nosema hastalığı ile bulaşık birleştirilmesi, açıkta yemleme yapılması, hastalıklı olduğu bildirilmiştir (Yaşar ve ark., 2002). Şimşek ve kolonilerden alınan bal ile sağlıklı kolonilerin Özcan, (2001) Elazığ ve yöresinde bal arısı kolonilerinde beslenmesi v.b. nedenlerle hastalığın bulaşması Avrupa Yavru Çürüklüğü hastalığının bulaşıklık oranını gerçekleşir (Tutkun ve İnci, 1992). %3.2 olarak belirlemişlerdir. Yılmaz (1999), Edirne bölgesinde bulunan bal arısı kolonilerinin % 6.2 sinde Avrupa Yavru Çürüklüğü, bal arılarının larva Varroa parazitinin, %16.7 sinde Avrupa yavru çürüklüğü döneminde görülen bakteriyel bir hastalıktır. Etmeni hastalığının bulunduğunu bildirmiştir. Sıralı (1993), Melissococcus pluton isimli bir bakteridir. Larvalar Trakya bölgesinde bulunan bal arısı kolonilerinin % 64.2 hastalık etmenini ağız yolu ile alırlar. Sindirim sistemine sinin Varroa paraziti ile bulaşık olduğu % 26.4 nün Kireç yerleşen bakteriler barsakta gelişir ve dışkı ile petek hastalığı ile, %2 sinin Nosema hastalığı ile, %5.4 nün gözünün tabanına atılırlar. Petek gözünü temizleyen yavru çürüklüğü hastalığı ile % 3.9 nun ise taş hastalığı arılar bakterileri diğer arı ve yavrulara bulaştırırlar. ile bulaşık olduğunu tespit etmiştir. Aydın ve ark. (2003) Bakteriler larvanın pupa dönemine zayıf olarak Güney Marmara Bölgesinde yaptıkları anket çalışması girmesine veya ölmesine yol açar. Genellikle, ilkbahar sonucu, bölgede bulunan kolonilerin % 58’inin Varroa ve sonbahar mevsiminde ve açık gözlerde bu hastalık paraziti ile, % 14’ünün yavru çürüklüğü hastalığı ile, görülür. Soğuk hava yetersiz beslenme hastalığın %11’inin kireç hastalığı ile % 5’inin ise Nosema şiddetini artırır. hastalığı ile bulaşık olduğunu bildirmişlerdir. 28 Uludağ Arıcılık Dergisi Şubat 2005-5 ARIŞTIRMA-Araştırma Research-APICULTURAL RESEARCH Özkök (1995), Toros dağ köylerinde bulunan balarısı edilmiş koloniler hastalık belirtileri ve Varroa paraziti kolonilerinin % 100 nün Varroa paraziti ile bulaşık bakımından incelenmiştir. olduğu, % 14.6 sının kireç hastalığı ile bulaşık olduğunu bildirmi Bulgular ştir. Bu çalı ma Hatay yöresinde bulunan arıcılık İncelenen tüm ilçelerde Varroa parazitinin olduğu ş işletmelerinde bazı önemli bal arısı hastalılarının belirlenmiş, Hassa ve Altınözü ilçeleri dışındaki tüm varlığını araştırmak Hatay yöresinin hastalıklar ilçelerde Yavru Çürüklüğü hastalığı ile karşılaşılmış, bakımından durumunu incelemek amacıyla yapılmı tır. Nosema hastalığına ise rastlanılmamıştır. Araştırma ş sonunda arıcıların önemli arı hastalıklarını tanıdıkları ancak koruma kontrol ve tedavi konusunda bazı eksikliklerinin olduğu saptanmıştır. Gereç ve Yöntem Hatay yöresinde 11 ilçede bulunan arı kolonilerinin % 32 Araştırma materyalini Hatay yöresinde bulunan toplam Varroa paraziti % 0.22 Yavru Çürüklüğü hastalığı, % 11 ilçe ve 58 köy 110 arıcı ve 5730 bal arısı kolonisi 0.01 oranında ise kireç hastalığı ile bulaşık olduğu oluşturmuş ve çalışma 2003 yılı Eylül/Ekim aylarında belirlenmiş, bunların yanında Nosema hastalığına ise yapılmıştır. Araştırma kapsamında gidilen köylerde rastlanılmamıştır (Çizelge 1; Şekil 1). arıcıların kolonileri incelenmiş çerçeve sayıları not Çizelge:Hatay il ve ilçelerinde hastalık taraması yapılan Köy, Görüşülen Arıcı, İncelenen koloni sayıları ile bu kolonilerin hastalık ve parazitlerle bulaşıklık Oranları. Kireç Yavru çürüklüğü Görüşülen Toplam Varroa’lı İlçeler Köy sayısı Arıcı Kovan koloni Hastalığı ile Hastalığı ile Sayısı Sayısı sayısı bulaşık bulaşık koloni koloni sayısı sayısı İskenderun 5 16 165 46 2 12 Kırıkhan 4 8 402 302 - 3 Dörtyol 8 10 1857 567 - 1 Reyhanlı 5 8 104 45 - 1 Erzin 5 9 609 355 - 1 Hassa 4 10 195 11 - - Belen 5 11 276 88 5 21 Samandağ 6 11 1241 307 - 55 Yayladağı 7 8 166 165 - 31 Altınözü 2 6 139 50 - - Toplam 58 110 5730 2189 7 126 Hatay’a bağlı 11 ilçeden en fazla Varroa bulaşıklık Hatay ilinde araştırma kapsamında incelenen oranının % 99 ile Yayladağı ilçesinin geldiği bunu kolonilerden % 0.22 nin Kireç hastalığı ile bulaşık sırasıyla % 75 ile Kırkhan, % 58 ile Erzin, % 43 ile olduğu ve % 0.018 lik oranla ilk sırada Belen ilçesinin Reyhanlı ve Antakya, % 36 ile Altınözü, % 31 ile Belen, geldiği bunu % 0.12 ile İskenderun ilçesinin izlediği %30 ile Dörtyol, % 27 ile İskenderun, % 24 ile bunun dışındaki ilçelerde Kireç hastalığına rastlanmadığı Samandağ ve % 5,6 ile Hassa ilçelerinin takip ettiği saptanmıştır. Bunların yanında Yavru Çürüklüğünün en belirlenmiştir. yüksek bulaşıklık oranın % 18 ile Yayladağı ilçesinde olduğu belirlenmiştir (Şekil 1). Uludag Bee Journal February 2005-5 29 ARIŞTIRMA-Anket Survey-APICULTURALRESEARCH tecrübelerinin de eksik olmasına bağlı olarak hastalıklarla karşılaştıklarında genellikle ruhsatsız ilaçları kullandıkları görülmektedir. Tartışma ve Sonuç Araştırma sonunda Hatay yöresinde bulunan bal arısı kolonilerinin % 38’nin Varroa paraziti ile, % 0.22’nin Yavru Çürüklüğü hastalığı ile, %0.01 nin ise Kireç hastalığı ile bulaşık olduğu belirlenmiş, ayrıca Nosema hastalığına rastlanılmamıştır. Varroa parazitinin bulaşıklık oranının (%38) Sıralı (1993)’nın Trakya bölgesi (%64.2) için bildirdiği, Aydın ve ark.(2003) ün Güney Marmara bölgesi (%58) için bildiridiği, Yaşar ve ark.(2002) nın Karadeniz bölgesi (%89)’ne ait bildirişi, Özkök (1995)’ün Toros dağ köyleri için bildirdiği (%100) bulaşıklık oranından daha düşük olduğu, Yılmaz (1999)’un Edirne bölgesine ait bildirişinden (%6.2), ise daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Hatay yöresinde arıcıların kolonilerinde Varroa paraziti için kullanılan ilaçlar ve kullanım oranlarının Gül ve Şahinler (2002)’ün bildirişleriyle uyum sağladığı belirlenmiştir. Yavru Çürüklüğü bulaşıklık oranının (%0.22) Karadeniz bölgesinde bulunan bal arısı kolonilerinin bulaşıklık oranlarından (%18.33) daha düşük olduğu saptanmıştır (Yaşar ve ark.2002). Kireç hastalığı bulaşıklık oranının ise (%0.01) Yaşar ve ark.(2002) nın Karadeniz bölgesi için bildirdiği bu orandan (%7.8) ve Sıralı (1993) ün bildirdiği Trakya Şekil 1:Hatay yöresinde arı hastalık ve zararlılarının Bölgesinde bulunan bal arısı kolonilerinin bulaşıklık dağılımı. oranından (%26.4) Aydın ve ark. (2000) Güney Hatay yöresinde bulunan arıcıların, kolonilerinde Varroa Marmara bölgesi için bildirdiği bulaşıklık oranından paraziti için % 45.3’nün Rulamit VA % 31’nin Mavrik, (%11) daha düşük olduğu belirlenmiştir. % 15.3’nin Kenaz, % 8.4’nün Perizin kullandıkları, Sonuç olarak, Hatay yöresinde bulunan bal arısı Yavru Çürüklüğü hastalılarına karşı ise, % 47.3 nün kolonilerinde hastalıkların genelde çok yaygın olmadığı, terramisin ve Neoterramisin, % 43.5’nin Apimisin ve hastalık ve parazitlerinin yoğun olarak teşhisinin Apivesin kullandıkları % 8.6’sının ise ilaç yapıldığı hastalık olan ilçelerdeki arıcıların eğitim ve kullanmadıkları belirlenmiştir. ekonomik gelir seviyelerinin hastalık ve zararlıların İlaç kullanımının ilçelere göre karşılaştırmasını yoğun olmadığı veya hiç bulunmadığı ilçelere göre daha yaptığımızda, Varroa parazitinin bulaşıklık oranının en düşük olduğu belirlenmiştir. Bu yörelerde arıcıların fazla olduğu Yayladağı ilçesinde, bu parazite karşı hastalıklar konusunda eğitilmesi ve arıcıların ekonomik yüksek oranda (% 43) Mavrik kullanıldığı bunu Kenaz olarak desteklenmesi gerekmektedir. (% 29) daha sonra ise Perizin (% 14) ve Rulamit VA (%14)’nın izlediği belirlenmiştir. Varroa bulaşıklık oranın bakımından 2. sırada bulunan Kırkhan ilçesinde Kaynaklar ise % 41 oranla Rulamit VA, % 41 Mavrik, % 12 Anonim. 2000. Devlet İstatistik Enstitüsü Yıllığı. Perizin, % 6 oranında ise Kenaz kullanıldığı belirlenmiştir. Ayrıca Yavru Çürüklüğü hastalığının da Aydın, L.,Çakmak, İ., Güleğen, E., Korkut,M. (2003). yörede yine en yüksek oranda Yayladağı ilçesinde Güney Marmara Bölgesi Arı Hastalıkları ve bulunması bunu ilçede bulanan arıcıların eğitim Zararlıları Anket Sonuçları.Uludağ Arıcılık durumlarının genellikle düşük olması, arıcılık bilgi ve Dergisi, 3(1):37-40. 30 Uludağ Arıcılık Dergisi Şubat 2005-5 ARIŞTIRMA-Araştırma Research-APICULTURAL RESEARCH Gül, A., Şahinler, N. 2002. Hatay Arıcılığının Yapısal Sıralı, R. 1993. Trakya Bölgesi Arıclığı, Sorunları ve Analizi Sorunları ve Çözüm Önerileri. Çözüm Yolları Üzerine Araştırmalar. Yüksek III.Ulusal Zootekni Kongresi 14-16 Ekim. Lisans Tezi.Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Ankara. Enstitüsü, EDİRNE Kaftanoğlu, O., Biçici, M., Yeninar, H., Toker, S., Güler, Şahinler, N., Şahinler, S.1996. Hatay İlinde Arıcılığın A.1990. Formik Asit Plakalarının Varroa Genel Durumu Sorunları ve Çözüm Yolları. Jacopsoni ve Kireç hastalığı (Ascosphera M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1):17-28. Apis)'na Karşı Etkileri. Tubitak Doğa Bilim Hatay. Dergisi. Şimşek, H.; Özcan, C. 2001. Elazığ ve Yöresinde Kaftanoğlu, O., Kumova, U., Yeninar, H.1992. Varroa Bulunan Arı işletmelerinde Avrupa Yavru Mücadelesinde Son Gelişmeler. Doğu Anadolu Çürüklüğü Hastalığının Araştırılması. Turk J. Bölgesi. I. Arıcılık Semineri. 3-4 Haziran, 127- Vet.Anim Sci 25:929-932 139. Erzurum. Tutkun, E., İnci, A. 1992. Bal Arısı Zararlıları ve Kaftanoğlu, O., Yenınar, H., Forster. H. Forzam. 1994. Hastalıkları. Demircioğlu Matbaacılık, Ankara, Varroa ve Kireç Hastalığına Karşı s 156. Kullanılabilen Kombine Bir İlaç. Teknik Arıcılık. 45:18 Kaftanoğlu, O. 2000. Bal Arısı Yaşar, N., Güler, A., Yeşiltaş, H.B., Bulut, G., Gökçe, ( .) Hastalıkları Koloniler M. 2002. Karadeniz Bölgesi Arıcılığının Genel Apis mellifera L Üzerindeki Etkileri ve Kontrol Yöntemleri. Yapısının Belirlenmesi. Mellifera.2-3:15-24. Türkiye 3. Arıcılık Kongresi, Adana Yılmaz, H. 1999. Edirne Bölgesi Arıcılığı Sorunları ve Özkök, D. 1995.Toros Dağ Köylerinde Arıcılı ı Çözüm Yolları Üzerine Araştırmalar Yüksek ğ Geliştirme Olanakları.Yüksek Lisans Tezi.Ç.Ü. Lisans Tezi.Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Fen Bilimleri Enstitüsü, ADANA. Enstitüsü, EDİRNE Uludag Bee Journal February 2005-5 31