T. C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI İSLAM TARİHİ BİLİM DALI 1844-1853 TARİHLİ MOSTAR ŞER’İYYE SİCİLİNİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ (YÜKSEK LİSANS) Kenan İBRİŞİMOVİÇ BURSA - 2019 T. C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İSLAM TARİHİ VE SANATLARI ANABİLİM DALI İSLAM TARİHİ BİLİM DALI   1844-1853 TARİHLİ MOSTAR ŞER’İYYE SİCİLİNİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ (YÜKSEK LİSANS) Kenan İBRİŞİMOVİÇ Danışman Prof. Dr. M. Asım YEDİYILDIZ BURSA – 2019 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Kenan İBRİŞİMOVİÇ Üniversite : Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı : İslam Tarihi Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Sayfa Sayısı : xi+176 Mezuniyet Tarihi : Tez Danışmanı : Prof. Dr. M. Asım YEDİYILDIZ 1844-1853 TARİHLİ MOSTAR ŞER’İYYE SİCİLİNİN TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRİLMESİ Osmanlı tarihi araştırmalarında Şer’iyye Sicilleri büyük önem taşımaktadır. Bu defterlerde yer alan belgeler, ait oldukları yerin ve dönemin ekonomik, hukuki ve sosyal yapılarının aydınlatılmasında vazgeçilemez vesikalardır. Mostar şehrine ait 1844-1853 tarihli sicil defterinin verilerinden hareketle bu şehrin ilgili dönemdeki sosyo-ekonomik tarihi incelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca Mostar ve içinde bulunduğu Hersek coğrafyasının ana hatlarıyla tarihçesi ele alınmıştır. Hersek ve Mostar’ın Osmanlı öncesi tarihi, Türkiye’de yapılan akademik çalışmalarda ne yazık ki, yeterli ilgi görmemiştir. Bu sebeple kısa bir şekilde bu konuda da bilgi verme zarureti hissedilmiştir. Çalışmamızın asıl hedeflerinden 1844-1853 yıllarına ait Mostar şer’iyye sicilinin transkripsiyonu yapmaktı. Transkrisiyon metni tezin ikinci bölümünde sunulmuştur. Bir diğer hedefimiz de defterdeki verilerin dikkate alınarak, bu çerçevede Mostar’ın fiziki, idarî, sosyal, ekonomik durumu ve yapısını ortaya koymaktır. Sicilde yer alan belgeler dışında konuyla ilgili diğer kaynaklardan da önemli ölçüde yararlanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Hersek, Mostar, Bosna v    ABSTRACT Name and Surname : Kenan IBRISIMOVIC University : Uludag University Institution : Social Science Institution Field : History Of Islam And Islamic Arts Branch : History Of Islam Degree Awarded : Master Page Number : xi+176 Degree Date : Supervisor : Prof. Dr. M. Asım YEDIYILDIZ TRANSCRIPTION AND EVALUATION OF THE MOSTAR SHARİA COURT RECORDS DATED 1844-1853 The Sharia judge's law book records have great importance in the Ottoman Empire history researches. The documents contained in these judge's law books are indispensable for clarifying the economic, legal and social structures of the place they belong to. According to 1844-1853 dated data, from the register of judge's law book of the city of Mostar was tried to be examined the socio-economic history of the period on the city. Furthermore, a brief history of the geography of Mostar and Hersek and the political developments in the first half of the 19th century were discussed. The academic studies in Turkey about Herzegovina and Mostar's pre-Ottoman history, unfortunately, has not received enough attention. For this reason, it was necessary to give brief information about this issue. One of the main objectives of our study was to transcribe of the Mostar sharia judge's law book register of 1844-1853. This is presented in the second part of the thesis. In addition, in this context, considering the data in the Sharia judge's law book, Mostar's physical, administrative, social and economic situation and structure are emphasized. Apart from the documents in the registry of judge's law book other sources related to the subject were also benefited significantly. Keywords: The Ottoman Empire, Herzegovina, Mostar, Bosnia vi    İÇİNDEKİLER   TEZ ONAY SAYFASI ........................................................................................................ İİ YÜKSEK LİSANS/DOKTORA İNTİHAL YAZILIM RAPORU ............................... İİİ YEMİN METNİ ................................................................................................................ İV ÖZET ................................................................................................................................... V ABSTRACT ....................................................................................................................... Vİ İÇİNDEKİLER ................................................................................................................ Vİİ KISALTMALAR ................................................................................................................ X GİRİŞ .................................................................................................................................... 1 I. ÇALIŞMANIN KONUSU ............................................................................................. 1 II. ÇALIŞMANIN AMACI ................................................................................................ 2 III. ÇALIŞMANIN KAYNAKLARI ................................................................................. 3   BİRİNCİ BÖLÜM 19. YÜZYILA KADAR MOSTAR VE HERSEK’E KISA BİR BAKIŞ I. BOSNA KRALLIĞI DÖNEMİNDE HERSEK .............................................................. 8 II. HERSEK’İN OSMANLI TARAFINDAN ALINMASI ............................................. 11 III. OSMANLI DÖNEMİNDE HERSEK ........................................................................ 15 A. RUMELİ EYALETİNE BAĞLI HERSEK SANCAĞI .......................................... 16 B. BOSNA EYALETİNE BAĞLI HERSEK SANCAĞI ............................................ 16 1. Bosna Eyaleti ........................................................................................................ 16 2. Hersek Sancağı (1580-1833) ................................................................................ 17 IV. GALİP ALİ PAŞA RİZVANBEGOVİÇ VE HERSEK MUTASARRIFLIĞI ........... 19 A. GALİP ALİ PAŞA RİZVANBEGOVİÇ (STOÇEVİÇ) ......................................... 19 1. Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç Olayı ve Ali Paşa Rizvanbegoviç .......................... 20 vii    2. Hersek Mutasarrıflığı ............................................................................................ 22 3. Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Reform Tanzimat Karşıtlığı ...................................... 24 4. 1849-51 Olayları ................................................................................................... 25 5. Ömer Lütfi Paşa’nın Görevlendirilmesi ............................................................... 26 6. Gâlip Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Vefatı ............................................................... 29   İKİNCİ BÖLÜM 56 NO’LU MOSTAR ŞER’İYYE SİCİL DEFTERİNİN ANALİZİ I. 56 NO’LU MOSTAR SİCİL DEFTERİNİN TANITIMI .............................................. 31 II. MOSTAR’IN FİZİKİ VE İDARİ YAPISI .................................................................. 32 A. FİZİKİ YAPISI ........................................................................................................ 32 1. Mahalle ve Köyler ................................................................................................ 32 2. Dini Yapılar .......................................................................................................... 34 a. Camiler .............................................................................................................. 34 b. Tekkeler ............................................................................................................. 36 c. Kiliseler ............................................................................................................. 36 B. İDARİ YAPISI ........................................................................................................ 36 III. SOSYAL YAPI .......................................................................................................... 37 A. NÜFUS .................................................................................................................... 37 B. AİLE (EVLİLİK) ..................................................................................................... 39 C. EĞİTİM ................................................................................................................... 42 1. Müslüman Eğitim Kurumları ................................................................................ 42 a. Mektepler ........................................................................................................... 42 b. Medreseler ......................................................................................................... 43 2. Sırp (Ortodoks) ve Katolik Okulları ..................................................................... 45 D. VAKIFLAR ............................................................................................................. 46 IV. EKONOMİK YAPI .................................................................................................... 47 V. SİCİLDE YER ALAN DİĞER BELGELER ............................................................... 48       viii    ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 56 NO’LU MOSTAR ŞER’İYYE SİCİL DEFTERİNİN TRANSKRİPSİYON METNİ SONUÇ ............................................................................................................................. 138 KAYNAKÇA .................................................................................................................... 141 EKLER ............................................................................................................................. 149 ix    KISALTMALAR a.g.e Adı geçen eser a.yer Aynı yer a.g.m. Adı geçen makale bkz. Bakınız çev. Çeviren haz. Hazırlayan v.d., Ve diğerleri vb. Ve benzeri y.y. Yayın yeri yok t.y. Yayın tarihi yok DİA Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İSAM Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi M.Ş.S. Mostar Şer’iyye Sicili s. Sayfa H. Hicrî Boş. Boşnakça x    GİRİŞ Bu araştırmada 1844-1853 tarihli Mostar Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyonu yapılarak kısa bir muhteva analizi sunulmuştur. Bahse konu şer’iyye sicilinin ihtiva ettiği belgeler 19. Yüzyıl Bosna tarihi açısından son derece aydınlatıcı bir mahiyet arzetmektedir. Bilhassa Osmanlı dönemi Mostar’ın aile ve demografik yapısıyla ilgili bol belgeye rastlanmaktadır. Bosna Hersek’in önemli şehirlerinden biri olan Mostar, bulunduğu coğrafi konum bakımından stratejik bir öneme sahip olup ait olduğu Hersek bölgesiyle birlikte ülkenin önemli yerleşim yerlerinden birisidir. Nitekim Mostar, 15. yüzyıldan itibaren günümüze kadar bölgenin ticari, ekonomik ve kültürel merkezi haline gelmiştir. Osmanlı’nın bölgeyi fethetmesiyle birlikte Mostar daha da önem kazanmış ve kısa sürede büyük bir gelişme kaydetmiştir. 19. Yüzyılda da Mostar’ın önemini belli bir ölçüde koruduğu görülmektedir. Bu çalışmada amaçladığımız şey; 1844-1853 dönemini kısmen aydınlattığına inandığımız Mostar Şer’iyye Sicili’ni transkripe etmek olmuştur. Çalışmamız üç ana eksene oturmaktadır. Mostar ve Hersek’in kısa tarihçesinden oluşan Birinci Bölüm’den sonra İkinci Bölüm’de incelediğimiz sicilinin tanıtımı ve kısa bir analizi yapılmıştır. Üçüncü Bölüm’de ise Latin harfleriyle söz konusu defterin transkripsiyonu verilmiştir. I. ÇALIŞMANIN KONUSU 1844-1853 tarihli Mostar Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyon ve kısa bir değerlendirmesinden ibaret olan bu çalışmanın analiz kısmında defterdeki veriler esas alınarak şehrin fiziki, idari, sosyal ve ekonomik durumu hakkında belli bir bilgi sunulmuştur. Ayrıca çalışmanın Birinci Bölümü’nde Mostar ve Hersek’in kısa bir tarihi verilmiştir. Buna göre Hersek’in -eski adıyla Hum bölgesinin- tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Çeşitli medeniyetlere ve dönemlere ev sahipliği yapan Hersek (Hum), 1    Ortaçağ döneminde parlamaya başlamış ve Bosna ile birleşerek Bosna krallığının oluşumuna önemli bir katkı yapmıştır. 19. Yüzyılda Osmanlı Hersek’i bir mutasarrıflık halini almıştır. Bu dönemde ise Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç Hersek Mutasarrıfı olarak görev yapmıştır. Tanzimat karşıtı olarak bilinen Galip Ali Paşa, 1849-51 olaylarında parmağı olduğu ileri sürülmektedir. II. ÇALIŞMANIN AMACI Son zamanlarda Bosna Hersek tarihi, Türk akademik dünyası dahi bazı Avrupalı tarihçiler nezdinde büyük ilgi görmektedir. Ancak bu çalışmalarda hâlâ değerlendirilemeyen bölge tarihine ait pek çok arşiv malzemesi ve şer’iyye sicili bulunmaktadır. Bölgenin bilhassa sosyal tarihinin daha iyi aydınlatılabilmesi için sözkonusu arşiv ve sicillerin Türk araştırmacılarının yararlanacağı şekilde ortaya konulması gerekmektedir. İşte biz bu çalışmada yukarıda arzettiğimiz gibi 1844-1853 Mostar Şer’iyye Sicili’nin transkripsiyon ve analizini yapmayı amaçladık. Diğer yandan Bosna Hersek tarihi, maalesef büyük oranda ideolojik yaklaşımların kurbanı olmuştur. Nitekim bazı Sırp ve Hırvat tarihçiler, ne Boşnakların ırki varlığını, ne de Bosna’nın tarihini kabul etmektedirler. Onları buna iten sebep kendi ideolojik saplantılarıdır. Hırvat etnik unsurları, Mostar’ın aslını değiştirmek için bu şehri kendilerine merkez edinmişlerdir. Osmanlı Devleti tarafından inşa edilen ve Hersek bölgesinin en büyük şehri haline gelen Mostar, tarihin hiçbir döneminde ne kültürel, ne siyasi, ne ekonomik ve ne de dinî bir anlamda Katolik kesimin dini merkezi olmamıştır. İslam Medeniyetinin tipik bir şehri olan Mostar’da, Avusturya-Macaristan ve Yugoslavya dönemlerinde, maalesef yoğun bir şekilde Katolik nüfus yerleştirilmeye çalışılmıştır. Tezin Birinci Bölümü’nde yok edilen cami, tekke ve medreselerin sayısı ve isimleri verilmiştir. Yıkılan ve yok edilen bu yapılar topluluğu ve sayısı açıkça İslam kültürüne yönelik saldırının boyutlarını ortaya koymaktadır. Kısaca bu defter sözkonusu önyargıların bir kısmının düzeltilmesinde son derece önemli bilgiler sağlamıştır. 2    III. ÇALIŞMANIN KAYNAKLARI Araştırmada kullanılan ana kaynak, İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) kütüphanesinde 56 No’lu Mostar Şer’iyye Sicili’dir. Osmanlı Türkçesi ve Arapça olarak tutulan bu sicilin, Latin harflerle transkripsiyonu yapılarak, çalışmanın “ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜNE” konulmuştur. Bosna Hersek’in Osmanlı öncesi tarihiyle ilgili Türkiye’de yeterince araştırma bulunmamaktadır. Bunun sebebi dil farkı olmalıdır. Biz Birinci Bölüm’de bu döneme ilişkin Boşnakça yazılmış monografilere dayalı olarak kısa bir bilgi sunduk. Sözkonusu kaynakların önemli bir bölümünü Bibliyografya’da gösterdik. Ancak burada önemli birkaçının eserin adının verilmesi uygun görülmüştür. Bunlardan birisi Enver İmamoviç’in arkeolojik kazılara dayalı olarak yaptığı “Korijeni Bosne i Bosanstva”(Bosna ve Boşnaklığın kökenleri), “Porijeklo i Pripadnost Stanovnistva Bosne i Hercegovine” (Bosna Hersek Nüfusunun Kökeni ve Aitliği) adındaki eserlerdir. Bu konuda yazılmış diğer bir önemli eserin yazarı ise Hırvat uyruklu Marko Vego’dur. Eserinin adı “Povijest Humske Zemlje” (Hum Topraklarının Tarihi)’dir. Nihayet Mustafa İmamovic’in “Historija Bosnjaka” (Boşnakların Tarihi) adlı eseri ile Safet Beg Başagiç’e ait olan “Kratka Uputa u Proslost Bosne i Hercegovine Od 1463-1850” (Bosna Hersek’in Geçmişine Kısa Bir Bakış” adlı eseri burada zikredilmelidir. 1900 yılında kaleme alınan bu eser, arşiv malzemelerinden hareketle yazılmıştır. Çalışmamızda başvurduğumuz bir diğer araştırma da Hazim Sabanovic’in “Bosanski Pasaluk” (Bosna Paşalığı) adlı eseridir. Bosna’nın Osmanlı dönemindeki idari yapısını anlatılmaktadır. Çalışmamızda Mostar’lı bir yazar olan ve çalışmalarını Mostar ve Hersek üzerine yoğunlaştıran Hivzija Hasandedic’in “Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru” ( Mostar’da Türk Devrinin Kültür Eserleri) adlı eserine de göndermede bulunulmuştur. Türkçe kaleme alınmış Ahmet Cevat Eren’nin “II. Mahmud Zamanında Bosna Hersek” adlı eseri ile Zafer Gölen’in yazdığı “Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları” ve “Tanzimat Döneminde Bosna Hersek” adlı kitapları, konumuz bakımından diğer önemli çalışmalardır. Tanzimat’a yönelik Bosna’daki direniş ve ayaklanmaları inceleyen bu çalışmalardan da istifade edilmiştir. 3    BİRİNCİ BÖLÜM 19. YÜZYILA KADAR MOSTAR VE HERSEK’E KISA BİR BAKIŞ Kökenini Taş Devri’ne kadar götürebildiğimiz Hersek’in her tarihi dönemde önemli gelişmelerin kaydedildiği, yapılan araştırmalar tarafından ortaya konulmuştur. Burada Mostar ve Hersek’in gerek Osmanlı öncesi gerekse 19. Yüzyıla kadar gelişen Osmanlı dönemi ile ilgili gelişmeler üzerinde uzun uzadıya durulmayacaktır. Ancak kısaca ana hatlarıyla bazı gelişmelere temas ettikten sonra çalışmamızın esasını teşkil eden 1844-1853 Tarihli Mostar Şer’iyye Sicili’nin analizine geçilecektir. “Mostar” kelimesi köken itibariyle Boşnakça “most” kelimesinden gelmektedir. Bu kelime “köprü” anlamına gelmekte olup burada yaşayan insanlara da “Mostari” denilirdi. Dolayısıyla Mostar kelimesi, “köprülüler şehri” manasını ihtiva etmektedir.1 Mostar şehri, gerek Osmanlı Devleti döneminde gerekse günümüzde kültürel, eğitimsel, ekonomik ve siyasal açıdan Hersek bölgesinin merkezi konumundadır. Bu şehir, Hum ve Velez Dağları arasındaki ovada kurulmuştur. Buranın gelişmesi, Osmanlı’nın Hersek’i 15. yüzyılın sonlarına doğru fethetmesiyle başlamıştır. Mostar’ın içinde bulunduğu Hersek bölgesi, eski tabiriyle “Hum toprakları”, 10. yüzyılın başlarında bazı düklerin (prenslerin) özel yönetimi altındaydı. Mostar, Osmanlı tarafından fethedilene kadar küçük bir kasaba olarak kalmıştır ve bölgedeki diğer şehirlere nispeten daha sonra kurulmuştur.2 Eskiden “Hum toprakları” diye tabir edilen Hersek bölgesiyle alakalı genel bir bilgi verecek olursak öncelikle “Hersek” kavramının ilk defa nerede ve hangi anlamda kullanıldığına bakmamız gerekir. “Hersek” adı ilk defa Üsküp komutanı Esat Aliya’nın 1 Şubat 1454 tarihli bir mektubunda geçmektedir. “Hersek” kelimesinin orijinali, “dük” veya                                                              1 Muhammed Aruçi, “Mostar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2005, C. 30, s. 295. 2 Vjekoslav Klaić, Povijest Bosne, Zagreb: 1882, s. 23. 4    “komutan” anlamını taşıyan Almanca “Herzog”dur. Boşnakçaya “Herceg” olarak geçmiş, dolayısıyla dükün hükmettiği ve sahip olduğu topraklara da “Hercegovina” denilmiştir. Ortaçağ Bosna’sında bu unvana sahip olan üç kişiden biri de Stjepan Vukčić Kosača’dır.3 Günümüzde Hersek, Bosna Hersek Cumhuriyeti’nin güneybatısı ve güneydoğusunun büyük bir kısmını içine almaktadır. Hersek bölgesinin toplam yüz ölçümü 11.419 km²’dir, bu da Bosna Hersek topraklarının %22,3’ünü oluşturmaktadır. Beşerî hayatın Bosna Hersek topraklarında bundan 100.000 yıl önce yani Eski Taş Devri’nde (Paleolitik) başlamış olduğunu söylemek mümkündür.4 Neolitik dönemde de en eski yerleşim yerleri arasında olan Bosna Hersek’in Tuzla, Kakanj, Ljubuški ve Mostar şehirleri genellikle nehirlere yakın yerlerde kurulmuştur.5 M.Ö. II. bin yılın başlarında “Hint-Avrupa”ya yapılan büyük kavimler göçü bu zamanda gerçekleşmiştir. Bu göç dalgasından Balkan yarımadası ciddi olarak etkilenmiştir. Söz konusu göçmenlerden Bosna Hersek ve Arnavutluk topraklarına ilk kez “İlirler” gelmiş ve Balkan yarımadasının batısında hemen bütün bölgelere yayılmışlardır. Ancak en güçlü devleti Bosna’nın güneyindeki Hersek topraklarının bir kısmıyla Hırvatistan’ın batı kısmını (Adriyatik denizinin sahil boyu) ve Arnavutluğu içine alan bölgede kurmuşlardır.6 Maden devrinde İlirler’in Hersek’i merkez olarak seçtikleri anlaşılıyor; zira bu topraklar demir madeni bakımından oldukça zengin olup savaşlarda kullandıkları silahları yapmak için bu madene ihtiyaçları vardı. İlirler’in bir kabilesi olan “Daors” Hersek bölgesine ait Stolac şehrinde yaşıyordu. Daorsluların Eski Yunanistan’la sıkı bağları vardı. İlirler, Yunanların etkisiyle kendi parasını bastıran ilk kabileydi. Ev mimarileri Yunanlarınkine benziyordu. Bosna Hersek’te halkın iyi koşullarda yaşadığı görülmektedir.7                                                              3 Safet Beg Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine od 1463 do 1850 godine, Sarajevo: 1900, s. 7. 4 Geniş bilgi için bkz.; Djuro Basler, “Paleolitsko Prebivalište Badanj kod Stoca”, Sarajevo, Glasnik Zemaljskog muzeja(GZM), n.s. XXIX (1974), s. 5-18. 5 Enver Imamović v.d., Bosna i Hercegovina Od Najstarijih Vremena Do Kraja Drugog Svjetskog Rata, Sarajevo: 1997, s. 13-15; Alojz Benac, Studije o Kamenom i Bakarnom Dobu U Sjevero-zapadnom Balkanu, Sarajevo: Veselin Masleša, 1964. 6 Aleksandar Stipćević, İliri, Zagreb: 1974, s. 36-41. 7 Enver Imamović, Korijeni Bosne i Bosanstva, Sarajevo:1995, s. 18-22; Orta Balkanı mesken tutan İlirlerin diğer kabileleri hakkında geniş bilgi için bkz.: Fanula Papazoglu, Srednjobalkanska Plemena u Predrimsko Doba, Sarajevo: y.y., 1969. 5    Romalılar 150 sene boyunca buradaki kabileleri kendi boyunduruğu altına almak için savaşmış ve en sonunda da bunu başarmışlardır. Roma İmparatorluğu kabilelerin rahat durması ve onlar üzerinde kolayca hüküm sürebilmesi için bu toprakları Dalmaçya ve Panoniya olmak üzere ikiye bölmüştür. Günümüz Bosna Hersek toprakları çoğunlukla Dalmaçya bölgesine dâhil olmuştur.8 Antik Çağ’ın sona ermesiyle Bosna Hersek için yeni bir dönem başlayacaktır. Fakat ne yazık ki o zamana kadar inşa edilen her bir şehir yerle yeksan olmuştur. Bunun özellikle 6. asrın sonunda ve 7. asrın başında meydana gelen kavimler göçü zamanında yaşandığı sanılmaktadır. Bosna Hersek topraklarının yağmalanmasında en çok pay alan topluluklar Avarlar, Slavlar, Vizigotlar ve Ostrogotlar olmuştu. Bu topluluklar bölgenin o zamana kadar ki demografik yapısını tamamen değiştirmişlerdir. Bosna Hersek bunca kötü şartlar altında Orta Çağa girmiştir.9   Bu çağda Romalıların ve Antik Çağ’ın kazandırdıkları Doğu Gotların elinde yok olmuştur. 490-535 yılları arasında hüküm süren Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu burayı kısa süreliğine eline geçirmiş, fakat daha sonra Avarlar, Hunlar ve Slavlara kaptırmıştır.10 Avarların ve özellikle Slavların bölgeye yerleşmesi yaklaşık birkaç yüzyıl içinde gerçekleşmiştir. Diğer yandan bir güç olarak ortaya çıkan Fransa Krallığı da bu topraklara gözünü dikmiştir. Bizans imparatorluğu ise bölgedeki hâkimiyetini korumak istemişse de Perslerle savaş içinde olması nedeniyle pek bir başarı gösterememiştir.11 Bizans İmparatoru VII. Konstantin (905-959) “De Administrando İmperio” adlı eserinde ilk defa Hum topraklarını (Hersek) zikretmektedir. Onun verdiği bilgilere göre, Hum toprakları eski Hırvatistan Krallığına bağlı bir derebeyi tarafından yönetilmekteydi ve ilk derebey de Mihaylo Vişeviç’tir (910-930).12 Kimi yazarlara göre Hum toprakları o günkü Hırvatistan Krallığıyla sadece sınır komşusuydu ve Bizans İmparatorluğuna karşı Bulgar kralıyla ittifak içindeydi. Hersek halkı, Bulgarlar ve Bizans İmparatorluğu arasında                                                              8 İvo Bojanovski, Bosna i Hercegovina u Antičko Doba, Sarajevo: 1988, s. 38-44 9 Enver Imamović, Porijeklo i Pripadnost Stanovnistva Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 1998, s. 10-12. 10 Enver Imamović v.d., Bosna i Hercegovina Od Najstarijih Vremena Do Kraja Drugog Svjetskog rata, s. 38. 11 Vego, Povijest Humske Zemlje, Samobor: Tiskara Dragutin Spuller, 1937, s. 35-36. 12 Krunoslav Draganović v.d., Povijest Bosne i Hercegovine Od Najstarijih Vremena Do Godine 1463., Sarajevo: Hrvatsko Kulturno Društvo Napredak, 1998, s. 93. 6    yapılan savaşta Bulgar kralına yardım etmiş, daha sonra kral ölünce Bizans İmparatorluğundan yana taraf tutmuştur.13 Hum toprakları 1130’lu yıllarda el değişmiştir. Batı Hırvatistan, bir süre sonra tekrar Bizans’ın hâkimiyeti altına girmiştir. Bu aynı zamanda Bizans İmparatorluğunun bu topraklarda son hâkimiyeti olmuştur (1180).14 Bundan sonra doğu sınırında bulunan Raşka Krallığının (Sırplar) prensleri hüküm sürmeye başlamıştır. İlgi çeken bir husus Hum topraklarının Raşka Krallığına dâhil olmadığıdır. Burası ayrı bir bölge olarak Nemanjic hanedanı tarafından yönetilmiştir. Yine 1167 yılında aynı hanedandan Miroslav isminde bir şahıs burada hâkimiyet kurmuştur. Onun zamanında Dubrovnik Krallığıyla bir barış muahedesi imzalanmış, bu sayede Hum ve Bosna’nın rahatça ticaret yapabilmesi hedeflenmiştir (1186). Sözünü ettiğimiz Miroslav adlı prens, bu yıllarda hızlı bir şekilde yayılan Bogomolizm (tek tanrı inancı) taraftarı olarak, bu inancı reddeden Papa ve Kilise’ye karşı inanılmaz mücadeleler vererek Hum topraklarındaki Katolikliğin itibarını zedelemiştir.15 Bazı kaynaklarda ise Miroslav’ın sadık bir Katolik olarak yaşadığı ifade edilmiştir.16 1198 yılında Andriya adında bir Hırvat dükü, Hum topraklarının yöneticisi olarak karşımıza çıkmaktadır. 1203 yılına kadar hüküm sürmüştür.17 Petar adında birisi Hum topraklarının bir sonraki hükümdarı olmuştur. Kendisi çok cevval ve asil olarak nam salmıştır. Hatta Split (Hırvatistan) şehrinin halkı 1222-1226 yılları arasında bu zatı, Bogomil inancına sahip olmasına rağmen dük olarak seçmiştir. Hum topraklarını da üç sene buradan o yönetmiştir. 13. yüzyılın sonları Hum (Hersek) için sakin geçmiştir. Zira bu yüzyılda batıdan sürekli tehdit eden ve saldıran Hırvatlar, kendi taht kavgalarıyla meşgul olmuşlardır.18 Hırvatistan’ın genişletebileceği tek yön doğu istikametiydi ve buradaki asilzadeler Bosna’ya saldırmak için bahaneler arıyordu. Sonunda Bogomolizmin hızla yayılması bu fırsatı sağladı. Ayrıca Macar kralı ülkesinde kargaşa çıkaran asilzadelerle mücadele                                                              13 Milan Prelog, Povijest Bosne Od Najstarijih Vremena Do Propasti Kraljevstva, Sarajevo: Naklada J. Studničke i Druga, t.y., s. 11. 14 Dominik Mandić, Bosna i Hercegovina, Svezak I., Rim: Zajednica İzdanja Ranjeni Labud (ZİRAL), 1978, s. 348. 15 Prelog, Povijest Bosne Od Najstarijih Vremena Do Propasti Kraljevstva, s. 16-18. 16 Draganović v.d., a.g.e., s. 194. 17 Vego, Povijest Humske Zemlje, s. 87. 18 Vego, Povijest Humske Zemlje, s. 92-95. 7    halindeydi. Bosna Banı baskılardan kurtulmak için, bu asilzadelere karşı Macar kralına yardım ederek müthiş bir siyaset izledi. Bu sayede Bosna Banı Stjepan II. Kotromanic, Hum topraklarını (Hersek) Sırp hanedanından rahatça almıştır. Dört yıl içinde Bosna sınırları, Sava Nehri’nden Adriyatik Denizi’ne kadar genişlemiştir.19 Hum topraklarının alınması tartışmalara yol açmıştır. Dubrovnik Krallığı ile yapılan bir antlaşma 1324 yılında Bosna Banı’nı Hum topraklarının sahibi göstermektedir. Kimi araştırmacılar Hum’un 1322, kimisi de 1324 yılını vermektedir. Zira o yıl içinde Macar Kralı ve Bosna Banı Hırvatistan’daki asilzadeleri mağlup etmişti. Hırvat yazarlarına göre Hum toprakları (Hersek), Bosna için o mücadelenin meyvesi olmuştur.20 Trogir’liler (bugünkü Hırvatistan) Bosna Banı’na yönelik 1326 yılına ait bir mektupta “Bosna, Usora, Sol ve Hum topraklarının Özgür Beyi” diye hitap etmektedirler.21 Kesin olan şudur ki, bu tarihten sonra Hum (Hersek) Bosna ile bütünleşmiştir ve Bosna’dan ayrı düşünülemez bir hale gelmiştir. Hersek adını alması, buraları yöneten derebeyi Stjepan Vukčić Kosača’nın 1448 yılında “Herzog” (Boş. “Herceg”) unvanını kazanmasıyla birlikte olmuştur. Daha önce de ifade edildiği gibi “Herzog” Almanca kökenli bir kelime olup dük veya komutan anlamındadır. O günden sonra Hum artık Hersek (Hercegovina – Herceg’in toprakları) olmuştur.22   I. BOSNA KRALLIĞI DÖNEMİNDE HERSEK Sırp kralı Hersek’i geri almaya çalıştıysa da başarılı olamamıştır. Hersek’in doğu sınırının Sırplara yakın olması onların rahat bir şekilde içeri sızmalarına imkân sağlıyordu. 1350 yılında saldırıya geçen Sırplar Hersek’i fırsat bilerek başkent Bobovac’ın kapısına dayandılar.23 Sırp kralı başarılı olamadığı gibi Bosna Banına topraklarının bir kısmını da kaptırmıştır. Bosna’nın Sırp topraklarının büyük bir kısmını tamamen alması, ilk Bosna Kralı olan Tvrtko I. Kotromanić’in sayesinde olacaktır.24                                                              19 Mustafa Imamović, Historija Bošnjaka, Sarajevo: 1996, s. 50-51; Bkz. Ek 1. 20 Vego, Povijest Humske Zemlje, s. 96. 21 Marko Vego, Postanak Srednjovjekovne Bosanske Države, Sarajevo: Svjetlost, 1982, s. 34. 22 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s.133. 23 Mustafa Imamović, a.g.e., s. 52. 24 Draganović, a.g.e., s. 280-281. 8    Tvrtko I. Kotromanić Bosna, Dalmaçya ve Raşka Sırp devletinin kralı olarak tahta oturunca etrafında Hersek mıntıkasının Beyi Vlatko ve Hrana Vukoviç, Radin Yablanoviç ve oğlu Pavao Radinoviç, Vukac Hrvatiniç ve oğlu Hrvoye Vukçiç gibi güçlü derebeyleri toplayarak Bosna Krallığını kurmuştur.25 Hatta bu beylerden olan Vlatko Vukovic’i Bosna ordusunun da yer aldığı 1387-1389 Kosova Savaşlarına komutan olarak gönderdi. Kendi krallığını sınırlarının dışında korumak için bu savaşa katıldı.26 Bilindiği üzere Murat Hüdavendigâr bu savaşta şehit oldu. Tvrtko döneminde Hersek’in derebeyi Vlatko Vuković’tir. Kendisi çok cevval bir komutandır. 1386 yılında Neretva Ovası’nda, 1388 yılında Bileça’da, daha sonra 1389 yılında Kosova Ovası’nda komutanlık yapan Vlatko Vuković, Hersek’in derebeyi olarak ilk hükümdârıdır.27 Vlatko Vuković’in erkek çocuğu olmadığı için yerine yeğeni Sandalj Hraniç Kosača geçti (1392-1435) ve ülkedeki mücadeleye iştirak ederek Hersek topraklarını genişletmeye çalıştı. Hersek’in batı sınırlarını denize, doğu sınırlarını da Drina Nehri’nin ötesine kadar genişletti.28 Osmanlı ile dostane ilişkiler geliştiren Sandalj, Bogomil olduğundan kral, papa ve Macarların rakibi konumundaydı ve doğal olarak müttefik olarak Osmanlıyı seçmiştir.29 Osmanlı hâkimiyetini kabul eden ilk bey kendisi olmuştur.30 Gerçekten bu hükümdarın namı çok büyüktü ve hatta kimilerine göre kraldan bile üstündü. Kendisini kral olarak ilan edecekti, fakat mevcut kralın katilleri onu yakalayarak öldürttü.31 Erkek çocuğu olmadığı için yerine yeğeni Hersek’ ismini veren Stjepan Vukčić Kosača geldi (1435-1466).32 Stjepan Vukčić Kosača 1405 yılında doğmuştur. 1435 yılında Hersek’te amcasının yerine yöneticisi oldu. Aynı zamanda kendisi Bosna Krallığı’nın büyük komutanı olarak ün yaptı.33 Hersek’e adını vererek Almanca “Herzog”, (Boş. “Herceg”)                                                              25 Prelog, Povijest Bosne Od Najstarijih Vremena Do Propasti Kraljevstva, s. 36; Bkz. Ek 2. 26 Klaić, a.g.e., s. 184. 27 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s.132. 28 Klaić, a.g.e., s. 213. 29 Hazim Šabanović, “Pitanje Turske Vlasti U Bosni Do Pohoda Mehmeda II 1463 g.”, Sarajevo, Godišnjak İstorijskog Društva Bosne i Hercegovine, (1955), s. 4. 30 Bogo Grafenauer, Dušan Perović, Jaroslav Šidak, Historija Naroda Jugoslavije, Zagreb: Školska Knjiga, 1953, s. 601. 31 Muvekkit, Povijest Bosne 1, çev. Abdullah Polimac, Sarajevo: El-Kalem, 1998, s.42. 32 Vladimir Ćorović, Historija Bosne, Beograd: 1940, s. 480. 33 Sima Cirković, Herceg Stjepan Vukčić Kosača i Njegovo Doba, Beograd: 1964, s. 9. 9    unvanını aldı (1448).34 Müvekkit’e göre de bu unvan kendisine Avusturya İmparatoru tarafından Hristiyanlara iyi davrandığı için ödül olarak 1444-45’te verildi.35 Hırvat tarihçilerinden bazısına göre, bu unvanı kendisi almıştır. Bunun nedeni ise o zaman ki kral Tomaş ile bozuşarak – ki o dönemlerde mezhep kavgası (Bogomil-Katolik) devam ediyordu- bağımsızlık yoluna girmesiydi.36 Stjepan Vukčić Kosača selefi gibi Osmanlı uç beyleriyle dostane ilişkiler içindeydi. Zira Osmanlı devleti, Balkanlarda en çok sözü geçen devlet haline gelmişti. Hatta Dubrovnik Krallığıyla savaşı (1451-1454), kendi kralına isyanı Osmanlı’nın desteğiyle olmuştu.37 Safet Beg Başagiç’e göre, mezhep kavgası ile sarsılan Bosna Krallığı, Papa ve Macaristan’dan yardım alarak Bogomillere karşı amansız bir savaşa girdi ve kısa bir süre içinde de 40.000’den fazla insan yurdundan edildi.38 Kralın ve Papanın zulmünden kaçan Boşnaklar, civardaki diğer beyliklere, Hersek’e ve Bogomilzm’in en büyük savunucusu Stjepan Vukčić Kosača’ya sığındılar.39 Bu güçlü komutan Hersek topraklarını üç katına çıkarmayı başardı. Kendisi ilk olarak Blagay Kalesi, ardından Novi (Yeni) Kalesi’ni merkez olarak seçti. Burası daha sonraki dönemlerde Herceg Novi şehri oldu. Herceg Novi günümüzde Karadağ sınırları içerisindedir. 1440-41 yılında Mostar kalesi, Stjepan Vukčić Kosača tarafından görevlendirilen kral Stjepan Tomaš’ın kardeşi Radivoye tarafından inşa edildi.40 Krallık sıkıntılar içindeyken Stjepan Vukčić sınırlarını genişletip kaleler inşa ettiriyordu. Bosna, Hırvatistan ve Karadağ topraklarının bir kısmı Hersek topraklarına katılmıştı.41 Stjepan Vukčić Kosača toplam üç kere evlendi ve ilk karısı Jelena’dan ikisi erkek olmak üzere dört çocuğu oldu: Oğulları Vladislav ve Vlatko, kızları Katarina ve Mara. Stjepan Kosača bu karısını 1452 yılında boşamış ardından prenses Barbara ve prenses Cecilia olmak üzere iki kere daha evlenmiştir.42 İkinci karısından ise Stjepan adında bir                                                              34 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s. 134. 35 Muvekkit, Povijest Bosne 1, s. 45. 36 Ćorović, a.g.e., s. 483. 37 Grafenauer, Perović, Šidak, a.g.e., s. 602. 38 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine Od 1463-1850, s. 11. 39 Mehmedalija Bojić, Historija Bosne i Bošnjaka: VII-XX Vijek, y.y. Sahinpašić, 2001, s.32. 40 Muvekkit, Povijest Bosne I., s. 45. 41 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s. 142. 42 Cirković, a.g.e., s.122. 10    oğlu olmuştur. Karısı 1459 yılında bu doğumdan kısa bir süre sonra hayatını kaybetti.43 Bu oğlu daha sonra Osmanlı sarayına girerek Müslüman oldu ve toplam beş kere sadaret vazifesiyle Hersekzâde Ahmed Paşa olarak karşımıza çıkmıştır.44 StjepanVukčić Kosača 22 Mayıs 1466 tarihinde hayata gözlerini yummuştur.45 İfade edildiği üzere, Mostar’ın ilk banisi Stjepan Vukčić Kosača’dır. Krallık döneminde Neretva Nehri’nin iki yakasında da bulunan küçük kalelerden ibaret olmuştur. Kaynaklar, 1452 yılında yapılan ve iki yakayı birbirine bağlayan zincirlere asılmış bir ahşap köprüden bahsetmektedir. Mostar, ismini bu köprüden almaktadır, Şöyle ki, Neretva Nehri’nin sağ tarafında bulunan ve “köprü” anlamını taşıyan ve “Most” olarak geçen küçük bir kale bulunuyordu. Bu kalenin içinde de köprüden geçen insanlardan ücret alan “köprülüler” (Mostari) anlamında görevliler bulunup vazifeleri gereği bu ismi almışlardır. Günümüze de Mostar şeklinde ulaşmıştır.46   II. HERSEK’İN OSMANLI TARAFINDAN ALINMASI Konunun daha net anlaşılabilmesi açısından Bosna’nın fethi hakkında kısaca bilgi verilmesi uygun olacaktır. Osmanlı’ya karşı net bir tavır takınma derdinde olan son Bosna kralı 50.000 dukalık vergisini ödememeye karar vermiştir. Gönderilmiş olan vergi memurunu dahi hapsetmiştir.47 1463 yılının baharında Fatih Sultan Mehmed ordusunu Edirne’de konuşlandırıp Osmanlı Devleti’nin uç bölgesini teşkil edecek Bosna’yı zapta karar vermiştir. Ordusunun bir kısmını Mahmut Paşa’nın komutasına vererek Bosna krallığının başkenti konumunda olan “Bobovac” Kalesi’ni alması için göndermiştir. Fatih Sultan Mehmed ise Bosna krallığına ait askerlerin Şabac Kalesi’ne saldırdıklarını duyunca ordusunun bir kısmıyla oraya hareket etmiştir. Dolayısıyla Osmanlı ordusu Bosna’ya iki ayrı yerden giriş yapmıştır.48                                                              43 Safvet Beg Bašagić, Znameniti Hrvati, Bosnjaci i Hercegovci u Turskoj Carevini, Zagreb: İzvandredno İzdanje Matice Hrvatske, 1931, s. 6. 44 İsmail Hâmi Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı: Sadr-ı-A’zamlar (Vezir-i-A’zamlar), Şeyh-ül-İslamlar, Kapdan-ı-Deryalar, Baş-Defterdarlar, Reis-ül-Küttablar, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971, s. 11-15. 45 Jusuf Mulić, Hercegovina 1, Sarajevo: 2004, s. 27-28. 46 Pavao Anđelić, “Srednjovjekovna Župa Večeike-Večerić i Postanak Mostara”, Sarajevo, Glasnik Zemaljskog Muzeja ,(1974), s. 278. 47 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Büyük Osmanlı Tarihi, C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988, s. 81. 48 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine od 1463 – 1850, s. 15-16. 11    Bobovac, Bosna krallığının en müstahkem kalelerinden biri olmuştur. Fakat kral bu kalenin maruz kaldığı tehditlerden ötürü Bosna’nın içlerinde yer alan Yayce (Jajce) Kalesi’ne çekilmiştir. Kimi kaynaklara göre Mahmut Paşa üç gün boyunca kaleyi muhasara etmiş,49 fakat alamayınca Saray Ovası’na (Saraybosna) yakın Visoko şehrine kadar gitmiş ve orada Fatih Sultan Mehmed ile karşılaşmıştır. Fatih Sultan Mehmed de bizzat Mahmut Paşayı alarak tekrar Bobovac Kalesi’ne gidip orayı fethetmiştir. Bobovac Kalesi’nin düştüğünü öğrenen kral Yayce’den Klyuç Kalesi’ne giderek güvenliğini sağlamaya çalışmıştır. Yayce Kalesi de düşünce Fatih Sultan Mehmed burada yerleşerek Mahmut Paşayı kralı yakalaması için Klyuç (Kljuc) Kalesi’ne göndermiştir. Kral muhafızları bir süre dayandıktan sonra kale alınmış ve kral, Mahmut Paşa’nın vermiş olduğu teminat üzere amcası ve üç oğluyla beraber teslim olmuştur.50 Yerel kaynaklara göre kralla beraber amcası ve bir önceki kralın yani kendi babasının ikinci karısından olan çocukları Sigismund ve Katarina da yakalanmıştır. Daha sonra bu iki çocuk İslam dinini kabul etmişlerdir.51 Mahmut Paşa’nın kralın yaşayacağına dair verdiği teminat Fatih Sultan Mehmed Hanı kızdırarak yanındaki şeyhülislamdan kralı idam etmesi için fetva istemiştir. Ali Bistâmî (Musannifek) adındaki şeyhülislam fetvayı vererek bizzat cellatlık görevini üstlenmiştir.52 Bu şekilde Bosna tarihinde önemli bir yere sahip olan Kotromaniç hanedanı son bulmuştur. Sultan, Yayçe şehrindeki halka dokunmayacağına dair söz vererek onların özgür bir şekilde yaşamalarına müsaade etmiştir. Akabinde Bosna topraklarındaki yetmişe yakın kale muhafızı şehirlerin anahtarlarını Osmanlı padişahına teslim etmiştir. Önemli mevkilerdeki kalelere de Osmanlı muhafızları yerleştirilmiştir.53 Bu şekilde Osmanlı topraklarına ilhak edilen Bosna’dan sonra geriye Hersek bölgesi kalmıştır.                                                              49 Mehmed Hemdemi Çelebi Solakzâde, Solakzade Tarihi, İstanbul: Maarif Nezâret-i Celilesi (Mahmud Bey Matbaası), H. 1297/1880, s. 226. 50 Muvekkit, Povijest Bosne 1, s. 58-59. 51 Draganović v.d., Povijest Bosne i Hercegovine od Najstarijih Vremena do Godine 1463., s. 576. 52 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine od 1463 – 1850, s. 17. 53 Draganović v.d., a.g.e., s. 572.; Söz konusu şehirlerin sayısı hakkında çeşitli görüşler mevcuttur. Kimileri bu sayının 117 kimileri de 300 olduğunu savunmaktadırlar. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz.; Husref Redžić, Srednjovjekovni Gradovi u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Sarajevo Publishing, 2009.; Marko Vego, Naselja Srednjovjekovne Bosanske Države, Sarajevo: Svjetlost, 1957.; Desanka Kovačević-Kojić, Gradska Naselja Srednjovjekovne Bosanske Države, Sarajevo: 1978. 12    Kralın idamından ve teslim edilen onca şehirden sonra, sıra Hersek bölgesinin sahibine, Stjepan Vukčić Kosača’ya gelmiştir. Bizzat Mahmut Paşa Hersek’in alınması için görevlendirilmiştir. Mahmut Paşa Blagay’a kadar inmeyi başarmıştır, fakat yaşlı kurt Stjepan Kosača müstahkem kaleler sayesinde karşılık vererek, Fatih Sultan Mehmed Hanla anlaşma sağladıktan sonra üst Hersek’i bir de oğlunu (Müslüman olup Hersekzâde Ahmed Paşa ismini alan zat) saraya rehin olarak göndermiştir. Bu şekilde Hersek bölgesinin üst kısmı Osmanlılara, alt kısmı da Stjepan Kosača ve oğullarına kalmıştır.54 Fatih Sultan Mehmed Hersek’in tamamını almak niyetindeydi ve Stjepan Vukçiç de bunun farkındaydı. Özellikle oğlu Vladislav Osmanlı’ya karşılık verebilmek için Dubrovnik’ten bir bölük asker almıştır. Hatta Vladislav, Macar kralı Matiya Korvin’in Yayçe’yi Osmanlı’nın elinden alırken (1464) göstermiş olduğu kahramanlığıyla ünlenmiştir.55 Bundan dolayı Osmanlı Devleti, Bosna Hersek topraklarının tamamına ancak 1528 yılında sahip olabilmiştir. Osmanlı’nın Hersek bölgesine yerleşmesi tam olarak 1463 yılından 1482 yılına kadar sürmüştür. İncelediğimiz kaynakların hepsinde bu konuda kesin görüş vardır.56 Fatih’in Bosna’dan gitmesini fırsat bilen Stjepan Vukčić Kosača, Bosna bölgesine saldırılara başlayarak 9 tane kaleyi almıştır.57 1465 yılında ise Bosna Sancakbeyi olan İshak oğlu İsa Bey58, Hersek bölgesine ciddi bir taarruzlarda bulunarak burayı üç taraftan kuşatmıştır. Stjepan Vukčić Kosača’nın büyük oğlu Vladislav, bu taarruzlara dayanamayarak Dubrovnik topraklarına kaçmıştır. Dominik Mandiç’e göre Nevesinye, Konyic, Blagay ve bu civardaki diğer şehirler bu taarruzlar sonucu elde edilmiştir. Mostar’ın da o zamanlar Blagay’a bağlı olduğunu göz önünde bulundurduğumuzda,                                                              54 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine od 1463 – 1850, s. 20. 55 Klaić, a.g.e., s. 341-342. 56 Hizvija Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, Mostar: İslamski Kulturni Centar, 2005, s.6-7.; Granfenauer v.d., Historija Naroda Jugoslavije, s. 613.; Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine od 1463 – 1850, s. 19-22.; Bojić, a.g.e., s. 39. 57 Smajo Halilović v.d., Hercegovina 15. İ 16., Mostar: Arhiv Hercgovine Mostar, 2003, s. 19. 58 Hatice Oruç, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi OTAM, 18 (2005), s. 252. 13    Mostar’ın fethedilme tarihi Temmuz 1465 yılıdır.59 Hazim Sabanoviç’e göre ise Blagay ve çevresi (Mostar) 1466 yılında Osmanlıların eline geçmiştir.60 1467-68 yıllarında Hersek’in Osmanlı tarafından alınan yerlerinde, kadıların ve naiplerinin atanması suretiyle bir idari yapı oluşturulduğu görülmektedir. Kurulan ilk kadılık Drina (Foça) kadılığı olmuştur ki burası aynı zamanda Hersek Vilayetinin ve daha sonra sancağının (1470)61 ilk merkezi olmuştur.62 1470 yılında Drina, Blagay ve Priyepolye63 (Mileşevo) olmak üzere üç vilayetten oluşan Hersek Sancağı kurulmuştur. Foça ise sancak merkezi olmuştur.64 İlk Hersek Sancağı Beyi Hamza Bey olmuştur.65 Ahmed Aličić’in “Sumarni Popis Sandžaka Bosna” adlı çalışmasında Hersek bölgesinin Bosna Sancağına bağlı bir vilayet olduğunu öğrenmekteyiz. Dolayısıyla Hersek Sancağının 1470 yılından önce kurulmadığına inanmaktayız.66 1471 yılında Osmanlı Devleti Vlatko’ya emaneten Trebinye ve Popovo’yu birkaç köyle birlikte vermiştir.67 Bunun yanında Fatih Sultan Mehmed, Vlatko’nun elindeki şehirlerin ihya edilmesi için de zemin hazırlamıştır. 14 Temmuz 1473 yılında Hersek’teki beylerine ferman çıkartarak kurşun, ipek ve balmumu gibi ürünlerin Dubrovnik limanlarına götürülmemesi ve Dubrovnik’teki pazarlarda satılmaması, sadece Vlatko’nun idaresinde bulunan Novi şehrinin limanlarından çıkarılması yönünde emir vermiştir.68 1477 yılında sadece Hersek Sancağını kapsayan ve o yıla kadar Osmanlı’nın idaresine geçen şehirleri, ödedikleri vergileri vs. içeren bir icmal tahrir defteri mevcuttur. Bu defter Ahmed Aličić tarafından Boşnakça olarak hazırlanmıştır.69                                                              59 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s. 162. 60 Hazim Šabanović, Bosanski Pašaluk, Sarajevo: Svjetlost, 1959, s. 44; Bazı araştırmacılara göre ise Mostar 1471 yılından sonra alınmıştır zira Dubrovnikliler Mostar’daki subaşından bahsetmektedirler. Kaynak: Mihailo Dinić, Zemlje Hercega Svetoga Save, s. 250. 61 Rumeli Beylerbeyliğine bağlı Hersek sancağı bu yılda kurulmuştur. Sancak Beyi ise Hamza Bey olmuştur. Kaynak: Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 45. 62 Ahmed Aličić, Sumarni Popis Sandžaka Bosna (1468-1469), Sarajevo: t.y., s. 64. 63 Günümüz Karadağ devletinin sınırları içerisindedir. 64 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s. 140. 65 Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 46. 66 Aličić, Sumarni Popis Sandžaka Bosna (1468-1469), s. 55. 67 Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 136. 68 Gliša Elezović, Turski spomenici, Beograd: Srpska Kraljevska Akademija, 1940, s. 209-210. 69 Ahmet Aličić, Poimenični Popis Sandzaka Vilajeta Hercegovina, Sarajevo: Orijentalni İnstitut u Sarajevu, 1985. 14    Vlatko, elinde tuttuğu şehirleri daha fazla koruyamayacağını anlayınca Macar kralına bu şehirleri vermeyi teklif etmiş, Macar kralı da karşılığında kendi ülkesinde bir kale verecek olmuştur.70 Novi şehri üst ve alt iki ana kaleden oluşan deniz kenarı bir yerdi. Üst kaleye Macar kralı daha evvel Osmanlı saldırılarına karşılık gösterecek 1.000 tane asker yerleştirmiştir. Osmanlılar bu şehre karadan ulaşılabilir bütün yolları kapatmıştı ve 14 Aralık 1481 yılında alt kaleyi alarak Novi şehrinin denizden ulaşılabilir olan yolunu da kapatmış oldular.71 Bir canlı şahidin, İtalyan voyvodalarına yönelik yazmış olduğu mektuplarda, 13 Aralık 1481 yılında Vlatko’nun ailesi ile birlikte o sırada Anadolu Beylerbeyliği vazifesini yapan Hersekzâde Ahmed Paşa’nın yanına gittiği yazılmıştır. Bu mektuplardan anlaşıldığı üzere Vlatko karşılık göstermeden şehri Osmanlılara teslim etmiştir.72 Vlatko’nun Anadolu topraklarında ne kadar kaldığını bilemiyoruz. Fakat Hırvatistan topraklarına dönüp Raba Adasına yerleşmiş ve 1489 yılında ölmüştür. Geriye üst kale kalmıştı ve Macar askerleri bu kaleyi 1482 yılının Ocak ayının sonunda Osmanlılara teslim etmişlerdir. Bu şekilde Hersek topraklarının tamamı Osmanlıların eline geçmiştir. Böylece Bosna krallığından kalan son özgür topraklar da yok olmuştur.73   III. OSMANLI DÖNEMİNDE HERSEK Daha önce ifade ettiğimiz üzere Hersek bölgesi, önce Bosna Sancağının bir vilayeti, 1470 yılında ise Rumeli eyaletine bağlı bir sancak olmuştur. Hersek, Bosna Eyaleti 1580 yılında teşkil olunarak, Rumeli Eyaletinden ayrılıp, Bosna Eyaleti’nin bir sancağı olmuştur.74 Hersek Sancağı 1833 yılına kadar Bosna Eyaleti’ne bağlı kalmıştır. Bu yılda tek başına Bosna Eyaleti’nden ayrı bir mutasarrıflık olarak statü kazanmıştır ve 1865 yılına kadar o şekilde yönetilmiştir.75                                                                70 Prelog, Povijest Bosne u Doba Osmanlijske Vlade ( I. Dio 1463-1739), Sarajevo: Naklada J. Studničke i Druga, t.y., s. 19. 71 Elezović, a.g.e., s. 613. 72 Jorjo Tadić, “Nove Vesti O Padu Hercegovine Pod Tursku Vlast”, Beograd, Zbornik Filozofskog Fakulteta u Beogradu, 6 (1962), s. 134. 73 Tadić, a.g.e., s. 145-146. 74 Feridun Emecen, “Bosna Eyaleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 1998, C. 6, s. 296-297. 75Hersek mutasarrıflığının ilk ve tek yöneticisi Ali Paşa Rizvanbegoviç olmuştur. Kaynak; Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 95. 15    A. RUMELİ EYALETİNE BAĞLI HERSEK SANCAĞI Hersek Sancağı 1470 yılında kurulunca Rumeli Eyaletine bağlanmıştır. Rumeli eyaletinde kaldığı sürece sancak merkezi Foça şehri olmuştur. Bu süre zarfında sancak merkezi 6 Mayıs 1522-1530 ve 1533 yıllarında iki kez olmak üzere gelişmekte olan Mostar’a taşınmıştır.76 Rumeli eyaletine bağlı olan Hersek Sancağı’nın ilk beyi Hamza Beydir. Bu konuda bütün araştırmacıların dayandığı iki temel noktadan biri; Ciro Truhelka’nın “Tursko Slovenski Spomenici Dubrovačke Arhive” adlı eserindeki Dubrovnik yöneticilerinin 27 Haziran 1470 yılında, yeni sancak beyi olan Hamza Beyi tebrik etmek üzere heyet göndermesiyle alakalı belgedir.77 Ahmed Aličić’in “Prvi Sumarni Popis Sandžaka Bosna 1468/69” adlı çalışmasında Bosna Sancakbeyi olan İsa Bey’in Hersek’teki hâssını (arazi) Hamza Bey’e vermesiyle alakalı kayıt, dayandıkları ikinci temel noktadır.78 Sancağının idari yapısı kadılıklara göre şekillenmiştir. Öyle ki Hersek Sancağı, kendi içinde üç vilayete bölünerek, her bir vilayet bir kadılık teşkil etmiştir. Bu vilayetler dolayısıyla kadılıklar Drina (Foça), Blagay, Mileşevo (Priyepolye) ve Novi(Herceg Novi) olmak üzere üç tanedir.79 Bunlar kurulan ilk kadılıklardır. Bosna eyaletinin teşekkülüne kadar yedi kadılık daha kurulmuştur. Bunlar Novi, Mostar, Çerniçe, Nevesinye, İmotski, Plevlye (Taşlıca) ve Gabela’dır.80 Mostar merkezli kadılık 1520’li yıllarda kurulmuştur. Neretva Nehri’nin sağ cenahında bulunan yerleri kendi bünyesine katmıştır.81 B. BOSNA EYALETİNE BAĞLI HERSEK SANCAĞI 1. Bosna Eyaleti 1580 yılına kadar Bosna Hersek toprakları Rumeli Beylerbeyliğine bağlı kalmıştır. Osmanlı Devleti, fethettiği yerlerde daha muhkem bir idare sistemi oluşturabilmek adına Bosna Hersek coğrafyasında olan sancakları, stratejik ve askeri                                                              76 Hazim Šabanović, “Upravna Podjela Jugoslovenskih Zemalja Pod Turskom Vladavinom Do Karlovackog Mira 1699. Godine”, Godišnjak İstorijskog Društva Bosne i Hercegovine IDBiH, IV (1952), s. 183. 77 Ćiro Truhelka, Tursko Slovenski Spomenici Dubrovacke Arhive – III, Sarajevo: Zemaljska Štamparija, 1911, s. 438. 78 Ahmed Aličić, Sumarni Popis Sandžaka Bosna 1468-69, s. 67. 79 Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 156. 80 Jusuf Mulić, Hercegovina 2, Sarajevo: 2004, s. 37-43; Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 190-194. 81 Geniş bilgi için bkz.; Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 189-191. 16    önemi sebebiyle Bosna Beylerbeyliği veya Bosna Eyaleti82 altında toplamıştır. Boşnakça kaynaklarda Bosna Paşalığı olarak da anılmaktadır. Sokullu ailesine mensup olan Ferhad Bey83, Bosna Sancağının başındayken, 1580 yılında 800.000 akçe hasla Bosna Beylerbeyi tayin edilmiştir ve beylerbeylik merkezi 1639 yılında kadar Banja Luka (Banya Luka) kabul edilmiştir.84 Bu eyalet Bosna, Hersek, Kilis, Pojega, Orahoviçe, Kırka ve İzvornik olmak üzere altı sancaktan müteşekkil olmuştur.85 Bu konuda en isabetli görüşlere sahip olan Boşnak tarihçi rahmetli Hazim Şabanoviç’e göre Bosna Paşalığı (eyaleti), Bosna sancağı (bir diğer adı Paşa sancağı ve merkez sancak konumundadır), Hersek Sancağı, Kilis, Kırka, Pakrats, Orahoviçe (Orahovica) ve Zvornik sancağı olmak üzere yedi sancaktan müteşekkil olmuştur.86 Bir kıyaslama yapmak gerekirse, Bosna Beylerbeyi veya Paşasının hükmettiği topraklar, Bosna kralının hükmettiği topraklardan daha büyük olmuştur. 2. Hersek Sancağı (1580-1833) Daha önce Hersek bölgesinin önce Bosna sancağının bir vilayeti, sancak haline geldiğinde ise Hersek sancağı87 olarak Rumeli Beylerbeyliğine dâhil olduğunu ve nihayet 1580 yılında Bosna eyaletine bağlı bir sancak olduğunu ve 1833 yılına kadar Bosna eyaletine bağlı kaldığını söylemiştik. Rumeli Beylerbeyliğine bağlı iken Hersek sancağında toplam 9 tane kadılık kurulmuştur. Bunlar da yukarıda açıklamalarını verdiğimiz kadılıklardır: Drina, Blagay, Mileşevo (Priyepolye), Novi, Mostar, Çerniçe, Nevesinye, İmota, Taşlıca (Plevlye). Bunlara ek olarak Bosna eyaletinin teşekkülünden sonra şu kadılıklar da kurulmuştur: Gabela, Çayniçe, Lubin (Ljubinje), Konyic (Konjic), Duvno, Lyubuşki (Ljubuski) ve İstoliçe (Stolac).88 Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin Adriyatik Denizi sahilinde olan toprakları, dolayısıyla Hersek bölgesinin toprakları denizden içe doğru azalmaya                                                              82 Bkz. Ek 4. 83 Sokullu Mehmet Paşanın amcazadesidir. Kaynak: Muvekkit, Povijest Bosne 1, s. 165. 84 Emecen, a.g.m., s. 296. 85 Murat Akgündüz, “Osmanlı İdaresi Döneminde Bosna-Hersek”, İzmir, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XVIII (2003), s. 113. 86 Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 79. 87 Bkz. Ek 5. 88 Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 195-197. 17    başlamıştır.89 Toprakların kaybedilmesiyle birlikte Hersek ismi de anlam itibariyle daralma ile karşı karşıya kalmıştır. Öyle ki Venedikliler, Adriyatik Denizi sahili boyunca ele geçirdikleri topraklara Dalmaçya ismini verdiğinden Dalmaçya ismi daha geniş bir anlam kazanmıştır.90 Pasarofça Antlaşmasından (1718) sonra II. Mahmud döneminin son evrelerine kadar Hersek sancağında ciddi değişiklikler yaşanmamıştır. 1833 yılında Hersek’in ayrı bir mutasarrıflık statüsüne getirilmesi ve 1851 yılına kadar Ali Paşa Rizvanbegoviç (Stoçeviç) tarafından idare edilmesi, Osmanlı dönemi boyunca yaşadığı en önemli değişikliktir.91                                                              89 Bkz. Ek 3. 90 Mandić, Bosna i Hercegovina I., s. 146. 91 Zafer Gölen, Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010, s. 137. 18    IV. GALİP ALİ PAŞA RİZVANBEGOVİÇ VE HERSEK MUTASARRIFLIĞI A. GALİP ALİ PAŞA RİZVANBEGOVİÇ (STOÇEVİÇ) Konumuzu ilgilendiren döneme damgasını vuran Ali Paşa Rizvanbegoviç ve ailesi Hersek’in kültürel, siyasal ve ekonomik durumu bakımından önem taşımaktadır. Ailesi Stolac şehrinin kaptanlığı konumunda olan “Vidoşka” kalesinin kaptanlığını, yaptıkları mücadeleler sonucu Şariç ağalarından almışlardır ve kaptanlıklar müessesesi lağvedilene kadar burayı korumuşlardır.92 Rizvanbegoviç ailesi hakkında en derin araştırmaya sahip olan Hamdija Kapidzic’e göre bu aile, Stolac şehrinin yerlisi olmayıp sonradan buraya yerleşmiştir.93 Ayrıca Stocevic soy ismi de sonradan kullanılmıştır ve anlamı Stolac’da (İstoliçe) yaşayan birine işaret etmektedir. Stocevic soy ismini ilk defa 31 Haziran 1755 yılında kullanan Ali Bey Rizvanbegoviç olmuştur ki Ali Paşa Rizvanbegoviç ismini ondan almıştır.94 Ali Paşa Rizvanbegoviç 1783 yılında doğmuştur. Babası Zülfikar Kaptan uzun yıllar kaptanlık yaptıktan sonra, 1802 yılında kaptanlıktan feragat ederek iki karısından olan oğulları arasında yönettiği yerleri paylaştırmıştır.95 Bu sayede oğulları arasında çıkabilecek bir mücadeleyi önlemeyi istemişse de büyük oğlu Mehmet Hacı Bey ve ikinci karısından olan Ömer Bey (Ali Paşa Rizvanbegovic’in öz ağabeyi) arasında devamlı mücadeleler yaşanmıştır. Mücadeleler sonucunda Ömer Bey Mostar’a paşa, Hacı Bey Hutovo kaptanı, Ali Paşa Rizvanbegoviç ise önce kaptan sonra da Stolac mütesellimi96 olmuştur (1813).97 Stolac Kaptanı olarak Ali Paşa Rizvanbegoviç oturduğu yeri sağlamlaştırmaya çalışmıştır. Bundan ötürü üvey ağabeyi Mehmet Hacı Bey ve Poçitely Kaptanı Smail Bey Gavran’la devamlı mücadele etmiştir. Bu mücadele esnasında sol bacağından vurularak                                                              92 Kreševljaković, Kapetanije u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: y.y., 1954, s. 207. 93 Hamdija Kapidžić, Ali-Paša Rizvanbegović i Njegovo Doba, Sarajevo: Akademija nauke i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 2001, s. 18. 94 Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović i Njegovo Doba, s. 27. 95 Kreševljaković, Kapetanije u Bosni i Hercegovini, s. 213. 96 Mütesellim; Tanzimattan evvel valilerin uhdelerinde bulunan kaza ve sancakların idaresine bakan memur, Aynı zamanda bunlara “voyvoda” denilmiştir. Kaynak: Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, İstanbul: 1993, s. 639. 97 Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović i Njegovo Doba, s. 33-41. 19    topal kalmış ve halk kendisine “topal” lakabını takmıştır.98 Ayrıca, bu yolda kendi halkını sıkıntıya düşürecek kadar reaya ile iyi geçinmiş olmalı ki halkı, eski Kaptan ailesi olan Şariçlerle birlikte Ali Paşa hakkında merkeze mektuplar yazarak şikâyette bulunmuşlardır.99 Çok ciddi bir rahle-i tedrisattan geçtiği söylenemez fakat zeki ve çevik bir yapıya sahip olduğu tartışma götürmez. Tek çizgisi sultandan ve merkezi yönetimden yana olmaktı, bu sayede daha da yükseleceğine inanmıştır. Karadağlılara karşı ciddi mücadeleler vermesiyle de ününe ün katmıştır.100 Ali Paşa Rizvanbegoviç’in kaptanlığının II. Mahmud dönemine denk gelmesi sebebiyle yaşanan olaylar ve gelişmeler padişahın dayatmaya çalıştığı reformlara göre şekillenmiştir. Bosna Eyaletinin bu reformlara şiddetle karşı çıkması hem sultanın kızmasına hem de göreve gelen valilerin acımasız davranmasına neden olmuştur. Çalışmamızda daha evvel bahsi geçen Ali Celalettin Paşa göreve geldiğinde Bosna Eyaleti’ndeki bütün kaptanları ve beyleri Travnik’te toplamış ve kimisini öldürmüş kimisini de sürgün etmiştir. Ali Paşa Rizvanbegoviç ve Smail Aga Çengiç, oradan kaçarak kurtulmuşlardır.101 Ali Paşa Rizvanbegoviç, kendi nüfuzunu daha da yükseltmek için Hersek’teki güçlü ayan ve kaptanlarla devamlı mücadele etmiştir. En fazla çekişme içinde olduğu Gavran Kaptanını 1829 yılında yenerek onun topraklarına da sahip olmuştur. Hrasno, Gabela ve Dubrava gibi önemli yerleri elde etmiştir.102 1. Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç Olayı ve Ali Paşa Rizvanbegoviç Ali Paşa, Hüseyin Kaptan vakasında merkezden (padişah) yana taraf tutarak vermiş olduğu destekle harekâtın gidişatını değiştirmiştir. Bosna’nın Tuzla şehrinde yapılan ve bütün Bosna Eyaleti’nde bulunan kaptan ve ayanların katıldığı meşhur toplantıda Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç kaptanların en kudretlisi olarak başkan seçilmiştir.103 Ali Paşa Rizvanbegoviç, Smail Aga Çengiç, Hasan Bey Resulbegoviç gibi                                                              98 Safvet Beg Bašagić, Znameniti Bošnjaci, Hrvati i Hercegovci u Turskoj Carevini, Zagreb: 1931, s. 11. 99 Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović i Njegovo Doba, s. 43. 100 Oton Knezović, Ali -Paša Rizvanbegović-Stočević 1832-1851, Široki Brijeg: t.y., s. 22. 101 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 131. 102 Joanikije Pamučina, Život Ali-paše Rizvanbegovića Stočanina, Sarajevo: Veselin Masleša, 1976, s. 89. 103 Kreševljaković, Husein Kapetan Gradaščević, s. 12. 20    Hersek’in önde gelenleri bu kararı baştan desteklememişlerdir.104 Ali Paşa’nın, Hüseyin Kaptan’ın harekâtına karşı büyük rakip olarak görülmesinin en büyük sebeplerinden biri de Bosna Valisi Ali Namık Paşa’nın Ali Paşa’ya sığınması olmuştur. Bu husus aynı zamanda Ali Paşa’nın merkezin gözünde büyümesine vesile olmuştur.105 Hüseyin Kaptan, Ali Paşa Rizvanbegoviç ve diğer Hersek ileri gelenlerinin muhalefetine karşılık vermek üzere, Saraybosnalı Mehmed Bey Turhaniya’yı (Turhan Bey) görevlendirmiş ve onu Hersek topraklarına göndermiştir. Burada Turhan Bey önderliğindeki ordu yenilmiş ve Turhan Bey kaçmak zorunda kalmıştır.106 Hüseyin Kaptan, Hersek’teki muhalefeti kırmak için birkaç kez Hersek’e saldırmış, fakat yeni vazifelendirilmiş olan Bosna Valisi Mahmud Hamdi Paşa’nın (Kara Mahmud Paşa) orduyla gelmesi, Hüseyin Kaptanın Hersek’teki beylerin üzerinden gözünü Mahmud Paşa’ya çevirmesine neden olmuştur.107 Dolayısıyla Ali Paşa Rizvanbegoviç ve Smail Aga Çengiç’e hareket alanı açılmıştır. Padişah tarafından yeni Bosna Valisi olarak atanan Mahmud Paşa Bosna’ya Novi Pazar üzerinden gelmiştir. Hüseyin Kaptan, yeni Bosna valisini ve ordusunu karşılamak üzere Novi Pazar’a bir kuvvet yollamış, fakat onlar valinin sayıca üstün ordusuna dayanamayıp Novi Pazar’daki mücadeleyi kaybetmişler ve Mahmud Paşa Saraybosna’ya doğru yol almıştır.108 Saraybosna’ya yakın olan Pale mevkiinde Hüseyin Kaptanın ordusu ve Kara Mahmud Paşa’nın ordusu karşılaşmıştır. Bazı çalışmalar iki ordunun önce Bosna’nın Vitez şehrinde (Travnik’e komşu şehir), daha sonra Pale mevkiinde karşılaştıklarını ortaya koymuştur.109 Hüseyin Kaptan’ın ordusu Pale’de yenilmiş fakat vazgeçmeyerek Saraybosna’ya yeni taarruz planları için geri dönmüştür. Bu sefer Saraybosna’ya çok yakın olan “Zli Stup” mevkiinde iki ordu karşılaşmıştır. Hüseyin Kaptan ordusuyla Mahmud Paşa ordusuna karşı üstünlük sağlayınca bütün harekâtın ve mücadelenin hatta Bosna’nın tarihini değiştiren bir gelişme yaşanmıştır. Ali Paşa Rizvanbegoviç ve Smail Aga Çengiç, Hersek’ten topladıkları reaya ve Müslümanlardan müteşekkil ordularıyla Mahmud Paşa’nın yardımına gelmişlerdir. Ziyadesiyle yıpranmış olan Hüseyin Kaptan ve ordusu                                                              104 Knezović, a.g.e., s. 24. 105 Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović, s. 56. 106 Knezović, a.g.e., s. 26; Kapidžić, Ali Pasa Rizvanbegovic, s. 56. 107 Kreševljaković, Husein Kapetan Gradaščević, s. 23. 108 Kreševljaković, Husein Kapetan Gradaščević, s. 22-23. 109 Ahmed Aličić, Pokret Za Autonomiju Bosne Od 1831. Do 1832. Godine, Sarajevo: Orijentalni İnstitut U Sarajevu, 1996, s. 311. 21    daha fazla dayanamayarak bu mücadeleyi kaybetmişlerdir. Hüseyin Kaptan ve yakın ortağı olan Ali Paşa Fidayiç, Mahmud Paşa’nın eline düşmemek için savaş alanından uzaklaşarak Pasavina’ya (Bosna’nın kuzeyi) doğru yol almışlardır.110 Görüldüğü üzere Ali Paşa Rizvanbegoviç, Hüseyin Kaptan olayında büyük rol oynamıştır. Bu vesile ile hem Hersek hem de Ali Paşa adına bazı olumlu gelişmeler yaşanmıştır. 2. Hersek Mutasarrıflığı Hüseyin Kaptan olayının ardından eyalette genel af ilan edilmiştir. Mahmud Paşa, Boşnakları eyaletin idari işlerinde vazifelendirerek sarsılan güvenlerini onarmaya çalışmıştır.111 Bu dönemde Osmanlı Devleti’nin sorunları Bosna’dan ibaret değildir. Büyük sorun yaratan bir başka mesele Mısır’daki Mehmed Ali Paşa’nın devlete karşı çıkarmış olduğu isyandır. Bu isyanı bastırmak üzere Bosna ve Arnavutluk meselelerinde başarılı olan sadrazam Mehmed Reşid Paşa vazifelendirilmiştir.112 Bosna Veziri Mahmud Paşa’dan ise bu mücadelede kullanılacak olan askerlerin bir kısmını Bosna’dan toplaması istenmiştir. Toplanan askerlerin başına Ali Paşa Rizvanbegoviç komutan tayin edilmiş ve Konya’da Mısır ordusuna karşı büyük başarılar göstermiştir.113 Ali Paşa Rizvanbegoviç Konya’dan dönerken bütün hizmetlerinin karşılığı olarak kendisine Hersek bölgesi, Bosna Eyaletinden bağımsız mutasarrıflık114 olarak tahsis edilmiş ve vezir rütbesi verilmiştir (1833).115 Böylece Hersek bölgesi 1326 yılından önce olduğu gibi Bosna’dan tamamen ayrılmıştır. Ali Paşa’ya savaş alanlarında gösterdiği başarının bir nişanesi olarak “Galip” mahlası verilmiştir. Bu yüzden kaynaklarda sık sık “Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç” olarak karşımıza çıkmaktadır.116 Bosna’nın ünlü tarihçisi Hazim Sabanovic, Hersek’in Bosna Paşalığından ayrılıp bir eyalete dönüştürülerek Ali                                                              110 Aličić, Pokret Za Autonomiju Bosne Od 1831. Do 1832., s. 311-312; Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović, s. 61; Knezović, Ali Paša Rizvanbegović, s. 27-28; Prelog, Povijest Bosne u Doba Osmanlijske Vlade, II. Dio (1739-1878), Sarajevo: Naklada J. Studničke i Druga, t.y., s. 48-49; Kreševljaković, Husein Kapetan Gradaščević, s. 24. 111 Ahmet Cevat Eren, II. Mahmud Zamanında Bosna Hersek, İstanbul: Nurgök Matbaası, 1965, s. 147. 112 Geniş bilgi için bkz.; Enver Ziya Karal, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988, s. 124 – 140. 113 Kapidžić, Ali Pasa Rizvanbegovic, s. 63. 114 Mutasarrıf; Sancak idarelerine bakan memur anlamına gelmektedir. Liva, sancak ve vilayet arasında idari birim. Bunların bir kısmı vilayete bağlı bir kısmı da müstakil olmuştur. Kaynak: Pakalın, a.g.e., s. 586. 115 Eren, a.g.e., s. 116 Pamučina, a.g.e., s. 96. 22    Paşa Rizvanbegoviç’e verildiğini ve bu idari statüye 1866 yılında kadar sahip olduğunu yazmaktadır.117 Ali Paşa İstanbul’dan dönerken büyük bir kalabalık onu karşılamış, o da onlara bir konuşma yaparak herkese iyi davranacağını vurgulamıştır. Ali Paşa’nın yapmış olduğu konuşmanın en önemli kısmı ise: ”İstanbul’u istiyorsanız, alın size Mostar, padişahı istiyorsanız, alın size padişah!” diyerek kendi şahsını yüceltmeye çalışmıştır.118 Mostar merkezli Hersek Mutasarrıflığı toplam on beş kadılıktan oluşmaktaydı. Bunlar: Duvno, Ljubuski, Konjic, Mostar, Blagaj, Pocitelj, Stolac, Trebinje (Lubin), Nevesinje, Gacko, Niksic, Foca, Cajnice (Gorazde), Taşlıca (Kolaşin) ve Prijepolje’dir.119 Smail Aga Çengiç, (Gataçko ve Piva Mütesellimi), Hasan Bey Resulbegoviç (Trebinye – Lubin Mütesellimi) ve Baş Aga Recepaşiç (Nevesinye Mütesellimi) gibi güçlü beylerdir ve bu beyler Ali Paşa’nın önderliğinde Hersek Mutasarrıflığını yönetmişlerdir.120 Ali Paşa, katledildiği 1851 yılına kadar her alanda Hersek’i ihya etmeye çalışmıştır. Hersek’in ekonomik potansiyelinin tarımda olduğunu bildiğinden, bölgedeki arazileri tarıma uygun hâle getirmiştir. Zira bir süredir devam eden silahlı mücadeleler paranın harcanmasına ve insan gücünün kaybolmasına neden olmuştur. Bu minvalde söylediği: “Kad puska ne puca, nek’ cekic i motika kuca”- “Silahlar sustuğunda, çekiç ve çapa konuşsun” sözü ile ilerlemenin çalışmakla gerçekleşeceğini vurgulamıştır.121 Ali Paşa, pirinç yetiştirmede İtalyanlara bile rakip olmuştur. Bunun yanında mısır, patates, tütün, üzüm, zeytin gibi ürünler yetiştirilmiş ve bunların ihracatı yapılmıştır.122 Görüldüğü üzere, çalışmanın başında anlatmış olduğumuz Stjepan Vukčić Kosača ve Ali Paşa arasında gerek şahsiyet gerekse yöneticilik anlamında birçok benzerlik bulunmaktadır. Bununla beraber, Ali Paşa’nın idaresi döneminde Hersek’in sınırları yaklaşık Stjepan Vukčić Kosača dönemindeki kadar olmuştur.123                                                                117 Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 95. 118 Kapidžić, Ali Pasa Rizvanbegovic, s. 64. 119 Pamučina, a.g.e., s. 503-504. 120 Kapidžić, Ali Pasa Rizvanbegovic, s. 67. 121 Hatice Mirgül Eren Griffe, Osmanlı’nın Hizmetkârı, Galip Ali Paşa Rizvanbegovic-Stocevic, Ankara: 2005, s. 203. Söz konusu yazar, Ali Paşa Rizvanbegoviç’in 6. Göbek torunudur. 122 Enver Imamović v.d., Bosna i Hercegovina Od Najstarijih Vremena Do Kraja Drugog Svjetskog Rata, Sarajevo: 1997, s. 192. 123 Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović, s. 65. 23    3. Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Reform Tanzimat Karşıtlığı Çalışmamız Tanzimat Fermanı konusunun işlenmesini kapsamadığından sadece Ali Paşa Rizvanbegoviç’in bu fermana karşı olan tutumunu ve bu tutumun açık bir isyana dönüşmesini anlatmaya çalışacağız. Ali Paşa her ne kadar Hüseyin Kaptan Hareketi’nde Sultan’dan yana taraf tutmuş olsa da, Tanzimat’ın felsefesini anlayabilmiş bir devlet adamı olmamıştır. Tanzimat’ın getirdiği kaidelere Bosna’da olmasa bile, en azından Hersek’te uyulması beklenebilir, zira Hersek her daim padişahtan yana olmuştur. Fakat ne Bosna ne de Hersek’te Tanzimat Fermanı’na destek gelmemiş, hem Bosna hem de Hersek’te isyanlar meydana gelmiştir. Böyle bir ortamda herhangi bir reformun uygulanması söz konusu olmamış, Bosna ve Hersek eyaletlerinde Tanzimat’ın uygulanması ancak 1851 yılından sonra başlamıştır.124 1834 yılında redif askerlerini125 toplamayı kapsayan, hem Bosna Valisine hem de Hersek Mutasarrıfına gönderilen ferman ile Ali Paşa ve Bosna Valisi Davut Paşa’ya askeri reformları yerine getirmeleri emredildi. Bunun için Mostar’da Bosna ve Hersek valileri başta olmak üzere bütün beylerin katıldığı bir toplantı tertip edilmiştir. Hamdija Kapidzic’in ulaştığı bir belgeye göre Bosna ve Hersek beyleri padişaha bir mektup yazarak emirlere uyacaklarını açıkladılar.126 Ali Paşa Rizvanbegoviç hakkında derin araştırmalar yapan Joanikije Pamucina ise toplantının Mostar’da yapıldığını, Tanzimat ve nüfus sayımı gibi meselelerin sadece Ali Paşa ve Davut Paşa arasında görüşüldüğünü iddia etmektedir. Ali Paşa, Müslümanların reformlar karşısındaki memnuniyetsizliğinden ötürü herhangi bir reforma girişmeyeceğini ve gerekirse telafi olarak beş yüz bin kuruş ödeyeceğini açıklamıştır.127 Böylece Ali Paşa aslında Tanzimat’a pek sıcak bakmayan bir kimse olarak karşımıza çıkmaktadır. Ali Paşa Rizvanbegoviç ve diğer Bosnalı Beyler, Tanzimat uygulandığı takdirde Bosna ve Hersek’i kaybedeceklerini düşünmekteydiler. Ali Paşa Rizvanbegoviç’in, misafir ettiği vali Hayrettin Paşa, Dubrovnik üzerinden Hersek’e gelmiş ve oradaki olayları yatıştırması emredilmiştir. Ali Paşa onu konağında misafir ettiği esnada, kendisine Tanzimat’ı uyguladıkları                                                              124 Detaylı bilgi için bkz., Zafer Gölen, Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları, Ankara: 2009; Zafer Gölen, Tanzimat Döneminde Bosna Hersek, Ankara: 2010. 125 Abdülkadir Özcan, “Redif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Islam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007, C. 34., s.524-526. 126 Kapidžić, Ali Paša Rizvanbegović, s. 68. 127 Pamučina, a.g.e., s. 514-515. 24    takdirde Bosna’yı 30 sene bile tutamayacaklarını söylemiştir. Nitekim Ali Paşa’nın bu öngörüsü gerçek oldu ve Bosna, 1878 yılında Avusturya’ya teslim edilmiştir.128 Ancak 1849 yılına gelindiğinde devlet Tanzimat’ı kesin olarak Bosna ve Hersek eyaletlerinde uygulamaya karar vermiştir.129 4. 1849-51 Olayları Dönemin Valisi Mehmet Tahir Paşa, İstanbul’dan gelen emir üzerine Tanzimat’ı uygulamaya koyulmuştur. Travnik’teki divanda 30.000 kişinin daha askere alınacağını söylemesi üzerine özellikle Saraybosnalılar buna karşı çıkarak, böyle bir alıma gerek olmadığını, zira 7’den 70’e herkesin padişahı ve devleti korumak için hazır olduğunu beyan etmişlerdir.130 Tahir Paşa, Tanzimat uygulandığı takdirde ciddi sonuçların doğacağının farkındaydı. Bunun için merkezden 15.000 kişilik bir askeri kuvvet talep etmiştir.131 Bosna’da, İstanbul’dan yeni askeri kuvvetlerin geleceğinin öğrenilmesi üzerine olaylar patlak verdi. İlk olarak Bosna’nın kuzey uç bölgesinde bulunan Bihaç şehrinde halk ayaklanarak Bihaç Kalesi’ni ele geçirdi. Mehmed Tahir Paşa elindeki kuvvetlerle Bihaçlılara karşı koymaya çalıştıysa da başarılı olamadı. Başarılı olamamasının sebeplerinden biri de ordusundaki kolera hastalığıdır. Tahir Paşa’nın da bu hastalığa yakalanma ihtimali bulunmaktadır.132 Bosna Eyaleti’ndeki halk ve paşalar, Mehmed Tahir Paşa’nın genel olarak yönetim tarzından rahatsız olmuşlardır. Sürgün, katletme, hapis gibi cezalar hak edene verildiği gibi hak etmeyene de verilmiştir. Bundan dolayı Tahir Paşa dönemin Bosna halkı ve günümüz Boşnak tarihçileri tarafından pek sevilmemektedir.133 Tahir Paşa tarafından sürgüne gönderilen İzvornikli ve Tuzlalı Mahmud Paşalar ve Saraybosna mütesellimi Fazıl Paşa, bir şekilde İstanbul yolunu tutmuşlar ve padişah huzurunda Tahir Paşayı şikâyet etmişlerdir.134 Hersek Mutasarrıfı Ali Paşa Rizvanbegoviç                                                              128 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 169; Zafer Gölen, “1849-1851 Bosna-Hersek İsyanı”, Ankara: Belleten, C. LXVI, S. 247 (2003), s. 929. 129 Zafer Gölen, Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları (1839-1878), Ankara: İlksan Matbaası, 2009, s. 19. 130 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 161. 131 Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 917. 132 Prelog, Povijest Bosne u Doba Osmanlijske Vlade, s. 66.; Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 917- 918. Bašagić, a.g.e., s. 161-162.; Mehmedalija Bojić, Historija Bosne i Bošnjaka, s. 94-95.; Muvekkit, a.g.e, s. 1027. 133 Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1024.; Vedad Biščević, Bosanski Namjesnici Osmanskog Doba 1463- 1878, Sarajevo: 2006., s. 397. 134 Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1024.; Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 918-919. 25    de Tahir Paşa’yı vaziyetten dolayı sorumlu tutanlar arasındadır. Hatta Ali Paşa Rizvanbegoviç biraz daha ileri giderek, eyaletteki yönetim sıkıntılarını fırsat bilerek bütün kargaşanın perde arkasında duran isim olarak Tahir Paşa’yı göstermiş ve Hersek’in kendisine tamamen bırakılmasını istemiştir.135 Böylece reformlara karşı Bihaç’ta başlayan mücadele bütün Bosna ve Hersek topraklarına sıçramış oldu. Bu arada Tahir Paşa’nın ölümü de gerçekleşmiştir.136 Mevcut durum İstanbul’u daha da endişelendirerek Bosna ve Boşnaklar açısından pek de iyi olmayan kararların verilmesine neden olmuştur.137 5. Ömer Lütfi Paşa’nın Görevlendirilmesi Bosna’da olayların geniş boyutlara ulaşmasıyla, Rumeli Ordusu Komutanı Ömer Lütfi Paşa padişah tarafından geniş yetkilerle görevlendirilerek Bosna’ya gönderilmiştir.138 Ömer Lütfi Paşa’nın Bosna’daki faaliyetlerine yer vermeden evvel, Paşa’nın hayatı hakkında birkaç bilgi sunmakta fayda görmekteyiz. Ömer Lütfi Paşa’nın asıl adı Michael Lattas olup, İslam’ı benimsemeden evvel Ortodoks mezhebine bağlı olarak yaşamıştır.139 1806 yılında Janja Gora (Plaşki Belediyesi) köyünde bir subay babanın oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Ömer Paşa Avusturya’da Harp Okulunu bitirdikten hemen sonra Bosna’nın Banya Luka şehrine gelmiştir. Burada Hacı Ali Ağa Boiç isminde bir şahsın evinde kalmış, İslam’ı benimseyerek Ömer adını almıştır. Banya Luka’da iki yıl Türkçe eğitimi gördükten sonra, Bosna’da Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç hadisesinden kısa bir süre önce, Vidin’deki kale komutanı olan İbrahim Paşa’nın yanına gitmiş oradan da İstanbul’a geçmiş ve Seraskerliğe kadar yükselmiştir.140 Ömer Paşa’ya Bosna’nın vaziyeti anlatılarak, mecbur olmadıkça kan dökülmemesi, Tanzimat’a karşı çıkanların önce söz ile ikna edilmesi, Ali Paşa                                                              135 Boşnak tarihçi Ahmed Aličić, Ali Paşa Rizvanbegoviç’in bu tutumunu otonomi isteği olarak yorumlamaktadır. Kaynak: Ahmed Aličić, Uređenje Bosanskog Ejaleta Od 1789. Do 1878. Godine, Sarajevo: 1983, s. 20. 136 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 162. 137 Zafer Gölen, “Osmanlı Yurdu Olan Bosna Hersek’te XIX. Yüzyılın Siyasi Olayları”, Ankara, Belleten, C. LXXIV, S. 270 (2010), s. 437. 138 Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 919.; Prelog, Povijest Bosne u doba Osmanske Vlade, s. 68; Knezović, Ali Paša Rizvanbegović, s. 45. 139 Abdullah Saydam, “Ömer Lütfi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007, C.34., s. 74-76. 140 Prelog, Povijest Bosne U Doba Osmanske Vlade, s. 68-69; Ömer Lütfi Paşa’nın hayatı ve Osmanlı ordusundaki terfileri hakkında daha geniş bilgi için bkz., Abdullah Saydam, “Ömer Lütfi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007, C.34., s. 74-76. 26    Rizvanbegoviç’in tutuklanması yönünde ferman verilmiştir.141 Ömer Paşa yaklaşık 12.000 askerle Bosna’ya gelmiştir. Saraybosna’ya gelir gelmez eyaletin bütün beylerini ve paşalarını çağırtarak padişahın fermanını okumuştur.142 Ali Paşa Rizvanbegoviç de çağırılanlar arasındaydı ve böylece bu davete icabet ettiği ortaya konulmuştur.143 Kimi yazarlar ise Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Saraybosna’ya gelmediğini iddia etmişlerdir.144 Ömer Lütfi Paşa’nın Bosna’da ilk icraatlarından biri, eyalet merkezini Travnik’ten Saraybosna’ya taşımak olmuştur.145 Ardından 1850 Ağustosunda Bosna ve Hersek’te Tanzimat’ı uygulamak amacıyla geçici bir eyalet meclisi oluşturmuştur.146 Bu sırada Bosna’ya Hafız Mehmed Paşa’nın yerine yeni vali olarak Hayreddin Paşa atanmıştır. Bu ise Hafız Mehmed Paşa’nın Ömer Paşa ile yaşadığı anlaşmazlıktan kaynaklanmaktadır.147 Ali Paşa Rizvanbegoviç’in eski vali Hafız Mehmed Paşa’nın sorumluluğunda Mostar’a daha doğrusu Buna’daki (Blagay) konağına gitmesine izin verilmiştir. Ömer Lütfi Paşa ise Bosna’nın serhad bölgesi olan Krayina’ya giderek olayları yatıştırmaya çalışmıştır.148 Ali Paşa Mostar’a döner dönmez, köyde olanların köyde kalmalarını ve Mostar’a gelecek iki tabur Nizamiye ordusunun ihtiyaçları için 20.000 kilo buğdayın Müslümanlardan temin edilmesini ve bu emirlere karşı gelenlerin cezalandırılacağını                                                              141 Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 920. 142 Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1038. 143 Vedad Biščević, a.g.e., s. 402; Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1038; Knezović, Ali Paša Rizvanbegović, s. 46. Ayrıca Muvekkit’in eserinde yazdığına göre, Ömer Lütfi Paşa, Saraybosna’da fermanı okuduktan sonra Ali Paşa Rizvanbegoviç hariç, bütün beylere evlerine dönüp reformları uygulamaları için izin vermiştir. Kaynak: Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1041; Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 166-167. 144 Bojić, Historija Bosne i Bošnjaka, s. 96. Bu iddia da doğru olmayan bir iddia değildir. Zira Ali Paşa Rizvanbegoviç hakkında başka bir biyografide Ömer Paşa’nın davetine icabet etmeyip önce oğlunu gönderdiği daha sonra Ömer Paşayı oyalamayacağını anlayınca bizzat kendisi de Saraybosna’ya gittiği anlatılmaktadır. Kaynak: Knezović, Ali Paša Rizvanbegović, s. 45. 145 Arthur John Evans, Through Bosnia and the Herzegovina on Foot during the Insurrection August and Seprember 1875 with an Historical Rewiew of Bosnia and A Glimpse at the Corats, Slavonians, and the Ancient Republic of Ragusa, London: Longmans, Green, And Co., 1876, s. 189. 146 Gölen, Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları, s. 90. 147 Daha geniş bilgi için bkz.; Emine Ak, Tanzimat’ın Bosna Hersek’te Uygulanması ve Neticeleri (1839- 1875), (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2010, s. 63. Aynı zamanda Hafız Mehmed Paşa, Ömer Lütfi Paşa’nın kayınpederidir. Muvekkit’e göre, Hafız Mehmed Paşa, yapılanları görünce Bosna halkına zulüm etmemesi yönünde Ömer Lütfi Paşa’yı uyarmıştır. İkisi de birbirine karşı sert konuşup aralarında anlaşmazlık çıkmıştır. Daha sonra ikisi de birbirinden şikâyetçi olarak İstanbul’a mektuplar göndermiştir. İstanbul’dan gelen karar sonucu, Hafız Mehmed Paşa’nın görevinden azledilip yerine Hayrettin Paşa’nın vazifelendirilmesi, Ömer Lütfi Paşa’nın ise görevine devam etmesi olmuştur. Kaynak: Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1044. 148 Muvekkit, Povijest bosne 2, s. 1042. 27    herkese duyurmuştur.149 Mostar’a askerin gelecek olması, halk nezdinde büyük yankı uyandırmış, Ali Paşa Rizvanbegoviç’in kavasbaşısı150 İbrahim Ağa önderliğinde ayaklanarak askerlerin Mostar’a gelmelerine izin vermeyeceklerini ve gerekirse hem Ömer Paşa hem de Ali Paşa ile savaşacaklarını belirtmişlerdir. Zira askerlerin gelmesinin halkın emniyetini tehlikeye sokacağını öne sürmüşlerdir. Hatta halk, Ali Paşa’ya duyduğu öfke yüzünden, Mostar mütesellimi olan Ali Paşa’nın oğlu Rüstem Beyi Mostar’dan kovmuştur. İbrahim Paşa önderliğinde ayaklanan halk, Bosna ve Hersek’in kesiştiği noktada bulunan Konjic kasabasına kadar giderek Hersek’i orada korumaya karar vermişlerdir.151 Bu sırada Ömer Lütfi Paşa, Jajce ve Travnik’teki olayları yatıştırmaya çalıştığından, Saraybosna’da kalan askerleri Asakir-i Nizamiye kaymakamı olan İskender Bey’in152 önderliğinde Herseklilerle mücadele etmesi için görevlendirmiştir. Konjic kasabasına yakın olan Vrapci mevkiinde Hersekliler, İskender Bey ve emrindeki askerlerle mücadeleye tutuşmuşlardır. Buradaki mücadelede iki taraf da üstünlük sağlayamamış dolayısıyla Hersekliler bir süre Borike mevkiine doğru çekilmişler, İskender Paşa ise Konjic kasabasında kalmıştır.153 Bu sırada Krayina bölgesinden Travnik şehrine dönen Ömer Lütfi Paşa, Bosna’nın Posavina bölgesinde ayaklanan halkın bir kısmının Saraybosna’ya bir kısmının ise Travnik’e, Ömer Paşa ve askerleriyle hesaplaşmak üzere yola çıktıklarının haberini almıştır. Saraybosna üzerine gelen grubu durdurmak için Ömer Paşa, İbrahim Bey’i görevlendirmiştir. Kladanj kasabasında karşı karşıya gelen iki grup sert bir mücadeleye tutuşmuştur. Mücadele sonunda İbrahim Bey ayaklanan grubu yenerek Tuzla şehrine gidebilmiştir. Diğer grup ise Ömer Lütfi Paşa ile Travnik’in yakınlarında karşı karşıya gelmiş ve Ömer Paşa onları dağıtarak Tuzla’ya geçmiştir.154 Bu arada halkı ayaklandıran paşalar da tutuklanmışlardır. Ömer Lütfi Paşa, Bosna’nın beylerini tutukladığı gibi onların mallarına da el koymuştur.155 Tuzla mütesellimi olan Mahmud Paşa’yı rencide edici bir                                                              149 Knezović, Ali Paša Rizvanbegović, s. 46. 150 “Eskiden vezirlerin maiyetlerinde kullandıkları silahlı adamlara verilen addır”. Kaynak: Pakalın, a.g.e., s. 215. 151 Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 921; Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1042; Knezović, a.g.e., s. 46. Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 167. 152 İskender Bey aslen Macardı. İsmi İlinski idi. O da Ömer Lütfi Paşa gibi Osmanlı Devletine sığınanlar arasındadır. Kaynak: Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1043., Biščević, a.g.e., s. 403. 153 Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 92; . Biščević, a.g.e., s. 403; Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1043. 154 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 168; Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1044; Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 924-925; Biščević, a.g.e., s. 403-404. 155 Prelog, Povijest Bosne 2, s. 72; Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 168. 28    biçimde Saraybosna’ya getirmiştir.156 Ömer Paşa’nın üst üste aldığı galibiyetler ve cezalandırma yöntemleri halkı oldukça korkutmuştur. Bunun sonucunda halk Tanzimat’ın reformlarına uyacaklarına ve devletten af beklediklerine dair mazbatalar iletmişlerdir.157 Tuzla’daki durumu kontrol altına alan Ömer Lütfi Paşa Saraybosna’ya dönmüştür. Bu sırada Mostar’dan gelen grubu bastırmakla görevlendirilen İskender Bey, önce kavasbaşı İbrahim Bey’in yerine tayin ettiği Mujaga Pamuk’a çeşitli vaatlerde bulunarak, ayaklanan halkın bir kısmını Mostar’a göndertmeyi başarmıştır. Kavasbaşı İbrahim Bey ise Podrinje ve Zagorje kasabalarında halkı ayaklandırmaya çalışmış, başarılı olamadığı için oradan önce Avusturya topraklarına daha sonra Dalmaçya üzerinden Mısır’a kaçmıştır.158 İskender Bey, Ömer Lütfi Paşa’nın gönderdiği destek bölüklerle, Mujaga Pamuk’un elinde kalan halkı bastırarak Mostar’a girmeyi başarmıştır. Bu şekilde Hersek’teki olaylar son bulmuştur (11 Şubat 1851). Mostar’daki durum son bulunca Ali Paşa Rizvanbegoviç’in büyük oğlu Rüstem Paşa Saraybosna’ya gelerek Ömer Lütfi Paşa’ya teslim olmuştur. Sırada Ali Paşa’yı ve diğer oğlu Rizvan Bey’i tutuklamak vardı. Bunun için İskender Bey, Ömer Lütfi Paşa’dan öğrendiği hilelerden yola çıkarak bir oyun tertip etmiştir. İskender Bey, Hersek’in vezirini ve oğlunu kutlama yapmak üzere Mostar’daki bir konağa davet etmiştir. Ali Paşa ve oğlu aslında ölüm çağrısına icabet ettiklerini bilmediklerinden orada ikisi de tutuklanmıştır.159 Böylece Hersek’in özerk konumu sona ermiştir. Bosna Eyaleti’nin bir sancağı olmuştur.160 6. Gâlip Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Vefatı İskender Bey, Mostar’daki durumu Saraybosna’da bulunan Ömer Lütfi Paşa’ya arz ettikten sonra, Ömer Lütfi Paşa Mostar’a gelmiştir. Gelir gelmez oradaki ayanlara ve eşrafa sürgün ve hapis gibi cezalar vermiştir.161 Ali Paşa Rizvanbegoviç’in malları Ömer                                                              156 Bašagić’e göre Ömer paşa, Mahmud Paşayı atın üzerinde rencide edici bir şekilde bağlamıştır. Bu ifadesinden yatırılmış şekilde bağlandığı anlaşılabilir. Bu tip davranışları da Bosna halkının ağrına gidiyordu. Bundan dolayı olaylar bu kadar büyümüştür. Hafız Mehmed Paşa da halkın önderlerine bu şekilde davranmaması gerektiği hususunda Ömer Paşayı uyarmıştır. Kaynak: Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 168. 157 Gölen, Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları, s. 95. 158 Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1046; Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 169. 159 Prelog, Povijest Bosne 2, s. 72-73; Knezović, a.g.e., s. 46-47; Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 925-926; Bojić, a.g.e., s. 97. 160 Hazim Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 96. 161 Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1047. 29    Paşa daha gelmeden evvel İskender Bey tarafından ele geçirilmişti.162 Bu sırada Ömer Lütfi Paşa Krajina’da (Bosna’nın uç bölgesi) çıkan olayları bastırmak üzere Jajce ve Banja Luka yoluna koyulur. Giderken yanına Ali Paşa Rizvanbegoviç’i ve oğlunu da almıştır. Ömer Lütfi Paşa adeta gövde gösterisi yaparak bir eşeğin üzerine Ali Paşa’yı bindirmiş ve yuları Ali Paşa’nın oğluna vermiştir. Bu şekilde Ali Paşa’yı gittiği her yerde sergileyerek Bosna’nın önderlerini ezdiğini göstermek istemiştir.163 Banja Luka’nın yakınında bir yerde, gecenin geç saatlerinde, Ali Paşa ve oğlunun başında duran askerin silahı birden patlamıştır. İki mermi de Ali Paşa’nın başına isabet ederek 75-80 yaşındaki Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç, oracıkta hayatını kaybetmiştir. Bu olay da Ömer Lütfi Paşa’nın faturasına eklenmiştir, zira Ali Paşa’dan ve diğer Bosnalı beylerden nefret ettiği aşikârdır. Olaya kaza süsü veren Ömer Lütfi Paşa, Ali Paşa’nın yanında bulunan askeri İstanbul’a mahkemede yargılanması için göndermiş ve ne hikmetse bu asker her hangi bir yaptırıma tabi tutulmamıştır.164 Ali Paşa Rizvanbegoviç’in mezarı Banja Luka’daki Ferhad Paşa Camii’nin haremindedir.165                                                              162 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 170. 163 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine, s. 171., Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1047. 164 Bašagić, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine , s. 171; Muvekkit, Povijest Bosne2, s. 1047; Gölen, 1849-1851 Bosna Hersek İsyanı, s. 927; Bojić, a.g.e., s. 98; Knezović, a.g.e., s. 48. 165 Muvekkit, Povijest Bosne 2, s. 1047. 30    İKİNCİ BÖLÜM 56 NO’LU MOSTAR ŞER’İYYE SİCİL DEFTERİNİN ANALİZİ I. 56 NO’LU MOSTAR SİCİL DEFTERİNİN TANITIMI 56 numaralı Mostar sicil defteri toplam 26 varakdan oluşmakta olup 1844-1853 yıllarını kapsamaktadır. Bu defterde tarihi sıralama zaman zaman bozulmuştur. Defterdeki kayıtlar kâtipler tarafından numaralandırılmamış olup çizgi ile ayrılmıştır. Dolayısıyla tarafımızdan bu defterdeki kayıtların numaralandırılması uygun görülmüştür. Defterin bazı yerlerinde yazı biçimlerinin değişmesi, birden fazla kâtip tarafından yazıldığını göstermektedir. Defterin bazı yerlerinde mürekkebin akmasından dolayı okunamayan ifadeler de mevcuttur. Bu ifadeler üç nokta (…) ile belirtilmiştir. İncelemeye çalıştığımız defter genellikle nikâh kayıtlarından oluşmaktadır. Dolayısıyla Mostar’ın o zamanki sosyal yapısı hakkında birtakım bilgilere ulaşılabilmektedir. Söz konusu nikâh kayıtlarındaki mehir miktarları insanların ekonomik durumlarını da bir nevi göstermektedir. Bunun yanında Mostar’daki mahallelerde ve civar köylerde Müslüman hane sayılarının kayıtları sayesinde de Mostar’ın fiziki yapısı hakkında bilgi edinilebilmektedir. Pazardaki bazı ürünlerin fiyatları dışında iktisadi yapısıyla alakalı pek fazla fazla bilgi bulunmamaktadır. Resmi belge niteliğini taşıyan buyruldu ve tezkire gibi belgeler oldukça azdır.             31      II. MOSTAR’IN FİZİKİ VE İDARİ YAPISI A. FİZİKİ YAPISI 1. Mahalle ve Köyler Mostar’ın ilk haliyle bir pazar yeri olduğu, Osmanlı’nın bölgeye yerleşmesiyle birlikte bir kasabaya dönüştüğü ve daha sonra bir kaza (şehir) halini aldığı belirtilmiştir. İncelediğimiz sicil defterinin kapsadığı yıllarda, Mostar merkezi bir konumda olup gerek dini gerek sosyal yapılarla oldukça gelişmiş bir kazadır. Defterde, Mostar mahallelerindeki Müslüman hanelerinin sayımını içeren bir kayıt mevcuttur. Buna göre Mostar, aşağıdaki tabloda adları verilen 28 mahalleden oluşmaktaydı.166.                      Büyüklüklerine göre Mostar’daki mahalleler  Sıra No Mahalle İsmi Hane Sayısı 1 Mahalle-i Çerniçe 86 2 Mahalle-i Şâdi 75 3 Mahalle-i Kanber Ağa 74 4 Mahalle-i Sivrî 66 5 Mahalle-i Fatma Kadın 61 6 Mahalle-i Hacı Bâli 60 7 Mahalle-i Lâfi 57 8 Mahalle-i Neziîr Ağa 56 9 Mahalle-i Dervîş Ağa 53 10 Mahalle-i Köse Hoca 53 11 Mahalle-i Karagöz Bey 51 12 Mahalle-i Kablan 48 13 Mahalle-i Hüseyin Hoca 44 14 Mahalle-i Baba Beşîr 42 15 Mahalle-i Ziraî 37 16 Mahalle-i Yahyâ Asfel 32 17 Mahalle-i Muhyî Hoca 30 18 Mahalle-i Geyvân Bey 29 19 Mahalle-i Tire Yahyaâ 26 20 Mahalle-i Sinan Paşa 23 21 Mahalle-i Dikine 22 22 Mahalle-i Mehmed Kethüda 21 23 Mahalle-i Kutloy 17 24 Mahalle-i Hacı Velî 16 25 Mahalle-i Hâfız Hoca 16 26 Mahalle-i Rûznamçeci 16 27 Mahalle-i Lûka 13 28 Mahalle-i Lorcu Ahmed 10                                                              166 235_56 No’lu Mostar Şer’iyye Sicili (M.Ş.S.), Belge No 285. 32    İncelediğimiz sicil defteri Mostar kazasına bağlı köylerde Müslüman hanelerinin sayımını da içermektedir.167 Buna göre Mostar kazasına bağlı 18 köy bulunmaktaydı. Bunların isimleri Tablo 2’de verilmiştir: Büyüklüklerine göre Mostar Civarındaki Köyler Sıra No Köy İsmi Günümüzdeki Boşnakça Karşılığı Hane Sayısı 1 Karye-i Vârşice - 68 2 Karye-i İsvinyârina - 22 3 Karye-i Hûma ma’a lişan Humilisani 17 4 Karye-i Bodkorân Podgorani 15 5 Karye-i Bolune 9 6 Karye-i Dobroç Dobrc 9 7 Karye-i Harâştan Rastani veya Hrusta 8 8 Karye-i Piğrâcan Prigradjani 7 9 Karye-i Kût ma’a livac Kutilivac 6 11 Karye-i Yasnân 5 12 Karye-i Zamle 5 13 Karye-i Ravne Ravne 4 14 Karye-i Vâjicik 3 15 Karye-i Opine Opine 3 16 Karye-i Cimlân 2 17 Karye-i Zâlik 1 18 Karye-i Çiflitk-i Kerâhi 1 Tabloda verdiğimiz mahallelerin isimleri bugün maalesef kullanılmıyor. Bunun en önemli sebebi Osmanlı’dan sonra bölgeye Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun ve ardından Yugoslavya devletinin hâkim olmasıdır. Bu durum, Mostar civarındaki köyler için genellikle geçerli değildir. Tablosunu verdiğimiz köy isimlerinin çoğu hala kullanılmaktadır. Defterde Mostar dışındaki diğer kaza ve köy isimlerine de rastlanılmaktadır. Bunlar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Mostar dışındaki bazı yer isimleri Kazalar Günümüzdeki Kasabalar Günümüzdeki Köyler Karşılıkları Karşılıkları Lubin Kazası Ljubinje Belgradcık Konjic Opine Karyesi Dubine Kazası - Lebuşka Ljubuški Jope Karyesi İstolçe Kazası Stolac Kasaba-i Tirebin Trebinje Goşiçe Karyesi Bulgar Kazası - Kasaba-i Blagay Blagaj Koletko Karyesi                                                              167 M.Ş.S., Belge No: 286. 33    Gaçka Kazası Gacko Poçitely Počitelj Karye-i Kurşun Yeni Pazar Novi Pazar Otelhan Karyesi Saraybosna Sarajevo Gongora Karyesi Benaluka Banjaluka Karye-i Aniçik Nevesin Nevesinje Karye-i Darçoviçe 2. Dini Yapılar a. Camiler Ünlü Hersek tarihçisi Hivzija Hasandediç’in aktardığına göre, Mostar’ın 15. yüzyılda kuruluşundan itibaren incelediğimiz 19. yüzyıla kadar toplam 37 camii inşa edilmiştir. Bu camilerin 24’ü Mostar’ın tam ortasından geçen Neretva nehrinin sol yakasında, 13’ü de nehrin sağ yakasında inşa edilmiştir.168 Bu camiler ve mescitlerin isimleri şunlardır:169 İnşa Edilen Bütün Camiler Günümüzde Ayakta Kalan Camiler Karagöz Mehmed Bey Camii Karagöz Mehmed Bey Camii Koski Mehmed Paşa Camii Koski Mehmed Paşa Camii Nesuh Aga Vuçyakoviç Camii Nesuh Aga Vuçyakoviç Camii Geyvan Bey Camii Geyvan Bey Camii Derviş Paşa Bayezidagiç Camii Derviş Paşa Bayezidagiç Camii Sevri Hacı Hasan Camii Sevri Hacı Hasan Camii Hacı İbrahim Ağa Sariç Camii Hacı İbrahim Ağa Şariç Camii Hacı Ahmed Ağa Lakişiç Camii Hacı Ahmed Ağa Lakişiç Camii Ruznameci İbrahim Efendi Cami Ruznameci İbrahim Efendi Camii Köse Yahya Hoca Camii Köse Yahya Hoca Camii Hacı Kurt veya Tabaçka Camii Hacı Kurt veya Tabaçka Camii Hacı Memi Çerniçe Camii Hacı Memi Çerniçe Camii Hacı Ali Bey Lafî Camii Hacı Ali Bey Lafî Camii Baba Beşir Camii Baba Beşir Camii Sinan Paşa Camii Hacı Bâlî Camii Hafız Hoca Camii Hüseyin Hoca Camii Fatma Kadın Camii Memi Hoca Camii Mehmed Geyvan Bey Camii Tire Hacı Yahya Camii Ahmed Efendi Kutlu Camii Nezir Ağa Camii Yavuz Sultan Selim Mescidi Yavuz Sultan Selim Mescidi Hacı Hüseyin Kutlu Mescidi Yahya Hoca Esfel Camii Yahya Hoca Esfel Camii Zira’în Mescidi                                                              168 Hivzija Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, Mostar: İslamski Kulturni Centar Mostar, 2005, s. 16. 169 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 15-73. 34    Hacı Salih Temim Mescidi Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç Mescidi Kanber Ağa Mescidi Çurçi Ahmed Mescidi Bayezid Hoca Mescidi Hacı Veli Mescidi Hacı İbrahim Çevre Mescidi Mostar’da inşa edilen ilk cami Sinan Paşa (Bey) Camii’dir. Bu cami 1474 yılında Hersek sancakbeyi tarafından yaptırılmış ve Mostar’ın ilk camii olması hasebiyle zamanla Atik Camii ismini almıştır. 1504-1507 yılları arasında Hersek sancakbeyliğini yapan Sinan Paşa Boroviniç 1507 yılında bu camiyi genişletmiştir.170 Mostar’da inşa edilen camilerin bir diğeri bir hanım hayırsever tarafından yaptırılmıştır. 1620 yılından önce “Fatma Kadun (Kadın) tarafından yaptırılan ve aynı ismi taşıyan bu cami 1947 yılında ne yazık ki yıkılmıştır. Bu cami bütün Hersek bölgesine hitap etmekteydi. Caminin bir başka ismi “Kazacici Camii” olmuştur.171 İncelediğimiz defterde Mostar’ın ilk camilerinden olan Koskî Mehmed Paşa Camii’nin onarımı için bir buyruk mevcuttur.172 Koski Mehmed Paşa Camii 1618/19 yılında vezir-i âzâm Lala Sokullu Mehmed’in (1604-1606) ruznâmeciliğini yapan Koski Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır.173 1992-95 savaşında zarar görmesine rağmen eski halini koruyabilmiş nadir camilerden birisidir. Defterde zikredilen bir başka cami de Geyvân Bey Camii’dir. Cami vakfının174 idaresinde bulunan Hacı Selimovik Abdullah Ağa’nın yerine Geyvan Bey mahallesi muhtarı Pûzîzâde Ahmed Ağa’nın tayin edildiğine dair belge mevcuttur.175 Geyvan Bey Camii aynı zamanda Yavuz Sultan Selim mescidi ile birlikte Mostar topraklarında ayakta kalabilmiş nadir eserlerden birisidir. Cami, önemli devlet kademelerinde (Bosna Vali kâtipliği) bulunan Geyvan Bey tarafından 1552/53 yıllarında yaptırılmıştır.176                                                              170 Hamdija Kreševljaković, Hamdija Kapidžić, Stari Hercegovacki Gradovi, NASESTAR 2, 1954, s.96; Jusuf Mulić, Hercegovina 2, s. 341. 171 Hasan Nametak, “Fatime-Kadun Dzamija u Mostaru”, Sarajevo, Kalendar Narodne Uzdanice, VI (1938), s. 46-48. 172 M.Ş.S. Belge No: 140. 173 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 21. 174 Zikrettiğimiz Geyvan Bey vakfı hakkında daha fazla bilgi için bkz.; Bosna Hersek Vakfiyeleri, C.2, Ankara: 2016, s. 545-553. 175 M.Ş.S. Belge No: 154. 176 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 24. 35    b. Tekkeler Mostar’da kurulan ilk tekke İbrahim Efendi diye bir zât tarafından yaptırılmıştır. Bunu İbrahim Şariç’in vakıfnamesinden öğrenmekteyiz. Vakfiyesinde tekkenin şeyhine günlük üç akçe, tekkede kalan dervişlere ise günlük birer akçe maaş verilmesi, buna ek olarak tekkenin şeyhine üzüm bahçesinden gelen gelirin % 25’inin verilmesini şart koşmuştur. Maalesef tekke yıkıldığı için günümüzde yeri bile tespit edilememektedir.177 Mostar’da son tekkeyi Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç, yaptırdığı mescidinin yanına inşa ettirmiştir. Tekke üç odadan müteşekkil olup, bir odası ibadet, ikinci odası şeyhin oturması ve üçüncü oda ise misafirlerin kalması için tahsis edilmiştir.178 c. Kiliseler (1) Ortodoks Kiliseleri Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç olayında sultan tarafında yer alan Mostar’lı Sırplar, bunun karşılığı olarak sultandan eski kiliselerinin yerine yeni bir kilise inşa edebilmek için izin istemişlerdir. “Eski Kilise” adını taşıyan kilise 1834 yılında inşa edilip 1835 yılında ibadete açılmıştır.179 “Yeni Kilise” adını taşıyan kilisenin inşaatı ise 1863 yılında başlamıştır. Sultan Abdülaziz bu kilisenin inşaatına 100.000 kuruş bağışlamıştır.180 (2) Katolik Kiliseleri Osmanlının bölgeye yerleşmesinden itibaren 1847 yılına kadar Mostar’da yaşayan Katoliklere ait herhangi bir dini yapı olmamıştır. 19. Yüzyılın ortalarında Mostar, başpiskoposluğun merkezi haline getirilmiş ve başpiskoposa ait konut ve onun yanına küçük bir tapınak inşa edilmiştir. Daha sonra bu yapılar kâfi gelmediği için Ali Paşa Rizvabegoviç’in bir bahçesinde Sultan Abdülaziz Han’ın maddi destekleriyle bir kilise inşa edilmiş ve 1866 yılında yapımı tamamlanmıştır.181 B. İDARİ YAPISI                                                              177 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 73. 178 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 74. 179 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 75. 180 Bu konuda daha geniş bilgi için bkz.; Vladimir Ćorović, Mostar i Njegova Srpska Pravoslavna Opstina, Beograd: 1933, s. 47-67 181 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 78. 36    Birinci bölüm Ali Paşa Rizvanbegoviç’in vezir rütbesiyle 1833 yılında mutasarrıflık statüsüne getirilen Hersek’in idaresinde getirildiği zikredilmiştir.182 Mostar merkezli Hersek mutasarrıflığı on beş kadılıktan oluşmaktaydı: Duvno, Ljubuski, Konjic, Mostar, Blagaj, Pocitelj, Stolac, Trebinje (Lubin), Nevesinje, Gacko, Niksic, Foca, Cajnice (Gorazde), Taşlıca (Kolaşin) ve Prijepolje’dir.183 İncelenen defterde 1844 yılının Aralık ayına ait bir buyruldu belgesinde Mostar kadı naipliğine Câbizâde Mehmed Emin Efendi’nin atandığı belirtilmektedir. O yıla kadar bu vazifeyi Ahmed Raşid Efend’nin icra etmiş ve sayılı nefeslerinden dolayı Mehmed Emin Efendi onun yerine tayin edilmiştir.184 Defterde başka bir kadı tayinine rastlanmamaktadır.   III. SOSYAL YAPI A. NÜFUS Çalışmanın giriş bölümünde Ali Paşa Rizvanbegoviç’in, Tanzimat’ın bir parçası olan nüfus sayımına karşı geldiği ifade edilmiştir. Nüfus sayımı verileri olmadığı için, Mostar’ın o döneme ait nüfusu hakkında net bir bilgi verilmemektedir. Ancak incelenen defterdeki verilere göre Mostar nüfusunun üç etnik unsurdan oluştuğu söylenebilir. Bunlar Boşnaklar (Müslüman), Hırvatlar ve Sırplardır (Hristiyan). İncelenen Mostar sicilindeki gerek nikâh kayıtlarında gerek farklı hukuk davalarında veya olaylarında geçen Boşnak (Müslüman) isimleri bize Mostar’daki nüfusun çoğunluğunu Boşnakların oluşturduğu söylenebilir. Sicilde geçen isimler üzerinden kimin Müslüman olup olmadığı gayet anlaşılabilmektedir. Boşnaklar Türk ve Arap isimlerini günümüzde dahi kullanmaktadırlar. Sicilde geçen Hırvat ve Sırp isimleri farklı olduğundan aşağıdaki tabloda gösterilmeleri uygun görülmüştür. Sicilde Geçen Bazı Hristiyan İsimleri Sicilde Geçen Hristiyan İsimleri Kaç defa Geçtiği Anadildeki Karşılığı Yozib 2 Josip İvan 4 İvan                                                              182 Hazim Šabanović, Bosanski Pašaluk, s. 231. 183 Joanikije Pamučina, Život Ali-paše Rizvanbegovića Stočanina, Veselin Masleša, Sarajevo, 1976, s.503- 504. 184 M.Ş.S., Belge No 5. 37    Petarper 1 Petar Garaho 1 Graho Gapo 1 Gapo Yovan 3 Jovan Tirkoko 1 - Curo 1 Đuro Restan 1 Restan Dero 1 - Niko 1 Niko Mariya 3 Marija Nikola 1 Nikola Antona 2 Anton/Antonija Simon 1 Simon Patr 1 Petar Girgo 1 Grga Lazar 1 Lazar Sava 1 Savo Stepan 1 Stefan/Stjepan Luka 1 Luka Yorgo 1 Jorgo Mostar’da yaşayan insanların belli gruplara ve mesleklere ayrıldığını söylemek mümkündür. Nüfusun çoğunluğunu oluşturan Boşnakların bulunduğu gruplar ve meslekler185 şöyle sıralanabilir: Mollalar186: İncelediğimiz sicilde molla “monla” suretinde yazılmış olup sayıları 302’dir. Bu mollaların hepsi Mostar’ın her mahallesinde bulunmaktaydı. En çok molla barındıran mahalleler şunlardır: Mahalle ismi Molla Sayısı Mahalle-i Karagöz Bey 25 Mahalle-i Çerniçe 21 Mahalle-i Köse Hoca 18 Mahalle-i Dervîş Paşa 16 Mahalle-i Sivrî 10                                                              185 Meslek gruplarını görmek için bkz.; Ek No 6 186 Molla : “Mevleviyet payesini ihraz eden ulema hakkında kullanılır bir tabirdir. Sonraları zadegân olanlarla ilmî ve ictimai mevkii yüksek bulunanlar hakkında kullanılırdı. (Monla) suretinde de yazılırdı. Birinci sınıf kadılara da molla denilirdi. Müderrislerle yaşlılar medrese talebelerini isimleriyle çağırmazlar molla diye hitap ederlerdi”. 38    Sicilin bazı yerlerinde “monla” suretinde yazılmıştır. Bu terimin yanında bir evlilik belgesinde, softayı (medrese öğrencisi) ifade etmek için “suhte” terimi de kullanılmıştır.187 Hacılar: Dönemin şartlarını göz önüne aldığımızda hacca gitmenin pek de kolay olmadığını söylemek mümkündür. Gidenler genellikle yüksek maaş alan devlet vazifelileri veya toplumun zengin sınıfıdır. Mostar örneğinde ise her mahalleden birkaç kişinin hacca gidebilme imkânı olduğu, sicilde isminden önce mutlaka “el-Hâcc” ifadesinin bulunduğu bir kimsenin hac vazifesini yerine getirdiği anlaşılmaktadır. Bu sicilde olduğu gibi, eğer birisi Hac vazifesini yerine getirmişse, resmi kayıtlarda o kişinin isminin yanında “el- Hâcc” ifadesi yer almaktadır. Günümüzde Bosna Hersek’te, hacca giden birisi, yazılı olarak olmasa da, sözlü olarak “Hacı” diye nitelendirilir ve ismiyle hitap edilmez. Sicildeki verilere göre “Hacı” olanların sayısı 107’dir. Hacca giden herkesin bu defterde yer almadığını söylemekte fayda vardır. En çok hacı olan mahalleler şunlardı: Mahalle İsmi Hacı Sayısı Mahalle-i Sivrî 8 Mahalle-i Çerniçe 8 Mahalle-i Karagöz Bey 5 Mahalle-i Zirâî 4   B. AİLE (EVLİLİK) Defterdeki verilerin önemli bir bölümü aileye ilişkin belgelerdir. Şimdi bu belgelere göre incelenen dönemde Mostar kazasındaki aile yapısı ve ilişkileri ele alınacaktır. Öncelikle evlilikle ilgili bilgi verilecektir. Evlilik, bir başka ifadeyle ailenin kurulması, toplum ve dini hayatın zorunlu kıldığı bir sosyal kurumdur. İslam’a göre nikâh akdiyle tesis edilen aile kurumu, toplumun sağlıklı şekilde gelişmesinin olmazsa olmaz şartıdır. Bir toplumun geleceğe güven içinde bakabilmesi ancak sağlıklı ve meşru şekilde kurulmuş ailelerin varlığına bağlıdır.188                                                              187 M.Ş.S., Belge No 56. 188 Hayrettin Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, İstanbul: 2008, s. 64. 39    İslam hukukuna göre evliliğin geçerli olabilmesi için, evliliğe mani bir engelin olmaması, velinin izni olması ve nikâh akdinin ilanı, yani şahitler huzurunda yapılması gerekmekteydi.189 Müslüman bir toplum olan Osmanlılar’da da aile, bu şartlarla tesis ediliyor ve yapılan nikâh akdi, İlber Ortaylı’nın haklı olarak belirttiği gibi, genellikle mahkeme defterlerine kaydediliyordu. Sicile kayıt edilmeyen evlilikler de söz konusuydu. Her nikâhın sicillerde kayıtlı olduğunu söylemek mümkün değildir.190 İncelemeye çalıştığımız Mostar kadı sicili, çoğunlukla nikâh kayıtlarını içermektedir. 1844-1853 yıllarını kapsayan bu defterde 306 nikâh kaydı mevcuttur. Defterdeki bütün nikâh kayıtları “Ez-Zevcü’t -Tâlibu” diye başlar. Ardından talip olan erkeğin ve vekilinin yaşadığı yer (mahalle), daha sonra talip olunan kızın ve vekil(ler)inin ismi ve yaşadığı yer (mahalle), son olarak, şahitlerin isimleri ve mehri müeccelin miktarı ve evliliğin gerçekleştiği ay ve yıl şeklinde yazılmıştır. Bu kayıtlarda erkeklerin yaşları ve bekâr olup olmamaları belirtilmezken kadınlar için bu durum belirtilmiştir. Bir belgede kullanılan “mutallekatu” kelimesinden, talip olunan kadının boşanmış olduğu anlaşılmıştır.191 Bunun yanında ilk evlilikleri herhangi bir sebeple (ölüm, boşanma vb.) sona eren ve bir daha evlenmek isteyen dul kadınlar “seyyibetü” ifadesiyle zikredilmiştir.192 Daha önce evlenmiş olan ve bir daha evlenmek isteyen kadınlar da “menkuhatü’l bakire” olarak kayda geçirilmiştir.193 Defterde çoğunlukla ilk defa evlenenler için “bikru” ifadesi kullanılmıştır. Defterde çok evliliğe ve dinler arası evliliğe dair verilere rastlanılmamıştır. Bu defterdeki verilerden oluşturulan aşağıdaki tabloda yıllara göre evlilik sayıları gösterilmiştir. Yıllara Göre Evlilik Sayıları Hicrî Milâdî Evlilik Sayısı 1261 1845 87 1268 1852 63 1262 1846 61 1263 1847 48                                                              189 Karaman, a.g.e., s. 86. 190 İlber Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: 2000, s. 67. 191 M.Ş.S., Belge No 9. 192 M.Ş.S., Belge No 13; M.Ş.S., Belge No 181; M.Ş.S., Belge No 294. 193 M.Ş.S., Belge No 253; M.Ş.S., Belge No 254; M.Ş.S., Belge No 256; M.Ş.S., Belge No 258; M.Ş.S., Belge No 259; M.Ş.S. Belge No 261; M.Ş.S., Belge No 266. 40    1260 1844 24 1266 1850 14 1267 1851 8 1270 1853 1 Söz konusu sicilde boşanmaya dair sadece iki kayıt mevcuttur.194 Dolayısıyla incelediğimiz dokuz yıllık dönemde (1844-1853) yaşanan boşanma, gerçekleşen nikâh akitlerine göre oldukça azdır. Bu durum, Osmanlı-Balkan aile yapısının sağlamlığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Diğer yandan defterdeki kayıtlara göre dört Hriistiyan evliliği kadı huzurunda yapılmıştır.195 Hristiyanların nikâhlarında, Müslümanlarınkine göre farklı ifadelerin yer aldığı görülmüştür. “ez-Zevcü’l-akd” diye başlar ve talip olan erkeğin ismi, yaşadığı mahalle ve vekili zikredilmiştir. Ardından Hristiyan olduğun sonucu çıkarılan “zevcetü’n-nasraniyetü” ifadesi ve nikâhlanan kadının ismi, babası ve vekili zikredilmiştir. Diğer bir Hristiyan nikâhında “zevcetü’l-bikru’l-akde” şeklinde yazılmıştır. İki Hristyan nikâhında Boşnakların şahitlik ettikleri kaydedilmiştir.196 Bu ilginç durum bize, gayrimüslimler için dahi Osmanlı mahkemelerinin güvenilen bir kurum olduğunu ve Müslüman ve gayri Müslimlerin ilişkilerinin hangi boyutlara ulaşabildiğini de göstermektedir. İslam dininin bir gereği olarak Osmanlı toplumunda evlilik için gelin adayına erkeğin mehir denilen belli bir ücret ödemesi gerekiyordu. Biri muaccel diğeri müeccel adıyla iki tür mehir vardı. Muaccel mehir kız tarafına hemen verilen bir ücretti. Müeccel ise daha sonra verilebiliyordu. Mostar’da bu dönemde gerçekleşen nikâhlarda erkeğin kıza mehir verdiği açıktır. Ancak verilen mehir tarafların özellikle erkeğin statüsüne göre belirleniyordu. İncelediğimiz defterde kayıtlı nikâh akitlerinde en düşük mehir miktarı 1000197 ve 2.551 akçe,198 en büyüğü ise 151.000 akçedir.199 Diğer mehir miktarları bu ikisi arasında değişmektedir. Köylü, çırak gibi sıradan vatandaş daha düşük mehir öderken                                                              194 M.Ş.S., Belge No: 54; M.Ş.S. Belge No:236. 195 M.Ş.S., Belge No 318; M.Ş.S., Belge No 324; M.Ş.S., Belge No 327 ;M.Ş.S., Belge No: 329; Gayrimüslimler, daha ucuz olduğu gerekçesiyle bazen nikah akitlerini kendi dinî reislerine değil, kadılara kıydırdıkları vakidir. Kaynak: Ekrem Buğra Ekinci, “Osmanlı Hukukunda İzinnâme ile Nikâh”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 2 (2006), s. 47. 196 M.Ş.S., Belge No 324; M.Ş.S., Belge No 327. 197 M.Ş.S., Belge No 145. 198 M.Ş.S., Belge No: 279. 199 M.Ş.S., Belge No: 182. 41    molla ve ağa gibi toplumun üst tabakasını teşkil edenler 110.000 akçe gibi yüksek miktarda mehir ödeyebiliyordu. Mehir miktarlarından hareketle Osmanlı toplumunun belli bir tabakalaşma içinde olduğu söylenebilir. C. EĞİTİM Defterdeki verilerden Mostar’ın eğitim hayatına ilişkin de önemli malumat edinilebilmektedir. Osmanlının gelmesiyle önemli bir gelişme kaydeden Mostar, eğitim (ilim) sahasında da oldukça gelişmiştir. Öyle ki Mostar, bu açıdan Bosna Hersek’in en gelişmiş şehirlerden birisidir. Tanzimat dönemine kadar mektepler ve medreseler en yaygın eğitim kurumları konumunda olmuştur. Tanzimat’ın yürürlüğe girmesiyle birlikte Bosna eyaletinde başka dinlerin ve milliyetlerin eğitim kurumları da tesis edilmeye başlanmıştır. 1. Müslüman Eğitim Kurumları a. Mektepler Mektep denilen eğitim kurumunda İslam’ın temel dini bilgileri öğretiliyordu. Osmanlı Devleti’nin Mostar’a yerleştiğinden itibaren 1900’lü yıllara kadar Mostar’da on dört mektep kurulmuştur200. Bunların isimleri ve kuruluş yılları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir201: Mektep İsmi Kuruluş Yılı Geyvan Kethüda Mektebi202 1554 öncesi Karagöz Bey Mektebi203 1570 öncesi Nasuh Ağa Vuçyakoviç Mektebi204 1564 öncesi Hacı Bâli Mektebi205 1612 öncesi Derviş Paşa Bayezidagiç Mektebi206 1601 öncesi                                                              200 Bazı görüşlere göre ise 1867 yılı itibariyle toplam mektep sayısı 23’tü. Kaynak; Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru , s. 85. 201 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 81-86. 202 Geyvan Bey Kethüda, bu mektepte vazife alacak muallimin günlük 4 dirhem, onun yardımcısının ise günlük 2 dirhem maaş alacağını vakfiyesinde belirtmiştir. Kaynak; Bosna-Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 549. 203 Karagöz Beyin bu konudaki vakfiyesine daha geniş bilgi için bkz.: Bosna- Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 557. 204 Yaptırdığı caminin yakınına bu mektebi de yaptıran Nasuh Ağa mektepte vazife alacak muallimin günlük 4 dirhem alacağını vakfetmiştir. Kaynak; Bosna-Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 555. 205 Vakfiyesinde söz konusu mektepten de bahsetmektedir. Kaynak; Bosna-Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 575. 42    Hacı İbrahim Ağa Şariç Mektebi 1636 öncesi Hacı Ahmed Ağa Lakişiç207 1669 öncesi Hacı Ahmed Ağa Pitic 1718 öncesi Hacı Muhamed Ağa Spahic Mektebi 1800’lü yılların başında Hacı Memo Camii’nin Yanındaki Mektep Bilinmiyor Çerniçe Mahallesindeki Mekteb Bilinmiyor Buka Medreresi Mektebi Bilinmiyor Koskî Mehmed Paşa Mektebi Bilinmiyor Çişiç Mektebi 1840’lı yıllar Ayrıca evlerde de kız çocuklarına yönelik, temel dini bilgilerin öğretildiği ve Kur’an-i Kerim’in okutulduğu görülmektedir. Bunlar bir tür sivil eğitimi teşkil etmekteydi.208 b. Medreseler Defterde birer yüksek eğitim kurmu olan İslam dinini derinliğine öğreten Mostar medreseleriyle ilgili de önemli bilgiler bulunmaktadır. Şimdi bu medreseleri kısaca tanıtmaya çalışacağız. Karagöz Bey Medresesi: Mostar’ın ilk bilinen medresesidir. Karagöz Bey Camii’nin hemen yanında bulunmaktadır. 1570 yılından önce yaptırıldığı düşünülen medresenin ilk hocası (müderrisi) Mevlana Hasan isminde bir zâttır. Medrese hâlâ varlığını sürdürmektedir.209 Derviş Paşa Bayezidagiç Medresesi: Derviş Paşa Bosna valisi olduktan sonra yaptırmıştır. Vakfiyesinde özellikle Mevlana’nın Mesnevî’sini okutabilecek bir müderrisin bu medresede çalışması şart koşulmuştur. Bu medrese 1890 yılında kapatılarak, 1945 yılına kadar “Derviş Paşa Mekteb-i ibtidaiyyesi” olarak varlığını sürdürmüştür. 1992-95 savaşında bina ciddi zararlar görmüştür.210                                                                                                                                                                                      206 Bosna valiliğinde bulunan Derviş Ağa’nın Mostar’da kurmuş olduğu mektep ve vakfı hakkında daha geniş bilgi için bkz.: Bosna-Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 564-569. 207 Hacı Ahmed ağa vakfiyesinde, bu mektepte vazifeli müallimin günlük 5 akçe, yardımcısının da günlük 3 akçe maaş almasını belirtmiştir. Bu mektep 1915 yılına kadar ayakta kalmış, daha sonra yıkılmış ve yerine sokak genişletme çalışmaları yapılmıştır. Kaynak; Hivzija Hasandedić, “Zadužbine Hadži Ahmed Age Lakišića”, Sarajevo, Glasnik VIs-a, S. 10-12 (1961), s. 390. 208 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 85. 209 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 88. 210 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 89. 43    Rûznameci İbrahim Efendi Medresesi: Bu medrese 1620 yılından önce, Neretva nehrinin sol yakasında inşa edilmiştir. Mostar’ın en güzel ve en büyük medresesidir. 1924 yılına kadar medrese olarak işlev gören bu yapı, 1940 yılında yıkılmıştır. Binanın olduğu yere park yapılmıştır.211 Koskî Mehmed Paşa Medresesi: Mostar’ın en büyük vâkıflardan biri olan Koskî Mehmed Paşa 1618 yılından önce, yaptırdığı caminin yakınına bu medreseyi inşa ettirmiştir. Aslında medrese ilk olarak bir sûfî okuluydu, fakat ne zaman medreseye çevrildiği bilinmemektedir. Bu medrese 1924 yılında kapatılmıştır.212 Geyvan Kethüda Medresesi: Geyvan vakfının gelirlerinden kurulan medrese 1558 yılından sonra inşa edilmiştir. 1878 yılında işgalci Avusturya-Macaristan İmparatorluğuna karşı hareket etmek amacıyla karargâh olarak kullanılmıştır. Kesin olarak 1912 yılında kapatılmış, 1931 yılında ise yıkılarak yerine apartman binası yapılmıştır.213 Hacı Bâli Medresesi: Mahmud Çişiç vakfından elde edilen gelirlerle yapılan bu medrese 19. yüzyılın başında inşa edilmiştir. 1878 yılından önce kapatılmıştır.214 Buka Medresesi: Kur’an’ı tecvid kaidelerine göre en güzel şekilde okumayı öğreten bir medrese olup “Daru’l-Kurra” ismini taşımaktadır. Bu medrese 1800 yılından önce inşa edilmiştir. Karagöz Bey Camii’ne yakın olmasından dolayı onun vakfından elde edilen gelirlerle yapıldığı söylenmektedir. 1907 yılında kapatılan medrese, görünümünü kaybetmemiş vaziyettedir.215 Hacı Veli Medresesi: Medresenin yapım tarihi hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte Ağustos 1648 tarihinde İshak Halife adında bir zatın burada müderris olarak vazife yaptığını tespit ediyoruz. Bu medresenin diğer bir ismi “Deli Medresesi”dir”. Bu isim medresenin daha sonra belki de delilerin barındığı bir yer haline gelmiş olması sebebiyle verilmiş olabilir.216                                                              211 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 90. 212 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 91. 213 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru s. 92. 214 a.yer 215 a.yer 216 a.yer 44    Daru’s-sâ’de Ahmed Ağa Medresesi: Bu medrese 1654 yılından önce inşa edilmiştir.217 Şeyh İsmail Opiyaça Hankâh Medresesi: Mostar’lı müderrislerden İsmail Opiyaç, Derviş Paşa Camii’nin yakınlarına, 1668 yılında bu medreseyi inşa ettirmiştir. Kapanma ve binanın yıkılış tarihiyle alakalı bilgi bulunmamaktadır.218 İncelemiş olduğumuz defterde yukarıda isimlerini verdiğimiz medreselerin birkaçının ismi geçmektedir. “Molla” olarak zikredilen birkaç kişi (talebe veya müderris) Karagöz Bey, Karşıyaka ve Virepoli medreselerinde okudukları belirtilmiştir.219 Tahminen, Karşıyaka’dan kastedilen, Rûznameci İbrahim Efendi Medresesi’dir. Zira Neretva nehrinin sol yakasında bulunan tek medrese bu idi. 2. Sırp (Ortodoks) ve Katolik Okulları Sırp İlk Okulu: “Eski Okul” adıyla da bilinen bu okul, 1850 yılında 150 çocuğun okuduğu bir yerdi. 1855 yılında ise yeni bir okul binası yapılmıştır.220 Küçük Sırp Okulu: Bir diğer adı “Sırp Şehir Okulu” olmuştur. 1869 yılında yapıldığı söylenmektedir.221 Sırp Kız Okulu: Bu okul Rus Çarı’nın eşi Mariya Feodorovna tarafından yaptırılmıştır ve 1878 yılına kadar okulun temel ihtiyaçları yine aynı kadın tarafından giderilmiştir.222 Manevi Ortodoks Okulu: Bu okul 1866 yılında Rusya ve Sırbistan’dan gelen yardımlarla açılmıştır. 1872 yılında kapatılmıştır.223 19. yüzyılın ikinci yarısında Katoliklerin erkek ve kız çocuklarına yönelik iki ayrı okul açılmıştır. 1853 yılında açılan okul 1882 yılında Mostar ilkokuluyla birleşmiştir. 1872 yılında ise “Katolik Kız Okulu” açılmıştır.224                                                              217 a.yer 218 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 93. Ayrıca 1864 yılından itibaren 1878 yılına kadar kurulan rüşdiyeler hakkında daha geniş bilgi için bkz.; Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 95-96. 219 M.Ş.S. Belge No: 42; M.Ş.S., Belge No: 56; M.Ş.S., Belge No: 91. 220 Ćorović, Mostar i Njegov Srpska Pravoslavna Opstina, s. 60. 221 Djordje Pejanović, Srednje Škole U Bosni i Hercegovini, Sarajevo: 1953, s. 40. 222 Hasandedić, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, s. 97. 223 a.yer 45      D. VAKIFLAR Osmanlı Devleti, fethettiği yerlere İslam ve Türk kültürünü götürmüştür. Bu hususun, insanların hayatlarının her alanında fark edilmesi mümkündür. Özellikle sosyal hayatın kolaylaştırılmasında ve sağlam bir toplum yapısı oluşturulmasında vakıfların çok önemli rol oynadığı bilinmektedir. Vakıflar insanların hemen her ihtiyacını karşılıyordu. Osmanlı Devleti vakıf kurumuna ayrı bir önem vermiş, bu kurumu en üst seviyelere taşımıştır. Bosna-Hersek bu konuda en güzel örneklerinden birisidir. Mesela Mostar şehrinde onlarca vakıf kurulmuş, yardıma muhtaç insanlar, hastalar ve talebeler bunlardan faydalanmıştır. Hivzija Hasandediç’in yaptığı araştırmalarına göre Osmanlı dönemi boyunca, Mostar’da toplam 147 vakıf kurulmuştur.225 Biz burada incelediğimiz defterin bilgileri doğrultusunda Mostar’daki vakıflar hakkında bilgi vermeye çalışacağız. Sicildeki bir onarım belgesine göre, Koskî Mehmed Paşa Camii tamiratının vakfa ait dükkânların kiraları ve camii cemaatinin yardımlarıyla yapılması emredilmiştir.226 İncelediğimiz defterde ismi geçen bir diğer vakıf Silahdar Hüseyin Paşa Vakfı’dır. Belgeden anlaşıldığına göre Silahdar Hüseyin Paşa, Hersek’te bulunan Stolac şehrinde, yolcuların ücretsiz barınabilmeleri için bir han yaptırmış ve aynı şehirde bulunan Yavuz Sultan Selim Camii’nin yakınında bulunan mektep hocalarının belli bir ücret karşılığında vazifelendirilmesini şart koşmuştur. Ayrıca belgede, vakfın tevliyetini o zamana kadar icra eden Ahmed bin İsmail Halife’nin vefat etmesi üzerine, yerine anne –baba bir erkek kardeşi olan İbrahim Halife’nin mütevelli tayin edilmesine dair beratın varlığıyla alakalı tahkikatın yapılması istenmiştir.227 Bu olay vakıf görevlilerin herhangi bir sebeple atanmalarında sıkıntılar yaşanabildiğini düşündürmektedir.                                                                                                                                                                                      224 Andrija Nikić, Kulturne Prilike U Hercegovini Zadnjih Desetljeća Turske Vladavine (1823-1878), Split: 1976, s. 9-12. 225 Hizvija Hasandedić, Mostarski Vakifi i Njihovi Vakufi, Mostar: y.y., 2000, s. 29-47. 226 M.Ş.S., Belge No 140. Aynı belgede dükkanların ve arazilerin kiracılarından elde edilen gelirin cetveli de mevcuttur. Bkz. Ek 10. 227 M.Ş.S., Belge No: 141. 46    Mostar’ın en eski vakıflarından olan Geyvan Kethüda Bey Vakfı’nın mütevellisi hakkındaki bir belgeye göre, hâlihazırda bu vazifede bulunan Hacı Selimovik Abdullah Ağa’nın yerine Pûzizâde Ahmed bin Ağa’nın vazifelendirildiği anlaşılmaktadır.228 İncelediğimiz defterin kapsadığı yıllarda (1845-1853) Hersek Mutasarrıfı olan Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç de vakıf kuran yöneticilerden olmuştur. Toplamda dört vakfiyesi olan Ali Paşa Rizvanbegoviç, Bosna Hersek için söylemek gerekirse, bu tutumuyla örnek şahsiyetlerden birisi olmuştur.229   IV. EKONOMİK YAPI Çalışmamızın daha önceki başlıklarında özellikle Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Hersek Mutasarrıflığına getirildikten sonra, Hersek’in ekonomisinin bir gelişme kaydettiğinden daha önce bahsedilmişti. Onun üretme ve çalışmaya verdiği değeri şu söz açıkça ortaya koymaktadır; “Silahlar sustuğunda, çekiçler konuşsun”. Bu dönemde Ali Paşa Rizvanbegoviç ekonominin gelişmesi için bir dizi girişimde bulunmuştur. Nitekim bu dönemde köyde tarım, şehirde ise zanaatkârlık oldukça canlanmıştır. Ormancılık alanında önemli gelişmeler olmuştur.230 1845 yılından itibaren Avusturya-Macaristan topraklarına orman ürünlerinin ihracatı bunun en önemli kanıtıdır.231 Defterdeki bir belge pazar fiyatlarıyla ilgili bize önemli bilgiler sunmaktadır: Buna göre gıdalar genellikle yerel ürünlerdir. Bazı ithal ürünler de bulunmaktadır. Belgedeki cetvele göre en ucuz gıda tuz, en pahalı ise “kelle şekeri”dir.232 Ali Paşa Rizvanbegoviç’in vefatından sonra kaldığı saraylarda bulunan eşyaların bazıları ithal                                                              228 M.Ş.S., Belge No: 154; Geyvan Kethüda Vakfı hakkında daha geniş bilgi için bkz.; Bosna Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 545-553. 229 Bosna Hersek Vakfiyeleri, Cilt 2, s. 624-362. 230 Buna (Blagay) mevkiinde bir kereste fabrikası kurduğu aktarılmıştır. Kaynak: Hivzija Hasandedić, Muslimanska Baština Bošnjaka u Južnoj (Srednjoj) Hercegovini, Mostar: Islamski Kulturni Centar Mostar, 1997, s. 59. 231 Imamović v.d., Bosna i Hercegovina Od Najstarijih Vremena Do Kraja II. Svjetskog Rata, s. 192. 232 M.Ş.S., Belge No: 2. Tabloyu görmek için bkz.; Ek 7. 47    mallardır. Öyle ki Saraydaki döşeklerin bir kısmının Bursa’dan, avizelerin ise Şam’dan geldiğini görüyoruz.233 İcra edilen meslekler incelendiğinde Mostar’ın bir ticaret merkezi olduğu ifade edilebilir. Mostar’da üretilen mamulat arasında mûtafçıların ürettiği mallar gelmektedir. Bu mesleği genellikle Bulgarların ürettiği anlaşılmaktadır.234 Başka bir tezkireden ise Nujik Hüseyin adında bir şahsın kasapbaşı olduğunu öğreniyoruz. Belge ayrıca koyun ve sığır eti fiyatlarıyla ilgili bilgi vermektedir.235 İncelenen sicilde halkın ekonomik durumu ile alakalı veriler yetersizdir. Bu anlamda, nikâh kayıtlarındaki mehir miktarları kişilerin ekonomik durumunu belirlemektedir. Yüksek mehir miktarları devlet dairelerinde çalışan236, esnaf olan kişilere aittir. Bu husus onların ekonomik durumlarının iyi olduğu sonucu çıkarılabilir. Ayrıca defterdeki bir belgede, esnafın tuttuğu dükkân kiraları yansıtılmıştır. Bir dükkân kirası 100 kuruş olarak deftere kaydedilmiştir.237   V. SİCİLDE YER ALAN DİĞER BELGELER Nafaka konusunda ağız kavgası yaşayan iki kişinin 1.800 kuruşa barıştırılmalarının yer aldığı belgede, 900 kuruşun Ramazân-ı Şeriften bir hafta önce, kalan 450 kuruşun Zilhicce ayının başında, kalan diğer 450 kuruşun da Muharrem ayının başında teslim edilmesine hükmedilmiştir.238 Borç: Mostar’ın Kanber Ağa mahallesinde vefat eden İbrahim Mahmud’un oğlu Salih mahkemeye çıkıp zimmi Lazar Jijik’in babasına 5.300 kuruş borçlu olduğunu ve bu borcun eda edilmesi gerektiğine hükmedilmiştir.239 İncelemiş olduğumuz defterin birkaç                                                              233 M.Ş.S., Belge No: 312. Tabloyu görmek için bkz.; Ek 13. M.Ş.S., Belge No 313. Tabloyu görmek için bkz.; Ek 14. 234 M.Ş.S., Belge No: 142. 235 Kasapbaşı olarak atanan Hüseyin ismindeki her kimse, başka bir yerde et kesmemesi şart koşulmuştur. Okka başına belirlenen koyun etinin fiyatı 50 para, sığır etinin fiyatı ise 40 paradır. Kaynak: M.Ş.S., Belge No 152. 236 Bkz. Ek No 6. 237 M.Ş.S., Belge No 140. 238 M.Ş.S., Belge No: 111. 239 M.Ş.S., Belge No: 184. 48    yerinde “zimmi”240 kavramı geçmektedir. Tanzimat Fermanı 1839 yılında yürürlüğe girmiş bu kavram da ortadan kalkmıştır. Fakat Bosna ve Hersek topraklarında Tanzimat 1852 yılında uygulanmaya başlandığından zimmi kavramının hâlen kullanıldığını görmekteyiz. Dolayısıyla Tanzimat’ın ilanından sonra tam anlamıyla bölgede uygulandığını söyleyebilmek çok zordur. Zimmi kavramının kullanıldığı bir başka belgede ise, Lezaz isminde bir zimminin (Hristiyan) evinin önünden, eşkıya tarafından koyunlarının zorla götürüldüğüne dair, diğer iki zimmi olan Seroşkare ve İlise’nin olaya şahit oldukları kaydedilmiştir.241 Zimmi kavramının yanında reaya kavramının kullanılması da Tanzimat’ın uygulanmaya başlamadığının bir göstergesidir. Nitekim sicil defterinin içerdiği bir belgeye göre, Gaçiniçe ve Anko (ikisi de Hristiyan) aralarında geçen kavga sonucu hapse düşmüşler ve Mostar reayasından iki tüccar hapistekilere kefil olup serbest bırakılmalarını sağlamışlardır.242 Başka bir olayda, Mehmed ve Cafer isminde iki şahsın, İliya adında bir zimmi (Hristiyan) ile karşı karşıya geldikleri, davanın sulh ile kapanması ve kimsenin bir daha birbirine dil uzatmaması yönünde karar verildiği kaydedilmiştir.243 Şahitlik: Mehmed Bey Ralovik, annesinden kalan eşyaların onun üzerinde olduğunu ispat etmek için, mahkemede Molla Ömer İbni Hacı Mehmed Dolovice ve Molla Ahmed bin Salih’in şahitliklerine başvurmuştur.244 Bir başka belgede, bir takım yağların ve koyunun, Mustafa Ağa’ya ait olduğuna dair Mehmed adında bir Müslüman ve Yovan adında bir Hristiyanın şahitlik ettikleri kaydedilmiştir.245 İncelemiş olduğumuz defterde maddi zararların kadı emriyle giderildiğini içeren olaylar da mevcuttur. Nitekim Hum köyünde meydana gelen bir olayda bir şahsın hayvanları başka bir şahsın üzüm bahçesine zarar vermiş ve tespit edilen zararın tamamı                                                              240 Zimmi; “Müslüman ahid ve emanına girmiş yahut başka bir ifade ile İslam hükümetinin usülü dairesinde tabiiyyetini kabul etmiş olan gayr-i müslim yerinde kullanılır bir tabirdir.” Kaynak: Mehmed Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul: 1993, s. 663. 241 M.Ş.S., Belge No: 316. 242 M.Ş.S., Belge No: 314. Kefalet içeren diğer belgeler için bkz.: M.Ş.S., Belge No 1; M.Ş.S., Belge No: 315. 243 M.Ş.S., Belge No: 330. 244 M.Ş.S., Belge No: 321. İncelemiş olduğumuz defterde şahitlik yapıldığına dair başka kayıtlar da mevcuttur fakat eksik ifadelerden dolayı tam malumata sahip olamamaktayız. Bkz.; M.Ş.S., Belge No: 323. 245 M.Ş.S., Belge No: 325. 49    giderilmiştir.246 Bunun yanında bazı arazi satışları da deftere kaydedilmiştir.247 Adaletin ciddi olarak uygulanması sosyal barışı sağlayan en önemli unsurlardan biridir.                                                              246 M.Ş.S., Belge No: 326. 247 M.Ş.S., Belge No: 332; M.Ş.S., Belge No: 334; M.Ş.S., Belge No: 317. 50    ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 56 NO’LU MOSTAR ŞER’İYYE SİCİL DEFTERİNİN TRANSKRİPSİYON METNİ Belge No 1 Lubin Kazâsına tâbiʻ Opine Karyesi mütemekkinlerinden Sava veled-i Stepan Mostar’da mahbûs iken karye-i merkûmede Luka veledi Yorgo kefil olduğu kayd şod fi 15 Rebiülevvel 1268. Belge No 2248 Belge No 3 Mostar ahâlisinden Bekir bin Ömer Tobaga nâm kimesne Kula’dan yukarı Çarşu gice ile Bekleme Çarşu ahâlisi esnâfıyla işbu sicilde kayd şod fi 11 Rebiülevvel sene 1268. Toce ‘Abdullah’ın defteridir ki İşbu altmış sekiz senesi hâne masârifâtı249 Belge No 4 Bi’smihî ‘azze şânuhû ve bi-hamdihî ve musalliyen ‘alâ habîbihî ve ‘abdihî ve ‘alâ âlihi ve ashâbihi ve atbâ’ih ve ba’d fe-kadi’t-tehaztu hâze’s-sicilü li-zabti mâ veka‘a min …. Beyne’l-‘ibâdi ve kaydi mâ hüve’l-mu’tenâ min e’t-tevâturi ve’l-evâmiri ve’d- defâtiri fi’l-bilâdi hîne intesebtu hasebe’l-kaderi bi’l-kadâi min gayri’b-tigâin ve lâ istişfâ’in fadlen ‘an el-irtişâi edâ ‘afhu …. el-ihtiyâru ve vuffika haze’l-‘icâzu fî cemî’l- umûri bi’l-muhtâri bi-hürmeti nûri habîbihi sirru’l-esrâri ve âlihi ve ashâbihi ve cundihi’l- ebrâri salevâtu’llâhi ve selâmuhû ‘aleyhi ve ‘aleyhim mâ dâme’l-leylu ve’n-nehâru ve mâ                                                              248 Bkz. Ek 7. 249 Bkz. Ek 8. 51    te’âkabe’l-‘aseran ve’l-emsâru ve ene’l-fakîru ilâ Rabbihî Rahîmi Muhammed Emin ibnu Müfti ‘Âlî Efendi ‘afallâhu ‘anhumâ fi’d-dünya ve’l-âhireti ve rahimehumâ me’al- ümmeti’l-merhûmeti rahmeten vâsi’aten fî gurreti zi’l-hicceti’ş-şerîfeti sene sittîn ve mieteyn ve elfin min hicretin seyyidi’l-enâmi ‘aleyhi’s-salâtu ve’s-selâm. Belge No 5 Şerʻiat şiʻâr Mostar kazâsına bu defʻa bi’n-niyâbe hâkimü’ş-şerʻ taʻyîn olunan Câbi zâde fazîletlü Muhammed Emin Efendi zîde fazluhû ve mefâhirü’l-emâsil ve’l-âkrân mütesellimi ve vücûh-ı âhâlileri zîde kadruhum inhâ olunur ki çend seneden berü kazâ-i mezbûrede hükümet-i şerʻiyyeye me’mûr olan semâhatlü Ahmed Râşid Efendi bu defʻa enfâs-ı maʻdûdesi hitâmıyla fevt olmakdan nâşi der-saʻâdetden mürâselesi vurûd iden kadr- ı sahâb ‘ilm ve ‘iffetden fünûn-ı şerʻiyyede mütebahhir ve zühd ve takvâ ile müştehîr bir nâib nasb lâzım geldiği ve sen ki efendi-i mûmâ-ileyhsin şemse-i mergûbe-i diyânet ve dirâyet ile mevsûn ve icrâ-yı ahkâm-ı şerʻiyyede kemâl-i vakt ile maʻrûf olduğun ecilden akrânın miyânından intihâb ve niyâbet mürâselesi gelinceye değin işbû altmış senesi Zilhicce-i şerîfin gurresinden zabt eylemek üzere kazâ-i mezbûrun niyâbet idâresi ʻuhde-i dirâyetlerine ihâle olmağla imdi icrâ-yı ahkâm-ı şerʻiyyede bezl-i mâ-hasl-ı kudret ve fasl-ı duʻâ ... katʻan hâtır ve gönüle bakmayarak hakk u ʻadl üzere rü’yet ve her hâlde munasafâna ve muʻtedilâne hareket ve câdde-i sıdk ve ve istikâmetde sebât ve tarîka-i enîka-i hakkâniyetden ʻadem-i inhirâf ile kesb-i necât ve siz ki muhâtabûn-ı mûmâ- ileyhimsiz siz dahi efendi-i mûmâ-ileyhâda ahkâm-ı şerʻiyyede bi’l-vücûh muʻâvenet ve umûr-ı mehâm-ı seniyyenin teshîl husûsuna mübâderet itmeniz bâbında livâ-yı Hersek ve medîne-i Mostar’da işbu buyuruldum tahrîr ve ısdâr ile tesyâr olunmuşdur be-minhu teʻâlâ vusûlünde gerekmekle ber-mûceb-i muharrer cümleniz ʻamel ve hareket ve hilâfından hazer ve mücânebet eyleyesiz deyü fi gurre-i Zilhicce sene 1260. Belge No 6 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Mehmed Hemzik ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu ihvehu Hüseyin ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehi binti Yusuf Dırâğnik ʻan Mahalle-i Sivri vekîlihâ Hasan Ogevîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Bakırvîk ve Sâlih Dırağnik ve’l-mehri’l-mü’eccel 52    ‘alâ mâ terâzi meblağ 53.000 yalnız elli üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Zilhicceti’ş-şerîf sene sittîn ve mi’eteyn ve elf (1260). Belge No 7 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Ömer Afacân ʻan kazâ-i Zomine ʻan karye-i Otelhân vekîluhu el-Hâcc İbrahim Kaho ʻan Mahalle-i Sivri ʻan Mostar ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Saliha binti Ömer Movîk ʻan karye-i Dırajniçe vekîlihâ ehûhâ Ali ibni el- mezbûr Ömer sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehan Sefervîk ve Yusuf Afacân ʻan Zomine ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l- ‘akd ve’t-tezvîc fî şehri Zilhicceti’ş-şerîf sene sittîn ve mi’eteyn ve elf (1260). Belge No 8 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa Sipâhi Yançik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Molla Hasan Arpaçik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Salih Hobne ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Hasan tâbiʻ-i kethüdâ beyefendi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ali Alemdâr Kırlik ve Salih bin Mustafa Vogovîk ʻan Mahalle-i Çerniçe el-mezbûr ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-‘akd ve’t-tezvîc fî şehri sene sittîn ve mi’eteyn ve elf (1260). Belge No 9 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Osman Kıpti ibni Ali Zelicik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Caco Kıpti Zeliçik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-mutallekatu Zalite binti Zeçerko ʻan Mahalle-i Tire Yahya vekîlihâ Mehmed Mahik ʻan Mahalle-i Tire Yahya sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Salih İsmailik ve... ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-‘akd ve’t-tezvîc fî 15 Zilhicce 1260. Şuhûdü’l-hâl Mütesellim Mustafa Ağa Dervîş Ağa Garabo 53    Belge No 10 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ömer bin el-Hâcc Hüseyin harem kethüdâ-yı Hazreti veliyyü’n-niʻme vekîluhu ihvehu Mehmed ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Aliye binti Câfer Taslamân ʻan Mahalle Kanber Ağa vekîlihâ Mahmûd Oglik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Raşid ve el-Hâcc Mehmed min hizmeti el-Hâcc Hacı Paşa Efendi ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir vâkaʻa’l-‘akd ve’t-tezvîc fî 15 Zilhicce 1260. Belge No 11 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin Ömer Halil Kıbti ʻan Mahalle-i Karye-i Uğraçınık-ı Zîr vekîluhu el-Hâcc İbrahim Kaho ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Alika binti Sâlih Boşnak ʻan Kasaba-i Lebuşka vekîlihâ Halîl Büyük ʻan karye-i Kurşun sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ömer Mustik ve Ali Goşik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 9.000 yalnız doksan bindir vâkaʻa’l-‘akd ve’t-tezvîc fî 15 Zilhicce 1260. Belge No 12 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Bekir bin Ömer Liçovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu İbrahim Dodovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Leyla binti Mustafa Cumʻalik ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Sâlih Kuyulu sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Kuyulu ve Sâlih İskohan ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vakaʻa’l-‘akd ve’t-tezvîc fî 15 Zilhicce 1260. Belge No 13 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Hüseyin Movîk ‘an Karye-i Dırajniçe vekîluhu Ömer bin Karkoz ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’ş-şeybetu’t-tâlebetu Kerîme binti Hasan Ka’ik ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ ‘Ali Mûsâ Bey ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Movîk ve ‘Ömer Karkoz ʻan karye-i mezbûre ve’l- 54    mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Zilhicce 1260. Belge No 14 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Molla Derviş Recanovîk ʻan Mahalle-i Kutloy vekîluhu Rüşdi ‘Ali Efendi Bobik ʻan Mahalle-i Kanbur Ağa ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Sâime binti el-Hâcc Halîl Efendi Nozik ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Nuhan Ağa-i Yoyan ʻan Mahalle-i Şâdi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Recanovîk ve İbrâhim Şabik ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Zilhicce 1260. Belge No 15 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Mehmed İşkodro ʻan Mahalle-i Derviş Paşa vekîluhu Mustafa Maçik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nefîse binti Mehmed Bayloz ʻan Mahalle-i Sivri vekîlihâ Molla ‘Ömer Dırağnik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Salih Hamza Bey ve Ömer Dırağnik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 35.000 yalnız otuz beş bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Zilhicce 1260. Belge no 16 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Hasan Moşik ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Hamid bin Tahir Karabey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âmine binti ‘Ali Pernat ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ Ömer bin Ebubekir ʻan Mahalle-i mezbûre Çerniçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Süleymân Bilalovîk ve Ahmed Şehbar ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Zilhicce 1260. Belge No 17 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Molla Sâlih bin Molla ‘Ali Dostovîk ʻan Mahalle-i Muhyi Hoca vekîluhu Mustafa ibni Molla İbrâhim Tevâsvâc ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l-bikru Mevliye binti Mehmed Aşık ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli vekîlihâ 55    Molla ‘Osman Dıraço ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Molla Ahmed Garabo ve Kâbîk İbrâhim ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 1260. Belge No 18 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Molla Mehmed ibni el-Hâcc ‘Ali Atîmzâde ʻan Mahalle-i Hafız Hoca vekîluhu Mehmed Ağa Dadik ʻan Mahalle-i Sinân Paşa ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zâhide binti Mahmud Efendi Keşizâde vekîlihâ Yusuf Ağa Keşizâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Molla Mehmed Jololizâde ve Molla İbrâhim Keşizâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 81.000 yalnız seksen bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene sittîn ve mi’eteyn ve elf (1260). Belge No 19 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Mehmed ibni Monlâ Mehmed İspâhik ʻan Mahalle-i Sivri vekîluhu ‘Ali Ağa Pozik ʻan Mahalle-i Şâdi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudû binti Mehmed Ağa Kömüri ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bali vekîlihâ Monlâ Derviş Haçik ʻan Mahalle-i Hafız Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Dervîş Ağa ibni el-Hâcc Ahmed Ağa Kömüri ve Mustafa ‘Ali Kalfazâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l- harâm sene sittîn ve mi’eteyn ve elf (1260). Belge No 20 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Ahmed ibni Monlâ Hasan Uçuklizâde vekîluhu Hüseyin Ağa Tâso ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Hüseyin İstopac ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ Mustafa Ağa Mollavîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ömer Maklik ve Hasan İstopac ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 3 Muharrem sene 1261. Belge No 21 56    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin ‘Osman Mamik ʻan karye-i Dırajniçe vekîluhu ‘Osman el-mezbûr ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Ahmed Litiçe ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ İbrâhim Mamik ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Karagöz ve ‘Ömer Bakik ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 5 Muharrem sene 1261. Belge No 22 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Mustafa ibni Mehmed Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Monlâ Sâlih Efiliçe ʻan Mahalle-i Çerniçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l- baligatu Dudu binti Hasan Bey el-Hâcc Ömerzâde ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ Hüseyin Ağa Taso ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Bey ve Monlâ Sâbit el-Hâcc Ömerzâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Muharrem sene 1261. Belge No 23 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdullah bin ‘İsmail Ağa Gulâdovîk ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîluhu Monlâ İbrâhim Kôso ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ‘Aliye binti ‘Ali Goya ʻan Mahalle-i Hacı Velî vekîlihâ Haco Ağa Bihkovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan Kuzyak ve Ali Gulâdovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 24 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ ‘Ali bin Mehmed Şâfik ʻan Mahalle-i Geyvân Bey vekîluhu Monlâ ‘Ali el-İmâm ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti İbrâhim Zunye ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ Monlâ Sâlih Efiliçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Dervîş Ağa ve oğlu Mehmed Katiyone ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 8 Muharrem sene 1261. Belge No 25 57    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mahmûd bin Hasan Kalârik ʻan Mahalle-i zirâʻi vekîluhu Hasan Kalârik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ‘Aliye binti İbrâhim Şomân ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ Salih Penâh ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrahim ehûhâ ve Monlâ ‘Osman Keşik ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 8 Muharrem sene 1261. Belge No 26 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdülmü’min Dâmik ibni ‘Ali ʻan karye-i Zâlik vekîluhu Monlâ Ömer Veloviçe ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sâime binti İbrâhim Lizkev ʻan karye ʻan Kazâ-i İstolçe vekîlihâ Monlâ Sâlih Eslikovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın sebete vekâletehu ‘Ömer Dâmik ve Salih Tirbone ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 8 Muharrem sene 1261. Belge No 27 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ ‘Ali ibni Sâlih Bey el-Hâcc Ömerzâde vekîluhu Hüseyin Ağa Tâso ʻan Mahalle-i Çerniçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti el- Hâcc Ahmed ‘Alemdâr Harremizâde ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Muharrem Ağa Bebik ʻan Mahalle-i Yahya-yı Asfel sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Dodonyac ve Mehmed Ağânovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 28 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Hasan ibni el-Hâcc Ömer Novîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Dervîş Ağa Garâbo ʻan Mahalle-i Sinân Paşa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Monlâ Hüseyin Şâtır ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ Monlâ Yûsuf Hômo ʻan Mahalle-i Köse Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Hasan Hoco ve ‘Ali ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 29 58    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin Mısırlı ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Sâlih ‘Abdullah Çeniçe ʻan Mahalle-i Derviş Paşa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Molâya binti ‘Ali Ağa Serdâr ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ Mustafa Novîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih Lihovîk ve Derviş Çâdere ʻan Mahalle-i Rûznâmçe ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 30 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin Ali Şântik ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Hasan Kalârik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Mustafa Zeliçik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ ... İbrâhim ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim ve Ahmed Şântik ʻan Mahalle-i Lâfi ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Muharrem sene 1261. Belge No 31 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl Belhâyik ibni Mustafa ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Monlâ İsmail Belhayik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti Halîl Polçik ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ ‘Ali Ağa tâbiʻ-i miralây beyefendi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Haco Berâko ve Süleymân Gulâvnik ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 21 Muharrem sene 1261. Belge No 32 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mahmûd Efendi Keşizâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Mahmûd Efendi Keşizâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmügülsüm binti Yûsuf Bey Lâkişezâde ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Câfer Bey Miralâyzâde ʻan Mahalle-i Rûznamçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Câfer Bey ve Mahmûd Bey Lakişezâde ʻan Mahalle-i el-mezbûre Karagöz Bey ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 81.000 yalnız seksen bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). 59    Belge No 33 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali ibni Halîl Sâlihin ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu ‘Ömer Haydûd ʻan Mahalle-i Lâfi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Miheme binti ‘Ömer Korik ʻan Mahalle-i Lâfi vekîlihâ ‘Ali Ağa Lûhli ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Çanbo ve İbrahim Hânik ʻan Mahalle-i …. ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 25 Muharrem sene 1261. Belge No 34 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Ahmed ibni Monlâ Yusuf Keşizâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Mahmûd Efendi Keşizâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlih Bey Veliağazâde ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Monlâ Hasan Râlovizâde ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Bey Râlovîk ve ‘Osman Şeşik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 35 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Selim İspâhik ʻan Mahalle-i Sivri vekîluhu Monlâ Muhammed İspâhik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Muhammed Ağik ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîlihâ Monlâ ‘Ömer Kilâr ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l- harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 36 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Ahmed Kalâçi ʻan Mahalle-i ʻanhu ʻan karye-i Vişik vekîluhu İbrahim Kalâçi ʻan karye-i Tirbân ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Beftonohân Kıpti ʻan Mahalle-i Rikne vekîlihâ İsmail bin Mehmed Goplik Kıpti ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘İsmail âhûhâ ve ‘Ömer Kıpti 60    âhûhâ ve ‘Ali Gotik Kıpti ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Muharrem sene 1261. Belge No 37 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Selim bin İbrâhim ʻan Mahalle-i Buluh vekîluhu İhve ‘Osman ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu… binti Selim ʻan ... ʻan karye-i Zâkile vekîlihâ Ebuhâ Selim sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Receb Kırlik ve Sâlih Kapusi ʻan Mahalle-i Fatma Kadın ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 27.000 yalnız yirmi yedi bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Muharrem sene 1261 Belge No 38 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Hasan Kıpti ʻan Mahalle-i Tire Yahya vekîluhu Bekir Topağa ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Emine binti ‘Ömer Kalâçi ʻan kazâ-i İstolçe ʻan karye-i .... vekîlihâ ‘Ömer bin Rıdvân Morik ʻan karye- i Rotemle sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘İsmail Gobik Kıpti ve Mehmed Mânderik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 28 Muharrem sene 1261. Belge No 39 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin ‘İsmail Maksomik ʻan karye-i İsvinârina vekîluhu Hasan Kalârik ʻan Mostar ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Merka binti Mustafa İşkovlik ʻan kazâ-i Blagay ʻan karye-i Jule vekîlihâ İbrâhim İşkovlik ʻan karye-i Jule sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Voloviçe ve Ahmed Maksomik ʻan karye-i Asonyarina ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr-i Muharremi’l-harâm sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 40 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa ibni Sâlih Muharremizâde vekîluhu Monlâ ‘Ali Rizikâlo ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti ‘Ömer İzvizdik ʻan mahalle Mehmed Kethüdâ vekîlihâ Monlâ ‘Abdullah Lotovîk ʻan Mahalle-i Geyvân Bey sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Çelbik ve ‘Ali İzvizdik ve’l- 61    mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 35.000 yalnız otuz beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî Selh Muharrem sene 1261. Belge No 41 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Sâlih ibni İbrâhim Bey Kobcik ʻan Medrese-i Karagöz Bey vekîluhu Ebûhu İbrâhim Bey el-mezbûr ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Me’vi binti ‘Ömer Sipâhi Pançik ʻan mahalle Hüseyin Hoca vekîlihâ Mustafa Sipâhi Amûcaları ʻan Mahalle-i Çerniçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih Vogovîk ve Mustafa Kırkonik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Selh Muharrem sene 1261. Belge No 42 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ ‘Ali bin İbrâhim Bey Kobcik ʻan Medrese-i Karagöz Bey vekîluhu Ebûhu İbrâhim Bey el-mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmügülsüm binti Ömer Sipâhi Pançik ʻan mahalle Çerniçe vekîlihâ amcahâ Mustafa Sipâhi Pancik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Salih Dogogovîk ve Mustafa Kırkonik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Selh Muharrem sene 1261. Belge No 43 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mahmûd İzvizâc ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Monlâ Mahmûd Dırânovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ‘Aliye binti Mahmûd Bey Kifik ʻan mahalle mezbûre vekîlihâ Monlâ Mustafa Hervîk ʻan Mahalle-i Lâfi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Muhammed Ağa Behlülzâde ve Mehmed Bey Bakâmizâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Muharrem sene 1261. Belge No 44 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Câfer Maksomîk ʻan kazâ-i Lebuşka vekîluhu Monlâ Sâlih İslikovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zelihâ binti Rıdvân Patik ʻan karye-i Çome vekîlihâ ehûhâ Mustafa bin el-mezbûr Rıdvân sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa ve Murâd Maksomik ʻan kazâ-i mezbûre ve’l- 62    mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî şehri gurre-i Saferi’l-hayr sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 45 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed ibni el-Hâcc Câfer Peştalo ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîluhu Şapçeli Mustafa Kavâs ʻan Mahalle-i Köse Hoca ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu ‘Alime binti Mustafa Koloded ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ vekîlihâ Ahmed Kavâs ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu Monlâ Ali Mahrâgik ve Konil Kavâs ʻan Mahalle-i Çarine ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 9 Safer sene 1261. Belge No 46 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Hasan İşkoro ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu ‘Ömer Poto ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlih ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Mustafa Sipâhi Pançik ʻan Mahalle-i Çerniçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hoca Zubik ve Muharrem Şeta ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Safer sene 1261. Belge No 47 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed Burkan ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Ahmed Bey Bekâmizâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühân binti Mehmed Maksomîk ʻan karye-i Koziçe vekîlihâ Bekir Burkan ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Osman Karavîk ve Hüseyin Çerenhân ʻan Mahalle-i Baba Beşîr ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l- akd ve’t-tezvîc fî 21 Safer sene 1261. Belge No 48 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hâco bin İbrâhim Karvâc ʻan Gaça ʻan Kûla vekîluhu ‘Ömer Karvâc ʻan... ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Emine binti ‘Ali Bey Şeşrâk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ Beydo Sâdik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu 63    ʻanhâ bi-şehâdeti Beşîr Sarik ve ‘Ali Şarân ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Safer sene 1261. Belge No 49 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Yusuf Kakik ʻan karye-i Gırâdnik vekîluhu Selim Bayrâmovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Gülsüm binti Osman Marik ʻan karye-i Melkovîk vekîlihâ Hüseyin Marik ʻan karye-i Melkovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Abdurrodan ve ‘Ömer Kakik ʻan karye-i mezbûre ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî Rebiülevvel sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 50 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Mustafa Ağa el-Hâcc Ömerzâde ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu İhve ‘Ömer Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Mehmed Efendi Kakovine vekîlihâ Monlâ Mehmed Hemzik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Muhammed bin Paşa Bey ve Monlâ ‘Ali Çarkik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 51 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin İbrâhim Rahimîk ʻan karye-i Paska vekîluhu ‘Ömer Topoga ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti ‘Osman Soblovîk ʻan karye-i Vilâsnik vekîlihâ Sâlih Şota sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Duran Kolâkovîk ve Beşîr Rahimik ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 52 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin ‘Abdülcelîl Çelilovîk ʻan karye-i Kuruşun vekîluhu Ahmed Hasan Dirkâlo ʻan karye-i Mahalle-i Öküzovîk ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Sâime binti Mehmed Tirik ʻan karye-i Anbele vekîlihâ Ahmed Dirkâlo sebete 64    vekâletehu ‘Ömer Kadirik ve Hasan Celilovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 53 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Ahmed bin Monlâ Sâlih Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Derviş Paşa vekîluhu Kethüdâ Beyefendi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mehmed Efendi Zetkovine ʻan Mahalle-i Nezir Ağa vekîlihâ el-Hâcc ‘Ali Derone sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa el-Hâcc ‘Osmanzâde ve ‘Abdullah Efliçe ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 9 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 54 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘İsmail Hacek ʻan redif-i ʻasâkir vekîluhu Bekir Voçmân ʻan Mostar ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Zeyneb binti ‘Osman ʻan Mahalle-i Nezir Ağa vekîlihâ Süleymân Bilâlovîk ʻan Mostar sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Abder Azizovîk ve Pâşo Hacemahovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 9 Rebiülevvel sene 1261. ... mersume Zeyneb ... zevci merkûm ‘İsmail talâk ile tatlîk ve işbu mahale kayd 15 Ramazân 1261. Belge No 55 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Yusuf Bagovîk ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu ‘Osman Ağa ʻan dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n-nîʻme ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Mehmed Jotre ʻan kaza-i Lubin ʻan Garâbin vekîlihâ Zenil Kosteriliçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed Kavâs ve Selim Kavâs ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 56 65    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hâfız Murâd bin Hasan Berporik ʻan Medrese-i Virepoli vekîluhu Monlâ Memi ʻan dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Âişe binti Mahmûd hizmetkâr-ı İbrâhim Ağa Voloviçe vekîlihâ el-Hâcc Mahmûd Hâfız Benâlukalı sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti suhte ve suhte Hâfız Sâlih ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 11 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 57 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Mehmed Maksomîk ʻan karye-i Koziçe vekîluhu Monlâ ‘Ali Boşnak ʻan Mahalle-i Sinan Paşa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlihin ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ âhûhâ Ahmed sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Mehmed Maksomîk ve Ahmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Şehri Rebiülevvel sene 1261. Belge No 58 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Sâlih Coğo ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Monlâ ‘Osman Keşik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti ‘Aziz Bey Çikik ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Monlâ Sâbit Mollâvîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ali Monlâvîk ve Mustafa el-Hâcc ‘Osmanzâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 15 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 59 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Mehmed Zeliçik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Hâfız Mustafa Efendi Şaʻbâniç ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Leyla binti ‘Ömer Kara’iso ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîlihâ Ahmed Peştâlo ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed Gondel ve Sâlih Şâtır ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 19 Rebiülevvel sene 1261 Belge No 60 66    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Tirbone ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Monlâ Sâlih Kâbîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Şâhiye binti İbrâhim Şântik ʻan karye-i Birigrakân vekîlihâ âhûhâ Mustafa Şântik ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mahmûd Kalâycık ve Sâlih Milek ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Rebiülevvel sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 61 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Sâlih Cân ʻan karye-i Kırokovîk vekîluhu İbrâhim Baygoldik ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’l-mutallaka Zile binti Halîl Hıdık ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Sâlih Cânpo ʻan Mahalle-i Hâfız Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Hüseyin Reyhâtik ve Mustafa Çanpo ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Rebiülevvel sene 1261. Belge No 62 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed Jönne ʻan Mahalle-i Kokovi vekîluhu Mustafa Zâhirovîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Hasan Esençekik ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ vekîlihâ Hasan Zâhirovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Çakalo ‘Ali Ve Mustafa Şehovitik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 9.000 yalnız dokuz bindir fi 7 Rebiülahir sene 1261. Belge No 63 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin Onbaşı ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu İbrâhim Şâkik ʻan Mahalle-i Haşori ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Âişe binti İbrâhim ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ vekîlihâ Kolodi Mustafa ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ... Dervîş Zonik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 9 Rebiülahir sene 1261. Belge No 64 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin ‘İsmail Borok ʻan kasaba-i Lubin vekîluhu İhve Sâlih ʻan kasaba-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sevdâ binti ‘Ali Seferovîk tâbiʻ Kalâcık ‘Ali ‘Alemdâr vekîlihâ ‘Ömer Karvâc ʻan dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme 67    sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed Detokovîk ve ‘Ali Honik dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Rebiülahiri li-sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 65 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Bekir Tâ’inci Mahmûd Ağanik kardaşı ʻan dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme vekîluhu ‘Ali ʻan dâ’ire-i miralây Beyefendi ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Fatma binti Mustafa Boloçik ʻan mahalle Fatma Kadın vekîlihâ Ahûhâ ‘Ömer sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Didik Mustafa ve ‘Ali Semerci ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 63.000 yalnız altmış üç bindir gurre Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 66 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin Mü’minovîk Yeribek İbni ‘Abdülmü’min ʻan karye-i Dırâjniçe Hızır Nefise ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Hûriye binti ‘Ali Çaçik ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Slih Hoçik ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti ’Ömer Yeribek ve ‘Ali Baçik ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 70.00 yalnız yedi bindir ... fî 5 Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 67 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin Bey ibni Mustafa Ağa Çelebizâde vekîluhu ‘Ali Ağa Kitâszâde ʻan Mahalle-i Kutloy ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Sâlih Bey Veli Ağazâde vekîlihâ Monlâ Hasan Râlovizâde ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Ahmed Keşizâde ve Nohân Bey Veli Ağazâde ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 5 Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 68 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Muharrem bin Ahmed Şâtır ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Nuhân Alemdâr Kurd ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Kadire binti Halîl Nezîrovîk ʻan karye-i Keşân vekîlihâ ‘Osman Abâza sebete vekâletehu 68    ʻanhâ bi-şehâdeti Selim Sirâc ve Sâlih Hobâne ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 69 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Ali el-Hâcc ‘Osmanzâde ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Monlâ ‘Abdullah el-Hâcc Osmanzâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hafsa binti Ahmed Dirâbâc ʻan Mahalle-i Sivri vekîlihâ ... Sâlih Dirâbâc ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ömer Dirâğnik ve ‘Ömer Kosnik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Cemaziyyelevveli sene 1261. Belge No 70 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hâco bin Ahmed Tanzo ʻan Mahalle-i Kutloy vekîluhu Hasan Bâso ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti ‘Abdullah Zûl ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ Sâlih Sipâhi Posik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Balik ve Posik Ahmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 71 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Sâlih bin İbrâhim Şâbûh ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Süleymân Pernât ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nefîse binti ‘Osman Mâzik ʻan mahalle Çerniçe vekîlihâ Monlâ ‘Ali ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mahmûd Opâçik ve ‘Ömer Behrâmovîk ʻan Mahalle-i … ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 35.000 yalnız otuz beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 72 69    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih Poçyâk ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Kasâbbâşı Sâlih Şântik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Kadîre ʻan Mahalle-i Lâfi vekîlihâ ‘Ali Ağa Lucalı ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Cânbo ve Mustafa Cânik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Selh Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 73 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin Mehmed Beşe Cafovîk ʻan Kazâ-i Gâçka vekîluhu ebûhü’l-mezbûr ‘Ömer ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Âmine binti Ahmed Şâhindârik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ Mehmed Kalâycık ʻan Mahalle-i Dikine sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Mogovîk ve Haydâr Câfovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Selh Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 74 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin Nohân Kıpti ʻan Mahalle-i Çerniçe Hızır Nefîse ve’z-zevcetu’l-bikru Âişe binti Durân Lâlovîk ʻan mahalle Çerniçe vekîlihâ Haco Kıpti Zeliçik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Moçovîk ve İbrâhim Kıpti Mârovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Selh Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 75 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Mehmed Behlül Potro ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Sâlih Coro ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti ‘Abdullah ʻan Mahalle-i Yahyâ-i Asfel vekîlihâ Monlâ ‘Osman Mollâvîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali İskakik ve Mehmed Lota ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Selh Cemaziyyelevvel sene 1261. Belge No 76 70    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin ‘Ali Zehrik ʻan karye-i Kokorinya ʻan kazâ- yı Blagay vekîluhu ‘Ömer Kulâkçık ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti Zülfükâr Husnik vekîlihâ İbrâhim bin Ahmed ʻan karye-i Pândol sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih ve ‘Ömer ʻan karye-i Pândol ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Cemaziyyelevvel sene sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 77 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin ‘Ömer Çerniçik ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Hüseyin Kuzbân ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Hüseyin Kemâlovîk ʻan mahalle Dervîş vekîlihâ dâicesi Behlik Sâlih sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Muharrem Kulâvuz ve İbrâhim Çerniçân ʻan Mahalle-i … ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehr Cemaziyyelahir sene 1261. Belge No 78 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Muhammed bin Ahmed Efendi ‘Abdülfettâhzâde ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu ‘Ali Bey ibni Mehmed Bey Nakşezâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti Monlâ Sâlih Korkud ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîlihâ Câfer Bey miralâyzâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Bey Miralâyzâde Mustafa Tâsozâde ʻan Mahalle-i ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Recebü’l-ferd sene 1261. Belge No 79 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin ‘Ali Gope ʻan Mahalle-i el-Hâcc Veli vekîluhu ‘Osman Nove ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti el-Hâcc Gürde ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli vekîlihâ ‘Abdülmü’min Ağa Teberka ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih İslâdoye ve Sâlih Taslamân ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Receb sene 1261. 71    Belge No 80 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdullah bin Mehmed Yakarovîk ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Monlâ İbrâhim Kârfik ʻan Mahalle-i Yahyâ-i Asfel ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Sâlihâ binti Sâlih Celilovîk ʻan karye-i Çerniçe vekîlihâ Monlâ ‘Ali Şaʻbâniç ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan Küçik ve ‘Ömer Yakarovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Receb sene 1261. Belge No 81 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl ibni ‘Ali Zolomoşiçe ʻan Mahalle-i Dikine vekîluhu Sâlih Zolomoşiçe ʻan Mahalle-i Çerniçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Sâlih Virâye ʻan Mahalle-i Dikine vekîlihâ İbrâhim İşkoro sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Mustafa Orçovîk ve ‘Ali Babik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 27.000 yalnız yirmi yedi bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Receb sene 1261. Belge No 82 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Dervîş Ahmed bin Darlı ʻan Tekye-i el-Hâcc ‘Arab Ahmed ʻan Mahalle-i Dikine ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Ağokorunik el- Hâcc ‘Arab Ahmed vekîlihâ zevci’l-vekîl Mehmed ‘Ali ʻan tekye-i sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Canbovîk ve Tatar Mehmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 fî 23 Şaban sene 1261. Belge No 83 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hâfız Mehmed Dervîş bin Mustafa Ağa Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu el-Hâcc Hâfız Süleymân Efendi imâm-ı Hazreti Veliyyü’n- niʻme ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Paşana binti Mustafa Ağa Bakâmizâde ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîlihâ Mehmed Bey ibni Hasan Bey Bakâmizâde ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed Ağa Bakâmizâde ve Süleymân Ağa Kâtik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız yüz on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Şaʻbâni’l-muʻzzama li-sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). 72    Belge No 84 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Bekir Kalâycık ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu Hasan Hâcenik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Hüseyin Ağa Dâruco ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîlihâ Monlâ Yusuf Dâruco bin Hüseyin Ağa ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Selim Serâk ʻan Mahalle-i mezbûre ve Sâlih Ternovoçe ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Şaʻbâni’l- muʻzzama li-sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 85 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Abdurokovîk Sirâç ʻan Medine-i Saraybosna vekîluhu Sâlih Bolbovîk ʻan Saray sâkin-i Mostar ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hatîce binti Şâho İzmiro ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîlihâ Monlâ ‘Abdullah Hâçik ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali İskakik ve Hasan Koçik ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Şaban sene 1261. Belge No 86 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl bin İbrâhim ʻan karye-i İsvinârina vekîluhu Muhammed ibni el-Hâcc Mustafa Mâçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hacire binti Sâlih Bürkan ʻan karye-i Pândol vekîlihâ Sâlih Kovoklikovîk ʻan Mostar sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Yalvâc ve İbrâhim Açîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Şaban sene 1261. Belge No 87 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin ‘Abdülmü’min Goloşi ʻan karye-i ... vekîluhu ebûhü’l-mezbûr Mü’min ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nefîse binti ‘Ali ... ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ ‘Ömer Abaza ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Mehmed Hüsenik ve ‘Osman Hasanik ve’l-mehri’l-mü’eccel âlâ-mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 19 Ramazân sene 1261. Belge No 88 73    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdülhamid bin Ahmed Ağa Kâne ʻan Mahalle-i Yahyâ-i Asfel vekîluhu Mehmed Bey ibni Mustafa Bey Kırpoyo ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Mehmed Ralovîk ʻan Mahalle-i Baba Beşîr Dervîş Paşa vekîlihâ Ahmed Râlovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Monlâ ‘İsmail Belgâplik ve Hüseyin Monlâ Hasan Uçiklızâde ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Şevvâl sene 1261. Belge No 89 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer Bey ibni Câfer Bey Miralâyzâde ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîluhu Câfer Bey ibni ‘Ömer Bey Miralâyzâde ʻan Mahalle-i Rûznâmçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dervîşe binti Monlâ Ahmed Golohîk ʻan Mahalle-i mezbûre-i Rûznâmeçe vekîlihâ Monlâ İbrâhim Serdâovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Monlâ Ahmed Alîklakazâde ve Süleymân Gosvâk ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Şevvâl sene 1261. Belge No 90 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan Pehlivân Hazreti veliyyü’n-niʻme ʻan Mahalle-i Lûka vekîluhu Abdullah Kûtzâh ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Emine binti ‘Abdullah ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîlihâ ‘Ömer tâbi-i Pâşâne Bey el-Hâcc Ömerzâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mehmed bin Pâşâne Bey ve İbrâhim Bey Efendizâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 17.000 yalnız on yedi bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Şevvâl sene 1261. Belge No 91 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin ‘Abdülmü’min ʻan Yenipazâr ʻan medrese- i Karşuyaka vekîluhu Monlâ Cânko ʻan medrese-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühan binti Yusuf Dâbrânde ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîlihâ ‘Abdürrâko ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mehmed Sûhte ve diğer 74    Monlâ Mehmed Sûhte ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 3 Zilka’de sene 1261. Belge No 92 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Mûsâ Ahmed Kâhik ʻan kazâ-i Domine vekîluhu el-Hâcc İbrâhim Kâhor ʻan Mahalle-i Sivrî ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühan binti ‘Ali Bonçik ʻan karye-i Dırâjniçe vekîlihâ Mehmed Ahûhâ Mehmed sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mahmud Kâhik ve Sâlih Tırivâc ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Zilkaʻde sene 1261. Belge No 93 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin ‘Osman Bayrik ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Monlâ Sâlih Kavivîk ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Arslan Râmik ʻan Mahalle-i Geyvân Bey vekîlihâ Monlâ Ahmed Novîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Muhammed Veli Ağazâde ve İbrâhim Görde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 6 Zilkaʻde sene 1261. Belge No 94 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Ahmed Askakik ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Monlâ ‘Osman Keşizâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Begâye binti ‘Ömer Mâçkik ʻan Mahalle-i Sivrî vekîlihâ Mustafa Fâtihi ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ali Askakik ‘Abdi ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Zilkaʻde sene 1261. Belge No 95 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed ibni Monlâ ‘Osman Keşizâde ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Ahûh Selim Keşizâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Monlâ Halîl Moviyek ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîlihâ Durmuş Ağa Doçiklizâde ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Askakik ve ‘Abdullah Eflice ve’l- 75    mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî şehri Zilkaʻde li-sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Belge No 96 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Muharrem bin Ahmed Kılâvuz ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu İmâm-ı mahalle Hüsrevîk Monlâ Mustafa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Selim Vilâçovîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ Monlâ Ahmed Râlovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan Harençik ve Sâlih Pehlik ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî Zilkaʻde sene 1261. Belge No 97 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa Şaʻbâniç ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Sâlih Şântik ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Ahmed Kovokovîk vekîlihâ Hasan Mâzik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa İsak ve Yusuf Mâlovîk ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Zilhicce sene 1261. Belge No 98 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Ahmed Orgovîk ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu Yusuf Orhovîk ve’z-zevcetü’l-bikru’l-bâliğa Fatma binti el-Hâcc ‘Ömer Bolko vekîlihâ ʻammuhâ el-Hâcc Ahmed ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti el-Hâcc İbrâhim Kâho ve Sâlih Yosik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Zilhicce sene 1261. Belge No 99 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Ahmed Bonik ʻan kazâ-i Domine ʻan karye-i Gongora vekîluhu ʻammuhâ İbrâhim Bonik ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Kerîme binti Mehmed Bonçik vekîlihâ el-mezbûr ebûhâ Mehmed ʻan karye-i Dırâjniçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ İbrâhim Mirkonik ve Gope Hasan ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Zilhicceti’ş-şerife li-sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). 76    Belge No 100 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Süleymân bin Hasan Bey ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Mustafa Ağa Molâvîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu es- seyyibetü’t-tâlibetü Fatma binti Mehmed Haçik ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ Mehmed el-Hâcc ‘Ömerzâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Ahmed Uçyâklızâde ve Sâlih Haremizâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 21 Zilhicce sene 1261. Belge No 101 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed Mârole ʻan Tablhâne vekîluhu Hüseyin Asonyârovîk ʻan mevkî-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Selim Şâho ... ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîlihâ ‘Ali Askakik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Çogo ve ‘Ömer Çolâkovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fi 25 Zilhicce sene 1261. Belge No 102 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Sâlih Delkîk ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu Bekir tâbiʻ mütesellim ağa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Şâhe binti Muharrem Karagöz ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Mahmûd Kordovîk ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Delkîk ve ‘Ömer Mâmik ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 7.000 yalnız yedi bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 21 Zilhicce sene 1261. Belge No 103 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin ‘Ali Cinialik ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu ‘Osman Kara Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Şâhe binti ‘Abdülmü’min Berikân oğlu mersûme es-sakin fî menzileti Muhammed Bakâmizâde vekîlihâ Ahmed Ağa Bakâmizâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Kâtik Süleymân Ağa ve Mehmed Bey 77    Bakâmizâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Zilhicceti’ş-şerifi sene 1261. Belge No 104 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Halîl Aşgâkarik ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu Paşo Aşgâkarik ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Hüseyin Moviyek ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Ahmed Aşgâkarik ʻan karye-i … sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Kuziyâk ve ‘Ali Mâleşkovîk ʻan karye-i mezbûre ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız yüz on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 27 Zilhicce sene 1261. Belge No 105 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer Kâ’ik ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu Mehmed Hâşimi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti Mustafa Pândik vekîlihâ Takmagöz ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan Bonçîk ve Ahmed ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 9000 yalnız dokuz bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Zilhiccetü’ş-şerife sene 1261. Belge No 106 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Ahmed Siperci ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu Dâiriçe ‘Ali ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühân binti ‘Ömer Korkmân vekîlihâ Süleymân Bilâlovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Siperci bin Mustafa Siperci ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Zilkaʻdeti’ş-şerifi sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf 1261. Belge No 107 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Mehmed Alemdâr Askakik ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti ‘Osman Çerencân ʻan Mahalle-i Lâfi vekîlihâ Hüseyin Çerencân ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti 78    ‘Abdur Askakik ve Sâlih İspozik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 3 Muharrem 1262. Belge No 108 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Mehmed Bülbülik ʻan Sarâybosna ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu ‘Abdur Ahmed Bâşenik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Dudu binti ‘Osman Zâkore vekîlihâ Hasan Pâso ʻan Mahalle-i Kanber Ağa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Şâkovîk ve Ağân Kâkovîk ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız yüz on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Muharrem 1262. Belge No 109 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Dervîş ibni Monlâ Câfer Solâkovîk ʻan Mahalle- i Karagöz Bey vekîluhu Monlâ ‘Ömer Doloviçezâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti ‘Ali Bey Lakşezâde ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Câfer Bey Lakşezâde ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Muhammed ‘Abdülfettâhzâde ve Monlâ ‘Ömer Lakşezâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Muharremü’l-harâm li-sene isnî ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1262). Belge No 110 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdullah ibni Monlâ Mustafa Efliçe ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Monlâ ‘Osman Keşizâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Çakıre binti Monlâ ‘Osman Askakik ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ ‘Ali Askakik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mustafa Ağîk ve Mustafa el-Hâcc ‘Osmanzâde ʻan Mahalle-i … ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 3 şehri Muharremü’l-harâm 1262. Belge No 111 79    Cânbo İbrâhim Nûzik Hüseyin ile nizâʻları olan nafaka hususu için bin sekiz yüz guruşa sulh olunur dokuz yüz guruşu Ramazân-ı şerife bir haftadan evvel edâ ve teslîm olunur ve noksan dört yüz elli zilhicce gurresinde ve dört yüz elli muharremin gurresinde edâ ve teslîm olunur fi 11 Şaban 1269. Belge No 112 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin Moşe ‘Abdülmü’min Karagöz ʻan Karye-i Dırâjniçe vekîluhu ... bi-nefse ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlih Delik ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ ‘Osman Mâmik ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Mahmûd Letiçe ve ‘Abdülmü’min Bobik ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 7.000 yalnız yedi bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Muharremi’l-harâm 1262. Belge No 113 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin el-Hâcc Hüseyin İslâdoye ʻan Mahalle-i Hacı Velî vekîluhu ‘Abdülmü’min Ağa Taraka ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Sâime binti Halîl Ali Görde ʻan Mahalle-i el-Hâcc Velî vekîlihâ ‘Ömer Sirâç ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Osman Selmohoçik ve Mustafa Kebir/Kabirhân ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Muharrem 1262. Belge No 114 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin Hirele ʻan dâire-i el-Hâcc Rıdvân Bey Efendi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sâime binti Hüseyin Bohçik ʻan Mahalle-i Mehmed Kethüdâ vekîlihâ Mustafa Hirele ʻan dâire-i mûmâ-ileyh sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti ‘Ömer ʻan el-Hâcc ve ‘Ali İvânkovîk ve ... el-Hâcc Mehmed ʻan dâire-i mûmâ- ileyh ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l- akd ve’t-tezvîc fî 17 Muharrem 1262. Belge No 115 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl bin Durân Ahmed Mâflik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Monlâ Sâlih Efliçe ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu... 80    Ümmühân binti Monlâ Hüseyin Mehmed Bâşik vekîlihâ Monlâ ‘Osman Mehmed Bâşik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Ahmed Çelâr ve Monlâ Hasan Çelâr ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 19 Muharrem 1262. Belge No 116 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Hasan Senogovîk ʻan Mahalle-i Yahyâ Asfel vekîluhu Monlâ İbrâhim Pelolovîk ʻan Mahalle-i Sivrî ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Gülsüm binti Monlâ Mehmed ‘Alâybeyizâde vekîlihâ Monlâ ‘Ali Molâvîkzâde ʻan Mahalle-i Buçak sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Hamzik ve Ahmed Hamzik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Muharrem 1262. Belge No 117 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Murâd Yezovine Belgradcık Kazâsında karye-i Jope vekîluhu Hüseyin Bey Mirâlayzâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zelihâ binti Sâlih Kâtik İstolçe Kazasından karye-i Magbele-i Atîk vekîlihâ Mustafa ‘Alemdâr tâbiʻ-i Kavâsbâşı sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Zâim el-Hâcc ‘Osmanzâde ve Büyük Monlâ Mustafa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 26 Muharrem 1262. Belge No 118 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Hüseyin Görde ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu ‘Ali Bey el-Hâcc ‘Ömerzâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Kadire binti Sâlih Çoklo ʻan Mahalle-i Yahyâ Asfel vekîlihâ Hoca Gaçinçe ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Abder Ağa Nâmtık ve Hüseyin ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Muharrem 1262. Belge No 119 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer Ağa ibni Mustafa Kemâli ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîluhu ‘Abdullah Ağa ibni Ahmed Ağa Bekâr ʻan Mahalle-i Köse Hoca ve’z- 81    zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âmine binti İbrâhim Bey Fâzılbeyzâde vekîlihâ ‘Ali Bey Lakşezâde ʻan Mahalle-i Köse Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Sâlih ibni Monlâ Yusuf Fâzlıbeyzâde ve Mehmed bin Mustafa Hâşimi ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî şehr Muharremü’l-harâm 1262. Belge No 120 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mahmûd bin Monlâ Mustafa Tâso ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Hüseyin Ağa Tâso ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sâliha binti Monlâ Mehmed Kârkik ʻan Mahalle-i Yahyâ-yı Asfel vekîlihâ Monlâ İbrâhim Kârkik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Kârkik ve Muharrem Kâtez ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Safer 1262. Belge No 121 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Muhammed bin Mehmed Efendî Tokovine ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Monlâ Sâlih bin Mustafa Ağa el-Hâcc ‘Ömerzâde ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dervîşe binti Ahmed Ağa Vezovîk… ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ Mustafa el-Hâcc ‘Osmanzâde ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Monlâ ‘Ali Kârtik ve Monlâ ‘Abdullah Keşik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 11 Safer 1262. Belge No 122 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mahmûd Hâfız Benalûkalı vekîluhu ihvehû el-Hâcc Süleymân Hâfız ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlih Hasan Dovîk ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Monlâ Dervîş el-Hâcc Mahmûdzâde ʻan Mahalle-i Sinan Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih Çogo ve İbrâhim Cânbo ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Safer 1262. Belge No 123 82    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hamza bin Mehmed Kenʻân ʻan Mahalle-i ... Yahyâ vekîluhu Hacı Câfer Peşnalu ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu İrmîşe binti Muharrem Mısırlik ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîlihâ İbrâhim Pâvlovîk ʻan Mahalle-i Sivrî sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Halîl Şâbik ʻan Mahalle-i mezbûr ve ‘Abdullah Azizovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Safer 1262. Belge No 124 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Süleymân el-Hâcc Môsik ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Mustafa Kardaviç ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Hasan Kûhkik ʻan Mahalle- i Yahyâ-yı Asfel vekîlihâ Selîk Monlâ Halîl sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Osman Molâvîk ve Mahmûd Kalârik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Safer 1262. Belge No 125 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Mustafa Nekşîk ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu İbrâhim Makîk ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Hâmo Malâukovîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ İbrâhim Zoltîk ve sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Sâlih Sirke ve Yusuf ‘Alemdâr Nekşîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Safer 1262. Belge No 126 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed ibni el-Hâcc İbrâhim Kâho ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu ebûh el-Hâcc İbrâhim el-mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Monlâ ‘Abdullah Kârfîk ʻan Mahalle-i Yahyalı vekîlihâ Monlâ İbrâhim Kârfik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Kâne ve İbrâhim Pâvlovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 3 Rebiülevvel 1262. Belge No 127 83    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Selim bin Mehmed Karvîk Sekbân ʻan Kûla vekîluhu İbrâhim Bângozik ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti ‘Ali Pâraçik ʻan Mahalle-i Yahyâ vekîlihâ Beşir Kavâs ʻan Mahalle-i Köse Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan Bostoviç ve Bekir Monlâ Lokovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Rebiülevvel 1262. Belge No 128 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin İbrâhim Golîk ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Mustafa İsakovîk ʻan Mahalle-i mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlih Poçiyâk ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Süleymân Ağa Kâtîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Hâmid Tahirovîk ve İbrâhim Poçiyâk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Rebiülevvel 1262. Belge No 129 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Sâlih bin Mustafa Bey el-Hâcc ‘Alizâde vekîluhu İbrâhim Bey Miralâyzâde ʻan Mahalle-i Köse Hoca ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Zelihâ binti Kavâsbâşı İbrahim Ağa ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîlihâ Ahmed bin Muharrem Bey Meftîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hâfız Hâmid Miralâyzâde ve ‘Ömer bin Câfer Bey Miralâyzâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 9 Rebiülahir 1262. Belge No 130 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Sâlih Mârîk ʻan karye-i Direk vekîluhu İbrâhim Bey ... ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nâciye binti ‘Osman Amânik ʻan karye-i Kota/Kuta vekîlihâ ... Mârîk ʻan Direk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Mârîk ve İbrâhim ... ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Rebiülahir 1262. Belge No 131 84    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Kalem ʻan Mahalle-i Velî Hoca vekîluhu el- Hâcc Hâfız Süleymân Efendî ... Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ‘Ömer Ahmed Hatîce ʻan daire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme vekîlihâ Monlâ Mehmed bin el- Hâcc Hüseyin harem-i kethüdâ-yı Hazreti veliyyü’n-niʻme sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Hasan Dırâşkovîk ve İsmâ’il Maçîk ʻan daire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 9 Rebiülahir 1262. Belge No 132 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin Halîl Polovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Halîl bin Mustafa Palâğîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nefîze binti Monlâ Yusuf İspojîk ʻan Mahalle-i Lâfi vekîlihâ Ahmed Vâykovîk ʻan Mahalle-i mebure sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ İsmâ’il Palâğîk ve Monlâ Ahmed Reyhânîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 5.000 yalnız beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fÎ 17 Rebiülevvel 1262. Belge No 133 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin ‘Abdülhamid Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Monlâ İbrâhim Alâğîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Ümmühan binti Monlâ İsmâ’il Belgâyik ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ Hasan Dâlgovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Halîl Belgâyik ve Hüseyin Uçîkizâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Rebiülevvel 1262. Belge No 134 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa Şehbâz ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Sâlih Zolokoşiçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nefîse binti ‘Ali Hizmetkâr-ı Çelebîk Hüseyin Ağa ʻan Mahalle-i Kutloy vekîlihâ Hoca Hâmid Poşioğlu sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Osman Şişîk ve Monlâ Sâlih Kıtâyzâde ʻan Mahalle-i ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Rebiülevvel 1262. Belge No 135 85    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Bey ibni Sâlih Bey Fâzlıbeyzâde ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Monlâ ‘Ali Lakşezâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ‘Abdide binti Câfer Bey Kîkîk ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîlihâ Mehmed Ağa ibni Mustafa Ağa-ı Kebîr ʻan Mahalle-i Sinan Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Kûziyâk ve Sâlih Tarînvâc ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Rebiülevvel 1262. Belge No 136 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Fazlı bin İbrâhim Bey Fazlı Beyzâde ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu ‘Ali Bey Lakşezâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Monlâ Sâlih Kebir ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîlihâ Mehmed Ağa-ı Kebîr ʻan Mahalle-i Sinan Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Kûziyâk ve Sâlih Tarînvâc ʻan Mahalle-i … ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Rebiülevvel 1262. Belge No 137 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed Demirovîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Noçâk Ağa Divîk ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mehmed İspâlîk ʻan karye-i Gopâviçe vekîlihâ Demirovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Postelçi ve Mustafa Durân ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Rebiülahir 1262. Belge No 138 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Dervîş ibni Süleymân Goşâîh ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîluhu Monlâ İbrâhim Bâlik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mehmed Odoçîk ʻan Şâdi vekîlihâ Ahmed Ağa Dokâre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Câco Tânzo ve ‘Abder Kolâkovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Rebiülahir 1262. Belge No 139 86    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin İbrâhim Şânîk ʻan karye-i Piğrakan vekîluhu karındaşı Mustafa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nâciye binti İsmail Lebzâde ʻan kaza-i İstolçe karye-i Jaççe vekîlihâ Hasan Bâso sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Muharrem Bey Belşîk ve Selim Dokara ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 12 Rebiülevvel 1262. Belge No 140250 Medine-i Mostar kâdısı faziletlü Efendi ve mütesellimi izzetlü Ağa ve vücûh-ı ahâli işbû defter-nâk olduğu vecihle şerʻan tertib olunan vakf-ı mezbûrun icâresiyle tâʻmir ve ihyâsına mübâderet ve hilâfından tehâşî ve mücânebet eyleyesiz fi 7 Safer sene 1261 Bâʻis-i tahrîr-i defter oldur ki Medine-i Mostar’da hayrâtı vâkiʻ merhûm Koski el-Hâcc Mehmed Paşa nâm sâhibü’l-hayr binâ eyledikleri câmîʻ-i şerîfi murûr-ı zamân ile harâb ve fenâ-pezîr olub kurşun vesairi binâyı vucûhla tâʻmire muhtâç olduğundan fermûde-i hazreti veliyyü’n- niʻme üzere vâkıf-ı merkûmun evkâfı dekâkini vesaire ki mezbûr olanın icâresine tertib mümkün olduğu kadar tertîb olunub bu defʻâ maʻârife-i şerʻ ve ehl-i sûk ve müstecîr ve cemâʻa-ı ahâli maʻârifet ve ittifâkıyla tertîb olunduğu tâʻmire müsâʻade olarak zîr-i şuhûda mukayyed ve tertîb olunan esâmi defteridir ki ber-vechi âti zikr olunur hurrire yevmü’l- hams min şehri saferi’l-hayr li- sene ihda ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1261). Vakf-ı merkûmun bağçenin ocaklar icâresi yanındadır. Belge No 141 Kapu kethüdâsı sâbık kâ’imesidir Maʻrûz-ı bendeleridir ki Nezâret-i evkâf-ı hümayuna mülhâk evkâfdan Hersek sancâğından İstolçe kasabasında kâin ashâb-ı hayrâtdan Silahdâr Hüseyin Paşa merhûmun murûr ve ʻubûr eden ebnâ-i sebil meccanen mihmân olmak şartıyla inşâ eylemiş olduğu hân ile icâresinden hân- ı mezbûrun icâb eden tâʻmîratı rû’yet ve ifâ ve cennet-mekân Sultân Selim Han tâbe serrâhu hazretlerinin câmiʻ-i şerifi kurbunda olan mekteb hocalarına senevî onar gurûş                                                              250 Belgeye ait iki tabloyu görmek için bkz.; Ek 9; Bkz. Ek 10. 87    vazîfe itâ olunmak üzere hân-ı mezkûr etrafına binâ eyledikleri dekâkin vakfının vazîfe-i muʻayyen ile ber-vechi meşrûta tevliyet ciheti mutasarrıfı Ahmed bin İsmâ’il Halîfe’nin vefat eylediği beyanıyla mahlûlünden erbâb-ı istihkâkdan li-ebeveyn er karındaşı İbrâhim Halife’ye tevcihiyle yeddine lâzım gelen bir kıtʻa berât-ı şerifin itâsı hususu bu defʻa savb-ı ʻâlilerinden ve mahali nâibi canîbinden bâ-tahrîrât ve ʻilâm inhâ olunmuş ve ber-mantûk-ı kuyûd-ı vakf-ı mezbûrun bâ-vazîfe-i muʻayyene tevliyeti müteveffâ-yı merkûmun ber- vechi meşruta el-yevm uhdesinde mukayyed bulunmuş ise de vakf-ı mezbûrun henüz mahalli ru’yet olunduğuna ve du vakfiyesine dair bir güne kayd bulunmamış ve memâlik-i mahrûsatü’l-mübârek-i şahanede vâkiʻ bi’l-cümle evkâf-ı şerîfinin beher sene lâzım gelen muhâsebeleri mahallerinden maʻârifet-i şerʻle ehl-i mürtezika ve vakf-ı hâzır oldukları halde şurût-ı vakfiyelerine tatbîken bi’r-ru’yet v’âridât-ı muʻayyenelerinden muʻtâd ve zuhûrât-ı mesârıfatları furû-nihâde ve mahsûb olundukdan sonra bâkî fazlasının mütevelli ve evlâd beynlerinden taksîmi meşruta ise binde iki yüz gurûş maʻaş-ı muharrrer ve binde elli guruş harç-ı muhâsebe ve mütevelli ve evlâd beynlerinde taksim meşrûta olmayüb akâr iştirâsına veyahut hayrâtın iʻmârına meşruta olduğu hâlde binde elli guruş maʻâş-ı muharrer ve binde on guruş harç-ı muhâsebe tertîb olunarak âhz ve mâʻadâsı şart-ı vâkıf vecihle icrâ kılınarak memhûr ve mümzî muhâsebe defterinin âhz olunduğu mürettebât ile cânib-i hazine-i evkâf-ı hümayuna ... olunmak ve bu vakfiyeleri ... kılınmak kayd etdrilmek nizâmı iktizâsından bulunmuş olduğuna binânen husus-ı mezbûrun baʻde tesvîye-i icâbına bakılmak üzere evlâ ve uhrâ vakf-ı mezbûrun altmış senesi Mayısına değin lâzım gelen muhâsebesi mahalinde maʻârifet-i şerʻ ve inzimâm-ı re’y-i sâmileri ve evkâf ... şurût-ı vakfiyesine tatbîken bi’r-reviye gayr-ı ez-mesârıfat zuhûra gelen fazlası mütevellî ve evlâda meşruta ise de binde iki yüz guruş maʻâş-ı muharrer ve on guruş harç-ı muhâsebe ve mütevellî ve evlâda meşrûta olmayüb akâr ve iştirâsına ve hayrâtın iʻmârına meşrûta olduğu takdirde binde elli guruş maʻâş-ı muharrer ve binde on guruş harç-ı muhâsebesi tertÎb ve âhz olunarak memhûz ve mümzî muhâsebe defterinin âhz olunarak mürettebât-ı hazîne ve mümzî sûret-i vakfiyesiyle beraber cânib-i hazîne-i merkûmeye irsâli ve bir de hân-ı mezkûr el-yevm mevcûd ve maʻmûr mudur ve şurût-ı vâkıf icrâ olunmakda mıdır keyfiyetinin bi’t-tahkîk ber-vechi izâh işʻârı husûsuna himem-i devletleri der-kâr buyrulmak bâbında irâde efendinindir selh Muharrem 1261. Belge No 142 88    Şerʻiat-me’âb Mostar nâibi fazîletlü efendi ve mütesellimi izzetlü ağa inhâ olunur ki Bir müddetden berü medîne-i Mostar’da mutâfçılık sanʻâtla tevârrüd eden Bulgar tâifesi icrâ-yı sanʻâtlarında istikrâr etmeyüb fakat zimmetlerine dâir bazı kereste levâzımâtına tapu yaparak çend eyyâm icrâ-yı zimmetleri ile semt-i vatanlarına rücûʻ etmekde olduklarından bu sûret belde-i merkûmede mütemekkin sanʻât-ı mezbûru erbâbın müzâyaka hâllerini müstevcib ve revâclarına helâl kâbilinden olduğu imdî keyfiyet-i maʻlûmunuz oldukda bu makule icrâ-yı sanʻâtlarında ... etmeyüb fakat celb-i kereste ve çend eyyâm sanʻât sevdâsıyla gelenlerinde belde-i mezbûrede olan erbâb-ı zimmetin sanʻâtlarına müdâhil etdirilmemeleri bâbında ... Hazreti veliyyü’n-niʻme işbû tezkire tahrîr ve tarafınıza tesyâr kılınmışdır bi-minnet-i taʻâla vusulünde ber-mûceb-i tezkire ʻamel ve hareket olunmam fermûde-i sâmi Hazreti veliyyü’n-niʻmedir fi 25 Muharrem 1262 El-Hâcc Hâfız Rıdvân ser-livâ-i ... dergâh-ı muʻâlla Belge No 143 Ez-Zevcü’t -tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Sâlih Şâvâk ʻan kasaba-i İstolçe vekîluhu Mehmed ibni el-Hâcc Halil Şâhîk ʻan kasaba-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Monlâ Ahmed Kâbîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ amcası Monlâ İsmâ’il Kâbîk ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Karındaşı Mustafa ve Monlâ Sâlih Kâbîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 10 Receb 1262. Belge No 144 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Selim bin İbrâhim Koko ʻan karye-i Piğrakan vekîluhu karındaşı ‘Osman ʻan karye-i mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti ‘Osman Çolâre ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Mustafa bin İbrâhim Şântîk ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Abdullah Doden ve İbrâhim Tirbone ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 10 Receb 1262. Belge No 145 89    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Sâlih bin Monlâ Hüseyin İslepkovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Monlâ ‘Ömer Kurtovîk ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mehmed Gûrle ʻan Mahalle-i Kûtloy vekîlihâ Hüseyin bin Mehmed Ağa Hâcik ʻan Mahalle-i Şâdi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Hebîk ve ‘Ali Hâcik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 1.000 yalnız bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Receb 1262. Belge No 146 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Mustafa el-Hâcc ‘Osman ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Ahmed bin ‘Ali Kazâzik ʻan Mahalle-i Fatma Kadın ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Hâmid Ponzovîk ʻan Mahalle-i ... vekîlihâ Bekir Topâga ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ömer Hoca ve karındaşı Hasan ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 27.000 yalnız yirmi yedi bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Receb 1262. Belge No 147 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Nuhân Ağa Diyoyâre ibni el-Hâcc İbrâhim Ağa ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Monlâ ‘Ömer Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Geyvân Bey ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hatîce binti Mustafa Taslamân ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Monlâ İbrâhim Bâlîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mehmed Bâlîk ve Sâlih Taslamân ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 81.000 yalnız seksen bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Muharrem 1263. Belge No 148 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin Hasan Boyâlo ʻan karye-i Potok vekîluhu ebûhu Hasan el-mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sâime binti ‘Ömer Berâl ʻan karye- i Ze’mle vekîlihâ ebûhâ el-mezbûr ‘Ömer sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Sâlih Memârmovîk ve Monlâ Fâzıl Alâybeyzâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 11 Safer 1263. Belge No 149 90    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Yusuf Ağa ʻan dâire-i Rüstem Beyefendi vekîluhu İsmâ’il Bey ʻan dâire Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Hüseyin Yılânçık ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ el-Hâcc İbrâhim Karâine sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Osman Kavâs ve Tahir ʻan dâire-i Rüstem Bey Efendi ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî şehri Rebiülevvel sene selase ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1263). Belge No 150 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Mustafa Vokogovîk ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Monlâ Hasan Arpacık ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Gülsüm binti Durmuş Katırine ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ Ahmed İsik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mustafa Fırkonik ve Halîl Maklîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Rebiülahir sene 1263. Belge No 151 (….) senesinde hâne masârıfı vesâire masârıfatı nakl olunmuşdur.251 Belge No 152 Mostar nâibi fazîletlü efendi zîde fâzluhu ve mütesellimi izzetlü ağa ve vücûh-ı ahâli zîdet mefâdiruhum inhâ memâlik-i mahrûsatü’l-mesâlik-i şahânde her bir medâyin ve kasâb ve mahâllide icrâ ve tâʻyin olunduğu vecihle hasbe’l-vâkiʻ fiyat-ı münâsebe ile ale’d-devâm ahâli-i memleket kifâyet mikdarı beher gün zıbh-ı lahm eylemek üzere memleketden çend nefer kasâb ile bir nefer-i münsâf ve münâsib kasâb paşanın kesb-i tâʻyini lâzımeden bulunmuş olduğundan işbû dârende-i tezkîre-i divân Nüjîk Hüseyin nâm kimesne kasâb başı olunmuş ve şimdiden âli günene kadar lahm-ı ağnâmın okkası ellişer paraya ve sığır lamın okkası kırkar paraya olmak ve her gün lahm mikdar ve anı bulunmak şartıyla bu tarafda kavl ve karar verilmiş idüğü keyfiyet-i malûmunuz oldukda cümleye iʻlân ve ... ve bʻâde ez-in taraf aherden hiçbir mahalde zıbh olunmaması hususunu icâb edeblere tenbîhe mübâderet eylemeniz bâbında tenbîhen ve efhâmen bâ-emri hazreti veli                                                              251 Tabloyu görmek için bkz.; Ek 11. 91    işbû tezkîre-i divân tahrîr ve imlâ ve mensûb olan kasâb başı memleket-i merkûmun yedine itâ olunmuşdur. Fi 19 Cemaziyyelahir sene 1261 El-Hâcc Hafız Rıdvân ʻan ser-livâteyn Dergâh-ı âli câri-i mutasarrıfı livâ-i Hersek Belge No 153 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Mahmud vekîluhu Hamza bin Ağa ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Şâkiye binti Ahmed vekîlihâ Mehmed bin ‘Abdullah sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan bin Mustafa ve Musalli bin Hüseyin ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 fî 3 Receb 1263. Belge No 154 Medîne-i Mostar’da vâkiʻ Geyvân Bey Camiiʻ-i şerîfi vakfının vazife-i muʻayyene ile mütevellîsi Hacı Selimovîk Abdullah Ağa bin el-Hâcc Selim muhâsebesi rû’yet olundukda umûr-ı tevlîyeti rû’yeti iktidârı olmadığı ʻinde’ş-şerʻiü’l-enver zâhir ve mütehakkik olub şerʻan defʻi lâzım gelmeğin Geyvân Bey Mahallesi ahalisinden Pûzîzâde Ahmed Ağa bin el-Hâcc Hüseyin Mahalle-i mezbûrenin muhtârı ve umûr-ı tevlîyeti kemâl- i istikâmet ile rû’yetine kadir idüğü zeyl-i vesîkada mesturü’l-esâmi ... ahbârlarıyla mütehakkik olmağın hâkim-i muvakkiʻ sadr-ı kitâb tûba-lehu hüsne-me’âb efendi hazretleri merkûm ‘Abdullah’ın yerine mûmâ-ileyh Ahmed Ağa’yı nasb ve tâʻyin buyurduklarında ol dahi tevlîyet-i mezkûru kabul ve istikâmet ile edâ-yı hizmete taʻahhüd etmeğin mâ-hüve’l-vâkaʻ bi’t-taleb ketb ve imlâ olundu cerâ zalike ve hurrire fi’l-yevmi’s- sâlis min şehri zilkaʻde li-sene erbaʻ ve sittîn ve mi’eteyn ve elf (1264). Şuhûdu’l-hâl Şâkizâde Monlâ ‘Ali Hacı ‘Osmanzâde Monlâ Ömer Şâfik Monlâ Ömer Lâkişezâde Sâlih Bey 92    Lâkişezâde Mehmed Ağa Ve gayruhum Belge No 155 Sâdr olan emri âli mûcebince kâffe-i maʻlûmât âhz ve itâda istiʻmâl olunmak bahasının defteridir Zîr-i irâde-i hâlisânemizde olan Hersek sancâğında kâin bi’z-zât idâre olunan kazâlardan işbû altmış bir senesi eylülü ibtidâisinden iʻtibâren kâffe-i maʻlûmât âhz ve itâda istiʻmâl olunmak üzere icâb eden bahâsı mâliye hazînesinden tarafımıza zimmet-i kayd olunan evrâkdan Mostar kazâsına itâ olunan evrâkın mikdar-ı bahası icâbiyesi olarak kazâ-yı mezbureye zimmet-i kayd olunan mebâliğin kemmiyetine mübeyyin pusulasıdır.252 Fi gurre Zilkâde 1261. Belge No 156 Damgalu vurûd eden evrâkın fermân-ı ‘ali mûcebince müzekkire sûretidir ... teʻâla hazretleri zât-ı zılliyet ayât-ı cenâb şehriyâri bi-ilâ âherü’d-devrân ... musir hilâfında dâim ve ber-karar ve ʻasr-ı muʻâdelet-i hasr-ı hazreti şahâneyi zuhûr-ı envâʻi mü’essir-i hayriye-i umûmiyeleriyle necîbe-i edvâr-ı ʻâsâr buyurulan inâyet-i merâhim me’âb padişâhiye mevciʻ-i mahsusa-i ... olan şiʻâr ber-güzîde-i tebʻa-i pervi ve şefkat iktizâ-yı tecellisi üzere umûm-ı tebʻa-i saltanat-ı seniyyeleri haklarında ibrâz ve ihzâr buyurıla gelen asâr-ı lutf ve âtıfet-i hazret-i hilâfet-penâhi ân be-ân müşâhede olunmakda bulunduğu misillü kâffe-i âhz ve itâ ve muʻâmele-i ebâsı ve .... her bir güne fesâddan kurtulması dahi himmet bülend-i rütbet-i cenâbb-ı şehinşâhiye müterettib ve âid ve bunun istihsâli hüsn-ı çaresi cümle hakkında ... menâfiʻ ve fevâid olarak mevkûf-i ʻaleyhi bulunan esbâb ve keyfiyetin meclîs-i zirâʻatde ve meclis-i vâlâ-yı ahkâm-ı ʻadliyede bi’l-etrâf tezekkür ve mutâlaʻa birle evvel emirde beyne’n-nâs istiʻmâl kılınmakda olan senedât-ı mütenevviʻanın bir hüsn sûreti rabt ve idhâline lüzüm görünmekden nâşi baʻde ez-in temin ve tevsîk-i maʻlûmât zımnında ilâm ve hüccet misillü senedât-ı şerʻiyyeden mâʻadâ âhz ve itâya dair vesâir kâffe-i senedât-ı müteneviʻa ve evrâk-ı muʻtebere ve mikdâr için her bir kâğıdın ne makulesi tahrîrine mahsûs iidüğüne mutazammın damgalar tertîbiyle evrâk-ı lâzıme takım takım evvel damgalar ile tabʻ ve                                                              252 Tabloyu görmek için bkz.; Ek. 12. 93    temsîl olunarak ve der-saʻâdetde ihtisâb nezâreti ve taşralarda defterdâran ve kaimakâmlar ve mal müdürleri ve ... mahallerde dahi vülât-ı aʻzâm huzerâtı taraflarından taʻyîn olunacak umurlar maʻarifetiyle iktizâ eden vergi alınarak herkese müstelzim suhûlet olmak için kâğıdcı esnâfı attâr vesair isteklü olanlara verilüb münâsib olan dükkânlarda satdırılarak ve her bir cümle evvel be-evvel her cinsden mikdâr-ı kâfi damgalı kâğıd gönderilerek bi- minnet-i teʻâla işbû altmış bir senesi eylülü ibtidâisinden mebde’ ile defʻâten istiʻmâline mübâşeret olunub vakt-ı mezkûreden mukaddem dahi isteklü olanların zikr olunan damgalu kâğıdı itiʻmâl eylemeleri câiz olunarak târih-i mezkûrun hulûlünden sonra bi’l- cümle senedât ve mevâd-ı muʻteberenin işbû damgalu kağıda yazılması ve fakat senedât-ı şerʻiyye ... olacak misillü tarih-i mezkûreden mukaddem tanzîm olunmuş bulunan senedât hakkında bir diyecek olamayacağına mebnî gerek senedât-ı şerʻiyye ve gerek kable’t-tarih yazılan. Belge No 157 Maʻrûz-ı ‘abd-ı dâʻi devem-ı himmetleridir ki Geyvân Bey Mahallesi sükkânından yüz kırk senesi makaddem el-Hâcc Selim vakf eylediği bir bab habbâz dükkân ile üç bâb başka dükkan ve dâlyanda hassaso hasıl olan senevî gallesi ber-mûceb-i vakfiye beher yevm üç yâsin-i şerif kıraât olunması tasrîh olunmuş ise de bu defʻâ vakf-ı mezkûrda nasb olunan mütevellî maʻarifetiyle dekâkin-i mezkûre icârelerinde hâsıl olan gallesinden mütevellî-i merkûm dokuzuncu akçe hissesine gelen mebâliği baʻde’l-ihrâc bâki kalan merhûm Hacı Selimzâde Abo Ağa’nın mesturü’l- esâmi beş nefer oğulları her birisi beher yevm bir yâsin-i şerîf tilâvet etmeğin müteʻahhid etdikleri gibi galle-i mezkûreyi beyinlerinde münkasım olunmak husûs maʻrifet-i şerʻi ve meclis azâ maʻarifet-i ittifâklarıyla tensîb ve tasvîb olunarak ber-mûceb-i bala dekâkin-i mezkûresi hâsıl olan senevî altı yüz altmış guruşdan dokuzuncu hisseyi hizmet-i tevliyet için mütevellî-i merkûme baʻde’l-ihrâc mâʻadâsını ber-minvâl-i mezkûr yâsin-i şerîf tilâvet edenler beş hisseyi beyinlerinde tevziʻ ve taks3im ve fimâ-baʻd bu vechle ʻamel ve şart-ı vâkıf üzere yerine getirmesini müteʻahhid olduklarına binâen bu minvâl üzere baʻde’l- yevm evkâf-ı mezkûreyi gereği gibi hizmet ve şart-ı vâkıf üzere yerine getürmeleri bâbında emr ve tenbîh düsturlarına dahî muhtâc olduğu olaki vâkiʻü’l-hâldir be-tarîk-i .... âsafânelerine ilâm olundu bâki emr u ferman hazreti men lehü’l-emrindir 27 Cemaziyyelahir sene 1265. 94    Belge No 158 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Mustafa ibni Mehmed Efendi Câbizâde ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîluhu Mehmed Ağa ibni ‘Ali Bey Lakşezâde ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Zibâ Ümmühân binti Ahmed Efendi ʻan Mahalle-i Sinan Paşa vekîlihâ Mustafa Bey ibni Sâlih Bey Lakşezâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Muharrem bin Zâim İbrâhim Kıptâs ve Sâlih bin Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız yüz elli bir bindir fî 22 Zilhicce 1267. Belge No 159 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdi bin Ahmed ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîluhu Hüseyin bin Halîl ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmügülsüm binti ‘Abdülmü’min vekîlihâ ‘Osman bin Muharrem sebete vekâletehu bi-şehâdeti Ahmed bin Sâlih Bey ve Ahmed bin Mehmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 21 Zilhicce 1267. Belge No 160 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Şâkir bin Rüstem ʻan Mahalle-i Hoca vekîluhu ‘Ali bin Mehmed ʻan Mahalle-i Hacı Bâli ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Sâlih ʻan Mahalle-i Rûznamçe vekîlihâ Mustafa bin ‘Ali ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu bi-şehâdeti ‘Ali bin Devrân ve Mehmed bin Hüseyin ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir fî 21 Zilhicce 1267. Belge No 161 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ İbrâhim bin Sâlih Şâfîk ʻan Mahalle-i Geyvan Bey vekîluhu Monlâ ‘Ömer bin el-mezbûr Sâlih ve’z-zevcetü’s-seyyibe Ümmühan binti Mustafa Alây-beyzâde ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîlihâ İbrâhim Bey ibni Mehmed Bey Alâybeyzâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Fazıl ibni Abdullah Bey ve İsmâ’il ibni ‘Ali ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 17 Muharrem 1268. Belge No 162 95    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin ‘Ali Orucovîk ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu İbrâhim ibni el-mezbûr ‘Ali ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Mehmed Bâkırdik vekîlihâ Mehmed bin ‘Abdullah sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer bin Abdullah ve İsmâ’il bin Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 22 Muharrem 1268. Belge No 163 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin ‘Ali vekîluhu karındaşı İbrâhim ez- zevcetü’l-bikru’l-bâliğa Meryem binti Mehmed Bâkırdik vekîlihâ Mehmed bin Abdullah sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer bin ‘Abdullah ve İsmâ’il bin Sâlih ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 22 Muharrem 1268. Belge No 164 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin İbrâhim Şâbko ʻan karye-i Aniçik kazâ-i Bulgar vekîluhu Ramazân bin ‘Ömer ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Raziye binti ‘Ömer vekîlihâ İbrâhim bin Ramazân karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih bin Ramazân ve Halîl bin Abdullah ve Mehmed Efendi mahallesinden paşa imâmı ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir fî 22 Muharrem 1268. Belge No 165 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Zeynel Doçakovîk vekîluhu Hâfız Sâlih bin Mehmed el-imâm ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Süleymân Ve’jîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ İbrâhim bin ‘Ömer ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali bin ‘Abdullah ve Hasan bin Hasan ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız yalnız elli bir bindir fî 23 Muharrem 1268. Belge No 166 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl bin Mehmed Tonzvâc ʻan Mahalle-i Hacı … vekîluhu ‘Osman bin Mehmed ʻan Mahalle-i Fatma Kadın ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu Binti Muharrem Sipâviçe ʻan Mahalle-i Sivrî vekîlihâ babası mezbûr Muharrem 96    sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan bin Sâlih ve Sâlih bin Mehmed ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 25 Muharrem 1268. Belge No 167 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Abdullah Vorocovîk ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu ‘Ömer bin ‘Abdullah ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Ahmed vekîlihâ ‘Abdullah ibni Halîl ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin bin İbrâhim ve Hüseyin bin ‘Abdullah ʻan Mahalle-i ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 26 Muharrem 1268. Belge No 168 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin ‘Ali Zağorcik ʻan Mahalle-i Yahyâ-yı Asfel vekîluhu Mustafa bin Mehmed ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Ahmed Kâne ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Halîl bin el-Hâcc Ahmed sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hoca Gaçençi ve ‘Abdullah bin ‘Ali ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 30.000 yalnız otuz bindir fî 5 Safer 1268. Belge No 169 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin Hasan Kazâzik ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Mehmed Efendi ibni Hâmid Efendi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Mehmed Ağa Garabo ʻan Mahalle-i Sinan Paşa vekîlihâ ‘Osman bin Sâlih ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan bin ‘Ömer ve ‘Ali bin Mehmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 91.000 fî 11 Rebiülevvel 1268. Belge No 170 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa Ağa ibni ‘Osman Ağa Voloyçezâde ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîluhu Monlâ ... bin Hacı Mahmûd Voloyçe ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ez-zevcetü’l-bikru’l-bâliğa Habîbe binti Ahmed Efendi vekîlihâ karındaşı Mustafa Bey ibni Sâlih Bey ʻan Mahalle-i Sinan Paşa sebete vekâletehu Monlâ Mustafa bin Mehmed Efendi Celâlizâde ve Dervîş Ağa ibni Mehmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 151.000 yalnız yüz elli bir bindir fî 3 Rebiülahir 1268. Belge No 171 97    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin ‘Abdullah ʻan Mahalle-i ... vekîluhu Sâlih ... ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Fatma binti Hasan ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ Sâlih bin Hasan ... sebete vekâletehu ʻanhâ be-şehâdet... ve Hasan bin Abdullah ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 150.000 yalnız yüz elli bindir ... Belge No 172 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ebûbekir ibni Mehmed Hasano .... Mustafa Efendi İmâm-ı tabur-ı mezkûr ... Sâlih ibni Mustafa ve ‘Ali bini Yusuf ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 22.000 ... Belge No 173 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Yüzbaşı Mustafa bin İsmâ’il vekîluhu İsmâ’il Efendi ... binti ‘Osman ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Sâlih bin Hasan ʻan Mahalle-i mezbûr sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ... ve Hüseyin bin el-Hâcc Ahmed ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir fî 19 Şaban 1268. Belge No 174 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdülmü’min bin ‘Ali Mârîk ʻan Karye-i Dobriç kazâ- i Mostar vekîluhu Monlâ ‘Ali bin Sâlih Rıziklo ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Fatma binti Ramazân ʻan karye-i Dârçoviçe kazâ-i Bulgar vekîlihâ Halîl bin Sâlih ʻan karye-i Dobriç sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim bin ‘Abdulmü’min ve Hüseyin ibni Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir fî 25 Şaban 1268. Belge No 175 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Mustafa Çolâkovîk ʻan karye-i Bodgorân vekîluhu Sâlih bin Rıdvân Çolâkovîk ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nûriye binti Zokopâyîk ʻan karye-i Hume vekîlihâ karındaşı Ahmed sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih bin Bekir ve Mehmed bin Mustafa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir fî 25 Şaban 1268. Belge No 176 98    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin İbrâhim ʻan karye-i Hume kazâ-i Mostar vekîluhu karındaşı Sâlih ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti ‘Abdullah ʻan karye- i mezbûre vekîlihâ Kuru ibni Murâd ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu bi-şehâdeti İbrâhim bin ‘Osman ve Mustafa bin Ramo ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir fî 25 Şaban 1268. Belge No 177 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdülmü’min bin Halîl Dâmik ʻan karye-i Zâlik vekîluhu Mehmed bin Halîl ez-zevcetü’l-bikru’l-bâliğa Fatma binti İsmâ’il vekîlihâ ‘Ali bin Yusuf Tarbone sebete vekâletehu bi-şehâdeti Sâlih bin el-mezbûr Halîl ve Muharrem bin Hüseyin ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 26 Şaban 1268. Belge No 178 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdullah bin Hüseyin Sancanik vekîluhu İbrâhim bin Hüseyin ʻan Mahalle-i Baba Beşîr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zelihâ binti ‘Ali ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ İbrâhim bin Mehmed sebete vekâletehu bi-şehâdeti Hasan bin ibni Sâlih Vişore ve Hasan bin Ahmed Sancanik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bin akçedir fî 5 Şevval 1268. Belge No 179 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Yusuf Monlâ Ahmed Tâso ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîluhu Hüseyin Ağa bin ‘Ali ʻan Mahalle-i Çerniçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Mehmed Çerkik ʻan Mahalle-i Yahyâ-yı Asfel vekîlihâ emmisi Monlâ ‘Ömer bin İbrâhim Efendi sebete vekâletehu bi-şehâdeti el-Hâcc Mehmed ibni el-Hâcc Mehmed Sipâhik ʻan Mahalle-i Sivrî ve Halîl ibni el-Hâcc Ahmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 13 Şevval 1268. Belge No 180 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin Ahmed ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Hâmid bin Tâhir ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Şukûfe binti 99    ‘Osman ʻan Mahalle-i Sivrî vekîlihâ emmisi Hacı Ahmed Bekir ʻan Mahalle-i mezbûre sebete Câfer ve Rıdvân bin ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 35.000 yalnız otuz beş bindir fî 13 Zilkade 1268. Belge No 181 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Hasan ‘Ömeroviç ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu ‘Ali bin Ahmed Lâkşebey ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetü’s-seyyibetu Zeyneb binti İbrâhim ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ Mehmed ibni Halîl ʻan Mahalle-i mezbûr sebete vekâletehu bi-şehâdeti Râşib bin Dervîş ‘Ömer ve Mehmed Şakir ibni Fâzıl Efendi ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 29 Zilhicce 1268. Belge No 182 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed ibni ‘Osman vekîluhu Mehmed ibni Mehmed ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hatîce binti Hasan ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Said Ağa ibni Tahîr sebete vekâletehu Mustafa ... ibni Selim Bey ve Ârif ibni Ahmed sebete vekâletehu İbrâhim bin ‘Osman ve Hâfız ibni Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 151.000 yalnız yüz elli bir bindir. Belge No 183 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer ibni Hüseyin vekîluhu Reşid Ağa ibni İdrîs sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Feyzullah Çavuş ibni ... ve Mehmed Emin Ağa bin Mahmûd ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sâime binti Mehmed ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ sebete vekâletehu Halîl bin İbrâhim ve İbrâhim ibni ... ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir fî 12 Zilhicce 1268. Belge No 184 Mostar’da Kanber Ağa Mahallesinde iken bundan âkdem vefat eden İbrâhim bin Mahmûd bin Mehmed nâm müteveffânın oğlu Sâlih huzûr-ı şerʻde babam müteveffânın 100    üzüm akçesinden baʻde külli’i-hesâb meblağ 5300 guruş Lazar Jijik zimmde alacağı olub babam sıhhatinde altmış beş tarihinde hesâb göreüb zimmetini olduğundan şâhid İbrâhim bin Mustafa Murâdik ve Mustafa bin ‘Ali Râykovîk edâ-yı şehâdet itdiklerinde fi 21 Safer 1270. Belge No 185 Mukâtaʻa sâhiblere dâire buyuruldu-i âlileri cevabıdır Şerʻiat şiʻâr Mostar ve Blagay ve Nevesin ve Çerniçe ve Bakiye-i Novagişte ve Tirebin ve İstolçe nâibleri semâhatlu efendiler zîde fâzluhum ve mefâhirü’l-emâsil ve’l- akrân mütesellimleri izzetlü beyler ve zikri âtî mukâtaʻateyn ve zeʻâmet hissedârları ve ahâlileri zîde kadruhum inhâ olunur ki kazâ-yı mezbûre dâhillerinde kâin ber-vechi mâlikane ve zeʻâmet ashâbları uhdelerinde bulunan kurâ-i Gostîn ve Nove Resân Nove mukâtaʻâlarıyla zeʻâmet-i Nevesin ve Jajable dâhilinde iştirâ ve mübâdele ve irsen intikâl eden arâz-i emiriyenin kanun-ı padişahi üzere tapusuna rağbet olunmadığına ve bazılar taraflarından tapunun istihsâline rağbet eden bulunur ise de anlar dahi mukâtaʻateyn ve zeʻâmet-i mezkûre hissedârlarının yalnız bir hissesine mutasarrıf bulunan hissedârına yahud mültezimine cüz’i bir mikdâr şey itâsıyla tapular istihsâl olunmakda ve bazılar dahi berâ-yı hatır bir şey alınmayarak meccanen tapu itâ olunmakda olduğundan hissedâr-ı sairreye kadrı mûceb olduğundan başka mugâyir-i kânunnâme-i hazreti padişahi olmakdan nâşi husus-ı mezbûrun bir usula rabtı lâzım gelmiş ... bundan böyle misillü kurâ-ı Gostin mukâtaʻası dâhilinden... arâzi-i emriyeye dâir itâsı lâzım gelen tapulu hissesine mutasarrıf bulunan kethüdâmız saʻâdetlü Ahmed Azmi Efendi tarafından itâ olunub sâir hissedârları taraflarından itâ olunmam ve Nove Resân Nove mukâtaʻasına dair itâsı lâzım gelen tapu dahi kezâlik hissesine mutasarrıf bulunan miralây saʻâdetlü Zülfükar Bey Tarafından itâ olunub diğer hissedârları tarafından tapu itâ olunca Nevesin zeʻâmetine dâir icâb eden tapularları minvâl-i muharrer üzere hissesine mutasarrıf bulunan saʻâdetlü el-Hâcc ‘Ali Bey Efendiden itâ olunarak diğer müşterek hissedârları tarafından tapu ... hitâmına değin resm-i tapudan her ne hâsıl olursa hissedâr-ı sâire beynlerinde taksîm olunmak üzere tapuyu merkûmenin itâ olunması hususu mir-i mûmâ-ileyh uhdelerine ihâle olundukda işbû buyruldumuz vusulünde bundan böyle mezbûr mukâtaʻateyn ve zeʻâmet-ı mezkûre dahillerinde itâsı lâzım gelen tapular mir-i mûmâ-ileyh taraflarından itâ olunub aher müşterekleri hissedârları taraflarından itâ olunmaması ve eğerçi bundan böyle sâbıka vech 101    ile her bir hissedârları taraflarından tapu itâsı istihbâr olunursa kendüsü muʻâttab olunduğundan başka tapuyu istihsâl eden kesan dahi suâl ve muʻattab olunacağı iʻlân ve işâʻat birle tenbîh ve te’kide mübâderet eylemeni bâbından livâ-i Hersek ve medîne-i Mostar’da işbû buyruldu tahrîr ve ısdâr … ile tesyâr olunmuşdur bi-minnet-i teʻâla ber- mûceb-i buyruldu ʻamel ve hareket ve hilâfından hazer ve mûcenebet eylemeyesiz deyü vasıl ... ve kayduhâ fî gurre Zilkade 1261. Belge No 186 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Saâih bin Sâlih ʻan Yahyâ-ı Asfel vekîluhu Sâlih bin Halîl ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Mehmed Yakrovîk ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîlihâ Sâlih bin Ahmed sebete vekâletehu bi-şehâdeti Mustafa bin Ramazân ve Mehmed bin Ahmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 23 Rebiülevvel 1270. Belge No 187 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Ahmed Lûtoʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Mustafa Pobik ʻan Mahalle-i Kanber Ağa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gümüşe binti Mehmed Destovîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ Monlâ ‘Abdullah Kıraşo ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Ahmed Sîrko ve Topâlovîk ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Muharrem 1262. Belge No 188 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Mustafa Kanâr ʻan Mahalle-i Şâdî vekîluhu Süleyman Ağa Goşâih ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti ‘Ali Rodân vekîlihâ Sâlih Jig ʻan Mahalle-i Şâdî sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Gaçe ve Hüseyin Kanâr ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Cemaziyyelevvel 1262. Belge No 189 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin ‘Osman Şişik ʻan Mahalle-i Kanber Ağa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Sâliha binti Veys Çoskovîk ʻan Mahalle-i Şâdî vekîlihâ 102    Sâlih Baygorik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Hüseyin Kıptâs ve Halîl Loga ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Cemaziyyelevvel 1262. Belge No 190 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin Hüseyin Viragore ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu âhûha Durmuş ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âmine binti ‘Abdullah Yamak Bobo ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli vekîlihâ ‘Abdullah Karâ’bo sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Mahmûd ve Mustafa Karâsu ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Cemaziyyelevvel 1262. Belge No 191 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Şarân bin Hoca ʻan Mahalle-i Zâhûm vekîluhu Hüseyin Tûrle ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Mustafa Şehidik ʻan Mahalle-i Zâhûm Lâfi vekîlihâ Mehmed Solik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Te’govîk ve Mustafa Bâğovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 9.000 yalnız dokuz bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Receb 1262. Belge No 192 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali ibni el-Hâcc ‘Ömer Bolko ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu Monlâ Ahmed Orgovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Yaşe Binti Mehmed Kenâre ʻan Mahalle-i Sinan Paşa vekîlihâ Mehmed Kanâr sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed tâbiʻ Kanber Ağa ve Sâlih Kapusu ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Şaban 1262. Belge No 193 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin İsmâ’il Kablân ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Mahmûd Dıranovîk ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu İzlâtiye binti ‘Ali Amanovîk ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîlihâ ‘Ali Hayâlovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Şântik ve Mustafa Harençik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 19.000 yalnız on dokuz bindir. 103    Belge No 194 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Hasan İşkor ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Mehmed Kalâycık ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti ‘Osman Toruncık ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ Hüseyin Kurtovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Sipâhi Bânçik ve İbrâhim İşkoro ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Ramazâni’l-mübarek 1262. Belge No 195 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Muhammed bin Mehmed Bey Kapudânzâde ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Monlâ Hasan Doçiklizâde ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Cevâhire binti İbrâhim Bey Fazlı BeyzÂde ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ Monlâ Sâbit Molâvezâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Bey ve Çıkılı Monlâ Hâfız Lebuşkalı ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Ramazâni’l-mübarek li-sene isni ve sittîn ve mi’eteyn ve elf 1262. Belge No 196 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih Goşîk ... ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu el-Hâcc İbrâhim Kâho ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti ‘Osman Kasımovîk Kıpti vekîlihâ ‘Ali Kıbti Goşik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Goşik ... ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 7.000 yalnız yedi bindir 7 Şevvâl 1262. Belge No 197 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Hasan Kâubek ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Monlâ Mustafa... ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti Mustafa Şâfro ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ Sâlih Arpacık sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Ziraʻçık ve Hüseyin Mirâvîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 9 Şevval 1262. Belge No 198 104    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Mehmed bin ‘Ömer Bey ‘Ali Kalefezâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Monlâ Mehmed ibni el-Hâcc Hasan Ağa el-Hâcc ‘Ömerzâde ʻan Mahalle-i Çerniçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Aliye binti Muhammed Bey Miralâyzâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîlihâ Mustafa Bey ibni Sâlih Bey Lakşezâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ali ve Monlâ Mustafa ibnâ Muhammed Efendi Câbizâde ʻan Mahalle-i Köse ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Şevvali’l-mükerrem li-sene isni ve sittîn ve mi’eteyn ve elf 1262. Belge No 199 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Muharrem Virgore ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Monlâ İsmâ’il Blagaylı ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Balka binti Sâlih Odvizâc ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîlihâ Abadi KarabeyzÂde ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Durmuş Virgore ve Mahmûd Adizâc ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Şevvali’l-mükerrem li-sene isni ve sittîn ve mi’eteyn ve elf 1262. Belge No 200 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl bin Mustafa Blagâyik ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Sâlih Botom ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti İbrâhim Kozlîk ʻan Mahalle-i Yahyâ-yı Asfel vekîlihâ Monlâ ‘Ali Kozlîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Belîk Muharrem Ağa ve Monlâ ‘Ömer Kosîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Zilkaʻde sene 1262. Belge No 201 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin ‘Ömer İşkâfrik ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu Paşa ʻan karye-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti İbrâhim Malaşkovîk ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Ahmed Rıdvânovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Sâlih kapusu ve Ahmed İskâfrik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 9.000 yalnız dokuz bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc 17 Zilhicce 1262. Belge No 202 105    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Çoprik ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu ‘Ali Kûziyâk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Emîne binti el-Hâcc Muharrem Kırgöz ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ ‘Ömer Hoçik sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti ‘Ömer Doyâgik ve Hüseyin Hocik ʻan karye-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 21 Zilhicce 1262. Belge No 203 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Şâmrîk ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu âhûn Mahmûd ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Kadire binti Muharrem Korîk ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Mehmed Bobink sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Karagöz ve Ahmed Delik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Zilhicce 1262. Belge No 204 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Mamîk ʻan karye-i mezbûre vekîluhu âhûn ‘Ömer ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âmine binti ‘Abdülmü’min Âlîk ʻan karye-i mezbûre ... vekîlihâ Ahmed Delîk ʻan mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Bonçik ve Karagöz İbrâhim ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000 yalnız on üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Zilhicce 1262. Belge No 205 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih Mâmîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Mehmed Toyâ ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âmine binti ‘Ali Kırhân ʻan Mahalle-i Brânkovâc vekîlihâ Monlâ Dervîş Bâhîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Sâlih İslikovîk ve Mehmed Kırhân ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 63.000 yalnız altmış üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Zilkaʻdeti’ş-şerîfi 1262. Belge No 206 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ ‘Ali ibni el-Hâcc Arslan Ağa Kazzâzîk ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîluhu Monlâ ‘Ali Lakşezâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Monlâ Ahmed Tâso ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ 106    Monlâ Câfer AlâybeyzÂde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Sâlih Hâlovâc ve Mustafa Korkud ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Zilkaʻdeti’ş-şerîfi 1262. Belge No 207 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin Halîl Nezîrvîk ʻan Leşân vekîluhu Hüseyin Kızıl ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âmine binti Selim Yakoşîk ʻan karye-i Yoloğ vekîlihâ ‘Osman Yakoşîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Ağa Temîm ve Muhammed Şâtır ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Zilhicce 1262. Belge No 208 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Süleymân bin Halîl Celebîk ʻan Mahalle-i Köse Hoca vekîluhu İbrâhim Amânovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibe Hatîce binti İbrâhim Semerci ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ Dervîş Ağa Ramazân ʻan Mahalle-i Köse Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Zâhirovîk ve Câbizâde Monlâ ‘Ali ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 15 Zilhicce 1262. Belge No 209 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Ahmed bin Hüseyin Bey el-Hâcc ‘Ömerzâde ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Monlâ Mehmed el-Hâcc ‘Ömerzâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Yusuf Ağa Zolovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ Muharrem Bey Pâşik ʻan Mahalle-i merkûme sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Monlâ Muhammed ‘Abdülfettâhzâde Muhammed Pâşik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Muharrem 1263. Belge No 210 107    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ ‘Ali bin Yusuf Ağa Zolovîk vekîluhu Muharrem Pâşik ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hasika binti Mustafa Bey el-Hâcc ‘Alizâde vekîlihâ Câfer Bey Miralâyzâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih Bey Hasan Efendizâde ve Ahmed Müftîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Muharrem 1263. Belge No 211 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Selik Mustafa bin Sâlih Bey ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu âhûn Halîl ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Monlâ Ağa Mulavezâde vekîlihâ Mustafa Ağa Mulâvezâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti ‘Ali Bey el-Hâcc ‘Ömerzâde ve ... Mulâvezâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 1263. Belge No 212 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin ‘Ömer Pâloşe ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîluhu Monlâ Abder el-Hâcc Osmanzâde ʻan Mahalle-i Sinan Paşa ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Âbide binti Monlâ Mehmed ʻan Mahalle-i ... vekîlihâ Monlâ Mehmed Deboşîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Dervîş el-Hâcc Mahmudzâde ve oğlu Muhammed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Muharrem 1263. Belge No 213 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mahmud bin ‘Ali Ağa Pozîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu ‘Ömer Bey ‘Ali Kalfazâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Alîye binti Monlâ Halîl Topâlovîk ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli vekîlihâ Monlâ ‘Ali Serdârovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih Beşirâk ve ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 25 Muharrem 1263. Belge No 214 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan tâbiʻ-i Kethüdâ Beyefendi ʻan Mahalle-i Sinan Paşa vekîluhu Monlâ Hasan ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Sabire binti Emin ʻan 108    dâire-i kethüdâ Beyefendi vekîlihâ Sâlih tâbiʻ-i Kethüdâ Beyefendi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Tatâr Mehmed Ağa ve oğlu Mehmed Ağa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 11 Safer 1263. Belge No 215 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin Mustafa Şâfero ʻan Mahalle-i Reyhâne vekîluhu Sâlih İzlomoşiha ʻan Mostar ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Alîye binti Mustafa Ebûzeyr ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ Sâlih Arpâcık ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan Kâûş ve Hasan Ojgovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Safer 1263. Belge No 216 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Sâlih Ojgovîk ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Monlâ ‘Ömer el-Hâcc Ömerzâde ʻan Mahalle-i mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Fatma binti ‘Osman Şârân ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ ‘Ali Şârân ʻan mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Abder Rodân ve Mehmed Nuro ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî selh Safer 1263. Belge No 217 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Dervîş Ağa Hotâş ʻan kasaba-i İstolçe vekîluhu Monlâ Mehmed Şârâç ʻan İstolçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Belkıse binti Monlâ Hamid Kırtepo ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Mustafa Kâbîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mustafa ve Mustafa Koso ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 81.000 yalnız seksen bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Rebiülevvel 1263. Belge No 218 109    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin ‘Ali Çevril ʻan Mahalle-i Kutloy vekîluhu Sâlih Kâsımaçik ʻan mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti ‘Ali ʻan Mahalle-i Hâfız Hoca vekîlihâ Ahmed Koso sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ömer Lakşezâde ve Monlâ Ahmed ‘Ali Kalfazâde ʻan Mahalle-i … ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Rebiülevvel 1263. Belge No 219 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Yusuf Tere’bo ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Sâlih Kapusu ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti İsmâ’il Şârân ʻan Lubin vekîlihâ Mustafa Kapusu sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Muharrem Tere’bone ve ‘Ali Tere’bone ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 11 Rebiülevvel 1263. Belge No 220 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin İbrâhim Ahâmovîk ʻan Mahalle-i Hâfız Hoca vekîluhu karındaşı Mustafa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mustafa Çokodovîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ karındaşı Mustafa sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti İbrâhim Hosîk ve Sâlih Jige ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 12 Rebiülevvel 1263. Belge No 221 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâbit bin Muhammed Âğik ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Monlâ ‘Ömer Doloviçezâde ve’z-zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Cevâhire binti ‘Abdullah Dirlovîk ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ ‘Ömer Kilâr sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Abdullah Kırpo ve Hüseyin Hâçik ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 15 Rebiülevvel 1263. Belge No 222 110    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İslâm Bey kaynı Hersek vâlisi devletlü Gâlib Ali Paşa Efendi ... ʻan Medîne-i Mostar vekîluhu İstolçe hâkimi Dervîş ‘Osman Efendi Jopozâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Sâlih Bey Lâkişezâde ʻan Mahalle-i Sinan Paşa vekîlihâ kethüdâ-yı hazreti veliyyü’n-niʻme atufetlü Ahmed Semerci Bey min Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti el-Hâcc Samânzâde Dervîş Ağa ve Mehmed Ağa bin Mustafa Ağa-yı kebir ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 110.000 yalnız yüz on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri li-sene selase ve sittîn ve mi’eteyn ve elf 1263. Belge No 223 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Mustafa Kulâkovîk ʻan karye-i Gable-i Atîk vekîluhu el-Hâcc İbrâhim Kâho ʻan Mahalle-i Sivrî ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühân binti ‘Ali P’a’ik ʻan karye-i Come vekîlihâ âhûhâ ‘Abdülmü’min ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Beşîr Kulâkovîk ve ‘Ömer Kulâkovîk ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî Rebiülahiri 1263. Belge No 224 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Hasan Ağa Hamzîk ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Monlâ Mustafa Eflice ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Bagiye binti Monlâ ‘Osman Mulâvîk ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ Mehmed Yâkarovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Ahmed Yâkarovîk ve Mehmed Şʻabâniç ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir vâkaʻa’l- akd ve’t-tezvîc fî 21 Rebiülahiri 1263. Belge No 225 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdullah bin ‘Osman İskakik ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîluhu Hâco Ber’eko ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hatîce binti Ali Mâçik ʻan Mahalle- i Zirâʻi vekîlihâ Mustafa Mâçik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih İspozîk ve İbrahim İskakik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 81000 yalnız seksen bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî gurre Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 226 111    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Hamza bin Hamzik Kâsovîk ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Hüseyin Kâsovîk ʻan dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Zeyneb Binti Kadrîk Monlâ Muhammed ʻan Mahalle-i Hâfız Hoca vekîlihâ Monlâ ‘Ali Kadîvîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Osman İsmâ’il Hoçik ve Totîk Muharrem ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî gurre Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 227 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Dervîş Ahmed ... hazreti veliyyü’ni-niʻme vekîluhu ‘Osman Kavâs tâbiʻ-i kethüdâ Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Enise binti Zülfükâr Lovo ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli vekîlihâ Mehmed Kâûiş/Kâvuiş sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin Canovîk ve Ali Merkâşe ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51000 yalnız elli bir bindir fî gurre Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 228 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Mehmed ibni el-Hâcc ‘Abdullah Keʻnân ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ vekîluhu Monlâ Sâlih Şâmîk ʻan medrese-i Karagöz Bey ve’z- zevcetü’s-seyyibetü’t-tâlibetü Nefise binti Numan Kasımovîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ İsmâ’il Arşînovîk ʻan Mahalle-i … sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim Bölükbâşı İskencik ve ‘Osman Toroncik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 3 Cemaziyyelevvel 1263. Belge no 229 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ ‘Osman Neşîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Monlâ Süleymân ibni el-Hâcc Hasan Çelebik ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Kadire binti el-Hâcc ‘Ali Derûne ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Monlâ İbrâhim Bâbik sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed Lovîk ve Mehmed Murâdovîk ʻan Mahalle-i ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî gurre 13 Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 230 112    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Ahmed ibni Monlâ Sâlih Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Zülfükâr Bey Doçaklızâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Enise binti Monlâ Mustafa Kömüri sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Ömer Yâviçe ve İbrâhim Pâko vekîlihâ Hasan Râmik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 231 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Selim bin Monlâ ‘Osman Keşîk ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Monlâ Mustafa Keşîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Monlâ Ali Ojgovîk ʻan Mahalle-i ... vekîlihâ Hasan Üçovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed ‘Alemdâr Üçovîk ve ‘Ömer ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t- tezvîc fî 23 Cemaziyyelevvel 1263. Belge no 232 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Bekir Topâga vekîluhu Monlâ Sâlih Kâbîk ʻan Mahalle- i Hüseyin Hoca ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Emine binti Mustafa tâbiʻ-i Mustafa Bey el-Hâcc ‘Alizâde vekîlihâ Ahmed İsmâ’il Kalfazâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Hasan Demnâk ve ‘Ömer Alâybeyzâde ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 233 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Arslan bin Se’fokovâc ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Mehmed Mozîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti ‘Ömer Kosik ʻan Mahalle-i Sivrî vekîlihâ Monlâ Sâlih Joknovîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ ‘Abder .... ve Hüseyin İscoko ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 234 113    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin Beşîr Me’vîk ʻan karye-i İsvinârina vekîluhu karındaşı Sâlih ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti ‘Osman Yeluvice ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Mustafa Me’vîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Koko Sâlih Vebeşka ile Şaʻbân ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 13 Cemaziyyelevvel 1263. Belge No 235 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin Sâlih İplik Kıpti ʻan kasaba-i Lebuşka vekîluhu ebûhu’l-mezbûr Sâlih ʻan kasaba-i mezbûre ve’z-zevcetü’l-bikru’l-bâliğa Kadire binti Hasan Kıpti Monderik ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ vekîlihâ âhûhâ Mehmed sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Rıdvân Mehîk Kıpti ve Hüseyin Goşîk Kıpti ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Cemaziyyelahir 1263. Belge No 236 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Muharrem bin ‘Ali Ağa Serdâroğlu ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Mustafa Ağa Selim Küçük ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s- seyyibetü’t-tâlibetü Hatîce binti Hasan ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîlihâ Mısırlı Ahmed ʻan Mahalle-i Çerniçe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali Beluce ve Mehmed Selim Küçük ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l- akd ve’t-tezvîc fî gurre Receb 1263. Hatîce ... ile merkûm Muharrem mutlîk kerd fi 15 Ramazân 1263. Belge No 237 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin Mahmud Kara’ik ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Ahmed Kara’ik ʻan Mahalle-i Hacı Bâli ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Me’vi binti Monlâ Sâlih Zokonovîk ʻan Mahalle-i Sivrî vekîlihâ Monlâ Ali ... sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer Kosîk ve Sâlih Vâbriçe ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Receb 1263. Belge No 238 114    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin İbrâhim Kavâkevâik ʻan İsküb’de el-ân sâkin Mostar ... ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühân binti Rıdvân Mârîk ʻan Mahalle- i Çerniçe vekîlihâ âhûhâ ‘Ali ibni’l-mezbûr Rıdvân sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Feyzî Birkân ve İbrâhim ... ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 23 Receb 1263. Belge No 239 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin Yusuf ‘Alemdâr Dırâgnik ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu ebûhü’l-mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hanîfe binti Kadri Sipâhi Tortor ʻan karye-i Dırâil vekîlihâ ‘Ömer Dırâğnik Monlâ ‘Ömer sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Mehmed ve Hasan Bâğovîk ʻan Mahalle-i Sivrî ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 33.000 yalnız otuz üç bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî Şaʻbâni’l- muʻazzam 1263. Belge No 240 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Sâlih Kovîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Monlâ ‘Ali Şâfik ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti İbrâhim Efendi ... ʻan Mahalle-i Sivrî vekîlihâ Hasan Hoca Gâçençe sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İsmako Hüseyin ve ‘Ömer Ojkovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Şaʻbân 1263. Belge No 241 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed Pâşik ʻan karye-i Dırâjniçe vekîluhu Mehmed Ağa-yı Kebîr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti İbrâhim Bağlarvîk ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Nurko Bağlarvîk ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti İbrâhim ve Sâlih tâbiʻi mütesellim Ağa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 21 Şaban 1263. Belge No 242 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ Ahmed bin ‘Abdullah vekîluhu el-Hâcc Mehmed tâbiʻ-i el-Hâcc Rıdvân Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hasika binti Monlâ ‘Osman Müftîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ Monlâ ‘Ali Se’fozâde sebete vekâletehu ʻanhâ 115    bi-şehâdeti Monlâ ‘Ömer Se’fîk ve Mahmud ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Şaban 1263. Belge No 243 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali Gence ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Muharrem Mısırlı ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti ‘Abdullah es-sâkin fî kasaba-i Tirebin vekîlihâ Muharrem Serdâro ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Pâşo Mısırlı ve Mehmed Arpacık ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Şabani’l-muʻazzam 1263. Belge No 244 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Bayrâm bin Süleymân Kalâycık ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bali vekîluhu ‘Alemdâr Selim Beyzâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Ahmed ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Mahmud Kalâycık ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Baykûdîk Mehmed ve Hüseyin Dâbkovîk ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Ramazâni’l-mübârek 1263. Belge No 245 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Bilugrâdlı el-Hâcc ‘Ömer bin Sâlih ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Durmuş Vargod ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Hüseyin Torlove ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli vekîlihâ Monlâ Hasan Bilugrad ʻan Mahalle-i Köse Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Hâşimi ve Ahmed Pûter ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri Ramazâni’l-mübârek 1263. Belge No 246 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed ibni Monlâ ‘Ali Zâgorcik ʻan Mahalle-i Yahyâ Asfel vekîluhu Monlâ Mehmed Lendire ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Gülsüm binti Monlâ Hasan Kıptâszâde vekîlihâ Monlâ Muhammed Sipâhizâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Sâlih Zokânovîk ve Monlâ Muhammed ibni 116    Monlâ Dervîş Sipâhizâde ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Ramazân 1263. Belge No 247 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Sâlih Alemdâr Bostâncik ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîluhu Monlâ ‘Ali Kâbîk ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hatîce binti ‘Abdullah Bebîk ʻan kasaba-i Lebuşka vekîlihâ Monlâ ‘Ömer Kilâr sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Osman Kâbîk ve Mehmed Kokîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 17 Ramazân 1263. Belge No 248 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Me’vîk Bekir bin Sâlih ʻan karye-i Dobrec vekîluhu İbrâhim bin Mehmed Bey Miralâyzâde ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müşkiye binti Ramazân Kodîk ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ Mehmed Meziçe ʻan karye-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Dejiflol ve Halîl Meziçe ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 14 Şevval 1263. Belge No 249 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin İbrâhim Bonîk karye-i Dırâjniçe vekîluhu karındaşı Mustafa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti ‘Ömer İşkârîk ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ karındaşı Mustafa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Gope Hasan ve Halîl Yâpovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 14 Şevval 1263. Belge No 250 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Pâşove bin Mehmed İspelovîk ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîluhu karındaşı Bekir ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Cevâhire binti ‘Abdullah Ağanaferki ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîlihâ İbrâhim Demirovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Sarâylı Mustafa Halimîk ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 19 Şevval 1263. 117    Belge No 251 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin ‘Ali Ağadnek ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîluhu Hacı Tenzeve ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Hüseyin Bey Çelebizâde ʻan mahalle- i Kutloy vekîlihâ Ahmed Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Halîl Ağa Harle ve ‘Ömer Zâkînovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî şehri 23 Şevvali’l-mükerrem 1263. Belge No 252 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman bin ‘Ali Kalâycık ʻan Mahalle-i Kutloy vekîluhu ‘Ömer bin Süleymân Goşânic ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Zeyneb binti Ömer ʻan Gaçka ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ Monlâ Süleymân bin Mustafa Benek Pazarlı sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hüseyin ve Mustafa ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 5 Şaʻbân 1266. Belge No 253 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin ‘Ali Volâhovîk ʻan Mahalle-i Lûka vekîluhu Sâlih bin ‘Ömer Ve’yâtzo ʻan Mahalle-i Şâdizâde ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’l-bâkire Ümmügülsüm binti İbrâhim ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Mustafa bin Yusuf Zoloyo ʻan Mahalle-i Lûka sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed bin Mustafa ve Mustafa bin Davud ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 15 Şaʻbân 1266. Belge No 254 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Hacı Ağa Bihkovîk ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîluhu Mahmûd Ağa bin Memiş Ağa Davîk ʻan Mahalle-i Sinan Paşa ve’z- zevcetü’l-menkûhatü’l-bâkire Zeyneb binti Mustafa Bey Hasan Efendizâde ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Hüseyin bin Hasan Kazzâîk ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Memiş Ağa-yı Kebîr ve Koso ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir fî 15 Şaʻbân 1266. 118    Belge No 255 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İsmâ’il bin ‘Ömer Ağa Bihkovîk ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîluhu Haco Ağa bin Mustafa Ağa Bihkovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Müntehî binti el-Hâcc Sâlih Bey Lâkişezâde ʻan Mahalle-i Geyvan Bey vekîlihâ Mehmed Bey ibni Ali Dâlovizâde ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mehmed Ağa ibni ‘Ali Ağa Lâkişezâde ve Süleymân Ağa bin el-Hâcc Hasan Çelebik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir fî 15 Şaʻbân 1266. Belge No 256 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Yusuf bin Mehmed Şokâlik ʻan Lebuşka vekîluhu âhûn Hasan Kâltik ʻan Lebuşka ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’l-bâkire Me’veka binti İbrâhim Foçiyak ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîlihâ Hamid bin Tahir Karabeyzâde ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ be-şehâdeti Hasan bin Sâlih Virgore ve Hüseyin bin ... ʻan Lebuşka ve’l-mehri’l-mü’eccel meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 15 Şaʻbân 1266. Belge No 257 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin Hüseyin Kıpti ʻan Mahalle-i Tire Yahyâ vekîluhu Mehmed bin Câfer Volodo ʻan mahallle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Şâhe binti Mehmed ʻan Mahalle-i Rûznamçe vekîlihâ Mehmed bin Receb ʻan Mahalle-i Çerniçe sebete vekâletehu bi-şehâdeti Mehmed ve Ahmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir fî 21 Şaʻbân 1266. Belge No 258 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin ‘Ali Orûçovîk ʻan Mahalle-i Öküzoğlu vekîluhu İbrâhim bin ‘Ali Orûçovîk ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’l- bâkiretü’l-bâliğa Pişâne binti Ali ʻan Mahalle-i ... vekîlihâ Mahmûd bin Mustafa ‘Ali Ağazâde ʻan Mahalle-i Lâfi sebete vekâletehu Ahmed bin Sâlih Hizo ve ‘Ali bin Mustafa Zâko ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 35.000 fî 23 Şaʻbân 1266. Belge No 259 119    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Ahmed bin Mehmed Yusnek ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Molla ‘Osman bin ‘Abdullah Ağa Keşizâde ve’z-zevcetu’l-menkûhatu’l- bâkiretu’l-bâligatu Hatîce binti Sâlih Çâbo ʻan Mahalle-i Öküzoğlu vekîlihâ İbrâhim bin ‘Osman ... ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa sebete vekâletehu bi-şehâdeti ‘Abdullah Ağa bin Molla Hüseyin Keşizâde ve Mustafa bin Molla Sâlih Âğîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 27 Şaʻbân 1266. Belge No 260 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Mustafa Hasan Efendizâde ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîluhu Süleyman bin Ahmed Haripozâde ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’s- seyyibetü Müntehî binti Mustafa Bey Hacı ‘Alizâde ʻan Mahalle-i Musalli vekîlihâ Sâlih bin Mehmed Çıkızâde sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Osman bin Halîl Kutluca ve Hasan ... Lâkişik ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir fî 5 Şevvâl 1266. Belge No 261 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ârif Bey bin Dervîş Bey Lûlizâde ʻan Nevesin vekîluhu Mustafa Bey bin Sâlih Bey Lâkişezâde ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’s-seyyibetü Pâşine binti Mehmed Hoca vekîlihâ âhûhâ ‘Abdullah bin Mehmed sebete vekâletehu bi- şehâdeti âhûhâ Ahmed ve Mehmed bin ‘Abdullah Ağa Hoca ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız yüz on bir bindir fî 25 Şevvâl 1266. Belge No 262 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin ... Kâtîk ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Ahmed Efendi ibni Monlâ Hüseyin Mehmed Bâşîk ʻan Mahalle-i Hâfız Hoca ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb Binti ‘Abdullah Hacı Selimzâde ʻan Mahalle-i Geyvân Bey vekîlihâ Sâlih bin Mehmed Bey Cifek ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu bi-şehâdeti Sâlih ve ‘Abdî ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 3 Zilhicce 1266. 120    Belge No 263 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa ibni ‘Abdülmü’min Mercimik ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu Ahmed bin Sâlih Jenitçe ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Aliye binti Hüseyin Ûrle ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Mahmud bin Ahmed Şânzo ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu bi-şehâdeti Hüseyin Şâfîk ve Haco Şânzo ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 5 Zilhicce 1266. Belge No 264 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Hüseyin Bâygorik ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bali vekîluhu karındaşı Mehmed ve’z-zevcetü’l-bâkiretü’l-bâliğa Hatîce binti Mustafa Hacı ‘Osmanzâde ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca vekîlihâ Molla İbrâhim ‘Ali Kalfazâde ʻan Mahalle-i el-Hâcc Bâli sebete vekâletehu bi-şehâdeti Musli Bey Müslim Beyzâde ve İbrâhim Zâhnovîk ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 27 Muharrem 1267. Belge No 265 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Hüseyin Torlo ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîluhu ebûhu Hüseyin ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Pâşane binti Sâlih Çepâfen ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ ‘Abdî bin Süleymân sebete vekâletehu bi-şehâdeti Hâmid ve Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir. Belge No 266 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Molla Sâlih bin Yusuf İspojik ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Ahmed Ağa Kutluzâde ʻan mezbûre ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’s-seyyibetü Gülsüm binti Mehmed ... ʻan Mahalle-i Paşa vekîlihâ Hüseyin bin Halîl Belûcik ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu bi-şehâdeti İbrâhim bin ‘Osman ve Ahmed bin Yusuf ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî gurre Safer 1267. 121    Belge No 267 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Kıpti Ahmed bin ‘Abdullah ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Hâmid bin Tâhir Kadikzâde ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’s- seyyibetü Leylâ binti Ahmed Şâhîk ʻan karye-i Sukro vekîlihâ Mustafa bin İbrâhim Bûçiyâk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu bi-şehâdeti Noko bin ‘Abdullah Kıpti ve İbrâhim bin ‘Ömer ʻan Mahalle-i … ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 9.000 yalnız dokuz bindir fî 7 Safer 1267. Belge No 268 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Muharrem bin Mustafa Merâ’içe ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîluhu karındaşı Ahmed bin el-mezbûr ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Ahmed Abdik vekîlihâ Mehmed bin Ferhat Abdik sebete vekâletehu bi-şehâdeti Ahmed Koso ve ‘Abdurrahmân Kefâne ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir vâkaʻa’l-akd ve’t-tezvîc fî 7 Safer 1267. Belge No 269 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Yusuf Dâmerovîk ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Sâlih Kapusu ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Mâvi binti Mustafa Yâkîk ʻan Mahalle-i Prânkovâce vekîlihâ ‘Ömer bin ‘Abdülmü’min Kakovîk sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Yâkovîk ve Muharrem Şatro ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir fî 7 Safer 1266. Belge No 270 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin ‘Osman Yalvâc ʻan karye-i Dobrec vekîluhu Sâlih bin Mehmed Tonvâc ʻan Mahalle-i Prânkovâc ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Ramazân Korîk ʻan karye-i mezbûre vekîlihâ ‘Osman ibni Ahmed Yalovâc ʻan karye- i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Abdülmü’min Abike ve Bekir Yalovâc ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11000 yalnız on bir bindir. 122    Belge No 271 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin ‘Osman Çerçânen ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu el-Hâcc Mahmud Hâfız ibni Sâlih ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Dudu binti Sâlih Koniçe vekîlihâ Monlâ Sâlih bin Yusuf İspozîk ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu bi-şehâdeti İbrâhim bin Sâlih ve ‘Ömer bin ‘Ali ʻan Mahalle-i … ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 7 Muharrem 1268. Belge No 272 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin ‘Ali Ağa Kıptâs ʻan Mahalle-i Kutloy vekîluhu Hacı Dâvudik ibni Süleymân Çelebik ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Mustafa Kebşik ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîlihâ Monlâ Hüseyin ibni Monlâ Hasan Kıptâs ʻan Mahalle-i Kanber Ağa sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Sâlih bin Ahmed ve Mahmud bin İbrâhim ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 10 Muharrem 1268. Belge No 273 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ömer bin Hüseyin Tâhirik ʻan Mahalle-i Hazreti ... ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Aliye binti Ahmed Kırvâc ʻan Mahalle-i mezbûre Hazreti ... sebete vekâletehu bi-şehâdeti İmâmi Hasan Efendi ... Hacı Sâlih ve Kemâli Mustafa Efendi ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 13.000. Belge No 274 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Seyyid bin Hüseyin ʻan dâ’ire-i Hazreti veliyyü’n- niʻme vekîluhu Ahmed bin Hüseyin ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Âişe binti ‘Abder vekîlihâ Nurullah bin İbrahim sebete vekâletehu bi-şehâdeti Ahmede bin Sâlih ve Hüseyin bin Zenûn ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 fî 9 Muharrem 1268. Belge No 275 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hacı Mehmed bin Hacı Hüseyin Râco ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîluhu Derviş Ağa ibni Mehmed Ağa Garâbo ʻan Mahalle-i Sinan Paşa ve’z- zevcetü’s-seyyibetü Dudu binti Muharrem Kazzâzîk vekîlihâ Sâlih ibni Hasan Dâraco 123    sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali bin Mehmed ve ‘Osman bin ‘Ömer ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 9 Muharrem 1268. Belge No 276 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Ahmed Çercânez ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Ahmed bin ‘Ali ... ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Zeyneb binti Hüseyin Kemâloviz ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîlihâ Mahmûd bin Mahmûd sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan bin Mustafa ve İbrâhim bin Hüseyin ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 23 Muharrem 1268. Belge No 277 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Halîl ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Mahmûd bin Mustafa ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Hanîfe binti İsmâ’il ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîlihâ ‘Ali bin el-mezbûr İsmâ’il sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti Mustafa bin Hasan ve Selim bin ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 23.000 yalnız yirmi üç bindir fî 5 Safer 1268. Belge No 278 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Şükrü bin Ahmed Ağa Kutlu ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Mustafa Efendi ibni Mehmed Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa ve’z- zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ... binti ‘Ömer Kemâlovîk ʻan Mahalle-i Geyvân Bey vekîlihâ Mehmed Bey ibni Mustafa Bey sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer bin ‘Ali ‘Abdi bin Yusuf ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir fî 7 Safer 1268. Belge No 279 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih el-Hâcc Mustafa Nâşe Efendi ibni ‘Abdullah vekîluhu Yüzbâşı Hasan Efendi ibni Süleymân bi-şehâdeti Kolağası ‘Ali Ağa ibni Süleymân Sekizinci yüzbâşı Hasan Ağa ibni ‘Ali ve’z-zevcetü’... Şerîfe Hatîce Ferdâne binti Seyyid Rıfʻat İbrâhim Efendi vekîlihâ Seyyid Mehmed Şâkir Bey ibni el-Hâcc ‘Ali sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Kâtib Mehmed Efendi ibni Mahmûd taburun dördüncü 124    yüzbâşı ‘Ali Efendi ibni Mustafa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 2.551 yalnız iki bin beş yüz elli birdir fî 7 Safer 1268. Belge No 280 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Abdullah bin Süleymân İpekli vekîluhu ‘Ömer bin Yaʻkub ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu ... binti İbrâhim vekîlihâ Edhem bin Hasan sebete vekâletehu bi-şehâdeti Sâlih bin ‘Ali ve Mustafa bin Yusuf ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 18 Safer 1268. Belge No 281 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim …. ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Nâfize binti Mehmed ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîlihâ Monla …. sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa bin Ahmed Dervîş bin ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 33000 yalnız otuz üç bindir fî 19 Safer 1268. Belge No 282 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâdık bin Yusuf ʻan Mahalle-i Rûznamçeci vekîluhu Ahmed bin Mustafa ve’z-zevcetü’l-bikru’l-bâliğatü’s-seyyibetü Müntehî binti Mustafa ʻan Mahalle-i Yahyâ Asfel vekîlihâ ‘Osman bin Bekir sebete vekâletehu bi-şehâdeti İsmâ’il bin ‘Ali ve Adem bin Yusuf ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 25.000 yalnız yirmi beş bindir fî 19 Safer 1268. Belge No 283 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Câfer ʻan Mahalle-i Lâfi vekîluhu Hüseyin bin Halîl ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Ümmügülsüm binti ‘Abdülmü’min vekîlihâ Hasan bin Mustafa sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Ahmed bin Dervîş ve Mehmed bin Mehmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir fî 19 Safer 1268. Belge No 284 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Ahmed ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa vekîluhu Monlâ Sâlih bin Yusuf ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Melâ binti İbrâhim ʻan Mahalle-i 125    Köse Hoca vekîlihâ Monlâ ‘Abdullah ibn Yusuf sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hâfız Hâyo Bin Mustafa Hâfız ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 19 Safer 1268. Belge No 285 Medîne-i Mostar’da Müslüman hâneleri beyân olunur.253 Belge No 286 Mostar kazâsı kurâlarında bulunan Müslüman hâneleri beyân olunur.254 Belge No 287 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Süleymân bin Hasan Hacı ‘Ömerovîk vekîluhu Halîl bin ‘Ali İzlomoniçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Müntehî binti Mustafa vekîlihâ Sâlih Efendi bin Mehmed İmâm ʻan Mahalle-i Câmiʻ-i Dikine sebete vekâletehu bi-şehâdeti Muharrem bin Mahmûd ve Halîl bin Ahmed ʻan Mahalle-i Fatma Kadın ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 51.000 yalnız elli bir bindir gurre Şevval 1268. Belge No 288 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Ali Mobne ʻan karye-i Lişân kazâ-i Mostar vekîluhu Mustafa bin Mahmûd Diniçik ʻan Mahalle-i Çerniçe ve’z-zevcetü’s- seyyibetü Nâfize binti ‘Abdülmü’min vekîlihâ Mustafa ibni ‘Ali Şefâtlü ʻan Mostar sebete vekâletehu bi-şehâdeti İbrâhim bin Hasan ve Mahmûd bin ‘Ali ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 7 Şevval 1268. Belge No 289 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Mustafa Kâtice ʻan Mahalle-i Yahyâ Asfel vekîluhu ‘Ömer bin Hacı Ahmed Kâne ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Ümmühân binti Sâlih Coflova ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Hüseyin bin ‘Ali Görde sebete vekâletehu                                                              253 Tabloyu görmek için bkz.; Ek 15. 254 Tabloyu görmek için bkz.; Ek 16. 126    bi-şehâdeti Hüseyin bin ‘Ali ve Mehmed bin ‘Abd ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 7 Şevval 1268. Belge No 290 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Mahmûd Bey ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu Monlâ Mustafa bin Mustafa ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Aynîye binti Hüseyin ʻan Mahalle-i Zirâʻi vekîlihâ Mustafa bin Mehmed sebete vekâletehu bi-şehâdeti ‘Osman bin Mahmûd ve İbrâhim bin Mehmed ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 8 Şevval 1268. Belge No 291 Üçüncü alâyın dördüncü taburun nakli Ahmed Usta ... ‘Ali’ye beyʻ olunan bârgir iki yüz guruşa eger bir sâhib çıkarsa yâhud çürük oluduysa geri almak kavliyle Hamimi Zâfe kefîl olub kayd şod fi 13 Şaʻbân 1269. Belge No 292 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mehmed bin Sâlih Hacı ‘Osmanzâde vekîluhu Sâlih Efendi ibni Mustafa ʻan Mahalle-i Kanber Ağa ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Aynîye binti Monlâ Dervîş Ricânovîk ʻan Mahalle-i Kutloy vekîlihâ Mehmed bin Mustafa ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa bin Sâlih ve ‘Ömer bin ‘Abdullah ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 29 Safer 1268. Belge No 293 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Osman Efendi ibni Saîd Mehmed Efendi nâzır-ı evkâf vekîluhu Şâkir efendi ibni ‘Ali Efendi ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mehmed ʻan Mahalle-i Karagöz Bey vekîlihâ Mehmed Ağa ibni el-Hâcc Ahmed ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanha bi-şehâdeti Mehmed Hüseyin ibni ‘Ali ve Sâlih ibni el- mezbûr ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir fî 3 Rebiülevvel 1268. Belge No 294 127    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Ali Merkonik ʻan Mahalle-i Dikine vekîluhu Mustafa bin İbrahim ve’z-zevcetü’s-seyyibetu Zeyneb binti İbrâhim Kozove ʻan Mahalle-i Lâfi vekîlihâ Ahmed bin ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer bin İbrâhim ve Sâlih bin ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 11.000 yalnız on bir bindir fî 3 Rebiülevvel 1268. Belge No 295 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Hüseyin Boce ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîluhu Muharrem Ağa bin İbrâhim Kıptâs ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Mustafa ʻan Mahalle-i Lûka vekîlihâ İbrâhim bin ‘Osman sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti ‘Ali bin Mustafa ve Mehmed bin Mustafa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 3 Rebiülevvel 1268. Belge No 296 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Mustafa bin Sâlih Merkonik ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Ahmed bin ‘Osman ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm binti Sâlih Merhovîk vekîlihâ Sâlih bin Ahmed ʻan Mahalle-i mezbûre sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ömer bin Hasan Bey ve Mehmed bin Muharrem ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 3 Rebiülevvel 1268. Belge No 297 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Nuhân bin Mustafa ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Ahmed bin Hüseyin ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Hâmide binti Halîl ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîlihâ ‘Abdullah bin ‘Abdullah sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim bin Sâlih ve ‘Ömer bin Mustafa ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 9 Rebiülevvel 1268. Belge No 298 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali bin Arslan Gulâvovîk ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu Muharrem bin Mehmed ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Gülsüm 128    binti Rıdvân ... ʻan karye-i Purkine vekîlihâ karındaşı Ahmed bin Rıdvân sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti ‘Ali bin ‘Osman ve Mehmed bin ‘Ali ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 15.000 yalnız on beş bindir fî 25 Rebiülevvel 1268. Belge No 299 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih bin Hacı Ahmed Mermovîk ʻan Mahalle-i Çerniçe vekîluhu Muharrem Ağa bin Ahmed ʻan Mahalle-i Yahyâ-yı Asfel ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Sâime binti Monlâ Sâlih Râmik ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîlihâ Monlâ Fâzıl ibni Dervîş Efendi sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Hüseyin ve ‘Ömer ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 25 Rebiülevvel 1268. Belge No 300 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin İbrâhim Serdârevîk ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîluhu Monlâ Ahmed bin Mustafa ʻan Mahalle-i Rûznamçe ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Hatîce binti Monlâ Ahmed Kâbîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîlihâ Monlâ İbrâhim bin ‘Ali sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Monlâ Sâlih bin İsmâ’il Ağa ve Monlâ Mustafa bin Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 25 Rebiülevvel 1268. Belge No 301 İşbû senedde muharrer yüz on binden ziyâdesi iki bin beş yüz yetmiş dört guruş ider akçe-i mezkûru mersûmun on bir güne kadar ... ise ... olduğu müşʻir bir kıtʻa memhûr senedim yedlerine virildiğine mübeyyin sicil-i mahfûza kayd olunmasını taleb etmekle işbû mahale kayd olundu fî 3 Rebiülahir sene 1268. Bâlâda muharrer olan teslîm olunmuşdur. Bâlâda muharrer akçe-i mezkûr mübâşir maʻrifetiyle kefîl-i merkûmdan âhz olunduğu işbu mahale şerh verildi. ... hazret müşîr ile ve pederi rızasıyla ... Belge No 302 129    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hüseyin bin İsmâ’il ʻan kasaba-i Tirebin ... ve’z-zevcet ...Dervîşe binti Hacı İbrâhim Râco ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîlihâ Süleymân bin Halîl ʻan Mahalle-i Köse Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Yüzbâşı Mustafa ve Mustafa bin Mehmed ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 25 Rebiülevvel 1268. Belge No 303 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin Hacı ‘Ömer Nove ʻan Mahalle-i Fatma Kadın vekîluhu Dervîş Ağa ibni Mehmed ʻan Mahalle-i Sinan Paşa ve’z-zevcetu’l-bikru’l- bâligatu Emine binti ‘Ali vekîlihâ Monlâ Ahmed bin Mustafa Bey ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti İbrâhim bin Süleymân ve Mehmed bin Yusuf ve’l- mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir fî 25 Rebiülevvel 1268. Belge No 313 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Halîl Kâbîk ʻan Mahalle-i Hacı Bâli vekîluhu Hüseyin bin İbrâhim ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Fatma binti Ahmed Kara Bey ʻan Mahalle-i Lâfi vekîlihâ ‘Osman bin Mahmûd ʻan Mahalle-i Baba Beşîr sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Mustafa Hâfız bin Ahmed Efendi ve Halîl bin ‘Ömer ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız bindir fî 5 Rebiülahir 1268. Belge No 304 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih ‘Ali Bey ibni Mehmed Bey ʻan kasaba-i Blagay vekîluhu karındaşı Nûhân Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Alîye binti Mehmed Bey Hacı ‘Ömerzâde vekîlihâ Süleymân Bey ibni Hacı Hasan ʻan Mahalle-i Kutloy sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Bekir Bey ibni ‘Ömer ve ‘Ömer bin İbrâhim ve’l-mehri’l- mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 61.000 yalnız altmış bir bindir fî 5 Rebiülahir 1268. Belge No 305 130    ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Sâlih ibni ‘Ömer ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu İbrâhim bin Sâlih ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Ümmügülsüm binti Yusuf vekîlihâ Sâlih ibni ‘Ali ʻan Mahalle-i Lâfi sebete vekâletehu bi-şehâdeti Ahmed ibni Hasan ve Hüseyin bin Hasan ve’l-mehri’l-mü’eccel 11.000 akçe. Belge No 306 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Halîl bin Mustafa ʻan Mahalle-i Dervîş Paşa vekîluhu Mustafa bin Ahmed ez-zevcetü’l-bakire Paşane binti Hızır vekîlihâ Muhammed ibni İbrâhim ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekâlutu bi-şehâdeti Hüseyin bin Hasan ‘Ali bin Mustafa ve’l-mehri’l-mü’eccel 41.000 akçe. Belge No 307 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim bin Süleymân ʻan Mahalle-i Kanber Ağa vekîluhu ‘Ali Efendi ibni Sâlih ʻan Mahalle-i mezbûre ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Alîye binti Mustafa vekîlihâ ‘Ömer bin ... sebete vekâletehu bi-şehâdeti Mustafa Bin Sâlih ve ‘Ali bin Hasan ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 41.000 yalnız kırk bir bindir fî 7 Rebiülahir 1268. Belge No 308 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Monlâ İbrâhim bin el-Hâcc Sâlih Perkîk ʻan Mahalle-i Muhyî Hoca vekîluhu Monlâ ‘Ömer ibni el-Hâcc Mehmed ʻan Mahalle-i Karagöz Bey ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Zeyneb binti Ahmed Ağa Lâkişezâde ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Câfer Bey ibni Mehmed Bey Lâkişezâde ʻan Mahalle-i Karagöz Bey sebete vekâletehu bi-şehâdeti ʻanhâ İbrâhim Bey ibni Mehmed Bey ve Mahmûd Bey bin Mehmed Bey ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 71.000 yalnız yetmiş bir bindir fî 9 Rebiülahir 1268. Belge No 309 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Cerrâh ‘Ali Efendi ibni Mehmed vekîluhu Yüzbâşı Mustafa Ağa ez-zevcetü’l-bikru’l-bâliğa Müntehî binti Hüseyin Kolonovîk ʻan Mahalle-i Şâdi vekîlihâ İbrâhim bin ‘Ömer sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Sâlih bin İbrâhim ve 131    ‘Ömer bin Sâlih ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 43.000 yalnız kırk üç bindir fî 9 Rebiülahir 1268. Belge No 310 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih İbrâhim Efendi bin Mehmed Râdişovîk ʻan Mahalle-i Sivrî vekîluhu Mustafa Efendi ibni Mehmed ve’z-zevcetü’s-seyyibetü Emine binti Mehmed vekîlihâ Arslan bin … ʻan Mahalle-i Hüseyin Hoca sebete vekâletehu ʻanhâ bi- şehâdeti ‘Ömer bin ‘Ali ve Mustafa Vârbâce ʻan Mahalle-i mezbûre ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 13 Rebiülahir 1268. Belge No 311 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan bin ‘Osman Belgradcık kazâsına tâbiʻ Goşice karyesi Hızır Nefîse ve’z-zevcetu’l-bikru’l-bâligatu Melika binti ‘Ömer Kalorik ʻan karye-i Pâsinân vekîlihâ karındaşı Mehmed sebete vekâletehu ʻanhâ bi-şehâdeti Hasan bin Mehmed ve Ahmed bin Hüseyin ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 31.000 yalnız otuz bir bindir fî 16 Rebiülahir 1268. Belge No 312 Müteveffâ ‘Ali Paşa’nın sarâyında mefrûşâta vesâire maʻrifet-i şerʻ ve meclis maʻârifetiyle vezîr devletlü İsmâ’il Paşa ... teslîm olunan defterdir ki ber-vechi âti zikr ve beyân olunur.255 Belge No 313 Buna sarâyda kalan mefrûşatdan defterdir ki ber-vechi âti zikr ve beyan olunur256 fî 17 cemâziyyelevvel 1269. Belge No 314 Habisde zindânda olanlar ... Gâçiniçe ve Anko ile beyinlerinde mâcera ve münâzaʻ olan uygunsuzluk ... te’dîb oldukları izn ve ruhsât-ı hazreti veliyyü’n-niʻme ile habsden itlâk ve kendi hâllerinde bundan sonra olacakları tüccârlardan Mostar                                                              255 Tabloyu görmek için bkz.; Ek 13. 256 Tabloyu görmek için bkz.; Ek 14. 132    reʻâyasından Yovan Vato Kovîk ve Lezâzancik ve Dukan Paçik kefîl oldukları işbû mahale kayd şod selh safer 1262. Belge No 315 Nevesin Kazâsından Koletko karyesinden Gâyo Kavâkovîk habisde olan Kavakovîk ... için sülüs hisse üzerine düşen elli mâh kadar edâsına kefil-i bi’l-mâl olduğu kayd şod selh Rebiülevvel 1262. Belge No 316 Bilûtvâc Ahmed Oluk nâhiyesinden Şekâra oğlu Lazar zimmînin kesim koyunları olan hayâdıye eşkıyaları menzil önünden aldıkları cebren kahren alub götürdükleri Seroşkâre ve İlise zimmîlerin şehâdetleriyle olduğu kaydı 17 Cemaziyyelevvel 1262. Belge No 317 Ahmed Yakarovîk Bâkiye-i Novagişte’de Tarpitova karyesinde vâki’ kendi ile müşterek nısf arâzi ve emlâkı Nimtâk ‘Ali Ağa’ya bey’ ve ferâğ eylediği halît ve şerik hasebiyle istirdâd için emlâk-ı şayiʻa kayd için taleb birle 5 muharrem 1263. Belge No 318 ez-Zevcü’l-akd Yozib Müsnamen ʻan Dobrova nâhiyesinde mütemekkîn vekîluhu Patr veledi Girgo ʻan Poçitel ve’z-zevcetü’n-nasraniyetü Mariya veledet Cova vekîlihâ ebûhâ el-mesfûr Cova şehâdeti İvân Vasiliye meblağ yalnız 5.000 yalnız beş bindir fî gurre Cemaziyyelahir 1265. Belge No 319 ez-Zevcü’n-nâkih Hasan bin ‘Abdullah Gorik Kıpti ʻan Mahalle-i Baba Beşîr vekîluhu âhûhu Nuhân ve’z-zevcetü’l-menkûhatü’l-bâkire Sâime binti ‘Ömer Kar’aisik vekîlihâ Hâmid bin Tâhir Ağa Karabeyzâde sebete vekâletehu bi-şehâdeti Mustafa bin Mehmed Lolîk ve İbrâhim bin ‘Ömer Kadirik el-Kıbti ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 7.000 fî 7 Şaʻbân 1266. Canlâzgo’da kuyumculuk sukundan ...larından nakl idüp kayd şod 9 muharrem 1268. 133    Belge No 320 Dalânbâşı Mustafa bin Sâlih Bayrâmovîk maʻârifet-i şerʻ ve azâ-yı meclis maʻârifetiyle nasb olunub işbû sicilde kayd şod Dalânbâşı kefaletiyle Sâlih Yipo ve Yovan Dalân olucak 21 Rebiülevvel 1268. Belge No 321 Lâkişezâde merhûm Hacı Sâalih Bey’in eşyaları anasından kalan eşya dahî Mehmed Bey Râlovîk nâm kimesne huzûr-ı şerʻde Monlâ ‘Ömer ibni el-Hâcc Mehmed Dolovice ve Monlâ Ahmed bin Sâlih nâm kimesne şehâdetleriyle vechi şerʻi üzere isbât etmekle işbû kayd şod fi 17 Rebiülevvel 1268. Belge No 322 ez-Zevcü’t-tâlibü’n-nâkih Hasan Şümni bin Mehmed Hızır Nefîse ve’z-zevcetu’l- bikru’l-bâligatu Fatma binti ‘Abdullah vekîlihâ Hâfız Sâlih bin Mehmed ʻan Mahalle-i Nezîr Ağa sebete vekâletehu bi-şehâdeti Mustafa bin Sâbit Efendi ve İbrâhim bin Mustafa ve’l-mehri’l-mü’eccel ‘alâ mâ terâzi meblağ 21.000 yalnız yirmi bir bindir fî 10 Ramazân 1268. Belge No 323 Fatma binti Mehmed nâm hâtun tarafından vekîl Ağâc İsmâ’il Taslamân nâm kimesne daʻvâya cevab bi-şehâdeti Sâlih bin Câfer ve Mustafa bin Mehmed nâm kimesne sâbit olduğu… Belge No 324 ... veledi Anton hizmetkârı ... Hazreti veliyyü’n-niʻme ve’z-zevcetü’l-akde Kate veledet Simon Hersek ʻan kaza-i Lebuşka vekîlihâ ‘Osman Kavâs tâbiʻ-i kethüdâ Bey sebete vekâletehu bi-şehâdeti Yusuf ve Dervîş tâbiʻ-i Haftan Ağa meblağ 1.000 fî 27 Muharrem 1261. 134    Belge No 325 Mate Boşnak ʻan Garâbo ... Kemâlovîk Mustafa Ağa’nın bulunan rûgan 10 kıyye koyun 1 ... İspâhik Mehmed ve Yovan Tolosker şehâdetleriyle üzerinde olduğu sâbid şod fi selh Muharrem 1261. Belge No 326 Mustafa Korik Hûm karyesinden Korteş Restân ile sulh eylediği karye-i merkûmda mesfûrun hayvanât ekl ve telef eyledikleri bağın zarârı sâbit olan üzüm bozmasında üç yüz kıyye üzüm ve iki re’s on beşer kıyye olarak koç itâsına der-uhde ve kabûl eylediğini işbû mahalde kayd şod fî 17 Cemaziyyelevvel 1261. Belge No 327 ez-Zevcü’l-‘akd İvân veledi Niko terzibaşı-yı veliyyü’n-niʻme ʻan Mahalle-i Şâdi vekîluhu İvân el-mezbûr ʻan Mahalle-i mezbûr ve’z-zevcetü’l-bikru’l-akde Mariya binti Ferâne Tâdîk ʻan İmoçka Vâsili Trâvnikli vekîlihâ Antona Mâtkovîk sebete vekâletehu bi- şehâdeti Süleymân Yopâtik ve İbrâhim Demirovîk meblağ 1.000 fî 25 Cemaziyyelevvel 1268. Mevcud mütesellim Mustafa Ağa mesfûre Mariya’ya ... Nikola kefâletiyle zevci babası bi’l-vekâle. Belge No 328 Mânta oğulları bundan sonra Dero Bey’e dokunmamak şartıyla ne lisâne ile ve ne arâziye taʻahhüdleri iki mâh ve itâsıyla bir âna dek ... ve Anko beklemesine der-uhde kerd üç riyâl itâsına ... kabûl kerd 5 Şaban 1261. Belge No 329 ez-Zevcü’l-‘akd Cûro veledi Restân İspâramo ʻan Mostar Hızır Nefîse ve’z- zevcetü’s-seyyibe Tariko veledi Kodik ʻan kasaba Taşlıca hazreti ... mehr meblağ 1000 fî 23 Şaʻbân 1261. 135    Belge No 330 Lubin Kazâsından Ahromik Sâlih’in kefîli Gar’apodo Mehmed Ağa ve Garâ’bo Câfer bundan sonra kendi hâlinde olub mukaddem çiftgölü olan kazâ-i mezbûrde Gacne İlye zimmîden ... münâzaʻ olunan darb ve alacak için daʻvâsı musalâha ile defʻ ve zimmî-i mesfûr için Korşuda zimmî Kâtko ve Yovan Gacne asûde hâlde olub yine baʻde ehl vesâir kim ise itâle-i lisân itmeyüb kefîl oldukları işbû mahalde kayd şod fî 27 Şaʻbân 1261. Belge No 331 Hüseyin Opne Ramazân sâbit olan üzerinde ʻakdde sulh eyledikleri üzere işbû mahalde kayd şod şuhûd Monlâ Mustafa Kalâcık ve İbrâhim Amânovîk ... fi 25 Zilkaʻde 1261. Belge No 332 Bare nâm mahallede Çerençân Hüseyin iştirâ eylediği iki çâpe arâzi Dıragovîk Mahmûd ve Tâlib Şefikanın kaydını matlub ile işbû mahalde kayd şod 7 Rebiülahir 1261. Ahmed Çerençân pâh-ı mezkûrede vâkiʻ bağ-ı mezkûru kendi ile ... olub Şefîka ile ... taleb ker kaydı Rebiü’l-âhir 1261. Belge No 333 ...... Zâde ʻan Nakşik bende Râşid Efendi merhûmun yerine emânet ... diğer Horos mahalinden alub ve maan ‘Ali Bey’in oğlu Murâd Bey alub getürdüler işbû mahalde kayd şod fî 21 Muharremi’l-harâm 1262. Belge No 334 el-Hâcc Ahmed Ağa Kömüri ‘Ömer Harem kethüdânın oğlu Süleymân Yoyâtik İbrâhim Halîl Moşik Dervîş Paşa mahallesinde vâkiʻ Azodenik Durmuş’a beyʻ eyledikleri Ahuri Hasan Efendi’nin kadime altı yüz elli gurûşa beyʻ eylediklerin şufʻa ile istirdâd eyledim şufʻam kayd olunsun bi’l-iltimâs işbû mahalde kayd şod fî 23 Muharrem 1262. 136    Belge No 335 ...... Kavâkovîk hasbde olub karındaşı Kavâkovîk Boyali öbürüne vekîl taleb eyledikleri zimmî yalnız kendinin olmayüb kardaşı mesfûr Boyali ile müşterek olub Garaho ‘den getürmek için bir mâh mühlet verilüb ve mesfûr ... içün Nevesin kazâsından Kolosko karyesinden Kavâkovîk Gapo ve Yovan Drâik Genar ve Tirkoko Agovîk ... bi’n- nefs oldular işbû mahalde kayd şod fî 5 Safer 1262. Belge No 336 ez-Zevcü’l-‘akd Patrpâr Ogovîk kuyumcu ʻan Mahalle-i Gürcü Hızır Nefîse ve’z- zevcetü’l-akde Janbe binti Jije ʻan Mahalle-i mezbûre vekîlihâ Vanko Hekîm bi-şehâdeti İvân ... ve Yozib İşkoda ʻan Mahalle-i mezbûre mehri’l-mezbûre meblağ 1000. Belge No 337 ... Bradârik ve oğlu Hasan Lebuşka’da Kogucuk ile bârgir vesair yine darba müteʻallik ....   137    SONUÇ Mostar, 15. yüzyılda gelişmeye başlayan, Bosna’daki Hersek bölgesinin en büyük ve en gelişmiş şehridir. Bulunduğu Hersek veya eski adıyla Hum (Zahumlje), İliryalıların bir kabilesi olan “Daorson” kabilesinin mesken tuttuğu yer olmuştur. Daha sonra bölge, Roma hâkimiyetinin altına girmiştir. Bir süre Romalıların elinde kaldıktan sonra Gotlar, Avarlar gibi kabilelerin, daha sonra Slav kabilelerinin akınına uğramıştır. O zamana dek bu topraklarda kurulan, inşa edilen her şey bu kabileler tarafından yerle bir edilmiştir. 10. yüzyıla kadar olan dönem tarihçiler tarafından “karanlık dönem” olarak sayılmıştır. Hersek 10. yüzyılından sonra hep özel bölge olarak Sırp ve Hırvat düklerinin elindeydi. Kısa bir süreliğine Balkanlara sahip olan Bizans Devleti’nin Manuel Komnen’in ölümüyle Bosna Hersek’teki hâkimiyeti sonra ermiştir. Nihayet 1322-1326 yılları arasında, Bosna Banı Stjepan II. Kotromaniç Hersek’i, Bosna Banlığı’na katmıştır. Sırpların, 1350 yılında Hersek’i geri almaya teşebbüsleri sonuç veremediği gibi, Osmanlı Devleti’nin doğudan gelmesi, Sırp Despotluğu’nun kısa bir süre içinde topraklarını kaybetmesine neden oldu. 1377 yılında kendisini Bosna, Hum (Hersek), Dalmaçya ve Raşka kralı ilan eden Tvrtko I. Kotromaniç, Hersek’i, krallık ordusu komutanı olarak atadığı Vlatko Vukoviç’e toprak olarak vermiştir. 1435 yılında Hersek’in derebeyi olarak karşımıza çıkan Stjepan Vukčić Kosača aynı zamanda Hersek’e ismini vermiştir. Nitekim 1448 yılında, Bosna Kralı ile yaşadığı anlaşmazlıklardan sonra, “dük, prens” anlamını taşıyan “Herzog” (Boş. “Herceg”) ünvanını elde ederek, bu bölgenin sadece kendisine ait olduğunu ispatlamak istemiştir. Dolayısıyla idaresinde bulunduğu topraklar, Herzog’un toprakları olarak anılmaya başlamıştır. Bu şekilde Hersek isminin kullanılmasında Osmanlı’nın da payı vardır. Zira bu bölgeye sahibinin ünvanına göre isim vermişler ve kayıtlara Hersek diye geçmiştir. Hersek, Bosna krallığı döneminde, en güçlü ve en zengin derebeyliktir. Verimli topraklara sahip olması, denize birkaç liman şehrinden açılması, onu diğer derebeyliklerden farklı kılan özelliklerdir. Bunun yanında Hersek, mezhep çatışmasında mağdur olan herkesin sığınağı olmuştur. Boşnakların, İslam’ı benimsemeden önceki dinleri olan Bogomilizm, Hersek’te yoğun bir şekilde yaşanmıştır. 138    Osmanlı Devletinin Bosna’yı fethetmesi 1463 yılında gerçekleşmiştir. Kralın ölümüyle son bulan Bosna Krallığı zaten mezhep çatışmasından dolayı oldukça yıpranmıştır. Hersek’in fethedilmesi neredeyse 20 yıl sonra daha zor şartlarda gerçekleşmiştir. Zira Stjepan Vukčić Kosača’nın direnmesi, bir oğlunun (Hersekzâde Ahmed Paşa) Osmanlı sarayına gitmesi, ölümünden (1466) kısa bir süre önce Hersek’i, kalan iki oğlu arasında paylaştırması, bir oğlunun Macaristan Krallığı’ndan destek alması gibi sebepler, Hersek’in ancak 1482 yılında fethedilmesine neden olmuştur. Mostar, Osmanlının gelmesiyle, daha büyük önem kazanmaya başlamış ve birkaç mahalleden müteşekkil kasaba olmuştur. Kısa bir süre içinde kaza statüsüne kavuşmuştur. Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç, Bosna’da büyük destek toplayarak Osmanlı Devletine başkaldırmıştır. Bu mücadelede devletin yanında saf tutan Hersek’li hırslı kaptan Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç ve İsmail Çengiç, Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç’in gücünü kırarak, Boşnakların ortaçağdan sonra ilk bağımsızlık ümitlerini yok etmiş oldular. Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç, bu mücadelenin kazananı olarak vezir rütbesine yükselerek, Bosna eyaletinden 1833-1851 yılları arasında koparılan Hersek Mutasarrıflığına atanmıştır. Tanzimat Fermanı, Boşnak halkı ve yöneticiler için kargaşanın devamı demekti. Konumu itibariyle çok hassas bir noktada bulunan Bosna ve Hersek, bir taraftan Osmanlı’dan bağımsızlığı elde eden Sırbistan, bir taraftan Avusturya tarafından sürekli kemirilmiştir. Yeniçeri ocağının kaldırılması, kaptanlıklara son verilmesi, tımar uygulamasına son verilmesi, reformların uygulamak adına binlerce Boşnak gencinin harcanması, son olarak da Tanzimat’ın getirdiği eşitlik ilkesi, Boşnakların tahammül sınırlarını aşmış ve bütün eyalette inanılmaz mücadeleler başlamıştır. Ali Paşa Rizvanbegoviç, Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç olayında devletten yana taraf tutmuş, fakat Tanzimat, onun kişisel ayrıcalıklarına ters düşmüştür. Bu açıdan Ali Paşa Rizvabegoviç, Osmanlı’nın gözünde bir asi olmasına rağmen Bosna ve Hersek’in bekasının tehlikede olduğunu farketmiş ve 30 yıla kalmadan bu toprakların Osmanlının elinden çıkacağını öngörmüştü. Sonradan yaşanan gelişmeler de bunu doğrulamıştır. Boşnakların 1831 yılında başlayan bağımsızlık istekleri ancak 1992 yılında karşılık bulmuştur. Ömer Lütfi Paşa’nın Bosna’ya gelmesi, Boşnakların güçlerinin tamamen kırılması demekti. Sırp kökenli bir Avusturya askerinin katletme, sürgün, hapis, infaz gibi yöntemler, Bosna’daki sosyal yapının çökmesine neden olmuştur. 139    İncelenen sicil defteri Mostar’a ait olup 1844-1853 yılları arasındaki belgelerden (kayıtlardan) oluşmaktadır. Bu sicil defterinin içerdiği bilgilerden faydalanılarak, döneme ait Mostar’ın resmi elde edilmeye çalışılmıştır. Mostar, sicildeki verilere göre 28 mahalleden oluşmaktaydı. Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden biri olma özelliğini hâlâ taşımaktadır. Günümüzde bu mahallelerin çoğu isim olarak değişmiştir. Mostar’a bağlı 18 köy kaydedilmiş, bu köylerin bir kısmı hâlâ aynı ismi taşımaktadır. Söz konusu dönemde camilerle dolu olan Mostar’ın, sonraki yüzyılda bu camilerin bir kısmının ayakta olmadığını görmekteyiz. Nikâh belgeleri bol olan Mostar sicil defterinde, toplam 306 nikâh kaydedilmiştir. Dinler arası evlilik, çok evlilik gibi olaylara rastlanmamıştır. Boşanma oranının çok az olduğunu söylemek mümkündür. Zira incelediğimiz defterde iki tane boşanma vakası yer almıştır. Mehir miktarlarına baktığımız zaman, meblağdaki farklılıkların insanların sosyal durumuna göre belirlendiğini görmekteyiz. İncelediğimiz defterdeki isimlere göre, Boşnak ve Hırvatlar dışında az da olsa Sırpların Mostar’da yaşadığını görmekteyiz. Üç milletin yaşadığı Mostar’da, defterdeki belgelere göre, insanı dinlere ve milletlere ayırmaksızın, adaletin tesis edildiğini vurgulamak lazımdır. Bazı belgelerde “zimmi” kavramının kullanılması, Tanzimat’ın halen uygulanmadığını bize göstermektedir. Bu hususta, Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç’in, Tanzimat’a karşı olan tutumu etkili olmuştur. Bosna ve Hersek’te, Tanzimat’ın uygulanışı ancak 1852 yılında başlayabilmiştir. Galip Ali Paşa Rizvanbegoviç’in Hersek Mutasarrıflığı döneminde, ekonomi ivme kazanmıştır. Zanaatkârlığın yanında, tarım ve ormancılığa büyük önem verilmiştir. Nitekim incelediğimiz defterdeki bir belgede pazar malları gösterilmiş, bu malların büyük çoğunluğu da yerli üretimdir. Maalesef defterdeki bilgiler Mostar’daki ekonomi hakkında bizlere yeterli detay vermemektedir. Son olarak, günümüzde bile devam eden, Hristiyanların, Mostar’ın demografik yapısını değiştirme politikaları, kendi dini, kültürel ve ekonomik merkezleri olarak göstermeye çalışmaları tehdit oluştursa da, akademik araştırmalar ve doğru siyasetin katkısıyla, Mostar, her zaman İslam kültürünün en güzel örneklerinden biri olmaya devam edecektir. 140    KAYNAKÇA Arşiv 235_56 NO’LU MOSTAR ŞER’İYYE SİCİLİ, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM). Kitaplar ALİČIĆ Ahmed, Pokret Za Autonomiju Bosne Od 1831. Do 1832. Godine, Sarajevo: Orijentalni İnstitut U Sarajevu, 1966. ___________, Uređenje Bosanskog Ejaleta Od 1789-1878 Godine, Sarajevo: y.y., 1983. ___________, Poimenični Popis Sandžaka Vilajeta Hercegovina, Sarajevo: Orijentalni İnstitut U Sarajevu, 1985. ___________, Sumarni Popis Sandžaka Bosna (1468-1469), Sarajevo: y.y., t.y. BAŠAGIĆ Safet Beg, Kratka uputa U Prošlost Bosne i Hercegovine Od 1463-1850 Godine, Sarajevo: y.y., 1900. ___________, Znameniti Hrvati, Bošnjaci i Hercegovci u Turskoj Carevini, Zagreb: İzvandredno İzdanje Matice Hrvatske: 1931. BENAC Alojz, Studije O Kamenom i Bakarnom Dobu U Sjevero-zapadnom Balkanu, Sarajevo: Veselin Masleša, 1964. BIŠČEVIĆ Vedad, Bosanski Namjesnici Osmanskog Doba 1463-1878, Sarajevo: y.y., 2006. BOJANOVSKİ İvo, Bosna i Hercegovina u Anticko Doba, Sarajevo: y.y., 1988. BOJIĆ Mehmedalija, Historija Bosne i Bošnjaka, y.y.: Šahinpašić, 2001. CIRKOVIĆ Sima, Herceg Stjepan Vukčić i Njegovo Doba, Beograd: y.y., 1964. ĆOROVIĆ Vladimir, Mostar i Njegova srpska Pravoslavna Opština, Beograd: y.y., 1933. ___________, Historija Bosne, Begorad: y.y., 1940. 141    DANİŞMEND İsmail Hâmi, Osmanlı Devlet Erkanı: Sadr- Â’zâmlar (Vezir-i Â’zamlar), Şeyh-ül- İslâmlar, Kapdân-ı Deryâlar, Baş- Defterdarlar, Reis-ül- Küttâblar, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971. DONİA Robert J., Sarajevo: A Biography, y.y.: University Of Michigan Press, 2006. DRAGANOVIĆ Krunoslav, Katolicka Crkva U Bosni i Hercegovini Nekad i Danas, Zagreb: Tisak Nadbiskupske Tiskare Zagreb, 1934. ____________, v.d., Povijest Bosne i Hercegovine Od Najstarijih Vremena Do Godine 1463., Sarajevo: Hrvatsko Kulturno Društvo Napredak, 1988. ELEZOVIĆ Gliša, Turski Spomenici, Beograd: Srpska Kraljevska Akademija, 1940. EREN Ahmet Cevat, II. Mahmud Zamanında Bosna Hersek, İstanbul: Nurgök Matbaası, 1965. EVANS Arthur John, Through Bosnia and Herzegovina On Foot During The İnsurrection August and September 1875 With An Historical Rewiew Of Bosnia and A Glimpse At the Croats, Slavonians, and The Ancient Republic Of Ragusa, London: Longmans, Green, And Co., 1876. GÖLEN Zafer, Tanzimat Dönemi Bosna İsyanları (1839-1878), Ankara: İlksan Matbaası, 2009. ____________, Tanzimat Döneminde Bosna-Hersek, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010. GRAFENAUER Bogo, PEROVIĆ Dusan, ŠIDAK Jaroslav, Historija Naroda Jugoslavije, Zagreb: Školska Knjiga, 1953. GRİFFE Hatice Mirgül Eren, Osmanlı’nın Hizmetkârı, Gâlip Ali Paşa Rizvanbegoviç- Stoçeviç, Ankara: y.y., 2005. HALILOVIĆ Smajo v.d., Hercegovina 15. i 16., Mostar: Arhiv Hercegovine Mostar, 2003. HANDŽIĆ Mehmed, İslamizacija Bosne i Hercegovine i Porijeklo Bosansko Hercegovačkih Muslimana, y.y., İslamska Dionička Štamparija, 1940. 142    HASANDEDIĆ Hivzija, Spomenici Kulture Turskog Doba u Mostaru, Mostar: İslamski Kulturni Centar, 2005. ____________, Mostarski Vakifi i Njihovi Vakufi, Mostar: y.y., 2000. ____________, Muslimanska Baština Bošnjaka u Južnoj (Srednjoj) Hercegovini, Mostar: Islamski Kulturni Centar Mostar, 1997. IMAMOVIĆ Enver, Korijeni Bosne i Bosanstva, Sarajevo: y.y., 1995. ____________, v.d., Bosna i Hercegovina Od Najstarijih Vremena Do Kraja Drugog Svjetskog Rata, Sarajevo: y.y., 1997. ____________, Porijeklo i Pripadnost Stanovništva Bosne i Hercegovine, Sarajevo: y.y., 1998. IMAMOVIĆ Mustafa, Historija Bošnjaka, Sarajevo: y.y., 1996. KAPIDZIĆ Hamdija, Ali Pasa Rizvanbegović i Njegovo Doba, Sarajevo: Akademija Nauke i Umjetnosti Bosne i Hercegovine, 2001. KARAL Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, C. I., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. KARAMAN Hayrettin, İslam’da Kadın ve Aile, y.y, 2008. KLAIĆ Vjekoslav, Povijest Bosne, Zagreb: y.y., 1882. KNEZOVIĆ Oton, Ali Paşa Rizvanbegović 1832-1851, Široki Brijeg: y.y.,t.y. KOVACEVIĆ KOJIĆ Desanka, Trgovina u Srednjoj Bosni, Sarajevo: y.y.,1961. ____________, Gradska Naselja Srednjovjekovne Bosanske Države, Sarajevo: y.y., 1978. KRESEVLJAKOVIĆ Hamdija, Husejin Kapetan Gradaščević, Sarajevo: Hrvatska Tiskara, 1931. ____________, Hamdija, Kapetanije u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: y.y., 1954. ____________, KAPIDŽIĆ Hamdija, Stari Hercegovački Gradovi, y.y., NASESTAR 2, 1954. 143    MALCOM, Povijest Bosne, Zagreb: y.y., 1955. MANDIĆ Dominik, Franjevačka Bosna, Rim: y.y., 1968. ____________, Bosna i Hercegovina, Svezak I., Rim: Zajednica İzdanja Ranjeni Labud ZIRAL, 1978. ____________, Bosna i Hercegovina, Svezak III., Rim: Zajednica İzdanja Ranjeni Labud ZIRAL, 1978. MULIĆ Jusuf, Hercegovina 1, Sarajevo: y.y., 2004. __________, Hercegovina 2, Sarajevo: y.y., 2004. MUVEKKİT, Povijest Bosne 1, çev. Abdullah Polimac, Sarajevo: El-Kalem, 1998. ___________, Povijest Bosne 2, çev. Abdullah Polimac, Sarajevo: El-Kalem, 1998. NIKIĆ Andrija, Kulturne Prilike u Bosni i Hercegovini Zadnjih Desetljeća Turske Vladavine (1823-1878), Split: y.y., 1976. ORTAYLI İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: y.y., 2000. PAKALİN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, İstanbul: y.y., 1993. ____________, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul: y.y., 1993. PAMUČINA Joanikije, Život Ali Paše Rizvanbegovića Stočanina, Sarajevo: VESELİN MASLEŠA, 1976. PAPAZOGLU Fanula, Srednjobosanska Plemena u Predrimsko Doba, Sarajevo: y.y., 1969. PEJANOVIĆ Đorđe, Srednje Škole u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: y.y., 1953. POPOVIĆ Toma, Hercegnovi: İstorijske Biljeske, Herceg Novi: y.y., 1924. PRELOG Milan, Povijest Bosne od Najstarijih Vremena Do Propasti Kraljevstva, Sarajevo: Naklada J. Studnicke i Druga, t.y. 144    ____________ , Povijest Bosne u Doba Osmanlijske Vlade (I. Dio 1463-1739), Sarajevo: Naklada J. Studničke i Druga, t.y. ____________ , Povijest Bosne U Doba Osmanlijske Vlade, II. Dio (1739-1878), Sarajevo: Naklada J. Studnicke i Druga, t.y.. REDŽIĆ Husref, Srednjovjekovni Gradovi u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Sarajevo Publishing, 2009. STIPCEVIĆ Aleksandar, İliri, Zagreb: y.y., 1974. STOJANOVIĆ Ljubomir, Stari Srpski Zapisi i Natpisi, Knjiga I., Beograd: y.y., 1982. SOLAKZÂDE Mehmed Hemdemi Çelebi, Solakzâde Tarihi, İstanbul: Maarif Nezaret-i Celilesi (Mahmud Bey Matbaası), H. 1297/1880. ŠABANOVIĆ Hazim, Bosanski Pašaluk, Sarajevo: Svjetlost, 1959. ŠEHIĆ Zijad, TEPIĆ Ibrahim, Povijesni Atlas Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 2002. TRUHELKA Ćiro, Tursko-slovenski Spomenici Dubrovačke Arhive-III, Sarajevo: Zemaljska Štamparija, 1991. TURHAN Fatma Sel, Eski Düzen Adına: Osmanlı Bosna’sında İsyan (1826-1836), İstanbul: 2013. UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. VEGO Marko, Povijest Humske Zemlje, Samobor: Tiskara Dragutin Spuller, 1937. ____________, Naselja Srednjovjekovne Bosanske Države, Sarajevo: Svjetlost, 1957. ____________, Postanak Srednjovjekovne Bosanske Države, Sarajevo: Svjetlost, 1982. Makaleler AKGÜNDÜZ Murat, “Osmanlı İdaresinde Döneminde Bosna-Hersek”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. XVIII, İzmir: 2003, ss. 111-130. 145    ANĐELIĆ Pavao, “Periodi u Kulturnoj Historiji Bosne i Hercegovine u Srednjem Vijeku”, Glasnik Zemaljskog Muzeja, S. 25, Sarajevo: 1970. ____________, “Srednjovjekovna Zupa Večerić i Postanak Mostara”, Glasnik Zemaljskog Muzeja, Sarajevo: 1974. ARUÇİ Muhammed, “Mostar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Anisklopedisi (DİA), C. 30, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), ss. 295-298. BASLER Đuro, “ Paleolitsko Prebivalište Badanj Kod Stoca”, Glasnik Zemaljskog Muzeja (GZM), S. XXIX, Sarajevo: 1974, ss. 1-18. ___________, “Visoko Učilište Crkve Bosanske u Mjestu Bosna”, Univerzitet u Sarajevu, S. LXV, Sarajevo: 1975, s. 474. BEYDİLLİ Kemal, “Reşid Mehmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2008, ss. 12-14. BOZIĆ Ivan, “Hercegovački Sandžak-Beg Ajaz”, Zbornik Filozofskog Fakulteta U Beogradu, knjiga 1, Beograd: 1948, ss. 63-84. BİLGE Mustafa L., “Mustafa Paşa, Buşatlı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA),C.31,İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmları Merkezi (İSAM), 2006, ss. 344-345. EKİNCİ Buğra Ekrem, “Osmanlı Hukukunda İzinnâme ile Nikâh”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 2, 2006. EMECEN Feridun, “Bosna Eyaleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştrımaları Merkezi (İSAM), 1998, ss. 296-297. GÖLEN Zafer, “1849-1851 Bosna-Hersek İsyanı”, Belleten, C. LXVI, S. 247, Ankara: 2003, ss. 905-930. 146    ___________, “Osmanlı Yurdu olan Bosna Hersek’te XIX. yüzyılın Siyasi Olayları”, Belleten, C. LXXIV, S. 270, Ankara: 2010, ss. 421-475. HANDŽIĆ Adem, “Rudnici u Bosni i Hercegovini u Drugoj Polovini XV. Stoljeća”, Prilozi Za Orijentalnu Filologiju, Sarajevo: 1976. HASANDEDIĆ Hizvija, “Zadužbine Hadži Ahmed-age Lakišića u Mostaru”, Glasnik VIS-a, S. 10-12, Sarajevo: 1961, ss. 385-396. KNEŽEVIĆ-DINIĆ Dusanka, “Trgovina Vinom u Dubrovniku u XIV. Veku”, Godišnjak Filozofskog Fakulteta u Novom Sadu, S. IX., Novi Sad: 1966, ss. 39-85. KOVAČEVIĆ-KOJIĆ Desanka, “O Rudarskoj Proizvodnji u Srednjovjekovnoj Bosni”, Radovi Simpozijuma “Rudarstvo i Metalurgija Bosne i Hercegovine Od Prahistorije Do Pocetka XX. Vijeka”, y.y., 1999. NAMETAK Hasan, “Fatime-Kadun Džamija u Mostaru”, Kalendar Narodne Uzdanice, S. VI., Sarajevo: 1938, ss. 46-48. ORUÇ Hatice, “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi OTAM, S. 18, Ankara: 2005, ss. 249-271. ÖZCAN Abdülkadir, “Redif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (DİA), C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007, ss. 524-526. SAYDAM Abdullah, “Ömer Lütfi Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007, ss. 74-76. ŠABANOVIĆ Hazim, “Upravna Podjela Jugoslovenskih Zemalja Pod Turskom Vladavinom Do Kraja Karlovačkog Mira”, Godišnjak Istorijskog Društva Bosne i Hercegovine GIDBIH, S. IV., Sarajevo: 1952, ss. 171-204. ___________, “Pitanje Turske Vlasti U Bosni i Hercegovini Do Pohoda Mehmeda II. 1463. g., Godisnjak Istorijskog Drustva Bosne i Hercegovine GIDBIH, Sarajevo: 1955. 147    TADIĆ Jorjo, “Nove Vesti O Padu Hercegovine Pod Tursku Vlast”, Zbornik Filozofskog Fakulteta U Beogradu, S.6, Beograd: 1962, ss. 131-151. YARAMIŞ Ahmet, “Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılması ve Yerine Asâkir-i Muhammediye’nin Kurulması, Türkler Ansiklopedisi, C. XII, Ankara: 2002, ss. 698-701. Diğer Kaynaklar AK Emine, Tanzimat’ın Bosna Hersek’te Uygulanması ve Neticeleri (1839-1878), (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2010. BOSNA HERSEK VAKFİYELERİ, C. 2, Ankara: 2016. EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİ, haz. Zuhuri Danışman, İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1970. HODZİC İsmail, Bogomilizm ve Bosna Hersek Bogomilleri, (Yüksek Lisans Tezi), Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. MUÂHEDÂT MECMÛASI, Cilt IV., Ceride-i Askeriyye Matbaası: H. 1298. 148    EKLER Ek 1: Stjepan II. Kotromaniç döneminde (13229-1353) Bosna Banlığının sınırları (Kaynak: Zijad Šehić, Ibrahim Tepić, Povijesni Atlas Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 2002, s. 18.) 149    Ek 2: Tvrtko I. Kotromaniç hükümdarlığı (1353-1391) döneminde Bosna krallığının sınırları (Kaynak: Zijad Šehić, Ibrahim Tepić, Povijesni Atlas Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 2002, s. 19.) 150    Ek 3: Karlofça Antlaşmasıyla birlikte içe doğru azalan Hersek sancağı (Kaynak: Zijad Šehić, Ibrahim Tepić, Povijesni Atlas Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 2002, s. 58.) 151    Ek 4: 1593-1606 yılları arasında Bosna Eyaleti (Kaynak: Zijad Šehić, Ibrahim Tepić, Povijesni Atlas Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 2002, s. 64.) 152    Ek 5: 16. ve 17. yüzyılda Hersek Sancağı (Kaynak: Zijad Šehić, Ibrahim Tepić, Povijesni Atlas Bosne i Hercegovine, Sarajevo: 2002, s. 61.) 153    Ek 6: Sicilde zikredilen bazı meslekler Meslek Kaç Defa Zikredildiği Kethüdâ 17 Sekizinci Yüzbaşı 1 Dördüncü Yüzbaşı 1 Nâzır- Evkaf 1 Kolağası 1 Onbaşı 1 Miralay 2 Kavâsbaşı 2 154    Ek 7: Belge 2 (Pazar Fiyatları) Ürün Miktar Fiyat(Kuruş) Lahm-ı Ganem 1 Kıyye 68 Nân-ı Azin 1 Kıyye 44 Matka pirinç 1 Kıyye 112 Lebuşka Pirinç 1 Kıyye 84 Rûgan-ı Sade 1 Kıyye 13 Rûgan-ı Zeyt 1 Kıyye 270 Yağlı …. 1 Kıyye 120 Yağsız …. 1 Kıyye 100 İç yağı 1 Kıyye 120 Girid Sabunu 1 Kıyye 240 Perli Sabunu 1 Kıyye 200 …. 1 Kıyye 240 Toz Şeker 1 Kıyye 240 Kelle Şeker 1 Kıyye 2600 Pekmez A’lâ 1 Kıyye 120 Siyah Pekmez 1 Kıyye 90 A’sel …. 1 Kıyye 180 Soğan 1 Kıyye 22 Fasulye 1 Kıyye 52 Burcah 1 Kıyye 12 Lahana 1 Kıyye 20 Sarımsak 1 Kıyye 90 ‘Ala Elma 1 Kıyye 40 Ceviz 1 Kıyye 44 Tuz 1 Kıyye 10 155    Ek 8: Belge 3’e ait olan tablo 75 kuruş Belgradcık Seyyid Ağa perâkende 75 kuruş Belgradcık Hurşid Ağa perâkende 3 baha 10 kuruş Nevesin’de Osman Efendi perâkende 4... 150 kuruş Saraya gelen Hafız Paşa’nın üzerine Liyubuşka perâkende 6 baha 30 kuruş Stovalçe Hâkim Paşa perâkende 2 baha 30 kuruş Belgradcık Ali Efendi perâkende 4 baha Kuryanik’de baha 1, yevm 20 30 kuruş Nasrana Stavalçe perâkende 2 baha Luyobişka Garide ... perâkende 3 baha 30 kuruş Stavalçe Berşend Bey perâkende 2 baha 110 kuruş Luyobiti perâkende 11 baha Toplam 480 30 kuruş Nevesin’de Süleyman Bey üstünde perâkende 2 baha 60 kuruş Belgradcık Ömer Harem kethüdâsı 30 kuruş Stavalçe Mustafa Efendi perâkende 2 baha perâkende 10 kuruş Luyobiti perâkende 2 baha 45 kuruş Ahika Paşa Nevesin’de perâkende 3 baha 10 kuruş Luyobiti Kemâle Tatari perâkende 2 baha 45 kuruş Stavalçe el-Hâcc Hasan Efendi perâkende 3 baha 30 kuruş Luyobuşka el-Hâcc Milebari perâkende 2 45 kuruş Luyobuşka el-Hâcc Abdurrahman’a baha perâkende 2 baha 50 kuruş Luyobiti Avafat perâkende 5 baha 20 kuruş merkûm Luyobiti perâkende 2 baha 90 kuruş Hasan Efendi perâkende 3 baha 45 kuruş Stovalçe Rungere perâkende 3 baha 90 kuruş Şeyh Ali Efendi perâkende 3 baha 45 kuruş Stovalçe Hâkim Paşa perâkende 3 baha 30 kuruş Hüseyin Efendi perâkende 1 baha 160 kuruş merkûm Luyobiti perâkende 16 baha 850 toplam 60 kuruş StovalçeNafiz Paşa perâkende 4 baha 15 kuruş Luyobiti 1 baha 755 toplam 60 Nevesin perâkende 2 baha 20 kuruş Luyobiti Nafiz Paşa perâkende 4 baha 150 Nevesin Sarraf Bagik ... perâkende 12 baha Sarraf … 156    50 Tosun Bey Luyobiti perâkende 5 baha … 20 Sarraf Bagik ... Luyobiti perâkende 2 baha … 400 Tosun Bey ... 7 baha perâkende 3 baha yevm 8 … baha 100 Tosun Bey ... perâkende 5 baha … 1645 toplam … 100 ... Mehmed Bey’e 2 baha perâkende 1 baha … yevm 6 baha 10 Merkûm perâkende 2 baha Luyobiti … 90 Merkûm Belgradcık perâkende 3 baha … 97 kuruş Stavalçe Tatarlık perâkende 7 baha … 55 Nakşilan ... 7 baha perâkende 7 baha yevm 1 … baha 60 Nevesin’de Derviş Bekir perâkende 4 baha 154 kuruş düz yanın kenarında … 42 Nakşilan Ferhad Bey 6 baha perâkende 6 baha 10 kuruş Hâkim Paşa Luyobiti perâkende 2 baha yevm 1 baha 15 Nevesin’de Hüseyin Efendi perâkende 1 baha 10 kuruş merkûm Luyobiti perâkende 2 baha 30 Belgradcık el-Hâcc Şani perâkende 1 baha 1466 toplam 2144 toplam 30 Belgradcık Nafiz Efendi perâkende 1 baha 150 Belgradcık’da Hasan’a perâkende 1 … 21 Nakşilan Süleyman Bey 3 baha perâkende 3 baha 30 kuruş Stovalçe Ternibili Abdi perâkende 2 baha yevm 1 baha 10 Haşim Paşa Luyobiti perâkende 1 baha 75 kuruş Nakşilan ... 5 baha perâkende 6 baha 30 merkûm Ostovalçe perâkende 2 baha 550 kuruş Karaçayın ... 4 baha, perâkende 4, yevm 4 30 Luyobuşka el-Hâcc Hasan Efendi baha perâkende 60 kuruş Belgradcık’da İbrahim Efendi perâkende 2 2 baha baha 15 Luyobuşka Salih Efendi baha perâkende 1 baha 45 kuruş Stovalçe Yamim Efendi perâkende 2 baha 175 Belgradcık Hâkim Efendi perâkende 6 baha 678 kuruş Karacum’a 7 baha, perâkende 2, yevm 37 157    60 StovalçeHafız Paşa’nın üstünde perâkende 4 baha 2549 toplam 2515 toplam 30 kuruş Stovalçe İsmail Bey perâkende 2 baha 30 Nevesin’de Ahmed Tatar perâkende 2 baha 20 kuruş Luyobiti’de Hazine kâtibi perâkende 2 baha 20 Luyobiti Hâkim Paşa perâkende 2 baha 120 kuruş el-Hâcc Hafız Paşa Nevesin’de perâkende 8 baha 30 Nevesin’de Tatari Hasan Ağa perâkende 2 baha 120 kuruş nim perâkende Saray’a ... 30 Belgradcık Lorizâde Kamile Bekir perâkende 1 75 kuruş Stovalçe el-Hâcc Ali perâkende 5 baha baha 70 Luyobiti NafizPaşa’nın üstünde perâkende 7 baha 15 kuruş Liyobuşka Ali Bey’e perâkende 1 baha 15 el-Hâcc Bahâri Hasan perâkende 1 baha Stovalçe 21 kuruş Saray’a gelen zabti yevm 1 baha, perâkende 1, yevm 3 85 el-Hâcc Bahâri baha 3 perâkende 3 baha yevm 5 35 kuruş Donin’de perâkende 1 baha baha 112 ... baha 3 perâkende 3 baha yevm 5 baha 45 Kuruş Nevesin’de Abdullah’a perâkende 2 baha 30 medine-i Saray’a ... 1 baha 45 Kuruş Nevesin’de Şerita Tatar perâkende 3 baha 14 ... 1 baha 180 kuruş Luyobiti’de (silik) yevm 6 baha, perâkende 6, yevm 3 baha 2951 toplam 5 kuruş merkûm ... perâkende 2 baha 112 Nakşilan ... 2 baha perâkende 2 baha yevm 8 3250 toplam baha 134 ... 3 baha perâkende 3 baha yevm 8 baha 10 kuruş Luyobiti’de Şerif Tatar perâkende 2 baha 88 Zeroniklan Zaim Bey 6 baha perâkende 4 baha 35 kuruş Hafız ... perâkende 1 baha, yevm 5 baha yevm 3 baha 60 Belgradcık Hamid Luka perâkende 2 baha 35 kuruş Harem için Luyobiti’de perâkende 6 baha 30 Stovalçe Hatun’a perâkende 2 baha 25 kuruş el-Hâcc Şerif Efendi Luyobiti’de perâkende 4 baha 30 Stovalçeel-Hâcc Abdurrahman’a perâkende 2 120 kuruş merkûm Belgıradcık’da perâkende 4 baha baha 17 merkûm Paska perâkende 1 baha yevm 5 20 kuruş Hâkim Paşa Luyobiti’de perâkende 2 baha 158    45 Nevesin’de Kolânezâde Derviş Bey’e 546 kuruş ... 20 baha, perâkende 2 baha, yevm 37 baha 30 StovalçeHatun’a perâkende 2 baha 135 kuruş Nevesin’de Paşa Efendi perâkende 9 baha 30 Serbest gelen fakire Stovalçe perâkende 5 baha 98 kuruş ... 1 baha, 2 yevm 105 ... baha 5 yevm 6 baha 44 kuruş Daravniklan ... 2 baha, 2 perâkende, 3 yevm 30 Kuryanik’de Mustafa ... İstovalçe perâkende 2 14 kuruş ... 2 baha, 2 perâkende, 1 yevm baha 3677 toplam 4327 toplam 3677 nakl-i yekün 8994 toplam 159    Ek 9: 140 No’lu belgeye ait birinci tablo Kuruş Dükkân aded 200 Dükkândır yedd-i Monlâ Mustafa Kömüri 2 100 Dükkândır yedd-i Timorovîk Cordefi Kömüri 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Ömer Kordovîk 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Mustafa Çalik 1 100 Dükkândır yedd-i Behlülzâde Muhammed Ağa 2 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Mehmed Kenan 1 100 Dükkândır yedd-i Ali Kazazik 1 200 Dükkândır yedd-i Hüseyin Şâbik 2 100 Dükkândır yedd-i Müslüm Beyzâde Murâd Bey 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Derviş el-Hâcc Mahmudzâde 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Muhammed Potik 1 100 Dükkândır yedd-i Hasan Gope 1 200 Dükkândır yedd-i Vâlik Hacı Hüseyin ve Salih 2 200 Dükkândır yedd-i Süleyman Balta 2 100 Dükkândır yedd-i Derviş Ağa el-Hâcc Osmanzâde 1 100 Dükkândır yedd-i Ömer Kulâkovîk 1 200 Dükkândır yedd-i Kabril Monlâ Hüseyin 2 100 Dükkândır yedd-i Bayrâm Kalâyçik 1 200 Dükkândır yedd-i Mütesellim Kebir Mustafa Ağa 2 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Mehmed Botik 1 100 Dükkândır yedd-i Abder Alemdar Simhoçik 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Osman Mehmed Bâşik 1 100 Dükkândır yedd-i İsmail Ağa Gulâvovîk 1 160    100 Dükkândır yedd-i Ahmed Alemdar Müslüm Beyzâde 1 100 Dükkândır yedd-i Osman Nur 1 100 Dükkândır yedd-i Abder Ağa Nâzeki 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Hüseyin Mehmed Bâşik 1 100 Dükkândır yedd-i el-Hâcc Mehmed Hokâlo 1 100 Dükkândır yedd-i el-Hâcc Mehmed Maçovîk 1 100 Dükkândır yedd-i Mehmed Kordovîk 1 100 Dükkândır yedd-i Monlâ Ali Dostovîk 1 100 Dükkândır yedd-i Te’tâc Ahmed Ağa 1 3700 Kârban der-yedd-i Cinovîk Monlâ Ahmed Ağa Kakmacı hâne toplam maʻa oda der-yedd-i Tatâc el-merkûm 0058 Kahvehâne der-kurb-ı hân der-yed-i Cinovîk 0341 Kârban der-yedd-i Cinovîk 3400 kalan 161    Ek 10: 140’Nolu Belgeye ait ikinci tablo Kuruş Aded 50 ... yeddinde ocak 1 50 Ocaktır yedd-i Ali Bey Dumnak 1 50 Dumnak Hasan yeddinde 1 50 Zir-i bakalu Monlâ Ali’de 1 50 Hokalu el-Hâcc Mehmed’de 1 50 Miralâyzâde İbrahim Bey’de 1 150 Hamzik’e 1 100 Çelâr Monlâ Ahmed’e 1 50 Monlâ Ömer Çelâr 1 50 Dirlovîk’de 1 50 Haçik Monlâ Yusuf ve Mahmed’da 1 50 Yağmuraovîk oğlunda 1 650 toplam 13 1330 İkinci ve üçüncü kere yokdur. Tevziʻ olunmuşdur 1950 toplam 4100 Nakl-i yekün dekâkin 8200 Defʻa dükkânlar üzerine ikinci ve üçüncü kere 14250 toplam 162    Ek 11: 151 No’lu belgeye ait tablo Kuruş (….) 25 Hademe için girü 10 Koca 2 baha 12 Kabaya için tahta 4 baha 15 Dolaka 93 Gazara ... 17 baha 1 Merdale 4 baha 75 Tavan aksa 3000 baha 17 Kaya ... 350 baha 6 .... yağılan 4 baha 385 Toplam 7 Livedârka 7 baha 17 ... kara 5 baha 37 Pârde 2 baha ... 50 Dâre yancek? 2 baha 14 baha 28 ... Hızır Sato yevm 7 baha 28 ... Çolik yevm 7 baha 28 ... yevm 7 baha 28 Resto Gaşaik yevm 7 baha 28 Anderi ... yevm 7 baha 632 Toplam 28 Lazeri Perik yevm 7 baha 28 Çoşe yevm 7 baha 28 Penaki yevm 7 baha 163    28 Şevko Şatno yevm 7 baha 28 Mato Bersah yevm 7 baha 28 Marko Bocik yevm 7 baha 135 ... yevm 130 930 Topla 12 Selmovîk hanesinde (silik) 17.5 Caferovîk (silik) baha 500 5 Ali Koloci hanesinde (silik) baha 200 29 Kulâh için (silik) baha 1000 32 Colde ... yevm 7 baha 20 Ahmed Lotovîk hanesinde 37.5 Tavanı aksa 1500 baha 14 ... 4 baha 25 ... Şâgik hanesinde tavanı aksa 10007 baha 1122 Toplam 280 Ahmed Gapozik hâne masrafı 280 baha 45 Bağik daire 14 baha 16 Tavan aksa 700 baha 76 Hamam aksa masrafı 1654 Vâkıf hanesine masrafı 570 Merhûm ... hafız paşalu ... 500 baha 78 Çardağı cam 78 baha 60 Yore Rozik yevm 15 baha 5 Resto Ramik 75 Kulah için cam 75 baha 164    400 Saraya ... 16 baha 33 ... 11 çift 129 Saraya ... yevm 37 baha 4543 Toplam 42 ... irsali .... aksa 12 baha 12 Tavan aksa 500 baha 13 Daire 6 baha 21 Yancık 6 baha 137 Yüncü yevm 13 baha 117 Cam saraya pencerelere 117 baha 500 Beyaz boya 5 baha 15 Büyük perde 1 baha 7 ... 2 baha 4 ... 2 çift 11 çolaka 11 ... 1 baha harak 3 baha 106 ... yevm 26 baha 5057 Toplam Cemʻan 5087 Nakl-i yekün 8004 Defʻa nakl-i yekün 13091 Toplam 165    Ek 12: 155 No’lu belgeye ait tablo Kuruş Evrâk Mecidi kuruş beheri 40 08 2 Yüz guruşdan beş yüz guruşa kadar 80 80 1 Beş yüz guruşdan bin guruşa kadar 64 32 2 Bin guruşdan iki bin guruşa kadar 96 32 3 İki bin guruşdan üç bin guruşa kadar 128 32 4 Üç bin guruşdan dört bin guruşa kadar 000 00 0 160 32 5 Dört bin guruşdan beş bin guruşa kadar 192 32 6 Beş bin guruşdan altı bin guruşa kadar 224 32 7 Altı bin guruşdan yedi bin guruşa kadar 256 32 8 Yedi bin guruşdan sekiz bin guruşa kadar 288 32 9 Sekiz bin guruşdan dokuz bin guruşa kadar 000 00 0 320 32 10 Dokuz bin guruşdan on bin guruşa kadar 176 16 11 On bin guruşdan on bir bin guruşa kadar 192 16 12 On bir bin guruşdan on iki bin guruşa kadar 208 16 13 On iki bin guruşdan on üç bin guruşa kadar 224 16 14 On üç bin guruşdan on dört bin guruşa kadar 000 00 00 240 16 15 On dört bin guruşdan on beş bin guruşa kadar 256 16 16 On beş bin guruşdan on altı bin guruşa kadar 272 16 17 On altı bin guruşdan on yedi bin guruşa kadar 288 16 18 On yedi bin guruşdan on sekiz bin guruşa kadar 304 16 19 On sekiz bin guruşdan on dokuz bin guruşa kadar 166    000 00 00 320 16 20 On dokuz bin guruşdan yirmi bin guruşa kadar 189 9 21 Yirmi bin guruşdan yirmi bir bin guruşa kadar 198 9 22 Yirmi bir bin guruşdan yirmi iki bin guruşa kadar 207 9 23 Yirmi iki bin guruşdan yirmi üç bin guruşa kadar 216 9 24 Yirmi üç bin guruşdan yirmi dört bin guruşa kadar 000 00 00 225 9 25 Yirmi dört bin guruşdan yirmi beş bin guruşa kadar 234 9 26 Yirmi beş bin guruşdan yirmi altı bin guruşa kadar 243 9 27 Yirmi altı bin guruşdan yirmi yedi bin guruşa kadar 252 9 28 Yirmi yedi bin guruşdan yirmi sekiz bin guruşa kadar 261 9 29 Yirmi sekiz bin guruşdan yirmi dokuz bin guruşa kadar 000 00 00 270 9 30 Yirmi dokuz bin guruşdan otuz bin guruşa kadar 379 9 31 Otuz bin guruşdan otuz bir bin guruşa kadar 388 9 32 Otuz bir bin guruşdan otuz iki bin guruşa kadar 397 9 33 Otuz iki bin guruşdan otuz üç bin guruşa kadar 306 9 34 Otuz üç bin guruşdan otuz dört bin guruşa kadar 315 9 35 Otuz dört bin guruşdan otuz beş bin guruşa kadar 423 9 36 Otuz beş bin guruşdan otuz altı bin guruşa kadar 333 9 37 Otuz alt bin guruşdan otuz yedi bin guruşa kadar 342 9 38 Otuz yedi bin guruşdan otuz sekiz bin guruşa kadar 351 9 39 Otuz sekiz bin guruşdan otuz dokuz bin guruşa kadar 000 00 00 360 9 40 Otuz dokuz bin guruşdan kırk bin guruşa kadar 167    369 9 41 Kırk bin guruşdan kırk bir bin guruşa kadar 378 9 42 Kırk bir bin guruşdan kırk iki bin guruşa kadar 398 9 43 Kırk iki bin guruşdan kırk üç bin guruşa kadar 406 9 44 Kırk üç bin guruşdan kırk dört bin guruşa kadar 000 00 00 415 9 45 Kırk dört bin guruşdan kırk beş bin guruşa kadar 424 9 46 Kırk beş bin guruşdan kırk altı bin guruşa kadar 433 9 47 Kırkı altı bin guruşdan kırk yedi bin guruşa kadar 442 9 48 Kırk yedi bin guruşdan kırk sekiz bin guruşa kadar 451 9 49 Kırk sekiz bin guruşdan kırk dokuz bin guruşa kadar 000 00 00 460 9 50 Kırk dokuz bin guruşdan elli bin guruşa kadar 165 3 55 Elli bin guruşdan elli beş bin guruşa kadar 180 3 60 Elli beş bin guruşdan altmış bin guruşa kadar 190 3 65 Altmış bin guruşdan altmış beş bin guruşa kadar 310 3 70 Altmış beş bin guruşdan yetmiş bin guruşa kadar 000 00 00 225 3 75 Yetmiş bin guruşdan yetmiş beş bin guruşa kadar 240 3 80 Yetmiş beş bin guruşdan seksen bin guruşa kadar 355 3 85 Seksen bin guruşdan seksen beş bin guruşa kadar 270 3 90 Seksen beş bin guruşdan doksan bin guruşa kadar 280 3 95 Doksan bin guruşdan doksan beş bin guruşa kadar 000 00 00 300 3 100 Doksan beş bin guruşdan yüz bin bin guruşa kadar 750 5 150 Yüz bin bin guruşdan yukarı evrâk 168    096 32 003 Bilâ-semen evrâk 020 kuruş 27 10 para Arzuhâl için 10 para 9 3 3 Vakf için 48 16 3 Tâpu temessük için Evrâk 991 17341 kuruş 10 para 169    Ek 13: 312 No’lu belgeye ait tablo Guruş 13 Hatme yasdık kadife 2 Sagir şilte 1 Defʻa şilte ... 4 İhrâm kemeri saçaklı 3 ... 2 Sagir yasdık 1 Nemçe câri orta kilim 4 Defʻa köhne kadifeden yasdık 2 Köhne ihrâm maʻa ... 6 Defʻa köhne kadifeden yasdık 3 ... 1 Çukadan yaasdık 1 Köhne ihrâm 1 Çitden döşek 1 Defʻa Bursa döşek 16 Köhne yasdık kadife 3 Defʻa köhne ihrâm 6 Çubuk sarığıyla 1 Köhne kavuğa ... 4 Cirâz çubuk 6 Köhne iskemle 2 Köhne sandık 1 Köhne ... çıkmaca 170    1 Mangal tahtası ... 10 Defʻa kadifeli yasdık müstaʻmel 3 Minder 3 Makad 1 Kilim 2 Sagir erkân şilte Bosna saraydan götürülen 55 Basma yastık 8 ... 171    Ek 14: 313 No’lu belgeye ait tablo Basma yasdık 89 Defʻa sagir yasdık Basma makad 98 Yayık ile ... 24 aded Kırmızı alâ çukadan aded basma 25 aded aded şilte 3 aded Defʻa kırmızı çuka Basma sagir şilte 6 ... ihrâm 3 aded Çerke 2 aded Leğen 1 aded şilte 9 aded aded Sagir şamʻdân 2 aded (silik) 2 aded Kazgân kebir 2 aded Orta kilim 2 aded Demirden mangal 3 aded ... makad 2 aded ... sandık 1 aded ... 2 aded Palan bargirden Avize şamʻdân 2 aded ... aded Kurşundan şişe 4 Demir ocak 2 çift Kazma 1 aded Kebir ... 14 aded Sagir ... aded ... nuhâs 4 aded Tencere 8 aded İskemle 3 aded Hümayun perde 14 Mâi Halı 1 aded aded ... kilim 3 aded Seccade sagir 2 aded Kebir seccade 1 aded 172    Ek 15: 285 No’lu belgeye ait tablo Mahalle İsmi Hane Sayısı Mahalle-i Deviş Ağa 53 Mahalle-i Sinan Paşa 23 Mahalle-i Karagöz Bey 51 Mahalle-i Rûznamçeci 16 Mahalle-i Köse Hoca 53 Mahalle-i Muhyi Hoca 30 Mahalle-i Tire Yahya 26 Mahalle-i Mehmed Kethüda 21 Mahalle-i Fatma Kadın 61 Mahalle-i Hüseyin Hoca 44 Mahalle-i Hafız Hoca 16 Mahalle-i Hacı Bali 60 Mahalle-i Lorcu Ahmed 10 Mahalle-i Hacı Veli 16 Mahalle-i Geyvan Bey 29 Mahalle-i Kanber Ağa 74 Mahalle-i Kutloy 17 Mahalle-i Lûka 13 Mahalle-i Sivri 66 Mahalle-i Şâdi 75 Mahalle-i Yahya-yı Asfel 32 Mahalle-i Zirâ’i 37 Mahalle-i Nezir Ağa 56 Mahalle-i Lâfi 57 Mahalle-i Baba Beşir 42 Mahalle-i Çerniçe 86 Mahalle-i Dikine 22 Mahalle-i Kablan 48 173    Ek 16: 286 No’lu belgeye ait tablo Köy İsmi Hâne Sayısı Karye-i Bolune 9 Karye-i Çimlân 2 Karye-i Haraştan 8 Karye-i Varşice 68 Karye-i Hûm Ma’lişân 17 Karye-i Butok 2 Karye-i Kût Ma’lovac 6 Karye-i Vâjicik 3 Karye-i Bodkorân 15 Karye-i Zâlik 1 Karye-i Zamle 5 Karye-i Ravne 4 Karye-i Piğracân 7 Karye-i Yasnân 5 Karye-i İsviârina 22 Karye-i Dobroc 9 Karye-i Opine 3 Karye-i Çiftlik-i Kerâhi 1 174    Ek 17: Mostar Şeriyye Sicilinden bir örnek varak. 175    Ek 18: Mostar Şeriyye Sicilinden bir örnek varak.   176