1 

  
 

T.C. 
BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI 
ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI  

 
 

 
 

TERÖRİZM’DE BEŞİNCİ DALGA TARTIŞMALARI 
BAĞLAMINDA TERÖRİZMİN DÖNÜŞÜMÜ: TÜRKİYE 

VE ORTADOĞU’DA PKK ÖRNEĞİ 
 

(DOKTORA TEZİ)  
 

 
 

DURDU MEHMET ÖZDEMİR  
 

 

 
 

 
 

BURSA – 2025  
 
 



 2 

  
 

T.C. 
BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 
ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER BİLİM DALI  
 

 
 

TERÖRİZM’DE BEŞİNCİ DALGA TARTIŞMALARI 
BAĞLAMINDA TERÖRİZMİN DÖNÜŞÜMÜ: TÜRKİYE 

VE ORTADOĞU’DA PKK ÖRNEĞİ 
 

(DOKTORA TEZİ)  
 

 
 

DURDU MEHMET ÖZDEMİR  
 

 
 

 
Danışman:  

PROF. DR. FERHAT PİRİNÇÇİ 
 
 

 
BURSA – 2025   

  



 i 

 
ÖZET 

 
Yazar Adı ve Soyadı : Durdu Mehmet ÖZDEMİR 
Üniversite : Bursa Uludağ Üniversitesi 
Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü 
Anabilim/Anasanat Dalı : Uluslararası İlişkiler 
Bilim Dalı : Uluslararası İlişkiler 
Tezin Niteliği : Doktora Tezi 
Sayfa Sayısı : 
Mezuniyet Tarihi : 
Tez Danışmanı : Prof. Dr. Ferhat PİRİNÇÇİ 

 
 

TERÖRİZM’DE BEŞİNCİ DALGA TARTIŞMALARI BAĞLAMINDA 
TERÖRİZMİN DÖNÜŞÜMÜ: TÜRKİYE VE ORTADOĞU’DA PKK ÖRNEĞİ 

 
Bu tez çalışmasında terörizmin dönüşümü, David Charles Rapoport'un "Dalga Yaklaşımı" ve bu yaklaşımın 
bir devamı niteliğinde olan "Terörizm ’de Beşinci Dalga" tartışmaları ekseninde değerlendirilmektedir. Bu 
değerlendirmenin odağında Türkiye ve Ortadoğu’da faaliyet gösteren bir terör örgütü olarak PKK’nın 
dönüşümü bir örnek olay olarak incelenmektedir. Bu kapsamda öncelikle modern terörizmin dört dalgası 
ve terörizmde beşinci dalga tartışmaları kapsamında ileri sürülen teorik yaklaşımlar, literatür taraması 
yöntemi ile incelenmektedir. Sonrasında PKK'nın örgütsel yapısı, yöntemi, ideolojisi ve amacı incelenerek 
PKK'nın kuruluşundan günümüze geçirdiği dönüşüm, kırılma noktaları üzerinden ortaya koyulmaktadır. 
Devamında ise terörizmin dönüşümünü açıklayan teorik yaklaşımlar ile PKK'nın dönüşümü arasındaki 
benzerlik ve farklılıklar karşılaştırılarak analiz edilmektedir. Yapılan karşılaştırma sonucunda, terörizmin 
dönüşümünü açıklama noktasında öne sürülen argümanların, PKK'nın geçirdiği dönüşümü açıklamada 
yetersiz kaldığı bulunmuştur. PKK’nın dönüşümünü açıklayabilmek için yeni bir yaklaşıma ihtiyaç 
duyulduğu tespit edilmiştir. Çünkü PKK’nın geçirdiği dönüşüm, devletleşmeye yönelik bir amaçla kendine 
has özelliklere sahiptir. Buradan hareketle devletleşme amacı üzerinden, PKK’nın dönüşümünü açıklama 
noktasında yeni bir değerlendirmede bulunulmuş ve terörizmin beşinci dalgasının “Devletleşme Amacı” 
üzerinden şekillenebileceği iddia edilmiştir. Bu anlamda bu tez çalışmasının temel sonucu ve katkısı; 
literatürde terörizmin dönüşümü ile ilgili iddia ve tartışmaların PKK’nın dönüşümünü açıklamakta yetersiz 
olduğu, PKK’nın dönüşümünün “"Devletleşme Amacı" üzerinden açıklanabileceği ve “Devletleşme 
Amacı”nın terörizmin beşinci dalgasını şekillendirebileceği noktasında yeni bir modelin ortaya koyulması 
olmuştur. 
 
Anahtar Kelimeler: Terörizm, Terör, PKK, Terörizm ’de Beşinci Dalga, Terörizmin Dönüşümü 
 
 
 

 
 
 
 
 
 

 
 
 
 

 



 ii 

 
ABSTRACT 

 
Name and Surname : Durdu Mehmet ÖZDEMİR 
Üniversity : Bursa Uludag University 
Institution : Social Science Institution 
Field : International Relations 
Branch : International Relations 
Degree Awarded : Doctorate 
Page Number : 
Degree Date : 
Supervisor/s : Prof. Dr. Ferhat PİRİNÇÇİ 

 
THE TRANSFORMATION OF TERRORISM IN THE CONTEXT OF FIFTH 

WAVE TERRORISM DEBATES: THE CASE OF THE PKK IN TURKEY AND 
THE MIDDLE EAST 

 
In this thesis, the transformation of terrorism is evaluated in the context of David Charles Rapoport's "Wave 
Approach" and the "Fifth Wave in Terrorism" discussions, which is a continuation of this approach. The 
focus of this evaluation is the transformation of the PKK as a terrorist organization operating in Turkey and 
the Middle East as a case study. In this context, first of all, the theoretical approaches put forward within 
the scope of the four waves of modern terrorism and the fifth wave in terrorism are examined through the 
literature review method. Afterwards, the organizational structure, method, ideology and purpose of the 
PKK are examined and the transformation that the PKK has undergone from its establishment to the present 
day is revealed through the breaking points. Then, the similarities and differences between the theoretical 
approaches explaining the transformation of terrorism and the transformation of the PKK are compared and 
analyzed. As a result of the comparison, it was found that the arguments put forward in explaining the 
transformation of terrorism were insufficient in explaining the transformation that the PKK has undergone. 
It was determined that a new approach was needed to explain the transformation of the PKK. Because the 
transformation that the PKK has gone through has its own characteristics with a purpose towards becoming 
a state. From here, a new assessment has been made in terms of explaining the transformation of the PKK 
through the purpose of becoming a state, and it has been claimed that the fifth wave of terrorism can be 
shaped through the “Purpose of Becoming a State”. In this sense, the main result and contribution of this 
thesis study is that the claims and discussions regarding the transformation of terrorism in the literature are 
insufficient to explain the transformation of the PKK, that the transformation of the PKK can be explained 
through the “Purpose of Becoming a State”, and that the “Purpose of Becoming a State” can shape the fifth 
wave of terrorism, and that a new model has been put forward. 
 
Keywords: Terrorism, Terror, PKK, Fifth Wave of Terrorism, Transformation of Terrorism 

 
 
 

 
 
 
 
 
 



 iii 

ÖNSÖZ 
 
Bu tez büyük bir emek ve özverinin ürünüdür. Bu emek ve özveri ise sadece şahsıma ait 
değildir. Bu nedenle çalışmanın başlangıcında özellikle teşekkür etmem gereken isimlerin 
var olması beni oldukça mutlu etmektedir. Öncelikle doktora tez danışmanım Prof. Dr. 
Ferhat PİRİNÇÇİ ’ye en büyük teşekkürü büyük bir borç bilirim.  Ferhat hocam sadece 
tez sürecinde değil varlığı ile hayatımdaki en büyük şanslarımdan oldu. Hem bilgi ve 
tecrübeleri ile rehberliği hem de maddi/manevi her anlamda verdiği destekler bu 
çalışmanın başarılı bir şekilde tamamlanmasına büyük bir katkı sağladı. Sahip olduğum 
ve olacağım her başarıda Ferhat hocamın imzası var ve var olmaya da devam edecek. 
Sonsuza kadar minnettarım. 
 
İkinci olarak aileme, sadece bu süreçte değil tüm hayatım boyunca bana olan inançları ve 
maddi/manevi destekleri için en büyük teşekkürü borç bilirim. Özellikle babam Duran 
ÖZDEMİR ve annem Emine ÖZDEMİR’ in bana olan inancı, anlayışı, sevgisi ve 
teşvikleri eğitim hayatımdaki en önemli motivasyonlardan biriydi. Onlara olan 
teşekkürümü burada kelimelere dökebilecek değilim. 
 
Özel teşekkür etmek istediğim bir diğer değerli isim ise lisans, yüksek lisans ve doktora 
eğitimim boyunca desteğini ve zamanını benden hiç esirgemeyen, aynı zamanda yüksek 
lisans tez danışmanım olan, öğrencisi olmaktan her zaman gurur duyduğum Prof. Dr. 
Tayyar ARI’dır. Bu vesileyle Tayyar Hocam ve Ferhat hocam başta olmak üzere lisans, 
yüksek lisans ve doktora eğitimim sürecinde Uluslararası İlişkiler alanını bana sevdiren, 
bilgi ve tecrübelerini aktaran Uludağ Üniversitesi Uluslararası ilişkiler bölümündeki 
saygıdeğer hocalarıma da sonsuz teşekkür ederim. 
 
Ayrıca tez izleme komitemde ve tez savunma jürimde bulunan her biri birbirinden 
kıymetli saygıdeğer hocalarıma rehberlikleri için çok teşekkür ederim. Onların yol 
göstericiliği bu tez çalışmasının başarıyla sonuçlanmasında oldukça önemliydi. 

 
Doç. Dr. Gökmen KANTAR, Dr. Tunç DEMİRTAŞ, Dr. Esra Soğancı BAYAR ve Dr. 
Murat BAYAR’a da tez sürecimde bana sağladıkları kolaylıklar, destekler ve dostlukları 
için ayrıca teşekkür etmek istiyorum.  

 
 

En büyük ve son teşekkürü ise bizlere sağladığı bütün kolaylık ve imkanlardan dolayı 
Büyük Türkiye Cumhuriyeti Devletime sunuyorum. “Vatanını en çok seven görevini en 
iyi yapandır” şiarıyla vatanıma borcumu ödeyebilmek en büyük arzumdur. Terörizm 
üzerine yazmış olduğum bu tezim, bu güzel vatan uğruna canını vermiş aziz şehitlerimize 
armağan olsun. Bu tez çalışmasının terörizmle mücadele noktasında fayda sağlaması 
dileğimle. Saygılarımla…  

 
Durdu Mehmet ÖZDEMİR 

 
 
 
 
 



 iv 

 
 

İÇİNDEKİLER 
 
İçindekiler Tablosu 

ÖZET ..................................................................................................................................................... i 

ABSTRACT ............................................................................................................................................ ii 

ÖNSÖZ ................................................................................................................................................ iii 

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................................ iv 

KISALTMALAR ..................................................................................................................................... xi 

GİRİŞ .................................................................................................................................................... 1 

A. BİRİNCİ BÖLÜM: ARAŞTIRMANIN TASARIMI ............................................................................ 4 

1 Araştırmanın Sorunsalı ................................................................................................................ 5 

2 Araştırma Soruları ....................................................................................................................... 6 

3 Araştırmanın Amacı .................................................................................................................... 6 

4 Hipotezler ................................................................................................................................... 7 

5 Araştırmanın Yöntemi, Vaka Seçimi ve Sınırlandırma .................................................................. 7 

6 Literatür Taraması: Uluslararası İlişkiler Disiplininde Terörizm Çalışmaları .................................. 9 
6.1 Terörizm Çalışmalarının Yoğunlaştığı Ana Konular .............................................................. 9 
6.2 Uluslararası İlişkiler Disiplininde Terörizm Çalışmaları ..................................................... 14 
6.3 Terörizm ile İlgili Ulusal Literatür ........................................................................................ 24 
6.4 PKK Terörü ile İlgili Literatür ............................................................................................... 27 

B. İKİNCİ BÖLÜM: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVEDE TERÖRİZMİN TARİHSEL GERİ PLANI ........... 29 

1 Kavramsal Çerçeve .................................................................................................................... 30 

2 Tarihsel Geri Plan ...................................................................................................................... 39 
2.1 Terör ve Terörizmin İlk Örnekleri ......................................................................................... 39 
2.2 Fransız Devrimi ve Modern Terörizm ................................................................................... 41 

3 Teorik Çerçeve .......................................................................................................................... 44 
3.1 David Charles Rapoport’a Göre Modern Terörizmin Dört Dalgası ..................................... 44 

3.1.1 Birinci Kuşak: Anarşist Dalga (1878-1920) .......................................................................... 47 
3.1.2 İkinci Kuşak: Anti-Kolonyal Dalga (1920-1960) ................................................................... 50 
3.1.3 Üçüncü Kuşak: Yeni-Sol Dalga (1960-1990) ........................................................................ 53 
3.1.4 Dördüncü Kuşak: Din Esaslı Dalga (1979-2020?) ................................................................ 56 



 v 

3.2 Modern Terörizmden Yeni Terörizme .................................................................................... 59 
3.3 Terörizm ‘de Beşinci Dalga Tartışmaları .............................................................................. 65 

3.3.1 Jeffrey Kaplan ve Yeni Kabilecilik ...................................................................................... 70 
3.3.2 Anthony Celso ve Cihatçı Terör ......................................................................................... 74 
3.3.3 Jeffrey Simon ve Teknolojik Dalga ..................................................................................... 77 
3.3.4 Erin Walls ve Küreselleşme Karşıtı Dalga ......................................................................... 81 
3.3.5 Vincent A. Auger ve Sağcı Terörizm Dalgası ..................................................................... 86 
3.3.6 Muhammad Raza  Jalil ve İslamofobi Dalgası ................................................................... 89 

C. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: TÜRKİYE VE ORTADOĞU’DA PKK ÖRNEĞİ ...................................................... 92 

1 Kürdistan İşçi Partisi’nin (PKK) Ortaya Çıkışı .............................................................................. 93 
1.1 Kuruluşu ................................................................................................................................. 93 
1.2 İdeolojisi ................................................................................................................................. 97 
1.3 Amacı ...................................................................................................................................... 98 
1.4 Yöntemi ................................................................................................................................. 100 
1.5 Örgütsel Yapılanması ........................................................................................................... 101 

2 PKK’nın Gelişimi ve Dönüşümü ............................................................................................... 104 
2.1 PKK’nın Dönüşümünde Kırılma Noktaları ......................................................................... 104 

2.1.1 Soğuk Savaş’ın Sona Ermesi ............................................................................................ 105 
2.1.2 PKK’nın Uluslararası Alanda Terör Örgütü Olarak Tanınması ...................................... 107 
2.1.3 Abdullah Öcalan’ın Yakalanması ..................................................................................... 108 
2.1.4 11 Eylül 2001 İkiz Kule Saldırıları ................................................................................... 110 
2.1.5 AK Parti İktidarı ve Çözüm Süreci ................................................................................... 111 
2.1.6 Arap Baharının Suriye’ye Sıçraması ................................................................................ 113 
2.1.7 Hendek Olayları ............................................................................................................... 114 

2.2 PKK’nın Dönüşüm Alanları ................................................................................................ 117 
2.2.1 Amaçsal ve İdeolojik dönüşüm ......................................................................................... 117 
2.2.2 Araçsal Dönüşüm ............................................................................................................. 120 
2.2.3 Yöntemsel Dönüşüm ......................................................................................................... 125 
2.2.4 Örgütsel Dönüşüm ............................................................................................................ 128 

3 PKK’nın Dönüşümünün Terörizmin Dönüşümünü Açıklayan Teoriler Bağlamında Analizi ......... 134 
3.1 David C. Rapoport’un Dalga Teorisi Bağlamında Analizi ................................................. 135 

3.1.1 Anarşist Dalga Bağlamında Analizi (1878-1920) ............................................................ 135 
3.1.2 Anti-Kolonyal Dalga Bağlamında Analizi (1920-1960) ................................................... 136 
3.1.3 Yeni Sol Dalga Bağlamında Analizi (1960-1990) ............................................................. 137 
3.1.4 Din Esaslı Dalga Bağlamında Analizi (1979-2020?) ....................................................... 137 

3.2 Beşinci Dalga ’ya Yönelik Teorik Yaklaşımlar Bağlamında Analizi .................................. 139 
3.2.1 PKK’nın Dönüşümü ve Jeffrey Kaplan’ın Yeni Kabilecilik Teorisi .................................. 139 
3.2.2 PKK’nın Dönüşümü ve Anthony Celso’nun Cihatçı Terör Teorisi ................................... 140 
3.2.3 PKK’nın Dönüşümü ve Jeffrey Simon’un Teknolojik Dalga Teorisi ................................ 141 
3.2.4 PKK’nın Dönüşümü ve Erin Walls’ın Küreselleşme Karşıtı Dalga Teorisi ..................... 142 
3.2.5 PKK’nın Dönüşümü ve Vincent A. Auger’in Sağcı Terörizm Dalgası .............................. 142 
3.2.6 PKK’nın Dönüşümü ve Muhammad Raza Jalil’in İslamofobi Dalgası ............................ 143 

D. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: PKK’NIN KENDİNE HAS DÖNÜŞÜMÜ VE TERÖRİZMİN BEŞİNCİ DALGASI 
OLARAK DEVLETLEŞME AMAÇLI TERÖRİZM ...................................................................................... 145 



 vi 

1 PKK’nın Kendine Has Dönüşümü ............................................................................................. 146 

2 Terörizmin Beşinci Dalgası: Devletleşme Amaçlı Terörizm ....................................................... 157 

SONUÇ ............................................................................................................................................. 169 

KAYNAKLAR ..................................................................................................................................... 198 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 vii 

 
ŞEKİLLER 

 
Şekil 1:Terörizm ile İlgili Çalışmaların Yoğunlaştığı Konular. .......................................... 11 
Şekil 2:PKK’nın Kuruluş Yıllarındaki Üç Aşamalı Yöntemi ............................................. 100 
Şekil 3:Terör Çarkı ........................................................................................................ 120 
Şekil 4:PKK’nın Gerekli Kaynaklara Ulaşmak İçin Kullandığı Araçlar ............................. 120 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 viii 

TABLOLAR 
 

Tablo 1: Uluslararası Terörizm Çalışmalarının Gelişimi .................................................. 10 
Tablo 2: Terörizmle İlgili Uluslararası Literatürde Ön Plana Çıkan Eserler ..................... 15 
Tablo 3:David C. Rapoport Tarafından Öne Sürülen “Modern Terörizmin Dört 
Dalgası”nın Tanımlayıcı Özellikleri ................................................................................. 60 
Tablo 4: Yeni Kabilecilik ile Karakterize Edilen Beşinci Dalganın Tanımlayıcı Özellikleri 74 
Tablo 5: Cihatçı Beşinci Dalga Gruplarının Temel Bileşenleri ......................................... 76 
Tablo 6:Cihadist Gruplar ile Karakterize Edilen Beşinci Dalganın Tanımlayıcı Özellikleri77 
Tablo 7:Teknoloji ile Karakterize Edilen Beşinci Dalganın Tanımlayıcı Özellikleri .......... 81 
Tablo 8:Anti-Küreselleşme ile Karakterize Edilen Beşinci Dalganın Tanımlayıcı Özellikleri
 ....................................................................................................................................... 85 
Tablo 9:Modern Sağcı Terörizm ile Karakterize Edilen Beşinci Dalganın Tanımlayıcı 
Özellikleri ....................................................................................................................... 89 
Tablo 10:İslamofobi ile Karakterize Edilen Beşinci Dalganın Tanımlayıcı Özellikleri ...... 91 
Tablo 11:PKK'nın İdeoloji, Yöntem, Hedef Seçimi ve Amaç Karşılaştırma Tablosu ...... 146 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 ix 

GRAFİKLER 
 

Grafik 1:Terörizm ile İlgili Tezlerin Dereceye Göre Dağılımı ........................................... 25 
Grafik 2:Terörizm ile İlgili Tezlerin Uluslararası İlişkiler Alanındaki Tüm Tezlere Oranı . 25 
Grafik 3:DERGİPARK Sistemindeki Terörle İlgili Makalelerin Türlere Göre Dağılımı ...... 26 
Grafik 4:PKK'nın Gelişim ve Dönüşümünde Etkili Olan Olaylar .................................... 104 
Grafik 5:PKK/YPG’nin Adam Kaçırma Saldırı Sayıları (Yıllık) ......................................... 123 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 x 

RESİMLER 
 
Resim 1:PKK Kuruluş Şeması ........................................................................................ 103 
Resim 2:PKK/KCK Örgüt Şeması ................................................................................... 130 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 xi 

KISALTMALAR 
 
 
AB Avrupa Birliği 

ABD Amerika Birleşik Devletleri 

ARGK Kürdistan Halk Kurtuluş Ordusu 

ASAM Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi 

BDP Barış ve Demokrasi Partisi 

BM Birleşmiş Milletler 

DEHAP Demokratik Halk Partisi 

DPA Proleter Devrimci Aydınlık  

ERNK Kürdistan Ulusal Kurtuluş Cephesi 

ETA Bask Yurdu ve Özgürlük 

FKÖ Filistin Kurtuluş Örgütü 

FLN Cezayir Ulusal Kurtuluş Cephesi 

HADEP Halkın Demokrasi Partisi 

HDP Halkların Demokratik Partisi 

HPG Halk Savunma Birlikleri 

HRK Kürdistan Kurtuluş Güçleri 

IDF İsrail Savunma Kuvvetleri 

IKBY Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi 

IRA İrlanda Cumhuriyet Ordusu 

IŞİD Irak ve Şam İslam Devleti 

KADEK Kürdistan Özgürlük ve Demokrasi Kongresi 

KCK Kürdistan Topluluklar Birliği 



 xii 

KDP Kürdistan Demokrat Partisi 

KKK Kürdistan Cemiyetler Konseyi 

KONGRA-GEL Kürdistan Halk Kongresi  

LRA Tanrının Direniş Ordusu 

MS Milattan Sonra 

MC Milletler Cemiyeti 

NATO Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü 

OPEC Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü 

PÇDK Kürdistan Demokratik Çözüm Partisi 

PJAK Kürdistan Özgür Yaşam Partisi 

PKK Kürdistan İşçi Partisi 

PYD Demokratik Birlik Partisi 

RAF Kızıl Ordu Fraksiyonu 

SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 

T-KDP Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi 

TAP 
 

Terörizm Analiz Platformu 

TBB Türkiye Barolar Birliği 

THKP-C Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi 

TİP Türkiye İşçi Partisi 

TMK Türk Ceza Kanunu'nun Terörle Mücadeleye İlişkin Maddeleri 

YPG                  Halk Savunma Birlikleri 



 1 

GİRİŞ 
 
 

Terör ve terörizm, günümüz dünyasının en karmaşık ve en önemli güvenlik sorunlarından 

biridir. Küresel ölçekte barış ve istikrarı tehdit eden bu fenomen, uluslararası ilişkiler 

disiplininde ve güvenlik çalışmalarında önemli bir alanı kaplamaktadır. Her ne kadar terör 

ve terörizmin ilk ortaya çıkışı, yapılan tanımlamalara da bağlı olarak insanlık tarihi kadar 

eskiye götürülebilse de bu alandaki akademik literatürün son yirmi beş yılda gelişmeye 

başladığı ifade edilebilir. 11 Eylül 2001’de meydana gelen “İkiz Kule” saldırıları bu 

anlamda önemli bir kırılma noktası olarak terörün küresel bir tehdit olduğu gerçeğini 

açığa çıkarmıştır. Bu durum akademik yazında terörizmle ilgili çalışmaların yoğunluğunu 

artırmış, bir bakıma terörizm çalışmaları alanında “altın çağı” beraberinde getirmiştir. 

Ancak yine de ilgili literatürde hala eksikliklerin olduğu ifade edilebilir. Bu doğrultuda 

terörizmle ilgili bilimsel çalışmaların konu, kapsam ve içerik bakımından geliştirilmesi 

gerekmektedir. İlgili literatür değerlendirildiğinde, yapılan çalışmaların çoğunlukla; 

terörizmin nedenleri, terör örgütleri, terör eylemleri, terör hedefleri, terörizmle mücadele 

ve terörizmin dönüşümü konuları etrafında şekillendiği görülmektedir. 

 

 

Bu alanların içerisinde en az çalışma ise terörizmin dönüşümü konusundadır. Üstelik 

terörizmin dönüşümü dinamik bir süreç olduğu için sürekli olarak güncelliğini de 

korumaktadır. Nitekim son yıllar da terörizmin dönüşümünü izah etme noktasında 

birtakım akademisyenlerin çeşitli teorik yaklaşımlar öne sürdüğü görülmektedir. Bu 

yaklaşımların en öne çıkanı ise David Charles Rapoport tarafından öne sürülen dalga 

yaklaşımı olmuştur. David C. Rapoport modern terörizmin; Anarşist Dalga (1878-1920), 

Anti-Kolonyal Dalga (1920-1960), Yeni Sol Dalga (1960-1990) ve Din Esaslı Dalga 

(1979-2020?) olmak üzere dört dalga şeklinde dönüştüğünü ve geliştiğini öne sürmüştür.  

Günümüzde ise bu yaklaşımdan hareketle terörizmde beşinci bir dalganın varlığının 

tartışma konusu olması söz konusudur. Terörizm’ de beşinci dalganın varlığına ilişkin 

dikkat çeken başlıca teorik yaklaşımlar ise; Jeffrey Kaplan tarafından öne sürülen “Yeni 

Kabilecilik Teorisi”, Anthony Celso tarafından öne sürülen “Cihatçı Terör Teorisi”, 

Jeffrey Simon tarafından öne sürülen “Teknolojik Dalga Teorisi”, Erin Walls tarafından 

öne sürülen “Küreselleşme Karşıtı Dalga Teorisi”, Vincent A. Auger tarafından öne 



 2 

sürülen “Sağcı Terörizm Dalgası Teorisi” ve Muhammad Raza Jalil tarafından öne 

sürülen “İslamafobik Dalga Teorisi” olmuştur. Bu yazarların her biri kendi bakış 

açılarıyla terörizmde beşinci bir dalganın başladığından hareketle bu dalganın temel 

karakteristiğini ortaya koymaya çalışmışlardır.  

 

 

Bu tez çalışmasında, terörizmin evrimi ve dönüşümü incelenerek, terörizmde beşinci bir 

dalganın var olup olmadığı ve terörizmin dönüşümünü açıklamaya yönelik teorik 

yaklaşımların terör örgütlerinin dönüşümünü ne ölçüde açıklayabildiği önce teorik 

anlamda devamında ise Türkiye ve Ortadoğu'da PKK örneği üzerinden ortaya konulmaya 

çalışılmaktadır. Böyle bir inceleme terörizmin dönüşümü noktasında literatürde var olan 

tartışmaların bir örnek üzerinden değerlendirilmesini sağlamakta ve bu noktada alan 

literatürüne katkı sunmaktadır. Aynı zamanda; Türkiye ve Orta Doğu’da etkili olan bir 

terör örgütü olarak PKK’nın örgütsel dinamiği hakkında bilgi üretmektedir. Zira PKK 

terör örgütü de kurulduğu günden bugüne varlığını devam ettirmeyi başarmış ve bu süreç 

içerisinde gerek ideolojik gerek yöntemsel gerekse örgütsel anlamda önemli dönüşümler 

gerçekleştirmiş uluslararası bir terör örgütüdür. 

 

 

Bu bağlamda bu tez çalışmasının ilk bölümünde, “Araştırmanın Tasarımı” bölüm başlığı 

altında; araştırmanın temel sorunsalı, hipotezleri, araştırma soruları, araştırmanın amacı, 

yöntemi, vaka seçimi ve sınırlandırması ortaya koyulmuş ve uluslararası ilişkiler disiplini 

içinde terörizm çalışmalarına odaklanan bir literatür taraması yapılmıştır. Ulusal ve 

uluslararası literatür üzerinden terörizm çalışmalarının yoğunlaştığı ana konular ve bu 

konularda öne çıkan temel çalışmalar tespit ve işaret edilmiştir. Bu inceleme alandaki 

bilgi birikimini ve boşlukları ortaya koyması bakımından önemlidir. 

 

 

İkinci bölümde “Kavramsal ve Teorik Çerçevede Terörizmin Tarihsel Geri Planı” bölüm 

başlığı altında; önce ilgili alandaki kavramsal belirsizliklerin izah edilmesi amacıyla 

terörizmin kavramsal tartışmalarına değinilmiş, devamında terör ve terörizmin ilk 

örnekleri ortaya koyulmuştur. Sonrasında Fransız Devrimi ile başladığı genel kabul gören 



 3 

modern terörizmin tarihsel gelişimi ve terörizmin dönüşümüne ilişkin teorik 

yaklaşımların incelemesi yapılmıştır. Bu anlamda ilk olarak Modern Terörizmin 

dönüşümü noktasında en öne çıkan yaklaşım olan David C. Rapoport tarafından öne 

sürülen ve Modern Terörizmin dört dalga şeklinde gelişip dönüştüğü iddiasına dayanan 

“Dalga Teorisi” ele alınmıştır. Devamında son zamanlarda “Yeni Terörizm” kavramı 

üzerinden şekillenen ve terör örgütlerinin 2000’li yıllarda geçirdiği dönüşümlere 

odaklanan tartışmalar incelenmiştir. Bölümün son başlığı ise Rapoport tarafından öne 

sürülen dalga yaklaşımının bir devamı niteliğinde olan, terörizmde beşinci dalganın 

varlığına yönelik ortaya çıkan başlıca teorik yaklaşımlar ortaya koyulmuştur.  

 

 

Çalışmanın üçüncü bölümde ise; Türkiye ve Ortadoğu'da etki gösteren PKK terör örgütü 

ve örgütün geçirdiği dönüşüm ele alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle PKK’nın kuruluş 

süreci, ideolojisi, amacı, yöntemi ve örgütsel yapısı ve bu alanlarda zamanla ortaya çıkan 

dönüşümler ve dönüşümdeki kırılma noktaları ortaya koyulmuştur. Devamında ise 

terörizmin dönüşümünü açıklama noktasında öne sürülen teorik yaklaşımların, PKK’nın 

geçirdiği dönüşümü izah etme noktasında etkililiği değerlendirilmiştir. Bu kapsamda 

terörizmin dönüşümünü açıklayan teorik yaklaşımlar ile PKK'nın dönüşümü arasındaki 

benzerlik ve farklılıklar, her bir teorik yaklaşım için ayrı değerlendirilerek uyuşan ve 

uyuşmayan yönleri üzerinden karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Yapılan bu analiz 

sonucunda hiçbir yaklaşımın PKK’nın geçirdiği dönüşümü tam olarak açıklayamadığı 

tespit edilmiştir.  

 

 

Çalışmanın son bölümü olan “PKK’nın Kendine Has Dönüşümü ve Terörizmin Beşinci 

Dalgası Olarak Devletleşme Amaçlı Terörizm” başlıklı dördüncü bölümde ise; üçüncü 

bölümdeki analizin bir sonucu olarak ortaya çıkan, hiçbir teorik yaklaşımın PKK’nın 

dönüşümünü tam olarak izah edemediğinden hareketle PKK’nın dönüşümündeki kendine 

has özelliklere dikkat çekilerek, PKK’nın dönüşümünü açıklayabilmek için PKK’nın 

“Devletleşme Amacı” üzerinden yeni bir analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda 

ise “Devletleşme Amacının” terörizmin beşinci dalgasının temel tetikleyici unsuru 

olacağı teorileştirilerek iddia edilmiştir. 



 4 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

A. BİRİNCİ BÖLÜM: ARAŞTIRMANIN TASARIMI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 5 

 
1 Araştırmanın Sorunsalı 
 

Terör, küresel çapta 21. yüzyılın en önemli sorunlarından biri olarak ortaya çıkmıştır. 

Ortadoğu ve Afrika, terörizmden en yoğun etkilenen yerler olarak dikkat çekmektedir. 

Belirli bölgelerde daha yoğun olmakla birlikte terörizmin küresel bir problem olması; bu 

alandaki akademik çalışmaların önemini ve bu çalışmaların nitelik ve nicelik açısından 

gelişimini beraberinde getirmektedir. Özellikle 11 Eylül 2001 saldırılarından sonra 

küresel anlamda terörizm konusundaki araştırmalara, terörün değişen doğasına ve terörle 

mücadele konusuna ilişkin geniş bir ilgi ortaya çıkmıştır. Zira terörizm zaman içinde 

önemli bir dönüşüme maruz kalmış, dönüşmeye de devam etmektedir. Bu dönüşüm ise; 

terörizmin tanımlanmasını ve terörle mücadeleyi zorlaştıran bir unsur olarak öne 

çıkmaktadır. Terörizmin geçirdiği dönüşümün ortaya konulması; terörle mücadele 

konusunda bilgi birikimini geliştirdiğinden küresel bir sorunun çözümü için işlevsel bir 

faydayı beraberinde getirmektedir. Bu önem doğrultusunda terörizmin geçirdiği 

dönüşümü açıklamaya çalışan akademik literatürün hızlı bir şekilde genişlediği 

görülmektedir. Bu kapsamda terörizmin özellikle son yıllarda geçirdiği dönüşümün izah 

edilmesi noktasında bir takım teorik yaklaşımların varlığı dikkat çekmektedir.  

 

 

Öne sürülen teorik yaklaşımların en kabul göreni ise David C. Rapoport tarafından öne 

sürülen “Dalga Yaklaşımı” olmuştur. Günümüzde ise bu dalga yaklaşımının devamı 

niteliğinde “Terörizmde Beşinci Dalga” olarak adlandırılan yeni bir dalganın varlığı 

üzerinden tartışmalar yürütülmektedir. Bu tez çalışmasında da terörizmin dönüşümü 

tartışmaları bağlamında öne sürülen teorik yaklaşımların ve argümanların ne anlam ifade 

ettiği, bunların PKK terörünün değişim ve dönüşümünü ne ölçüde açıklayabildiği, 

PKK’nın kendine has dönüşümünü açıklayacak daha kapsamlı bir yaklaşımın ne 

olabileceği ve terörizmin beşinci dalgasının temel karakteristiğinin ne olabileceği 

sorunsallaştırılmıştır. 

 

 

 

 



 6 

2 Araştırma Soruları 
 
Uluslararası ilişkiler literatürü açısından değerlendirildiğinde terörizm ve terör 

örgütlerinin dönüşümü güncel ve önemli bir çalışma alanıdır. Çalışmanın konu ve 

sorunsalından hareketle; bu tez çalışmasında beş temel araştırma sorusuna yanıt 

aranmaktadır. Bu sorular; 

 

1- Terörizmin dönüşümü ile ilgili literatürdeki teorik iddia ve tartışmaların 

temelinde ne vardır? 

2-  PKK’nın geçirdiği dönüşümün alanları, yöntemleri, nedenleri, amaçları ve 

kırılma noktaları nelerdir? 

3- Terörizmin dönüşümünü açıklayan teorik yaklaşımlar ile PKK'nın dönüşümü 

arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir? 

4-  PKK’nın dönüşümünü hakkında daha kapsamlı bilgi üreten bir yaklaşım nasıl 

olmalıdır? 

5- Terörizmin beşinci dalgasının temel karakteristiği ne olabilir? 

 

 

3 Araştırmanın Amacı 
 
Bu tez çalışması;  

1- Terörizmin dönüşümü ve PKK’nın dönüşümü konularında gerek uluslararası 

gerekse ulusal literatürde yer alan boşlukların giderilmesine katkı sunmak 

2- PKK terör örgütünün geçirdiği dönüşümü ve bu dönüşümün amaç, neden, 

yöntem, dönüşüm alanları ve kırılma noktalarını ortaya koymak  

3- David C. Rapoport'un "Dalga Yaklaşımı" ve bu yaklaşımın bir devamı 

niteliğinde olan "Terörizmde Beşinci Dalga" tartışmalarının, PKK’nın 

dönüşümünü ne ölçüde açıklayabildiğini tespit etmek 

4- PKK’nın dönüşümü hakkında daha kapsamlı bilgi üreten bir yaklaşımın 

hangi temelleri içermesi gerektiğini tespit etmek  

5- Terörizmin beşinci dalgasının temel karakteristiğinin ne olabileceğini tespit 

etmek 



 7 

 olmak üzere beş temel amaca yönelik hazırlanmıştır. 

 

4 Hipotezler 
 

Bu tez çalışması temelde üç hipotezi savunmaktadır. Bunlar; 

 

Hipotez-1: Terörizmin dönüşümü kapsamında öne sürülen teorik yaklaşımlar 

PKK’nın, Türkiye ve Ortadoğu’da geçirdiği dönüşümünü açıklamada yetersiz 

kalmaktadır.  

 

Hipotez-2: PKK’nın geçirdiği dönüşümün kendine has özellikleri, bu dönüşümün 

açıklanmasında yeni bir yaklaşımı gerektirmektedir.  

 

Hipotez-3: Terörizmin beşinci dalgasının temel karakteristiği “Devletleşme 

Amacı” üzerinden şekillenecektir. 

 

 

5 Araştırmanın Yöntemi, Vaka Seçimi ve Sınırlandırma 
 

Bu çalışma üç temel aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamasında; literatür taraması 

yöntemiyle terörizmin dönüşümü değerlendirilmektedir. Literatür taraması; konuyla ilgili 

yayınlanmış materyallerin ve onların elde ettiği sonuçların ortaya konmasında etkili bir 

yöntemdir. Bu yöntemde; çalışmanın iddiası ile uyumlu olarak daha önceki çalışmalar 

aracılığıyla elde edilen bilgiler, nitel ve nicel veriler ortaya konulmaktadır.1 Literatür 

taraması bilginin biriktiği ve önceki çalışmalardan öğrenilerek yeni bilgilerin üretildiği 

iddiasına dayanır. Bu kapsamda bir alanda bilinenleri bütünleştirmek ve önceki bilgiler 

doğrultusunda yeni fikirler geliştirmek bu yöntemin temel hedefidir.2 Ayrıca literatür 

taraması; gelişen bir çalışma çizginin nasıl sürdürüldüğü ve çalışmanın bu çizgiye nasıl 

 
1 Maria J. Grant and Andrew Booth, “A Typology Of Reviews: An Analysis Of 14 Review Types And 
Associated Methodologies,” Health İnformation And Libraries Journal, Vol. 26,2 (2009): 91-108. 
doi:10.1111/j.1471-1842.2009.00848.x    
2 W. Lawrance Neuman, Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, Çev., Sedef Özge, 
(Yayın Odası, 2010):163-165. 



 8 

bir katkı sunduğunun ortaya konulduğunu göstermek konusunda işlevseldir. Ayrıca, 

mevcut durum ve bilgilerin özetlenerek konu üzerindeki uzlaşma ve uzlaşmazlıkların 

gösterildiği bir değerlendirmeyi içerebilmektedir. Bu çalışmada bir örnek olarak PKK’nın 

dönüşümü literatürdeki dönüşüm teorileri bağlamında değerlendirildiğinden böyle bir 

yöntem tercih edilmiştir. 

 

Çalışmanın ikinci aşamasında ise; literatürden elde edilen bilgiler doğrultusunda bir örnek 

olay olarak PKK’nın dönüşümü değerlendirilmektedir. Örnek olay incelemesi; güncel bir 

olayın kendi gerçekliği içinde değerlendirildiği ve “Ne? Nasıl? Niçin? Sorularına yanıt 

arandığı bir yöntemdir.3 İncelenen örnek olay üzerinden yeni ve önemli bilgilerin elde 

edilebileceğine ilişkin bir kabulle gerçekleştirilir ve örnek hakkında ayrıntılı bilgi 

üretilir.4 Bu bağlamda Türkiye ve Orta Doğu’daki terör faaliyetleri nedeniyle gerek yerel 

gerek uluslararası anlamda bir tehdit unsuru olan PKK’nın dönüşümünün mevcut teoriler 

bağlamında değerlendirmesi ile uluslararası güvenliğin sağlanmasına katkı 

sunulmaktadır. Çünkü özü itibariyle terörizmin dönüşümün anlaşılması geleceğe yönelik 

çıkarımlarda bulunmayı kolaylaştırmaktadır. Ayrıca bu inceleme ile aynı zamanda bu 

alandaki akademik literatürün gelişmesine de katkı sunulmaktadır. Çünkü PKK’nın 

dönüşümünde literatürdeki dönüşüm teorilerinin yanı sıra dikkate alınması gereken başka 

unsurlar da bulunmaktadır. Bu tez çalışması bu unsurların ortaya çıkarılmasına katkı 

sunmaktadır. 

 

Çalışmanın üçüncü aşamasında ise terörizmin dönüşümü ve PKK’nın dönüşümünün 

birlikte değerlendirilmesi ve karşılaştırmalı analiz edilmesinden elde edilen verilerin 

yorumlanmasıyla; terörizmin dönüşümünü ve dönüşebileceği şeyi ortaya koyabilmek 

adına terörizmin beşinci dalgasının temel karakteristiği ve PKK terör örgütünün 

dönüşümünde kendine has özellikleri tespit edilerek ortaya koyulmaya çalışılmıştır.  

 
3 Ali Yıldırım ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (Seçkin Yayınları, 
2011):281. 
4 R. E. Skate, “Qualitative Case Studies”, The Sage Handbook of Qualitative Research, Ed., N. K. Denzin 
ve Y. S. Lincoln, (Sage Publications, 2005):443-467. 



 9 

 

Çalışmanın yöntemi, mevcut kuramların incelenerek PKK’nın dönüşümünü açıklama 

konusundaki kabiliyetlerinin değerlendirilmesi ile bu dönüşümü daha etkili şekilde 

anlamaya imkan tanıyan farklı unsurların keşfedilmesi bağlamını içerdiğinden 

tümdengelimci ve tümevarımcı yöntemlerin birlikte kullanılmasını beraberinde 

getirmiştir. Tümdengelim; hipotezlerin teorik iddialardan yola çıkılarak oluşturulmasını 

öncelerken tümevarımcı yöntem teoriden bağımsız ampirik gözlemlerin önemini 

vurgulamaktadır.5 

 

Çalışma coğrafi anlamda Türkiye’yi de içerecek şekilde Ortadoğu bölgesi, öznesel 

anlamda ise PKK terör örgütü ile sınırlandırılmıştır. 

 

6 Literatür Taraması: Uluslararası İlişkiler Disiplininde Terörizm Çalışmaları 
 
 
6.1 Terörizm Çalışmalarının Yoğunlaştığı Ana Konular 
 

Terörizm insanlık tarihi kadar eski bir olgudur. Ancak terörizm kavramı zamanla önemli 

dönüşümler geçirmiş ve günümüzde dönüşüm geçirmeye devam etmektedir. Terörizmin 

günümüzdeki halini ifade eden “Modern Terörizm” kavramı da bu dönüşüm içerisinde 

1789 Büyük Fransız Devrimi ile ortaya çıkan kavramlardan birisi olmuştur.6 Terörizmin 

devletleri, halkları ve sistemi tehdit eden bir olgu olarak ortaya çıkması terörizme yönelik 

akademik çalışmaları da beraberinde getirmiştir. Her ne kadar çok daha eskilere 

götürülebilse de terörizm literatürünün asıl gelişmesi 11 Eylül 2001’de El Kaide terör 

örgütünün ABD’ye gerçekleştirdiği “İkiz Kuleler Saldırıları” sonrasında 

gerçekleşmiştir.7 Yani terör her ne kadar insanlık tarihi kadar eski olsa da terör ve 

terörizme ilişkin akademik literatürün gelişme tarihi oldukça yakın zamanda başlamıştır.  

 

 
5 Bryan S. Turner, Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Ed., Kasım Akbaş ve Adem Beyaz, (İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 
2020):40. 
6 Walter Laquer, The Age of Terrorism, (Boston: Little Brown, 1987): 8-12. 
7 Paul Wilkinson, Terrorism Versus Democracy: The Liberal State Response, (London: Routledge, 2011):5. 



 10 

 

 

 
Tablo 1: Uluslararası Terörizm Çalışmalarının Gelişimi 

 DÖNEM YILLAR BASKIN ÖZELLİKLER 
1 Hazırlık Dönemi 1960-1969 Terörizm siyasal şiddet çalışmaları içinde yer almıştır. 

Ayaklanma literatürü içinde bir alt konu olarak 
görülmeye başlanmıştır. 

2 Yükseliş Dönemi 1970-1978 Saha uzmanlarının katkıları artmış, terörizm kendine 
özgü bir konu olarak çalışılmaya başlanmıştır. 
Terörizmin uluslararasılaşmasın alanın yerinin 
belirginleşmesine neden olmuştur. 

3 Olgunlaşma Dönemi 1979-1985 Yayınlar normal bir seyirde devam ederken 
araştırmacılar uzmanlaşmış ve alan kararlı hale 
gelmiştir. 

4 Kriz Dönemi 1986-2000 Sol ideoloji temelli örgütler etkinliklerini yitirmiş, 
yayınlar ve fonlar azalmış, akademik çalışmalar azalma 
eğilimine girmiştir. 

5 Yeniden Yükseliş 
Dönemi 

2001- Terörizm çalışmaları altın çağına girmiştir. 11 Eylül 
saldırıları sonrasında terörist eylemlerin yoğunluk ve 
çeşitliliğinde yaşanan değişim, farklı akademik 
disiplinlerin alana ilgisinin artmasına neden olmuştur. 

Kaynak: Engin Avcı ve Cenker Korhan Demir, Terörizm Çalışmaları: Türkiye’deki Araştırmalara İlişkin 

Betimsel Bir Analiz (Ankara: Nobel Yayınları, 2017). 

 

 

Terörizm konusunda uluslararası literatürdeki çalışmalar Engin Avcı tarafından hazırlık 

dönemi, yükseliş dönemi, olgunlaşma dönemi, kriz dönemi ve yeniden yükseliş dönemi 

olmak üzere beş dönem olarak sınıflandırılmıştır. Avcı’ya göre Terörizm çalışmaları altın 

dönemini ise beşinci dönemde yani 11 Eylül saldırıları sonrasında yakalamıştır.8 

 

 

Alex Schmid’in editörlüğünü yaptığı “The Routledge Handbook of Terrorism Research” 

adlı kitabın giriş bölümünde terörizm alanında yapılan çalışmaların terörizm ve terörle 

mücadele olmak üzere iki ana başlık altında sınıflandırılabileceği yorumunda bulunulsa 

 
8 Engin Avcı ve Cenker Korhan Demir, “Terörizm Çalışmaları: Türkiye’deki Araştırmalara İlişkin Betimsel 
Bir Analiz,” Güvenlik Stratejileri Dergisi, 13/ 26 (Ekim 2017): 1-44. 
https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.356937. 

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.356937


 11 

da9 terörizm ile ilgili literatürdeki çalışmalar incelendiğinde çalışmaların genellikle 

terörizmin nedenleri, terör örgütleri, terör eylemleri, terörle mücadele ve terörizmin 

dönüşümü olmak üzere beş konu üzerinde yoğunlaştığı ifade edilebilir. 

 
Şekil 1:Terörizm ile İlgili Çalışmaların Yoğunlaştığı Konular. 

 
Kaynak: Yazar tarafından oluşturulmuştur.  

 

 

Terörizm çalışmalarının yoğunlaştığı ilk alan terörizmin nedenleri konusu olmuştur. 

Yazarları terörizmin nedenleri konusu üzerinde çalışmaya iten faktör, terörizmin neden 

ortaya çıktığının tespit edilmesiyle ve bu nedenlerin ortadan kaldırılması halinde 

terörizmin sona ereceği düşüncesi ile yakından ilişkilidir. Bu bağlamda terörizmin 

nedenleri ile ilgili çalışmalarda genel olarak teröristlerin motivasyonları, ideolojileri, 

terörizme yönelten psikolojik faktörler ve sosyo-ekonomik faktörler gibi konuların 

üzerinde durulmuş ve terörizmin ortaya çıkış nedenleri bu faktörler üzerinden ortaya 

koyulmaya çalışılmıştır.10 Bazı çalışmalarda terörizmin nedenleri bu faktörlerden sadece 

biri ile açıklanmaya çalışılırken; bazı çalışmalarda ise bu faktörlerin birkaçı ya da tamamı 

terörizmin nedenlerini ortaya koyabilmek için kullanılmıştır.11 

 

 

Genel bir değerlendirme yapılacak olursa terörizmin neden ortaya çıktığını tek bir 

parametre üzerinden açıklamak pek mümkün değildir. Bu faktörlerin tamamı terörizmin 

 
9 Alex P. Schmid, "The Definition of Terrorism," in The Routledge Handbook of Terrorism Research, ed., 
Alex P. Schmid, (London: Routledge, 2011): xii. 
10 Martha Crenshaw, "The Causes of Terrorism," Comparative Politics, 13/4 (1981): 379-399. 
11 Ibid. 



 12 

açıklanması konusuna çeşitli açıklamalar getirmektedir. Ancak bu faktörlerin hiçbiri tek 

başına yeterli değildir. Örneğin terörizmin sadece ekonomik nedenlerden kaynaklandığını 

iddia etmek ekonomik anlamda zorluklar yaşayan herkesin terörizme yönelebileceği 

anlamına gelebilir. Bu yanlış bir yorumlama olacaktır. Nitekim El Kaide lideri Usame bin 

Ladin oldukça zengin bir aileden gelmektedir. Diğer taraftan terör örgütü üyeleri 

içerisinde ekonomik anlamda zor şartlarda yaşayan kişilerin yoğunlukta olduğu da bir 

gerçektir. Dolayısıyla ekonomik durum terörizmin ortaya çıkmasında önemli bir 

faktördür ancak bireylerin teröre yönelmesi konusunda tek başına yeterli değildir.12  

 

 

Terörizmle ilgili çalışmaların yoğunlaştığı ikinci alan ise; terör örgütlerinin incelenmesi 

konusu olmuştur. Bu çalışmalarda yazarların daha çok terör örgütlerinin yapıları, 

örgütlenme biçimleri, liderlik yapıları, finansman kaynakları, iletişim stratejileri, 

silahlanmaları gibi konular üzerine yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmaların amacı 

terör örgütlerinin işleyiş yapısını ortaya koyabilmektir. Terör örgütleri incelendiğinde 

örgütlenme yapıları, liderlik yapıları, iletişim stratejileri ve finansman kaynakları 

bakımından birbirlerine benzeşen ve birbirlerinden farklılaşan birçok terör örgütünün 

varlığından söz edilebilir. Bu farklılıkların örgütlerin etki kapasitelerinde nasıl bir 

farklılık yarattığının tespit edilebilmesi de terör örgütleri ile ilgili çalışmalardaki ana 

amaçlardan biri olmuştur. Ayrıca örgütsel yapılanmaların tespitinin terörizmle mücadele 

konusunda da oldukça büyük fayda sağlayacağı yönünde bir düşünce bulunmaktadır.13 

 

 

Terörizm çalışmalarının yoğunlaştığı üçüncü konu ise; terör eylemleri konusudur. 

Literatüre katkı sağlayan yazarlar bu konu başlığı altında terör saldırılarının planlanması, 

terör saldırılarında hedeflerin seçimi, eylem biçimleri, eylemlerin sonuçları ve bunların 

medyadaki yansımaları gibi konular üzerinde yoğunlaşmışlardır. Öte yandan terör 

eylemleri konusu üzerine yapılan çalışmalarda terör saldırılarının kayıtlarını tutan çeşitli 

veri tabanlarından sık sık faydalanıldığı görülmektedir. Bu durum bu konuya ilişkin 

çalışmaların nicel verilerden ve nicel analiz yöntemlerinden daha fazla faydalanıldığını 

 
12 Bruce Hoffman, Inside Terrorism, (New York: Columbia University Press, 2017): 25. 
13 Wilkinson, Terrorism Versus Democracy: The Liberal State Response, loc.cit. 



 13 

göstermektedir. Bu da çalışmaların bilimsel değerini artırmaktadır. Ayrıca verilerin 

zamansal periyotta incelenebiliyor olması bu çalışmalarda terör eylemlerinin gelişen 

teknolojiyle birlikte geçmişten günümüze nasıl bir değişim gösterdiğini verilerle ortaya 

koyabilme ve bu değişimi anlayabilme imkânı sunmaktadır.14 

 

 

Terörizmle ilgili çalışmaların yoğunluk gösterdiği dördüncü konu; terörizmle mücadele 

konusu olmuştur. İlgili çalışmalar; terörle mücadele stratejileri, terörle mücadelede 

kullanılan araçlar, terörle mücadelenin etkinliğinin ölçülmesi ve terörle mücadelede 

uluslararası iş birliği gibi konular üzerinde yoğunlaşmışlardır. Bu çalışmaların ana ve 

ortak amacı; terörle mücadelenin nasıl olması gerektiği, mevcut terörle mücadele 

yöntemlerinin etkinlikleri ve eksikliklerinin tespit edilmesi ve böylece terörle mücadelede 

başarıya ulaşılarak terörizmin gerek ulusal gerekse uluslararası arenada bir güvenlik 

sorunu olmaktan çıkarılmasının sağlanmasıdır. Çalışmaların genelinde terörizmle 

mücadelenin uluslararası bir iş birliği gerektirdiği ifade edilmektedir. Öte yandan aynı 

çalışmalar; terörizmin uluslararası alanda geçerli net bir tanımının olmaması, devletler 

arasında hangi örgütlerin terör örgütü olup olmadığı konusunda ortak bir görüş birliğinin 

oluşturulamaması gibi nedenlerden dolayı ihtiyaç duyulan bu iş birliğinin sağlanamadığı 

noktasında da ortak bir görüş sergilemektedir.15 

 

 

Son zamanlarda terör çalışmalarının üzerinde yoğunlaşmaya başladığı son konu ise 

terörizmin zaman içinde geçirdiği dönüşüm olmuştur. Ancak diğer konulara kıyasla bu 

konunun daha az çalışılan bir alan olduğu söylenebilir. Zira bu alandaki çalışmalar diğer 

alanlarla kıyaslandığında çok daha yakın zamanda gelişmeye başlamıştır. Bu 

çalışmalarda; terörizmin tarihsel geri planı, zaman içinde geçirdiği dönüşüm ve bu 

dönüşümleri tetikleyen faktörler anlaşılmaya çalışılarak geleceğe dönük bir projeksiyon 

hedeflenmektedir. Diğer bir ifade ile terörizmin geçirdiği dönüşümler üzerinden 

gelecekte nereye doğru gideceği hakkında ileriye dönük bir perspektif ortaya koyulmaya 

 
14 Gus Martin, Understanding Terrorism: Challenges, Perspectives, and Issues, (Thousand Oaks: SAGE 
Publications, 2016):63-66. 
15 Anton Du Plessis, “A Snapshot of International Criminal Justice Cooperation Against Terrorism Since 
9/11,” Counter-Terrorism Strategies in a Fragmented International Legal Order: Meeting the Challenges, 
ed. Larissa van den Herik and Nico Schrijver, (Cambridge University Press, 2013):29-67. 



 14 

çalışılmaktadır. Nitekim terörizm ilk ortaya çıktığı zamanlardan günümüze önemli bir 

dönüşüm geçirmiştir. Bu dönüşümün gerçekleşmesinde küreselleşme, teknoloji ve 

iletişim alanındaki gelişmeler oldukça önemli etkenlerdir.  

 

 

Nispeten yeni gelişen bu alandaki çalışmaların küresel bir sorun olan terörizmle mücadele 

konusunda sağlayacağı katkı düşüldüğünde çalışmaların geliştirilmesi oldukça önemli bir 

meseledir. Bu tez çalışması da bu konudaki çalışmaları bütüncül bir perspektifle ele alma 

ve bir örnek inceleme üzerinden var olan literatürü geliştirme gayesi taşımaktadır. 

 

 

6.2 Uluslararası İlişkiler Disiplininde Terörizm Çalışmaları 
 

Terörizm yapısı ve içeriği itibarıyla multidisipliner bir çalışma konusu olmuştur. Bu 

anlamda tarih, psikoloji, sosyoloji, siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler alanları terörizm 

konusunda en fazla çalışma yapılan disiplinlerdir. Terörizmin dönüşümünün incelendiği 

bu çalışmada terörizm kavramı uluslararası ilişkiler bağlamında ele alındığından ilgili 

alanyazının taranması ve değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Çünkü; Glesne’nin 

belirttiği gibi alanyazının taranması mevcut çalışmanın literatürde halihazırda bulunan 

kuram ve bulguların ötesinde bir katkının sunulup sunulmadığının değerlendirilmesinde 

kritik bir unsurdur.16 Diğer bir ifade ile önceki çalışmaların tekrar edilmesini engelleyerek 

bilginin kümülatif ilerlemesine katkı sunar. Ayrıca önceki çalışmaların değerlendirilmesi 

mevcut çalışmanın odağını netleştirmeyi sağlar. Neuman ise literatür taramasının 

alandaki bilgilerin özetlenmesi ve bütünleştirilmesi noktasındaki faydasından bahseder 

ve önceki çalışmaların yanıtlamadığı soruları ya da açıklamadığı noktaları görmeyi 

sağladığından bahseder.17 Bu nedenle bu bölümde uluslararası ilişkiler literatüründe 

terörizmle ilgili çalışmalara değinilmektedir. 

 

 

 
16 Corrine Glesne, Nitel Araştırmaya Giriş, Çev. Ed., A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu, (Anı Yayıncılık, 2020):42-
43. 
17 Neuman, loc.cit. 



 15 

Uluslararası İlişkiler alanında terörizm çalışmaları ile ilgili literatür incelendiğinde; 

Walter Laquer, Alex Schmid, Martha Crenshaw, Bruce Hofmann, Audrey Kurth Cronin, 

Jessica Stern, Robert Pape, Brian Jenkins, David Rapoport, Louise Richardson, Mia 

Bloom, Richard English, Paul Wilkinson, Randall D. Law, Ann E. Robertson gibi 

isimlerin çalışmalarının öne çıktığı görülmektedir. Bu bağlamda terörizm ile ilgili ön 

plana çıkan eserlerin bazıları şunlardır: 

 

 
Tablo 2: Terörizmle İlgili Uluslararası Literatürde Ön Plana Çıkan Eserler 

Yıl Yazar Eser Ana Konu 

1974 Paul Wilkinson 

 

Political Terrorism  Terörizmin Türleri ve 

Nedenleri 

1975 Brian Jenkins 

 

International Terrorism: A New 

Mode of Conflict 

Terörizmin Dönüşümü 

1977 Walter Laqueur 

 

The Age Of Terrorism Terörizmin Gelişimi 

1981 Martha Crenshaw 

 

The Causes of Terrorism Terörizmin Nedenleri 

1998 Bruce Hoffman 

 

Inside Terrorism Terör Örgütleri 

2003 Jessica Stern 

 

Terror in the Name of God: Why 

Religious Militants Kill 

Dini Terörizm 

2004 David Rapoport 

 

The Four Waves of Modern 

Terrorism 

Terörizmin Dönüşümü 

2005 Robert Pape  Dying to Win: The Strategic Logic of 

Suicide Terrorism  

 

İntihar Saldırıları 

2005 Mia Bloom  

 

Dying to Kill: The Allure of 

Suicide Terror  

İntihar Saldırıları 

2006 Louise Richardson 

 

What Terrorists Want: 

Understanding the Enemy, 

Containing the Threat 

Terörizmin Nedenleri 

2007 Ann E. Robertson  

 

Terrorism and Global Security Terörizmin Güvenliğe 

Etkileri 



 16 

2009 Audrey Kurth Cronin  

 

How Terrorism Ends: 

Understanding the Decline and 

Demise of Terrorist Campaigns 

Terörizmle Mücadele 

2009 Richard English  

 

"Terrorism: How to Respond" Terörizmle Mücadele 

2010 Alex P. Schmid 

 

The Routledge Handbook of Terrorism 

Research 

Literatür İncelemesi 

2015 Randall D. Law 

 

The Rouledge History of  Terrorism Terörizmin Tarihsel 

Gelişimi 

Kaynak: Yazar tarafından oluşturulmuştur. 

 

 

Bu çalışmaların içeriklerinin incelenmesi Uluslararası İlişkiler alanındaki terörizm 

literatürünün anlaşılması bakımında önemlidir. Bu bağlamda ilk olarak Paul 

Wilkinson’un “Political Terrorism” adlı çalışması incelendiğinde çalışmanın 

başlangıcında terörizm ve terör kavramlarının tanımsal boyutunun ele alındığı 

görülmektedir. Sonrasında ise Wilkinson; devrimci hareketlerin terörizme nasıl 

yöneldiğini ve kullandıkları terör taktiklerini ortaya koymak suretiyle terörizmin 

nedenleri ve türlerini açıklamaya çalışmaktadır. Buradan hareketle devrimci ve alt 

devrimci terör kavramları Wilkinson’un üzerinde durduğu temel ayrımlardan birisi 

olmuştur. Zira yazara göre terörist faaliyetlerin birçoğu devrimci amaçlarla ortaya 

çıkmaktadır ve genel olarak devrimci hareketlerde terör, halkın adalete ulaşmasında bir 

araç olarak görülerek şiddet bir bakıma kutsallaştırılmaktadır.18  

 

 

Brian Jenkins ise 1975 yılında basılan “International Terrorism and World Security” adlı 

kitapta yer alan "International Terrorism: A New Mode of Conflict" adlı kitap bölümünde, 

terörizmin uluslararası boyutuna odaklanarak terörün tanımı, tarihi ve teröristlerin nasıl 

örgütlendikleri konularını ele almıştır. Bu çalışmada, teröristlerin ideolojik, dini, etnik ve 

milliyetçi motivasyonlar başta olmak üzere çok farklı motivasyonlarla teröre 

yöneldiklerinin altı çizilmiştir. Çalışmanın en öne çıkan noktası; terörün uluslararası 

boyutuna odaklanılmasıdır. Terörizmin uluslararasılaşması, terörün dünya genelinde 

 
18 Paul Wilkinson, Political Terrorism, (London: Macmillan, 1974). 



 17 

yayılmasına ve birçok ülkenin terör tehdidi ile karşı karşıya kalmasına neden olması 

bakımdan oldukça büyük bir tehlike ve önem arz etmektedir. Çalışmada, uluslararası 

bağlantılar sayesinde bazı oluşumların; teröristlerin eylemlerini finanse etmek, silah 

temin etmek, destek sağlamak ve etki kapasitelerini artırmak gibi stratejik faaliyetler 

aracılığıyla önemli kazanımlar sağladığına dikkat çekilmektedir. Öte yandan Jenkins, 

terörizmin uluslararasılaşması bağlamında terör faaliyetlerine karşı diğer ülkelerin tavır 

alışlarından bahsetmektedir. O’na göre terör faaliyetleri; ülkelerin iç işlerine müdahale 

etme, bir ülkeyi işgal etme konusunda meşru bir neden olma, diplomatik baskı ve 

ekonomik müdahalelerde bulunma gibi konularda diğer ülkeler tarafından 

kullanılabilmektedir.19 

 

 

Walter Laquer’in 1977 yılında basılan “The Age of Terrorism” isimli kitabı 

incelendiğinde Laqueur’un terörizmin yükselişini ve bunun dünya üzerinde ortaya 

çıkardığı etkileri analiz ettiği görülmektedir. Terörizm konusunda tanınmış bir tarihçi ve 

uzman olan Laqueur'un çalışması, zamanında yaygın olan çeşitli terör hareketlerinin 

tarihsel bağlamını, nedenlerini ve motivasyonlarını incelemektedir. Bu bağlamda Filistin 

terörünün yükselişi, Almanya'daki Kızıl Ordu Fraksiyonu, Baader-Meinhof Grubu gibi 

önemli örnekler üzerinden konunun ele alındığı görülmektedir. Kitapta ayrıca solcu, sağcı 

ve milliyetçi gruplar da dahil olmak üzere terör örgütlerinin benimsediği farklı ideolojiler 

ve taktikler de ele alınmış ve psikoloji ve medyanın terörizmi nasıl şekillendirdiği ortaya 

koyulmaya çalışılmıştır. Nitekim bu içerikleri itibarıyla "The Age of Terrorism" adlı 

çalışmanın, 20. yüzyılın sonlarında küresel terörizm manzarasını kapsamlı bir şekilde ele 

aldığı ifade edilebilir. Zira Laqueur'un kitabı 1977 yılında yayımlanmış olsa da modern 

terörizmin tarihsel temellerini anlamak için değerli bir kaynak olarak kabul 

edilmektedir.20 

 

 

Uluslararası İlişkiler literatürü içinde terörizm çalışmaları alanında öne çıkan bir diğer 

eser ise; Martha Crenshaw tarafından yazılan ve “Comparative Politics” dergisinde 

 
19 Brian Jenkins, “International Terrorism: A New Mode of Conflict," in International Terrorism and World 
Security, ed., David Carlton and Carlo Schaerf, (London: Croom Helm, 1975). 
20 Walter Laqueur, The Age of Terrorism, (Boston: Little, Brown, 1977). 



 18 

yayınlanan "The Causes of Terrorism" adlı makaledir. Crenshaw bu eserinde terörizmin 

nedenlerini ortaya koymaya çalışmış bunu yaparken de sosyal, psikolojik ve siyasi 

faktörler üzerinde durmuştur. Teorik bir yaklaşımla terörün nedenlerinin ortaya 

koyulduğu bu makale; iki temel amaca yönelik bilgi içermektedir. Bunlar; uluslararası 

arenada terörün yayılma nedenlerinin tespit edilmesi ile farklı grupların neden teröre 

başvurduklarının izah edilmesi noktasında bir çerçeve sunmadır.  Crenshaw çalışmasında 

terörün nedenlerini ortaya koyabilmek adına farklı teoriler üzerinden, terör örneklerini ve 

terörün çeşitli yönlerini incelemiştir. İncelemesinin sonunda teröre neden olan en önemli 

nedenleri; sosyo-ekonomik faktörler, psikolojik faktörler, siyasi faktörler, ideolojik 

faktörler ve uluslararası faktörler olarak tespit etmiştir. Tüm bu faktörlerin teröre neden 

olduğunu savunan Crenshaw; çok çeşitli ve kapsamlı nedenlerin bir karmaşıklık yaratarak 

terörün nedenlerinin açıklamasında zorluğa neden olduğunu savunmaktadır.  Aynı 

çalışmada üzerinde durulan diğer konular ise; terör örgütlerinin örgütlenmeleri, 

finansman kaynakları, saldırı taktikleri ve stratejileridir. Crenshaw bu unsurların terör 

örgütünden terör örgütüne farklılaştığını belirtmektedir. Farklılaşma ise; terörün her ülke 

için farklı bir gerçekliğe sahip olmasını beraberinde getirmektedir. Ayrıca terörün sadece 

bir ülke ya da bölgenin sorunu olmayıp uluslararası bir sorun olduğunu vurgulayan 

Crenshaw bu nedenle de terör mücadelede uluslararası iş birliğinin gerekliliği üzerinde 

durmaktadır.21 

 

 

Literatürde yer alan bir diğer önemli çalışma Bruce Hoffman'un "Inside Terrorism" adlı 

kitabıdır. Bu çalışmada terörizm olgusu kapsamlı bir şekilde ele alınmakta ve terörizmin 

kökenleri, özellikleri, taktikleri ve stratejileri incelenmektedir. Çalışmanın asıl amacı 

terörizmin doğasının anlaşılmasına katkı sunmaktır. Bu amaca ulaşabilme noktasında 

çalışmada farklı terör gruplarının özellikleri ve ideolojik nedenleri, taktikleri ve 

stratejileri gibi konular üzerinden analizler yapılmıştır. Çalışmanın odaklandığı bir diğer 

noktası ise; teröristlerin psikolojik profilleri ve davranışsal yönleri olmuştur. Bu 

bağlamda Hoffman, teröristlerin nasıl örgütlendiğini, örgütlerin nasıl finanse edildiğini, 

terör eylemlerinin nasıl planlandığını ve yürütüldüğünü ayrıntılı bir şekilde açıklamaya 

 
21 Crenshaw, loc. cit. 



 19 

çalışmıştır. Çalışmada odaklanılan üçüncü bir konu ise; terörizmin toplumlar üzerindeki 

etkisi ve uluslararası toplumun terörizme karşı gerçekleştirdiği mücadeledir.22   

 

 

Jessica Stern'in "Terror in the Name of God: Why Religious Militants Kill" adlı kitabı 

incelendiğinde çalışmanın din motifli teröre odaklandığı görülmektedir. Stern; din motifli 

terörün nedenlerini inceleyerek dini militanların şiddet eylemleri gerçekleştirme 

nedenlerini ve örgütlenme şekillerini açıklamaya çalışmaktadır. Bu gerçekleştirilirken 

farklı dinlerden ve farklı mezheplerden terör örgütleri üzerinden bir analiz yapılmıştır. 

Stern, çalışmasında terörün sadece dini motivasyonlarla açıklanamayacağını 

belirtmektedir. Ancak yine de dini inançlar; özellikle örgütlenme, propaganda üretme ve 

insanları radikalize etme noktasında oldukça önemli bir etkiye sahiptir. Kitabında birçok 

vaka incelemesi gerçekleştiren Stern, incelemelerinin sonucunda dini militanların 

radikalleşmesinin siyasi, sosyal ve ekonomik faktörlerin bir sonucu olduğuna vurgu 

yapmaktadır. Ayrıca kitapta dini motifli terör örgütlerinin örgütlenmesi, finansmanı ve 

silahlanması konularına da değinmiştir.23 

 

 

Terörizm çalışmalarında özellikle de terörizmin dönüşümü konusunda literatürdeki en 

önemli çalışmalardan biri; David Rapoport tarafından kaleme alınan "The Four Waves of 

Modern Terrorism" adlı kitap bölümüdür. Rapoport bu çalışmasında modern terörizmin 

geçirmiş olduğu dönüşümü tarihsel bir perspektifle ortaya koymaya çalışmıştır. Bu 

anlamda Rapoport’a göre modern terörizm, tarihsel süreç içerisinde dört dalga şeklinde 

bir dönüşüme uğramıştır. Bu dalgalardan her biri; bazı karakteristik özellikleri ile diğer 

dalgalardan ayrışmaktadır.24 Rapoport’un bu eseri; çalışmanın teorik çerçevesinde 

ayrıntılarıyla ele alınmaktadır. 

 

 

 
22 Bruce Hoffman, Inside Terrorism, (New York: Columbia University Press, 1998). 
23 Jessica Stern, Terror in the Name of God: Why Religious Militants Kill, (HarperCollins, 2003). 
24 David C. Rapoport, "The Four Waves of Modern Terrorism," in Attacking Terrorism: Elements of a 
Grand Strategy, ed., Audrey Kurth Cronin and James M. Ludes, (Georgetown University Press, 2004): 46-
73. 



 20 

Bir diğer eser olan Robert Pape'un "Dying to Win: The Strategic Logic of Suicide 

Terrorism" adlı kitabı daha özel bir konu üzerinde durmasıyla dikkat çekmektedir.  

Kitapta temel olarak intihar saldırılarının stratejik mantığının anlaşılması üzerine 

odaklanılmıştır. Teröristleri intihar saldırılarına yönelten nedenler ile bu saldırıların 

stratejik hedefleri çalışmada ele alınan başlıca konuları teşkil etmektedir. Pape'a göre, bu 

eylem türü genellikle siyasi hedeflere sahip terör örgütleri tarafından kullanılmaktadır. 

Daha çok işgalci yabancı güçleri zayıflatmaya yönelik amaçlarla gerçekleştirilen bu 

eylem türünün; milliyetçi duygulara hitap ederek terörist grupların popülerliğini artırma 

gibi sonuçlar doğurabileceği vurgulanmaktadır. Kimlerin intihar teröristi olabildiği 

konusu da çalışmada ele alınan bir diğer konu olmaktadır. Bu noktada intihar saldırısı 

gerçekleştiren teröristlerin; genellikle siyasi, dini ya da ideolojik bir motivasyona sahip 

olduğu ve bu eylemlerin sadece yoksul ve cahil kişiler tarafından gerçekleştirilmediği 

Pape tarafından öne sürülmektedir.25  

 

 

Terörizmde intihar saldırıları konusunu inceleyen bir diğer isim ise Mia Bloom olmuştur. 

Bloom "Dying to Kill: The Allure of Suicide Terror" adlı kitabında; intihar saldırılarını 

gerçekleştiren teröristlerin motivasyonlarını ve psikolojilerini incelemiştir. Ayrıca, 

intihar saldırılarının nasıl planlandığı ve gerçekleştirildiği de bu incelemeye dahil 

edilmiştir. Kitapta intihar saldırılarının, teröristler için düşmanı daha savunmasız bırakan, 

teröristlerin hedeflerine ulaşması noktasında çekici ve etkili bir taktik olarak görüldüğü 

belirtilmektedir. İntihar saldırısı gerçekleştiren teröristlerin saldırılarda kullanılan 

patlayıcıların yapımı ve kullanımı konusunda ayrıntılı bilgi sahibi oldukları ve bu 

doğrultuda önemli bir eğitimden geçtikleri ifade edilmektedir. Öte yandan Bloom; intihar 

saldırısı gerçekleştiren teröristlerin özelliklerinden bahsederken Pape’den farklı iddialara 

sahiptir. Bloom’a göre; intihar saldırısı gerçekleştirenler genellikle daha genç, tecrübesiz 

ve yoksul teröristlerden oluşmaktadır. Bu vurgu; onun düşüncelerini Pape’nin bu 

eylemleri sadece cahil ve yoksul kişilerin gerçekleştirmediği yönündeki düşüncelerinden 

ayrıştırmaktadır. Kitapta ele alınan diğer bir konu ise; teröristlerin intihar saldırılarına 

neyin neden olduğunun analiz edilmesidir. Bloom, bazı teröristlerin intihar saldırılarını 

 
25 Robert Anthony Pape, Dying to Win: The Strategic Logic of Suicide Terrorism, Random House Trade 
pbk, ed., (Random House Trade Paperbacks, 2006). 



 21 

kendi ideolojilerini savunmak için gerçekleştirdiğini ifade ederken diğerlerinin ise intihar 

saldırılarını genellikle ekonomik, sosyal ve politik faktörlerin bir sonucu olarak 

gerçekleştirdiğini söylemektedir. Bloom bu eserinde ayrıca, intihar saldırılarının nasıl 

planlandığını ve gerçekleştirildiğini de analiz etmektedir. Bloom, intihar saldırılarında 

genellikle bir dizi adımın takip edildiğini, intihar saldırılarını planlayan teröristlerin 

birçok faktörü dikkate aldığını ve saldırıyı gerçekleştirmek için birçok farklı stratejiler 

kullandığını belirtmiştir. 26 

 

 

Louise Richardson'un "What Terrorists Want: Understanding the Enemy, Containing the 

Threat" adlı kitabı, terörizmin nedenlerini, hedeflerini ve taktiklerini anlamaya yönelik 

analiz sunan bir başka eserdir. Kitapta, terörün birçok nedeni olmakla birlikte çoğunun 

siyasi ve sosyal nedenlerle ortaya çıktığı vurgulanmaktadır. Terörün temel nedenleri ise 

ayrılıkçılık, dini inançlar, yoksulluk ve yabancı işgal olarak belirtilmiştir. Terör 

faaliyetlerinin temel nedeninin siyasi olduğuna dikkat çeken Richardson, siyasi taleplerin 

yerine getirilmediği durumlarda teröristlerin daha da radikalleşebileceğini belirtmiştir. 

Kitapta ele alınan bir başka konu ise teröristlerin başvurdukları saldırı taktikleri konusu 

olmuştur. Richardson, teröristlerin saldırılarını çoğunlukla psikolojik etki yaratmak ve 

korku yaratmak için planladığını, sivilleri hedef aldığını ve örgütlerin de esasında bu 

taktikleri kullanarak düşmanlarına zarar vermeyi amaçladığını söylemektedir. Ayrıca, 

kitapta terörün ulusal sınırları aşan bir sorun olduğu, terörist grupların farklı ülkelerde 

faaliyet gösterdiği ve terörizmle mücadele eden ülkelerin birlikte çalışması gerektiği 

belirtilerek terörizmin uluslararası boyutuna da vurgu yapılmıştır. Kitapta ele alınan son 

konu ise terörizmle mücadele konusu olmuştur. Kitap bu bağlamda terörizmin nasıl 

engellenebileceği ve teröristlerle mücadele etmek için hangi stratejilerin kullanılabileceği 

konusunda önerilerde bulunmaktadır. Richardson’un bu noktadaki en önemli önerisi ise; 

güvenlik güçlerinin sadece silahlı mücadele için değil, aynı zamanda teröristlerin 

ideolojilerini ve propaganda yöntemlerini anlamak için de çalışmaları gerektiğini 

savunmasıdır.27 

 

 
26 Mia Bloom, Dying to Kill: The Allure of Suicide Terror, (Columbia University Press, 2007). 
27 Louise Richardson, What Terrorists Want: Understanding the Enemy, Containing the Threat, (Random 
House, 2007). 



 22 

 

Audrey Kurth Cronin’in “How Terrorism Ends: Understanding the Decline and Demise 

of Terrorist Campaigns" adlı kitabı terörizm literatüründe önemli görülen eserlerden bir 

diğeridir. Cronin bu eserinde terör tarihindeki örnekleri inceleyerek, terörün sona 

ermesinin mümkün olduğunu iddia etmektedir. Ancak terörün sona erdirilebilmesi için 

daha fazla araştırma yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu bağlamda kendi çalışmasında 

terörün sona ermesindeki farklı nedenleri ve terörün sona ermesindeki süreçleri ele 

almaktadır. Örneğin siyasi süreçler, hükümetlerin terörle kararlı mücadeleleri, örgüt içi 

çatışmalar ya da liderlik değişimleri, ekonomik kaynak yetersizliği ve halk desteğinin 

azalması gibi faktörler Cronin tarafından terörün sona ermesine yol açan faktörler olarak 

belirtilmiştir. Ayrıca terörün sona ermesi noktasında; hükümetlerin terörle mücadele 

stratejilerin, terörist grupların iç çatışmaları, terörist grupların siyasi sürece dahil 

edilmesi, toplumun teröre karşı tepkisi ve dış baskı gibi etkenler de önemli etkenler olarak 

çalışmada vurgulanmaktadır. Özellikle terörist grupların terörle ulaşmak istedikleri 

sonuçlara; siyasi yollarla ulaşabilmeleri konusunda önlerinin açılması önemli bir 

noktadır. Bu kapsamda bunun nasıl sağlanabileceği konusu çalışmada ele alınmıştır. 

Bunlara ilaveten ilgili çalışmada terörist grupların motivasyonlarını ve ideolojik 

kaynaklarını anlamak için birçok terör örgütünün incelendiği de görülmektedir. İrlanda 

Cumhuriyet Ordusu (IRA), Bask Yurdu ve Özgürlük (ETA), Tamil Kaplanları, Alman 

Kızıl Ordu Fraksiyonu (RAF) incelenen terör örgütlerinden bazıları olmuştur.28 

 

 

Bir diğer eser ise Richard English tarafından yazılan "Terrorism: How to Respond" adlı 

kitaptır. Richard bu kitabında terörizme nasıl bir cevap verilmesi gerektiği sorusuna bir 

cevap aramış ve terörün karmaşık yapısını, ortaya çıkardığı etkileri ve terörle mücadele 

stratejilerini incelemiştir. Bu bağlamda çalışmada ilk olarak terörün nedenleri ve 

motivasyonlarının tespit edilmesi üzerinde durulmuştur. Terörün sadece bir güvenlik 

sorunu olarak algılanmasının yanlış olduğunu ifade eden Richard; terörün siyasi, sosyal 

ve kültürel boyutlarına da dikkat çekmektedir. Dolayısıyla terörle mücadele noktasında; 

sadece askeri ve sert güç unsurlarının kullanılmasının terörle mücadelede yetersiz 

 
28 Audrey Kurth Cronin, How Terrorism Ends: Understanding the Decline and Demise of Terrorist 
Campaigns, (Princeton University Press, 2009). 



 23 

olacaktır. Bunun yanı sıra siyasi, sosyal ve ekonomik reformların terörle mücadelede 

oldukça önemli olduğu çalışmanın temel savları arasındadır. 29 

 

 

Randall D. Law’ın editörlüğünü yaptığı “The Rouledge History of Terrorism” adlı kitap; 

terörizmi tarihsel bağlamda ele alan önemli çalışmalardan bir diğeridir. Eserde alanında 

uzman isimler tarafından terörizmin farklı zaman ve mekanlarda neden farklı strateji, 

taktik ve motivasyonlarla ortaya çıktığı sorusuna bir cevap aranmıştır. Bu bağlamda 6 ana 

bölüm 32 alt bölümden oluşan çalışmanın ilk ana bölümünde modern terör öncesi 

dönemdeki terör konusu ve devlet terörü konusu ele alınmaktadır. İkinci bölümde modern 

terör olarak adlandırılan terörizm türünün ortaya çıkışı ele alınmıştır. Üçüncü bölümde 

20. yüzyılda terörizm konusu, dördüncü bölümde ise son on yılda meydana gelen terörizm 

konusu incelenmiştir. Devamında beşinci bölümde, terörizmin tarihi eleştirel bir 

yaklaşımla incelenmiş ve son bölümde ise literatürde terörizm çalışmalarının gelişimi 

ortaya koyulmuştur.30 

 

 

Ann E. Robertson tarafından kaleme alınan “Terrorism and Global Security” çalışması 

terörizmin global güvenliğe etkisini inceleyerek literatüre katkıda bulunan bir başka 

çalışma olmuştur. Robertson bu çalışmasında terörizmin tanımı, nedenleri, amaçları 

nedenleri hakkında bilgi verdikten sonra dünya üzerinde çeşitli ülkelerde ortaya çıkan 

terörizm örneklerini ve terörizmle mücadele şekillerini karşılaştırmalı bir bakış açısı ile 

incelemiştir. Bu bağlamda ABD, Kolombiya, Japonya, Peru, Almanya ve İngiltere 

terörizmden etkilenme ve terörizmle mücadele etme noktasında ele alınan ve 

karşılaştırılan başlıca ülkeler olmuşlardır.31 

 

 

Terörizm alanında önde gelen isimlerden bir diğeri ise Alex Peter Schmid’tir. “The 

Routledge Handbook of Terrorism Research” adlı kitabı Schmid’in önemli eserlerinden 

biridir. Kitapta öncelikle terörizmin tanımsal zorlukları ele alınmış sonrasında ise 

 
29 Richar English, Terrorism: How to Respond, (Oxford University Press, 2009). 
30 Randall D. Law, The Routledge History of Terrorism, (Routledge, 2015). 
31 Ann E. Robertson, Terrorism and Global Security, (Palgrave Macmillan, 2007). 



 24 

terörizm ve politik şiddetin tipolojileri ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın 

devamında, terörizmi açıklayabilme noktasında teorik yaklaşımların üzerinde 

durulmuştur. Bu kapsamda terörizm ile ilgili literatür ve terörizmin açıklanmasına ilişkin 

teorik yaklaşımlara yer verilmektedir.  32 

 
 
 
6.3 Terörizm ile İlgili Ulusal Literatür 
 

Terörizm çalışmalarına ilişkin olarak ulusal literatür incelendiğinde, literatürün özellikle 

son yıllarda önemli bir gelişim gösterdiği ancak bu alandaki bilgi birikiminin henüz 

yeterli seviyeye ulaşamadığı söylenebilir. Literatürdeki bu yetersizliğin en önemli 

nedenlerinden biri terörle ilgili konulara yönelik akademik ilginin 2000’li yıllardan sonra 

artmaya başlamasıdır.33 Nitekim “Ulusal Tez Merkezi” üzerinden “terör” kelimesini 

içeren tezlere yönelik bir arama yapıldığında 2023 yılı Haziran ayı itibarıyla 947 tez 

çalışmasın bulunduğu görülmektedir. Ancak bu çalışmaların sadece 38’i, 2001 yılı 

öncesinde, geriye kalan 909’u ise 2001 yılı ve sonrasında yazılmıştır. Ayrıca terörün 

disiplinler arası bir konu olması nedeniyle bu sayı içerisinde farklı disiplin alanlarında 

yapılan çalışmalar da bulunmaktadır. Bu nedenle ilgili çalışmalar alan temelli bir elemeye 

tabi tutularak sadece uluslararası ilişkiler disiplini içinde üretilen tez çalışmalarına 

odaklanıldığında 947 olan tez sayısı 413’e düşmektedir. Bu eserlerin ise sadece 56’sı 

doktora tezi, 357’si ise yüksek lisans tezidir.34  

 

 

 

 

 

 

 

 

 
32 Alex P. Schmid, “The Definition of Terrorism," in The Routledge Handbook of Terrorism Research, ed., 
Alex P. Schmid (Routledge, 2011). 
33 Avcı ve Demir, loc. cit. 
34 Ibid. 



 25 

Grafik 1:Terörizm ile İlgili Tezlerin Dereceye Göre Dağılımı 

 
Kaynak: YÖK Başkanlığı’nın “Ulusal Tez Merkezi” sayfasındaki 2023 verilerinden faydalanılarak yazar 

tarafından oluşturulmuştur. 

 

 

Bu bağlamda ilk çalışma Süheyla Avcı tarafından 1985 yılında Ermeni Terörü ’ne yönelik 

yapılmış bir yüksek lisans tezi olmuştur. Uluslararası ilişkiler alanında yapılan tez 

çalışmaları toplam sayısına bakıldığında ise 13702 tez çalışmasının “Ulusal Tez 

Merkezi”nde listelendiği görülmektedir.35 Uluslararası ilişkiler alanında terör ile ilgili 

çalışmaların sayısının 413 olduğu düşünüldüğünde bu sayı alandaki toplam tez sayısının 

yaklaşık %3,1’ine denk gelmektedir. 

 

 
Grafik 2:Terörizm ile İlgili Tezlerin Uluslararası İlişkiler Alanındaki Tüm Tezlere Oranı 

 

Kaynak: YÖK Başkanlığı’nın “Ulusal Tez Merkezi” sayfasındaki 2023 verilerinden faydalanılarak yazar 

tarafından oluşturulmuştur. 

 
35 Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı, “Ulusal Tez Merkezi,” Erişim 20 Aralık 2023. 
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/  

56; 14%

357; 86%

Terörizm Tezlerinin Dereceye Göre Dağılımı

Doktora Tezleri Yüksek Lisans Tezleri

13702; 97%

413; 3%

Uluslararası İlişkilerde Tezlerin Dağılımı

Uluslararası İlişkilerde Toplam
Tezler

Terörizm ile İlgili Tezler

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/


 26 

 

 

Öte yandan tez çalışmalarının dışındaki çalışmalara bakıldığında Türkiye’deki Terörizm 

literatüründe kitap, makale ve rapor türlerinde birçok çalışmanın olduğu ifade edilebilir. 

Konuya ilgi gösteren sadece akademisyenler olmamış bunların yanı sıra güvenlik 

bürokrasisi ve gazeteciler de Türkiye’deki terörizm literatürüne çeşitli şekillerde katkı 

sağlamışlardır. Bu bağlamda terörizm ile ilgili bütün çalışmaların bir kısmı gazeteciler, 

bir kısmı asker/polis kökenli kişiler bir kısmı ise akademisyenler tarafından yazılmıştır. 

Türkiye’de terörizm ile ilgili literatürün hala gelişmekte olduğu ifade edilebilir. 

Çalışmalar 2000’li yıllardan sonra artmakla birlikte bu artışlar daha çok makale, analiz, 

rapor gibi türlerde yaşanmıştır.  Bu bağlamda “Dergi Park” sistemi üzerinden terör ile 

ilgili makaleler tarandığında Haziran 2023 tarihi itibarıyla 1478 makale listelenmektedir. 

Bunların 923’ü araştırma makalesi, 60’ı derleme, 41’i kitap incelemesi, 20’si konferans 

bildirisi geri kalanı ise diğer farklı türlerden oluşmaktadır. İlk makale 1988 yılında 

yayınlanmış olup 2003 yılına kadar bir yılda yayınlanan makale sayısı 3’ü geçmemiştir. 

2003 yılından itibaren bir yılda yayınlanan terör ile ilgili makale sayıları artmaya 

başlamış, 2021’de ise 188 makale ile en üst seviyeye ulaşmıştır.36 

 

 
Grafik 3:DERGİPARK Sistemindeki Terörle İlgili Makalelerin Türlere Göre Dağılımı 

 
 
Kaynak: DERGİPARK Sisteminde alınan verilerle yazar tarafından oluşturulmuştur. 
 

 
36 Avcı ve Cenker, loc. cit. 

Araştırma Makaleleri; 
923

Derlemeler; 60

Kitap İncelemeleri; 
41

Konferans Bildirileri; 20

Diğer Türler; 434

MAKALELERİN TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI



 27 

 

 
Ulusal literatürde yer alan çalışmaların genel anlamda uluslararası alandaki terörizm 

çalışmalarıyla paralellik gösterdiği ve aynı konulara yoğunlaştığı görülmektedir. Bu 

bağlamda terörizmin nedenleri, terör örgütleri, terör eylemleri ve terörle mücadele en 

fazla çalışılan alanlar olmuştur. Terörizmin dönüşümüne odaklanılan çalışmaların ise 

belirtilen konulara kıyasla oldukça geri planda kaldığı görülmektedir. Bu nedenle ulusal 

literatürdeki eksikliğe odaklanarak literatürün gelişimine katkı sağlamak amacıyla bu 

tezde terörizmin dönüşümü konusuna odaklanılmıştır. 

 
 
 
6.4 PKK Terörü ile İlgili Literatür 

 

Terörizm ile alakalı literatür taraması yapıldığında PKK terörizmini ele alan çalışmaların 

sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Konunun ulusal literatürde kısmen daha fazla 

çalışıldığı ifade edilebilir. Bunda kurulduğu günden itibaren Türkiye’deki en etkili terör 

örgütünün PKK terör örgütü olmasının etkisi büyüktür. Dolayısıyla PKK terör örgütünün 

yaratmış olduğu güvenlik tehdidinin giderilmesi noktasında çözüm önerileri ve PKK terör 

örgütü ile mücadele stratejilerinin geliştirilmesi noktasında akademik çalışmaların ortaya 

çıkması söz konusu olmuştur. 

 

 

“Ulusal Tez Merkezi” verilerinde “PKK” kelimesi ile tarama yapıldığında PKK ile ilgili 

ilk tezin 1993 yılında yazıldığı ve o günden günümüze (Haziran 2023) kadar toplamda 

168 tezin yazılmış olduğu görülmektedir. Bu tezlerin 148’i yüksek lisans tezi iken, 20’si 

ise doktora tezidir. Doktora tez çalışmasının sayıca çok düşük olduğu dikkat çekmektedir. 

PKK terör örgütü ile ilgili ilk doktora tezi ise 1999 yılında Nihat Ali Özcan tarafından 

yazılan “PKK (Kürdistan İşçi Partisi) Tarihi, İdeolojisi ve Yöntemi” adlı tez olmuştur.37 

Nitekim Özcan, bu tezini daha sonra kitaba çevirmiş ve bu kitap alandaki önemli 

kaynaklardan biri olmuştur. 

 

 
37 Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı, Tarama: “PKK”, Ulusal Tez Merkezi, Erişim 25 Haziran 
2023.https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp  

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp


 28 

 

Öte yandan “Dergi Park” sistemi üzerinden PKK terör örgütü ile ilgili yazılmış 

makalelerin taraması yapıldığında ise 2023 yılı itibarıyla 120’si araştırma makalesi olmak 

üzere 197 makalenin listelendiği görülmektedir.38 Bu sayı; diğer alanlardaki çalışmalarla 

kıyaslandığında ve PKK’nın 1970’li yılların ortasından itibaren Türkiye’de etkili olduğu 

dikkate alındığında tatmin edici bulunmamaktadır. Diğer bir ifadeyle Türkiye 

coğrafyasında uzun süredir etkili olan ve önemli bir güvenlik tehdidi oluşturan PKK ile 

ilgili nitelikli çalışmaların geliştirilmesine ihtiyaç vardır. 

 

 

Aslında uluslararası literatürde de PKK ile ilgili bazı çalışmalara rastlamak mümkündür. 

Ancak uluslararası literatürde PKK terör örgütü ile ilgili eserlerin daha çok Kürt sorunu 

üzerinden ele alındığı ve gerçekçi olmayan, yanlı bir tutumla incelendiği görülmektedir. 

Dolayısıyla uluslararası literatürde daha çok Türkiye’deki Kürtler üzerine yapılan 

çalışmalar mevcuttur. PKK terör örgütü ise; Kürt sorunu olarak adlandırılan sorunun 

doğal bir sonucu olarak görülmekte ve bu bağlamda ele alınmaktadır. Yine de az sayıda 

da olsa PKK terör örgütü ile ilgili önemli çalışmalar da mevcuttur.  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
38 Dergipark, Tarama: “PKK”, Erişim 25 Haziran 2023. 
https://dergipark.org.tr/tr/search?q=pkk&section=articles  

https://dergipark.org.tr/tr/search?q=pkk&section=articles


 29 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

B. İKİNCİ BÖLÜM: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVEDE 
TERÖRİZMİN TARİHSEL GERİ PLANI 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 



 30 

1 Kavramsal Çerçeve 
 
Terörizm konusunu ele almadan önce bu alanda kullanılan bazı kavramların tanımlarını 

tartışmakta fayda var. Zira bazı kavramlar arasında net bir ayrımın olmadığı ve bu 

kavramlara ilişkin uluslararası alanda genel kabul gören net bir tanımın bulunmadığı, 

yapılan çalışmalarda sık rastlanan bir sorun olarak ifade edilmektedir. Bu bağlamda terör, 

terörizm, terör örgütü ve terör eylemi kavramlarının tanımlarının yapılarak çalışma 

konusunun netleştirilmesi önemli bir gerekliliktir. Kavramların tanımlarındaki 

uyuşmazlıkların terörle mücadeleyi zorlaştırdığı düşünülmektedir. Nitekim 1987 yılında 

“Birleşmiş Milletler Genel Kurulu”nda kabul edilen 42/159 sayılı kararda da uluslararası 

terörizmin genel kabul görmüş bir tanımının yapılmasının terörle mücadelenin etkinliğini 

artıracağına dikkat çekilmiştir.39  

 

Örneğin terör ve terörizm kavramları, üzerinde uzlaşılmış net bir tanımı olmayan ve bazen 

birbirleri yerine kullanılan kavramlar olarak dikkat çekmektedir. Oysa ikisi arasında 

önemli farklar bulunmaktadır. Buna ilaveten terör örgütü ve terör eylemi kavramları da 

terör ve terörizm tanımının net olmamasından kaynaklı olarak tanımsal zorluk yaşanan 

diğer önemli kavramlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü buradaki öznellik hangi 

saldırıların terör saldırısı olarak kabul edileceği ve hangi örgütlerin terör örgütü olarak 

kabul edileceği noktasında belirsizliklerin varlığına sebep olmaktadır. Bu ise terörizmle 

etkin mücadelenin önüne geçen en önemli sorunlardan biri olarak görülmektedir. 

 

Bu bağlamda ilk olarak terör ve terörizm kavramları arasındaki ayrıma dikkat etmek 

gerekir. Temelde korku salmak, yıldırmak ya da dehşete düşürmek gibi tanımlarla ifade 

edilen terör kelimesi Latince “terrere” sözcüğünün türemesi ile ortaya çıkmıştır.40 Terör 

kelimesini tanımına ilişkin birçok farklı tanımlama yapılsa da bu tanımlamaların korku 

salma noktasında birleştiği görülmektedir. Oxford sözlüğü, Cambridge sözlüğü, Black’s 

Hukuk sözlüğü ve Fransızca Petit Robert sözlükleri gibi önemli sözlüklerde terör kavramı 

 
39 Michael P. Scharf, "Defining Terrorism as the Peacetime Equivalent of War Crimes: Problems and 
Prospects," Case Western Reserve Journal of International Law. 36. 2/3 (2004): 359-374. 
40 Hoffman, op. cit., s 3. 



 31 

korku kelimesi ile tanımlanmıştır.41  Yani terör kelimesi esasında bir korku atmosferi 

oluşturan eylemdir. Bu durumda hangi amaçla, kim tarafından ve nasıl yapıldığının önemi 

olmaksızın korku ortaya çıkartan her eylem terör eylemi olarak ifade edilebilir. Yapılan 

tanımlar bazı önemli ortak noktalar içerse de ne akademide ne de devletler arasında ortak 

bir tanım üzerinde uzlaşılamamıştır. Bu anlamda teröre ilişkin yapılmış tanımlardan öne 

bazı öne çıkanlar şunlardır; 

 

 

Türkiye’de Terörle Mücadele Kanunu’nda (TMK);  

 

“Terör; cebir ve şiddet kullanarak; baskı, korkutma, yıldırma, sindirme veya 

tehdit yöntemlerinden biriyle, Anayasa’da belirtilen Cumhuriyetin 

niteliklerini, siyasî, hukukî, sosyal, laik, ekonomik düzeni değiştirmek, 

Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin 

ve Cumhuriyetin varlığını tehlikeye düşürmek, Devlet otoritesini zaafa 

uğratmak veya yıkmak veya ele geçirmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, 

Devletin iç ve dış güvenliğini, kamu düzenini veya genel sağlığı bozmak 

amacıyla bir örgüte mensup kişi veya kişiler tarafından girişilecek her türlü 

suç teşkil eden eylemlerdir.” şeklinde tanımlanmıştır.42 

 

 

2001 tarihli Birleşik Krallık Terörle Mücadele Yasası’nda ise terör tanımı;  

 

"Siyasi, dini ya da ideolojik sonuçlara ulaşmak için hükümeti, toplumu ya da 

toplumun herhangi bir bölümünü belli bir yöne zorlamak maksadıyla kişilere 

 
41 Oxford English Dictionary, s.v. "terror," accessed June 2, 2024, 
https://www.oed.com/view/Entry/198050 ;Cambridge Dictionary, s.v. "terror," accessed June 2, 2024, 
https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/terror ;Henry Campbell Black, Black’s Law 
Dictionary, 10th ed. (St. Paul, MN: Thomson Reuters, 2014), 1701; Le Petit Robert, s.v. "terreur," 
accessed June 2, 2024, https://www.lerobert.com/definitions/terreur.html.  
42 Terörle Mücadele Kanunu (Kanun no. 3713), Resmi Gazete 20843 (12.04.1991), Erişim 4 Haziran 2024. 
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3713.pdf  

https://www.oed.com/view/Entry/198050
https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/terror
https://www.lerobert.com/definitions/terreur.html
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3713.pdf


 32 

ve mala karşı yapılan ciddi şiddet kullanımı ya da şiddet kullanımı tehdidinde 

bulunulması” şeklinde yapılmıştır.43   

 

Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) 11 Eylül saldırıları sonrası hayata geçirilen 

Terörle Mücadele Yasası'nda;  

 

‘‘İnsan hayatını tehdit eden her faaliyet, sivil toplumu yıldırma ve zorlama, 

hükümetin politikalarını yıldırma ve zorlamayla etkileme ve hükümetin 

uygulamalarını kitle imhası, cinayet veya kaçırma yoluyla etkileme gibi 

hedeflere kilitlenmişse terördür’’ şeklinde bir tanımlama yapılmıştır.44  

 

 

Terörizm kavramı, her ne kadar terör kavramı ile birbiri yerine sık sık kullanılsa da terör 

kavramından daha farklı bir anlam ifade etmektedir. Yani terör ve terörizm kavramlarını 

birbirleri yerine kullanmak yanlıştır. Bu durumun oluşmasında terör ve terörizm 

kavramları için üzerinde uzlaşılmış bir tanımın olmaması etkili olmuştur. Diğer taraftan 

terörizm ve terör kavramlarının tanımları arasında ortak noktaların bulunması da iki 

kavramın birbiri yerine kullanılmasında etkilidir. Örneğin terörizm kavramı, terör 

tanımında yer alan “korku salma” unsurunu içinde barındırmaktadır. Ancak burada 

terörizmi terörden farklılaştıran şey terörün siyasi, sosyal ya da toplumsal bir değişimi 

sağlama noktasında araç olarak bilinçli ve sistematik bir şekilde kullanılmasıdır.45 Bu 

bağlamda her terörizm, bir terör anlamına gelirken; her terörün bir terörizm anlamına 

gelmediği yorumu yapılabilir. Terörü, terörizme dönüştüren şey teröre başvurmadaki 

bilinçli ve sistematik amaçtır. Zira terör istem dışı bir şekilde veya tek bir defaya mahsus 

bir şekilde de ortaya çıkabilir. Oysa terörizmde bir irade ile bir amaca ulaşma noktasında 

süreklilik ve bunu sağlamak için oluşturulmuş bir örgütlenmeye ihtiyaç vardır.  

 

 
43 Türkiye Barolar Birliği (TBB), Türkiye'de Terör ve Terörle Mücadele, (Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 
2006):12. 
44 Ibid., s.13. 
45 Hoffman, loc. cit. 



 33 

Buradan hareketle terörizm; “Siyasal amaçlar için örgütlü, sistemli ve sürekli şekilde 

teröre başvurmayı yöntem olarak benimseyen bir strateji anlayışıdır” şeklinde 

tanımlanabilir.46  

 

Terörizmi; kimileri faillere göre, kimileri teröristlerin amaçlarına göre kimileri ise 

kullandıkları yöntemlere göre tanımlamaya çalışmışlardır.47 Ayrıca terör disiplinler 

arası bir konu olması nedeniyle her bir disiplin terörizmi kendi disiplin 

parametreleri üzerinden dar bir perspektif ile ele almışlardır.48 Dahası özellikle 

Soğuk Savaş sonrası dönemde, terörün kimi devletler tarafından bir dış politika 

aracı olarak kullanılmaya başlanması da yine terörizme dair ortak bir tanımın 

yapılmasını zorlaştıran bir diğer önemli faktör olmuştur.49  

 

Uluslararası hukukta, terörizm kavramını tanımlamaya yönelik ilk girişim Milletler 

Cemiyeti (MC) tarafından yapılmıştır. 1937 tarihli “Terörizmin Önlenmesi ve 

Cezalandırılmasına İlişkin Cenevre Sözleşmesi” 1/2’de terörizm; “Bireylerin ya da bir 

bireyler grubunun ya da umumi halkın zihninde, bir terör hali yaratmak için tasarlanmış ̧

ya da planlanmış,̧ bir devlete karşı yöneltilen kriminal eylemler” olarak 

 
46 Ibid. 
47 Crenshaw, loc. cit. 
48 Schmid, op. cit., s. 39-98. 
49 Paul Wilkinson, Political Terrorism (New York: John Wiley & Sons, 1977), 49. 



 34 

tanımlanmıştır.50 Bu tanım her ne kadar terörizmi tanımlamaya yönelik ilk girişim 

olsa da yürürlüğe girmemiştir.  

 

Yukarıda da ifade edildiği gibi terörizmin net ve genel kabul gören bir tanımlaması 

bulunmasa da yapılan tanımlar incelendiğinde bu kavramsallaştırmalarda üç hususun 

ortak payda olarak yer aldığı görülmektedir. Bunların birincisi; bir korku ortamı 

yaratmak, ikincisi bu korku ortamını şiddet ya da şiddet tehdidi yaparak sağlamak ve 

üçüncüsü bunu sistematik ve sürekli bir şekilde bir amaca ulaşma noktasında bilinçli 

olarak gerçekleştirmektir.51 Yani aslında terörizmin tanımı üzerinde bu üç faktör 

bağlamında ortak bir yaklaşımın mevcut olduğu ifade edilebilir. Yine de terörizme ilişkin 

ortak noktalar içerse de birçok tanımın varlığı mevcuttur. Bunların bazıları şunlardır; 

  

 

Britannica Ansiklopedisi terörizmi; “Belirli bir siyasi amaca ulaşmak amacıyla kişileri 

korkutmak için şiddet eylemlerinin kullanılması” şeklinde tanımlamıştır. 52  

 

 

Heywood’a göre terörizm; “En geniş anlamıyla, siyasi amaçları yürürlüğe koymak 

amacıyla terörü kullanmak anlamına gelir ve bir korku, endişe ve belirsizlik iklimi 

yaratmaya çalışır.” 53 

 

 

 
50 League Of Nations, Convention for the Prevention and Punishment of Terrorism, (League of Nations, 
1937). https://www.loc.gov/item/2021667893/.  
51 Sarkan Salman, “Terörizm: Kavramsal Bir Çerçeve,” Uluslararası Beşeri Ve Sosyal Bilimler İnceleme 
Dergisi 5, 1 (Nisan 2021): 36-40. 
52John Philip Jenkins, “Terrorism,” Encyclopædia Britannica, Son değişiklik 17 Aralık 2024. 
https://www.britannica.com/topic/terrorism.  
53 Andrew Heywood, Politics, (Palgrave Macmillan, 2014):484. 

https://www.loc.gov/item/2021667893/
https://www.britannica.com/topic/terrorism


 35 

Paul Wilkinson terörizmi; “Siyasal istekleri kabul ettirmek üzere bireyleri, grupları, 

toplumu ve hükümeti yıldırmak için sistematik olarak öldürme, tahrip etme ya da bu 

amaçla tehdit kullanımıdır.” şeklinde açıklar.54 

 

Bruce Hoffman (2017) ise terörizmi; ‘‘siyasi amaçlar için örgütlü, sistemli ve sürekli 

terör kullanmayı yöntem olarak benimseyen bir strateji anlayışı’’ olarak 

tanımlamaktadır.55  

 

 

İslam İşbirliği Teşkilatı ise terörizmi;  

“Saik ve kastına bakılmaksızın halkı terörize etmek veya ona zarar verme 

tehdidinde bulunmak veya halkın yaşamları, onurları, özgürlükleri, 

güvenlikleri veya haklarını tehlikeye atmak veya çevreyi, bir kamu hizmetini 

veya kamu veya özel mülkü̈ zarara maruz bırakma veya onları işgal etme veya 

onlara el koyma veya bir ulusal kaynağı veya uluslararası hizmetleri 

tehlikeye atma, ya da bağımsız devletlerin istikrar, ülke bütünlüğü, siyasal 

birliği veya egemenliklerini tehdit etme amacıyla bir bireysel veya toplu suç 

planını gerçekleştirmek için işlenen her türlü̈ şiddet eylemi ile bu tür eylem 

tehdidinde bulunmadır.” şeklinde tanımlamıştır.56 

 

Terörle mücadelede, üyeler arasında tekdüzeliği sağlamak ve terörle mücadelede 

etkinliği sağlamak için bir “Çerçeve Karar” alan Avrupa Birliği’nin (AB) terörizmin 

tanımlanmasına ilişkin aldığı çerçeve kararı ise şu şekildedir;  

 
54 Wilkinson, Political Terrorism, loc. cit. 
55 Hoffman, loc. cit. 
56 Organisation of Islamic Cooperation, "Convention of the Organisation of the Islamic Conference on 
Combating International Terrorism," accessed 4 June 2024. https://www.files.ethz.ch/isn/125385/268.pdf  

https://www.files.ethz.ch/isn/125385/268.pdf


 36 

“Her üye devlet kendi ulusal hukukuna göre tanımlanmış olan, doğaları ve 

bağlamları gereği; 

• Halkı ciddi şekilde sindirme  

• Bir devleti veya uluslararası örgütü bir eylemi işlemeye veya işlemekten 

kaçınmaya gayrimeşru olarak zorlama 

• Bir ülkenin veya uluslararası örgütün temel siyasi, anayasal, ekonomik 

veya sosyal yapılarını ciddi şekilde istikrarsızlaştırma veya yıkma 

amacıyla işlenen, bir ülkeye veya uluslararası örgüte ciddi şekilde zarar 

verebilecek olan, aşağıda (a)’ dan (i)’ye kadarki fıkralarda belirtilen 

kasti eylemlerin terörist suçlar olarak sayılmasının sağlanması için 

gereken önlemleri alacaktır: 

(a) Ölüme sebebiyet verebilecek şekilde bir kişinin yaşamına saldırılar 

(b) Bir kişinin fiziksel bütünlüğüne saldırılar 

(c) Adam kaçırma ya da rehin alma 

(d) Devlet ya da kamu imkanlarını, kıta sahanlığı üzerindeki sabit 

platformları, insan yaşamını tehlikeye atma veya büyük ekonomik 

kayba yol açma ihtimalinde kamusal mekanı veya özel mülkiyeti 

geniş çaplı yok etmeye neden olma 

(e) Uçaklar, gemiler ya da başka insan ve mal nakil araçlarını kaçırma 

(f) Nükleer, biyolojik ya da kimyasal silahları ya da patlayıcıları 

üretme, bulundurma, edinme, nakil, sağlama ya da kullanma ile 

biyolojik ve kimyasal silahlara yönelik araştırma ve geliştirme 

(g) İnsan hayatını tehlikeye atacak şekilde tehlikeli maddeleri ortama 

salma ya da yangın, sel baskını veya patlamalara neden olma  

(h) İnsan hayatını tehlikeye atacak şekilde su, enerji veya diğer temel 

doğal kaynakların sunulmasına müdahale etme ya da bunu 

engelleme 



 37 

(i) (a)’dan (h)’ye kadarki fıkralarda sıralanan eylemlerden birini 

işleme tehdidinde bulunmak.57 

 

Avrupa Birliği’nin ortaya koyduğu çerçeve kararında; terörizmin nasıl tanımlanacağı 

eylemler ve tehditler üzerinden tanımlanmaya çalışılmış olup bu eylem ve tehdit konuları 

ise açıkça ifade edilmiştir. Bu bağlamda bu kapsamlara giren bütün tehdit ve eylemlerin 

AB’ye üye tüm devletler tarafından terör saldırısı olarak kabul edilmesi hedeflenmiş 

böylece en azından AB sınırları içerisinde terör ve terörizmin üzerinde uzlaşılmış bir 

tanımı yapılmaya çalışmıştır.  

 

Görüldüğü üzere tanımlarda benzeşen noktalar olsa da terörizmle ilgili çok sayıda farklı 

akademik ve hukuki tanımlamalar bulunmaktadır. Bu bağlamda Alex Schmid ve Albert 

Jongman, ortak gerçekleştirdikleri bir çalışmada terörizm tanımları üzerine araştırma 

yapmışlar ve bu araştırma sonunda literatürde ve resmi kurumlarda yapılmış 109 terörizm 

tanımına ulaşmışlardır. Bu sayının günümüzde daha fazla olması muhtemeldir. Schmid 

ve Jongman tanımlar üzerine yaptıkları analizde; tanımların %83,5’inde şiddet, %65’inde 

siyasal hedef kavramları geçtiğini tespit etmişlerdir. Ayrıca yapılan tanımların %51’inde 

ana unsurun korku ve terör olduğunu belirtirken %21’inde hedeflerin rastgele seçilmiş 

olması, %17,5’inde ise sivillerin kurban edilmesinin ana unsur olduğu tespiti 

yapılmıştır.58 

 

 

Üzerinde durulması gereken bir diğer kavram ise “terör örgütü” kavramıdır. Çünkü hangi 

örgütlerin terör örgütü olup olmadığı da yine ayrımı net olmayan tartışmalı bir konu 

olagelmiştir. Devletlerin terör ve terörizm konularında üzerinde uzlaştıkları net bir 

tanımın olmaması terör örgütlerinin tanımlanmasında da net ve genel kabul gören bir 

tanımın yapılamamasını beraberinde getirmiştir. Bu durum, kimi örgütlerin kimi devletler 

 
57 Işık Kaya, Terörizm ve Terörizmle Mücadele Hukuku, 1st ed., (Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 
2005):12-13. 
58 Ariel Merari, Driven to Death: Psychological and Social Aspects of Suicide Terrorism, (Oxford 
University Press, 2016):27. 



 38 

tarafından terör örgütü olarak kabul edilmesine, kimi devletler tarafından ise terör örgütü 

dışında tanımlamalara tabi tutulmasına neden olmuştur. Burada devletlerin çıkarları; terör 

faaliyeti gerçekleştiren örgütleri terör örgütü olarak tanıyıp tanımaması noktasında etkili 

olan bir husus olmuştur.59 Bu nedenle kimi devletler, kendi ulusal çıkarlarına hizmet ettiği 

gerekçesiyle bazı örgütleri terör örgütü olarak tanımamışlardır. Örneğin YPG (Yekîneyên 

Parastina Gel- Halk Savunma Birlikleri), Türkiye için bir terör örgütü iken ABD ve batılı 

bazı diğer devletler nezdinde bir terör örgütü olarak görülmemektedir. Oysa teröre değil 

ancak terörizme başvuran her örgütlenme teorik anlamda bir terör örgütüdür. Çünkü 

burada terörün sistematik bir şekilde bilinçli ve arzu edilen amaca ulaşana kadar sürekli 

bir şekilde kullanılması söz konusudur.60  

 

Yine benzer şekilde “terör eylemi” kavramının, net bir tanımı olmaması nedeniyle hangi 

saldırıların terör saldırısı olarak kabul edileceği noktasında belirsizliklerin varlığı söz 

konusudur. AB bu belirsizliği aldığı çerçeve kararda, belirttiği eylemlerle giderme 

noktasında bir çaba gösterse de bu karar da hem içerik bakımından yetersizdir hem de 

sadece AB sınırları içerisinde hukuki bir anlam ifade etmektedir.61 Dolayısıyla küresel 

bir uzlaşı olmamıştır.  Eğer terörizmin üzerinde uzlaşılmış net bir tanımı yapılabilirse; 

terörizme başvuran tüm örgütlerin de terör örgütü olarak kabul edilmesi ve bu örgütlerin 

gerçekleştirdikleri saldırıların ise terör eylemi olarak kabul edilmesi mümkün 

olabilecektir.  

 

Tüm bu tanımsal belirsizlikler uluslararası alanda terörizmle mücadelenin önündeki 

önemli engeller olarak kabul edilmektedir. Çünkü uluslararası alanda kabul gören nesnel 

tanımların olmaması, devletlerin bu konulara ilişkin kendi öznel tanımları ile hareket 

etmelerinin yolunu açmaktadır. Bu durum da kimi devlete göre terör eylemi olan bir 

eylemin başka bir devlete göre terör eylemi olarak kabul edilmemesini, kimi devlete göre 

 
59 Hoffman, loc. cit. 
60 Schmid, loc. cit. 
61 Kaya, loc. cit. 



 39 

terör örgütü olan bir yapılanmanın yine başka devletler tarafından terör örgütü olarak 

kabul edilmemesi gibi sonuçlar doğurmaktadır.  

 

Terör sorununun küresel bir tehdit olduğu düşünüldüğünde terörizmle mücadelenin de 

küresel bir mücadele olmadan çözülmesi imkânsız hale gelmektedir. Bu kavramsal 

belirsizlikler ise küresel mücadeleye engel olmaktadır. Devletler kendi ulusal çıkarları 

doğrultusunda bir başka ülkenin terör örgütü olarak görüp mücadele ettiği bir 

yapılanmaya çeşitli gerekçelerle maddi ve manevi destek olabilmektedirler. Verilen bu 

destekler ise bahsi geçen yapılanmayı terör örgütü olarak kabul eden devletlerin bu örgüt 

ile mücadelesini zorlaştırmaktadır. 

 

2 Tarihsel Geri Plan 
 
2.1 Terör ve Terörizmin İlk Örnekleri 
 

Terörizmin ilk olarak ne zaman ortaya çıktığına yönelik bir tespit yapılmaya 

çalışıldığında ulaşılacak sonuç terörizmin tanımı ile doğrudan bağlantılı olacaktır. Zira 

terörizmin nasıl tanımlandığına bağlı olarak, terörizmin ilk ne zaman ortaya çıktığı da 

değişmektedir. 

 

 

Aslında terör eylemlerinin tarihini insanlık tarihine kadar götürmek mümkündür. Çünkü 

terör en nihayetinde bir şiddet eylemine başvurmadır. Öte yandan terörizmin kökeninin 

ise Yahudi isyancıların, Jewish Zealots’un önderliğinde Filistin’deki Roma yönetimine 

başkaldırmaları ile başladığı düşünülmektedir. M.S. 1. yüzyılda faaliyet gösteren 

Zealotsların bu başkaldırışlarında etnik kimlik önemli bir motivasyon olmuştur. 

Zealotsların eylemleri daha çok sembolik saldırılar şeklinde gerçekleşmiştir. Terörizmin 

ilk kez sistematik ve organize bir şekilde kullanılması ise Zealots’un bir grubu olan 

Sicariiler olarak adlandırılan bir örgüt tarafından gerçekleştirilmiştir. İsimlerini suikast 

esnasında kullandıkları Sica isimli kılıçtan alan bu yapılanmanın ilk terör örgütü olarak 

kabul edilmesi söz konusudur. M.S. 50-70 yılları arasında faaliyet gösterdiği bilinen 



 40 

Sicariler’in bu dönemde tahminen iki bin kişinin ölümüne neden olduğu 

düşünülmektedir.62 

 

 

Terörizmin ve terör örgütlerinin ilk dönem örneklerine verilebilecek bir diğer yapılanma 

da Hasan Sabbah liderliğinde örgütlenen, siyasi bir motivasyonla hareket eden Haşhaşiler 

olmuştur. 11. ve 12. yüzyılda faaliyet yürüten Haşhaşiler, Selçuklu Devletini hedef 

almışlardır. En sık başvurdukları eylem, suikastlar ve vur kaç saldırıları olmuş ve ayrıca 

faaliyetlerinde gizli yapılanmaya büyük önem vermişlerdir. Gerçekleştirdikleri 

saldırılarla dağlık alanlarda bulunan birçok kaleyi ele geçiren Haşhaşiler, Alamut’u 

kendilerine merkez edinmişlerdir. Bununla birlikte Haşhaşiler uyuşturucu ile terörü bir 

araya getiren ilk örgüt olarak kabul edilmektedirler. Çünkü nu örgüt, uyuşturucu vererek 

kendilerine bağladığı kişileri terör saldırılarında kullanmıştır. Eylem şekillerinde 

suikastların ön plana çıkması nedeniyle İngilizce’de suikastçı anlamına gelen “assassin” 

kelimesi Haşhaşi kelimesinden türetilmiştir.63 

 

 

Terörizm ’in erken dönem örneklerinin bir diğeri de Uzakdoğu coğrafyasında ortaya 

çıkmıştır. Hindistan’da İngiliz yönetimine bir başkaldırı gerçekleştiren “Thuglar 

Tarikatı” ilk terör örgütlerinden