T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ VETERİNER FAKÜLTESİ BESİN HİJYENİ VE TEKNOLOJİSİ ANABİLİM DALI BİR BESLENME DANIŞMANLIĞI MERKEZİNE BAŞVURAN YETİŞKİN BİREYLERİN MİKROBİYOTA FARKINDALIĞI VE BAĞIRSAK SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ SÜMEYYE MAKAS (YÜKSEK LİSANS TEZİ) BURSA-2023 SÜMEYYE MAKAS BESİN HİJYENİ VE TEKNOLOJİSİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ 2023 T. C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ VETERİNER FAKÜLTESİ BESİN HİJYENİ VE TEKNOLOJİSİ ANABİLİM DALI BİR BESLENME DANIŞMANLIĞI MERKEZİNE BAŞVURAN YETİŞKİN BİREYLERİN MİKROBİYOTA FARKINDALIĞI VE BAĞIRSAK SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ SÜMEYYE MAKAS (YÜKSEK LİSANS TEZİ) DANIŞMAN Prof. Dr. Mustafa TAYAR BURSA-2023 T. C. BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ETİK BEYANI Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Bir Beslenme Danışmanlığı Merkezine Başvuran Yetişkin Bireylerin Mikrobiyota Farkındalığı ve Bağırsak Sağlığının Değerlendirilmesi” adlı çalışmanın, proje safhasından sonuçlanmasına kadar geçen bütün süreçlerde bilimsel etik kurallarına uygun bir şekilde hazırlandığını ve yararlandığım eserlerin kaynaklar bölümünde gösterilenlerden oluştuğunu belirtir ve beyan ederim. SÜMEYYE MAKAS Tarih ve İmza II TEZ KONTROL BEYAN FORMU ........./......../........ Adı Soyadı: Sümeyye MAKAS Anabilim Dalı: Besin Hijyeni ve Teknolojisi Tez Konusu: Bir Beslenme Danışmanlığı Merkezine Başvuran Yetişkin Bireylerin Mikrobiyota Farkındalığı ve Bağırsak Sağlığının Değerlendirilmesi UYGUN ÖZELLİKLER UYGUNDUR DEĞİLDİR AÇIKLAMA Tezin Boyutları   Dış Kapak Sayfası   İç Kapak Sayfası   Kabul Onay Sayfası   Sayfa Düzeni   İçindekiler Sayfası   Yazı Karakteri   Satır Aralıkları   Başlıklar   Sayfa Numaraları   Eklerin Yerleştirilmesi   Tabloların Yerleştirilmesi   Kaynaklar   DANIŞMAN ONAYI Prof. Dr. Mustafa TAYAR İmza: III İÇİNDEKİLER Dış Kapak İç Kapak ETİK BEYANI .......................................................................................................... II TEZ KONTROL BEYAN FORMU ...................................................................... III İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ IV TÜRKÇE ÖZET ...................................................................................................... VI İNGİLİZCE ÖZET ................................................................................................ VII 1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 2. GENEL BİLGİLER ............................................................................................... 3 2.1 Beslenme ............................................................................................................ 3 2.1.1 Yeterli ve Dengeli Beslenme ....................................................................... 3 2.1.2 Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi ................................................... 5 2.2 Mikrobiyota ........................................................................................................ 6 2.2.1 Bağırsak Mikrobiyotası................................................................................ 6 2.3 Probiyotikler ....................................................................................................... 9 2.4 Prebiyotikler ..................................................................................................... 11 2.5 İnce Bağırsak Yapı ve İşlevleri ........................................................................ 12 2.6 Kalın Bağırsak Yapı ve İşlevleri ...................................................................... 15 3. GEREÇ VE YÖNTEM ........................................................................................ 17 3.1 Araştırmanın Yeri ve Zamanı ........................................................................... 17 3.2 Evreninin Seçimi ve Katılımcıların Belirlenmesi ............................................ 17 3.3 Veri Toplama Yöntemi ..................................................................................... 17 3.3.1 Genel Bilgiler ............................................................................................. 17 3.3.2 Beslenme Alışkanlıkları ............................................................................. 18 3.3.3 Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği ................................................................ 18 3.3.4 Birinci Basamak için Fiziksel Aktivite Anketi .......................................... 19 3.3.5 Bağırsak Sağılığı ........................................................................................ 19 3.3.6 Probiyotik ve Prebiyotik Tüketimi ............................................................ 19 3.3.7 Besin Tüketim Kaydı Formu ..................................................................... 20 3.4 Verilerin İstatiksel Analizi ............................................................................... 20 4. BULGULAR ......................................................................................................... 21 4.1 Genel Bilgiler Verilerinin Değerlendirilmesi ................................................... 21 4.2 Beslenme Alışkanlıkları Verilerinin Değerlendirilmesi ................................... 23 4.3 Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği Verilerinin Değerlendirilmesi ...................... 26 4.4 Birinci Basamak için Fiziksel Aktivite Anketi Verilerinin Değerlendirilmesi 30 4.5 Bağırsak Sağlığı Verilerinin Değerlendirilmesi ............................................... 30 4.6 Probiyotik ve Prebiyotik Tüketimi Verilerinin Değerlendirilmesi ................... 31 4.7 Besin Tüketim Kaydı Verilerinin Değerlendirilmesi ....................................... 36 4.8 Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği Verilerinin Diğer Verilerle Değerlendirilmesi ................................................................................................................................ 38 4.9 Bristol Dışkı Ölçeği Verilerinin Diğer Verilerle Değerlendirilmesi ................ 49 IV 5. TARTIŞMA VE SONUÇ ..................................................................................... 57 6. KAYNAKLAR ..................................................................................................... 67 7. SİMGELER VE KISALTMALAR .................................................................... 74 8. EKLER .................................................................................................................. 75 9. TEŞEKKÜR ......................................................................................................... 85 10. ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................ 86 V TÜRKÇE ÖZET Bu çalışma bir beslenme danışmalığına başvuran yetişkin bireylerin mikrobiyota farkındalığı ve bağırsak sağlığının değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışmaya %75’i kadın, %25’i erkek olmak üzere 100 kişi dahil edilmiştir. Çalışmada katılımcılara sosyo demografik bilgileri, antropometrik ölçümleri, beslenme alışkanlıkları, Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği, fiziksel aktivite durumu, bağırsak sağlığı, probiyotik ve prebiyotik tüketim durumu ve besin tüketim kaydını içeren yedi bölümden oluşan bir anket uygulanmıştır. Besin tüketim kaydı bilgileri beslenme bilgi programı (BeBiS)’nda analiz edilmiş ve sonuçları diğer veriler ile birlikte Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) programına aktarılmıştır. Sonuçlar yüzde, ortalama, standart sapma, ortanca, açıklık değerleri verilerek betimlenmiş, verilerin analizinde ki-kare, mann whitney u, kruskal wallis, spearman korelasyon analizi testleri kullanılmıştır. Mikrobiyota farkındalık ölçeği puanı ile katılımcıların vücut ağırlığı, bki, bel çevresi değerleri arasında zıt yönde anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Mikrobiyota farkındalık ölçeği puanı ve cinsiyet, eğitim, probiyotik ve prebiyotik eğitimi alma durumuna göre anlamlı olarak farklılık gösterirken (p<0,05), medeni durum, meslek, gelir düzeyi, sigara tüketim, alkol tüketim, kolonik taşıma hızı durumuna göre anlamlı olarak farklılık göstermemektedir (p>0,05). Kolonik taşıma hızı, bki ve bel çevresi değerine göre anlamlı olarak farklılık göstermektedir (p<0,05). Kolonik taşıma hızı ve katılımcıların hareket düzeyi arasında aynı yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Kolonik taşıma hızı ve şalgam suyu, yulaf, enginar, kereviz, elma, çilekgil tüketim sıklığı arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Kolonik taşıma hızı; lif ve su alımına göre anlamlı bir faklılık göstermemektedir (p>0,05). Bireylerin mikrobiyota farkındalığının yüksek olması sağlığın korunmasında ve geliştirilmesinde önemlidir ve bireylerin bilgilendirilmesi için konunun uzmanlarına önemli bir sorumluluk düşmektedir. Anahtar kelimeler: Mikrobiyota, probiyotik, prebiyotik, bağırsak sağlığı VI İNGİLİZCE ÖZET The Evaluation of Microbiota Awareness and Gut Health of Adults Applying to a Nutrition Counseling Center This study was conducted to evaluate the microbiota awareness and gut health of adult individuals who applied to a nutritional counseling. 100 people, 75% female and 25% male, were included in the study. In the study, a questionnaire consisting of seven parts was applied to the participants, including their socio- demographic information, anthropometric measurements, nutritional habits, Microbiota Awareness Scale, physical activity status, intestinal health, probiotic and prebiotic consumption status, and food consumption record. Food consumption record information was analyzed in the nutrition information program (BeBiS) and the results were transferred to the Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) program together with other data. The results were described by giving percentage, mean, standard deviation, median, and range values, and chi-square, mann whitney u, kruskal wallis, spearman correlation analysis tests were used in the analysis of the data. There is an inversely significant relationship between the microbiota awareness scale score and the participants' body weight, bki, and waist circumference (p<0.05). While the microbiota awareness scale score and gender differed significantly according to education, probiotic and prebiotic training status (p<0.05), there was a significant difference according to marital status, occupation, income level, cigarette consumption, alcohol consumption, colonic transport rate. does not show (p>0.05). Colonic carrying rate differs significantly according to the values of BMI and waist circumference (p<0.05). There is a significant relationship between the colonic transport speed and the movement level of the participants (p<0.05). There is an inversely significant relationship between the colonic transport rate and the consumption frequency of turnip juice, oat, artichoke, celery, apple, strawberry (p<0.05). Colonic transport rate; it does not show a significant difference according to fiber and water intake (p>0.05). A high awareness of the microbiota of individuals is important in the protection and development of health, and experts in the field have an important responsibility to inform individuals. Keywords: Microbiota, probiotic, prebiotic, gut health VII 1. GİRİŞ İnsan bedeninde insan hücreleri dışında yaşayan canlı topluluğuna mikrobiyota denir. Sağlıklı sindirim sistemi için sağlıklı bağırsak sistemi çok önemlidir. Sağlıklı bağırsak sistemini etkileyen faktörlerden biri bağırsak florasının sağlıklı olmasıdır. Mikrobiyotada yararlı ve zararlı canlılar belli bir denge halindedir. Bu dengenin bozulması durumuna disbiyozis denir. Yapılan son çalışmalar disbiyozisi birçok hastalıkla ilişkilendirmiştir. Bozulan mikrobiyotanın onarılmasında ise probiyotikler ve prebiyotikler önemli rol alır (Karatay, 2019). Probiyotikler yeterli miktarda alındığında bireye yararı olan canlı mikroorganizmalardır. Eski zamanlardan bu yana en yaygın kullanılan probiyotik türleri Lactobacillus ve Bifidobacterium’dur. Uluslararası Probiyotikler ve Prebiyotikler Bilimsel Derneği (ISAPP) bazı eski lactobasillus türleri için yeni isimlendirme yoluna gitmiştir. Probiyotikler besinlerle insan bedenine alındığı gibi takviye edici formları da bulunmaktadır. Uygun suş ve dozda birçok hastalığın tedavisi için kullanılmaktadır (World Gastroenterology Organisation [WGO], 2023). Prebiyotikler, bireyin mikrobiyotasında yararlı bakteriler tarafından kullanılan cansız maddelerdir. Kolayca fermente edilebilir diyet lifi, anne sütü oligosakkaritleri, fruktooligosakkaritler (FOS), galaktooligosakkaritler (GOS), mannanoligosakkaritler (MOS), ksilooligosakkaritler (XOS), inülin gibi oligosakkaritler, fenolikler ve fitokimyasallar, konjuge linoleik asitleri ve çoklu doymamış yağ asitleri prebiyotik maddelerdir. Prebiyotikler günlük hayatta besinlerden karşılanabildiği gibi takviye olarak da kullanılmaktadır (WGO, 2023). Bağırsaklar sindirim sisteminin büyük çoğunluğunu oluşturur. Sağlıklı sindirim rahat olmalıdır. Düzensiz bağırsak hareketleri, aşırı gaz ve şişkinlik sağlıksız bağırsak belirtileridir. Zihinsel sağlık problemleri, otoimmün hastalıklar, cilt problemleri, vitamin eksiklikleri bağırsaklardan kaynaklanabilir. Bağırsak bakteri dengesizlikleri, bağırsak geçirgenliği, genetik özellikler çeşitli hastalıklara sebep olabilir. Bağırsak geçirgenliğinin iyileştirilmesinde, bağırsak bakteri dengesinin düzenlenmesinde beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri fayda sağlayabilir (Baş, 2019). 1 Ülkemizde mikrobiyota farkındalığı ile ilgili sınırlı çalışma vardır. Bu çalışmanın amacı yetişkin bireylerin mikrobiyota farkındalığını ve bağırsak sağlığını değerlendirmek, bu ikisini etkileyen faktörleri ve arasındaki ilişkiyi bulmak ve bu konuda literatüre katkı sağlamaktır. 2 2. GENEL BİLGİLER 2.1 Beslenme Beslenme; yaşamın sürdürülmesi, fiziksel ve mental büyüme-gelişme, sağlığın ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, korunması ve üretkenliğin sağlanması amacıyla gerekli olan besin öğeleri ve biyoaktif bileşenlerin vücuda alınıp kullanılmasıdır (Türkiye Beslenme Rehberi [TÜBER], 2022). Beslenme aynı zamanda besin üretiminden insan hücrelerinde kullanımına kadar olan süreçte besin- insan ilişkisini inceleyen bir bilim dalıdır. Beslenmede amaç insanın büyüme, gelişme, sağlığın sürdürülesi ve korunması için gerekli olan besin öğelerini (karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral, su) bireyin yaşı, cinsiyeti, içinde bulunduğu fizyolojik duruma göre yeterli miktarda almasıdır (Baysal, 2004). 2.1.1 Yeterli ve Dengeli Beslenme Beslenme sağlıklı yaşamın temelidir. Bireyin ve toplumun sağlığının korunmasında ve hastalıkların iyileşme hızının arttırılmasında yeterli ve dengeli beslenme son derece önemlidir (Tayar, 2021). Yeterli beslenme vücudun yaşamı ve çalışmasının sürdürülmesi için gerekli enerjinin sağlanmasıdır. Vücut bu enerjiyi karbonhidrat, protein ve yağlardan karşılar. Dengeli beslenme ise enerji ihtiyacı ile birlikte diğer besin öğelerinin de ihtiyaç kadar alınmasıdır. Besin öğelerinin yeterli ve dengeli bir şekilde alınmaması büyüme, gelişme ve sağlık durumunun bozulmasına neden olur (Baysal, 2004). Beslenme yalnızca besin tüketimi olmayıp yemekten haz almayı, paylaşmayı, sosyalleşmeyi, geleneklere göre yapılan uygulamaları da içerir. Besinler, bazı besin öğelerinden zengin bazılarından ise fakirdir. Sağlıklı beslenmede ise çeşitli besinlerden bütün besin öğelerinin alınarak dengenin sağlanması son derece önemlidir. Ülkemizde toplumsal farkındalığın artması ve kolay anlaşılır olması açısından ülkemize özgü beslenme örüntüsüne dayalı besin gruplarını içeren sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite piramidi ve sağlıklı yemek tabağı modeli oluşturulmuştur (TÜBER, 2022). 3 Sağlıklı yemek tabağı beş besin grubu için modellenmiştir. Bu tabak modelinde hedef her öğünde tabakta yer alan her besin grubundan bir yiyecek tüketmektir. Tabakta saatin işleyiş yönünde sırasıyla; süt ve süt ürünleri (peynir, yoğurt, ayran, vb.) grubu, et ve et ürünleri (balık, tavuk, yumurta ve kuru bakliyat (mercimek, nohut, kuru fasulye, vb.)) ile yağlı tohumlar (badem, ceviz, fındık,) grubu, taze sebze grubu, taze meyve grubu, ekmek ve tahıl (pirinç, bulgur, vb.) grubu görülmektedir. Bu tabak modeline göre sağlıklı seçim yapılabilmesi için besinlerin renk çeşitliliğine, yapısal özelliklerine, bireyin fizyolojik ihtiyaçlarına, besinlerin eklenmiş şeker, yağ içeriği, posa, tuz içeriğine dikkat edilmelidir. Yeterli su tüketilmeli ve yağ türü olarak zeytinyağı tercih edilmelidir ve sağlıklı yaşamın tamamlayıcısı olan egzersize günlük yaşamda yer verilmelidir (TÜBER, 2022) (Şekil 1) . Şekil 1: Besin gruplarına göre sağlıklı beslenme tabağı (TÜBER, 2022) Türkiye sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite piramidinde besin çeşitliliği ve sağlıklı beslenme önerilerine dikkat ederek günlük tüketilmesi gereken porsiyon miktarları yer almıştır. Su hayati öneme sahip olduğu için piramidin en altında yer almıştır. Fazla tüketilmesi zararlı olan yağ ve eklenmiş şeker piramidin en üstünde seyrek ve az miktarda tüketim önerisiyle sunulmuştur. Piramidin fiziksel aktivite bölümünde ise taban kısmında yetişkin bireylere her gün yapılması önerilen günlük 30 dakikalık yürüyüş gibi aktiviteler, orta kısımda haftada 3-7 gün yapılması önerilen 4 dayanıklılık (aerobik) egzersizleri ve haftada iki kez 5 ile 10 dakika olarak yapılması önerilen kuvvet ve denge egzersizleri yer alır. Hareketsiz yaşam ise azaltılması gereken alışkanlıklar olarak belirtilmektedir (TÜBER, 2022) (Şekil 2). Şekil 2: Besin gruplarına göre sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivite piramidi (TÜBER, 2022) 2.1.2 Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi Bireyin beslenme durumu bireyin büyüme ve gelişmesini, hastalıklara direncini, iyilik halini, sağlık durumunu, performansını etkiler. Beslenme durumunun sürekli ve düzenli olarak belirlenmesi, değerlendirilmesi ve izlenmesi sağlığın korunmasını, iyileştirilmesini, geliştirilmesini sağlar. Beslenme durumunun değerlendirilmesi bireyin, büyüme ve gelişmesinin fiziksel yapısının, organ işlevlerinin, davranışlarının, idrar kan ve dokularda bulunan besin öğesi düzeyleri ile besin alımının miktar ve kalite yönünden değerlendirilmesidir. Bireyin beslenme durumunun saptanmasında; besin alımı/tüketimi durumunun saptanması, laboratuar testler, klinik belirtiler ve sağlık öyküsü, antropometrik yöntemler ve psikososyal verilerden yararlanılır. Bu verilerin hepsi kullanılabileceği gibi bir veya birkaçı kullanılabilir. Seçilecek yöntem zamana, ekonomik koşullara ve eğitilmiş personele göre belirlenir. Beslenme durumunun belirlenmesinde en azından besin alımının saptanması ve değerlendirilmesi, vücut ağırlığı ve boy uzunluğunun ölçülmesi, değerlendirilmesi ve yorumlanması gerekir. Besin alımın saptanması için doğru 5 sorgulama, kayıt tutma ve değerlendirme önemlidir. Besin alımının saptanmasında sık kullanılan yöntemler; 24 saatlik besin tüketimi yöntemi, besinlerin tüketim sıklığı ve diyet öyküsüdür. Çalışmanın amacına göre 24 saatlik besin tüketim yöntemi birbirini izleyen 3-5 gün süre ile uygulanabilir (Pekcan, & Alphan, 2014). 2.2 Mikrobiyota Mikrobiyota insan vücudunda yaşayan ve insan hücresi olmayan bedenimizi paylaşan kommensal, simbiyotik ve patojenik mikroorganizmaların oluşturduğu ekolojik yapıdır (Salman, Varol, Yıldız, Küçükzeybek, & Alacacıoğlu, 2015). Mikrobiyom ise insanlarla kommensal olarak yaşayan mikroorganizmaların taşıdıkları genomdur. İnsanda sağlık ve hastalık durumlarında önemli rolü olan mikrobiyota bir organ gibi düşünülebilir (Karatay, 2019). İnsan vücudunda mikroorganizmalar gastrointestinal sistem, orofaringeal alan, deri, hava yolları, ürogenital sistem ve kanda lokalize olmuştur (Kurtaran, 2021). Sağlıklı mikrobiyota vücudumuzun herhangi bir yerindeki sağlığı desteklerken, sağlıksız mikrobiyota vücudumuzu enfeksiyonlara yatkın hale getirir. Mikrobiyal çeşitlilik insan sağlığı ile yakından ilişkilidir. Mikrobiyota her bir insanda farklı kombinasyonlara sahiptir ve o insana özgüdür. Mikrobiyotanın bireye özgü olmasında yaşadığı ortamın, yediği yemeklerin, gün içinde zaman geçirdiği yerlerin farklı olması etkilidir. Mikrobiyotamız çeşitli etkenlere bağlı olarak kısa süre içinde değişim gösterebilir. Örneğin; enfeksiyon, hastalık, antibiyotik, stres gibi faktörlere bağlı olarak yirmi dört saat içinde kompozisyon değiştirirken beslenme şekli, kullanılan besin takviyeleri, yapılan egzersizlere bağlı olarak birkaç gün veya birkaç hafta içinde de değişim gösterebilir (Baş, 2019). 2.2.1 Bağırsak Mikrobiyotası İnsan mikrobiyotası anne karnında oluşmaya başlar. Bebeği besleyen kanal olan plesanta düşük miktarda, zengin bir mikrobiyom barındırır. Plesanta mikrobiyomu gebe olmayan insan oral mikrobiyomu ile benzerlik gösterir (Aagaard, 2014). Bebeğin doğum sürecinde doğum şekline göre mikrobiyotası farklılaşmaktadır. Bebek normal doğum ile doğduğunda bebek annenin vajinasındaki mikrobiyotaya maruz kaldığı için mikrobiyotasını buradan aldığı mikroorganizmalar 6 ile oluşturmaya başlar. Bebek sezaryen doğum ile dünyaya geldi ise hakim olan mikrobiyota daha çok annenin derisinden ve doğduğu ortamdan aldığı mikroorganizmalarla oluşturduğu mikrobiyotadır (Podlesny, & Fricke, 2021). Bebek doğduktan sonra ilk bir saat içinde kolostrum dediğimiz anne sütünün almalıdır ve ilk altı ay sadece anne sütü ile beslenmesine devam ettirilmelidir. Anne sütünün mikrobiyotası bebekte bağışıklık sisteminin olgunlaşmasına, enfeksiyonların önlenmesine, patojen mikroorganizmaların dışlanmasına katkı sağlar. Anne sütünde bulunan oligasakkaritler ise bağırsak mikrobiyotasının şekillenmesine, bağırsak bağışıklığının modulasyonuna, ince bağırsak bariyer fonksiyonlarının geliştirilmesine, bağırsaklara patojen yerleşmesi ve enfeksiyonun önlenmesine katkı sağlar. Bebek tamamlayıcı beslenmeye başladığında ise mikrobiyota profili yetişkin mikrobiyotasına doğru kayar (Moubareck, 2021). İnsan yetişkinlik dönemine geldiğinde ise bağırsak mikrobiyotası daha stabil ve mikrobiyal çeşitliliği daha fazladır. Fakat azalan bağışıklık yeterliliği ve sık görülen komorbiditelerle bağlantılı olarak bu çeşitlilik ve stabilite yaşla beraber azalır (Coman, & Vodnar, 2020). İnsan sindirim sistemi çok geniş bir yüzey alanına sahiptir. Bu sistemden bir insan yaşamı boyunca ortalama 60 ton gıda geçer. Gastrointestinal sistem bu özelliklerinden dolayı kolonizasyon için en uygun ortamı sunar. Kolonun sahip olduğu bu özellikler sayesinde mikroorganizmaların %70’i kolonda barınır (Bengmark, 1998; Yılmaz, & Altındiş, 2017). Barsakta kolonize olan ve konakla karşılıklı yarar sağlama ilişkisi olan bakteri, arkea ve ökaryot topluluğu bağırsak mikrobiyotasını oluşturur. Karşılıklı yarar sağlama ilişkisinin olması sağlıklı mikrobiyotayı temsil eder ve buna öbiyozis denir. Karşılıklı yarar ilişkisinin bozulması mikrobiyotanın konağa zarar vermesi sağlıksız bir mikrobiyota ortamını temsil eder ve bu disbiyozis olarak adlandırılır (Thursby, & Juge, 2017; Yılmaz, & Altındiş, 2017). Gastrointestinal sistemde yaşayan mikroorganizma sayısı insan hücrelerinden yaklaşık 10 kat daha fazla bakteri hücresi ve insan genomunun 100 katından fazla mikrobiyom içerir (Thursby, & Juge, 2017). İnsan bağırsak mikrobiyotasının baskın altı türü: Actinobacteria (Gram pozitif Bifidobacterium cinsini kapsamakta), Bacteroidetes (Bacteroides, Prevotella vb. gram negatif cinsleri kapsamakta), Firmicutes (Clostridium, Eubacterium vb. 7 gram pozitif cinsleri kapsamakta), Fusobacteria, Proteobacteria (Enterobacteriaceae gibi gram negatif cinsleri kapsamakta), Verrucomicrobia (Akkermansia vb. cinsleri kapsamakta). Bacteroides, Bifidobacterium, Clostridium, Eubacterium, Fusobacterium, Peptococcus, Peptostreptococcus ve Ruminococcus cinsine ait zorunlu anaeroblar ile Escherichia, Enterobacter, Enterococcus, Klebsiella, Lactobacillus ve Proteus cinsine ait fakültatif anaeroblar barsak mikrobiyotasının cins düzeyinde önemli bileşenleridir. Bacteroidetes ve Firmicutes bağırsak mikrobiyotasının %90’dan daha fazlasını oluşturmaktadır (Tekin, Çiçek, & Konyalıgil, 2018). Firmicutes/Bacteroidetes oranı, bağırsak mikrobiyotası bozukluğunu yansıtmak için önemli bir göstergedir (Chen, Zhou, & Wang, 2021). Bu oran doğumdan yetişkinliğe doğru bir artışa uğrar ve ileri yaşla birlikte daha da değişir. Bebeklik, yetişkinlik, yaşlılık gibi yaşamın farklı evrelerinde bakteri profillerindeki genel değişikliklerle ilişkilendirilebilir (Mariat, & ark., 2009). Tablo 1: Bağırsak mikrobiyotasının baskın altı türü Actinobacteria Gram pozitif Bifidobacterium cinsini kapsamakta Bacteroidetes Bacteroides, Prevotella vb. gram negatif cinsleri kapsamakta Firmicutes Clostridium, Eubacterium vb. gram pozitif cinsleri kapsamakta Fusobacteria Proteobacteria Enterobacteriaceae gibi gram negatif cinsleri kapsamakta Verrucomicrobia Akkermansia vb. cinsleri kapsamakta (Tekin, Çiçek, & Konyalıgil, 2018) Gastrointestinal sistem boyunca mide, duedonum, jejenum, ileuma doğru bakteri yoğunluğu artar. Bakterilerin en yoğun olduğu alan ise kolondur. Barsak mikrobiyotası populasyonu lümende bulunan ve yüzeye yapışan mikroorganizmalar arasında da farklılık gösterir. Anaerobların aeroblara oranı mukozal yüzeylerde lümenden daha düşüktür (O'Hara, & Shanahan, 2006). Bağırsak mikrobiyotası bağırsak epitelini şekillendirme, patojenlere karşı koruma, konağın bağışıklığını düzenleme, enerji eldesi, K, B9, B12 vitaminlerini üretme gibi fizyolojik işlevlerle konağa fayda sağlar. Bununla birlikte bağırsak mikrobiyotasındaki dengenin bozulması (disbiyozis) bu mekanizmalarında bozulmasına neden olur (O'Hara, & Shanahan, 2006; Thursby, & Juge, 2017). Bağırsak mikrobiyotasındaki dengenin bozulmasında; beslenmede hayvansal protein, gıda katkı maddeleri veya şeker gibi besinlerin fazla tüketilmesi, aşırı alkol alımı, besinler yoluyla vücuda alınan tarımsal ilaç kalıntıları, antibiyotik ve uzun süreli ilaç kullanımı, bağışıklık sistemini 8 zayıflatacak düzeyde anksiyete veya stres, kronik ve akut enfeksiyonlar, ağız ve diş sağlığının kötü olması, otoimmün, karaciğer, kanser ve şeker hastalıkları etkilidir (Baş, 2019). Yapılan araştırmalar ile alerji, alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması, alzheimer, çölyak, inflamatuar bağırsak hastalığı, kronik böbrek hastalığı, kalp-damar hastalığı, kolorektal kanser, obezite, otizm spektrum bozukluğu, romatizmal hastalıklar, psikiyatrik bozukluklar, tip 1 diyabet, tip 2 diyabet gibi hastalıklar, bozulan bağırsak mikrobiyotasıyla ilişkilendirilmiştir. Tablo 2: Bağırsak disbiyozisi ile ilişkilendirilen hastalıklar Hastalıklar Kaynaklar Alerji Chiu, & ark., 2019 Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması Li, Ye, Shao, & Zhong, 2021 Alzheimer Hung, Chang, Huang, Nouchi, & Cheng, 2010 Çölyak De Palma, & ark., 2010 İnflamatuar bağırsak hastalığı Prosberg, Bendtsen, Vind, Petersen, & Gluud, 2016 Kronik böbrek hastalığı Lopes, & ark., 2018 Kalp-damar hastalığı Karlsson, & ark., 2012; Li, & ark., 2017 Kolorektal kanser Avuthu, & Guda, 2022 Obezite Cani, & ark., 2007 Otizm spektrum bozukluğu Iglesias-Vázquez, Van Ginkel Riba, Arija, & Canals, 2020 Romatizmal hastalıklar Wang, & ark., 2022 Psikiyatrik bozukluklar Nikolova, & ark., 2021 Tip 1 diyabet Liu, & ark., 2021 Tip 2 diyabet Sedighi, & ark., 2017 Bağırsak mikrobiyotasını etkileyen etmenlerden biri de egzersizdir. Egzersizin glikoz metabolizması, kas gücü, zihinsel sağlık, immün sistem, kardiyorespiratuvar zindelik üzerine olumlu etkileri vardır. Yapılan çalışmalar egzersizin bağırsak mikrobiyotası üzerine de etkisinin olduğunu göstermektedir. Egzersiz; ağırlık kaybına katkı sağlayabilme, bağırsak mikrobiyotası bileşimini modüle etme, bağırsak mukozal bağışıklığını iyileştirebilme, Firmicutes/Bacteroidetes oranını modüle etme, kısa zincirli yağ asidi (asetat, bütirat, propiyonat gibi) üretimini artırabilme, safra asidi profilini modüle etme ve dışkı geçiş süresini etkileyebilme yoluyla bağırsak mikrobiyotasını etkileyebilir (Çelik, & Ayyıldız, 2022). 2.3 Probiyotikler Yaşam için anlamına gelen probiyotikler, ağız yoluyla yeterli miktarda alındığı zaman konağın sağlığını olumlu yönde etkileyen patojenik olmayan yararlı mikroorganizmalardır. Probiyotik gıda ise raf ömrünün sonuna kadar içerisinde 8 yeterli miktarda (10 kob/g) canlı probiyotik mikroorganizma içeren gıdadır. 9 Probiyotikler Asya ve Ortadoğu’da yoğurt, kefir, kımız gibi besinler yoluyla binlerce yıldır tüketilmektir. Asya toplumları çeşitli gastrointestinal hastalıkların tedavisinde fermente süt ürünlerini kullanmaktadır (Özden, 2006). Tablo 3: Probiyotik özellik gösteren mikroorganizmalardan bazıları Lactobacillus sps. L. acidophilus, L.casei (rhamnosus), L. fermentum, L. gasseri, L. johnsoni, L. lactis, L. paracasei, L. plantarum, L. reuteri, L. salivarius, L. bulgaricus Bifidobacterium sps. B. bifidum, B. breve, B. lactis, B. longum, B. infantis, B. adolescentis Streptococcus sps. S. thermophilus, S. salivarius subsp. thermophilus Saccharomyces sps. S. boulardii Diğerleri Bacillus cereus, Escherichia coli, Enterococcus, Propionibacterium freudenreichii (Gupta, & Garg, 2009; Özden, 2006) Probiyotikler gıda, ilaç, diyet takviyesi gibi birçok formda formule edilebilir. En yaygın kullanılan probiyotikler Lactobasillus ve Bifidobacterium türleridir. Gıdaların fermantasyonunda görev alan Laktobacillus türlerini de içeren laktik asit bakterileri, gıda fermantasyonunda etkin rol almalarının yanı sıra insan sağlığı için yararlıdır. Fermantasyon tahıl, kök, yumru, et, süt, sebze, meyve gibi birçok ürünün korunmasında uygulanmaktadır. Gıda fermantasyonunda kullanılan mikroorganizmalar karakteristik tat profili sağlamanın yanında, pH’ı düşürerek potansiyel patojenlerin üremesini engeller (WGO, 2009). Fermente ürünler özellikle fermente süt ürünleri belirli hastalıkların riskini azaltma ile ilgilidir. Yapılan çalışmalarda fermente süt ürünü tüketen bireyler tip 2 diyabet riskinde azalma, glikoz homeostazında iyileşme, daha az kilo alımı, genel ölüm riskinde azalma ile ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle fermente ürünlerin tüketilmesi faydalı bir diyet önerisi olmakla beraber fermente gıdalardaki faydalı mikroorganizmalar suş bileşimi ve kararlılığı açısından iyi tanımlanmamış topluluğu temsil eder. Bu yüzden bu tür gıdalar probiyotik olarak kabul edilmesi gereken kriterlerin gerisinde kalır. Bu besinlere ‘canlı ve aktif kültürler içeren’ besinler denilmesi önerilmiştir (Hill, & ark., 2014). Probiyotikler, bağırsak mikrobiyotasında yiyecekleri sindirme ve besinler için patojenlerle rekabet etme, patojenler için elverişsiz bir yerel ortam oluşturmak için pH'ı değiştirme, patojenleri inhibe etmek için bakteriyosinleri üretme, süperoksit radikallerini temizleme, epitelyal müsin üretimini uyarma, bağırsak bariyer fonksiyonunu geliştirme, patojenlerle yapışma için rekabet etme, patojen kaynaklı toksinleri değiştirme, yerel makrofajları etkinleştirme, sitokin profillerini module 10 etme, gıda antijenlerine karşı toleransı teşvik etme gibi faaliyetlerde bulunarak konağa fayda sağlarlar (WGO, 2023). Takviye formda üretilen probiyotiklerden faydalanabilmek için uygun suş ve dozda kullanıma dikkat edilmelidir. Yüksek kalite meta analiz çalışmaları probiyotiklerin antibiyotikle ilişkili ishal, enfeksiyöz diyare, huzursuz bağırsak sendromu, ülseratif kolit, bağırsak geçişi, karın ağrısı, şişkinlik ve nekrotizan enterokolit gibi rahatsızlıklarda kullanılabileceğini göstermiştir. Ayrıca üreme sistemi, akciğerler, ağız boşluğu, bağırsak-beyin ekseni ve cilt sağlığına faydaları umut vericidir. Probiyotikler güvenli kabul edilir. Vücut tarafından iyi tolere edilmekle beraber en sık bildirilen yan etki gaz oluşumu ve şişkinliktir. Nadiren de olsa sistemik enfeksiyonlar meydana gelebileceği için bağışıklığı baskılanmış hastalarda, kritik hastalarda, santral venöz katateri olan hastalarda dikkatli kullanılmalıdır. Bakteriyel kaynaklı probiyotik kullanımında antibiyotiklerden en az iki saat arayla ayırmaya dikkat edilmelidir (Williams, 2010; Hill, & ark., 2014). Tablo 4’te Toscana, & ark. (2017)’nın probiyotik seçimi için önemli olarak belirttiği kurallar verilmiştir. Tablo 4: Probiyotik seçimi için önemli kurallar 1. Probiyotiklerin doğru tanımını bilinmeli 2. Canlı olmayan bakteriler ve kolonize olmayan sporlar probiyotik olarak kabul edilmemeli 3. Kapsamlı bir probiyotik tanımlama kiti alınmalı 4. Doğru probiyotik seçimi yapılmalı 5. Probiyotik suşlarda ve ürünlerde antibiyotik direnç genlerinden kaçınılmalı 6. Gastrointestinal ortama dirençli probiyotik suşları seçilmeli 7. Probiyotik suşlar bağırsakta kolonize olmalı 8. Bağırsak mikrobiyotası ile olumlu etkileşime girebilen probiyotikler tercih edilmeli 9. Probiyotik suşların güvenliğinden emin olunmalı ve probiyotik uygulamasından önce danışanın sağlık durumu değerlendirilmeli 10. Kanıtlanmış klinik etkinliği olan probiyotikler tercih edilmeli (Toscano, De Grandi, Pastorelli, Vecchi, & Drago, 2017) 2.4 Prebiyotikler Prebiyotikler, gastrointestinal mikrobiyotanın bileşiminde ve/veya aktivitesinde spesifik değişikliklerle sonuçlanan ve böylece konakçı sağlığına fayda kazandıran, seçici olarak fermente edilmiş bileşenlerdir (Gibson, & ark., 2010). Prebiyotikler nişasta olmayan polisakkaritlerden ve oligosakkaritlerden oluşmakla birlikte konjuge linoleik asit, polifenoller ve dirençli nişasta gibi diğer maddeler aday prebiyotikler olarak incelenmektedir. Yaygın olarak bilinen prebiyotikler: Oligofruktoz (fruktooligosakkarit, FOS), galaktooligosakkaritler (GOS'lar), inülin, 11 laktuloz ve anne sütü oligosakkaritleri (insan sütü oligosakkaritleri) dir. Prebiyotikler, kısa zincirli yağ asitlerinin üretimi, Ca, Fe, Mg gibi iyonların emilimi, bağışıklığın arttırılması gibi etkilerle konağa fayda sağlarlar (WGO, 2023). Tablo 5’te mikrobiyotayı etkileyen maddeler prebiyotik olma ve olmama durumuna göre sınıflandırılmıştır. Tablo 5: Mikrobiyotayı etkileyen maddeler Prebiyotik (Konak mikroorganizmalar tarafından seçici kullanım) Prebiyotik değil Kolayca fermente edilebilir diyet lifi Daha az fermente edilebilir diyet lifi Anne sütü oligosakkaritleri Proteinler ve yağlar Oligosakkaritler (örn: FOS, GOS, MOS, XOS, inülin) Vitaminler Konjuge linoleik asitler ve çoklu doymamış yağ asitleri Probiyotikler Fenolikler ve fitokimyasallar Antibiyotikler (Gibson, & ark., 2017) Prebiyotikler konakta bulunan yararlı mikrororganizmalar için besin görevi gören cansız subsratlardır. Prebiyotikler geniş ölçüde metabolize edilmez, mevcut mikrobiyotada konağın sağlığını destekleyen mikroorganizmalar tarafından metabolize edilir. Prebiyotikler mikrobiyotada öncelikle Lactobacillus ve Bifidobacterium’un çoğalmasını uyarır (Quigley, 2019). 2.5 İnce Bağırsak Yapı ve İşlevleri İnce bağırsak sindirim sisteminin ana organı ve en uzun yapısıdır. İnce bağırsağın çapı 3-4 cm, uzunluğu 7 metre ve toplam emici yüzey alanı yaklaşık 4,5 metrekaredir. İnce bağırsak mide ile bağlantı noktası pilorda başlar ve kolon ile bağlantı noktası olan ileoçekal kapakta sona erer. İnce bağırsağın başlıca fonksiyonel bölümleri duedonum, jejenum ve ileumdur. İnce bağırsak sempatik ve parasempatik sinirler ile innerve edilir. Vagus siniri parasempatik innervasyon sağlar (Rogers, 2011). İnce bağırsağın sindirim, absorpsiyon, devamlı hücre yenilenmesi ve ölümü, antijen girişine karşı savunma, nöroendokrin peptid üretimi, motor fonksiyonu-besin maddelerinin geçişi gibi fonksiyonları vardır (Kumar, & Clark, 2010). İnce bağırsağın duvarı dıştan içe seroza, muskularis, submukoza, mukoza tabakalarından oluşur. Mukoza tabakasında ise muskularis mukoza, lamina propria ve epitel tabakası bulunur (Önkaya, 1973). İnce bağırsağın epiteli villuslar şeklinde organize olmuştur. Bir villusun iç yapısı kan damarı ağı, lenf damarı, düz kas lifleri ve çeşitli tiplerde dağınık hücreler 12 içeren gevşek bağ dokusundan oluşur (Rogers, 2011). Villusların arasında lieberkühn kriptleri bulunur. Kriptler bölgesel olarak değişiklik gösteren ince bağırsak salgılarını sekrete eden bezlerdir. Kriptler dört tip hücrenin dizilimi ile oluşur. Bunlar enterosit hücreler, enteroendokrin hücreler, goblet hücreleri ve paneth hücreleridir. Enterosit hücreler hücrelerin çoğunluğunu oluşturur ve sekresyon işlevini görür. Enteroendokrin hücreler sekresyon granüllerinin varlığı ile tanınırlar ve en büyükleri serotonin içerenlerdir. Diğer alt grupları kolesistokinin, gastrin, histamin, gastrik inhibitör peptid, nörotensin, sekretin, enteroglukagon, pankreatik polipeptid, nöropeptid Y içerir. Goblet hücreleri mukus salgılar. Paneth hücreleri ise lümende uyaran olmadığı sürece sessiz olmakla beraber aktif hale geldiğinde immunoglobulin A, lizozim, antimikrobiyal peptidler ve diğer protein sindirim enzimlerini sekrete ederek antimikrobiyal savunmada yer alır. Villuslar ve kriptlerdeki tüm hücre tipleri kriptlerin içinde bulunan kök hücre havuzundan ve tek bir progenitör hücreden kaynaklanırlar. Bu kök hücreler ve onlardan kaynaklanan yavru hücreler kript duvarında bulunduğu sürece sekresyon yapıcı hücreler olarak görev alırlar. Bu hücreler dikey bantlar şeklinde hareket ederler ve kripti terk ettikten 5 gün sonra villusların uç noktalarından lümene dökülürler. Enterositler olgunlaşıp villusların uç kısımlarına doğru göç ettikçe membrandaki taşıtıcıların tipi ve dağılımı değişir ve sekresyon yapıcı hücreler absorpsiyon yapıcı hücrelere dönüşür (Ackermann, 2006). Duedonum ince bağırsağın ilk bölümüdür. Ortalama uzunluğu 25 cm olup ince bağırsağın en kısa, en geniş çaplı bölümüdür. Submukoza tabakasında brunner bezlerini içermesi duedonumun diğer bölümlerden ayırt edilmesini sağlar. Brunner bezlerinin salgıladığı alkali salgılar sindirim enzimlerinin sürekli işlevi için uygun ortamı sağlar. Duedonum da bulunan villuslar diğer bölümlere göre daha geniş ve kısadır. Jejenum ince bağırsağın duedonumdan sonra gelen bölümüdür. Bu bölümdeki villuslar uzun parmaksı biçimdedir. İnce bağırsağın jejenumdan sonra gelen bölümü ise ileumdur. İleumun tanınmasındaki belirgin özelliği peyer plaklarını bulundurmasıdır. Peyer plakları mukozada ve kısmen submukozada bulunan lenf folikülleridir. İleumun villusları jejenuma kıyasla daha kısadır (Doğan, & Ilgaz, 2008). İnce bağırsak yapısında bulunan villus ve mikrovilluslar sayesinde çok geniş emilim alanına sahiptir. Villuslar absopsiyon, kriptler ise sekresyon görevini 13 yaparlar. Villus epitel hücrelerinin üzerinde ek olarak sindirimde etkili olan laktaz, maltaz, sukraz, peptidaz gibi hidrolitik enzimler bulunur (Uzunismail, Yazıcı, Altıparmak, Hamuryudan, & Sonsuz, 2016). Karbonhidratlar diyetle glikoz, fruktoz, laktoz, sukroz, nişasta olarak alınır. Karbonhidratların ince bağırsakta emilmesi için glikoz, fruktoz, galaktoz gibi monosakkaritlere ayrılması gerekir. Nişasta, büyük çoğunluğu amilopektin olmak üzere amilopektin ve amiloz bileşenlerinden oluşur. Nişastanın bu bileşenleri tükürük ve pankreasta bulunan alfa amilaz ile oligosakkaritlere ayrılır. Oluşan bu ürünler fırçamsı kenar enzimleri ile glikoz monomerlerine parçalanır. Maltoz, laktoz, sukroz gibi disakkaritler ise fırçamsı kenarlarda bulunan maltaz, laktaz, sukraz enzimleri ile kendilerini oluşturan monomerlere ayrılırlar. Monomerler ince bağırsak epitelleri tarafından alınır ve vena portaya verilir (Ackermann, 2006). Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar. Mide salgıladığı hidroklorik asit ile proteinleri denature eder. Mide bulunan pepsin polipeptidleri daha küçük yapılara ayırır. Bu yapılar ince bağırsağa ulaştığında pankreastan salgılanan tripsin, kimotripsin, karboksipeptidaz, elestaz gibi proteazlarla ve ince bağırsak epitelinde bulunan peptidazlarla aminoasitlere ayrılırlar. Oluşan aminoasitler ince bağırsak epitelleri tarafından alınıp vena portaya verilir (Premkumar, 2015; Uzunismail, & ark., 2016). Yağ asitleri uzun zincirli, orta zincirli ve kısa zincirli olmak üzere üçe ayrılır. Diyetle alınan yağ asitlerinin büyük bir kısmı uzun zincirli yağ asitleri, bir kısmını da orta zincirli yağ asitleri oluşturur. Kısa zincirli yağ asitleri diyetle alınmamakla beraber sindirime dirençli karbonhidratların kolondaki bakteri metabolizması sonucu oluşur. Yağlar lümen içi sindirimin ardından mukozadan emilip lenfatiklere verilirler. Yağların lümen içi sindirimi lipoliz ve miçel oluşumu olmak üzere iki basamaklıdır. Lipoliz midede gastrik lipazın etkisiyle başlar. Pankreatik lipaz trigliseridleri, serbest yağ asitleri ve monogliseridlere hidrolize eder. Lipazın aktif olması için ortamın alkali olması gerekir. Pankreatik lipazın etkisi diğer bir pankreas enzimi olan kolipaz ile artar. Yağ asitlerinin mikrovillus membranının üzerindeki su tabakasını geçebilmeleri için suda çözünen miçel şekline dönüşmeleri gerekir. Bunu safra tuzları sağlar. Miçel içerisinde yağ asitleri, monogliseridler, fosfolipidler, kolesterol ve safra tuzları bulunur. İnce bağırsak enterositleri tarafından alınan yağ 14 asitleri ve monogliseridler burada tekrar trigliseride dönüştürülür. Betalipoprotein trigliseridleri, kolesterol ve fosfolipidlerle şilomikrona dönüştürür. Şilomikronlar lenfatiklere verilirler. Orta zincirli yağ asitlerinin sindirim ve emilimleri uzun zincirli yağ asitlerinkinden farklıdır. Orta zincirli yağ asitleri pankreatik lipolize gerek duymazlar, miçel içerisine girmezler ve lenfatikler yerine vena portaya verilirler (Uzunismail, & ark., 2016). Yağda çözünen A, D, E, K vitaminleri lipidler gibi absorbe edilirler ve şilomikronlarla birlikte lenfatik sisteme geçerler. B12 vitaminin dışındaki suda çözünen vitaminler bağırsak epitelinde diffüzyonla absorbe edilirler. B12 vitamininin absorbsiyonu için ise mideden salınan intrinsik faktör ile kombine edilmesi gerekir (Premkumar, 2015). Bağırsak mukozası, bağırsak lümenindeki kommensal mikrooorganizmalar, besin antijenleri ve besin patojenleri gibi birçok dış antijene maruz kalır. Bağırsaklar bu yönüyle bir bariyer görevi görür. Bağırsak epitel bariyeri, endojen maddelerin ve dış antijenlerin sızmasını önleyerek iç ve dış ortamın ayrılmasında önemli rol oynar ve bu sayede biyolojik homeostazın korunmasına katkıda bulunur. Bağırsak epitel hücreleri sıkı bağlantı proteinleri ile sıkıca bağlıdır. Sıkı bağlantı proteinlerinin işlev bozukluğu bağırsak geçirgenliğine neden olur. Bağırsak disbiyozu, enfeksiyonlar, toksinler, hipoperfüzyon gibi çeşitli etmenler sıkı bağlantı proteinlerindeki işlev bozukluğuna neden olabilir. Bağırsağın aşırı geçirgenliği geçirgen bağırsak sendromuna neden olur. Yapılan çalışmalar inflamatuar bağırsak hastalığı, kolorektal kanser, alerjiler, irritabl bağırsak sendromu, Parkinson hastalığı ve Huntington hastalığı gibi gastrointestinal sistem içi ve gastrointestinal sistem dışı hastalıklar ve geçirgen bağırsak sendromu arasında bir korelasyon olduğunu göstermiştir (Kinashi, & Hase, 2021; Twardowska, Makaro, Binienda, Fichna, & Salaga, 2022). 2.6 Kalın Bağırsak Yapı ve İşlevleri Kalın bağırsak bölümleri çekum, çıkan kolon, transvers kolon, inen kolon, sigmoid kolon, rektum (anal kanal, anüs)’dur. Yetişkin bireylerde kolon ortalama 6,5 cm genişliğinde ve 1,5-1,8 metre uzunluğundadır. İnce bağırsaklardan iletilen kimus kalın bağırsağa gelmeden önce sindirim tamamlanmış olur. Bu yüzden kalın bağırsakta sindirim görülmez. Kalın bağırsağın su ve elektrolit emilimi, mukus 15 oluşumu ve salgılanması, itici kuvvet, feçesin depolanması, bakteriyel aktivite gibi işlevleri vardır. Kalın bağırsak kimusta bulunan su miktarını %90 oranında azaltır (Premkumar, 2015; Sayhan, & Elçioğlu, 2015). Kalın bağırsakta suyun kalanı, mineraller ve vitaminlerden bazıları emilir. Kalın bağırsakta bulunan yararlı bakteriler K vitamini ve B12 vitamininin sentezinde 11 12 rol alır. Kalın bağırsak içeriği 10 -10 kob/ml bakteri içerir. Buradaki bakteriler sindirime dirençli karbonhidratları metabolize ederek kısa zincirli yağ asitleri ve CO2, H2, metan gibi gazlar üretirler. İntestinal gazların nedeni kalın bağırsaklarda bulunan bakterilerdir. Kalın bağırsaktaki bakterilerin bazıları zararlıdır ve bağışıklık sistemi zayıf olduğunda bireye zarar verebilir. Bu bakteriler (canlı ya da ölü) kuru feçes ağırlığının %20-25’ini oluşturur. Feçes sindirim sisteminin son ürünüdür. Feçes yağ, nitrojen, selüloz gibi sindirilemeyen besin öğeleri ve safra pigmentlerini içerir (Premkumar, 2015; Sayhan, & Elçioğlu, 2015; Silbernagl, & Despopoulos, 2012). Kalın bağırsak içeriğinin hareket etmesini sağlayan çeşitli mekanizmalar vardır. Bu mekanizmalar ileumun içeriğini kalın bağırsağa itmesi, mideye besin alındığında kolondan kitle hareketinin başlaması, feçesin rektuma itilmesi, rektuma gelen feçesin defkasyon refleksini uyarması, feçesin anüs aracılığıyla vücuttan uzaklaştırılmasıdır (Sayhan, & Elçioğlu, 2015). 16 3. GEREÇ VE YÖNTEM 3.1 Araştırmanın Yeri ve Zamanı Bu araştırma Aralık 2022-Mart 2023 tarihleri arasında Diyetisyen Dilara Süngü Bulut Beslenme ve Diyet Merkezine başvuran danışanlar üzerinden yürütülmüştür. 3.2 Evreninin Seçimi ve Katılımcıların Belirlenmesi Bu çalışma yaşam alışkanlıklarının değerlendirilmesiyle ilgili anket çalışmasıdır. Çalışma Diyetisyen Dilara Süngü Bulut Beslenme ve Diyet Merkezine başvuran gönüllü, yetişkin (18-65 yaş), aldıkları uyarıları doğru ve anlamlı biçimde tanımlayabilen, sözlü olarak ifade edebilen 100 danışan üzerinde yapılmıştır. 3.3 Veri Toplama Yöntemi Araştırmaya Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Araştırma ve Yayın Etik Kurulu onayıyla başlanmıştır (EK-1). Araştırma öncesi katılımcılara araştırmayla ilgili bilgi verilmiş, amacı ve önemi anlatılmış, gönüllü onam formu alınmıştır. Araştırmaya katılan gönüllülerin antropometrik ölçümleri (boy, vücut ağırlığı, bel çevresi) alınmış ve yedi bölümden oluşan anket formu uygulanmıştır (EK-2). Anket formunun birinci bölümünde genel bilgiler, ikinci bölümünde beslenme alışkanlıklarıyla ilgili bilgiler, üçüncü bölümünde mikrobiyota farkındalık ölçeği, dördüncü bölümünde birinci basamak için fiziksel aktivite anketi, beşinci bölümünde bağırsak sağlığı ile ilgili bilgiler, altıncı bölümünde probiyotik ve prebiyotik tüketimi ile ilgili bilgiler, yedinci bölümde ise üç günlük besin tüketim kaydı formu yer almaktadır. 3.3.1 Genel Bilgiler Bu bölümde katılımcıların yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, gelir durumu, mesleği, çalışıyorsa eğer çalışma şekli, doktor tarafından tanısı konulmuş herhangi bir hastalığının olup olmadığı, varsa bu hastalıkların neler olduğu, sigara ve alkol tüketim durumu, antropometrik (boy, vücut ağırlığı, bel çevresi) ölçümleri sorgulanmıştır. Kişilerin antropometrik ölçümleri BİA (biyoelektrik impedans 17 analizi) aleti ile, boy uzunluğu ayaklar yan yana, baş frankfort düzlemde iken stadiometre kullanılarak, bel çevresi ise zayıf bireylerde belin en girintili olduğu yerden, şişman bireylerde ise son kaburga kemiği ile krista iliakanın üst noktasının 2 ortası belirlenerek ölçüm yapılmıştır. Boy ve vücut ağırlığı kullanılarak (kg/m ) beden kitle indeksi (BKİ) hesaplanmış. BKİ değerleri zayıf (<18,5), normal (18,5- 24,99), hafif şişman (25-29,99), şişman (≥30) olarak değerlendirilmiştir. 3.3.2 Beslenme Alışkanlıkları Bu bölümde katılımcıların günlük olarak tükettiği ana öğün sayısı, ara öğün sayısı, öğün atlama durumu, öğün atlıyorsa hangi öğün olduğu, abur-cubur, fast-food tüketim sıklığı, gün içinde tencere yemeği tüketmeye özen gösterip göstermediği, herhangi bir besin takviyesi kullanıp kullanmadığı, besin takviyesi kullanıyorsa hangisini kullandığı, gece yeme alışkanlığının olup olmadığı ve yemek yeme hızı sorgulanmıştır. 3.3.3 Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği Mikrobiyota farkındalık ölçeği kişilerin mikrobiyota farkındalığını ölçmek için geliştirilmiş geçerliliği ve güvenilirliği yapılmış bir testtir. Ölçekte soruların daha kolay anlaşılabilmesi için ölçekte yer alan bilimsel terimler ölçeğin başında açıklama olarak verilmiştir. Ölçek 20 sorudan oluşan, 5 dereceli likert tipi (1: kesinlikle katılmıyorum, 2: katılmıyorum, 3: kararsızım, 4: katılıyorum, 5: kesinlikle katılıyorum) bir ölçektir. Ölçekte yer alan 20 soru genel bilgi (1, 2, 4, 5, 6, 13. sorular), ürün bilgisi (17, 18, 19, 20. sorular), kronik hastalık (8, 10, 12, 14, 16. sorular) ve probiyotik ve prebiyotik isimlendirme (3, 7, 9, 11, 15. sorular) olmak üzere 4 alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçekte yer alan 17 ve 18. sorular beş seçenekli bilgi sorusudur. Bu sorularda doğru seçeneklerin işaretlenmesi 1 puan, yanlış seçeneklerin işaretlenmemesi 1 puan olarak puanlanır. Ölçeğin 19 ve 20. sorusu açık uçlu sorulardır. Cevap vermeyenler 1 puan, 1 cevap yazanlar 2 puan, 2 cevap yazanlar 3 puan, 3 cevap yazanlar 4 puan, 4 ve üzeri cevap yazanlar 5 puan alacak şekilde puanlanır. Ölçekten 18 ve 100 aralığında puan alınır. Ölçekten alınan yüksek puan yüksek mikrobiyota farkındalığı olarak değerlendirilir. Bu ölçeğin Cronba 18 alpha katsayısı 0,852’dir (Külcü, & Önal, 2022). Bu çalışmada ise ölçeğin Cronba alpha katsayısı 0,851 bulunmuştur. 3.3.4 Birinci Basamak için Fiziksel Aktivite Anketi Birinci basamak için fiziksel aktivite anketi, İngiltere’de birinci basamakta yetişkin bireylerin fiziksel aktivite düzeyini belirlemek için geliştirilen General Practice Physical Activity Questionnaire (GPPAQ) ölçeğinin Türkçeye uyarlanmış halidir. Ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik analizi yapılmıştır. Bu ölçeğin Cronba alpha katsayısı 0,741’dir. Ölçek üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kişilerin iş yerinde hareketliliği, ikinci bölümde son yedi günde yapılan aktiviteler ve haftada kaç saat yapıldığı, son bölümde ise kişinin yürüyüş hızını sorgulayan sorular yer alır. Anket 16-74 yaş arası bireylere uygulanabilir. Anket sonucunda elde edilen veriler elektronik ortamda yer alan excel tablosuna girilir. Girilen veriler hareketsiz, az hareketli, orta derecede hareketli, hareketli olmak üzere dört düzeyde sonuç verir (Kaya, & Özen, 2019). 3.3.5 Bağırsak Sağılığı Bu bölümde katılımcıların kendi bağırsak sağlığı hakkındaki düşünceleri, bağırsak sağlığı için hangi tuvalet türünün sağlıklı olduğu hakkında düşünceleri, dışkılama ihtiyacını erteleme durumu, günlük ve haftalık dışkılama sayısı, stresli zamanlarda bağırsak hareketlerinin değişme durumu, karın ağrısı, ishal, kabızlık, bulantı, kusma, hazımsızlık, aşırı gaz, aşırı şişkinlik gibi şikayetlerden sık yakınma durumu ve son zamanlardaki dışkı tipi sorulmuştur. Dışkı tipinin değerlendirilmesinde Bristol dışkı ölçeği kullanılmış, tip (1, 2) yavaş kolonik taşıma, tip (3, 4) normal kolonik taşıma, tip (5, 6, 7) hızlı kolonik taşıma olarak değerlendirilmiştir. 3.3.6 Probiyotik ve Prebiyotik Tüketimi Bu bölümde kişilerin daha önce probiyotik ve prebiyotikler hakkında eğitim alma durumu, daha önce probiyotik ve prebiyotik takviye kullanma durumu, kullanmış ise ne için kullandığı, probiyotik ve prebiyotikler hakkında hangi 19 kaynaklardan bilgi edindiği, probiyotik ve prebiyotik bazı besinlerin tüketim sıklığı sorgulanmıştır. 3.3.7 Besin Tüketim Kaydı Formu Bu bölümde katılımcılardan 3 günlük besin tüketim kaydı besin miktarlarıyla beraber alınmıştır. Katılımcılardan alınan besin tüketim kayıtları Beslenme Bilgi Sistemi (BeBiS) programına girilerek günlük alınan enerji, makro ve mikro besin öğeleri analiz edilmiştir. 3.4 Verilerin İstatiksel Analizi Verilerin istatiksel analizinde SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) programı kullanılmıştır. Araştırmada verilerin açıklanmasında sayı, yüzde, ortalama, standart sapma, ortanca ve açıklık değerleri kullanılmıştır. Araştırmanın normallik testi Shapiro Wilk analizine göre değerlendirilmiştir. İki bağımsız grup ve en az aralıklı ölçek türündeki değişkenlerin anlamlılığına bakmak için değişkenler normal dağılıyorsa bağımsız örneklem t testi, normal dağılmıyorsa Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Sıralama ölçek türündeki değişkenlerin iki bağımsız gruba göre anlamlılığına bakmak için bazı testlerde Mann Whitney U testi uygulanmıştır. Bağımsız grup değişkenleri ikiden fazlaysa kıyaslanacak değişken en az aralıklı ölçek düzeyindeyse ve değişkenler normal dağılıma uyuyorsa tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi uygulanmıştır. Eğer değişkenler normal dağılıma uymuyor ise Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. İki kategorik değişken arasındaki ilişkinin anlamlılığını sorgulamak için Ki- kare testi uygulanmıştır. İki nicel değişken arasındaki ilişkinin anlamlı olup olmadığını sınamak için değişkenler normal dağılıma uyuyorsa pearson korelasyon analizi, normal dağılıma uymuyorsa spearman kolerasyon analizi uygulanmıştır. Sıralama ölçek türündeki değişkenlerin arasındaki ilişkinin anlamlı olup olmadığına bakmak için ise yine spearman korelasyon analizi kullanılmıştır. İstatiksel anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edilmiştir. 20 4. BULGULAR 4.1 Genel Bilgiler Verilerinin Değerlendirilmesi Katılımcıların medeni durum, eğitim durumu, gelir düzeyi, mesleği ve çalışan katılımcıların çalışma şekli tablo 6’da gösterilmiştir. Medeni durum grubunda evli olan bireyler (%54), eğitim durumu grubunda üniversite mezunları (%44), gelir düzeyi grubunda geliri gidere denk olan katılımcılar (%59), meslek grubunda ev hanımları (%26) katılımcıların çoğunluğunu oluşturur. Katılımcıların cinsiyeti ve medeni durumu ve eğitim durumu arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Katılımcıların cinsiyeti ve gelir düzeyi ve mesleği arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Tablo 6: Katılımcıların sosyodemografik özelliklerine göre dağılımı Katılımcıların Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n= 100) özellikleri Sayı % Sayı % Sayı % p değeri Medeni durum Evli 37 49,3 17 68 54 54 0, 105 Bekar 38 50,7 8 32 46 46 Eğitim durumu Okuryazar 2 2,7 1 4 3 3 0,602 İlkokul mezunu 20 26,7 7 28 27 27 Lise mezunu 15 20 8 32 23 23 Üniversite mezunu 35 46,7 9 36 44 44 Lisansüstü/doktora 3 4 0 0 3 3 mezunu Gelir düzeyi Gelir giderden az 15 20 4 16 19 19 0,042 Gelir gidere denk 48 64 11 44 59 59 Gelir giderden fazla 12 16 10 40 22 22 Meslek Öğrenci 14 18,7 2 8 16 16 0,000 Memur 9 12 4 16 13 13 İşçi 3 4 6 24 9 9 Emekli 1 1,3 3 12 4 4 Ev hanımı 26 34,7 0 0 26 26 Serbest meslek 8 10,7 10 40 18 18 Çalışmıyor 14 18,7 0 0 14 14 Çalışanların çalışma şekli Vardiyalı 0 0 1 4 1 1,2 Vardiyasız 61 100 24 96 85 98,8 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların yaş, vücut ağırlığı, boy uzunluğu, beden kitle indeksi, bel çevresi değerlerinin ortalama ve standart sapma değerleri tablo 7’de verilmiştir. Buna göre kadınların yaş ortalaması 31,24±10,92 yıl, erkeklerin 40,84±13,54 yıldır ve erkeklerin yaş ortalaması kadınlara göre anlamlı olarak fazladır (p<0,05). Kadınların vücut ağırlığı ortalaması 69,12±16,44 kg, erkeklerin 82,4±12,22 kg’dır ve erkeklerin vücut ağırlığı kadınlara göre anlamlı olarak fazladır (p<0,05). Kadınların boy 21 uzunluğu ortalaması 160,44±5,75 cm, erkeklerin 172,6±5,35 cm’dir ve erkeklerin boy uzunluğu kadınlara göre anlamlı olarak fazladır (p<0,05). Kadınların beden kitle 2 2 indeksi ortalaması 27,01±7,05 kg/m , erkeklerin 27,63±3,46 kg/m ’dir ve beden kitle indeksi cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermemektedir (p>0,05). Kadınların bel çevresi ortalaması 85,37±17,7 cm, erkeklerin 97,56±10,48 cm’dir ve erkeklerin bel çevresi kadınlara göre anlamlı olarak fazladır (p<0,05). Tablo 7: Katılımcıların yaş ve antropometrik ölçümlerinin ortalama ve standart sapması (ss) Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n= 100) Antropometrik ölçümler Ortalama SS Ortalama SS Ortalama SS p değeri Yaş 31,24 10,92 40,84 13,54 33,64 12,29 0,001 Vücut ağırlığı (kg) 69,12 16,44 82,4 12,22 72,44 16,48 0,000 Boy Uzunluğu (cm) 160,44 5,75 172,6 5,35 163,48 7,726 0,000 Beden kitle indeksi (kg/m2) 27,01 7,05 27,63 3,46 27,17 6,33 0,166 Bel çevresi (cm) 85,37 17,7 97,56 10,48 88,42 17,00 0,000 Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların beden kitle indeksi sınıflamasına ait veriler tablo 8’de verilmiştir. Kadın katılımcıların %6,7’si zayıf, %40’ı normal, %25,3’ü hafif şişman, %28’i ise şişman kategorisinde bulunmaktadır. Erkek katılımcıların%24’ü normal, %60’ı hafif şişman, %16’sı ise şişman kategorisinde bulunmaktadır. Cinsiyet ve beden kitle indeksi arasında anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p<0,05). Tablo 8: Katılımcıların beden kitle indeksi (BKİ) sınıflamasına göre dağılımı BKİ sınıfı Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n= 100) Sayı % Sayı % Sayı % <18,5 (zayıf) 5 6,7 0 0,0 5 5,0 p=0,020 18,5-24,99 (normal) 30 40,0 6 24,0 36 36,0 25-29,99 (hafif şişman) 19 25,3 15 60,0 34 34,0 ≥30 (şişman) 21 28,0 4 16,0 25 25,0 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların sağlıklar ilgili bilgilerinin cinsiyete göre dağılımı tablo 9’da verilmiştir. Katılımcıların sağlık ile ilgili verilerine bakıldığında %38’nin sağlık problemi olduğu görülmüştür. Cinsiyet ve herhangi bir sağlık problemine sahip olma arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0,05). İskelet sistemi hastalıkları (%18,4) katılımcılarda en çok görülen sağlık problemidir. İskelet sistemi hastalıklarını hipertansiyon ve alerji izlemektedir. Katımlımcıların %15’i sigara kullanmakta, %85’i kullanmamaktadır. Erkeklerin sigara kullanımı kadınlara göre anlamlı olarak fazladır (p<0,05). 22 Katılımcıların %3’ü alkol tüketmekte, %97’si ise tüketmemektedir. Alkol tüketimi cinsiyete göre anlamlı bir faklılık göstermemektedir (p>0,05). Tablo 9: Katılımcıların sağlıkla ilgili bilgilerine göre dağılımı Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) p değeri Sayı % Sayı % Sayı % Hastalık tanısı Evet 27 36 11 44 38 38 0,475 Hayır 48 64 14 56 62 62 Hastalıklar Ailevi akdeniz ateşi 3 11,1 0 0 3 7,9 Alerji 2 7,4 4 36,4 6 15,8 Anemi 3 11, 1 0 0 3 7,9 Artrit 1 3,7 0 0 1 2,6 Diyabet 1 3,7 1 9, 1 2 5,3 Epilepsi 0 0 1 9, 1 1 2,6 Gastrit 2 7,4 2 18,2 4 10,5 Gül hastalığı 1 3,7 0 0 1 2,6 Hemoroid 1 3,7 0 0 1 2,6 Hiperprolaktin 1 3,7 0 0 1 2,6 Hipertansiyon 4 14,8 2 18,2 6 15,8 Hipertrigliserit 1 3,7 0 0 1 2,6 Hipotiroidi 5 18,5 0 0 5 13,2 İnsülin direnci 4 14,8 0 0 4 10,5 İrretabl bağırsak sendromu 1 3,7 1 9, 1 2 5,3 İskelet sistemi hastalıkları 4 14,8 3 27,3 7 18,4 Kalp hastalıkları 0 0 2 18,2 2 5,3 Mide ülseri 0 0 1 9, 1 1 2,6 Polikistik over sendromu 2 7,4 0 0 2 5,3 Reflü 1 3,7 1 9, 1 2 5,3 Romatizma 1 3,7 0 0 1 2,6 Safra hastalıkları 2 7,4 0 0 2 5,3 Sedef 1 3,7 1 9, 1 2 5,3 Solunum sistemi hastalıkları 2 7,4 1 9, 1 3 7,9 Sigara içme durumu Evet 5 6,7 10 40 15 15 0,000 Hayır 70 93,3 15 60 85 85 Alkol tüketim durumu Evet 2 2,7 1 4 3 3 1,000 Hayır 73 97,3 24 96,0 97 97 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. 4.2 Beslenme Alışkanlıkları Verilerinin Değerlendirilmesi Katılımcıların günlük olarak tükettiği ana-ara öğün sayıları, öğün atlama durumu, atlanılan öğünlere ait bilgiler tablo 10’da verilmiştir. Katılımcıların çoğunluğu iki ana öğün (%51), bir ara öğün (%49) tüketmektedir. Katılımcıların %51’i öğün atlarken en çok atlanılan öğün öğle yemeğidir (%77,3). Katılımcıların beslenme alışkanlıklarına ait bilgilere göre ana öğün, ara öğün, öğün atlama durumu, atlanılan öğün ve cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). 23 Tablo 10: Katılımcıların beslenme alışkanlıklarına ait bilgilere göre dağılımı Beslenme Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) p değeri alışkanlıkları Sayı % Sayı % Sayı % Ana öğün 1 0 0 0 0 0 0 0, 116 2 42 56 9 36 51 51 3 32 42,7 16 64 48 48 4 ve üzeri 1 1,3 0 0 1 1 Ara öğün tüketimi 1 34 45,3 15 60 49 49 0,437 2 34 45,3 8 32 42 42 3 7 9,3 2 8 9 9 4 ve üzeri 0 0 0 0 0 0 Öğün atlama durumu Evet 42 56 9 36 51 51 0,062 Hayır 6 8 6 24 12 12 Bazen 27 36 10 40 37 37 Atlanılan öğün Kahvaltı 12 17,4 6 31,6 18 20,5 0, 175 Öğle yemeği 56 81,2 12 63,2 68 77,3 Akşam yemeği 1 1,4 1 5,3 2 2,3 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların abur cubur ve fast food tüketim sıklıklarına göre dağılımı tabloda 11’de verilmiştir. Katılımcıların çoğunluğu (%31) haftada 1-2 kez abur cubur tüketmektedir. Abur cubur tüketimi ve cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık vardır (p<0,05). Katılımcıların çoğunluğu (%26) nadiren fast food tüketmektedir. Fast food tüketimi ve cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). Tablo 11: Katılımcıların abur cubur ve fast food tüketim bilgilerine göre dağılımı Beslenme Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) p değeri alışkanlıkları Sayı % Sayı % Sayı % Abur cubur tüketimi Her gün 4 5,3 3 12 7 7 0,045 Haftada 3-5 kez 20 26,7 4 16 24 24 Haftada 1-2 kez 28 37,3 3 12 31 31 15 günde 1 kez 7 9,3 6 24 13 13 Ayda1 kez 2 2,7 1 4 3 3 Nadiren 7 9,3 5 20 12 12 Hiç 7 9,3 3 12 10 10 Fast food tüketimi Her gün 0 0 0 0 0 0 0,243 Haftada 3-5 kez 1 1,3 0 0 1 1 Haftada 1-2 kez 15 20 2 8 17 17 15 günde 1 kez 14 18,7 6 24 20 20 Ayda1 kez 13 17,3 2 8 15 15 Nadiren 20 26,7 6 24 26 26 Hiç 12 16 9 36 21 21 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. 24 Katılımcıların tencere yemeği tüketme, gece yeme alışkanlığı, yemek yeme hızı verilerine ilişkin bilgiler tablo 12’de verilmiştir. Katılımcıların %90’ı gün içerisinde tencere yemeği tüketmeye özen göstermektedir. Katılımcıların %63’ünün gece yeme alışkanlığı yoktur. Katılımcıların %17’si yavaş, %57’si orta, %26‘sı yavaş yemek yemektedir. Tencere yemeği tüketme, gece yeme alışkanlığı ile cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). Yemek yeme hızı ve cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık vardır (p<0,05). Tablo 12: Katılımcıların beslenme alışkanlıkları ile ilgili bilgilere göre dağılımı Beslenme Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) p değeri alışkanlıkları Sayı % Sayı % Sayı % Tencere yemeği tüketme durumu Evet 70 93,3 20 80 90 90 0,115 Hayır 5 6,7 5 20 10 10 Gece yeme alışkanlığı Evet 29 38,7 8 32 37 37 0,550 Hayır 46 61,3 17 68 63 63 Yemek yeme hızı Yavaş 14 18,7 3 12 17 17 0,015 Orta 47 62,7 10 40 57 57 Hızlı 14 18,7 12 48 26 26 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların besin takviyesi kullanma durumu ve besin takviyesi tercihleri tablo 13’te verilmiştir. Buna göre katılımcıların %18’i besin takviyesi kullanmaktadır. Besin takviyesi kullanım durumu ve cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). En çok kullanılan besin takviyesi (%44,4) ise D vitaminidir. Tablo 13: Katılımcıların besin takviyesi alma durumuna ilişkin bilgilere göre dağılımı Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) Sayı % Sayı Sayı % Sayı Besin takviyesi kullanma durumu Evet 14 18,7 4 16 18 18 p=1,000 Hayır 61 81,3 21 84 82 82 Besin takviyesi tercihleri B 12 vitamini 4 28,6 2 50 6 33,3 C vitamini 0 0 2 50 2 11, 1 Çinko 1 7, 1 1 25 2 11, 1 D vitamini 8 57, 1 0 0 8 44,4 Demir 1 7, 1 0 0 1 5,6 Magnezyum 1 7, 1 0 0 1 5,6 Melatonin 1 7, 1 0 0 1 5,6 Multivitamin 1 7, 1 0 0 1 5,6 Oksijen 1 7, 1 0 0 1 5,6 Omega-3 1 7, 1 1 25 2 11, 1 Probiyotik 1 7, 1 0 0 1 5,6 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. 25 4.3 Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği Verilerinin Değerlendirilmesi Kadın ve erkek katılımcıların mikrobiyota farkındalık ölçeğine verdiği cevapların cinsiyete göre sayı ve yüzde dağılımı tablo 14 ve 15’te gösterilmiştir. 26 Tablo 14: Kadın katılımcıların mikrobiyota farkındalık ölçeği sorularına göre dağılımı Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle katılmıyorum katılıyorum Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 1. İnsan vücudu çok sayıda mikroorganizma içermektedir. 2 2,7 0 0 4 5,3 22 29,3 47 62,7 2. Bağırsak mikrobiyotası bebek anne karnındayken oluşmaya başlamaktadır. 2 2,7 2 2,7 11 14,7 31 41,3 29 38,7 3. Prebiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 10 13,3 11 14,7 13 17,3 22 29,3 19 25,3 4. Antibiyotik kullanımı bağırsak mikrobiyotasını olumsuz yönde etkiler. 0 0 1 1,3 14 18,7 20 26,7 40 53,3 5. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar obeziteye neden olur. 0 0 3 4,0 14 18,7 30 40,0 28 37,3 6. Beslenme şekli bağırsak mikrobiyotasını etkileyen önemli faktörlerden biridir. 1 1,3 1 1,3 9 12,0 21 28,0 43 57,3 7. Probiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 8 10,7 6 8,0 17 22,7 21 28,0 23 30,7 8. Mikrobiyotada meydana gelen değişiklikler bağırsak kanseri ile ilişkilidir. 1 1,3 4 5,3 34 45,3 15 20,0 21 28,0 9. Probiyotikler düzenli olarak tüketilmelidir. 1 1,3 1 1,3 15 20,0 28 37,3 30 40,0 10. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar diyabete (şeker hastalığı) 0 0 1 1,3 28 37,3 29 38,7 17 22,7 neden olur. 11. Probiyotik kullanımının ishal sorununu çözebileceğini düşünüyorum. 0 0 2 2,7 22 29,3 21 28,0 30 40,0 12. Bağırsaklarda zararlı bakteri sayısında meydana gelen artış alkole bağlı olmayan 1 1,3 1 1,3 27 36,0 31 41,3 15 20,0 karaciğer yağlanmasına neden olabilir. 13. Anne sütü ile beslenme bebeğin bağırsak mikrobiyotasını olumlu yönde etkiler. 0 0 1 1,3 7 9,3 23 30,7 44 58,7 14. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen değişiklikler çölyak hastalığı ile ilişkilidir. 2 2,7 4 5,3 31 41,3 20 26,7 18 24,0 15. Probiyotik kullanımının kabızlık sorununu çözebileceğini düşünüyorum. 0 0 2 2,7 15 20,0 24 32,0 34 45,3 16. Bağırsak mikrobiyotası ile depresyon ve alzheimer hastalıkları arasında ilişki vardır. 5 6,7 5 6,7 26 34,7 18 24,0 21 28,0 1 2 3 4 5 Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 17. Aşağıdaki besinlerden probiyotik olanları kutucuk içine alınız. 17 22,7% 16 21,3% 18 24,0 0 0,0 24 32,0 Kefir Çay Sirke Boza Yumurta 18. Aşağıdaki besinlerden prebiyotik olanları kutucuk içine alınız. 38 50,7% 0 0 20 26,7 10 13,3 7 9,3 Badem Muz Yulaf Soğan Kırmızı et 19. Probiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz ürünleri yazınız. 27 36,0% 30 40,0% 12 16 6 8 0 0 20. Prebiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz ürünleri yazınız. 52 69,3% 16 21,3% 3 4 4 5,3 0 0 27 Tablo 15: Erkek katılımcıların mikrobiyota farkındalık ölçeği sorularına göre dağılımı Kesinlikle Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle katılmıyorum katılıyorum Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 1. İnsan vücudu çok sayıda mikroorganizma içermektedir. 1 4,0 1 4,0 1 4,0 12 48,0 10 40,0 2. Bağırsak mikrobiyotası bebek anne karnındayken oluşmaya başlamaktadır. 3 12,0 1 4,0 5 20,0 9 36,0 7 28,0 3. Prebiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 7 28,0 4 16,0 6 24,0 6 24,0 2 8,0 4. Antibiyotik kullanımı bağırsak mikrobiyotasını olumsuz yönde etkiler. 1 4,0 1 4,0 6 24,0 6 24,0 11 44,0 5. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar obeziteye neden olur. 0 0 2 8,0 8 32,0 10 40,0 5 20,0 6. Beslenme şekli bağırsak mikrobiyotasını etkileyen önemli faktörlerden biridir. 0 0 1 4,0 4 16,0 12 48,0 8 32,0 7. Probiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 6 24,0 1 4,0 6 24,0 7 28,0 5 20,0 8. Mikrobiyotada meydana gelen değişiklikler bağırsak kanseri ile ilişkilidir. 0 0 3 12,0 9 36,0 6 24,0 7 28,0 9. Probiyotikler düzenli olarak tüketilmelidir. 1 4,0 0 0 6 24,0 10 40,0 8 32,0 10. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar diyabete (şeker hastalığı) 0 0 1 4,0 6 24,0 12 48,0 6 24,0 neden olur. 11. Probiyotik kullanımının ishal sorununu çözebileceğini düşünüyorum. 0 0 2 8,0 4 16,0 13 52,0 6 24,0 12. Bağırsaklarda zararlı bakteri sayısında meydana gelen artış alkole bağlı olmayan 1 4,0 0 0 6 24,0 10 40,0 8 32,0 karaciğer yağlanmasına neden olabilir. 13. Anne sütü ile beslenme bebeğin bağırsak mikrobiyotasını olumlu yönde etkiler. 1 4,0 0 0 4 16,0 6 24,0 14 56,0 14. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen değişiklikler çölyak hastalığı ile ilişkilidir. 2 8,0 0 0 14 56,0 2 8,0 7 28,0 15. Probiyotik kullanımının kabızlık sorununu çözebileceğini düşünüyorum. 2 8,0 2 8,0 6 24,0 9 36,0 6 24,0 16. Bağırsak mikrobiyotası ile depresyon ve alzheimer hastalıkları arasında ilişki vardır. 1 4,0 2 8,0 13 52,0 5 20,0 4 16,0 1 2 3 4 5 Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % 17. Aşağıdaki besinlerden probiyotik olanları kutucuk içine alınız. 8 32,0 5 20,0 6 24,0 0 0 6 24,0 Kefir Çay Sirke Boza Yumurta 18. Aşağıdaki besinlerden prebiyotik olanları kutucuk içine alınız. 20 80,0 0 0 4 16,0 0 0 1 4,0 Badem Muz Yulaf Soğan Kırmızı et 19. Probiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz ürünleri yazınız. 14 56,0 8 32,0 2 8,0 1 4,0 0 0 20. Prebiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz ürünleri yazınız. 16 64,0 6 24,0 3 12,0 0 0 0 0 28 Mikrobiyota farkındalık ölçeğine verilen cevapların puanlaması kadın ve erkek cinsiyete göre ortanca değerleri ve cinsiyete göre anlamlılık içerip içermediği tablo 16’da gösterilmiştir. 3, 15 ve 18. sorular dışındaki sorular cinsiyete göre anlamlılık göstermemektedir (p>0,05). 3, 15 ve 18. sorularda ise kadınlar erkeklerden anlamlı olarak yüksek puan almıştır (p<0,05). Tablo 16: Mikrobiyota farkındalık ölçeğine verilen cevapların cinsiyete göre ortanca değerleri Kadın Erkek Toplam Ortanca Ortanca Ortanca p değeri (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) 1. İnsan vücudu çok sayıda mikroorganizma içermektedir. 5(4-5) 4(4-5) 5 (4-5) 0,056 2. Bağırsak mikrobiyotası bebek anne karnındayken 4(4-5) 4(3-5) 4 (4-5) 0,116 oluşmaya başlamaktadır. 3. Prebiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 4(2-5) 3 (1-4) 3 (2-4) 0,025 4. Antibiyotik kullanımı bağırsak mikrobiyotasını olumsuz 5(4-5) 4(3-5) 5 (4-5) 0,245 yönde etkiler. 5. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar 4(4-5) 4 (3-4) 4 (3-5) 0,053 obeziteye neden olur. 6. Beslenme şekli bağırsak mikrobiyotasını etkileyen 5(4-5) 4 (4-5) 5(4-5) 0,050 önemli faktörlerden biridir. 7. Probiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 4(3-5) 3 (1,5-4) 4(3-5) 0,191 8. Mikrobiyotada meydana gelen değişiklikler bağırsak 3(3-5) 4 (3-5) 3(3-5) 1,000 kanseri ile ilişkilidir. 9. Probiyotikler düzenli olarak tüketilmelidir. 4(4-5) 4(3-5) 4(4-5) 0,445 10. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar 4(3-4) 4(3-4) 4(3-4) 0,530 diyabete (şeker hastalığı) neden olur. 11. Probiyotik kullanımının ishal sorununu çözebileceğini 4(3-5) 4(3-4) 4 (3-5) 0,528 düşünüyorum. 12. Bağırsaklarda zararlı bakteri sayısında meydana gelen 4(3-4) 4 (3-5) 4(3-4) 0,232 artış alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanmasına neden olabilir. 13. Anne sütü ile beslenme bebeğin bağırsak mikrobiyotasını 5 (4-5) 5 (4-5) 5(4-5) 0,585 olumlu yönde etkiler. 14. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen değişiklikler 4(3-4) 3(3-5) 3(3-4) 0,506 çölyak hastalığı ile ilişkilidir. 15. Probiyotik kullanımının kabızlık sorununu çözebileceğini 4(4-5) 4(3-4) 4(3-5) 0,023 düşünüyorum. 16. Bağırsak mikrobiyotası ile depresyon ve alzheimer 4 (3-5) 3(3-4) 3 (3-4) 0,250 hastalıkları arasında ilişki vardır. 17. Aşağıdaki besinlerden probiyotik olanları kutucuk içine 3(2-5) 2(1-4) 3 (1,25-5) 0,346 alınız. Kefir Çay Sirke Boza Yumurta 18. Aşağıdaki besinlerden prebiyotik olanları kutucuk içine 1 (1-3) 1(1-1) 1 (1-3) 0,008 alınız. Badem Muz Yulaf Soğan Kırmızı et 19. Probiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz 2(1-2) 1(1-2) 2(1-2) 0,068 ürünleri yazınız. 20. Prebiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz 1(1-2) 1(1-2) 1 (1-2) 0,649 ürünleri yazınız. Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. 29 4.4 Birinci Basamak için Fiziksel Aktivite Anketi Verilerinin Değerlendirilmesi Katılımcı birinci basamakta fiziksel aktivite anketi sınıflandırmasına göre dağılımları tablo 17’deki gibidir. Anket sonucuna göre kadınların %37,3 hareketsiz, %41,3 az hareketli, %14,7’si orta derece hareketli, %6,7’si ise hareketli grubunda yer almaktadır. Erkeklerin ise %28’i hareketsiz, %24’ü az hareketli, %16’sı orta derece hareketli, %32’si ise hareketli grubunda yer almaktadır. Cinsiyet ve hareket düzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0,05). Tablo 17: Katılımcıların birinci basamakta fiziksel aktivite anketi sınıflandırmasına göre dağılımları Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) Hareket düzeyi Sayı % Sayı % Sayı % Hareketsiz 28 37,3 7 28,0 35 35,0 Az hareketli 31 41,3 6 24,0 37 37,0 p=0,016 Orta derece hareketli 11 14,7 4 16,0 15 15,0 Hareketli 5 6,7 8 32,0 13 13,0 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. 4.5 Bağırsak Sağlığı Verilerinin Değerlendirilmesi Bağırsak sağlığı verilerinin cinsiyete göre dağılımı tablo 18’de verilmiştir. Bağırsak sağlığı için faydalı olduğu düşünülen tuvalet türü, dışkılama erteleme durumu, haftada ve günde dışkılama sayısı, stresli durumlarda bağırsak alışkanlıklarının değişme durumu, aşırı gaz, aşırı şişkinlik, bulantı, hazımsızlık, ishal, karın ağrısı, kusma şikayetlerinden sık yakınma ve kolonik taşıma hızı cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0,05). Bağırsak sağlığı hakkındaki düşünceler ve kabızlık şikayetinden sık yakınma ise cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir (p<0,05). 30 Tablo 18: Katılımcıların bağırsak sağlığı verilerinin cinsiyete göre dağılımı Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) Sayı % Sayı % Sayı % Bağırsak sağlığı düşünceler Gayet sağlıklı ve düzenli 15 20,0 13 52,0 28 28,0 çalışıyor Nadiren yaşadığım 44 58,7 10 40,0 54 54,0 p=0,007 problemler oluyor Çok sık şikayetlerim 16 21,3 2 8,0 18 18,0 oluyor Tuvalet türü Alaturka 61 81,3 21 84,0 82 82,0 Alafranga 14 18,7 4 16,0 18 18,0 p=1,000 Dışkılama erteleme durumu Evet 25 33,3 4 16,0 29 29,0 Hayır 50 66,7 21 84,0 71 71,0 p=0,098 Dışkılama sıklığı haftada ≥3 65 86,7 25 100,0 90 90,0 <3 10 13,3 0 ,0 10 10,0 p=0,062 Dışkılama sıklığı günde >3 8 10,7 3 12,0 11 11,0 ≤3 67 89,3 22 88,0 89 89,0 p=1,000 Stresli durumlarda bağırsak alışkanlıkları Evet 50 66,7 15 60,0 65 65,0 Hayır 25 33,3 10 40,0 35 35,0 p=0,545 Bağırsakla ilişkili şikayetler Aşırı gaz 28 37,3 6 24,0 34 34,0 p=0,223 Aşırı şişkinlik 36 48,0 8 32,0 44 44,0 p=0,163 Bulantı 17 22,7 2 8,0 19 19,0 p=0,144 Hazımsızlık 30 40,0 6 24,0 36 36,0 p=0,149 İshal 12 16,0% 2 8,0 14 14,0 p=0,508 Kabızlık 35 46,7% 4 16,0% 39 39,0 p=0,006 Karın ağrısı 19 25,3% 4 16,0% 23 23,0 p=0,337 Kusma 1 1,3% 0 0,0 1 1,0 p=1,000 Hiçbiri 10 13,3% 8 32,0 18 18,0 p=0,067 Kolonik taşıma hızı Yavaş kolonik taşıma 15 20,0% 3 12,0% 18 18,0% (1,2) Normal kolonik taşıma 40 53,3% 19 76,0% 59 59,0% p=0,132 (3,4) Hızlı kolonik taşıma 20 26,7% 3 12,0% 23 23,0% (5,6,7) Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. 4.6 Probiyotik ve Prebiyotik Tüketimi Verilerinin Değerlendirilmesi Katılımcıların probiyotik-prebiyotik tüketimine ilişkin bilgiler tablo 19’da gösterilmiştir. Probiyotik-prebiyotikler hakkında eğitim alma durumu, daha önce probiyotik-prebiyotik takviye kullanma durumu ile cinsiyet arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05). 31 Tablo 19: Probiyotik-prebiyotik tüketimi verilerinin cinsiyete göre dağılımı Kadın (n=75) Erkek (n=25) Toplam (n=100) Sayı % Sayı % Sayı % Pre-probiyotik eğitimi alma durumu Evet 11 14,7 1 4,0 12 12,0 Hayır 64 85,3 24 96,0 88 88,0 p=0,285 Pre-probiyotik takviyesi kullanma durumu Evet 18 24,0 7 28,0 25 25,0 Hayır 57 76,0 18 72,0 75 75,0 p=0,689 Pre-porbiyotik takviyesi kullanma nedenleri Aşırı gaz 1 5,6 0 0,0 1 4,0 Bağırsak 2 11,1 0 0 2 8,0 problemleri Bağırsak sağlığı 0 0,0 1 14,3 1 4,0 Bağışıklık desteği 1 5,6 0 0,0 1 4,0 Cilt problemleri 1 5,6 0 0,0 1 4,0 Diyet 1 5,6 0 0,0 1 4,0 İshal 4 22,2 2 28,6 6 24,0 Kabızlık 6 33,3 2 28,6 8 32,0 Kandida 1 5,6 0 0,0 1 4,0 Mide sorunu 0 0,0 1 14,3 1 4,0 Sağlıklı yaşam 1 5,6 1 14,3 2 8,0 Vitamin eksikliği 1 5,6 0 0,0 1 4,0 Zehirlenme 1 5,6 0 0,0 1 4,0 Pre-probiyotikler hakkında bilgi edinme Konu 33 44,0 11 44,0 44 44,0 p=1,000 uzmanları(doktor, diyetisyen, eczacı,vd.) Eğitim, konferans, 10 13,3 0 0,0 10 10,0 p=0,062 bilimsel toplantı Reklamlar (gazete, 29 38,7 8 32,0 37 37,0 p=0,550 dergi, televizyon,broşür, internet) Arkadaş, aile, 21 28,0 10,0 40,0 31 31,0 p=0,261 tanıdık Diğer (hiçkimse) 2 2,7 2 8,0 4 4,0 p=0,260 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. Kadın ve erkeklerin ve genel olarak katılımcıların bazı probiyotik ve prebiyotik besinleri tüketim sıklığı tablo 20, 21 ve 22’de verilmiştir. Süt, yoğurt, peynir, kefir, boza, tarhana, sirke, turşu, şalgam suyu, sofralık zeytin, tam tahıllı ekmek (buğday, arpa, çavdar), yulaf, soğan, sarımsak, pırasa, kükürtlü sebzeler (brokoli, karnabahar, Brüksel lahanası, lahana), enginar, yerelması, kereviz, domates, muz, elma, üzüm, çilekgiller (yaban mersini, ahududu, böğürtlen, çilek), kurubaklagiller (kurufasulye, nohut, bezelye, mercimek), yağlı tohumlar (badem, ceviz, keten tohumu), bal tüketim sıklığı cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0,05). Ayran ve kuşkonmazın tüketim sıklığı ise cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermektedir (p<0,05). 32 Tablo 20: Kadın katılımcıların probiyotik-prebiyotik bazı besinlerinlerin tüketim sıklığına göre dağılımı Kadın (n=75) Besinler Her gün Haftada 3-5 kez Haftada 1-2 kez 15 günde 1 kez Ayda 1 kez Nadiren Hiç Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Süt 4 5,3 11 14,7 24 32,0 6 8,0 7 9,3 13 17,3 10 13,3 Yoğurt 16 21,3 29 38,7 21 28,0 4 5,3 1 1,3 4 5,3 0 ,0 Peynir 46 61,3 14 18,7 7 9,3 2 2,7 0 ,0 3 4,0 3 4,0 Kefir 0 ,0 2 2,7 5 6,7 5 6,7 4 5,3 15 20,0 44 58,7 Ayran 1 1,3 12 16,0 21 28,0 19 25,3 5 6,7 14 18,7 3 4,0 Boza 0 ,0 0 ,0 0 ,0 2 2,7 1 1,3 14 18,7 58 77,3 Tarhana 0 ,0 8 10,7 14 18,7 21 28,0 12 16,0 12 16,0 8 10,7 Sirke 1 1,3 4 5,3 14 18,7 6 8,0 5 6,7 24 32,0 21 28,0 Turşu 6 8,0 7 9,3 23 30,7 13 17,3 6 8,0 16 21,3 4 5,3 Şalgam suyu 0 ,0 1 1,3 0 ,0 11 14,7 5 6,7 14 18,7 44 58,7 Sofralık zeytin 45 60,0 14 18,7 10 13,3 0 ,0 1 1,3 4 5,3 1 1,3 Tam tahıllı ekmek (buğday, 22 29,3 5 6,7 11 14,7 8 10,7 3 4,0 13 17,3 13 17,3 arpa, çavdar) Yulaf 0 ,0 2 2,7 9 12,0 3 4,0 7 9,3 16 21,3 38 50,7 Soğan 43 57,3 14 18,7 8 10,7 3 4,0 2 2,7 2 2,7 3 4,0 Sarımsak 19 25,3 15 20,0 16 21,3 9 12,0 2 2,7 8 10,7 6 8,0 Pırasa 0 ,0 1 1,3 14 18,7 22 29,3 10 13,3 16 21,3 12 16,0 Kükürtlü sebzeler (brokoli, 0 ,0 1 1,3 21 28,0 19 25,3 11 14,7 15 20,0 8 10,7 karnabahar, Brüksel lahanası, lahana) Kuşkonmaz 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,0 4 5,3 71 94,7 Enginar 0 ,0 0 ,0 0 ,0 1 1,3 5 6,7 20 26,7 49 65,3 Yerelması 0 ,0 0 ,0 0 ,0 4 5,3 1 1,3 11 14,7 59 78,7 Kereviz 0 ,0 0 ,0 1 1,3 9 12,0 4 5,3 17 22,7 44 58,7 Domates 25 33,3 24 32,0 19 25,3 3 4,0 1 1,3 1 1,3 2 2,7 Muz 4 5,3 22 29,3 28 37,3 7 9,3 7 9,3 6 8,0 1 1,3 Elma 12 16,0 18 24,0 25 33,3 7 9,3 4 5,3 8 10,7 1 1,3 Üzüm 3 4,0 10 13,3 17 22,7 10 13,3 13 17,3 17 22,7 5 6,7 Çilekgiller (yaban mersini, 1 1,3 5 6,7 12 16,0 11 14,7 11 14,7 27 36,0 8 10,7 ahududu, böğürtlen, çilek) Kuru baklagiller (kuru 2 2,7 12 16,0 41 54,7 12 16,0 6 8,0 2 2,7 0 ,0 fasulye, nohut, bezelye,mercimek) Yağlı tohumlar (badem, 10 13,3 16 21,3 18 24,0 12 16,0 8 10,7 11 14,7 0 ,0 ceviz, keten tohumu) Bal 11 14,7 13 17,3 23 30,7 4 5,3 6 8,0 12 16,0 6 8,0 33 Tablo 21: Erkek katılımcıların probiyotik-prebiyotik bazı besinlerinlerin tüketim sıklığına göre dağılımı Erkek (n=25) Besinler Her gün Haftada 3-5 kez Haftada 1-2 kez 15 günde 1 kez Ayda 1 kez Nadiren Hiç Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Süt 3 12,0 3 12,0 3 12,0 1 4,0 3 12,0 4 16,0 8 32,0 Yoğurt 11 44,0 7 28,0 5 20,0 0 ,0 1 4,0 1 4,0 0 ,0 Peynir 18 72,0 4 16,0 2 8,0 0 ,0 0 ,0 1 4,0 0 ,0 Kefir 2 8,0 1 4,0 1 4,0 3 12,0 1 4,0 2 8,0 15 60,0 Ayran 5 20,0 6 24,0 6 24,0 2 8,0 0 ,0 5 20,0 1 4,0 Boza 2 8,0 0 ,0 1 4,0 0 ,0 2 8,0 3 12,0 17 68,0 Tarhana 0 ,0 2 8,0 9 36,0 5 20,0 2 8,0 5 20,0 2 8,0 Sirke 3 12,0 2 8,0 2 8,0 0 ,0 2 8,0 9 36,0 7 28,0 Turşu 3 12,0 4 16,0 7 28,0 1 4,0 2 8,0 7 28,0 1 4,0 Şalgam suyu 0 ,0 1 4,0 2 8,0 3 12,0 4 16,0 2 8,0 13 52,0 Sofralık zeytin 20 80,0 2 8,0 1 4,0 0 ,0 0 ,0 2 8,0 0 ,0 Tam tahıllı ekmek 5 20,0 1 4,0 2 8,0 1 4,0 1 4,0 7 28,0 8 32,0 (buğday, arpa, çavdar) Yulaf 0 ,0 1 4,0 1 4,0 1 4,0 1 4,0 4 16,0 17 68,0 Soğan 17 68,0 2 8,0 4 16,0 0 ,0 1 4,0 1 4,0 0 ,0 Sarımsak 5 20,0 8 32,0 5 20,0 1 4,0 1 4,0 4 16,0 1 4,0 Pırasa 0 ,0 0 ,0 6 24,0 6 24,0 3 12,0 6 24,0 4 16,0 Kükürtlü sebzeler 0 ,0 1 4,0 2 8,0 10 40,0 5 20,0 4 16,0 3 12,0 (brokoli, karnabahar, Brüksel lahanası, lahana) Kuşkonmaz 0 ,0 0 ,0 0 ,0 2 8,0 1 4,0 2 8,0 20 80,0 Enginar 0 ,0 0 ,0 0 ,0 2 8,0 4 16,0 3 12,0 16 64,0 Yerelması 0 ,0 0 ,0 0 ,0 1 4,0 2 8,0 5 20,0 17 68,0 Kereviz 0 ,0 0 ,0 0 ,0 1 4,0 1 4,0 4 16,0 19 76,0 Domates 12 48,0 6 24,0 5 20,0 2 8,0 0 ,0 0 ,0 0 ,0 Muz 4 16,0 2 8,0 10 40,0 5 20,0 2 8,0 0 ,0 2 8,0 Elma 4 16,0 0 ,0 12 48,0 5 20,0 2 8,0 2 8,0 0 ,0 Üzüm 0 ,0 4 16,0 8 32,0 4 16,0 5 20,0 4 16,0 0 ,0 Çilekgiller (yaban mersini, 0 ,0 2 8,0 7 28,0 3 12,0 3 12,0 8 32,0 2 8,0 ahududu, böğürtlen, çilek) Kurubaklagiller 1 4,0 5 20,0 13 52,0 3 12,0 0 ,0 2 8,0 1 4,0 (kurufasulye, nohut, bezelye,mercimek) Yağlı tohumlar (badem, 4 16,0 4 16,0 6 24,0 3 12,0 3 12,0 3 12,0 2 8,0 ceviz, keten tohumu) Bal 7 28,0 2 8,0 7 28,0 0 ,0 2 8,0 3 12,0 4 16,0 34 Tablo 22: Katılımcıların probiyotik-prebiyotik bazı besinlerinlerin tüketim sıklığına göre dağılımı Toplam (n= 100) Besinler Her gün Haftada 3-5 kez Haftada 1-2 kez 15 günde 1 kez Ayda 1 kez Nadiren Hiç p değeri Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Süt 7 7,0 14 14,0 27 27,0 7 7,0 10 10,0 17 17,0 18 18,0 0, 196 Yoğurt 27 27,0 36 36,0 26 26,0 4 4,0 2 2,0 5 5,0 0 ,0 0,074 Peynir 64 64,0 18 18,0 9 9,0 2 2,0 0 ,0 4 4,0 3 3,0 0,289 Kefir 2 2,0 3 3,0 6 6,0 8 8,0 5 5,0 17 17,0 59 59,0 0,670 Ayran 6 6,0 18 18,0 27 27,0 21 21,0 5 5,0 19 19,0 4 4,0 0,030 Boza 2 2,0 0 ,0 1 1,0 2 2,0 3 3,0 17 17,0 75 75,0 0,205 Tarhana 0 ,0 10 10,0 23 23,0 26 26,0 14 14,0 17 17,0 10 10,0 0,480 Sirke 4 4,0 6 6,0 16 16,0 6 6,0 7 7,0 33 33,0 28 28,0 0,860 Turşu 9 9,0 11 11,0 30 30,0 14 14,0 8 8,0 23 23,0 5 5,0 0,634 Şalgam suyu 0 ,0 2 2,0 2 2,0 14 14,0 9 9,0 16 16,0 57 57,0 0,286 Sofralık zeytin 65 65,0 16 16,0 11 11,0 0 ,0 1 1,0 6 6,0 1 1,0 0,100 Tam tahıllı ekmek (buğday, 27 27,0 6 6,0 13 13,0 9 9,0 4 4,0 20 20,0 21 21,0 0,058 arpa, çavdar) Yulaf 0 ,0 3 3,0 10 10,0 4 4,0 8 8,0 20 20,0 55 55,0 0,141 Soğan 60 60,0 16 16,0 12 12,0 3 3,0 3 3,0 3 3,0 3 3,0 0,427 Sarımsak 24 24,0 23 23,0 21 21,0 10 10,0 3 3,0 12 12,0 7 7,0 0,861 Pırasa 0 ,0 1 1,0 20 20,0 28 28,0 13 13,0 22 22,0 16 16,0 0,990 Kükürtlü sebzeler (brokoli, 0 ,0 2 2,0 23 23,0 29 29,0 16 16,0 19 19,0 11 11,0 0,490 karnabahar, Brüksel lahanası, lahana) Kuşkonmaz 0 ,0 0 ,0 0 ,0 2 2,0 1 1,0 6 6,0 91 91,0 0,021 Enginar 0 ,0 0 ,0 0 ,0 3 3,0 9 9,0 23 23,0 65 65,0 0,531 Yerelması 0 ,0 0 ,0 0 ,0 5 5,0 3 3,0 16 16,0 76 76,0 0,284 Kereviz 0 ,0 0 ,0 1 1,0 10 10,0 5 5,0 21 21,0 63 63,0 0,101 Domates 37 37,0 30 30,0 24 24,0 5 5,0 1 1,0 1 1,0 2 2,0 0,263 Muz 8 8,0 24 24,0 38 38,0 12 12,0 9 9,0 6 6,0 3 3,0 0,586 Elma 16 16,0 18 18,0 37 37,0 12 12,0 6 6,0 10 10,0 1 1,0 0,197 Üzüm 3 3,0 14 14,0 25 25,0 14 14,0 18 18,0 21 21,0 5 5,0 0,351 Çilekgiller (yaban mersini, 1 1,0 7 7,0 19 19,0 14 14,0 14 14,0 35 35,0 10 10,0 0,401 ahududu, böğürtlen, çilek) Kurubaklagiller 3 3,0 17 17,0 54 54,0 15 15,0 6 6,0 4 4,0 1 1,0 0,714 (kurufasulye, nohut, bezelye,mercimek) Yağlı tohumlar (badem, 14 14,0 20 20,0 24 24,0 15 15,0 11 11,0 14 14,0 2 2,0 0,668 ceviz, keten tohumu) Bal 18 18,0 15 15,0 30 30,0 4 4,0 8 8,0 15 15,0 10 10,0 0,804 Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. 35 4.7 Besin Tüketim Kaydı Verilerinin Değerlendirilmesi Katılımcıların enerji, makro ve mikro besin öğesi alımları tablo 23’te verilmiştir. Erkeklerin enerji, su, karbonhidrat, protein, protein yüzdesi, yağ, kolesterol, çoklu doymamış yağ asidi (ÇDYA), tekli doymamış yağ asidi (TDYA), doymuş yağ asidi, omega-3 yağ asidi, lif, suda çözünebilen lif, emilebilen oligosakkarit, D vitamini, E vitamini, K vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, B9 vitamini, B12 vitamini, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, fosfor, demir, çinko, iyot alımı kadınlara göre anlamlı olarak yüksektir (p<0,05). Tablo 23: Besin tüketim kaydı verilerinin cinsiyete göre değerlendirilmesi Kadın (n=75) Erkek (n=25) p değeri Enerji (kkal) 1495,34±443,29 1916,94±496,58 0,000 Su (g) 2348,65±688,72 2811,82±850,86 0,017 Karbonhidrat (g) 170,09±66,71 212,09±72,36 0,004 Karbonhidrat yüzdesi (%) 46,07±7,09 44,85±7,07 0,318 Protein (g) 49,54±15,81 72,64±21,11 0,000 Protein yüzdesi (%) 13,76±2,72 15,77±3,29 0,003 Yağ (g) 67,19±20,22 84,55±25,24 0,002 Yağ yüzdesi (%) 40,13±6,53 39,44±7,17 0,717 Kolesterol (mg) 233,54±102,83 322,44±148,64 0,007 ÇDYA (g) 16,56±6,82 20,25±7,65 0,033 TDYA(g) 22,69±8,31 29,99±9,74 0,001 Doymuş yağ asidi (g) 23,00±7,63 28,58±10,20 0,014 Omega-3 yağ asidi (g) 1,61±0,71 2,14±1,01 0,019 Omega-6 yağ asidi (g) 14,84±6,32 17,44±7,29 0,091 Omega-6/Omega-3 oranı 10,35±5,33 8,85±3,15 0,237 Lif (g) 17,19±6,48 20,40±7,23 0,036 Suda çözünebilen lif (g) 5,36±2,17 6,47±2,50 0,049 Suda çözünemeyen lif (g) 10,46±4,37 12,16±4,58 0,076 Emilebilen oligosakkarit (g) 1,02±0,52 1,39±0,54 0,002 Emilemeyen oligosakkarit (g) 0,51±0,45 0,67±0,50 0,121 Kafein (mg) 63,03±56,50 85,40±105,05 1,000 Vitaminler A vitamini (mcg) 963,72±1132,49 1103,18±844,11 0,104 Karoten (mg) 1,67±1,30 2,11±1,61 0,262 D vitamini (mcg) 2,72±4,10 4,53±6,25 0,021 E vitamini (mg) 15,24±6,56 18,42±7,61 0,041 K vitamini (mcg) 261,94±103,61 305,67±103,96 0,046 B1 vitamini (mg) 0,60±0,21 0,79±0,26 0,002 B2 vitamini (mg) 0,95±0,39 1,23±0,35 0,001 B6 vitamini (mg) 0,97±0,39 1,15±0,39 0,040 B9 vitamini (mcg) 216,87±82,53 280,85±86,01 0,001 B12 vitamini (mcg) 3,03±4,38 4,30±3,33 0,001 C vitamini (mg) 65,80±50,29 136,90±338,22 0,676 Mineraller Sodyum (mg) 3047,94±1076,37 4311,13±1151,60 0,000 Potasyum (mg) 1625,63±665,18 1984,20±562,41 0,003 Kalsiyum (mg) 580,16±204,86 696,87±187,20 0,007 Magnezyum (mg) 216,05±78,39 273,34±87,00 0,001 Fosfor (mg) 839,15±281,90 1135,31±308,46 0,000 Demir (mg) 8,81±3,09 11,32±2,63 0,000 Çinko (mg) 8,40±2,33 11,52±2,64 0,000 İyot (mcg) 141,81±43,89 182,98±50,60 0,000 Selenyum (mcg) 0,03±0,15 0,07±0,37 0,972 Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. 36 Besin tüketim kaydı verilerinin Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER)’de yer alan yeterli alım miktarına göre karşılanma yüzdelerinin cinsiyete göre dağılımı tablo 24’te verilmiştir. Erkeklerin karbonhidrat, protein, lif, D vitamini, K vitamini, B2 vitamini, B9 vitamini, B12 vitamini, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir, iyot alımları kadınlara göre anlamlı olarak yüksek bulunmuştur (p<0,05). Tablo 24: Besin tüketim kaydı verilerinin TÜBER ‘de önerilen yeterli alım miktarlarını karşılama yüzdesine göre değerlendirilmesi Kadın karşılama TÜBER önerilen yeterli alım Erkek karşılama p değeri yüzdesi miktarları yüzdesi Karbonhidrat(g) 130,84±51,32 130 g 163,14±55,66 0,004 Protein (g) 73,29±30,85 1.04 g/kg 86,74±29,14 0,033 Lif (g) 68,77±25,93 25 g 81,61±28,93 0,036 Su 117,43±34,44 Kadın: 2000 ml 112,47±34,04 0,564 Erkek: 2500 ml Vitaminler A vitamini (mcg) 148,27±174,23 Kadın: 650 mcg 147,09±112,55 0,452 Erkek:750 mcg D vitamini (mcg) 18,11±27,30 15 mcg 30,16±41,67 0,021 E vitamini (mg) 138,50±59,61 Kadın: 11 mg 141,66±58,52 0,790 Erkek: 13 mg K vitamini (mcg) 374,20±148,02 70 mcg 436,67±148,52 0,046 B1 vitamini (mg) 101,64±23,06 0,4 mg/1000 kkal 104,14±24,60 0,694 B2 vitamini (mg) 59,34±24,59 1,6 mg 76,92±21,73 0,001 B6 vitamini (mg) 60,64±24,11 Kadın: 1,6 mg 67,41±22,71 0,168 Erkek: 1,7 mg B9 vitamini (mcg) 65,72±25,01 330 mcg 85,11±26,06 0,001 B12 vitamini (mcg) 75,62±109,47 4 mcg 107,51±83,33 0,001 C vitamini (mg) 69,26±52,93 Kadın: 95 mg 124,45±307,48 0,619 Erkek: 110 mg Mineraller Sodyum(mg) 152,40±53,82 2000 mg 215,56±57,58 0,000 Potasyum (mg) 46,45±19,01 3500 mg 56,69±16,07 0,003 Kalsiyum(mg) 60,14±21,52 19-24 yaş: 1000 mg 72,96±19,77 0,005 25-64 yaş: 950 mg Magnezyum(mg) 72,02±26,13 Kadın: 300 mg 78,10±24,86 0,250 Erkek: 350 mg Fosfor(mg) 152,57±51,25 550 mg 206,42±56,08 0,000 Demir(mg) 57,30±19,58 Kadın: 19-50 yaş 11-16 mg 102,87±23,89 0,000 51-64 yaş 11 mg Erkek: 11 mg Çinko(mg) 83,18±23,06 Kadın: 7,5-12,7 mg 89,66±20,53 0,110 Erkek: 9,4-16,3 mg İyot(mcg) 94,54±29,26 150 mcg 121,99±33,73 0,000 Selenyum(mcg) 0,043±0,21 70 mcg 0,10±0,52 0,972 Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. 37 4.8 Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği Verilerinin Diğer Verilerle Değerlendirilmesi Katılımcıların mikrobiyota farkındalık ölçeğinden aldığı puanların genel bilgiler bölümüne göre değerlendirilmesi tablo 25’te verilmiştir. Yaş ve mikrobiyota farkındalık ölçeği puanı ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Vücut ağırlığı ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grupları olan genel bilgi, probiyotik prebiyotik isimlendirme puanları ve toplam puan arasında zıt yönde anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). BKİ değeri ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grupları olan genel bilgi, probiyotik prebiyotik isimlendirme puanları ve toplam puan arasında zıt yönde anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Bel çevresi değeri ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grupları olan genel bilgi, ürün bilgisi, probiyotik prebiyotik isimlendirme puanları ve toplam puan arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). BKİ sınıflama değerleri ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grupları olan genel bilgi, probiyotik prebiyotik isimlendirme puanları ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Cinsiyet ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grubu olan genel bilgi puanı ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Medeni durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Eğitim durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Meslek ve mikrobiyota farkındalık ölçeği alt grubu olan ürün bilgisi arasında anlamlı bir farklılık vardır (p<0,05). Gelir durumu, herhangi bir hastalığa sahip olma, sigara içme ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). Alkol kullanımı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ürün bilgisi alt grubu puanı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). 38 Tablo 25: Katılımcıların genel bilgilerinin mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt gruplarına göre değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Probiyotik ve MFÖ Toplam prebiyotik isimlendirme Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) Yaş s=-0,083 s=-0, 149 s=0, 109 s=-0, 135 s=-0,063 p=0,207 p=0,070 p=0, 141 p=0,089 p=0,266 Vücut ağırlığı s=-0,279 s=-0, 150 s=-0, 119 s=-0,246 s=-0,257 p=0,002 p=0,069 p=0, 120 p=0,007 p=0,005 Bki değeri s=-0,263 s=-0,164 s=-0,117 s=-0,248 s=-0,255 p=0,004 p=0,052 p=0,124 p=0,006 p=0,005 Bel çevresi s=-0,297 s=-0,213 s=-0,125 s=-0,271 r=-0,334 p=0,001 p=0,017 p=0, 108 p=0,003 p=0,000 Bki sınıflaması <18,5 (zayıf) 28(28-30) 12(8-13) 20(18-23) 25(20-25) 81(76-90) 18,5-24,99 (normal) 26,5(24-29) 9(5,5-11) 18(16,5-21) 18(16,5-23,5) 72,5(65-82,5) 25-29,99 (hafif şişman) 25(23-28) 7(5-9) 17(16-22) 19(17-21) 68(64-76) ≥30 (şişman) 24(20-28) 8(6-10) 17(15-20) 17(15-20) 66(58-78) p=0,039 p=0,242 p=0,272 p=0,033 p=0,040 Cinsiyet Kadın 27(24-29) 9(6-11) 18(16-21) 19(16-23) 72(65-81) Erkek 24(23-26) 7(6-8) 18(15-20) 18(15-20) 66(62-73) p=0,009 p=0,054 p=0,733 p=0,056 p=0,024 Medeni durum Evli 26(23-28) 8(6-10) 18(16-21) 19(17-21) 70,5(64-77) Bekar 26(23-29) 8(6-11) 17,5(15-21) 18,5(15-24) 71(63-80) p=0,514 p=0,336 p=0,409 p=0,781 p=0,874 Eğitim durumu Okuryazar 29(24-30) 6(6-9) 23(20-25) 17(14-22) 78(64-83) İlkokul mezunu 26(21-28) 6(4-9) 18(16-22) 17(15-21) 68(60-76) Lise mezunu 23(21-27) 7(5-8) 16(15-18) 18(15-19) 64(58-72) Üniversite mezunu 27,5(25-29) 9,5(8-11) 18(16-21,5) 20(18-24) 74,5(67,5-85) Lisansüstü/doktora 29(24-30) 9(7-10) 16(15-21) 23(15-25) 78(64-82) mezunu p=0,007 p=0,001 p=0,013 p=0,012 p=0,001 Meslek Öğrenci 24,5(22-28,5) 8,5(5,5-11) 16,5(15-18,5) 18,5(16-21,5) 69,5(61-76) Memur 24(23-26) 9(6-10) 16(15-18) 18(15-22) 68(64-73) İşçi 26(25-28) 6(4-8) 20(17-23) 17(13-21) 67(64-78) Emekli 22,5(20,5- 7,5(6,5-11,5) 16,5(14,5- 18,5(16,5-20) 64(59,5-78) 26,5) 21,5) Ev hanımı 27(21-28) 7(5-10) 18(16-22) 18,5(16-21) 70(60-77) Serbest meslek 25,5(23-28) 7(5-8) 18(16-21) 18,5(16-21) 68(65-74) Çalışmıyor 29(26-29) 11,5(9-13) 20,5(17-23) 22(18-25) 82,5(72-89) p=0,162 p=0,007 p=0,055 p=0,200 p=0,062 Gelir düzeyi Gelir giderden az 24(21-29) 8(6-12) 17(15-23) 19(18-25) 68(63-85) Gelir gidere denk 26(23-28) 8(5-10) 18(16-21) 19(16-22) 71(64-77) Gelir giderden fazla 25(23-27) 8(6-9) 17,5(15-23) 18,5(15-22) 69,5(62-78) p=0,977 p=0,670 p=0,926 p=0,641 p=0,981 Hastalığa sahip olma durumu Evet 26(23-28) 8(5-10) 18(15-21) 18(15-21) 69(60-78) Hayır 25,5(23-29) 8(6-11) 18(16-21) 19(17-22) 72(65-78) p=0,974 p=0,556 p=0,977 p=0,181 p=0,473 Sigara kullanma durumu Evet 25(23-27) 7(4-8) 18(15-22) 20(13-22) 70(64-73) Hayır 26(23-29) 8(6-11) 18(16-21) 18(16-22) 71(64-80) p=0,429 p=0,072 p=0,596 p=0,915 p=0,425 Alkol kullanma durumu Evet 23(20-28) 5(4-5) 17(14-18) 17(13-25) 62(51-76) Hayır 26(23-28) 8(6-10) 18(16-21) 19(16-22) 71(64-78) p=0,370 p=0,026 p=0,318 p=0,731 p=0,230 Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis testi, Spearmann korelasyon analizi, Pearson korelasyon analizi ile test edilmiştir. 39 Katılımcıların beslenme alışkanlıklarının ve mikrobiyota farkındalığı ölçeği ve alt grup puanlarına göre değerlendirilmesi tablo 26’da gösterilmiştir. Ana öğün sayısı, ara öğün sayısı, öğün atlama durumu, atlanılan öğün, besin takviyesi kullanma durumu, gece yeme alışkanlığı, yemek yeme hızı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Abur cubur tüketim sıklığı ve genel bilgi ve kronik hastalık alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Fast food tüketim sıklığı ve ürün bilgisi puanı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Gün içinde tencere yemeği tüketimine özen gösterme ve probiyotik prebiyotik isimlendirme puanı ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). 40 Tablo 26: Katılımcıların beslenme alışkanlıklarının mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt gruplarına göre değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Probiyotik ve MFÖ Toplam prebiyotik isimlendirme Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) Ana öğün sayısı 2 26(23-28) 8(5-10) 17(16-22) 18(15-20) 70(63-77) 3 25,5(23-28) 8(6-11) 18(15-21) 20(17-22,5) 71,5(64-80,5) 4 29(29-29) 7(7-7) 23(23-23) 18(18-18) 77(77-77) p=0,541 p=0,920 p=0,484 p=0, 103 p=0,610 Ara öğün sayısı 1 25(23-28) 8(5-11) 18(16-22) 18(15-20) 69(64-77) 2 25,5(22-29) 8(6-10) 17(15-19) 19,5(16-24) 70(62-78) 3 28(27-29) 10(6-13) 21(20-21) 20(18-21) 77(71-83) p=0,087 p=0,641 p=0,061 p=0,157 p=0,185 Öğün atlama durumu Evet 26(23-28) 8(5-10) 17(16-22) 18(15-20) 70(63-77) Hayır 25,5(24,5-27) 8,5(5-11) 18,5(16-21,5) 20,5(17,5-23) 73(67-76) Bazen 26(23-29) 7(6-10) 18(15-21) 20(17-22) 70(62-81) p=0,963 p=0,974 p=0,851 p=0,094 p=0,635 Atlanılan öğün Kahvaltı 24(23-28) 7,5(5-8) 17,5(16-23) 18(15-20) 66(62-77) Öğle yemeği 26(23-28,5) 8(6-10,5) 17(15,5-21) 19(16-21,5) 70,5(64-78) Akşam yemeği 26,5(24-29) 7,5(6-9) 21,5(20-23) 18(14-22) 73,5(64-83) p=0,670 p=0,559 p=0,394 p=0,678 p=0,601 Abur cubur p=0,032 p=0,517 p=0,032 p=0,295 p=0,104 tüketim sıklığı Fast food p=0,270 p=0,033 p=0,086 p=0,298 p=0,840 tüketim sıklığı Tencere yemeği tüketme durumu Evet 26(23-29) 8(6-11) 18(16-21) 19(17-22) 72(65-78) Hayır 23(21-26) 6,5(5-8) 17(15-23) 15(13-17) 62(58-67) p=0,059 p=0,085 p=0,858 p=0,008 p=0,016 Besin takviyesi kullanma durumu Evet 26,5(24-28) 9(7-11) 18(16-21) 20(18-23) 74,5(68-80) Hayır 26(23-28) 8(5-10) 17,5(15-21) 18(15-21) 69(62-77) p=0,322 p=0,646 p=0,095 p=0,769 p=0,841 Gece yeme alışkanlığı Evet 27(23-28) 8(6-11) 17(15-20) 19(16-21) 72(62-78) Hayır 25(23-28) 8(6-10) 17(15-20) 19(16-22) 70(64-78) p=0,322 p=0,646 p=0,095 p=0,769 p=0,841 Yemek yeme hızı Hızlı 26(23-29) 9(7-12) 18(17-21) 18(17-24) 72(65-84) Orta 26(23-28) 8(5-10) 17(15-21) 19(16-22) 72(65-78) Yavaş 25(23-28) 7(6-9) 17,5(16-21) 18(15-21) 66,5(62-74) p=0,668 p=0,230 p=0,542 p=0,500 p=0,335 Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. 41 Katılımcıların hareket düzeyleri ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanlarına göre değerlendirilmesi tablo 27’de gösterilmiştir. Buna göre katılımcıların hareket düzeyleri ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). Tablo 27: Katılımcıların hareket düzeylerinin mikrobiyota farkındalık ölçeği verilerine göre değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Probiyotik ve MFÖ Toplam Hareket düzeyi prebiyotik isimlendirme Hareketsiz 25(22-29) 8(5-11) 18(16-22) 19(16-24) 72(62-80) Az hareketli 27(24-29) 9(6-12) 18(16-22) 20(17-22) 73(66-81) Orta derece 24(23-28) 8(7-9) 17(15-18) 19(16-20) 66(62-70) hareketli Hareketli 25(24-26) 7(6-8) 20(15-20) 15(14-20) 68(64-73) p=0,548 p=0,242 p=0,283 p=0,136 p=0,192 Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların kolonik taşıma hızı verilerinin ve mikrobiyota farkındalık ölçeği puanlarına göre değerlendirilmesi tablo 28’de verilmiştir. Buna göre katılımcıların kolonik taşıma hızı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grupları puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Tablo 28: Katılımcıların kolonik taşıma hızı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği verilerinin değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Probiyotik ve MFÖ Toplam prebiyotik isimlendirme Ortanca (Q1-Q3) Ortanca (Q1-Q3) Ortanca (Q1-Q3) Ortanca (Q1-Q3) Ortanca (Q1-Q3) Kolonik taşıma hızı Yavaş kolonik 27(21-29) 7,5(5-10) 17(15-21) 18(15-20) 69(65-77) taşıma Normal kolonik 26(23-28) 8(5-11) 18(16-22) 19(16-22) 72(64-80) taşıma Hızlı kolonik 25(23-28) 8(6-10) 17(15-20) 18(17-21) 69(62-78) taşıma p=0,679 p=0,961 p=0,410 p=0,681 p=0,709 Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. Katılımcıların bağırsak sağlığına ilişkin verilerinin mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt gruplarına göre değerlendirilmesi tablo 29’da verilmiştir. Buna göre katılımcıların bağırsak sağlığı hakkındaki düşünceleri ve ürün bilgisi alt grup puanı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Bağırsak sağlığı için faydalı olduğu düşünülen tuvalet türü ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grupları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Katılımcıların dışkılamayı erteleme durumu ve genel bilgi, ürün bilgisi ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Haftalık ve günlük dışkılama sayısı, stresli durumlarda bağırsak hareketlerinin 42 değişme durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Katılımcıların aşırı gaz, aşırı şişkinlik, hazımsızlık, kabızlık gibi sık sık şikayetçi olduğu rahatsızlıklar ve ürün bilgisi arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Katılımcıların sık şikayetlerinden olan kusma ve mikrobiyota farkındalık ölçeği toplam puanı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Tablo 29: Katılımcıların bağırsak sağlığı bölümü verilerinin mikrobiyota farkındalık ölçeğine göre değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Pro-prebiyotik MFÖ Toplam isimlendirme Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) Bağırsak sağlığı düşünceler Gayet sağlıklı ve 24,5(21-27) 6(5-8) 17(15,5-19,5) 19,5(16-22,5) 67,5(62-73) düzenli çalışıyor Nadiren yaşadığım 26(23-29) 8(7-11) 18(15-23) 18,5(15-21) 70,5(64-80) problemler oluyor Çok sık şikayetlerim 27(24-29) 10(7-12) 18,5(17-20) 18,5(18-22) 74(66-78) oluyor p=0,149 p=0,001 p=0,577 p=0,702 p=0,152 Tuvalet türü Alaturka 26(23-29) 8(5-10) 18(16-22) 18,5(16-22) 71,5(64-80) Alafranga 25,5(21-28) 7,5(6-10) 17,5(15-18) 19(17-20) 67,5(62-76) p=0,227 p=0,950 p=0,094 p=0,843 p=0,353 Dışkılama erteleme durumu Evet 28(24-29) 10(7-12) 19(16-23) 20(17-24) 77(67-85) Hayır 25(23-28) 8(5-10) 17(15-21) 18(15-21) 68(62-76) p=0,026 p=0,008 p=0,264 p=0,081 p=0,012 Dışkılama sıklığı haftada ≥3 26(23-28) 8(6-10) 18(15-21) 18(16-21) 70(64-78) <3 27,5(24-29) 8(5-11) 18,5(17-21) 20,5(18-25) 75,5(66-81) p=0,321 p=0,817 p=0,411 p=0,098 p=0,290 Dışkılama sıklığı günde >3 25(21-29) 8(7-12) 17(15-21) 18(18-25) 73(64-82) ≤3 26(23-28) 8(5-10) 18(16-21) 19(15-21) 70(64-78) p=0,929 p=0,496 p=0,444 p=0,181 p=0,667 Stresli durumlarda bağırsak alışkanlıkları Evet 26(24-29) 8(6-11) 18(16-21) 19(16-22) 72(64-78) Hayır 26(22-28) 7(5-10) 17(16-21) 20(15-21) 68(62-76) p=0,406 p=0,073 p=0,573 p=0,711 p=0,210 Bağırsakla ilişkili şikayetler Aşırı gaz p=0,384 p=0,010 p=0,482 p=0,222 p=0,086 Aşırı şişkinlik p=0,829 p=0,004 p=0,693 p=0,565 p=0,441 Bulantı p=0,711 p=0,884 p=0,439 p=0,563 p=0,709 Hazımsızlık p=0,200 p=0,023 p=0,137 p=0,652 p=0,075 İshal p=0,533 p=0,171 p=0,522 p=0,063 p=0,183 Kabızlık p=0,067 p=0,007 p=0,935 p=0,958 p=0,084 Karın ağrısı p=0,319 p=0,372 p=0,550 p=0,651 p=0,649 Kusma p=0,140 p=0,120 p=0,100 p=0,120 p=0,020 Hiçbiri p=0,749 p=0,065 p=0,347 p=0,617 p=0,975 Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. 43 Katılımcıların probiyotik-prebiyotiklerin tüketimine ilişkin verilerin mikrobiyota farkındalık ölçeği puanlarına göre değerlendirilmesi tablo 30’da verilmiştir. Buna göre daha önce probiyotik ve prebiyotik eğitimi alma durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grupları puanları arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Daha önce probiyotik-prebiyotik takviye kullanma durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grupları puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Probiyotik-prebiyotikler hakkında konu uzmanlarından bilgi edinenler ve genel bilgi, kronik hastalık ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Eğitim, konferans, bilimsel toplantı aracılığıyla bilgi edinenler ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Reklamlar aracılığıyla bilgi edinenler ve ürün bilgisi alt grup puanı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Arkadaş, aile, tanıdık aracılığıya bilgi edinenler ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Tablo 30: Probiyotik-prebiyotik tüketimi verilerinin mikrobiyota farkındalık ölçeği verileriyle değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Probiyotik ve MFÖ Toplam prebiyotik isimlendirme Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca Ortanca (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) (Q1-Q3) Pre-probiyotik eğitimi alma durumu Evet 29,5(28-30) 10,5(8-13,5) 21(18-24) 25(24-25) 84(78,5-91,5) Hayır 25(23-28) 8(5-10) 17(15-20) 18(15-20,5) 68(62,5-76) p=0,000 p=0,012 p=0,023 p=0,000 p=0,000 Pre-probiyotik takviyesi kullanma durumu Evet 27(25-29) 9(6-12) 19(17-21) 20(17-23) 75(64-82) Hayır 25(23-28) 8(5-10) 17(15-21) 18(15-21) 68(64-77) p=0,177 p=0,287 p=0,363 p=0,075 p=0,091 Pre-probiyotikler hakkında bilgi edinme Konu p=0,007 p=0,418 p=0,004 p=0,202 p=0,009 uzmanları(doktor, diyetisyen, eczacı,vd.) Eğitim, konferans, p=0,000 p=0,009 p=0,014 p=0,000 p=0,000 bilimsel toplantı Reklamlar (gazete, p=0,886 p=0,005 p=0,544 p=0,362 p=0,222 dergi, televizyon,broşür, internet) Arkadaş, aile, p=0,067 p=0,093 p=0,642 p=0,205 p=0,100 tanıdık Diğer (hiçkimse) p=0,003 p=0,004 p=0,137 p=0,054 p=0,001 Mann Whitney U testi ile analiz edilmiştir. 44 Katılımcıların probiyotik ve prebiyotik bazı besinleri tüketim sıklığının MFÖ verileriyle değerlendirilmesi tablo 31’de verilmiştir. Buna göre katılımcıların süt, peynir, ayran, boza, turşu, şalgam suyu, sofralık zeytin, tam tahıllı ekmek, yulaf, soğan, kuşkonmaz, enginar, yer elması, kereviz, elma, üzüm, çilekgiller, kurubaklagiller, yağlı tohumlar, bal tüketim sıklığı ve MFÖ toplam puan ve alt puan grupları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Yoğurt tüketim sıklığı ve ürün bilgisi puanı, kefir tüketim sıklığı ve ürün bilgisi puanı, tarhana tüketim sıklığı ve ürün bilgisi, kronik hastalık, MFÖ toplam puanı, sirke tüketim sıklığı ve ürün bilgisi, pro-prebiyotik isimlendirme, MFÖ toplam puanı, sarımsak tüketim sıklığı ve kronik hastalık, MFÖ toplam puanı, pırasa tüketim sıklığı ve genel bilgi, kronik hastalık, MFÖ toplam puanı, kükürtlü sebze tüketim sıklığı ve genel bilgi, kronik hastalık, pro-prebiyotik isimlendirme, MFÖ toplam puanı, domates tüketim sıklığı ve genel bilgi, kronik hastalık, MFÖ toplam puanı, muz tüketim sıklığı ve genel bilgi, pro- prebiyotik isimlendirme, MFÖ toplam puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0,05). Tablo 31: Katılımcıların probiyotik ve prebiyotik bazı besinleri tüketim sıklığının mikrobiyota farkındalığı ölçeği verileriyle değerlendirilmesi Pro-Prebiyotik Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık İsimlendirme MFÖ toplam Süt 0,348 0,682 0,783 0,144 0,470 Yoğurt 0,528 0,005 0,507 0,509 0,135 Peynir 0,170 0,056 0,190 0,383 0,060 Kefir 0,327 0,009 0,059 0,098 0,132 Ayran 0,947 0,222 0,150 0,308 0,862 Boza 0,262 0,086 0,712 0,144 0,157 Tarhana 0,087 0,042 0,004 0,058 0,041 Sirke 0,276 0,018 0,782 0,002 0,012 Turşu 0,896 0,742 0,538 0,447 0,938 Şalgam suyu 0,554 0,383 0,269 0,946 0,612 Sofralık zeytin 0,553 0,623 0,393 0,610 0,609 Tam tahıllı 0,260 0,057 0,075 0,147 0,094 ekmek Yulaf 0,271 0,304 0,136 0,153 0,213 Soğan 0,173 0,643 0,063 0,945 0,216 Sarımsak 0,194 0,408 0,045 0,055 0,005 Pırasa 0,014 0,784 0,003 0,246 0,015 Kükürtlü 0,030 0,184 0,044 0,019 0,011 sebzeler Kuşkonmaz 0,555 0,701 0,446 0,786 0,892 Enginar 0,565 0,624 0,245 0,132 0,264 Yer elması 0,924 0,596 0,646 0,627 0,729 Kereviz 0,430 0,449 0,973 0,220 0,383 Domates 0,027 0,443 0,047 0,598 0,048 Muz 0,048 0,112 0,256 0,017 0,034 Elma 0,068 0,754 0,067 0,534 0,201 Üzüm 0,156 0,205 0,157 0,677 0,370 Çilekgiller 0,332 0,223 0,538 0,453 0,366 Kurubaklagiller 0,140 0,154 0,712 0,438 0,242 Yağlı tohumlar 0,717 0,462 0,546 0,623 0,734 Bal 0,956 0,278 0,999 0,597 0,894 Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. 45 Katılımcıların enerji ve besin öğesi alımları ve mikrobiyota farkındalık ölçeği verilerinin değerlendirilmesi tablo 32’de verilmiştir. Buna göre MFÖ genel bilgi alt grup puanı ve karoten alımı arasında aynı yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). MFÖ ürün bilgisi alt grup puanı ve çdya, omega-3, omega-6 alımı arasında zıt yönlü, sodyum alımı ile aynı yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). MFÖ kronik hastalık alt grup puanı ve protein yüzdesi ile zıt, karoten, E vitamini, K vitamini alımı arasında aynı yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). MFÖ probiyotik ve prebiyotik isimlendirme alt grup puanı ve omega-6, omega-6/omega-3 oranı arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). MFÖ toplam puan ve tablodaki enerji ve besin öğesi alımı arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Tablo 32: Katılımcıların enerji ve besin öğesi alımları ve mikrobiyota farkındalık ölçeği verilerinin değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Pro-prebiyotik MFÖ Toplam isimlendirme s değeri p s değeri p s değeri p s değeri p s değeri p değeri değeri değeri değeri değeri Enerji -0,047 0,320 -0,129 0,100 0,047 0,323 -0,117 0,124 -0,076 0,228 (kkal) Su (g) 0,008 0,468 0,049 0,316 -0,011 0,457 0,103 0,154 0,051 0,307 Karbonhid -0,094 0,176 -0,130 0,099 -0,001 0,498 -0,130 0,099 -0,122 0,113 rat (g) Karbonhid -0,041 0,342 -0,092 0,180 0,007 0,471 -0,054 0,299 -0,027 0,393* rat yüzdesi (%) Protein (g) -0,094 0,177 -0,086 0,198 -0,060 0,276 -0,044 0,332 -0,084 0,204 Protein -0,073 0,234 0,114 0,130 -0,213 0,017 0,094 0,175 -0,011 0,457 yüzdesi (%) Yağ (g) 0,000 0,499 -0,091 0,183 0,093 0,179 -0,110 0,137 -0,027 0,394 Yağ yüzdesi 0,077 0,223 0,035 0,364 0,125 0,107 -0,008 0,470 0,043 0,337* (%) Kolesterol -0,015 0,442 0,004 0,486 -0,119 0,118 -0,027 0,393 -0,050 0,310 (mg) ÇDYA (g) -0,006 0,477 -0,204 0,021 0,118 0,122 -0,158 0,059 -0,074 0,232 TDYA (g) 0,026 0,399 -0,040 0,347 0,102 0,155 -0,133 0,094 -0,002 0,491 Doymuş yağ -0,035 0,365 -0,055 0,293 0,036 0,359 -0,035 0,364 -0,036 0,360 asidi (g) Omega-3 0,039 0,350 -0,202 0,022 0,110 0,138 0,010 0,463 -0,010 0,462 yağ asidi (g) Omega-6 -0,002 0,491 -0,187 0,031 0,135 0,090 -0,183 0,034 -0,070 0,245 yağ asidi (g) Omega-6/ -0,036 0,359 0,035 0,365 0,056 0,291 -0,170 0,046 -0,034 0,368 Omega-3 oranı Lif (g) 0,037 0,358 0,017 0,435 0,124 0,110 -0,057 0,288 0,058 0,283 Suda -0,028 0,392 0,017 0,435 0,079 0,218 -0,089 0,188 0,007 0,474 çözünebilen lif (g) Suda 0,071 0,241 0,046 0,326 0,113 0,132 -0,018 0,430 0,088 0,191 çözüneme yen lif (g) Spearman korelasyon analizi, *: Pearson korelasyon analizi uygulanmıştır. 46 Tablo 32: Katılımcıların enerji ve besin öğesi alımları ve mikrobiyota farkındalık ölçeği verilerinin değerlendirilmesi (devamı) Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Pro-prebiyotik MFÖ Toplam isimlendirme s değeri p s değeri p s değeri p s değeri p s değeri p değeri değeri değeri değeri değeri Emilebilen -0,143 0,078 -0,027 0,394 0,010 0,462 -0,047 0,322 -0,066 0,257 oligosakka rit (g) Emilemeyen -0,097 0,169 -0,025 0,402 0,047 0,322 -0,101 0,158 -0,065 0,260 oligosakka rit (g) Kafein (mg) 0,032 0,376 -0,089 0,190 0,004 0,485 -0,068 0,251 -0,034 0,367 Vitaminler A vitamini 0,082 0,209 0,028 0,393 0,148 0,071 -0,008 0,467 0,105 0,149 (mcg) Karoten 0,209 0,019 -0,022 0,413 0,318 0,001 0,118 0,120 0,234 0,010 (mg) D vitamini 0,146 0,074 -0,032 0,375 -0,012 0,454 0,079 0,218 0,072 0,238 (mcg) E vitamini 0,022 0,414 -0,094 0,176 0,180 0,037 -0,123 0,111 0,010 0,461 (mg) K vitamini 0,047 0,320 -0,052 0,303 0,197 0,025 -0,035 0,365 0,083 0,205 (mcg) B1 vitamini 0,028 0,390 -0,039 0,350 0,047 0,323 -0,055 0,292 0,009 0,463 (mg) B2 vitamini -0,022 0,414 -0,003 0,489 0,000 0,499 -0,066 0,257 -0,014 0,446 (mg) B6 vitamini 0,045 0,329 -0,017 0,434 -0,002 0,491 0,025 0,401 0,040 0,347 (mg) B9 vitamini -0,001 0,497 -0,109 0,141 0,099 0,164 -0,135 0,091 -0,013 0,448 (mcg) B12 -0,096 0,172 0,038 0,355 -0,097 0,169 -0,145 0,075 -0,097 0,169 vitamini (mcg) C vitamini 0,110 0,138 0,066 0,256 0,098 0,165 0,102 0,155 0,161 0,054 (mg) Mineraller Sodyum 0,005 0,482 0,214 0,016 0,146 0,074 -0,093 0,180 -0,034 0,369 (mg) Potasyum 0,051 0,306 -0,052 0,303 0,070 0,245 0,031 0,380 0,052 0,305 (mg) Kalsiyum -0,016 0,436 -0,016 0,436 0,044 0,333 -0,060 0,275 -0,009 0,466 (mg) Magnezyum 0,046 0,324 0,023 0,410 0,068 0,251 0,042 0,340 0,079 0,216 (mg) Fosfor (mg) -0,032 0,375 -0,060 0,277 -0,011 0,458 -0,075 0,229 -0,043 0,334 Demir (mg) 0,015 0,442 -0,016 0,438 0,086 0,198 -0,034 0,370 0,035 0,363 Çinko (mg) -0,078 0,221 -0,038 0,355 -0,011 0,457 -0,022 0,412 -0,038 0,355 İyot (mcg) 0,079 0,217 -0,118 0,121 0,091 0,185 0,050 0,309 0,052 0,303 Selenyum -0,012 0,454 -0,092 0,182 0,036 0,361 -0,116 0,126 -0,035 0,365 (mcg) Spearman korelasyon analizi uygulanmıştır. 47 Katılımcıların TÜBER’de yer alan yeterli alım miktarlarının karşılanma yüzdeleri ve MFÖ verileri değerlendirilmesi tablo 33’te verilmiştir. Buna göre MFÖ genel bilgi alt grup puanı ve tablodaki besin öğelerinin karşılanma yüzdeleri arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). MFÖ ürün bilgisi alt grup puanı ve sodyum karşılanma yüzdesi arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). MFÖ kronik hastalık alt grup puanı ve E vitamini, K vitamini karşılanma yüzdesi arasında aynı yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). MFÖ probiyotik ve prebiyotik isimlendirme alt grup puanı ve tablodaki besinlerin karşılanma yüzdeleri arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). MFÖ toplam puan ve C vitamini karşılanma yüzdesi arasında aynı yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Tablo 33: Katılımcıların TÜBER’de yer alan yeterli alım miktarlarının karşılanma yüzdeleri ve mikrobiyota farkındalığı ölçeği verileri değerlendirilmesi Genel bilgi Ürün bilgisi Kronik hastalık Pro-prebiyotik MFÖ Toplam isimlendirme s değeri p s değeri p s değeri p s değeri p s değeri p değe değe değe değe değe ri ri ri ri ri Karbonhidrat -0,094 0,176 -0,130 0,099 -0,001 0,498 -0,130 0,099 -0,122 0,113 (g) Protein (g) 0,099 0,164 0,010 0,460 0,032 0,377 0,118 0,120 0,090 0,187 Posa (g) 0,037 0,358 0,017 0,435 0,124 0,110 -0,057 0,288 0,058 0,283 Su 0,086 0,199 0,116 0,124 -0,019 0,425 0,158 0,058 0,119 0,120 Vitaminler A vitamini 0,106 0,146 0,037 0,357 0,151 0,067 0,004 0,485 0,123 0,112 (mcg) D vitamini 0,146 0,074 -0,032 0,375 -0,012 0,454 0,079 0,218 0,072 0,238 (mcg) E vitamini 0,055 0,295 -0,073 0,235 0,190 0,029 -0,102 0,156 0,037 0,356 (mg) K vitamini 0,047 0,320 -0,052 0,303 0,197 0,025 -0,035 0,365 0,083 0,205 (mcg) B1 vitamini 0,129 0,100 0,129 0,101 0,033 0,374 0,084 0,203 0,154 0,063* (mg) B2 vitamini -0,022 0,414 -0,003 0,489 0,000 0,499 -0,066 0,257 -0,014 0,446 (mg) B6 vitamini 0,072 0,239 0,001 0,497 0,004 0,485 0,038 0,352 0,061 0,272 (mg) B9 vitamini -0,001 0,497 -0,109 0,141 0,099 0,164 -0,135 0,091 -0,013 0,448 (mcg) B12 vitamini -0,096 0,172 0,038 0,355 -0,097 0,169 -0,145 0,075 -0,097 0,169 (mcg) C vitamini 0,136 0,088 0,091 0,183 0,102 0,157 0,130 0,098 0,190 0,029 (mg) Mineraller Sodyum (mg) 0,005 0,482 -0,214 0,016 0,146 0,074 -0,093 0,180 -0,034 0,369 Potasyum 0,051 0,306 -0,052 0,303 0,070 0,245 0,031 0,380 0,052 0,305 (mg) Kalsiyum (mg) -0,028 0,390 -0,016 0,438 0,046 0,323 -0,070 0,244 -0,012 0,452 Magnezyum 0,124 0,110 0,053 0,299 0,081 0,213 0,097 0,167 0,140 0,083 (mg) Fosfor (mg) -0,032 0,375 -0,060 0,277 -0,011 0,458 -0,075 0,229 -0,043 0,334 Demir (mg) -0,057 0,285 -0,095 0,175 0,085 0,201 -0,107 0,146 -0,034 0,369 Çinko (mg) 0,017 0,433 0,032 0,374 0,000 0,499 0,059 0,280 0,050 0,312* İyot (mcg) 0,079 0,217 -0,118 0,121 0,091 0,185 0,050 0,309 0,052 0,303 Selenyum -0,012 0,454 -0,092 0,182 0,036 0,361 -0,116 0,126 -0,035 0,365 (mcg) 48 4.9 Bristol Dışkı Ölçeği Verilerinin Diğer Verilerle Değerlendirilmesi Katılımcıların cinsiyete göre genel bilgi verileriyle kolonik taşıma hızı verilerinin karşılaştırılması tablo 34’te gösterilmiştir. Buna göre kadınlarda BKİ sınıfı ve kolonik taşıma hızı arasında aynı yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0,05). Kadınlarda vücut ağırlığı, BKİ değeri ve bel çevresi ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0,05). Medeni durum, eğitim durumu, meslek, gelir durumu, herhangi bir hastalığa sahip olma durumu, sigara kullanımı, alkol kullanımı ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0,05). Tablo 34: Kolonik taşıma hızı ve genel bilgiler verilerinin değerlendirilmesi Kadın Erkek Toplam s değeri p değeri s değeri p değeri s değeri p değeri BKİ sınıfı 0,226 0,025 -0,136 0,259 0,173 0,043 Eğitim -0,100 0,195 0,203 0,165 -0,038 0,355 durumu Gelir düzeyi 0,040 0,366 -0,092 0,331 -0,003 0,488 Kadın Erkek Toplam p değeri p değeri p değeri Yaş 0,366 0,984 0,637 Boy 0,770 0,669 0,278 Vücut ağırlığı 0,018 0,675 0,117 BKİ 0,012 0,511 0,010 Bel çevresi 0,006 0,340 0,046 Medeni 0,711 0,495 0,365 durum BKİ sınıfı 0,012 0,455 0,005 Eğitim 0,621 0,673 0,821 durumu Meslek 0,321 0,844 0,413 Gelir durumu 0,976 0,380 1,000 Hastalığa 1,000 0,813 0,959 sahip olma durumu Sigara 0,390 0,792 0,587 kullanımı Alkol 0,712 1,000 0,757 kullanımı Kruskal Wallis testi, Ki-kare testi, Spearman korelayon analizi ile test edilmiştir. Katılımcıların cinsiyete göre beslenme alışkanlıkları verileriyle kolonik taşıma hızı verilerinin karşılaştırılması tablo 35’te gösterilmiştir. Buna göre ana öğün sayısı, ara öğün sayısı, öğün atlama durumu, atlanılan öğün, abur cubur tüketim sıklığı, fast food tüketim sıklığı, tencere yemeği tüketme durumu, besin takviyesi alma durumu, gece yeme alışkanlığı, yemek yeme hızına ait veriler ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir farlılık yoktur (p>0,05). 49 Tablo 35: Kolonik taşıma hızı ve beslenme alışkanlıkları verilerinin değerlendirilmesi Kadın Erkek Toplam s değeri p değeri s değeri p değeri s değeri p değeri Ana öğün 0,167 0,076 -0,340 0,048 0,062 0,271 sayısı Ara öğün 0,034 0,387 -0,215 0,150 -0,008 0,467 sayısı Aburcubur 0,144 0,108 -0,207 0,161 0,045 0,329 tüketim sıklığı Fast food 0,072 0,269 0,094 0,327 0,066 0,257 tüketim sıklığı Yemek yeme 0,008 0,472 0,000 0,500 -0,006 0,475 hızı Kadın Erkek Toplam p değeri p değeri p değeri Ana öğü sayısı 0,086 0,317 0,272 Ara öğün 0,844 0,605 0,759 sayısı Öğün atlama 0,442 0,187 0,793 durumu Atlanılan öğün 0,958 0,489 0,805 Abur cubur 0,082 0,795 0,192 tüketim sıklığı Fast foof 0,195 0,915 0,182 tüketim sıklığı Tencere 0,390 1,000 0,085 yemeği tüketme durumu Besin takviyesi 0,136 0,694 0,080 alma durumu Gece yeme 0,110 0,774 0,074 alışkanlığı Yemek yeme 0,262 1,000 0,318 hızı Ki-kare testi, Spearman korelasyon analizi ile test edilmiştir. Katılımcıların hareket düzeyleri ve kolonik taşıma hızı verileri tablo 36’da gösterilmiştir. Buna göre hareket düzeyi ve kolonik taşıma hızı arasında aynı yönde anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Tablo 36: Katılımcıların kolonik taşıma hızı ve hareket düzeyi verilerine göre değerlendirilmesi Kolonik taşıma hızı Yavaş kolonik taşıma Normal kolonik taşıma Hızlı kolonik taşıma Hareket Sayı % Sayı % Sayı % düzeyi Hareketsiz 10 55,6 20 33,9 5 21,7 s=0,210 Az hareketli 5 27,8 22 37,3 10 43,5 p=0,018 Orta derece 2 11,1 9 15,3 4 17,4 hareketli p=0,537 Hareketli 1 5,6 8 13,6 4 17,4 Toplam 18 100,0 59 100,0 23 100,0 Ki-kare testi, Spearman korelayon analizi ile test edilmiştir. 50 Katılımcıların bağırsak sağlığı verileri ve kolonik taşıma hızı değerlendirilmesi tablo 37’de verilmiştir. Buna göre günlük dışkılama sayısı ve kolonik taşıma hızı arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır. Katılımcıların ifade etiği bağırsak sağlığı hakkındaki düşünceler, bağırsak için sağlıklı bulduğu tuvalet türü, dışkılama ihtiyacını erteleme durumu, stresli zamanlarda bağırsak alışkanlıklarının değişme durumu ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Sık kabızlık şikayeti çeken bireyler ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Tablo 37: Kolonik taşıma hızı ve bağırsak sağlığı verilerinin değerlendirilmesi Kadın Erkek Toplam s değeri p değeri s değeri p değeri s değeri p değeri Dışkılama -0,150 0,100 - - -0,127 0,104 sıklığı haftada Dışkılama -0,292 0,006 -0,251 0,113 -0,278 0,003 sıklığı günde Kadın Erkek Toplam p değeri p değeri p değeri Bağırsak 0,119 0,717 0,071 sağlığı hakkındaki düşünceler Sağlıklı tuvalet 1,000 1,000 1,000 türü Dışkılama 0,417 0,234 0,149 ihtiyacını erteleme Dışkılama 0,340 - 0,207 sıklığı haftada Dışkılama 0,005 0,579 0,006 sıklığı günde Stresli 0,804 1,000 0,957 zamanlarda bağırsak durumu Bağırsak şikayetleri Aşırı gaz 0,096 1,000 0,200 Aşırı şişkinlik 0,290 0,151 0,297 Bulantı 0,620 1,000 0,729 Hazımsızlık 0,631 0,409 0,571 İshal 0,367 1,000 0,402 Kabızlık 0,078 0,694 0,028 Karın ağrısı 0,777 0,694 0,603 Kusma 1,000 - 1,000 Hiçbiri 0,430 0,081 0,770 Ki-kare testi, Spearman korelayon analizi ile test edilmiştir. 51 Katılımcıların prebiyotik-probiyotik tüketme durumu ve kolonik taşıma hızı verileri tablo 38’de verilmiştir. Buna göre probiyotik-prebiyotik hakkında eğitim alma, daha önce probiyotik takviyesi kullanma, probiyotik-prebiyotik bilgi edinme kaynakları ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Tablo 38: Kolonik taşıma hızı ve prebiyotik-probiyotik tüketimi verilerinin değerlendirilmesi Kadın Erkek Toplam p değeri p değeri p değeri Pre-probiyotik 0,625 1,000 0,830 hakkında eğitim alma Daha önce 0,672 0,782 0,499 probiyotik takviyesi kullanma Pre-probiyotikler hakkında bilgi edinme Konu 0,386 0,407 0,152 uzmanları(doktor, diyetisyen, eczacı,vd.) Eğitim, 0,258 - 0,297 konferans, bilimsel toplantı Reklamlar 0,856 0,301 0,392 (gazete, dergi, televizyon,broşür, internet) Arkadaş, aile, 0,383 0,514 0,692 tanıdık Diğer 0,712 0,430 1,000 Ki-kare testi ile analiz edilmiştir. 52 Katılımcıların bazı probiyotik-prebiyotik besinleri tüketim sıklığı ve kolonik taşıma hızına ait veriler tablo 39’da gösterilmiştir. Buna göre kadınlarda soğan, kereviz, çilekgil tüketim sıklığı ve kolonik taşıma hızı arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Erkeklerde kefir, ayran, turşu, enginar, elma, bal tüketim sıklığı ve kolonik taşıma hızı arasında zıt yönde anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Katılımcıların şalgam suyu, yulaf, enginar, kereviz, elma, çilekgil tüketim sıklığı ve kolonik taşıma hızı arasında zıt yönlü anlamlı bir ilişki vardır (p<0,05). Enginar ve kereviz ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı ilişki vardır (p<0,05). Tablo 39: Kolonik taşıma hızı ve probiyotik-prebiyotik besin tüketim sıklığı verilerinin değerlendirilmesi Kadın Erkek Toplam s değeri p değeri s değeri p değeri s değeri p değeri p değeri Süt -0,078 0,252 -0,243 0,121 -0,130 0,099 0,173 Yoğurt -0,030 0,399 -0,108 0,303 -0,039 0,350 0,286 Peynir -0,053 0,326 -0,158 0,226 -0,064 0,264 0,185 Kefir -0,094 0,211 -0,365 0,036 -0,146 0,074 0,919 Ayran -0,083 0,241 -0,469 0,009 -0,139 0,084 0,918 Boza -0,052 0,330 -0,192 0,179 -0,074 0,231 0,540 Tarhana -0,188 0,053 0,292 0,078 -0,100 0,162 0,706 Sirke -0,179 0,062 -0,047 0,412 -0,150 0,068 0,807 Turşu 0,026 0,412 -0,621 0,000 -0,105 0,149 0,329 Şalgam suyu -0,156 0,091 -0,331 0,053 -0,177 0,039 0,593 Sofralık zeytin 0,091 0,219 0,000 0,500 0,079 0,218 0,088 Tam tahıllı 0,140 0,116 0,006 0,489 0,088 0,191 0,400 ekmek Yulaf -0,144 0,110 -0,219 0,146 -0,170 0,045 0,434 Soğan -0,203 0,040 0,206 0,162 -0,120 0,116 0,363 Sarımsak -0,103 0,189 -0,105 0,309 -0,101 0,160 0,397 Pırasa -0,104 0,187 -0,284 0,084 -0,138 0,085 0,748 Kükürtlü -0,101 0,195 -0,212 0,154 -0,121 0,116 0,404 sebzeler Kuşkonmaz -0,060 0,303 -0,251 0,113 -0,091 0,184 0,659 Enginar -0,161 0,084 -0,390 0,027 -0,207 0,019 0,017 Yer elması 0,180 0,061 -0,199 0,170 0,100 0,161 0,323 Kereviz -0,238 0,020 -0,212 0,154 -0,233 0,010 0,003 Domates 0,137 0,120 -0,067 0,375 0,093 0,178 0,319 Muz -0,019 0,437 -0,194 0,176 -0,059 0,281 0,640 Elma -0,186 0,055 -0,344 0,046 -0,208 0,019 0,474 Üzüm 0,003 0,491 0,052 0,402 0,016 0,436 0,616 Çilekgiller -0,192 0,049 -0,274 0,092 -0,194 0,026 0,383 Kurubaklagiller -0,120 0,153 0,000 0,500 -0,093 0,180 0,594 Yağlı tohumlar -0,073 0,267 -0,212 0,154 -0,105 0,149 0,964 Bal 0,001 0,496 -0,395 0,025 -0,084 0,203 0,880 Ki-kare testi, Spearman korelasyon analizi ile test edilmiştir. 53 Kadın katılımcıların enerji, makro ve mikro besin öğesi alımları ve bunların kolonik taşıma hızına göre değerlendirilmesi kadınlar için tablo 40’ta verilmiştir. Buna göre kadınların enerji, makro ve mikro besin öğesi alımları ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Tablo 40: Kadınlara ait enerji ve besin öğesi alımlarının kolonik taşıma hızına göre değerlendirilmesi Kolonik taşıma hızı Yavaş kolonik taşıma Normal kolonik Hızlı kolonik taşıma p değeri taşıma Enerji (kkal) 1452,32±505,27 1541,24±455,58 1435,80±376,23 0,422 Su (g) 2421,60±797,13 2332,82±645,87 2325,58±719,47 0,927 Karbonhidrat (g) 160,84±69,11 177,42±73,32 162,38±50,37 0,454 Karbonhidrat 44,71±7,37 46,43±7,36 46,35±6,56 0,948 yüzdesi (%) Protein (g) 47,79±14,13 49,96±16,94 50,02±15,32 0,921 Protein yüzdesi (%) 13,80±2,09 13,40±2,60 14,47±3,30 0,551 Yağ (g) 67,62±23,27 68,71±20,12 63,82±18,56 0,552 Yağ yüzdesi (%) 41,36±7,24 40,17±6,67 39,15±5,82 0,790 Kolesterol (mg) 226,72±120,98 232,14±96,04 241,44±106,60 0,803 ÇDYA (g) 15,69±5,10 17,04±7,57 16,26±6,58 0,859 TDYA(g) 24,80±11,07 23,0634±6,99 20,37±8,28 0,214 Doymuş yağ asidi (g) 22,26±10,11 23,73±7,15 22,11±6,64 0,480 Omega-3 yağ asidi (g) 1,45±0,54 1,64±0,71 1,66±0,85 0,761 Omega-6 yağ asidi (g) 13,88±4,55 15,39±7,21 14,45±5,67 0,849 Omega-6/Omega-3 10,36±4,36 10,61±6,23 9,80±4,08 0,896 oranı Lif (g) 18,74±7,95 16,92±6,35 16,58±5,65 0,450 Suda çözünebilen lif 5,55±2,13 5,37±2,16 5,17±2,29 0,786 (g) Suda çözünemeyen lif 11,92±5,99 10,09±4,00 10,12±3,60 0,474 (g) Emilebilen 1,05±0,53 1,03±0,53 0,98±0,53 0,818 oligosakkarit (g) Emilemeyen 0,61±0,52 0,50±0,41 0,44±0,48 0,439 oligosakkarit (g) Kafein (mg) 61,40±78,40 63,88±50,17 62,56±52,28 0,755 Vitaminler A vitamini (mcg) 1063,74±1503,43 914,36±574,81 987,43±1624,15 0,386 Karoten (mg) 1,63±0,90 1,88±1,61 1,26±0,60 0,329 D vitamini (mcg) 1,69±1,44 2,93±4,33 3,05±4,92 0,911 E vitamini (mg) 14,65±5,28 16,11±7,60 13,93±4,97 0,546 K vitamini (mcg) 235,98±88,64 276,71±112,35 251,87±94,96 0,589 B1 vitamini (mg) 0,66±0,26 0,59±0,21 0,59±0,18 0,623 B2 vitamini (mg) 0,96±0,55 0,94±0,34 0,96±0,37 0,682 B6 vitamini (mg) 1,04±0,51 0,93±0,35 0,99±0,37 0,762 B9 vitamini (mcg) 213,44±79,34 223,23±90,09 206,70±70,91 0,968 B12 vitamini (mcg) 3,57±5,81 2,37±1,28 3,92±6,67 0,792 C vitamini (mg) 72,81±54,03 66,81±57,47 58,54±28,69 0,831 Mineraller Sodyum (mg) 2877,51±956,48 3228,91±1217,32 2813,82±804,33 0,389 Potasyum (mg) 1711,67±729,22 1594,71±716,94 1622,95±518,19 0,678 Kalsiyum (mg) 545,61±191,12 593,79±220,27 578,81±188,69 0,737 Magnezyum (mg) 245,79±87,94 203,57±75,75 218,71±73,68 0,071 Fosfor (mg) 853,96±342,80 828,67±275,24 848,99±258,66 0,875 Demir (mg) 9,26±3,05 8,73±3,34 8,62±2,69 0,633 Çinko (mg) 8,63±2,50 8,27±2,29 8,50±2,38 0,880 İyot (mcg) 137,87±38,05 144,92±51,20 138,56±31,81 0,893 Selenyum (mcg) 0,05±0,18 0,02±0,11 0,04±0,20 0,754 Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. 54 Erkek katılımcıların enerji, makro ve mikro besin öğesi alımları ve bunların kolonik taşıma hızına göre değerlendirilmesi tablo 41’de verilmiştir. Buna göre erkeklerin kolesterol ve A vitamini alımları ile kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki vardir (p<0,05). Erkeklerin enerji ve diğer besin öğesi alımları arasında anlamlı bir ilişki yoktur (p>0,05). Tablo 41: Erkeklerin enerji ve besin öğesi alımlarının kolonik taşıma hızına göre değerlendirilmesi Kolonik taşıma hızı Yavaş kolonik Normal kolonik Hızlı kolonik p değeri taşıma taşıma taşıma Enerji (kkal) 1954,53±483,19 1915,46±457,36 1888,77±916,35 0,938 Su (g) 2822,18±386,45 2645,44±710,76 3855,14±1447,67 0,290 Karbonhidrat (g) 201,39±76,60 218,17±67,11 184,28±121,41 0,817 Karbonhidrat yüzdesi (%) 41,67±6,84 46,44±6,54 38,00±7,64 0,139 Protein (g) 69,31±8,72 73,56±22,77 70,16±23,88 0,976 Protein yüzdesi (%) 15,00±2,33 15,88±3,53 15,89±3,36 0,866 Yağ (g) 94,88±17,16 81,24±24,41 95,14±39,43 0,610 Yağ yüzdesi (%) 43,44±4,68 37,72±6,85 46,33±7,00 0,128 Kolesterol (mg) 535,61±46,42 287,68±132,21 329,44±161,09 0,038 ÇDYA (g) 23,90±5,24 20,08±7,97 17,71±8,52 0,487 TDYA (g) 31,22±4,15 28,87±10,31 35,80±10,03 0,330 Doymuş yağ asidi (g) 32,96±6,66 26,86±9,11 35,09±18,38 0,366 Omega-3 yağ asidi (g) 2,25±0,30 2,09±1,03 2,35±1,60 0,880 Omega-6 yağ asidi (g) 21,62±4,97 17,12±7,68 15,33±7,01 0,319 Omega-6/Omega-3 oranı 9,54±1,15 9,01±3,48 7,19±1,80 0,460 Lif (g) 19,14±5,69 21,05±7,57 17,55±7,79 0,492 Suda çözünebilen lif (g) 6,36±1,35 6,67±2,59 5,34±3,20 0,553 Suda çözünemeyen lif (g) 11,50±3,82 12,59±4,74 10,10±5,13 0,588 Emilebilen oligosakkarit 1,62±0,20 1,36±0,57 1,32±0,69 0,408 (g) Emilemeyen oligosakkarit 0,88±0,35 0,65±0,54 0,59±0,42 0,553 (g) Kafein (mg) 91,67±86,36 67,29±85,56 193,78±195,69 0,278 Vitaminler A vitamini (mcg) 2272,37±1835,16 821,45±426,53 1718,27±415,99 0,019 Karoten (mg) 2,58±2,71 1,68±1,13 4,38±1,60 0,061 D vitamini (mcg) 3,27±0,40 5,21±7,05 1,46±0,83 0,208 E vitamini (mg) 22,05±3,70 18,46±8,18 14,49±5,90 0,346 K vitamini (mcg) 387,03±112,54 294,11±101,31 297,48±115,62 0,363 B1 vitamini (mg) 0,71±0,13 0,83±0,28 0,68±0,28 0,641 B2 vitamini (mg) 1,48±0,33 1,21±0,35 1,11±0,32 0,319 B6 vitamini (mg) 1,12±0,16 1,15±0,42 1,14±0,42 0,992 B9 vitamini (mcg) 331,68±41,01 276,49±91,08 257,63±86,91 0,421 B12 vitamini (mcg) 8,13±7,68 3,90±2,31 3,02±0,64 0,417 C vitamini (mg) 52,47±37,34 74,37±57,18 617,32±973,60 0,698 Mineraller Sodyum (mg) 4486,80±621,65 4270,33±1292,16 4393,92±654,47 0,984 Potasyum (mg) 1836,35±307,19 1979,93±624,62 2159,08±333,39 0,627 Kalsiyum (mg) 716,11±63,62 681,78±199,96 773,24±212,49 0,740 Magnezyum (mg) 229,47±18,14 275,26±96,06 305,01±55,03 0,460 Fosfor (mg) 1080,99±74,25 1148,34±317,06 1107,06±473,57 0,911 Demir (mg) 10,81±1,13 11,45±2,87 10,97±2,61 0,847 Çinko (mg) 10,77±1,04 11,59±2,91 11,85±2,33 0,698 İyot (mcg) 183,07±2,73 179,27±56,96 206,43±23,54 0,357 Selenyum (mcg) 0,00±0,00 0,10±0,42 0,00±0,00 0,854 Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. 55 Katılımcıların TÜBER’de önerilen yeterli alım miktarına göre bazı besin öğelerinin karşılanma yüzdesinin kolonik taşıma hızına göre dağılımı tablo 42’de verilmiştir. Buna göre katılımcıların karbonhidrat, protein, posa, su, A vitamini, D vitamini, E vitamini, K vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, B9 vitamini, B12 vitamini, C vitamini, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, fosfor, demir, çinko, iyot, selenyum alımı ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05). Tablo 42: Katılımcıların TÜBER’e göre yeterli besin alım miktarı karşılama yüzdelerinin kolonik taşıma hızına göre değerlendirilmesi Kolonik taşıma hızı Yavaş kolonik Normal kolonik taşıma Hızlı kolonik taşıma taşıma p değeri Karbonhidrat (g) 128,92±53,65 146,57±56,43 127,11±46,08 0,164 Protein (g) 66,96±21,26 82,52±32,09 69,21±31,48 0,059 Posa (g) 75,23±29,89 73,00±27,91 66,81±23,05 0,585 Su 119,71±36,69 113,16±31,28 121,23±39,91 0,671 Vitaminler A vitamini (mcg) 186,87±232,28 130,64±80,48 161,98±234,32 0,982 D vitamini (mcg) 13,05±9,65 24,43±36,02 18,96±30,73 0,776 E vitamini (mg) 139,22±46,76 145,02±66,66 124,65±44,50 0,470 K vitamini (mcg) 373,08±151,96 403,31±154,78 368,31±137,39 0,647 B1 vitamini (mg) 110,75±25,54 99,64±23,83 102,33±19,39 0,234 B2 vitamini (mg) 65,23±34,46 64,28±22,79 61,17±22,69 0,675 B6 vitamini (mg) 65,05±29,31 61,35±22,86 62,74±22,50 0,867 B9 vitamini (mcg) 70,65±26,14 72,84±28,20 64,65±22,14 0,663 B12 vitamini (mcg) 108,26±153,73 71,57±45,26 95,13±155,13 0,993 C vitamini (mg) 71,82±54,06 69,45±57,45 126,78±318,75 0,864 Mineraller Sodyum (mg) 157,29±54,31 178,21±66,25 151,00±47,27 0,173 Potasyum (mg) 49,50±19,19 49,11±20,20 48,37±15,01 0,872 Kalsiyum (mg) 59,71±20,00 64,59±22,69 63,02±21,04 0,766 Magnezyum (mg) 79,20±27,39 71,33±26,24 74,76±23,82 0,222 Fosfor (mg) 162,15±58,92 169,38±58,87 160,48±53,34 0,853 Demir (mg) 65,80±23,08 71,64±31,98 63,39±22,67 0,655 Çinko (mg) 85,15±22,60 84,53±22,82 85,22±22,71 0,980 İyot (mcg) 96,94±25,76 103,99±36,71 98,28±25,56 0,799 Selenyum (mcg) 0,05±0,23 0,06±0,36 0,06±0,26 0,923 Kruskal Wallis testi ile analiz edilmiştir. 56 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Bir beslenme ve diyet merkezine başvuran yetişkinler üzerine yapılan bir çalışmada katılımcıların yaş ortalaması 33,38±10,06 yıl, boy ortalaması 167,14±8,82 cm, vücut ağırlığı ortalaması 73,19±18,08 kg’dır (Arslan, 2017). Çalışmamızda katılımcıların yaş ortalaması 33,64±12,29 yıl, boy uzunluğu ortalaması 163,48±7,726 cm, vücut ağırlığı ortalaması 72,44±16,48 kg’dır. Sağlıklı hayat merkezine başvuran yetişkinler üzerine yapılan bir çalışmada katılımcıların %13,5’unu erkek, %86,5’unu kadın oluşturmaktadır. Çalışmaya katılanların BKİ ortalaması 31,63’tür. Çalışmada kadınların BKİ değerleri erkeklere göre anlamlı biçimde yüksek bulunmuştur (Kundakçı, Gül, & Atacan, 2022). Çalışmamızda katılımcıların %75’ini kadın, %25’ini erkek oluşturmaktadır. BKİ değerleri cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermemektedir. Aynı çalışmada cinsiyetler BKİ sınıfına göre dağıldığında erkek bireylerin %2,3’ünün zayıf, %12’sinin normal, %30,3’ünün hafif şişman, %55,5’inin obez; kadınların ise %1,7’sinin zayıf, %13,7’sinin normal, %28,1’inin hafif şişman, %56,4’ünün ise obez kategorisinde olduğu belirtilmiştir (Kundakçı, & ark., 2022). Çalışmamızda ise BKİ sınıfı değerlendirmesine göre kadın katılımcıların %6,7’si zayıf, %40’ı normal, %25,3’ü hafif şişman, %28’i ise şişman kategorisinde erkek katılımcıların ise %24’ü normal, %60’ı hafif şişman, % 16’sı ise şişman kategorisinde bulunmaktadır. Sağlıklı yaşam merkezine başvuran yetişkinler üzerinde yapılan başka bir çalışmada katılımcıların medeni durumu ve cinsiyeti arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, meslek ve eğitim durumu ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (Sayılır, & Şahin, 2022). Çalışmamızda ise medeni durumu, eğitim durumu ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, meslek ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Özel bir hastanenin beslenme ve diyet bölümüne başvuran yetişkin bireyler üzerinde yapılan başka bir çalışmada katılımcıların %39’u herhangi bir hastalığa sahip olduğunu belirtmiştir. Bu hastalıkların çoğunluğunu gastrit/ülser/reflü oluşturmaktadır (Kudret, & Kılınç, 2020). Çalışmamızda ise katılımcıların %38’i 57 tanısı konulmuş herhangi bir hastalığa sahiptir ve hastalıkların çoğunluğunu iskelet sistemi hastalıkları oluşturmaktadır. Yetişkin bireyler üzerinde yapılan kesitsel bir çalışmada katılımcıların sigara kullanma oranı %33,1, alkol kullanma oranı ise %12,4’tür. Çalışmada takviye edici gıda kullanım oranı %55,3’tür. En çok kullanılan takviye edici gıda ise vitamin/multivitaminlerdir (Doğan, Okumuş, Bakkalbaşı, & Cavidoğlu, 2020). Çalışmamızda ise sigara kullanım oranı %15, alkol kullanım oranı %3’tür. Katılımcıların %18’i besin takviyesi kullanmakta ve en çok kullanılan takviye D vitaminidir. Yetişkin bireyler üzerinde yapılan bir çalışmada bir ana öğün tüketen kişi sayısı %0,8, iki ana öğün tüketen kişi sayısı %40,1, üç ana öğün tüketen kişi sayısı %59,1 bulunmuştur. Aynı çalışmada hiç ara öğün tüketmeyenlerin sayısı %16,4, bir ara öğün tüketenlerin sayısı %30,3, iki ara öğün tüketenlerin sayısı %34,1, üç ara öğün tüketenlerin sayısı ise %19,2’dir. Çalışmada, öğün atlayanların oranı %46,1’dir. En çok atlanılan öğün sabah kahvaltısı %56,1, sonra öğle yemeği %40,8, en az atlanılan öğün ise akşam yemeğidir %3,2’dir (Karadağ, & ark., 2016). Savıcı (2018)’ nın yetişkinler üzerine yaptığı bir çalışmada ise tüketilen ana öğün ve cinsiyet arasında anlamlı ilişki vardır. Tüketilen ara öğün ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki vardır. Öğün atlama durumu ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Atlanılan öğün ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Çalışmamızda ise bir ana öğün tüketen katılımcı bulunmamaktadır. İki ana öğün tüketenler katılımcıların %51’ini, üç ana öğün tüketen %48’ini, dört ana öğün tüketen ise %1’ini oluşturmaktadır. Çalışmamızda bir ara öğün tüketenler katılımcıların %49’unu, iki ara öğün tüketenler %42’sini, üç ara öğün tüketenler %9’unu oluşturmaktadır. Çalışmamıza katılan katılımcıların %51’i öğün atladığını belirtmiştir. En çok atlanılan öğün ise %77,3 ile öğle yemeğidir. Öğle yemeğini % 20,5 ile kahvaltı, %2,3 ile akşam yemeği takip etmektedir. Tüketilen ana öğün, ara öğün, öğün atlama durumu, atlanılan öğün ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Üniversite son sınıf öğrencileri üzerinde yapılan bir çalışmada katılımcıların %1,9 her gün, %12,3 haftada 4-6 kez, %37,7 haftada 1-3 kez ve %48,1 daha nadir olarak fast food tüketmektedir. Katılımcıların %17,0 her gün, %25,5 haftada 4-6 kez, 58 %33,0 haftada 1-3 kez ve %24,5 daha nadir olarak abur cubur tüketmektedir (Pehlivan, & Alkoy, 2019). Çalışmamızda ise katılımcıların %7’si her gün, %24’ü haftada 3-5 kez, %31’i haftada 1-2 kez, %13’ü 15 günde 1 kez, %3’ü ayda1 kez, %12’si nadiren, %10’u hiç olacak şekilde abur cubur tüketimleri vardır. Katılımcıların % 1 haftada 3-5 kez, % 17 haftada 1-2 kez, %20 15 günde 1 kez, %15 ayda1 kez, %26 nadiren, %21 hiç olacak şekilde fast food yiyecekleri tüketmektedir. Gök (2019)’ün yaptığı çalışmada yemek yeme hızı ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çalışmamızda da yemek yeme hızı ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bakır, & Çalapkorur (2022)’un üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı çalışmada katılımcıların fiziksel aktivete düzeyi ve cinsiyet arasında anlamlı ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda ise fiziksel aktivite düzeyi ve cinsiyet arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Kardeş (2020)’in yaptığı çalışmada katılımcıların prebiyotik-probiyotik besinler hakkında en çok bilgi edindikleri kaynakları sırasıyla medya kaynakları (internet, gazete, dergi, TV, sosyal medya), bilimsel kaynaklar, doktor, diyetisyen, eczacı ve diğer (okul eğitimleri) şeklinde belirtmiştir. Çalışmamızda ise katılımcıların probiyotik prebiyotikler hakkında bilgi aldıkları kaynakların oranı konu uzmanları (doktor, diyetisyen, eczacı) (%44), eğitim konferans, bilimsel toplantı (%10), reklamlar (gazete, dergi, televizyon, broşür, internet) (%37), arkadaş, aile, tanıdık (%31), diğer (%4)’tür. Diğer kısmına katılımcılar hiç kimse yanıtını vermiştir. Kardeş (2020)’in yaptığı çalışmada katılımcılar probiyotik ürün ya da takviye kullanım sebepleri, bağışıklık, mide ve bağırsak sistemine iyi gelmesi, genel sağlık, zayıflamaya yardımcı olması, egzama ve alerjik hastalıklar için olduğunu belirtmiştir. Çalışmamızda ise katılımcılar aşırı gaz, bağırsak problemleri, bağırsak sağlığı, bağışıklık desteği, cilt problemleri, diyet, ishal, kabızlık, kandida, mide sorunu, sağlıklı yaşam, vitamin eksikliği, zehirlenme gibi nedenlerden probiyotik takviye kullanmıştır. 59 Kardeş (2020)’in yaptığı çalışmada kişilerin bağırsak sağlığı hakkındaki düşünceleri ‘gayet sağlıklı ve düzenli çalışıyor’ %37,5, ‘nadiren yaşadığım problemler oluyor’ %43,75, ‘çok sık şikayetlerim oluyor’ %18,75 şeklinde dağılmıştır. Çalışmamızda ise katılımcıların %28’i ‘gayet sağlıklı ve düzenli çalışıyor’, %54’ü ‘nadiren yaşadığım problemler oluyor’, %18’i ‘çok sık şikayetlerim oluyor’ yanıtını vermiştir. Yetişkin bireyler üzerinde yapılan bir çalışmada genel olarak kadınların %46,6’sı, erkeklerin %53,4’ü alafranga, kadınların %52,9’u, erkeklerin %47,1’i ise alaturka tuvalet türü tercih etmektedir (Dağcıoğlu, Şimşek, & Tepeli, 2021). Çalışmamızda katılımcıların kullandıkları tuvalet türü sorgulanmamakla beraber bağırsak sağlığı için faydalı olduğunu düşündükleri tuvalet türü sorgulanmış katılımcıların %82’si alaturka, %18’i ise alafranga cevabını vermiştir. Arslan (2017)’ın yetişkin bireylerin dışkılama alışkanlıkları üzerine yaptığı çalışmada katılımcıların %49,7’si günde 1 kez, %27,4’ü günde iki kez, %15,2’si iki günde bir kez, %3,6’sı üç günde bir kez ve %4,1’i diğer olarak dışkılama periyotlarını belirtmiştir. Çalışmamızda katılımcıların %90’ı haftada 3 ve daha fazla, %10’u haftada 3’ten az, %11’i günde 3’ten fazla, %89’u ise 3 ve daha az olarak dışkılama periyotlarını belirtmiştir. Deniz (2019)’in ofis çalışanlarının bağırsak sağlığı ile ilişkisini araştırdığı bir çalışmada katılımcıların %48‘i hiç, %38’i ara sıra, %7’si sık, %5’i çok sık, %2’si ise her zaman hazımsızlık yaşadığını belirtmiştir. Katılımcıların %37’si hiç, % 39’u ara sıra, %12’si sık, %6’sı çok sık ve her zaman şişkinlik yaşadığını belirtmiştir. Katılımcıların %48’i hiç, %33’ü ara sıra, %8’i sık, %5’i çok sık, %6’sı her zaman aşırı gaz şikayeti yaşadığını belirtmiştir. Katılımcıların %55’i hiç, %42‘si ara sıra, %1’i sık, %2’si her zaman karın ağrısı yaşadığını belirtmiştir. Katılımcıların %70’i hiç, %25’i ara sıra, %4’ü sık, %1’i çok sık bulantı yaşadığını, %76’sı hiç, %22’si ara sıra, %2’si sık kusma yaşadığını belirtmiştir. Çalışmamızda ise katılımcıların %34’ü aşırı gaz, %44’ü aşırı şişkinlik, %19’ü bulantı, %36’sı hazımsızlık, %14’ü ishal, %39’u kabızlık, %23’ü karın ağrısı, %1’i kusma gibi şikayetleri sık sık yaşadığını, %18’i ise bu şikayetleri sık sık yaşamadığını belirtmiştir. 60 Kadınlarda kabızlık görülme sıklığının erkeklere göre daha yüksek olduğu belirtilmiştir (WGO, 2010). Çalışmamızda sık yaşanan bağırsak şikayetlerinde kabızlık ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki olduğu ve sık kabızlık yaşayan kadınların oranının erkeklerden fazla olduğu bulunmuştur. Mikrobiyota farkındalık ölçeği üzerine yapılan bir çalışmada cinsiyet ve mikrobiyota farkındalık ölçeği puanı ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Hamurcu, & İsmailoğlu, 2022). Külcü (2020)’nün mikrobiyota farkındalık ölçeği geliştirmek için yapılan bir çalışmada cinsiyet ve genel bilgi, kronik hastalık, probiyotik-prebiyotik isimlendirme ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, cinsiyet ve ürün bilgisi arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çalışmamızda ise cinsiyet ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grubu olan genel bilgi puanı ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Hamurcu, & İsmailoğlu (2022)’nun mikrobiyota farkındalık ölçeği üzerine yapılan bir çalışmada yaş ve genel bilgi, probiyotik ve prebiyotik isimlendirme ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Ürün bilgisi ve kronik hastalık puanları ve yaş arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çalışmamızda ise yaş ve mikrobiyota farkındalık ölçeği puanı ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Mikrobiyota farkındalık ölçeği üzerine yapılan bir çalışmada BKİ sınıfı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği toplam puanı, genel bilgi, kronik hastalık, probiyotik ve prebiyotik isimlendirme puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. BKİ sınıfı ve ürün bilgisi puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Hamurcu, & İsmailoğlu, 2022). Çalışmamızda ise BKİ sınıflama değerleri ve mikrobiyota farkındalık ölçeğinin alt grupları olan genel bilgi, probiyotik-prebiyotik isimlendirme puanları ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki vardır. Külcü (2020)’nün yaptığı çalışmada bireylerin kronik hastalığa sahip olma durumu ve kronik hastalık puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunurken, genel bilgi, ürün bilgisi, probiyotik-prebiyotik isimlendirme, toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Hamurcu, & İsmailoğlu (2022)’nun yaptığı çalışmada kronik hastalığa sahip olma ve genel bilgi puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunurken diğer 61 alt grup ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Atay (2022)’ın gebelik planlayan kadınlar üzerine yaptığı çalışmada kronik hastalığa sahip olma durumu ve kronik hastalık puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunurken, genel bilgi, ürün bilgisi, probiyotik-prebiyotik isimlendirme ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda ise herhangi bir hastalığa sahip olma ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Hamurcu, & İsmailoğlu (2022)’nun mikrobiyota farkındalık ölçeği üzerine yapılan bir çalışmada gelir durumu ve genel bilgi puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunurken diğer alt grup ve toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çalışmamızda ise mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları ve gelir durumu arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Külcü (2020)’nün yaptığı çalışmada medeni durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda da medeni durum ve mikrobiyota farkındalık ölçeği toplam ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Atay (2022)’ın gebelik planlayan kadınların mikrobiyota farkındalıkları üzerinde yapılan bir çalışmada eğitim durumu ve mikrobiyota farkındalık toplam ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Külcü (2020)’nün yaptığı çalışmada eğitim durumu ve ürün bilgisi, probiyotik-prebiyotik isimlendirme, toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunurken, genel bilgi, kronik hastalık puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda ise eğitim durumu ve mikrobiyota farkındalık ölçeği toplam ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Külcü (2020)’nün yaptığı çalışmada meslek ve ürün bilgisi, probiyotik- prebiyotik isimlendirme, toplam puan arasında anlamlı bir ilişki bulunurken, genel bilgi, kronik hastalık puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda meslek ve ürün bilgisi puanı arasında anlamlı bir ilişki bulunurken, diğer mikrobiyota ölçeği toplam ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. 62 Atay (2022)’ın gebelik planlayan kadınlar üzerine çalışmada sigara tüketimi ve mikrobiyota farkındalık toplam ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Külcü (2020)’nün yaptığı çalışmada sigara kullanımı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda da sigara kullanımı ve mikrobiyota farkındalık ölçeği toplam ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Hamurcu, & İsmailoğlu (2022)‘nun yaptığı çalışmada probiyotik ve prebiyotik hakkında eğitimi alma ve genel bilgi, kronik hastalık, probiyotik ve prebiyotik isimlendirme puanları ve toplam puan arasında arasında anlamlı bir ilişki bulunurken probiyotik ve prebiyotik hakkında eğitimi alma ve ürün bilgisi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çalışmamızda ise probiyotik ve prebiyotik hakkında eğitim alma ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Hamurcu, & İsmailoğlu (2022)‘nun yaptığı çalışmada daha önce probiyotik- prebiyotik desteği kullanma ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çalışmamızda da probiyotik-prebiyotik desteği kullanma ve mikrobiyota farkındalık ölçeği ve alt grup puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Aile sağlığı çalışanlarının probiyotik-prebiyotikler hakkındaki bilgi düzeyleri ile ilgili yapılan bir çalışmada probiyotik, prebiyotik besin kavramını bilme ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (Kardeş, 2020). İstanbulda bir ilçede yetişkin bireyler üzerinde yapılan bir çalışmada katılımcıların probiyotik bilme oranı %25,6, prebiyotik bilme oranı ise %7,1’dir. Kadınların probiyotik bilme oranının erkeklere kıyasla daha yüksek olduğu bulunmuştur (Cebioğlu, & Önal, 2019). Yetişkin bireylerin probiyotikleri bilme ve tüketmesi üzerine yapılan bir çalışmada kadınların erkeklere göre probiyotikleri bilme oranının yüksek olduğu bulunmuştur (Kağan, Özlü, & Yurttaş, 2019). Çalışmamızda mikrobiyota ölçeğinin ‘Prebiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var.’ sorusunda kadınlar erkeklerden anlamlı olarak yüksek bilme oranına sahipken, ‘Probiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var.’ sorusunun cevabı cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. 63 Üniversite öğrencilerin bağırsak alışkanlıkları üzerine yapılan bir çalışmada katılımcıları %75’inin normal, %14’ünün yavaş ve %11’inin hızlı kolonik taşıma hızına sahip olduğu, haftalık dışkılama sıklığı üçten az olanların oranı %6,6, üçten fazla olan katılımcıların %93,4 olduğu, haftalık dışkılama sayısı ve dışkılama erteleme durumu ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki olmadığı bulunmuştur (Bakır, & Çalapkorur, 2022). Çalışmamızda ise katılımcıların %59’unun normal, %23’ünün hızlı, %18’inin yavaş kolonik taşıma hızına sahip olduğu, haftalık dışkılama sayısının %90’ının üçten fazla, %10’unun ise üçten az olduğu, haftalık dışkılama sayısı ve dışkılama erteleme durumu arasında anlamlı ilişki olmadığı bulunmuştur. Bakır, & Çalapkorur (2022)’un, yaptığı çalışmada normal taşıma hızına sahip katılımcıların günlük ortalama doymuş yağ alımı ve çinko alımının yavaş kolonik taşımaya göre anlamlı olarak yüksek olduğu bulunmuştur. Çalışmamızda katılımcıların günlük doymuş yağ ve çinko alımı ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Bakır, & Çalapkorur (2022)’un, yaptığı çalışmada kolonik taşıma hızı ve bel çevresi, vücut ağırlığı ve beden kitle indeksi (BKİ) arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda vücut ağırlığı ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmazken, bel çevresi, BKİ değeri ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Yetişkinler üzerinde yapılan bir çalışmada haftalık defakasyon sıklığı ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunurken (Hafızoğlu, 2020), çalışmamızda anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızla aynı doğrultuda üniversite öğrencileri üzerine yapılan bir çalışmada ise haftalık dışkılama sıklığı ve cinsiyet arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Kolçak, & Yüksel, 2023). Yetişkin bireylerde yapılan bir çalışmada diyet enerji, protein, yağ, yağ yüzdesi, karbonhidrat, karbonhidrat yüzdesi, lif, suda çözünür lif , çoklu doymamış yağ asidi, tekli doymamış yağ asidi, doymuş yağ, kolesterol, kafein, E vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, B9 vitamini, sodyum, magnezyum, fosfor, demir, çinko alımlarının cinsiyete göre anlamlı olarak farklılık gösterdiğini, su, protein yüzdesi, suda çözünmeyen posa, A vitamini, karoten, B12 vitamini, C vitamini, 64 potasyum, kalsiyum alımlarının cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği bulunmuştur (Savıcı, 2018). Çalışmamızda ise erkeklerin enerji, su, karbonhidrat, protein, protein yüzdesi, yağ, kolesterol, çoklu doymamış yağ asidi, tekli doymamış yağ asidi, doymuş yağ asidi, lif, suda çözünebilen lif, E vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, B9 vitamini, B12 vitamini, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, fosfor, demir, çinko alımı kadınlara göre anlamlı olarak yüksek bulunurken, diyetle karbonhidrat yüzdesi, yağ yüzdesi, suda çözünmeyen lif, kafein, A vitamini, karoten, C vitamini alımları cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Savıcı (2018)’nın yaptığı çalışmada TÜBER’de yer alan yeterli alım miktarlarına göre diyetle karbonhidrat, protein, lif, E vitamini, B6 vitamini, C vitamini, fosfor ve demir karşılanma yüzdeleri erkeklerde kadınlara göre anlamlı olarak yüksek, C vitamini karşılanma yüzdeleri ise kadınlarda erkeklere göre anlamlı olarak yüksektir. Diyetle A vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B12 vitamini, kalsiyum, magnezyum, çinko karşılanma yüzdeleri cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermemektedir. Çalışmamızda ise TÜBER’de yer alan yeterli alım miktarlarına göre erkeklerin karbonhidrat, protein, lif, B2 vitamini, B9 vitamini, B12 vitamini, sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir, iyot alımları kadınlara göre anlamlı olarak yüksek bulunurken, A vitamini, E vitamini, B1 vitamini, B6 vitamini, C vitamini, magnezyum, çinko alımları cinsiyete göre farklılık göstermemektedir. Savıcı (2018)’nın yaptığı çalışmada çavdar ekmek, yulaf, muz, ceviz, elma, keten tohumu, lahana, brokoli, kuşkonmaz, badem, mercimek, tam tahıllı ekmek, karnabahar, soğan, kereviz, yer elması, sarımsak, enginar tüketim sıklıklarının cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermediği, kuru fasulye, tam buğday ekmeği, nohut tüketim sıklığının cinsiyete göre anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Çalışmamızda ise çavdar ekmek, yulaf, muz, ceviz, elma, keten tohumu, lahana, brokoli, kuşkonmaz, badem, mercimek, tam tahıllı ekmek, karnabahar, soğan, kereviz, yer elması, sarımsak, enginar, kuru fasulye, tam buğday ekmeği, nohut tüketim sıklıklarının cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermediği, kuşkonmaz tüketim sıklığının ise cinsiyete göre farklılık gösterdiği bulunmuştur. 65 Savıcı (2018)’nın yaptığı çalışmada çavdar ekmeği, yulaf, muz, ceviz, elma, keten tohumu, kuru fasulye, lahana, kuşkonmaz, badem, mercimek tüketim sıklıkları ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunamazken, brokoli tüketim sıklığı ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çalışmamızda ise çavdar ekmeği, muz, ceviz, keten tohumu, kuru fasulye, lahana, kuşkonmaz, badem, mercimek, brokoli, yulaf tüketim sıklıkları ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Savıcı (2018)’nın yaptığı çalışmada kadın ve erkeklerin posa tüketim yeterlilikleri ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Ayrıca kadın ve erkeklerde lif, suda çözünebilir ve suda çözünemez lif ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda ise kadın ve erkeklerin posa tüketim yeterlilikleri ve kolonik taşıma hızı arasında, kadın ve erkeklerde lif, suda çözünebilir ve suda çözünemez lif ve kolonik taşıma hızı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Şimal (2019)’in yaptığı çalışmada kolonik taşıma hızı ve fiziksel aktivite arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Çalışmamızda benzer şekilde kolonik taşıma hızı ve fiziksel aktivite düzeyi arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Sonuç olarak mikrobiyota farkındalığı kazanılmasında probiyotik ve prebiyotikler hakkında eğitim almak son derece önemlidir. Mikrobiyotamızın bozulması bağırsak sağlığımızı da olumsuz etkileyerek yaşam kalitemizi düşürür. Bu yüzden bireyler bağırsak sağlığı için ülkesindeki sağlık otoritelerinin önerilerini dikkate alarak yeterli ve dengeli beslenmeli, egzersizi yaşam tarzı haline getirilmeli ve mikrobiyotanın bozulmasına neden olabilecek alışkanlıklardan kaçınmalıdır. 66 6. KAYNAKLAR Aagaard, K., Ma, J., Antony, K. M., Ganu, R., Petrosino, J., & Versalovic, J. (2014). The placenta harbors a unique microbiome. Science Translational Medicines, 6(237), 237ra65. doi: 10.1126/scitranslmed.3008599. Ackermann, U. (2006). PDQ fizyoloji (s. 288-290). İstanbul: Medikal Yayıncılık. Erişim adresi: http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/kitap/book/142 Arslan, S. (2017). Beslenme ve diyet polikliniğine başvuran yetişkin hastaların defekasyon alışkanlıklarını etkileyen etmenler. [Yüksek lisans tezi, Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim adresi (07/06/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=egt6Tc0uH3MYHX 7demyg_A&no=0y9dx-lTbd3oPO5Zq5BYBg Atay, R. (2022). Gebelik planlayan kadınlarda mikrobiyota farkındalık düzeylerinin belirlenmesi. [Yüksek lisans tezi, Kırklareli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Ebelik Anabilim Dalı]. Erişim Adresi (05/06/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=r4I1HnmXxFQovU pyAyUmxLIZ2J4bg4aRAxfbhdiDOO8CZIeHq34v-4z7ONLx-FZB Avuthu, N., & Guda, C. (2022). Meta-analysis of altered gut microbiota reveals microbial and metabolic biomarkers for colorectal cancer. Microbiology Spectrum, 10(4), Article e0001322. doi: 10.1128/spectrum.00013-22. Bakır, B., & Çalapkorur, S. (2022). Üniversite öğrencilerinin beslenme durumları, posa tüketimleri ve bağırsak alışkanlıklarının değerlendirilmesi. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(1), 33-40. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1940278 Baş, M. (2019). Yaşam dediğin 9 metre. (5. Baskı) içinde (s. 45, 51, 101). İstanbul: Destek Yayınevi. Baysal, A. (2004). Beslenme. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. (20. baskı) içinde (s. 9- 18). Erişim adresi: https://percdn.com/f/108382/bzR6WWFta24rcTQ4TmkwZ0g0TnI/images/ur unler/beslenme-6217756b85860.pdf Bengmark, S. (1998). Ecological control of the gastrointestinal tract. The role of probiotic flora. Gut, 42(1), 2-7. doi: 10.1136/gut.42.1.2. Cani, P. D., Amar, J., Iglesias, M. A., Poggi, M., Knauf, C., Bastelica, D., Neyrinck, A. M., Fava, F., Tuohy, K. M., Chabo, C., Waget, A., Delmée, E., Cousin, B., Sulpice, T., Chamontin, B., Ferrières, J., Tanti, J. F., Gibson, G. R., Casteilla, L., Delzenne, N. M., Alessi, M. C., & Burcelin, R. (2007). Metabolic endotoxemia initiates obesity and insulin resistance. Diabetes, 56(7), 1761- 72. doi: 10.2337/db06-1491. Cebioğlu, İ. K., & Önal, A. E. (2019). İstanbul’da bir ilçede erişkinlerde probiyotik ve prebiyotik tüketimi ile obezite arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Traditional Medical Complementary Therapies, 2(2), 55-63. doi: 10.5336/jtracom.2019-65731 Chen, Y., Zhou, J., & Wang, L. (2021). Role and mechanism of gut microbiota in human disease. Frontiers in Cellular and Infection Microbiology, 11, Article 625913. doi: 10.3389/fcimb.2021.625913. Chiu, C. Y., Chan, Y. L., Tsai, M. H., Wang, C. J., Chiang, M. H., & Chiu, C. C. (2019). Gut microbial dysbiosis is associated with allergen-specific IgE responses in young children with airway allergies. World Allergy 67 Organization Journal, 12(3), Article 100021. doi: 10.1016/j.waojou.2019.100021 Coman, V., & Vodnar, D. C. (2020). Gut microbiota and old age: Modulating factors and interventions for healthy longevity. Experimental Gerontology, 141, Article 111095. doi: 10.1016/j.exger.2020.111095. Çelik, M. N., & Ayyıldız, F. (2022). Egzersiz ve bağırsak mikrobiyotası arasındaki ilişki. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(2), 365-372. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ikcusbfd/issue/70141/977578 Dağcıoğlu, B. F., Şimşek, E., & Tepeli, R. İ. (2021). Is there an association between urinary tract infection and toilet type?. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(2), 335-340. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.837564 De Palma, G., Nadal, I., Medina, M., & ark. (2010). Intestinal dysbiosis and reduced immunoglobulin-coated bacteria associated with coeliac disease in children. BMC Microbiology, 10, Article 63. https://doi.org/10.1186/1471- 2180-10-63. Deniz, Ş. (2019). Ofis çalışanlarında diyet kalitesi, günlük ortalama lif alımı ve fiziksel aktivite ile bağırsak alışkanlıkları arasındaki ilişkinin saptanması. [Yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim adresi (07/06/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=ZL4Jotbr_RYPoEv qlM35zw&no=i1w0iZO75fiZ_HzUMuhLqg Doğan, S. S., & Ilgaz, C. (2008). İnce bağırsakta yaşa bağlı değişiklikler. [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim adresi (08/04/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=- Z0vbSUgrhM9fXoGkRe6Qz5qK7bHgt8zU- k_vCJ9HHdq8NX9CEU1Ubsw5PsrWsMB Doğan, S., Okumuş, E., Bakkalbaşı, E., & Cavidoğlu, İ. (2020). Van ili kentsel alanda takviye edici gıdaların kullanımı ve tüketicilerin bilinç düzeyi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 25(2), 75- 84. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1254747 Gibson, G. R., Scott, K. P., Rastall, R. A., Tuohy, K. M., Hotchkiss, A., Dubert- Ferrandon, A., ..., & Buddington, R. (2010). Dietary prebiotics: current status and new definition. Food Science & Technology Bulletin Functional, 7(1), 1- 19. doi: 10.1616/1476-2137.15880. Gibson, G., Hutkins, R., Sanders, M., & ark. (2017). Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of prebiotics. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 14, 491–502. https://doi.org/10.1038/nrgastro.2017.75 Gök, N. (2019). Çukurova Üniversitesi idari çalışanlarında beden kompozisyonu, beden algısı, yeme ve tartılma alışkanlıkları .[Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı]. Erişim adresi (06/06/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=as2oTjW5jfr9IKSv mCdJYiHr57hVD7AHpGOoRbnAxLg53EVs8Z4bnFq0wjueKV4K Gupta, V., & Garg, R. (2009). Probiotics. Indian journal of medical microbiology, 27(3), 202-209. http://dx.doi.org/10.4103/0255-0857.53201 68 Hafızoğlu, B. (2020). Konya ilinde 18-65 yaş arası erişkinlerde beslenme ve bağırsak alışkanlıklarının değerlendirilmesi. [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı]. Erişim adresi (04/06/2023): https://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12452/7506?locale- attribute=en Hamurcu, P., & İsmailoğlu, Ö. (2022). Mikrobiyota farkındalığı: Beslenme ve diyetetik öğrencileri üzerine bir araştırma. Journal of Immunology and Clinical Microbiology, 7(1), 5-18. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2233502 Hill, C., Guarner, F., Reid, G., & ark. (2014). The international scientific association for probiotics and prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology,11, 506–514. https://doi.org/10.1038/nrgastro.2014.66 Hung, C. C., Chang, C. C., Huang, C. W., Nouchi, R., & Cheng, C. H. (2010). Gut microbiota in patients with Alzheimer's disease spectrum: a systematic review and meta-analysis. Aging (Albany NY), 14(1), 477-496. doi: 10.18632/aging.203826. Iglesias-Vázquez, L, Van Ginkel Riba, G., Arija, V., & Canals, J. (2020). Composition of gut microbiota in children with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Nutrients. 12(3), Article 792. doi: 10.3390/nu12030792. Kağan, D. A., Özlü, T., & Yurttaş, H. (2019). Yetişkin bireylerin probiyotik gıdaları bilme ve tüketme durumları üzerine bir araştırma. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (17), 556-563. https://doi.org/10.31590/ejosat.598208 Karadağ, M. G., Elibol, E., Yıldıran, H., Akbulut, G., Çelik, M. G., Değirmenci, M., ..., & Dinler, M. F. (2016). Sağlıklı yetişkin bireylerde yeme tutum ve ortorektik davranışlar ile obezite arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Gazi Medical Journal, 27(3), 107-114. Erişim adresi: https://medicaljournal.gazi.edu.tr/index.php/GMJ/article/view/1197/1105 Karatay, E. (2019). Mikrobiyota, prebiyotik ve probiyotikler. Anadolu Güncel Tıp Dergisi, 1(3), 68-71. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/730560 Kardeş, Ö. A. (2020). Van il merkezindeki aile sağlığı elemanlarının probiyotik ve prebiyotik besinler hakkındaki bilgi düzeyleri ve tüketim durumlarının irritabl bağırsak sendromu (IBS) ile ilişkisinin değerlendirilmesi. [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı]. Erişim Adresi (05/06/2023): https://acikerisim.erbakan.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12452/7835/ %c3%b6zge%20aliye%20karde%c5%9f.pdf?sequence=1&isAllowed=y Karlsson, F. H., Fåk, F., Nookaew, I., Tremaroli, V., Fagerberg, B., Petranovic, D., Bäckhed, F., & Nielsen, J. (2012). Symptomatic atherosclerosis is associated with an altered gut metagenome. Nature Communications, 3, 1245. doi: 10.1038/ncomms2266. Kaya Noğay, A. E., & Özen, M. (2019). Birinci basamak için fiziksel aktivite anketinin Türkçe uyarlamasının geçerlilik ve güvenilirliği. Konuralp Tıp Dergisi, 11(1), 1-8. doi: 10.18521/ktd.349033 69 Kinashi, Y., & Hase, K. (2021). Partners in leaky gut syndrome: Intestinal dysbiosis and autoimmunity. Frontiers in Immunology, 12, Article 673708. doi: 10.3389/fimmu.2021.673708. Kolçak, E., & Yüksel, A. (2023). Dietary fiber intake and defection frequency of university students. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi, 5(1), 1-9. https://doi.org/10.57224/jhpr.1176488 Kudret, M., & Kılınç, F. N. (2020). Diyet polikliniğine başvuran bireylerin fonsiyonel besinler ve popüler diyetler hakkındaki bilgi düzeyleri ile besin etiketi okuma alışkanlıklarının belirlenmesi. 4. Uluslararası Beslenme, Obezite ve Toplum Sağlığı Kongresi, 246-255. doi:10.13140/RG.2.2.26849.43361 Kumar, P., & Clark, M. (2010). Clinical medicine (Türkçesi) (s. 295). İstanbul: Medikal Yayıncılık. Erişim adresi: http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/kitap/book/159 Kundakçı Y. E., Gül İ., & Atacan A. (2022). Bir sağlıklı hayat merkezinde verilen fiziksel aktivite ve diyet danışmanlık hizmetlerinin incelenmesi. The Medical Journal of Mustafa Kemal University, 13(45), 35-43. https://doi.org/10.17944/mkutfd.972720 Kurtaran, B. (2021). Mikrobiyom ve mikrobiyota. Ege Tıp Dergisi, 60, 88-93. https://doi.org/10.19161/etd.863679 Külcü, A., & Önal, Ö. (2022). Microbiota awareness scale validity and reliability study. Med J SDU, 29(2), 205-212. http://dx.doi.org/10.17343/sdutfd.1031515 Külcü, A. (2020). Mikrobiyota farkındalık ölçeği geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. [Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı]. Erişim adresi (04/06/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=ja1kgNUn7zHsV_J O3dtzUA&no=9rzWm-T3MrcaaM7RS2Xr6Q Li, F., Ye, J., Shao, C., & Zhong, B. (2021). Compositional alterations of gut microbiota in nonalcoholic fatty liver disease patients: a systematic review and meta-analysis. Lipids in Health and Disease, 20(1), Article 22. doi: 10.1186/s12944-021-01440-w. Li, J., Zhao, F., Wang, Y., Chen, J., Tao, J., Tian, G., Wu, S., Liu, W., Cui, .Q, Geng, B., Zhang, W., Weldon, R., Auguste, K., Yang, L., Liu, X., Chen, L., Yang, X., Zhu, B., & Cai, J. (2017). Gut microbiota dysbiosis contributes to the development of hypertension. Microbiome, 5(1), Article 14. doi: 10.1186/s40168-016-0222-x. Liu, X., Cheng, Y. W., Shao, L., Sun, S. H., Wu, J., Song, Q. H., Zou, H. S., & Ling, Z. X. (2021). Gut microbiota dysbiosis in Chinese children with type 1 diabetes mellitus: An observational study. World Journal of Gastroenterology, 27(19), 2394-2414. doi: 10.3748/wjg.v27.i19.2394. Lopes, R. C. S. O., Balbino, K. P., Jorge, M. P., Ribeiro, A. Q., Martino, H. S. D., & Alfenas, R. C. G. (2018) . Modulation of intestinal microbiota, control of nitrogen products and inflammation by pre/probiotics in chronic kidney disease: a systematic review. Nutricion Hospitalaria, 35(3), 722-730. doi: 10.20960/nh.1642. Mariat, D., Firmesse, O., Levenez, F., Guimarăes, V., Sokol, H., Doré, J., Corthier, G., & Furet, J.P. (2009). The Firmicutes/Bacteroidetes ratio of the human 70 microbiota changes with age. BMC Microbiology, 9, Article 123. doi: 10.1186/1471-2180-9-123. Moubareck, C. A. (2021). Human milk microbiota and oligosaccharides: A glimpse into benefits, diversity, and correlations. Nutrients, 13(4), Article 1123. doi: 10.3390/nu13041123. Nikolova, V. L., Smith, M. R. B., Hall, L. J., Cleare, A. J., Stone, J. M., & Young, A. H. (2021). Perturbations in gut microbiota composition in psychiatric disorders: A review and meta-analysis. JAMA Psychiatry, 78(12), 1343-1354. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2021.2573. O'Hara, A. M., & Shanahan, F. (2006). The gut flora as a forgotten organ. EMBO Reports, 7(7), 688-93. doi: 10.1038/sj.embor.7400731. Önkaya, F. (1973). İnce barsak hastalıkları ve tedavisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 2(3), 165-175. Erişim adresi: https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/1056/946 Özden, A. (2006). Sağlıklı yaşam için yararlı dost bakteriler. Güncel Gastroenteroloji Dergisi, 17(1), 22-38. Erişim adresi: https://guncel.tgv.org.tr/journal/44/pdf/100106.pdf Pehlivan, Ö., & Alkoy, S. (2019). Bir tıp fakültesindeki altıncı sınıf öğrencilerinin beslenme davranışlarının değerlendirilmesi. Abant Tıp Dergisi, 8(1), 13-18. https://doi.org/10.5505/abantmedj.2019.23855 Pekcan, G., & Alphan, M. E. (Ed.). (2014). Hastalıklarda beslenme tedavisi. (2. baskı) içinde (s. 85-88). Ankara: Hatiboğlu Yayınevi. Podlesny, D., & Fricke W. F. (2021). Strain inheritance and neonatal gut microbiota development: A meta-analysis. International Journal of Medical Microbiology, 311(3), Article 151483. doi: 10.1016/j.ijmm.2021.151483. Premkumar, K., & Özdinçler, A. R. (Ed.). (2015). Anatomi ve fizyoloji: Masaj Bağlantısı (s. 482-483, 478-479). İstanbul: Medikal Yayıncılık. Erişim adresi: http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/kitap/book/297 Prosberg, M., Bendtsen, F., Vind, I., Petersen, A. M., & Gluud, L. L. (2016). The association between the gut microbiota and the inflammatory bowel disease activity: a systematic review and meta-analysis. Scandinavian Journal of Gastroenterology, 51(12), 1407-1415. doi: 10.1080/00365521.2016.1216587. Quigley, E. M. M. (2019). Prebiotics and probiotics in digestive health. Clinical Gastroenterology and Hepatology, 17(2), 333-344. doi: 10.1016/j.cgh.2018.09.028. Rogers, K. (2011). The digestive system (pp. 61-64). Britannica Educational Publishing. Erşim adresi: https://books.google.com.tr/books?id=KcecAAAAQBAJ Salman, T., Varol, U., Yıldız, İ., Küçükzeybek, Y., & Alacacıoğlu, A. (2015). Mikrobiyota ve kanser. Acta Oncologica Turcica Dergisi, 48(2), 73-78. https://doi.org/10.5505/aot.2015.49368 Savıcı, M. (2018). Yetişkin bireylerde farklı miktarda çözünür-çözünmez posa tüketiminin kolonik geçiş hızı üzerine etkisi. [Yüksek lisans tezi, Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü]. Erişim adresi (06/06/2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=EDEUKBh8uNEzI9 xNidxF1w&no=2HmQJP_-eAU5oz-BCIFK5A 71 Sayhan, O. Z., & Elçioğlu, H. K. (2015). Eczacılar için fizyoloji (s. 222-224). İstanbul: Medikal Yayıncılık. Erişim adresi: http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/kitap/book/264 Sayılır, A., & Şahin, H. (2022). Hafif şişman ve şişman yetişkinlerde diyet kalitesi ile fiziksel aktivite düzeyinin değerlendirilmesi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 31(2), 184-190. https://doi.org/10.34108/eujhs.960731 Sedighi, M., Razavi, S., Navab-Moghadam, F., Khamseh, M. E., Alaei-Shahmiri, F., Mehrtash, A., & Amirmozafari, N. (2017). Comparison of gut microbiota in adult patients with type 2 diabetes and healthy individuals. Microbial Pathogenesis, 111, 362-369. doi: 10.1016/j.micpath.2017.08.038 Silbernagl, S., & Despopoulos, A. (2012). Renkli fizyoloji atlası (s. 266). İstanbul Medikal Yayıncılık. Erişim adresi: http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/kitap/book/98 Tayar, M. (2021). Toplu beslenme sistemleri. (1. baskı) içinde (s. 35). Bursa: DORA Yayınevi. Tekin, T., Çiçek, B., & Konyalıgil, N. (2018). İntestinal mikrobiyota ve obezite ilişkisi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 27(1), 95-99. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/694117 Thursby, E., & Juge, N. (2017). Introduction to the human gut microbiota. Biochemical Journal, 474(11), 1823-1836. doi: 10.1042/BCJ20160510. Toscano, M., De Grandi, R., Pastorelli, L., Vecchi, M., & Drago, L. (2017). A consumer’s guide for probiotics: 10 golden rules for a correct use. Digestive and Liver Disease, 49(11), 1177-1184. doi: 10.1016/j.dld.2017.07.011 Türkiye Beslenme Rehberi (TÜBER). (2022). Erişim adresi (02/04/2023): https://hsgmdestek.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-hareketli- hayat- db/Rehberler/T%C3%BCrkiye%20Beslenme%20Rehber%20(T%C3%9CBE R)%202022.pdf Twardowska, A., Makaro, A., Binienda, A., Fichna, J., & Salaga, M. (2022). Preventing bacterial translocation in patients with leaky gut syndrome: Nutrition and pharmacological treatment options. International Journal of Molecular Sciences, 23(6), 3204. doi: 10.3390/ijms23063204. Uzunismail, H., Yazıcı, H. (Ed.), Altıparmak, M. R. (Ed.), Hamuryudan, V. (Ed.), & Sonsuz, A. (Ed.). (2016). Cerrahpaşa iç hastalıkları Cilt 2 (s. 1013). İstanbul: Medikal Sağlık ve Yayıncılık. Erişim adresi: http://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/kitap/book/1770 Wang, Y., Wei, J., Zhang, W., Doherty, M., Zhang, Y., Xie, H., Li, W., Wang, N., Lei, G., & Zeng, C. (2022). Gut dysbiosis in rheumatic diseases: A systematic review and meta-analysis of 92 observational studies. EBioMedicine, 80, Article 104055. doi: 10.1016/j.ebiom.2022.104055. Williams, N. T. (2010). Probiotics. American Journal of Health System Pharmacy, 67(6), 449-58. doi: 10.2146/ajhp090168. World Gastroenterology Organisation global guidelines: Constipation: A global perspective (2010). Erişim adresi (12/07/2023): https://www.worldgastroenterology.org/guidelines/constipation/constipation- english World Gastroenterology Organisation global guidelines: Probiotics and prebiotics. (2023). Erişim adresi (06/04/2023): 72 https://www.worldgastroenterology.org/guidelines/probiotics-and- prebiotics/probiotics-and-prebiotics-english World Gastroenterology Organisation practice guideline: Probiotics and prebiotics (2009). Arab Journal of Gastroenterology. 10(1), 33-42. https://doi.org/10.1016/j.ajg.2009.03.001. Yılmaz, K., & Altındiş, M. (2017). Sindirim sistemi mikrobiyotası ve fekal transplantasyon. Nobel Medicus, 13(1), 9-15. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/316285545_Sindirim_Sistemi_Mikr obiyotasi_ve_Fekal_Transplantasyon 73 7. SİMGELER VE KISALTMALAR < : küçük > : büyük BeBiS : Beslenme Bilgi Sistemi BKİ : Beden kitle indeksi Ca : Kalsiyum cm : santimetre Çdya : Çoklu doymamış yağ asidi Fe : Demir FOS : Fruktooligosakkarit g : gram GOS : Galaktooligosakkarit ISAPP : International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (Uluslararası Probiyotikler ve Prebiyotikler Bilimsel Derneği) kkal : kilokalori kob : koloni oluşturan birim mcg : mikrogram MFÖ : Mikrobiyota Farkındalık Ölçeği Mg : Magnezyum mg : miligram ml : mililitre MOS : Mannanoligosakkarit Q : Açıklık SPSS : Statistical Package for the Social Sciences (Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi) SS : Standart sapma Tdya : Tekli doymamış yağ asidi TÜBER : Türkiye Beslenme Rehberi WGO : World Gastroenterology Organisation (Dünya Gastroenteroloji Örgütü) XOS : Ksilooligosakkarit 74 8. EKLER EK-1 Etik Kurul Belgesi 75 EK-2 Anket Formu BİR BESLENME DANIŞMANLIĞI MERKEZİNE BAŞVURAN YETİŞKİN BİREYLERİN MİKROBİYOTA FARKINDALIĞI VE BAĞIRSAK SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ VERİ TOPLAMA FORMU LÜTFEN BU DOKÜMANI DİKKATLİCE OKUMAK İÇİN ZAMAN AYIRINIZ Sizi Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü Yüksek Lisans öğrencisi Sümeyye MAKAS ve Danışmanı Prof. Dr. Mustafa TAYAR tarafından yürütülen “BİR BESLENME DANIŞMANLIĞI MERKEZİNE BAŞVURAN YETİŞKİN BİREYLERİN MİKROBİYOTA FARKINDALIĞI VE BAĞIRSAK SAĞLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ” başlıklı ankete dayalı bir araştırmaya davet ediyoruz. Bu araştırmaya katılıp katılmama kararını vermeden önce, araştırmanın neden ve nasıl yapılacağını bilmeniz gerekmektedir. Bu nedenle bu formun okunup anlaşılması büyük önem taşımaktadır. Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okumak için zaman ayırınız. İsterseniz bu bilgileri aileniz ve/veya yakınlarınız ile tartışınız. Eğer anlayamadığınız ve sizin için açık olmayan şeyler varsa, ya da daha fazla bilgi isterseniz bize sorunuz. Bu anket çalışmasına katılmak tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır. Çalışmaya katılmama hakkına sahipsiniz. Anketi yanıtlamanız, araştırmaya katılım için onam verdiğiniz biçiminde yorumlanacaktır Size verilen anket formlarındaki soruları yanıtlarken kimsenin baskısı veya telkini altında olmayın. Bu formlardan elde edilecek bilgiler tamamen araştırma amacı ile kullanılacaktır. Anket no: ……………(araştırmacı tarafından doldurulacaktır.) TARİH: GENEL BİLGİLER Yaş: Antropometrik ölçümler: Cinsiyet: a) Boy: a)kadın b)erkek b)Vücut ağırlığı: Medeni durum: c)BKİ: d)Bel çevresi: a)evli b)bekar Eğitim durumu: Mesleğiniz: a)okuryazar a)öğrenci b)memur c)işçi b)ilkokul mezunuyum d)emekli e)ev hanımı f)serbest meslek c)lise mezunuyum g)çalışmıyor d)üniversite mezunuyum Eğer çalışıyorsanız, çalışma şekliniz: e)lisansüstü/doktora mezunuyum a)vardiyalı b)vardiyasız Gelir Düzeyi: Doktor tarafından tanısı konulmuş a)gelir giderden az herhangi bir hastalığınız var mı? b)gelir gidere denk a)evet (………………………) c)gelir giderden fazla b)hayır Sigara kullanıyor musunuz? Alkol kullanıyor musunuz? a)evet b)hayır a)evet b)hayır 76 BESLENME ALIŞKANLIKLARI Günlük ana öğün tüketiminiz: Günlük ara öğün tüketiminiz: a)1 b)2 c)3 d)4 ve üzeri a)1 b)2 c)3 d)4 ve üzeri Öğün atlar mısınız? Cevabınız evet ya da bazen ise genellikle hangi öğünü atlarsınız? a)evet b)hayır c)bazen a)Kahvaltı b)Öğle yemeği c)Akşam yemeği Abur cubur (kola, cips, bisküvi vb.) Fast food (pizza, hamburger vb.) tüketim tüketim sıklığınız: sıklığınız: a) her gün b)haftada 3-5 kez a) her gün b)haftada 3-5 kez c)haftada1-2 kez d)15 günde 1 kez c)haftada1-2 kez d)15 günde 1 kez e) ayda 1 kez f)nadiren g)hiç e) ayda 1 kez f)nadiren g)hiç Gün içinde tencere yemeği tüketmeye Herhangi bir besin takviyesi kullanıyor özen gösteriyor musunuz? musunuz? a)evet b)hayır a)evet (………………………………..) b)hayır Gece yeme alışkanlığınız var mı? Yemek yeme hızınız: a)evet b)hayır a)yavaş b)orta c)hızlı 77 MİKROBİYOTA FARKINDALIĞI ÖLÇEĞİ Mikroorganizma: Gözle görülemeyen küçük canlı. Mikrobiyota:İnsanda farklı bölgelerde bulunabilen mikroorganizmaların tamamı. Probiyotik:Probiyotikler insanlarda çeşitli organların mikrobiyotasında yer alabilen mikroorganizmalardır. Prebiyotik:İnsan vücudunda bulunan probiyotiklerin gelişmesini teşvik eden bileşenlerdir. 1. İnsan vücudu çok sayıda mikroorganizma içermektedir. 2. Bağırsak mikrobiyotası bebek anne karnındayken oluşmaya başlamaktadır. 3. Prebiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 4. Antibiyotik kullanımı bağırsak mikrobiyotasını olumsuz yönde etkiler. 5. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar obeziteye neden olur. 6. Beslenme şekli bağırsak mikrobiyotasını etkileyen önemli faktörlerden biridir. 7. Probiyotik ürünlerin neler olduğu hakkında bilgim var. 8. Mikrobiyotada meydana gelen değişiklikler bağırsak kanseri ile ilişkilidir. 9. Probiyotikler düzenli olarak tüketilmelidir. 10. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen bozulmalar diyabete(şeker hastalığı) neden olur. 11. Probiyotik kullanımının ishal sorununu çözebileceğini düşünüyorum. 12. Bağırsaklarda zararlı bakteri sayısında meydana gelen artış alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanmasına neden olabilir. 13. Anne sütü ile beslenme bebeğin bağırsak mikrobiyotasını olumlu yönde etkiler. 14. Bağırsak mikrobiyotasında meydana gelen değişiklikler çölyak hastalığı ile ilişkilidir. 15. Probiyotik kullanımının kabızlık sorununu çözebileceğini düşünüyorum. 16. Bağırsak mikrobiyotası ile depresyon ve alzheimer hastalıkları arasında ilişki vardır. 17. Aşağıdaki besinlerden probiyotik olanları kutucuk içine alınız. Kefir Çay Sirke Boza Yumurta 18. Aşağıdaki besinlerden prebiyotik olanları kutucuk içine alınız. Badem Muz Yulaf Soğan Kırmızı et 19. Probiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz ürünleri yazınız. 20. Prebiyotik özelliğinden dolayı özellikle tükettiğiniz ürünleri yazınız. 78 Kesinlikle katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle katılıyorum BİRİNCİ BASAMAKTA FİZİKSEL AKTİVİTE ANKETİ (BBFAA) 1. Lütfen işinizin gerektirdiği fiziksel aktivitelerin türü ve miktarını belirtiniz. Lütfen yalnız bir kutucuğu işaretleyiniz. a Çalışmıyorum (örn: emekli, malulen emekli, işsiz, tam zamanlı bakıcı, vs.) b İşyerinde zamanımın çoğunu oturarak geçiriyorum (örn: ofis işleri) c İşyerinde zamanımın çoğunu ayakta veya yürüyerek geçiriyorum. Ancak yaptığım iş yoğun fiziksel aktivite gerektirmiyor. (örn: tezgahtar, kuaför, güvenlik görevlisi, bebek bakıcısı, vb.) d İşim ağır nesneleri kaldırmak veya alet kullanmak gibi belirli bir fiziksel aktivite gerektiriyor (örn: tesisatçı,elektrikçi, marangoz, temizlikçi, hemşire, bahçıvan, postacı, vs.) e İşim çok ağır nesneleri kaldırmak da dahil olmak üzere şiddetli fiziksel aktivite gerektiriyor.(örn: iskeleci, inşaat işçisi, çöpçü, vs) 2. Geçen hafta boyunca aşağıdaki aktivitelerin her birinde kaçar saat harcadınız? Lütfen çalışsanız da çalışmasanız da cevap veriniz. Hiç 1 1-3 3 saat saatten saat ve az arası üzeri a Yüzme, koşu, aerobik, futbol, tenis, jimnastik gibi fiziksel egzersizler b İşe giderken veya boş zamanlarda bisiklete binmek c İşe giderken alışveriş yaparken veya zevk için yürüme d Ev işi, çocuk bakımı e Hobi uğraşları (bahçe ya da ev içi uğraşlar) 3. Normal yürüyüş hızınızı nasıl tanımlarsınız? Lütfen yalnız bir kutucuğu işaretleyiniz. a Yavaş (saatte 5 km’den az) b Sabit ortalama hız c Tempolu hız d Hızlı ( saatte 7 km’den fazla) 79 BAĞIRSAK SAĞLIĞI Bağırsak sağlığınız hakkında ne Bağırsak sağlığınız için hangi tuvalet düşünüyorsunuz? türünün sağlıklı olduğunu düşünüyorsunuz? a)Gayet sağlıklı ve düzenli çalışıyor a)alaturka (yer tuvaleti) b)Nadiren yaşadığım problemler oluyor b)alafranga (klozet) c)Çok sık şikayetlerim oluyor Dışkılama ihtiyacınızı erteler misiniz? Aşağıdaki şikayetlerin hangisi/hangilerinden sıklıkla yakınırsınız? a)evet b)hayır a)Karın ağrısı Dışkılama sıklığınız: b)İshal Haftada Günde c)Kabızlık a)3 ve daha fazla a)3’ten fazla d)Bulantı b)3’ten az b)3 ve daha az e)Kusma f)Hazımsızlık Stresli olduğunuz zamanlarda bağırsak g)Aşırı gaz alışkanlıklarınız değişir mi? h)Aşırı şişkinlik a)evet b)hayır ı)Hiçbiri Son zamanlardaki dışkı tipinizi seçiniz. PROBİYOTİK ve PREBİYOTİK TÜKETİMİ Prebiyotik/probiyotikler hakkında eğitim Prebiyotik/probiyotikler hakkında hangi aldınız mı? kaynaklardan bilgi ediniyorsunuz? a)evet b)hayır a) Konunun uzmanları (doktor, diyetisyen, Daha önce prebiyotik/ probiyotik takviyesi eczacı, vd) kullandınız mı? b) Eğitim, konferans, bilimsel toplantı a)evet b)hayır c) Reklamlar (gazete, dergi, televizyon, broşür, internet) Cevabınız evet ise ne için kullandınız? d) Arkadaş, aile, tanıdık e)Diğer………………….. ……………………………… 80 Aşağıdaki besinleri tüketim sıklığınızı işaretleyiniz. 15 Her Haftada Haftada Ayda 1 Besinler günde Nadiren Hiç gün 3-5 kez 1-2 kez kez 1 kez Süt Yoğurt Peynir Kefir Ayran Boza Tarhana Sirke Turşu Şalgam suyu Sofralık zeytin Tam tahıllı ekmek (buğday, arpa, çavdar) Yulaf Soğan Sarımsak Pırasa Kükürtlü sebzeler (Brokoli,karnabahar, brüksel lahanası, lahana) Kuşkonmaz Enginar Yerelması Kereviz Domates Muz Elma Üzüm Çilekler (yaban mersini, ahududu, böğürtlen, çilek) Kurubaklagiller (kurufasulye, nohut, bezelye,mercimek) Yağlı tohumlar (badem, ceviz, keten tohumu) Bal 81 BESİN TÜKETİM KAYDI FORMU Aşağıdaki forma tükettiğiniz besin veya yemek adlarını ve miktarlarını adet, ince dilim, su bardağı, yemek kaşığı, porsiyon, orta boy, küçük boy gibi miktar belirten ifadeler kullanarak yazınız. Besin Tüketim Kaydı-1. Gün ÖĞÜNLER TÜKETİLEN BESİN veya YEMEK ADI MİKTAR SABAH KUŞLUK ÖĞLE İKİNDİ AKŞAM GECE Günlük su tüketim miktarı: …………………..lt 82 Besin Tüketim Kaydı-2. Gün ÖĞÜNLER TÜKETİLEN BESİN veya YEMEK ADI MİKTAR SABAH KUŞLUK ÖĞLE İKİNDİ AKŞAM GECE Günlük su tüketim miktarı: ……………….. lt 83 Besin Tüketim Kaydı-3. Gün ÖĞÜNLER TÜKETİLEN BESİN veya YEMEK ADI MİKTAR SABAH KUŞLUK ÖĞLE İKİNDİ AKŞAM GECE Günlük su tüketim miktarı: ……………….. lt 84 9. TEŞEKKÜR Yüksek lisans eğitimim boyunca yardımını esirgemeyen Prof. Dr. Mustafa TAYAR hocama, Bu zamana kadar üzerimde emeği olan canım aileme, değerli hocalarıma ve arkadaşlarıma, Kurumunda araştırma fırsatı veren Dyt. Dilara SÜNGÜ BULUT’a ve çalışmama katılan tüm katılımcılara çok teşekkür ediyorum. 85 10. ÖZGEÇMİŞ 1995 yılında Bursa’da doğmuştur. İlk ve orta öğrenimini Bursa’da tamamlamıştır. 2014 yılında İstanbul Medipol Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik bölümünü tam burslu kazanmış ve 2018 yılında onur öğrencisi olarak mezun olmuştur. 2020 yılında Bursa Uludağ Üniversitesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi bölümünde yüksek lisansa başlamıştır. Aynı zamanda İstanbul Üniversitesi Çocuk Gelişimi bölümü son sınıf öğrencisidir. 86