ARIŞTIRMA-Derleme Review-APICULTURAL RESEARCH VARROA DESTRUCTOR’UN KONTROLÜNDE YENİ STRATEJİLER New control strategies of Varroa destructor Levent AYDIN Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı 16059 Bursa/TURKEY Özet: Bu derlemede daha önce Varroa jacobsoni olarak bilinen Varroa destructor Kore hattının ülkemizde bulunuşu ve bu parazite karşı uygulanan koruma ve kontrol önlemlerinde yeni stratejilerden söz edilmiştir. Toprakta bulunan iki mantar türünün Varroa kontrolü için önemi vurgulanmıştır. Anahtar kelimeler: Varroa destructor, Kontrol,Strateji Abstract: In this review article, the new control and prophylaxi strategies of the honey bee mite is discussed. Varroa destructor strain Korean type previously has been known as Varroa jacobsoni in Turkey. It is discussed soil-inhabiting two fungal species of importance for Varroa control is. Key words: Varroa destructor, Control, Strategy GİRİŞ ve Haenel , 1984 ; Camazine, 1986; Ritter ve ark, 1990; Moretto ve ark., 1991; Anderson, 1994; Eguaras ve ark, Varroa, arıcılığı tehdit eden en önemli zararlı yada diğer 1995 ; Delong ve Soares , 1997 ). Zamanla Asya’daki bir yaklaşımla üzerinde en fazla çalışılan ve kontrolü Varroa ile Dünya’nın geri kalan kısmındaki Varroa’lar için en fazla zaman ayrılan parazittir. Varroa cinsi Asya arasında önemli farklılıklar olduğu görülmüştür. kıtasında Bal arılarının (Apis spp.) zorunlu bir paraziti Anderson ve Sukarsih, (1996 ) ve onların mitokondriyal olarak ortaya çıkmıştır. Varroa jacobsoni Ouedemans ilk DNA (mtDNA) sitokrom oksidaz I (CO-I) gen kez 1940 yılında Apis cerana’da, Java adasında sekanslarının farklı olduğu saptanmıştır. (Anderson ve (Endonezya) tanımlanmış (Morse ve Nowogrodzki, Fuchs, 1998; DeGuzman ve ark, 1999) Anderson ve 1990), Varroa underwoodi A.cerana’da Nepal’de 1987 Trueman (2000). V.jacobsoni’nin birden fazla tür de (Dekfinado-Baker ve Aggarwal, 1987), Varroa olduğu, değişik genetik yapısı ve morfometrik rindereri A.koschevnikovi’de Borneo’da 1996’da tespit özelliklerine göre üç tanesinin önemli olduğu, bunlardan edilmiştir. Özellikle V.jacobsoni’nin Java adası’ndan birincisinin V.jacobsoni diğer ikisinin de yeni ana kıtaya (Asya) geçtikten sonra hızla yayılmaya isimlendirilen V.destructor’un , Kore ve Japon-Tayland başladığı, bugün Avustralya , Hawai ile Apis mellifera hatları olduğunu belirtmişlerdir. V.destructor’un Japon- scutellata ‘nın (katil arı) Afrika’daki yaşam alanları Tayland hattı A.cerana’da, Japonya ve Tayland’ta, dışındaki tüm Dünya da yaygın bir durumda A.mellifera’da ise bu ülkelere ek olarak Güney görülmektedir. (Matheson, 1996; DeGuzman ve Amerika’da tespit edilmiştir. (Anderson ve Trueman, Rinderer, 1999 ). Yaklaşık 35 yıl önce Avrupa kıtasına 2000). V.destructor’un Kore hattı ise Güney Kore giren V.jacobsoni, 1978’de ülkemizde görülmüş, çok (A.cerana ) ile Avrupa , Ortadoğu, Afrika ve Amerika’ya kısa sürede tüm Türkiye’ye yayılmıştır (Zeybek,1991). yayılmıştır (Anderson ve Trueman, 2000). Varroosis 3-4 yıl gibi kısa bir sürede yaklaşık 600 bin koloni kaybına yol açmıştır. Bugün sadece ülkemizde Varroa destructor (Kore hattı) en patojen Varroa türü değil, arıcılığın yapıldığı tüm ülkelerde birinci dercede olup dişileri yaklaşık 1.140 x 1.705 mm boyutlarında, arı zararlısı kabul edilmektedir. Son yıllarda bazı V.jacobsoni’den yaklaşık 0,1 x 0.2 mm daha büyük ve araştırmacılar, V.jacobsoni üzerine yapılan çalışmalarla, yarı dairesel görüntüsü ile farklı morfoloji’dedir. özellikle A.cerana üzerinde, Güney ve Doğu Asya ‘daki (Anderson ve Trueman, 2000). Ülkemizin Karadeniz vücut ölçüleri ile Apis mellifera’daki ölçüler arasında bölgesine ait 8 ilinden Kansas Üniversitesine gönderilen önemli farklar olduğunu belirlemişlerdir. (Delfinado- Varroa örnekleri, genetik yapılarına göre V.destructor Baker, 1988; Delfinado–Baker ve Houck, 1989 ; Moritz (Kore Hattı ) olarak belirlenmiştir. (Warrit ve ark., Uludag Bee Journal May 2005-5 59 ARIŞTIRMA-Derleme Review-APICULTURAL RESEARCH 2004). Gerek bu örnekler gerekse Arıcılığın yoğun Alternatif yöntemler, formik ve okzalik asit (Bollhalder, yapıldığı 9 ilden daha alınan örnekler morfometrik 2002; Charriere ve Imdorf, 2002; Girişgin ve Aydin, olarak incelenmiş toplam 17 ilimizde (arcılığın yoğun 2004)gibi organik asitlerle veya thymol, eucalyptol, yapıldığı) V.destructor’un tüm morfolojik özellikleri menthol, camphor vb uçucu yağlarla (Imdorf ve tespit edilmiştir (Aydın ve ark. 2005). V.destructor hızlı Charriere,2002;Schenk ve ark, 2002) yasal gıda üreyip çoğalması (5-6 gün gelişme siklusu), erkek arı güvenliği için Varroa mücadelesinde giderek önem gözleri kadar işçi arı gözlerini tercih etmesi ve kullanılan kazanmakta olup bugün 150’ye yakın aromatik bitkisel ilaçlara verdiği direnç ile arıcılığımızı zorlayacaktır. Son ürünle çalışmalar yapılmaktadır. Son yıllarda Neem yıllarda Varroa’yı daha iyi kavramak ve kontrol altına Ağacı’nın yağı (%5) Varroa kontrolünde başarılı olmuş almak için yoğun araştırmalar yapılmaktadır. Hindistan orjinli bu yağ başta sıtma hastalığı vektörü sivrisinekler olmak üzere zararlı artropodlarla Varroa Destructor’un kontrolündeki Gelişmeler mücadelede sık kullanılmaya başlanmıştır. (Berkelaar D. ve ark. 2001). A - Entegre Yöntemler - Kraliçenin kafeslenip yavru yetiştirmenin sınırlandırılıp Tablo: Varroa Kontrolünde Kullanılan İlaç ve hasta gözlerin işçi arılar tarafından temizlenmesine fırsat Benzerlerinin Sınıflandırılması (Ellis, 2001) verilmesi ile erkek arı gözlerinin verilmesi (tuzaklama). Buradaki olgu erkek arı gözlerinin 15 gün kapalı kalması daha yoğun Varroa sayısını hapsetmek için ele alınmalıdır. Gruplar Alt Gruplar Örnekleri EterikYağlar,Tozlar - Polen tuzağı (Çekmece) nın kullanılması; Bu yöntem Fiziksel - (Şeker,Un,Buğday değişik araştırmacılara göre hiçbir ilaç kullanmadan Zehirler vb.) %30-50 arasında Varroa sayısını azaltmaktadır. (Çakmak ve ark, 2002 ). Protoplazmik - Asitler, Formik, Zehirler Okzalik ve Laktik -Belli bal arısı ırkları Varroa ‘ya karşı daha dirençli olur asit (Dejong ve Soares,1997 ) agresif (sert) ve sıcak tropikal Solunum Zehirleri Ani arı ırklarında Varroa oranı düşüktür (Camazine,1986). Metabolik Yere Serici (Oksidaz Rotenon, İnhibitörler İnhibitörleri) Dinitrophenoller -Belli bitkilerin yoğun bulunduğu alanlarda (Kekik, Lavanta, Neem, Defne vb) arıcılık yapılması (Amrine ve Nöroaktif Antikolin esterazlar Sentetik ark, 2003, Baggio ve ark. 2004) ve organik asitlerin Ajanlar Pyretroitler kovanlara uygulanması (Girişgin ve Aydın 2004 ). (Flumetrin- Fluvalinat) -Bir yöredeki Varroa mücadelesi aynı zamanda aynı metodla ve tüm arıcıların katılımıyla birlikte Hormonlar Kitinleşme,Yumurtlamayı Metophen yapılmalıdır. -Bacillus thuringiensis (H14) -Varroa’nın dogal düşmanlarının gelişmesine fırsat Mide - Zehirleri ve -Metarhizium verilmesi, Tropilaleps clarea (Delfinado-Baker ve Exoskeloton’a anisopliae Aggarwal,1987 b; Zeybek,1991) Varroa nın üreme ve etki (ESC1,F52) yaşam alanlarını bozar ve kovanda azalmasına neden -Hirsutella thompsonii olur. B - Kimyasal Yöntemler Biyolojik Kontrolde Yeni Bir Yaklaşım Özellikle son yıllarda kimyasal ilaçlar giderek yerini Bir çok alanda olduğu gibi Arı hastalıkları ile organik ürünlere bırakmaktadır. Burada arı ürünlerinde mücadelede biyolojik ve gıda güvenliğini sağlayan öncelikle bal ve balmumundaki kalıntı oranları ve gıda yöntemler giderek önem kazanmaktadır. Son zamanlarda güvenliği ile ilgili alınan yasal önlemler etkili olmuştur. biyolojik kontrolde toprakta bulunan insan ve memeli hayvanlar için zararsız (saprofit) olduğu bilinen Doğal maddelerin ve aromatik bitkilerden çıkarılan mantarların entamopatojenik (böcek zararlısı) özellikleri uçucu yağların Varroa kontrolünde kullanılması (Tütün, keşfedilmeye başlanmıştır. çam yaprağı, sarımsak, kekik, okaliptus, ardıç, nane, pire otu, ceviz, turunçgil, adaçayı, vb. ) % 45-70 düzeyinde Metarhizium anisopliae (Entomophthora anisopliae) faydalı olmuştur (Imdorf ve Charriere, 2002). dünyanın her yerinde bulunan toprak orjinli 60 Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2005-5 ARIŞTIRMA-Derleme Review-APICULTURAL RESEARCH Hypomycetes sınıfında bir mantardır. M.anisopliae olması gelecekte Varroa ile mücadelede önemli bir yere sporlanmış kolonilerinde yeşil renk hakim olduğu için sahip olabileceğini göstermektedir. Muhtemelen petek ‘’Yeşil Muscardin’’ olarak tanımlanır. Aralarında güvesi gibi zararlılarda bu yeni yaklaşımlardan V.destructor’unda olduğu 200’e yakın insekt-akar’ı etkilenecektir. (Uyuz, Kene, Sinek vb.) enfekte edilebilir. İnsan ve memeli hayvanlara zararsız olmasına kar ın Sonuç olarak Varroa ile ilgili bu yeni açılımlar bu ş M.anisopliae sporları, (Conidia) solunduğu zaman zararlı parazitin arıcılık için önemli bir zararlı olduğu olabilir. Patates Dekstroz Agarda (PDA) kolayca kültüre mücadelenin ise giderek kombine (entegre) bir duruma edilebilen sporlar –78 C’de aylarca canlı saklanabilir, 25 gelmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Varroa C ve %85 nemde 13 saat içinde hızla üretilebilir (Fries mücadelesinde kullanılan eterik (uçucu) yağlar rastgele ve Hansen, 1993; Butt ve ark, 1998; Chandler ve ark, ve kulaktan kulağa yöntemlerle değil, bilimsel tabana 2000) dayanan ve bu yolla elde edilmiş yöntemlerle üretilip kullanılmalı, insan ve hayvan (arı) sağlığı ön planda tutulmalıdır. KAYNAKLAR Amrine, J. Noel, B. ,Mallow, H., Stasny T., Skidmore R. 2004. Using essential ails for Honey bee mite control West Virginia. Univ Ext. Service Anderson, D. L, Trueman, J.W.H. 2000: Varroa jacobsoni is more than one species. Experimental Applied Acarol. 24:165-189. Anderson, D.L. 1994: Non-reproduction of Varroa jacobsoni in Apis mellifera colonies in Papua New Guinea and Indonesia. Apidologie 25: 412-421 PDA kültürde M.anisopliae Foto:F.Ihara Anderson, D.L, Sukarsih, D. 1996 Changed Varroa jacobsoni reproduction in Apis mellifera colonies in Java. Apidologie 27: 461-466 Anderson, D.L., Fuchs, S. 1998 Two genetically distinct populations of Varroa jacobsoni with contrasting reproductive abilities on Apis mellifera . J. Apic. Res. 37: 69-78 Aydın , L. Güleğen , E., Çakmak, I., Girişgin, O. 2005 Recently identified species: Varroa destructor on Honey Bees (Apis mellifera) found in Turkey. submitted. Berkelar, D. Davis, K., Cox , D. 2001. Control of mites in honey bees ECHO Develop. Notes M.anisopliae sporları: Conidia Foto:F.Ihara Bollhalder F.2002. Thymovar for Varroa Control Preventing Hirsutella thompsonii ve Metarhizium anisopliae Residues in Honey Apimondia Sym. Germany V.destructor’un yoğun bulunduğu kovanlar ile laboratuvar ortamında denenmiş 4-6 gün içinde Butt, T.M., Correck, N.L. İbrahim, L. ; Williams, I.H. 1998. laboratuvar ortamında tüm Varroa’lar ölmüştür. Honey bee mediated infection of pollen beetle by the insect-pathogenic fungus, Metarhizium amsopliae Kovanlarda ise yavrusuz zamanda 7 günde %90 ‘ın Bioco Sci: Technol. 8. 533-538 üzerinde etkisi görülmüş bu etkinin tedavinin 42.gününde %82 civarında devam ettiği görülmüştür. Camazine, S. 1986: Differential reproduction of the mite Balda herhangi bir kalıntı görülmediği gibi işçi arı ve Varroa jacobsoni on Africanized and European honey özellikle kraliçe arıda herhangi bir istenmeyen etki bees (Hymenoptera: Apidae) Ann. Entomol. Soc. Am. 79:801 görülmemiştir. Bu da her iki mantar türünün arı endüstrisinde pest mücadelesi için kulllanılabileceğini Chandler, D., Davidson, G., Pell, J.K Ball, B.V., Shaw, K. göstermektedir. Buna ilave olarak bu tip mantarların Sunderland, K.D., 2000. Fungal biocontrol of acari üretimi ucuz, az zaman alıcı kolay kullanılabilmesi ve Biocontrol Sci. Technol. 10, 357-384. etkinliğinin 3-10 gün müddetince % 90’ların üstünde Uludag Bee Journal May 2005-5 61 ARIŞTIRMA-Derleme Review-APICULTURAL RESEARCH Chandler, D., Davidson , G., Pell, J.K Ball, B.V., Shaw, K. Ellis, M. 2001. Chemical Control of Varroa Mites. Mites of Sunderland , K.D., 2000. Fungal biocontrol of acari Honey Bee Edit. Webster T.C., Delaplane, K.S. Biocontrol Sci. Technol. 10, 357-384. Dadant. Sons Inc. 179-196 Charriere, J.D., Imdorf A. 2002. Protection of honey from Fries, I. , Hansen , H. 1993. Biotechnical control of Varroa moth damage. Preventing Residues in Honey. mites in cold climates. Amarican Bee Journal. 133: Apimondia Symp. Celle-Germany 435-438 Çakmak,İ., Aydın,L., Camazine,S., Wells,H. 2002: Pollen Girişgin, O. Aydın, L. 2004 Varroa destructor ile doğal enfeste Traps and Walnut – Leaf Smoke for Varroa Control. bal arısı kolonilerinde organik asitlerin kullanımı U.Ü American Bee Journal 14 (5), 367 – 370, Bilim. Araş. Bşk. 2004/63 no’lu proje De Guzman, L.I., Delfinado-Baker, M.1996 A new species of Imdorf, A., Charriere J.D. 2002: Alternative Varroa Control. Varroa (Acari: Varroidea) associated with Apis Preventing Residues in Honey Apimondia Symp. Celle, koschevnikovi (Apidae:Hymenoptera ) in Borneo Germany Int.J.Acarol. 22:23-27 Kanga, L.H.B.James R.R. , Boucias, D.G. 2002. Hirsutella De Guzman, L.I., Rinderer, T.E.1999: Identification and thompsonii and Metarhizium anisopliae as potential comparison of varroa species infesting honey bees. microbial control agents of Varroa destructor a honey Apidologie 30 : 85-95 bee parasite. J.İnvert. Patho. 81: 175-184 De Guzman, L.I., Rinderer, T.E., Stelzer , J.A. 1999. Matheson, G. 1996 : World bee health update Bee World Occurance of two genotypes of Varroa jacobsoni Oud. 77:45-51 İn North America. Apidologie 30: 31-36 Moretto, G. , Goncalves, L. S. , De Jong D.D. , Bichuette, De Jong, D., Soares A.E.E. 1997. An isolated population of m.2.1991. the effects of climate and bee race on Varroa Italian bees that has survived Varroa jacobsoni jacobsoni Oud. İnfestations in Brazil. Apidologie infestation without treatment for over 12 years. 22:197-203 American Bee Journal. 137-742-747 Moritz, R.F.A ; Haenel,H. 1984 : Restricted devolepment of Delfinado-Baker, M., Aggarwal, K. 1987 a A new Varroa the parsitic mite Varroa jacobsoni Oud. İn the Cape (Acari, Varroidae ) from the nest of Apis cerena Honey Bee Apis mellifera capasensis Esch. Z. Argew. (Apidae). Internat. J. Acarol. 13: 233-237 Entomol. 97:91-95. Delfinado-Baker, M., Aggarwal, K. 1987 b İnfestation of Ritter, W. Michel, P., Bartholdi, M., Schwendermann, A. 1990. Tropicalaps clareae and Varroa jacobsoni in Apis Development of tolerance to Varroa jacobsoni in bee mellifera colonies in Papua New Guinea American Bee colonies in Tunisia. Proc. Int. Symp. on Recent Resarch Journal 127:443 in Bee Path. W. Ritter (ed) Apimondia pp.54-59. Delfinado-Baker, M., 1988: Variability and biotypes of Varroa Schenk, P.Imdorf, A. , Fluri, P. 2002.Effect of neem oil on jacopsoni Oudemans. American Bee Journal. 128: 567- Varroa mites and bees. Preventing Residues in honey 568 Honey Apimondia Symp. Celle-Germany. Delfinado-Baker, M., Houck, M.A. 1989. Geographical Warrit, N. Hagen, T.A.R. Smith .D.R., Cakmak, I. 2004 A. variation in Varroa jacobsoni (Acari, Varroidea) Survery of Varroa destructor strains on Apıs mellifera application of multivariate morphometric techniques in Turkey. J. Apic. Res. 43 (4) 190-191. Apidologie 20: 345 – 358. Zhang, Z. 2000: Notes on Varroa destructor (Acari: Eguaras, E.,Marcangeli, K.,Oppedisano, N.Fernandez, N. 1995. Varroidae) Parasitic on honeybees in New Zealand. Mortality and reproduction of Varroa jacobsoni in Syz. App. Acarol. 5:9-14 resistant colonies of honey bees (Apis mellifera) in Argentina. Bee Science 2: 174-178 Zeybek, H. 1991: Arı Hastalıkları ve Zararlıları. T.K.B Hayvan Hastalıkları Araştırma Müdürlüğü 96 s. Etlik. Ankara 62 Uludağ Arıcılık Dergisi Mayıs 2005-5