, T.C BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ BEYİN VE SİNİR CERRAHİSİ ANABİLİM DALI DENEYSEL SİYATİK SİNİR HASARI MODELİNDE ÜRİDİN TEDAVİSİNİN SİNİR REJENERASYONU VE SKAR DOKUSU OLUŞUMU ÜZERİNE ETKİNLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Marzieh KARIMI KHEZRI UZMANLIK TEZİ BURSA-2020 T.C BURSA ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ BEYİN VE SİNİR CERRAHİSİ ANABİLİM DALI DENEYSEL SİYATİK SİNİR HASARI MODELİNDE ÜRİDİN TEDAVİSİNİN SİNİR REJENERASYONU VE SKAR DOKUSU OLUŞUMU ÜZERİNE ETKİNLİĞİNİN ARAŞTIRILMASI Dr. Marzieh KARIMI KHEZRI UZMANLIK TEZİ Danışman: Prof. Dr. Ahmet BEKAR BURSA-2020 İÇİNDEKİLER Özet………………………………………………………………..……………….. ii İngilizce Özet…………………………………………..……………................... iv Giriş……………………………………………………………………………….... 1 Materyal ve Metod………………………………………...…………….…........... 5 Bulgular…………………………...………………………………………………. 15 Tartışma ve Sonuç…………………………………………………...………..… 28 Kaynaklar………………………………...……………………………………….. 37 Ekler……………………………………………………………………………….. 43 EK-1: Kısaltmalar…………………………………...……….….............. 43 EK-2: Resim, Şekil, Tablo açıklama…………..……………………….. 44 Teşekkür…………………………..……………………………………………… 47 Özgeçmiş...………………………………………………..……...……............... 48 i ÖZET Periferik sinir rejenerasyonu, günümüzde hala çözülemeyen bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Üridin majör pirimidin nükleozididir ve Kennedy yolağı aracılığıyla membran fosfolipid sentezinin bir prekürsörüdür. Çalışmamızın amacı; tek taraflı siyatik sinir hasarı sonrasında sistemik verilen üridin’in rejenerasyon ve skar dokusu oluşumu üzerine etkisinin araştırılmasıdır. Çalışmada 96 adet Sprague Dawley erişkin erkek sıçan kullanıldı. Denekler erken (4 grup) ve geç dönem (4 grup) olarak ayrıldı. Birinci grup hariç tüm gruplarda sağ siyatik sinir transeksiyon ve sütürasyon uygulandı. Birinci ve ikinci grupta salin (Sham ve Kontrol), üçüncüde Üridin 100mg/kg (U100), dördüncüde ise Üridin 500mg/kg (U500) intraperitoneal yolla 1 hafta boyunca günde bir kez enjeksiyonu yapıldı. Erken gruplar 1., geç ise 12. haftada sakrifiye edildi. Erken gruplarda apoptotik belirteç, oksidasyon hasarı ve antioksidatif savunma mekanizmaları incelendi. Geç dönemde ise siyatik fonksiyonel (SFI) ve elektrofizyolojik (EMG) testlerinden sonra siyatik sinirleri çıkarılarak akson iyileşmesi incelendi. U500 sıçanlarda anti-apoptoz etkisi kontrole göre anlamlı görüldü (p<0,05). U100 ve U500 gruplarında oksidasyon parametreleri kontrol gruba göre anlamlı düzeyde azalmış (p<0,001) ve anti-oksidasyon parametreleri yükselmiştir (p<0,001). U500 grubunda, kontrol gruba göre sinir ayrılabilirliği açısından anlamlı olarak daha iyi sonuçlar saptandı (p=0,002). 6. ve 12. haftadaki SFI U100 ve U500 gruplarında kontrole göre belirgin iyileşme saptandı (p<0,001). 12.haftada EMG analizlerinde U500 ile tedavi edilen grupta kontrol ve U100 gruplarına göre yüksek amplitüd değerleri saptandı (p<0,001). Akson sayısı açısından; U100 ve U500 gruplarında kontrole göre anlamlı istatistiksel artış görüldü (p<0,05). Sonuçlarımız, sistemik uygulanan üridinin doza bağımlı olarak anti- apoptotik ve anti-oksidatif etkinliğe sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca SFI iyileşme, sinir dokusu rejenerasyonunda artış, perinöral skar dokusunda ii azalma, EMG latansında kısalma, sinir adhezyon ve seperabilite skorlarında iyileşme ve miyelinli akson sayısında anlamlı artışlar tespit edilmiştir. Bulgularımıza göre üridin periferik sinir hasarında iyileşmeyi artırıcı etkinlik göstermektedir. Anahtar kelimeler: Apoptozis, periferik sinir, Üridin, rejenerasyon, skar. iii SUMMARY Investigation Of The Effectiveness Of Uridine Treatment On Nerve Regeneration And Scar Tissue Formation In Experimental Sciatice Nerve Damage Model Peripheral nerve regeneration is still unsolved problem in regenerative medicine. Uridine as bloodstream major pyrimidine nucleoside is a precursor of membrane phospholipid synthesis via the Kennedy pathway. Our purpose is investigation the effect of systemic uridine administration.after unilateral sciatic nerve injury on regeneration and scar tissue formation. In this study, 96 adult male Sprague Dawley rats were used. They were divided into two main groups as early (4 groups) and late (4 groups). Right sciatic nerve transection and suturing were performed in all groups except first one. Intraperitoneally once a day for a week, saline in the first and second groups (Sham and Control), Uridin 100mg/kg (U100) in the third, Uridine 500mg/kg (U500) in the fourth groups, had been injected. Early groups were sacrificed at the 1st and late at the 12th week. In early groups, apoptotic marker, oxidation damage and antioxidative defense mechanisms were examined. In the late ones, after the sciatic functional (SFI) and electrophysiological (EMG) tests, the sciatic nerves were removed and axon healing was examined. Anti-apoptosis effect was found to be significant in U500 rats compared to control (p <0.05). In the U100 and U500 groups, oxidation parameters decreased significantly compared to control (p <0.001) and anti-oxidation parameters increased (p <0.001). In the U500 group, significantly better results were found in terms of nerve separability than control (p=0.002). In the 6th and 12th week SFI U100 and U500 groups showed significant improvement compared to control (p <0.001). At 12th week EMG analysis showed high amplitude values in U500 group compared to control and U100 (p<0.001). In terms of the number of myelinated axons; iv statistically increase observed in U100 and U500 groups compared to control (p <0.05). Systemically Uridine administeration has anti-apoptotic and anti- oxidative effects, especially in a dose-dependent manner. In addition, SFI improvement, nerve tissue regeneration, perineural scar tissue decrease, shortening of EMG latency, nerve seperability score improvement and myelinated axones increase were observed. Keywords: Apoptosis, peripheral nerve, Uridine, regeneration, scar. v GİRİŞ Amerika Birleşik Devletleri'nde, birinci seviye travma merkezlerinde periferik sinir hasarı (PSH) prevalansı yaklaşık olarak %2,8'dir (1, 2). Travmatik PSH; delici yaralanmalar, laserasyonlar, gerilme, iskemi ve/veya ezilme mekanizmaları nedeniyle meydana gelebilir (3). Travmatik PSH’ında, sinir uçları gerilmeden yaklaştırılabilirse primer onarım önerilir ve bu tüm yaralanmaların %50’ini oluşturmaktadır (4-6). Sinir onarımının kalitesi iyileşme sürecinde önemlidir. Ancak tüm vakalarda rejenerasyon süreci 1mm/gün hızıyla gerçekleşmektedir ve hedef kasların tekrar innerve olması aylar sürebilmektedir (7). Önceki çalışmalar, yaralanma sonrası geri dönüşümsüz kas atrofisi olmaması için, yeniden innervasyonun 16 aydan önce tamamlanması gerektiğini iddia etmektedir (8, 9). PSH’nın tedavisinde direkt cerrahi tedavi veya sinir greftleme yapılıyor olsa da sadece bu yöntemlerle elde edilen klinik sonuçlar yüz güldürücü olmaktan uzaktır. Periferik sinir hasarındaki yeniden yapılanma sürecinde aksonal dejenerasyon ve takiben rejenerasyon meydana gelir (10, 11). Nöral rejenerasyon ve hedef dokuların re-innervasyonu; nöron tipi, ortamdaki büyüme faktörleri ve hedef doku gibi çeşitli faktörlerden etkilenir (12). Nöronlar travmatik yaralanma geçirdiğinde, hücre içi moleküller ve bunların arasında nükleotidler, hücre dışı çevreye salınır ve birçoğu, çevresindeki hücreler üzerinde hareket ederek hasarlı bölgede erken hücresel yanıtları teşvik edebilir. Genel olarak nükleotidlerin birçok patofizyolojik cevapta yer aldığı kabul edilir (13, 14). Ekstraselüler P2Y pürinerjik reseptör sinyal yollarının, hücresel hasardan sonra aktive edilmesiyle birçok hücre tipinde yaralanmaya yanıt olarak hücre göçü ve yara onarım süreçlerine katkıda bulunurlar (15-19). Urasil nükleotidler, glial hücrelerdeki bu spesifik membran reseptörlerine bağlanır ve artan kanıtlar, periferik sinir hasarından sonra aktive olan sinyal moleküllerinden bazılarını oluşturabileceklerini göstermektedir. Uridin-5p-trifosfatın (UTP) nöropatik ağrı 1 sıçan modellerinde ağrı iletim mekanizmalarına dahil olduğu gösterilmiştir (6, 20, 21). Ayrıca, hücre dışı UTP konsantrasyonunun, çeşitli hayvan ve hücresel modellerde yaralanmadan sonra büyük ölçüde arttığı gözlenmiştir (22-24). Son zamanlarda, UTP'nin hücre iskeleti morfolojisindeki değişiklikleri indükleyebildiğini, göçü arttırdığını ve bir Schwann hücre (SH) hattında yara iyileşmesini destekleyebildiğini bildirilmiştir (25,26). Aynı grup tarafından yapılan son çalışmada, in vitro olarak UTP uygulamasının, iki ana akson türevi sinyal yolunu bloke ederek, Krox-20'nin cAMP'ye bağlı yukarı regülasyonunu azaltarak ve sınırlandırarak dengesiz bir Schwannom hücresinin korunmasını desteklediğini göstermektedir ve Neuregulin (NRG) sinyalleşmesi ile ErbB3 reseptöründe down regülasyon gösterilmiştir. UTP ayrıca Schwann hücre-akson kontaklarında N-kaderin ekspresyonunu önler ve daha fazla göç eden farklılaşmamış fenotipi destekler. Tüm bu süreçlerin periferik sinir rejenerasyonundaki etkileri nedeniyle, sonuçları in vivo rejenerasyon işlemi boyunca UTP'nin Schwann hücresi üzerindeki potansiyel rolünün daha fazla araştırılmasının önemini vurgulamaktadır (27) (Resim-1). 2 Resim-1: UTP'nin kültürdeki SH davranışı üzerindeki etkilerine genel bakış: in vivo potansiyel alaka düzeyi. Ne denerve bir fenotip edinilmesi ne de SH'lerin proliferasyon hızı, izole SH'lerde in vitro olarak, UTP varlığında modüle edilmemiştir; yaralanmadan kısa bir süre sonra gerçekleşen iki önemli olay. SH'lerin kültürde göçü, hasardan sonra yaralı alandan SH'lerin göçünü teşvik etmekle ilgili olabilecek UTP ile arttırılmıştır. UTP ayrıca akson kılavuzluğu ve SH redifferentiasyonu için önemli bir süreç olan SH-akson teması sırasında N-kaderin geri kazanımını azaltmıştır. Yeniden farklılaştırma işlemindeki bu potansiyel etki, dbcAMP gibi farklılaşma sinyallerinin varlığında Krox-20 artışının UTP tarafından büyük ölçüde bozulduğu gözlemiyle de desteklenir. Ayrıca, UTP aksonal NRG1 sinyalini engelleyebilen ve SH yeniden dağıtım işleminin bozulmasına ve sonuç olarak miyelinasyonun bozulmasına katkıda bulunabilen ErbB3 reseptörünün SHG'de NRG tarafından aktivasyonunu azaltmıştır (27). Travmatik nöronal hasarlanma, iskemik serebral patolojilerde ve serebral ödemin patofizyolojisinde hücre membranı ve bunun en önemli yapıtaşı olan fosfolipitlerin önemi bilinmektedir (28). Bu nedenle membran fosfolipid sentezini arttıran bileşiklerin membranlarda koruyucu etkinlik gösterebileceği öngörülmektedir. Nitekim Kennedy yolağının hız kısıtlayıcı basamağında üretilen ve membran fosfolipid sentezinin bir prekürsörü olan CDP-kolin (Sitidin difostat-kolin)’in dışarıdan uygulanmasıyla geçici serebral iskemi ve travmaya sekonder hücre membran bütünlüğünün bozulduğu patolojilerde fosfotidilkolin ve sfingomiyelin sentezini attırdığı ve aynı 3 zamanda Fosfolipaz A2 inhibisyonu ile hasarın ilerlemesini engellediği bilinmektedir (29, 30). Bu bilgilerle uyumlu olarak, sıçan siyatik sinirinin primer kesi ve sütür modelinde sitikolin tedavisinin fonksiyonel geri kazanımı sağladığı, sinir rejenerasyonunu arttırdığı ve post-operatif skar dokusunu azalttığı önceki çalışmalarımızda gösterilmiştir (31-35). Bu modeldeki muhtemel etki mekanizmaları araştırıldığında, Sitikolin tedavisinin sinir dokusunda MMP-9 ve MMP-2 düzeylerini ve aktivitelerini azalttığı ve TIMP-1 ile TIMP-3 düzeylerini arttırdığı literatürde ilk kez gösterilmiştir (35). Üridin, insanların kan dolaşımında ve anne sütünde bulunan majör pirimidin nükleozididir (36-38). Üridin aynı zamanda Kennedy yolağı aracılığıyla membran fosfolipid sentezinin bir prekürsörüdür ve bu yolağın hız kısıtlayıcı basamağında üretilen CDP-kolin sentezini in vitro ve in vivo koşullarda arttırdığı bilinmektedir (29, 39, 40). Bu çalışmamızda ise, bir ön madde olarak CDP-kolin düzeylerini arttırdığı bilinen ve insan kan dolaşımının major pirimidin nükleozidi olan üridin’in sistemik yolla verilmesi suretiyle deney hayvanlarında oluşturulan tek taraflı siyatik sinir hasarında sinirin rejenerasyonu üzerine etkinliği araştırılmıştır. 4 MATERYAL VE METOD Bu çalışma Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi (BUÜTF) Deney Hayvanları Yetiştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi (DEHYUAM), Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı ve Anatomi Anabilim Dalı laboratuvarlarında Eylül 2018- Ocak 2020 tarihleri arasında gerçekleştirildi. BUÜTF Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu (HADYEK)’nun onayını (2017-15/04) takiben sıçanlar BUÜTF DEHYUAM’dan temin edildi. Çalışmamızda 96 adet ağırlıkları 220-350 gram arasındaki Sprague Dawley cinsi erkek sıçan kullanıldı. Tarafsız bir görevli tarafından rastgele seçilen sıçanlardan 4 farklı tedavi grubu aşağıda belirtilen şekilde oluşturuldu. A) Sham Grubu: Siyatik sinir kesisi yapılmadan sadece cilt-ciltaltı insizyonu ile kapatılan ve %0,9 NaCl (salin) tedavisi verilen grup. B) Kontrol Grubu: Siyatik sinir tam kat kesisi ve sütürasyonu uygulanan ve salin tedavisi verilen grup. C) Üridin 100 Grubu: Siyatik sinir tam kat kesisi ve sütürasyonu uygulanan ve günlük 100 mg/kg üridin tedavisi verilen grup. D) Üridin 500 Grubu: Siyatik sinir tam kat kesisi ve sütürasyonu uygulanan ve günlük 500 mg/kg üridin tedavisi verilen grup Siyatik sinir kesisi yapılması: Tüm sıçanlar Sevofluran (Sevorane®likid, Aesica Queenborough Ltd. Queenborough Kent MG11 5EL, İngiltere) anestezisi altında sol yan yatar pozisyonda ekstremiteleri operasyon masasına tespit edildiler. Sağ uyluk ve inguinal bölge altına yerleştirilmiş 1 cm kalınlığında rulo gazlı bez ile operasyon sahasına yükseklik kazandırıldı. Operasyon sahası önce %70 alkol ve sonra %10’luk povidone iyodine (Glividon®, Bikar İlaç San, İstanbul) 5 solüsyonu ile temizlendikten sonra girişim yapılacak saha açık kalacak şekilde sıçanların üzeri steril olarak örtüldü. Cerrahi girişimler, mikroskop (Zeiss Opmi, Carl Zeiss Meditec Inc. ABD) altında mikrocerrahi yöntemler kullanılarak yapıldı. Tüm sıçanlarda sağ gluteal bölgeden uyluk posterioruna uzanan 3 cm uzunluğunda posterolateral cilt insizyonu yapıldı. M. biceps femoris ve m. gluteus superficialis bileşke hattı ve üzerini çevreleyen fasya künt diseksiyonla açılarak siyatik sinir ortaya konuldu. Siyatik sinir siyatik foramenden tibial ve peroneal dalların ayrıldığı noktaya kadar olan unifasiküler olduğu bölümde üzerindeki membranöz yapılar diseke edilerek çevre dokulardan izole edildi (Resim-2). Resim-2: Sol yan yatar pozisyonda sağ gluteal bölgede insizyon sonrasında künt diseksiyonla açılarak siyatik sinir ortaya konuldu. Takiben sham grubu hariç diğer gruplarda siyatik sinir foramenden 1 cm uzaklıkta kesinin düzgün ve üniform olabilmesi için altına metal bir disektör konularak dermatom bıçağı ile tam kat sinir kesisi yapıldı. Sham grubunda ise deneklerde aynı cerrahi işlemler ile siyatik sinir ortaya konuldu, ancak sinir kesisi yapılmadı. Kesisi yapılan diğer grup deneklerde epinöral sinir anastomoz tekniği kullanılarak mikrocerrahi yöntemle proksimal ve distal sinir güdükleri 8-0 polypropylene sütür ile (Prolene, Ethicon ®Ltd, Somerville NJ, ABD) aralarında 180° bulunan iki ayrı noktadan sütüre edildi ve primer anastomoz sağlandı. Anastomoz işlemleri sırasında gerginlik oluşturulmamasına dikkat edildi. Künt diseksiyon ile aralanan fasya ve kas dokusuna uygulanan traksiyon serbestleştirildiğinde spontan olarak siyatik sinirin üzerini kapattığı için sütüre edilmedi. Cilt 5-0 polypropylene (Prolene, 6 Ethicon ®Ltd, Somerville NJ, ABD) sütür ile sütür edilerek kapatıldı (Resim- 3). Resim-3: a) Siyatik sinir foramenden 1 cm uzaklıkta dermatom bıçağı ile tam kat kesisi yapıldı. b) Epinöral sinir anastomoz tekniği kullanılarak mikrocerrahi yöntemle proksimal ve distal sinir güdükleri 8-0 polypropylene sütür ile aralarında 180° bulunan iki ayrı noktadan sütüre edildi. Deney grupları: A. Erken dönem gruplar: 1. Erken Dönem Sham Grubu (n:8): Anestezi altında sağ siyatik sinir diseke edildi ancak kesilmedi. Takiben deneklere 1 hafta boyunca 1 ml/kg salin (%0,9 NaCl) intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. 2. Erken Dönem Kontrol Grubu (n:8): Anestezi altında sağ siyatik sinir tam kat kesisi ve epinöral teknikle primer sinir anastomozu sonrası cilt kapatılmasını takiben deneklere 1 hafta boyunca 1 ml/kg salin (%0,9 NaCl) intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. 3. Erken Dönem Üridin 100 Grubu (n:8): Anestezi altında sağ siyatik sinir tam kat kesisi ve epinöral teknikle primer sinir anastomozu sonrası cilt kapatılmasını takiben deneklere 1 hafta boyunca 100mg/kg üridin intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. 4. Erken Dönem Üridin 500 Grubu (n:8): Anestezi altında sağ siyatik sinir tam kat kesisi ve epinöral teknikle primer sinir anastomozu sonrası cilt 7 kapatılmasını takiben deneklere 1 hafta boyunca 500mg/kg üridin intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. B. Geç dönem gruplar 1. Geç Dönem Sham Grubu (n:16): Anestezi altında sağ siyatik sinir diseke edildi ancak kesilmedi. Takiben deneklere 1 hafta boyunca 1 ml/kg salin (%0,9 NaCl) intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. 2. Geç Dönem Kontrol Grubu (n:16): Anestezi altında sağ siyatik sinir tam kat kesisi ve epinöral teknikle primer sinir anastomozu sonrası cilt kapatılmasını takiben deneklere 1 hafta boyunca 1 ml/kg salin (%0,9 NaCl) intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. 3. Geç Dönem Üridin 100 Grubu (n:16): Anestezi altında sağ siyatik sinir tam kat kesisi ve epinöral teknikle primer sinir anastomozu sonrası cilt kapatılmasını takiben deneklere 1 hafta boyunca 100 mg/kg üridin intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. 4. Geç Dönem Üridin 500 Grubu (n:16): Anestezi altında sağ siyatik sinir tam kat kesisi ve epinöral teknikle primer sinir anastomozu sonrası cilt kapatılmasını takiben deneklere 1 hafta boyunca 500 mg/kg üridin intraperitoneal yolla günde bir kez enjekte edildi. Cerrahi ve enjeksiyonlar sonrası tüm sıçanların spontan olarak uyanmaları beklendi ve takiben kafeslerine bırakıldı. Her bir kafese 4 adet sıçan olacak şekilde numaralandırıldı. Cerrahi işlem sonrasında tüm sıçanlar standart sıçan yemi ve su ile beslendi, mobilize olmalarına izin verildi. Erken dönem gruplar biyokimyasal ve moleküler biyolojik parametrelerin analiz edilmesi amacıyla 7 günlük tedaviyi takiben anestezi altında sakrifiye edildi. Siyatik sinir örneklerinde değişimleri erken dönemde saptanabilen apoptotik belirteç ve biyokimyasal parametreleri (lipid peroksidasyonu ve reaktif oksijen türevleri) incelemek amacıyla, siyatik sinirler tamir edilen segmentini içerecek şekilde enblok olarak çıkarıldı ve 8 -80°C derecede saklanmak üzere alüminyum folyo içinde soğutucuya yerleştirildi. Geç dönem gruplar cerrahi işlemleri takiben motor fonksiyonel ve elektrofizyolojik analizler için 12. haftaya kadar takip edildiler. Geç dönem sıçanlar farklı analizlerin yapılabilmesi amacıyla Geç-A ve Geç-B grupları olarak 2 alt gruba ayrıldı. Geç-A grubu sıçanlarda 6. ve 12. haftada her gruptan 8’er sıçana motor fonksiyonel ve elektrofizyolojik testler uygulandı. Bu grupta sakrifiye edilmeden önce (12. haftada) sevofloran anestezisi altında sıçanların eski cilt insizyonları açılarak siyatik sinirleri tamir edilen segmentini içerecek şekilde enblok olarak çıkarıldı ve -80°C derecede saklanmak üzere alüminyum folyo içinde soğutucuya yerleştirildi. Geç dönem gruplardaki deneklerin diğer yarısını oluşturan 8’er sıçan (Geç-B grubu) sevofluran anestezisi altında eski cilt insizyonları açılarak künt diseksiyonla siyatik sinirleri ortaya çıkarıldı. Takiben direkt fiksasyon amacıyla 3 kez 10’ar dakika süreyle siyatik sinirin proksimal ve distal kısımlarını kapsayacak şekilde 2-3 ml paraformaldehit (0,1 M Fosfat tampon içerisinde %4’lük paraformaldehit, pH: 7,4) uygulandı. Fiksasyon sonrası siyatik sinirin distal kısmı daha uzun olacak şekilde çıkarıldı ve paraformaldehit ile dolu cam şişelere konuldu. Değerlendirme: A. Erken dönem mekanizmaya yönelik çalışmalar A1. Apoptozis değerlendirmesi: Siyatik sinirde Üridin’in apoptotik süreçlere etkisi Western Blot yönteminde Caspase-3 proteininin analizi ile yapıldı. Western Blot analizleri için siyatik sinir örnekleri homojenize ediledi. Total protein içeriği Lowry yöntemine (41) göre tayin edilen homojenatlar Laemmi tamponu (42) ile 5 dakika kaynatıldı. Daha sonra eşit miktarda protein içeren homojenatlar 9 sodyum dodesil sülfat-poliakrilamid jel elektroforezinde (SDS-PAGE; Mini Protean II, Bio-Rad, Hercules, CA, USA) elektroforetik olarak yürütülüp poliviniliden florid (PVDF) membranlara (Millipore, Billerica, MA, USA) aktarıldı. Membranların %5 süt tozu çözeltisi ile bloke edilmesini takiben spesifik anti-Caspase-3 birinci antikoruyla (1: 1000, Cell Signaling Technology, Danvers, MA, USA) gece boyunca inkübe edildi. Ertesi gün TBST (tris buffered saline with tween 20) tamponuyla yıkanan membranlar uygun ikinci antikorla (1: 1000, Cell Signaling Technology, Danvers, MA, USA) 1 saat inkübe edildikten sonra kemiluminesans deteksiyon kitiyle (Millipore, Billerica, MA, USA) muamele edildi. Protein bantları dijital bir tarayıcıda (CDigit, LI-COR Biotechnology, Lincoln, NE, USA) okutularak Kaspaz-3 proteininin optik dansiteleri sayısal değere dönüştürüldü. Kaspaz-3 düzeyleri tayin edildikten sonra membranlar temizleme tamponu (Thermo Fisher Scientific, Rockford IL, USA) ile yıkanarak aktin antikoru (Millipore, Temecula, CA, USA) ile yeniden muamele edildi ve üstteki süreç tekrarlandı. A2.Biyokimyasal değerlendirme: Çalışmamızda oksidasyon hasarı ve antioksidatif savunma mekanizmaları biyokimyasal olarak incelendi. Bu amaçla ticari ELISA kitleri (YL Biotech, Shangai, PRC) kullanılarak sinir dokusu homojenatlarında süperoksid dismutaz (SOD), miyeloperoksidaz (MPO), glutatyon peroksidaz (GPx), malondialdehid (MDA) ve katalaz (CAT) düzeyleri ölçüldü. Ölçümler kit prosedürlerine bağlı kalınarak spektrofotometrik (mQuant, Biotek, Winooski, VT) olarak gerçekleştirildi. B. Geç dönem davranışsal çalışmalar ve mekanizmaya yönelik diğer değerlendirmeler B1. Fonksiyonel değerlendirme: Fonksiyonel değerlendirme, siyatik fonksiyon indeksi (SFI) testi ile Geç-A grubu sıçanlarda yapıldı. SFI testine daha iyi motive olmaları amacıyla Geç-A grubundaki sıçanlar bir gece önceden aç bırakıldılar. Ertesi gün her iki arka ayakları mürekkebe batırıldıktan sonra 144x10x10 cm boyutlarında oluşturulmuş bir yürüme koridorunda bitiş noktasına yem konularak 10 yürütüldüler. Yürüme işlemi en iyi bası uzunluğu ve parmak arası mesafeler görülene dek birkaç defa tekrarlandı. SFI testi cerrahi işlemi takiben 6 ve 12. haftalarda yapıldı. Sonuçlar SFI testi formülü kullanılarak hesaplandı (43). B2. Elektrofizyolojik değerlendirme: Elektrofizyolojik değerlendirme, elektromyografi (EMG) ile Geç-A grubu sıçanlarda yapıldı. Tüm EMG kayıtları Bursa Uludağ Üniversitesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Laboratuvarlarında Sinir İleti Hızı Ölçüm Seti (MP36, BIOPAC Systems, CA, USA) ile gerçekleştirildi. Cerrahiyi takiben 6 ve 12. haftalarda, SFI testinin hemen ardından, Geç-A grubundaki tüm sıçanlar Sevofluran (Sevorane ®likid, Aesica Queenbrough Ltd. Queenborough Kent ME II SEL, İngiltere) anestezisi altında prone pozisyonda masaya yatırıldı. Sıçanların ekstremiteleri serbest bırakılırken kuyrukları flaster yardımıyla gevşek bir şekilde EMG uygulanacak masaya fikse edildi ve sırtları traş edildi. Sırtta spina iliaca’ları birleştiren çizginin kranial tarafına ve 2 cm distaline keçeli kalem ile birer çizgi çekildi ve sinir uyarıları traşlı cilt üzerine konan yüzey uyarıcı (surface stimulator) aracılığıyla bu çizgiler üzerinden yapıldı. Uyarıcı cup elektrodun anod ve katod elektrodları medulla spinalis ortalanmak suretiyle ve her uygulamada aynı tarafa kondu. Kayıtlar gastroknemius kasından alındı. Aktif kayıtlayıcı elektrod olarak kullanılan iğne elektrod m. gastroknemius karıncığının üzerine, referans iğne elektrod gastrokinemius kasının tendonuna ve toprak elektrod olarak kullanılan iğne elektrod abdomene yerleştirildi. Uyarılar 1 msn’lik sürelerle 30 mV’luk sabit şiddette verildi. Klinik olarak plantar fleksiyonun gözlendiği konumda EMG’de en iyi 3 cevap 10 ms boyunca kaydedildi ve sonuçlar bu 3 cevabın ortalaması olarak verildi. Cevabın izoelektrik hattan elektronegatif olarak başlamasına ve artefaktın az olmasına dikkat edildi. İki cm’lik sabit aralıklı iki farklı konumdan yapılan elektriksel uyarılar sonucu kaydedici elektroddan elde edilen bileşik kas aksiyon potansiyellerinin amplitüd süresi ve latansı kaydedilerek sinir ileti hızları hesaplandı. 11 B3. Makroskopik değerlendirme: Geç-B grubundaki sıçanlar ise postoperatif 12. haftada makroskopik, histomorfolojik değerlendirme için kullanıldı. Bu sıçanlar kesi ile oluşturulan periferik sinir hasarı ve yapılan cerrahi işlem sonrasında kendilerine yönelik zarar verici davranışları açısından takip edildi. Sağ ayak parmaklarında oluşan hiperemi, ödem ve ülser şeklinde gözlenen bulgular kaydedildi. Postoperatif 12. hafta sonunda incelemeye alınan ve yaşayan sıçanlar sevofloran anestezisi altında sakrifiye edildi. Eski cilt insizyonu açılarak siyatik sinirin çevre dokuya olan yapışıklığı ve bu dokulardan ayrılabilirliği değerlendirildi. Değerlendirmede cilt ve adele fasyasının kapanmasını, sinirin çevre kas kütlesine yapışıklığını ve bu yapılardan ayrılabilirliğini belirleyen kriterler Petersen ve ark. (44), tarafından tarif edilen numerik grade’leme şeması kullanılarak kantitatif skorlara dönüştürüldü (Tablo-1). Tablo-1: Petersen ve ark tarafından tanımlanan Makroskopik Değerlendirme İçin sayısal değerlendirme şeması Doku Grade Tanımlama Cilt ve adele fasyası 1 Tamamen Kapanmış 2 Kısmen Açık 3 Tamamen açık Sinir yapışıklığı ve ayrılabilirliği 1 Diseksiyon yok veya hafif künt diseksiyon 2 Biraz kuvvetli künt diseksiyon 3 Keskin diseksiyon B4. Histomorfolojik değerlendirme: Geç-B grubu sıçanların siyatik sinir dokularında histomorfolojik değerlendirme Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi laboratuvarında gerçekleştirildi. Siyatik sinir dokularının (0,5-1 cm) tespiti anastomoz alanını da içerek ve distal bölüm işaretli olarak 0,1 mol/L fosfat tamponu ve %4 gluteraldehit 12 (pH: 7,4) içerisinde devam edildi. Gece boyu süren tespit sonrasında 0,1 mol/L fosfat tamponu içerisindeki %1 osmium tetroxide (OsO4) ile 2 saat boyunca postfikse edildi. Takiben artan yüzdelerdeki alkol serileri içerisinde dehidrate işlemi ve sonrasında da propilen oksit ile muamele edildi. Polimerizasyon için Spur’s resin (Agar Scientific) içerisine gömülerek ve kodlanarak 70Cº de bir gece süresince etüve alındı (Nüve, EN-400). Resin bloklardan 0,5 µm kalınlığında transvers yarı ince kesitler ultramikrotom kullanılarak alındı. Lam üzerine her lamda 3 kesit örneği olacak şekilde %1 toludin mavisi - %1 boraks karışımı ile boyandı. Lam üzerine alınan kesitler arasında ikişer kesit atlanarak alındı ve her örneğin farklı kesit düzeylerinden olması sağlandı. Kesitler üzerinden rastgele örnekleme ile Zeiss Primo Star ışık mikroskop sistemi ve Zeiss Labscope yazılımı kullanılarak, 5 megapixel çözünürlükte görüntüler elde edildi. 100 x büyütme ile alınan görüntüler BMP görüntü formatına çevrildi. Görüntüsel analizler için Scion Image (versiyon 4.0.3.2) yazılımı ve masaüstü bilgisayar kullanıldı. Sayım, ölçüm ve analizler öncesinde mikroskop sistemi ve yakalanan görüntülerin kalibrasyonu yapıldı. Kalibrasyon için Olympus mikrometrik lam kullanıldı. Scion Image yazılımı kullanım için her açıldığında kalibrasyon işlemi tekrarlandı. Yazılım üzerinde makrolar kullanılarak önce bir sayım çerçevesi (80x60 µm, 4800 µm2) belirlendi. Sayım çerçevesi her görüntü üzerine süperimpoze edildikten sonra miyelinli aksonlar sayıldı. Akson sayımında üst ve sağ kenara değen aksonlar ve sayım çerçevesi içerisinde kalan aksonlar sayılırken sol ve alt kenara değen aksonlar ve çerçeve dışındakiler sayılmadı (Resim-4). Akson sayımı ile birlikte görüntülerdeki myelinli aksonların sınırları çizilerek alanları, çevre uzunlukları, kısa ve uzun çapları hesaplandı. Her slatta, kısa ve uzun çaplar üzerinden sayım çerçevesi içerisinde kalan en az 10 aksonun bu şekilde ortalama çapı hesaplandı. Elde edilen verilerden ölçüm alanında sayılan akson sayısı, milimetre karedeki akson sayısı ve ortalama akson çapları elde edildi (32, 34). 13 Resim- 4: Yazılım üzerinde akson sayımından önce oluşturulan sayım çerçevesi (Beyaz oklar sayıma dahil edilen kenarlar, siyah oklar sayıma dahil edilmeyen kenarlar) İstatistiksel Analiz: Erken ve geç sham grubu(n:16), Erken ve geç kontrol grubu (n:16), Erken ve geç U100 grubu (n:16) ve Erken ve geç U500 gruplarından elde edilen biyokimyasal, fonksiyonel ve elektrofizyolojik değerlendirme skorları gruplar arası karşılaştırmalar için Tek Yönlü Varyans Analizi'ni (ANOVA) takiben gruplar arasındaki sonuçların analizinde post-hoc Tukey testi kullanıldı. Makroskopik ve anatomik analizler ile Kruskal-Wallis ve Mann- Whitney U testiyle değerlendirildi. Tüm karşılaştırmalarda p<0,05 sonucu anlamlı olarak kabul edildi. 14 BULGULAR Cerrahi girişim sonuçları: 12 haftalık süreç içerisinde, geç dönem kontrol gruptan 1 sıçan 4. haftada ve 1 sıçan 8. Haftada; geç dönem U100 gruptan 1 sıçan 4. haftada ve U500 gruptan 1 sıçan 9. haftada kafeslerinde ölü olarak bulundu. Diğer hayvanlar deney süreci boyunca yaşamaya devam ettiler. 12 haftalık süre içerisinde, nöropatik ağrıya bağlı sadece 1 hayvanda sağ ayak parmaklarda ülsere yaralar oluştu ve self ampütasyon görüldü. Bu sıçanda parmak kayıplarının yürüme yolu analizlerini etkileyeceği düşünülerek, yürüme yolu testine ve sonuçlara dahil edilmedi (Resim-5). Resim-5: Self ampütasyona bağlı 3,4,5 parmakta ampütasyon Erken dönem apoptozis değerlendirmesi sonuçları: Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki 7. günde apoptotik 15 değişimlere etkisi Western Blot yöntemi ile aktif Kaspaz-3 düzeylerinin analiz edilmesi suretiyle belirlenmiştir. Sonuçlar aktif Kaspaz-3 protein bantlarının optik dansitelerinin Aktin bantlarının optik dansitelerine orantılanması ile elde edilmiştir. Sham grubunda elde edilen değerlerin ortalaması 100’e sabitlenmesi suretiyle diğer gruplardaki değerler yüzde değişim olarak bildirilmiştir. Veriler ortalama±standart hata olarak sunulmuştur. İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında *p<0,05, ve ***p<0,001 olarak belirtilmiştir (Şekil-1). Şekil-1: Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sutür hasarında aktif-Kaspaz-3 analizi ile belirlenen apoptotik değişimler ve üridin tedavisinin bu apoptoza etkisi Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sutür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki 7. günde apoptotik değişimlere etkisi Western Blot yöntemi ile aktif Kaspaz-3 düzeylerinin analiz edilmesi suretiyle belirlenmiştir. Sonuçlar aktif Kaspaz-3 protein bantlarının optik dansitelerinin Aktin bantlarının optik dansitelerine orantılanması ile elde edilmştir. Sham grubunda elde edilen değerlerin ortalaması 100’e sabitlenmesi suretiyle diğer gruplardaki değerler yüzde değişim olarak bildirilmiştir. ile Veriler ortalama±standart hata olarak sunulmuştur. İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında *p<0,05, ve ***p<0,001 olarak belirtilmiştir. 16 Erken dönemdeki siyatik sinirden elde edilen örneklerde kaspaz- 3/aktin oranı Üridin 100 mg/kg ve Üridin 500 mg/kg grubunda kontrol grubuna göre daha düşük düzeylerde tespit edildi ancak sadece yüksek doz Üridin (500 mg/kg) ile tedavisi alan sıçanlarda antiapoptoz etkisi açısından istatistiksel olarak anlamlı görüldü. Erken dönem oksidasyon parametrelerine etkisi sonuçları: Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen Üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki 7. günde oksidasyon parametrelerine etkisi ELISA yöntemi ile belirlenmiştir ve süperoksid dismutaz (SOD), miyeloperoksidaz (MPO), glutatyon peroksidaz (GPx), malondialdehid (MDA) ve katalaz (CAT) düzeyleri ölçüldü. Veriler ortalama±standart hata olarak sunulmuştur (Tablo-2). Tablo-2: Erken dönem tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarında oksidasyon parametrelerindeki değişimler ve üridin tedavisinin bu parametrelere etkisi Sham Kontrol U100 U500 MPO (ng/ml) 9,9±0,2***,αα 12,3±0,3 11,6±0,3 10,1±0,3***,α MDA(nmol/ml) 0,68±0,02***,αα 0,93±0,03 0,82±0,02* 0,72±0,01***,α SOD (ng/ml) 1,85±0,03***,αα 1,45±0,04 1,60±0,04 1,78±0,04***,α GPx (ng/ml) 14,6±0,3***,αα 11,5±0,1 12,6±0,5 13,4±0,2** CAT (ng/ml) 18,5±0,2***,αα 14,4±0,6 16,2±0,4* 17,5±0,3*** İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında *p<0,05, **p<0,01 ve ***p<0,001 ve U100 grubuna göre kıyaslandığında αp<0,05 ve ααp<0,01 olarak belirtilmiştir. Miyeloperoksidaz (MPO), Malondialdehid (MDA) Süperoksid Dismutaz (SOD), Glutatyon Peroksidaz (GPx) ve Katalaz (CAT). Siyatik sinirden elde edilen erken dönem örneklerinde; Miyeloperoksidaz (MPO) miktarı kontrol grubunda en yüksek, sham grubunda en düşük düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 uygulanan grupta MPO düzeyleri kontrol gruba göre azalırken anlamlı istatistiksel fark saptanmadı. Siyatik sinir hasarını takiben U500 uygulanan 17 grupta MPO düzeyleri kontrol ve U100 gruplarına göre anlamlı derecede azalmış olarak tespit edildi. Siyatik sinirden elde edilen erken dönem örneklerinde; Malondialdehid (MDA) miktarı kontrol grubunda en yüksek, sham grubunda en düşük düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 ve U500 uygulanan gruplarda MDA düzeyleri kontrol gruba göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde azalmıştı. Ayrıca MDA düzeyleri açısından U500 ve U100 grupları arasında anlamlı fark mevcuttu. Erken dönem örneklerinde; Süperoksid Dismutaz (SOD) miktarı kontrol grubunda en düşük, sham grubunda en yüksek düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 uygulanan grupta SOD düzeyleri kontrol gruba göre artarken anlamlı istatistiksel fark saptanmadı. Siyatik sinir hasarını takiben U500 uygulanan grupta SOD düzeyleri kontrol ve U100 gruplarına göre anlamlı derecede artmış olarak tespit edildi. Erken dönem örneklerinde; Glutatyon Peroksidaz (GPx) miktarı kontrol grubunda en düşük, sham grubunda en yüksek düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 uygulanan grupta GPx düzeyleri kontrol grubuna göre artarken anlamlı istatistiksel fark saptanmadı. Siyatik sinir hasarını takiben U500 uygulanan grupta GPx düzeyleri kontrol grubuna göre anlamlı derecede artarken, U100 grubuna göre anlamlı fark saptanmadı. Erken dönem örneklerinde; Katalaz (CAT) miktarı kontrol grubunda en düşük, sham grubunda en yüksek düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 ve U500 uygulanan gruplarda CAT düzeyleri kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı artış görüldü. U100 ve U500 gruplarında CAT düzeyleri açısından anlamlı fark saptanmadı. Geç dönem makroskopik değerlendirme bulguları: Tüm geç dönemdeki sıçanlarda 12 hafta sonunda yapılan değerlendirmede cilt ve adele fasyasının tamamen kapandığı ve insizyon hattında enfeksiyon veya enflamatuvar bulgu olmadığı görüldü. Takiben hayvanların tamamen kapanmış olan insizyon hattı yeniden açılarak makroskopik değerlendirildi. Değerlendirme, Petersen ve ark. (44), tarafından tanımlanan numerik değerlendirme skalasına göre yapıldı. 18 12. hafta sonunda cilt ve adele fasyası kapanması açısından 4 grup ortalama ve standart hata değerleri verilmiştir. 4 grup arasında Kruskal Wallis testi ile yapılan istatistik analizde anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). 12. hafta sonunda sinir yapışıklığı ve ayrılabilirliği açısından Kruskal Wallis testi ile yapılan analiz ile gruplar arasında anlamlı farklılık saptandı. Mann-Whitney U Test ile yapılan analizlerde kontrol grup; sham grup ve U500 gruplarına göre anlamlı farklılık görüldü [Sham grup ve Kontrol grup arasındaki p value=0.004; kontrol grup ve U500 grup arasındaki p value=0.002 olarak saptandı (p<0.05)]. Sonuç olarak Üridin 500 mg/kg ile 1 hafta intraperitoneal tedavi edilen sıçanlarda, SF ile 1 hafta intraperitoneal enjeksiyon yapılan kontrol gruba göre sinir yapışıklığı ve ayrılabilirliği açısından anlamlı olarak daha iyi sonuçlar elde edildi. Ancak U100 grubunda ve kontrol grup arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0.05) (Resim-6) (Tablo- 3). 19 Resim 6: a) Cerrahi sahada gelişen ince konnektif doku (Üridin 500 grub) b) Cerrahi sahada gelişen kalın konnektif doku (Kontrol grup) x4 Tablo-3: Sinir ayrılabilirliği ve yapışıklığı ortalama ve standart sapma değerleri Sıçan Standart Grup sayısı Ortalama Sapma Minimum Maksimum Sham 16 1.62 0.500 1 2 Kontrol 14 2.36 0.497 2 3 Uridin 100 15 2.00 0.535 1 3 mg/kg Uridin 500 15 1.53 0.516 1 2 mg/kg 20 Geç dönem Fonksiyonel değerlendirme bulguları: Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen Üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki 6. hafta ve 12. haftada siyatik fonksiyon indeksine (SFI) etkisi yürüme testleri sonuçlarına dayanarak analiz edilmiştir. Yürüme testindeki parametreler aşağıdaki gibi analiz edilmiştir (45) (Resim-7). Resim-7: Yürüme testindeki parametrelerin analizi. SFI (Sciatic Funtional Index):Siyatik Sinir Fonsiyon İndeksi, E (Experimental): Deneysel, N(Normal): Normal, Print length (PL): Sağ arka ekstremite baskı mesafesi, Toe Spread (TS): Sağ arka ekstremite parmak açıklığı, Intermediate Toe Spread (ITS): Sağ arka ekstremite ara parmak açıklığı, Distance to other foot (TOF): Sağ-sol arka ekstremite mesafesi olarak değerlendirildi. Yürüme testinin sonuçları Şekil-2’de bildirilmiştir. 21 Şekil-2: Yürüme testi sonuçları. Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki 6. hafta (sol sütun) ve 12. haftada (sağ sütun) siyatik fonksiyonlara etkisinin yürüme testi kullanılarak analizi yapılmıştır. Veriler ortalama±standart hata olarak sunulmuştur. İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında *p<0,05,**p<0,01 ve ***p<0,001; U100 grubuna göre kıyaslandığında aap<0,01 ve aaap<0,001; ve U500 grubuna göre kıyaslandığında bp<0,05, bbp<0,01 ve bbbp<0,001 olarak belirtilmiştir. 22 Yürüme testinin sonuçlarına göre SFI analizi Bain ve ark. (46,47), hesaplama yöntemine göre yapılmıştır. SFI sıfır değeri normal, -100 değeri total kayıp iken, -11 ve +11 arasındaki değerler normal olarak değerlendirildi (46). SFI sonuçları Şekil- 3’te bildirilmiştir. Şekil-3: SFI sonuçları. Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sutür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki 6. hafta ve 12. haftada siyatik fonksiyon indeksine (SFI) etkisi yürüme testleri sonuçlarına dayanarak analiz edilmiştir. Veriler ortalama±standart hata olarak sunulmuştur. İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında **p<0,01 ve ***p<0,001; U100 grubuna göre kıyaslandığında aaap<0,001; ve U500 grubuna göre kıyaslandığında bbbp<0,001 olarak belirtilmiştir. Sonuç olarak 6. ve 12. haftadaki yürüme testi ve SFI sonuçlarında U100 ve U500 gruplarında kontrol grubuna göre belirgin iyileşme saptandı. Ayrıca U500 ve U100 grup arasındaki yapılan karşılaştırmada hem 6. ve hem 12 haftada SFI açısından anlamlı fark görüldü. 23 Geç dönem Elektrofizyolojik (EMG) değerlendirme bulguları: Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen Üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki (A) 6. hafta ve (B) 12. haftadaki siyatik sinir ileti hızına etkisi elektromiyografi (EMG) kaydı yapılarak analiz edilmiştir (Şekil-4). Şekil-4: EMG kayıtlarının analizi. Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sutür hasarını takiben 7 gün boyunca günde tek doz intraperitoneal yolla verilen üridin 100 mg/kg (U100) veya 500 mg/kg (U500) tedavisinin hasardan sonraki (A) 6. hafta ve (B) 12. haftadaki siyatik sinir ileti hızına etkisi elektromiyografi (EMG) kaydı yapılarak analiz edilmiştir. Veriler ortalama±standart hata olarak sunulmuştur. İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında ***p<0,001 ve U100 grubuna göre kıyaslandığında aaap<0,001 olarak belirtilmiştir. 6. haftadaki EMG sonuçlarında U100 ve U500 gruplarında kontrol grubuna göre iyileşme mevcuttu, ancak 4 grup arasında Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post-hoc Tukey testi ile yapılan istatistik analizde anlamlı farklılık saptanmamıştır (p>0.05). 12.Haftadaki yapılan analizlerde sadece U500 ile tedavi edilen sıçanlarda kontrol ve U100 gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı (p<0,001) ölçüde yüksek amplitüd değerleri elde edildi. 24 Geç dönem histomorfolojik değerlendirme bulguları: Akson sayımında; sayım çerçevesi içerisinde sayılan akson adetleri kontrol grubu için 49,1±11,1 sham grubu için 67,5±8,8 U100 grubu için 66,0±4,9 ve U500 grubu için 66,8±4,6 olarak bulundu. Milimetrekare üzerinden hesaplanan sonuçlar kontrol grubu için 10,23±23,2 sham grubu için 14,07±18,4 U100 grubu için 13,7±10,1 ve U500 grubu için 13,9±9,6 olarak tespit edildi (Şekil-5, Şekil-6). Şekil-5: Ölçüm alanında sayılan akson sayıları ve standart sapmaları, *p<0.05 kontrol grubu ile karşılaştırma. 25 Şekil-6: Milimetrekaredeki akson sayıları ve standart sapmaları, *p<0.05 kontrol grubu ile karşılaştırma. Kruskal Wallis testi sonucunda akson sayımı açısından gruplar arasında farklılık olduğu bulundu (p=0,048). Bu farklılığın hangi gruplar arasında olduğuna bakıldığında ise kontrol ve sham grupları arasında akson sayımı açısından beklenildiği gibi anlamlı istatistiksel farklılık olduğu görüldü (p=0,010). Kontrol ve U100 grubu arasında (p=0,036) ve Kontrol ve U500 grubu arasında da (p=0,026) istatistiksel anlamlılık görüldü. Gruplar arası diğer karşılaştırmalarda anlamlı farklılık saptanmadı. Ortalama akson çapı açısından değerler kontrol grubu için 3,8±0,7 sham grubu için 8,8±0,7 U100 grubu için 4,9±0,8 ve U500 grubu için 5,6±1,1 mikrometre olarak bulundu. Kruskal Wallis testi sonucunda ortalama akson çaplarında gruplar arasındaki farklılığın p=0,006 değeri ile anlamlı olduğu tespit edildi. Grupların karşılaştırmalı istatistik analizinde kontrol ve sham grupları arasındaki anlamlılığın p=0.001 değerinde olduğu görüldü. U100 ve U500 gruplarında kontrole göre artış olmasına rağmen p değerleri sırasıyla p=0,209 ve p=0,061 olarak bulundu. Özellikle U500 grubu için anlamlılığa yakın bu değerin kontrole göre ne kadarlık bir artışı ifade ettiğinin görülebilmesi için yüzdelik artışlara bakıldı. Akson çaplarındaki yüzdelik artış U100 grubunda kontrole 26 göre %29,41 ve U500 grubu için kontrole göre %48,59 olarak hesaplandı (Şekil-7, Resim-8). Şekil-7: Ortalama akson çapları ve standart sapmaları. * (Kontrol grubu ile karşılaştırma), p = 0,001. a Üridin 100 mg/kg grubunda kontrole göre artış, b, Üridin 500 mg/kg grubu için kontrole göre artış. Resim 8: %1 toludin mavisi - %1 boraks ile boyanan ince kesitler. A, Kontrol grubu; B, Sham grubu; C, Üridin 100 mg/kg grubu; D, Üridin 500 mg/kg grubu. Bar, 20 mikrometre. 27 TARTIŞMA VE SONUÇ Periferik sinir yaralanmasını takiben sinirin rejenerasyonu ve fonksiyonlarını tamamen geri kazanımı günümüzde hala rejeneratif tıbbın tam olarak çözemediği bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Periferik sinir onarım stratejilerinin nihai amacı maksimum fonksiyonel kazanımı sağlamak ve iyileşme süresini kısaltmaktır. Amerika Birleşik Devletleri'nde periferik sinirin hasar tedavisi için yıllık milyarlarca dolar harcanmaktadır (48, 49). PSH sonrasında optimal sinir onarımında birçok faktör etkilidir ancak ciddi sinir yaralanması sonrası erken dönemde mikroşirürjikal yöntemle primer sütür tekniği ile anatomik olarak akson aksona anastomoz hala altın standart tedavi olarak kabul edilmektedir (50). Ayrıca aksonal büyümenin kalitesi, canlı kalan nöron sayısı, rejenere olan aksonun oryantasyonu, hedef dokunun durumu gibi faktörler ideal sinir onarımında oldukça önem taşımaktadır (51, 52). Periferik sinir hasarından sonra nörotrofik faktörler; hedef dokular, nöral somalar, glial hücreler, fibroblastlar, makrofajlar ve Schwann hücreleri dahil olmak üzere çeşitli bölgelerden eksprese edilir. Hayatta kalan nöronlar büyüme modundan iletim moduna geçer ve morfolojik, fizyolojik ve moleküler değişiklikler yapar (53, 54). Distal ve proksimal sinir uçları periferik sinir kesisinden sonra farklı tepki gösterir. Hasarlı bölgeye uzak kalan sinir kısmı, büyüme ortamı için yeterli desteği sağlamalı ve rejenerasyon aksonu da denervasyon atrofisine karşı kapasitesini koruyarak uygun hedef organı yeniden canlandırmalıdır (53). Periferik sinir hasarı, hem distal hem de proksimal sinir bölgelerinde birçok değişikliğe neden olur. Yaralanma sonrası hayatta kalan bir sinirde, lezyonun proksimalindeki sinir kısmı genellikle ilk Ranvier düğümüne kadar kalsiyum akışının ve kalsiyum ilişkili proteazların aktivasyonunun etkisiyle dejenere olur. Proksimal kısımlar, yavaş ve hızlı aksoplazmik taşıma yoluyla oraya ulaşan hücre iskelet proteinlerinin ve organellerinin etkisiyle şişer. 28 Hasarlı aksonun dinamik olarak uzayan bir büyüme konisine ihtiyacı vardır (53, 54). Lokal protein sentezi, transkripsiyonel olayların katkısı olmadan bu ön değişiklikleri uyarır. Aksonlarda önceden var olan sitoskeletal elementler proksimal sinir kütüğünden büyümeye başlayan rejenere olan aksonlarına taşınır. Mikrotübüller, eski aksonlar ve yeni ortaya çıkan aksonlar arasındaki aksonal uzama için gerekli malzemeleri taşıyan köprüler gibi işlev görür. Rejenere olan akson kısımları, lezyonun proksimalindeki ilk Ranvier düğümünden uzamaya başlar. Bu ince sinir lifleri, distal sinir filizlerinin destekleyici mikroçevresinden distal sinir ucuna doğru uzar (53, 54). Aksonal rejenerasyon üzerinde doğrudan veya dolaylı etkileri olan moleküller genellikle nörotrofik faktörler, hücre adezyon molekülleri ve hücre dışı matris proteinleri olarak sınıflandırılabilir (53). Çevresel etkenler; distal sinir ucundan büyüme ve başarılı periferik sinir rejenerasyonu için önemlidir. Rejenere olan aksonlar, sağlam aksonlar ve miyelin kılıfı tarafından düzenlenen endonöral tüplerde denerve hedeflere doğru büyür. Distal sinir ucundaki birincil değişiklikler dejeneratiftir ve aksonal fragmanları ve miyelin kalıntılarını gideren “Wallerian dejenerasyonu” ile ilişkilidir. PSH’ndan sonra tetiklenen sıralı bir yanıt Wallerian dejenerasyonu olarak bilinir (15). Daha sonra Schwann hücreleri aksonal ve miyelin kalıntılarını giderir ve sitokinleri salgılar, böylece aksonal rejenerasyonu hızlandırır (55, 56). Ek olarak, periferik sinir mikro-çevresi, sinir rejenerasyonunda yeri doldurulamaz bir rol oynayan çeşitli nörotrofik faktörler veya büyüme faktörleri içerir (57). Sonuç olarak, nörotrofik faktörlerle duyusal veya motor iyileşmeyi arttırmak, alternatif olarak da aşırı doku inflamasyonunu ve skarlaşmasını önlemek ve hasarlı sinir onarımlarındaki etkisini araştırmak için büyük bir klinik ilgi vardır (58). Bu işlemin sonunda, bağ dokusu iskeleleri ve destekleyici Schwann hücrelerinden oluşan bir distal sinir bölgesi kalır (53, 54, 59). Periferik sinirler; mikro çevresindeki çeşitli adezyon molekülleri, hücre dışı matris molekülleri ve nörotrofik faktörler nedeniyle omuriliğe göre daha kolaylıkla rejenere olabilir (60, 61). 29 Resim-9: Periferik sinir liflerinin dejenerasyonu ve rejenerasyonu süreci. (A) Sağlam bir sinir lifi periferik olarak kesilir. (B) Yakın kılcal damarlardan endonöral tüpe giren makrofajlar, dejenere olan miyelin kılıfından kopan miyelin parçalarını içine alır. (C) Rejenerasyonla distal güdük içinde bir aksonal filiz meydana gelir. Shwann hücrelerinin yüzeyi bu büyüme konisini yönlendirir. (D) Yeni rejenere aksonun miyelinasyonu proksimal olarak başlar (58). Birçok çalışma (58, 62), büyüme faktörlerinin kullanımı ile sinir rejenerasyonunun geliştirilmesine ve bu sorunların üstesinden gelmeye odaklanmıştır. İnsülin benzeri büyüme faktörü I (IGF-I), yaralanma sonrası motor ve duyu nöronlarının kurtarılmasını teşvik etmenin yanı sıra Schwann hücrelerinin hayatta kalmasını ve çoğalmasını arttırmaktadır. IGF-I ayrıca aksonal rejenerasyonu ve miyelinasyonu da teşvik etmektedir. Lokal olarak kullanılan IGF-I'in ilgili reseptöründeki bağlayıcı proteine bağlanması ve hücre gövdesine doğru retrograd yönde taşınması; IGF-I'in aksonal rejenerasyona dolaylı olan etkilerini açıklamaktadır. IGF-I'in aksonal tubulin üretimini uyararak aksonal uzamayı arttırdığı gösterilmiştir. IGF-I, fibroblast ve makrofaj farklılaşmasını uyarmakta ve motonöronun hayatta kalmasını teşvik etmektedir. Son olarak, IGF-I, Schwann hücrelerinin proliferasyonunu da teşvik etmektedir. Travmatik nöronal hasarlanma veya iskemik serebral patolojilerde ve serebral ödemin patofizyolojisinde hücre membranı ve bunun en önemli 30 yapıtaşı olan fosfolipitlerin önemi bilinmektedir. CDP-kolin vücudumuzda endojen olarak oluşan doğal bir bileşiktir. Yapısal olarak bir nükleotiddir. Hücre membran fosfolipidlerinden fosfatidilkolin sentezi sırasında hız kısıtlayıcı basamakta ortaya çıkar (28, 29). Dışarıdan verilen CDP-kolin in (bu durumda sitikolin adını alır) fosfatidilkolin artışını sağlayarak hücre membranın yenilenmesi ve onarılmasını arttırıcı etkileri mevcuttur. Bu yararlı etkileri çeşitli deneysel ve klinik çalışmalar ile kanıtlanmıştır (35). Bu çalışmada, insan kan dolaşımının majör primidin nükleozidi olan ve bir ön madde olarak CDP-kolin düzeylerini arttırdığı bilinen Üridin' in sistemik yolla verilmesi suretiyle deney hayvanlarında oluşturulan tek taraflı siyatik sinir hasarında sinirin rejenerasyonu ve skar dokusu oluşumu üzerine etkinliği araştırılmıştır. Üridin etkinliği; motor fonksiyonel (Siyatik Fonksiyon İndeksi; SFI, elektromiyografi; EMG, makroskopik (numerik değerlendirme skalası), biyokimyasal (lipid peroksidasyon ve reaktif oksijen türevleri; ROS, moleküler biolojik (apoptotik belirteçler), histomorfolojik analizlerle değerlendirilmiştir. Üridin, insanların kan dolaşımında ve anne sütünde bulunan majör primidin nükeozididir (36-38). Ayrıca Üridin-5p-trifosfatın (UTP) bir yapı taşı olarak aynı zamanda Kennedy yolağı aracılığıyla membran fosfolipid sentezinin bir prekürsörüdür ve bu yolağın hız kısıtlayıcı basamağında üretilen CDP-kolin sentezini in vitro ve in vivo koşullarda arttırdığı bilinmektedir (29, 39, 40) (Resim-10). 31 Resim-10: Kennedy yolağı yoluyla fosfatidilkolin (PC) biyosentezi. Sıçanlarda plazma sitidin, ana dolaşan pirimidindir, ancak insanlarda primer dolaşımdaki pirimidin, uridindir. Sıçan kan- beyin bariyerinde (KBB), Sitidin için yüksek afiniteli bir taşıyıcı bulunmadığından, sadece küçük miktarlarda dolaşan Sitidin beyin CTP(Sitidin Trifosfat)'sine dönüştürülür; bununla birlikte Üridin, beyne, yüksek afiniteli bir taşıyıcı (CNT2) yoluyla kolayca girerek UTP (Üridin Tri fosfat)'yi verir; bu daha sonra CTP sentaz ile CTP'ye dönüştürülür. Bu CTP, PC (Fosfokolin) oluşturmak için diasilgliserol (DAG) ile birleştirilen endojen CDP-kolini oluşturmak için fosfokolin ile reaksiyona girer(37). Bizim bu çalışmada PSH modelimizde Üridin’i koruyucu madde olarak tercih etme nedenimiz, Üridin'in sinir hücresi gelişimini arttırıcı ve nöronal hasardan koruyucu etkinliklerinin daha önce başka birçok modelde gösterilmiş olmasıdır. Önceki çalışmalarda dışarıdan üridin uygulamasının sinir hücrelerinin dallanmasını arttırdığı gösterilmiştir (63). Bu özelliğiyle siyatik sinir hasar modellerinde denenen sinir hücresi büyüme faktörlerinin (Nerve Growth Factor; NGF) bu modelde bildirilen etkinliğini taklit edebileceği ispat edilmiştir (64) Üridin'in periferik sinirlerde oluşturulan hasara karşı kullanılabilir olma ihtimali sadece sinir hücrelerinde proliferatif etkinliği değil aynı zamanda anti-apoptotik etkinliği ile de ilişkilidir. Cansev ve ark. (65-68), Üridin bileşiğinin yenidoğan sıçan hipoksik-iskemik ensefalopati (HIE) ve hiperoksik beyin hasarı modellerinde apoptotik sinir hücresi ölümünü baskılamak suretiyle nöroprotektif etkinlik gösterdiği ve uzun dönemli 32 takiplerde genç erişkin sıçanlardaki kognitif fonksiyon bozukluğunu anlamlı şekilde azalttığını göstermişlerdir. Bunun yanı sıra Üridin tedavisi HIE modelinde histon deasetilaz (HDAC) aktivitesini de azaltmak suretiyle beyin hasarını iyileştirmeye katkıda bulunmaktadır (67). Siyatik sinir hasarında da apoptozis ve inflamasyon gibi benzer mekanizmalar sinir hasarına katkıda bulunmakta ve sinirin fonksiyonel iyileşmesine engel olmaktadır. Ayrıca, HDAC inhibitörlerinin PSH sonucu ortaya çıkan nöropatiyi azalttığı birçok çalışmada gösterilmiştir (69- 72). Üridin uygulaması PC12 hücrelerinde, striatal dilimlerde ve kemirgen beyinlerinde sitidin-5p-difosfokolin (CDP-kolin) seviyelerini arttırmaktadır. CDP-kolinin inme ve HIE dahil diğer nörodejeneratif durumlar üzerinde yapılan deneysel ve klinik çalışmalarda yararlı etkiler sergilediği bildirilmiştir. Üridin nükleotidlerinin (UTP ve uridin-5p-difosfat [UDP]), P2Y reseptörlerine (P2Y2, P2Y4 ve P2Y6) bağlanmasıyla oluşan uyarı, apoptozu azaltarak nöroprotektif etki sağlar. Üridin uygulaması PC12 hücrelerinde ve kemirgen beyinlerinde UTP düzeylerinde artışa neden olur. Hipoksik iskemik beyin hasarını takiben art arda 3 gün boyunca intraperitoneal Üridin uygulamasının, yenidoğan sıçanlarda hipokampusun cornu ammonis'deki CA1 ve CA3 bölgelerinin enfarktüs hacmini, TUNEL (+) hücre oranını ve aktif Kaspaz-3 ekspresyonunu azalttığını gösterilmiştir (65). Bizim çalışmamızda ise ilk kez intraperitoneal Üridin uygulanmasının periferik sinir rejenerasyonu ve skar azalmasındaki etkisi araştırılmıştır. Erken dönem sıçan siyatik sinir kesisi ve primer anastomoz modelinde 7 günde tek doz intraperitoneal yolla verilen üridin 100mg/kg (düşük doz) veya 500mg/kg (yüksek doz) tedavisinin hasardan sonraki 7 günde apoptotik değişimlere etkisi aktif Kaspaz-3 düzeylerinin analiz edilmesi suretiyle belirlenmiştir. Yapılan değerlendirmede U500 grubun kontrol grubuna göre anlamlı derecede anti-apoptotik etkisi gösterilmiştir(p<0,05). Ancak U100 grup için anti-apoptotik etki açısından artış olmasına rağmen kontrol gruba göre anlamlı değildi (p>0,05). Bu da doza bağımlı bir etki olarak değerlendirilmiştir. 33 Erken dönemde çalışmamızda oksidasyon hasarı ve anti-oksidatif savunma mekanizmaları biyokimyasal olarak incelendi ve oksidasyon parametrelerine etkisi ELISA yöntemi ile belirlendi. Siyatik sinirden elde edilen erken dönem örneklerinde; bir oksidasyon parametresi olarak, siyatik sinir hasarını takiben U100 uygulanan grupta MPO düzeyleri kontrol gruba göre azalırken anlamlı istatistik fark saptanmadı(p>0,05). Siyatik sinir hasarını takiben U500 uygulanan grupta MPO düzeyleri kontrol (p<0,001) ve U100 (p<0,05) gruplarına göre anlamlı derecede azalmış olarak tespit edildi. Siyatik sinirden elde edilen erken dönem örneklerinde; Diğer oksidasyon parametresi olarak; U100 (p<0,05) ve U500 (p<0,001) uygulanan gruplarda MDA düzeyleri kontrol gruba göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde azalmıştı. Ayrıca MDA düzeyleri açısından U500 ve U100 grupları arasında anlamlı fark mevcuttu (p<0,05). Erken dönem örneklerinde; Bir anti-oksidan parametresi olarak, Süperoksid Dismutaz (SOD) miktarı kontrol grubunda en düşük, sham grubunda en yüksek düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 uygulanan grupta SOD düzeyleri kontrol gruba göre artarken anlamlı istatistiksel fark saptanmadı (p>0,05). Siyatik sinir hasarını takiben U500 uygulanan grupta SOD düzeyleri kontrol (p<0,001) ve U100 (p<0,05) gruplarına göre anlamlı derecede artmış olarak tespit edildi. Erken dönem örneklerinde; Glutatyon Peroksidaz (GPx) miktarı kontrol grubunda en düşük, sham grubunda en yüksek düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 uygulanan grupta GPx düzeyleri kontrol grubuna göre artarken anlamlı istatistik fark saptanmadı (p>0,05). Siyatik sinir hasarını takiben U500 uygulanan grupta GPx düzeyleri kontrol grubuna göre anlamlı derecede artarken (p<0,01), U100 grubuna göre anlamlı fark saptanmadı(p>0,05). Erken dönem örneklerinde; Katalaz (CAT) miktarı kontrol grubunda en düşük, sham grubunda en yüksek düzeylerde tespit edildi. Siyatik sinir hasarını takiben U100 (p<0,05) ve U500 (p<0,001) uygulanan gruplarda CAT düzeyleri kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı artış görüldü. U100 ve U500 gruplarında CAT düzeyleri açısından anlamlı fark saptanmadı (p>0,05). Sonuç olarak anti-oksidan etkisi U500 grubunda daha belirgin anlamlı artmış olmakla birlikte, U500 ve U100 gruplarının ikisinde de anlamlı etki görüldü. 34 Diğer yandan üridinin anti-enflamatuvar etkisi sinir sistemi ile sınırlı değildir ve diğer organlardaki son çalışmalar Üridin’in anti-inflamatuvar ve anti-fibrotik özelliklere sahip olduğunu göstermiştir. Örneğin; Üridin’in bleomisin kaynaklı akciğer hasarında inflamasyonu ve fibrozisi inhibe ettiği, ayrıca iskemi / reperfüzyon hasarı sırasında sıçan miyokardındaki metabolik süreçler üzerindeki koruyucu etkisi gösterilmiştir (73, 74). Çalışmamızda; Üridin’in sinirin rejenerasyonu ve skar dokusu oluşumu üzerine etkinliği değerlendirildiğinde; geç dönem makroskopik değerlendirmede, Üridin 500mg/kg ile 1 hafta intraperitoneal tedavi edilen sıçanlarda, SF ile 1 hafta intraperitoneal enjeksiyon yapılan kontrol gruba göre sinir yapışıklığı ve ayrılabilirliği açısından anlamlı olarak daha iyi sonuçlar elde edildi ve daha az skar dokusu geliştiği görüldü (p:0.002). Ancak Üridin 100mg/kg grubunda ve kontrol grup arasında anlamlı fark saptanmadı (p>0.05). Bir başka deyişle, Üridin etkisinin doza bağımlı olarak ortaya çıktığı görüldü. Histomorfolojik değerlendirme sonuçlarımıza göre ise; akson sayımı açısından kontrol ve U100 grubu arasında, aynı zamanda kontrol ve U500 grubu arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark görüldü. Ayrıca akson çapları açısından gruplar arasındaki farklılıkta U100 ve U500 gruplarında kontrole göre artış olmasına rağmen, p değerleri sırasıyla p=0,209 ve p=0,061 olarak bulundu (p>0.05). Özellikle U500 grubu için anlamlılığa yakın bu değerin kontrole göre ne kadarlık bir artışı ifade ettiğinin görülebilmesi için yüzdelik artışlara bakıldı. Akson çaplarındaki yüzdelik artış U100 grubunda kontrole göre %29,41 ve U500 grubunda kontrole göre %48,59 olarak hesaplandı. Geç dönem siyatik fonksiyon indeksinde değerlendirme zamanı olan 6. ve 12. haftadaki SFI sonuçlarında; U100 ve U500 gruplarında kontrol gruba göre anlamlı derecede iyileşme saptandı (p<0.001). Ayrıca U100 ve U500 grupları arasında yapılan karşılaştırmada hem 6. hem 12. haftada SFI açısından anlamlı fark görüldü (p<0.001). Fuminori ve ark. (51), sinir ileti hızı ve akson çaplarını ölçerek, bu ölçümün akson çapının internodal aralığı ve myelinizasyonu ile alakalı olduğu bildirmişlerdir. Sinir aksiyon potansiyelinin amplitüd değeri myelinize aksonların oluşturduğu toplam elektrik akımına bağlıdır. Kim ve ark. (75), 35 Tavşan posterior tibial siniri üzerinde yaptıkları bir çalışmada, sinirin aksiyon potansiyeli amplitüd değerlerinin fonksiyonel geri kazanımın değerlendirilmesinde kullanılabileceğini göstermişlerdir. Bizim çalışmamızda M. Gastroknemius'tan yapılan kayıtlarda elde edilen aksiyon potansiyelinin amplitüd ve latans kayıtlarında, 6. haftadaki EMG sonuçlarında U100 ve U500 gruplarında kontrol gruba göre iyileşme mevcuttu ancak 4 grup arasında istatistik analizde anlamlı farklılık saptanmadı (p>0.05). EMG sonuçlarından 12. haftada yapılan analizlerde sadece U500 ile tedavi edilen sıçanlarda kontrol ve U100 gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı ölçüde yüksek ampilitüd değerleri elde edildi. Sonuç olarak çalışmada ilk kez periferik sinir yaralanması üzerine sistemik uygulanan Üridin'in özellikle doza bağımlı olarak erken dönemde anti-apoptotik ve anti-oksidatif savunma mekanizmalarına sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca geç dönemde siyatik fonksiyon indeksinde iyileşme, sinir dokusu rejenerasyonunda artış, perinöral skar dokusunda azalma, EMG latansında kısalma, sinir adhezyon ve seperabilite skorlarında iyileşme ile total miyelinli akson sayısı ve dansitesinde anlamlı artışlar tespit edilmiştir. Bu sonuçlar Üridin ile ilgili daha ileri çalışmaların yapılmasını gerektirmektedir. 36 KAYNAKLAR (1) Noble J, Munro CA, Prasad VS, Midha R. Analysis of upper and lower extremity peripheral nerve injuries in a population of patients with multiple injuries. J Trauma 1998;45(1):116-22. (2) Farinas AF, Manzanera Esteve IV, Pollins AC. Diffusion MRI Predicts Peripheral Nerve Recovery in a Rat Sciatic Nerve Injury Model. Plast Reconstr Surg 2020;doi:10.1097/PRS.0000000000006638. (3) Taylor CA, Braza D, Rice JB, Dillingham T. The incidence of peripheral nerve injury in extremity trauma. Am J Phys Med Rehabil 2008;87(5):381-5. (4) Moore AM, Wagner IJ, Fox IK. Principles of nerve repair in complex wounds of the upper extremity. Semin Plast Surg 2015;29(1):40-7. (5) Castillo-Galván ML, Martínez-Ruiz FM, de la Garza-Castro O, Elizondo-Omaña RE, Guzmán-López S. Study of peripheral nerve injury in trauma patients. Gac Med Mex 2014;150(6):527-32. (6) Li A, Hokugo A, Yalom A et al. A bioengineered peripheral nerve construct using aligned peptide amphiphile nanofibers. Biomaterials 2014;35(31):8780-90. (7) Ovalle F, Patel A, Pollins A et al. A simple technique for augmentation of axonal ingrowth into chondroitinase-treated acellular nerve grafts using nerve growth factor. Ann Plast Surg 2012;68(5):518-24. (8) Pasternak O, Sochen N, Gur Y, Intrator N, Assaf Y. Free water elimination and mapping from diffusion MRI. Magn Reson Med 2009;62(3):717-30. (9) Alexander AL, Lee JE, Lazar M, Field AS. Diffusion Tensor Imaging of the Brain. Neurotherapeutics 2007;4(3):316-29. (10) Fawcett JW, Keynes RJ. Peripheral nerve regeneration. Annu Rev Neurosci 1990;13:43-60. (11) Griffin JW, Hoffman DN (eds). Degeneration and regeneration in the peripheral nervous system. 3rd ed. Philadelphia: Saunders WB; 1993. (12) Carlson BM (eds). Principles of Regenerative Biology. 1st ed. USA: Academic Press; 2007. (13) Franke H, Krügel U, Illes P. P2 receptors and neuronal injury. Pflugers Arch 2006;452:622-644. (14) Pineau I, Lacroix S. Endogenous signals initiating inflammation in the injured nervous system. Glia 2009;57:351-361. 37 (15) Yang L, Cranson D, Trinkaus‐Randall V. Cellular injury induces activation of MAPK via P2Y receptors. Journal of cellular bioch emistry.2004;91(5):938-950. (16) Klepeis VE, Weinger I, Kaczmarek E, Trinkaus‐Randall V. P2Y receptors play a critical role in epithelial cell communication and migration. Journal of cellular biochemistry 2004;93(6):1115-1133. (17) Boucher I, Rich C, Lee A, Marcincin M, Trinkaus-Randall V. The P2Y2 receptor mediates the epithelial injury response and cell migration. American Journal of Physiology-Cell Physiology 2010;299(2):C411-C421. (18) Jin H, Seo J, Eun SY et al. P2Y2R activation by nucleotides promotes skin wound‐healing process. Experimental dermatology 2014;23(7):480-485. (19) Silva TM, França GR, Ornelas IM et al. Involvement of nucleotides in glial growth following scratch injury in avian retinal cell monolayer cultures. Purinergic signalling 2015;11(2):183-201. (20) Okada M, Nakagawa T, Minami M, Satoh M. Analgesic effects of intrathecal administration of P2Y nucleotide receptor agonists UTP and UDP in normal and neuropathic pain model rats. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics 2002;303(1):66-73. (21) Ando RD, Mehesz B, Gyires K, Illes P, Sperlagh B. A comparative analysis of the activity of ligands acting at P2X and P2Y receptor subtypes in models of neuropathic, acute and inflammatory pain. British journal of pharmacology 2010;159(5):1106-1117. (22) Lazarowski ER, Homolya L, Boucher RC, Harden TK. Direct demonstration of mechanically induced release of cellular UTP and its implication for uridine nucleotide receptor activation. Journal of Biological Chemistry 1997;272(39):24348-24354. (23) Lazarowski ER, Harden TK. Quantitation of extracellular UTP using a sensitive enzymatic assay. British journal of pharmacology 1999;127(5):1272-1278. (24) Erlinge D, Harnek J, van Heusden C, et al. Uridine triphosphate (UTP) is released during cardiac ischemia. International journal of cardiology 2005;100(3):427-433. (25) Martiáñez T, Carrascal M, Lamarca A et al. UTP affects the Schwannoma cell line proteome through P2Y receptors leading to cytoskeletal reorganisation. Proteomics.2012;12(1):145-156. (26) Lamarca A, Gella A, Martianez T et al. Uridine 5′-triphosphate promotes in vitro Schwannoma cell migration through matrix metalloproteinase-2 activation. PLOS One 2014;9(6). (27) Palomo-Guerrero M, Cosgaya JM, Gella A, Casals N, Grijota-Martinez C. Uridine-5′-Triphosphate Partially Blocks Differentiation Signals and Favors a more Repair State in Cultured rat Schwann Cells. Neuroscience 2018;372:255-265. 38 (28) Secades JJ, Frontera G. CDP-choline: pharmacological and clinical review. Methods Find Exp Clin Pharmacol 1995;17:1-54. (29) Kennedy EP, Weiss SB. The function of cytidine coenzymes in the biosynthesis of phospholipides. Journal of Biological Chemistry 1956;222(1):193-214. (30) Adibhatla RM, Hatcher JF. Citicoline mechanisms and clinical efficacy in cerebral ischemia. J Neurosci Res 2002;70(2):133-9. (31) Özay R, Bekar A, Kocaeli H et al. Citicoline improves functional recovery, promotes nerve regeneration, and reduces postoperative scarring after peripheral nerve surgery in rats. Surg Neurol 2007;68(6):615-22. (32) Aslan E, Kocaeli H, Bekar A, Tolunay S, Ulus IH. CDP-choline and its endogenous metabolites, cytidine and choline, promote the nerve regeneration and improve the functional recovery of injured rat sciatic nerves. Neurol Res 2011;33(7):766-73. (33) Caner B, Kafa MI, Bekar A et al. Intraperitoneal administration of CDP- choline or a combination of cytidine plus choline improves nerve regeneration and functional recovery in a rat model of sciatic nerve injury. Neurol Res 2012;34(3):238-45. (34) Kaplan T, Kafa IM, Cansev M et al. Investigation of the dose- dependency of citicoline effects on nerve regeneration and functional recovery in a rat model of sciatic nerve injury. Turk Neurosurg 2014;24(1):54- 62. (35) Gundogdu EB, Bekar A, Turkyilmaz M et al. CDP-choline modulates matrix metalloproteinases in rat sciatic injury. J Surg Res 2016;200(2):655- 63. (36) Wurtman RJ, Regan M, Ulus I, Yu L. Effect of oral CDP-choline on plasma choline and uridine levels in humans. Biochem Pharmacol 2000;60(7):989-92. (37) Cansev M. Uridine and cytidine in the brain: their transport and utilization. Brain Res Rev 2006;52(2):389-97. (38) Thorell L, Sjöberg LB, Hernell O. Nucleotides in human milk: sources and metabolism by the newborn infant. Pediatr Res 1996;40(6):845. (39) Richardson UI, Watkins CJ, Pierre C, Ulus IH. Stimulation of CDP- choline synthesis by uridine or cytidine in PC12 rat pheochromocytoma cells. Brain Res 2003;971(2):161-7. (40) Cansev M, Watkins CJ, Van der Beek EM, Wurtman RJ. Oral uridine- 5′-monophosphate (UMP) increases brain CDP-choline levels in gerbils. Brain Res 2005;1058(1-2):101-8. (41) Lowry OH, Rosebrough NJ, Farr AL. Protein measurement with the Folin phenol reagent. J Biol Chem 1951;193:265-75. 39 (42) Laemmli UK. Relevant page on gel electrophoresis. Nature 1970;227:681. (43) Hare GMT, Evans PJ, Mackinnon SE et al. Walking Track Analysis: A Long-Term Assessment of Peripheral Nerve Recovery. Plastic and Reconstructive Surgery 1992;82(2):251-258. (44) Petersen J, Russell L, Andrus K et al. Reduction of extraneural scarring by ADCON-T/N after surgical intervention. Neurosurgery 1996;38(5):976-84. (45) Sarikcioglu L, Demirel BM, Utuk A. Walking track analysis: an assessment method for functional recovery after sciatic nerve injury in the rat. Folia morphologica 2009;68(1):1-7. (46) Marcolino AM, Barbosa RI, Neves LMS et al. Assessment of functional recovery of sciatic nerve in rats submitted to low-level laser therapy with different fluences. An experimental study. Journal of hand and microsurgery 2013;5(2):49-53. (47) Bain JR, Mackinnon SE, Hunter DA Functional evaluation of complete sciatic, peroneal, and posterior tibial nerve lesions in the rat. Plastic and Reconstructive Surgery 1989;83(1):129-138. (48) Razaa C, Riaz HA, Anjuma R, Shakeela NA. Repair strategies for injured peripheral nerve.Life Sci 2020;243:117308. (49) Grinsell D, Keating CP. Peripheral nerve reconstruction after injury: a review of clinical and experimental therapies. Biomed Res Int 2014;2014:698256. (50) Terzis JK, Sun DD, Thanos PK. Historical and basic science review: past, present, and future of nerve repair. Journal of reconstructive microsurgery 1997;13(03):215-225. (51) Kanaya F, Firrell JC, Breidenbach WC. Sciatic function index, nerve conduction tests, muscle contraction, and axon morphometry as indicators of regeneration. Plast Reconstr Surg 1996;98(7):1264-71. (52) Lundborg G. A 25-year perspective of peripheral nerve surgery: evolving neuroscientific concepts and clinical significance. The Journal of hand surgery 2000; 25(3):391-414. (53) Fu SY, Gordon T. The cellular and molecular basis of peripheral nerve regeneration. Mol Neurobiol 1997;14(1-2):67-116. (54) Zochodne DW (eds). Neurobiology of Peripheral Nerve Regeneration. 1st ed. London: Cambridge University Press; 2008. (55) Ma KH, Duong P, Moran JJ, Junaidi N, Svaren J. Polycomb repression regulates Schwann cell proliferation and axon regeneration after nerve injury. Glia 2018;66(11):2487-2502. (56) Stierli S, Napoli I, White IJ et al. The regulation of the homeostasis and regeneration of peripheral nerve is distinct from the CNS and independent of a stem cell population. Development 2018;145(24):170316. 40 (57) Shi G, Zhou X, Wang X et al. Signatures of altered DNA methylation gene expression after central and peripheral nerve injury. J Cell Physiol 2019;235(6):5171-5181. (58) Johnson EO, Zoubos AB, Soucacos PN. Regeneration and repair of peripheral nerves. Injury 2005;36(4):24-9. (59) Rodríguez FJ, Valero-Cabré A, Navarro X. Regeneration and functional recovery following peripheral nerve injury. Drug discovery today: disease models 2004;1(2):177-185. (60) Haggerty AE, Bening MR, Pherribo G, Dauer EA, Oudega M. Laminin polymer treatment accelerates repair of the crushed peripheral nerve in adult rats. Acta biomaterialia 2019;86:185-193. (61) Zhu W, Tringale KR, Woller SA et al. Rapid continuous 3D printing of customizable peripheral nerve guidance conduits. Materials Today 2018;21(9):951-959. (62) Kanje M, Skottner A, Sjoberg J, Lundborg G. Insulin-likegrowth factor (IGF-I) stimulates regeneration of the ratsciatic nerve. Brain Res 1989;486:39-8 (63) Pooler AM, Guez DH, Benedictus R, Wurtman RJ. Uridine enhances neurite outgrowth in nerve growth factor-differentiated pheochromocytoma cells. Neuroscience 2005;134(1):207-14. (64) Huang EJ, Reichardt LF. Neurotrophins: roles in neuronal development and function. Annu Rev Neurosci 2001;24(1):677-736. (65) Cansev M, Minbay Z, Goren B et al. Neuroprotective effects of uridine in a rat model of neonatal hypoxic–ischemic encephalopathy Neurosci Lett 2013;542:65-70. (66) Goren B, Cakir A, Sevinc C et al. Uridine treatment protects against neonatal brain damage and long-term cognitive deficits caused by hyperoxia. Brain Res 2017;1676:57-68. (67) Koyuncuoglu T, Turkyilmaz M, Goren B et al. Uridine protects against hypoxic-ischemic brain injury by reducing histone deacetylase activity in neonatal rats. Restor Neurol Neurosci 2015;33(5):777-84. (68) Goren B, Cakir A, Ocalan B et al. Long-term cognitive effects of uridine treatment in a neonatal rat model of hypoxic-ischemic encephalopathy. Brain Res 2017;1659:81-7. (69) Zhao Z, Li X, Li Q. Curcumin accelerates the repair of sciatic nerve injury in rats through reducing Schwann cells apoptosis and promoting myelinization. Biomed Pharmacother 2017;92:1103-10. (70) Feng X, Yuan W. Dexamethasone enhanced functional recovery after sciatic nerve crush injury in rats. Biomed Res Int 2015;627923. (71) Denk F, Huang W, Sidders B et al. HDAC inhibitors attenuate the development of hypersensitivity in models of neuropathic pain. PAIN 2013;154(9):1668-79. 41 (72) Matsushita Y, Araki K, Omotuyi O, Mukae T, Ueda H. HDAC inhibitors restore C‐fibre sensitivity in experimental neuropathic pain model. Br J Pharmacol 2013;170(5):991-8. (73) Cicko S, Grimm M, Ayata K et al. Uridine supplementation exerts anti- inflammatory and anti-fibrotic effects in an animal model of pulmonary fibrosis.Respir Res 2015;16(1):105. (74) Bulion VV, Selina EN, Krylova IB. Protective effect of uridine on metabolic processes in rat myocardum during its ischemia/reperfusion damage. Biomed Khim 2019;65(5):398-402. (75) Kim DH, Connolly SE, Zhao S et al. Comparison of macropore, semipermeable, and nonpermeable collagen conduits in nerve repair. Journal of reconstructive microsurgery 1993;9(06):415-420. 42 EK-1: KISALTMALAR CDP-kolin Sitidin difostat-kolin SF Normal Salin SOD Süperoksid dismutaz MPO Miyeloperoksidaz GPx Glutatyon peroksidaz MDA Malondialdehid CAT Catalaz SFI Siyatik Fonksiyonel Index EMG Elektromiyografi U100 Üridin 100 Grubu U500 Üridin 500 Grubu PSH Periferik Sinir Hasar MMP Matrix Metallopeptidaz TIMP Tissue metalloproteinaz inhibitör IGF-I İnsülin benzeri büyüme faktörü I BUÜTF . Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi DEHYUAM Deney Hayvanları Yetiştirme, Uygulama ve Araştırma Merkezi HADYEK Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu 43 EK-2: Resimler, Şekiller ve Tablolar Açıklamalar Resim-1: UTP'nin kültürdeki SH davranışı üzerindeki etkilerine genel bakış: in vivo potansiyel alaka düzeyi. Ne denerve bir fenotip edinilmesi ne de SH'lerin proliferasyon hızı, izole SH'lerde in vitro olarak, UTP varlığında modüle edilmemiştir; yaralanmadan kısa bir süre sonra gerçekleşen iki önemli olay. SH'lerin kültürde göçü, hasardan sonra yaralı alandan SH'lerin göçünü teşvik etmekle ilgili olabilecek UTP ile arttırılmıştır. UTP ayrıca akson kılavuzluğu ve SH redifferentiasyonu için önemli bir süreç olan SH-akson teması sırasında N-kaderin geri kazanımını azaltmıştır. Yeniden farklılaştırma işlemindeki bu potansiyel etki, dbcAMP gibi farklılaşma sinyallerinin varlığında Krox-20 artışının UTP tarafından büyük ölçüde bozulduğu gözlemiyle de desteklenir. Ayrıca, UTP aksonal NRG1 sinyalini engelleyebilen ve SH yeniden dağıtım işleminin bozulmasına ve sonuç olarak miyelinasyonun bozulmasına katkıda bulunabilen ErbB3 reseptörünün SHG'de NRG tarafından aktivasyonunu azaltmıştır (27). Resim-2: Sol yan yatar pozisyonda sağ gluteal bölgede insizyon sonrasında künt diseksiyonla açılarak siyatik sinir ortaya konuldu. Resim-3: a) Siyatik sinir foramenden 1 cm uzaklıkta dermatom bıçağı ile tam kat kesisi yapıldı. b) Epinöral sinir anastomoz tekniği kullanılarak mikrocerrahi yöntemle proksimal ve distal sinir güdükleri 8-0 polypropylene sütür ile aralarında 180° bulunan iki ayrı noktadan sütüre edildi. Resim-4: Yazılım üzerinde akson sayımından önce oluşturulan sayım çerçevesi (Beyaz oklar sayıma dahil edilen kenarlar, siyah oklar sayıma dahil edilmeyen kenarlar) Resim-5: Self ampütasyona bağlı 3,4,5 parmakta ampütasyon Resim-6: a) Cerrahi sahada gelişen ince konnektif doku (Üridin 500 grub) b) Cerrahi sahada gelişen kalın konnektif doku (Kontrol grup) x4 Resim-7: SFI(Sciatic Funtional Index): Siyatik Sinir Fonsiyon İndeksi, E (Experimental): Deneysel, N(Normal): Normal, Print length (PL): Sağ arka 44 ekstremite baskı mesafesi, Toe Spread (TS): Sağ arka ekstremite parmak açıklığı, Intermediate Toe Spread (ITS): Sağ arka ekstremite ara parmak açıklığı, Distance to other foot (TOF): Sağ-sol arka ekstremite mesafesi olarak değerlendirildi Resim-8:%1 toludin mavisi - %1 boraks ile boyanan ince kesitler. A, Kontrol grubu; B, Sham grubu; C, Üridin 100 mg/kg grubu; D, Üridin 500 mg/kg grubu. Bar, 20 mikrometre. Resim-9: Periferik sinir liflerinin dejenerasyonu ve rejenerasyonu süreci. (A) Sağlam bir sinir lifi periferik olarak kesilir. (B) Yakın kılcal damarlardan endonöral tüpe giren makrofajlar, dejenere olan miyelin kılıfından kopan miyelin parçalarını içine alır. (C) Rejenerasyonla distal güdük içinde bir aksonal filiz meydana gelir. Shwann hücrelerinin yüzeyi bu büyüme konisini yönlendirir. (D) Yeni rejenere aksonun miyelinasyonu proksimal olarak başlar (58). Resim-10: Kennedy yolağı yoluyla fosfatidilkolin (PC) biyosentezi. Sıçanlarda plazma sitidin, ana dolaşan pirimidindir, ancak insanlarda primer dolaşımdaki pirimidin, uididindir. Sıçan kan-beyin bariyerinde (KBB), Sitidin için yüksek afiniteli bir taşıyıcı bulunmadığından, sadece küçük miktarlarda dolaşan Sitidin beyin CTP(Sitidin Trifosfat)'sine dönüştürülür; bununla birlikte Üridin, beyne, yüksek afiniteli bir taşıyıcı (CNT2) yoluyla kolayca girerek UTP (Üridin Tri fosfat)'yi verir; bu daha sonra CTP sentaz ile CTP'ye dönüştürülür. Bu CTP, PC (Fosfokolin) oluşturmak için diasilgliserol (DAG) ile birleştirilen endojen CDP-kolini oluşturmak için fosfokolin ile reaksiyona girer(37). Şekil-1: Tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sutür hasarında aktif-Kaspaz- 3 analizi ile belirlenen apoptotik değişimler ve üridin tedavisinin bu apoptoza etkisi Şekil-2: Grupların 6. hafta (sol sütun) ve 12. haftada (sağ sütun) SFI sonuçları Şekil-3: Tüm gruplarda 6. hafta ve 12. haftada SFI karşılaştırmaları 45 Şekil-4: (A) 6. hafta ve (B) 12. haftadaki siyatik sinir ileti hızına etkisi elektromiyografi (EMG) Şekil-5: Ölçüm alanında sayılan akson sayıları ve standart sapmaları, * kontrol grubu ile karşılaştırma (p<0.05). Şekil-6: Milimetrekaredeki akson sayıları ve standart sapmaları, * kontrol grubu ile karşılaştırma (p<0.05). Şekil-7: Ortalama akson çapları ve standart sapmaları. * (Kontrol grubu ile karşılaştırma), p = 0,001. a Üridin 100 mg/kg grubunda kontrole göre artış, b, Üridin 500 mg/kg grubu için kontrole göre artış. Tablo-1: Petersen ve ark tarafından tanımlanan Makroskopik Değerlendirme İçin sayısal değerlendirme şeması Tablo-2: Erken dönem tek taraflı siyatik sinir tam kat kesi ve sütür hasarında oksidasyon parametrelerindeki değişimler ve üridin tedavisinin bu parametrelere etkisi; İstatistiksel analizler Tek Yönlü ANOVA’yı takiben post- hoc Tukey testi ile yapılmıştır. Kontrol grubuna göre kıyaslandığında *p<0,05, **p<0,01 ve ***p<0,001 ve U100 grubuna göre kıyaslandığında αp<0,05 ve ααp<0,01 olarak belirtilmiştir. Miyeloperoksidaz (MPO), Malondialdehid (MDA) Süperoksid Dismutaz (SOD), Glutatyon Peroksidaz (GPx) ve Katalaz (CAT) Tablo-3: Sinir ayrılabilirliği ve yapışıklığı ortalama ve standart sapma değerleri 46 TEŞEKKÜR Uzmanlık eğitimi süresince her zaman bana destek ve yardımını esirgemeyen, yeterli bir uzman olarak yetişmem için emeğini esirgemeyen; ikinci ailem olarak gördüğüm başta tezimde bana danışmanlık yapan Prof. Dr. Ahmet BEKAR ve diğer saygıdeğer hocalarım Prof. Dr. Selçuk YILMAZLAR, Prof. Dr. Şeref DOĞAN, Prof. Dr. Hasan KOCAELİ, Doç. Dr. Mevlüt Özgür TAŞKAPILIOĞLU ve kısa zamanda bana deneyimlerini aktaran sevgili Dr. Öğr. Gör Pınar ESER OCAK, ayrıca tezimin hazırlanma sürecinde destek ve kolaylık sağlayan, bana rehberlik eden Farmakoloji AD Prof. Dr. Mehmet CANSEV, Anatomi AD Doç. Dr. İlker Mustafa KAFA hocalarıma ve çalışma arkadaşlarına da teşekkürlerimi sunarım. Zorlu yıllarda hayatımın değişmez bir parçası olan iyi ve kötü zamanlarımda yanımda olan asistan arkadaşlarıma, hemşireler, teknisyenler ve personele teşekkürü bir borç bilirim. Özellikle tezimi yazım aşamasında yardımlarını sıkça gördüğüm Sevgili Uzm. Dr. Ömer Gökay ARGADAL ve Dr. Buket SÖNMEZ arkadaşlarıma teşekkür ederim. Ameliyathanede beraber çalıştığım anestezi ekibi ve başta Prof. Dr. Hülya BİLGİN olmak üzere sonsuz teşekkürler. Bugünlere gelmemde en büyük etken olan ve yanımda olmasalar da desteklerini her daim hissettiğim Sevgili Annem ve babama ve en yakın arkadaşım olan kardeşime en içten teşekkür ederim. 47 ÖZGEÇMİŞ 1980 yılında Tahran'da doğdum. İlkokul ve ortaokul eğitimimi Tahran'da aldım. Lise eğitimimi Tahran Fazilat Özel Lisesi’nde tamamladım. Tıp eğitimime 1998 yılında Tahran Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde başlayıp 2006 yılında mezun oldum. 2 Aralık 2014 tarihinden beri Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Beyin ve Sinir Cerrahi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak çalışmaktayım. 48