BAZI YEM BEZELYESİ (Pisum sativum L.) MELEZLERİNİN TARIMSAL ÖZ ELLİKLERİNİN ve UYUM YETENEKLERİNİN BELİRLENMESİ Dilyaver Sinay HA LİL T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BAZI YEM BEZELYESİ (Pisum sativum L.) MELEZLERİNİN TARIMSAL ÖZELLİKLERİNİN ve UYUM YETENEKLERİNİN BELİRLENMESİ Dilyaver Sinay HALİL 0000-0002-4532-1241 Prof. Dr. AyĢen UZUN (DanıĢman) DOKTORA TEZĠ TARLA BĠTKĠLERĠ ANABĠLĠM DALI BURSA – 2020 Her Hakkı Saklıdır Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;  tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi,  görsel, iĢitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu,  baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu,  atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,  kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı,  ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya baĢka bir üniversitede baĢka bir tez çalıĢması olarak sunmadığımı beyan ederim. 31/08/2020 Dilyaver Sinay HALİL ÖZET Doktora Tezi BAZI YEM BEZELYESİ (Pisum sativum L.) MELEZLERİNİN TARIMSAL ÖZELLİKLERİNİN ve UYUM YETENEKLERİNİN BELİRLENMESİ Dilyaver Sinay HALİL Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. AyĢen UZUN Bu araĢtırma; tane ve ot verimi yüksek yeni yem bezelyesi (Pisum sativum L.) çeĢitlerini geliĢtirmek için uygun baĢlangıç populasyonunu oluĢturacak ebeveyn ile melezleri belirlemek ve oluĢturulan melez populasyonların F2 generasyonunda genetik yapıyı araĢtırmak amacı ile yapılmıĢtır. Bu amaçla; 4 adet ana (line) (Debrecen3, Sel 3- 25, USA5 ve Vesela) ve 5 adet baba (tester) (Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Milwa ve USA1) ebeveyn kullanılarak 4x5 LinexTester analiz yöntemine göre melezlemeler gerçekleĢtirilmiĢtir. Tüm bitkiler, 2016-2018 vejetasyon döneminde Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Uygulama ve AraĢtırma Merkezi arazilerinde kıĢlık olarak yetiĢtirilmiĢtir. Denemenin ilk yılında ebeveyn ve F1 generasyonlarının ortalamaları, genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerleri belirlenmiĢtir. Genellikle incelenen tüm özelliklerde melezlerin ortalama değerleri ebeveynlerden daha yüksek olmuĢtur. Tane verimi ve kes verimi açısından Sel3-25, Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Vesela ve USA1 ebeveynlerinin genel uyum yetenekleri, Debrecen3xUSA1, Sel3-25xGap Pembesi, Sel3-25xKirazlı, Sel3- 25xUSA1, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi, USA5xMilwa, ve VeselaxKirazlı melezlerinin de özel uyum yetenekleri ve melez güçleri önemli bulunmuĢtur. Bu melezlerin F2 populasyonları ile ebeveynler ikinci yıl ekilmiĢ ve araĢtırılan özelliklerin minimum ve maksimum değerleri ile frekans dağılımları belirlenmiĢtir. Elde edilen sonuçlara göre melezlerde bitki boyu 5-190 cm, bitkide bakla sayısı 2-299 adet, baklada tohum sayısı 1-9 adet, bitkide tohum sayısı 4-1196 adet, biyolojik verim 3,00-317,50 g/bitki, kes verimi 1,50-166,00 g/bitki, hasat indeksi %1,45-94,29,tane verimi 0,50- 151,50 g/bitki ve 1000 tane ağırlığı 27,78-307,69 g arasında değiĢmiĢtir. Sonuç olarak; Debrecen3xUSA1, Sel3-25xGap Pembesi, Sel3-25xKirazlı, Sel3-25xUSA1, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi, USA5xMilwa, VeselaxKirazlı melezlerinin tane ile ot verimi açısından ümitvar olduğu ve Sel3-25, Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Vesela,USA1 genotiplerinin de melez ıslah çalıĢmalarında iyi birer ebeveyn olarak kullanılabilecekleri belirlenmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Pisum sativum L., linextester, genel ve özel Uyum, heterosis, heterobeltiosis, frekans dağılımı 2020, xix + 205 sayfa. i ABSTRACT PhD Thesis DETERMINATION OF COMBINING ABILITY AND AGRICULTURAL CHARASTERISTICS OF SOME PEA (Pisum sativum L.) HYBRIDS Dilyaver Sinay HALİL Bursa Uludağ University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor: Prof. Dr. AyĢen UZUN This research was carried out to determine the parent and hybrids that will form the appropriate starting (basic) population to develop new forage pea (Pisum sativum L.) varieties with high seed and forage yields and to investigate the genetic structure in the F2 generation of the hybrid populations. For this, 4 female (Debrecen3, Sel 3-25, USA5 ve Vesela) and 5 male (Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Milwa ve USA1) pea parents were used and crossed according to the Line x Tester analysis method. All plants were grown in experimental fields of the Agricultural Application and Research Center of Agriculture Faculty, Bursa Uludağ University during the 2016-2018 vegetation period. Mean values, general and specific combinig ability, heterosis and heterrobeltiosis values related to all characteristics of parents and F1 generations were determined in first year. Generally, the mean values of the hybrids were higher than the mean values of the parents for all characteristics. The Sel3-25, Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Vesela and USA1 parents had significant general combining ability for seed and straw yield. Debrecen3xUSA1,Sel3-25xGap Pembesi, Sel3-25xKirazlı, Sel3-25xUSA1, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi, USA5xMilwa and VeselaxKirazlı hybrids showed significant specific combining ability and hybrid prformance for seed and straw yield. The F2 populatıons of these hybrids and their parents were sown in the secondy year and frequency distribution and the minimum and maximum values of the investigated traits were determined. Plant height, number of pods per plant, number of seeds per pod, number of seeds per plant, biological yield, straw yield, harvest index, seed yield and 1000-seed weight were varied between 5-190 cm, 2-299 number, 1-9 number, 4-1196 number, 3,00-317,50 g/plant, 1,50-166,00 g/plant, %1,45-94,29, 0,50- 151,50 g/plant and 27,78-307,69 g in hybrids, respectively. In conclusion, Debrecen3xUSA1, Sel3-25xGap Pembesi, Sel3-25xKirazlı, Sel3-25xUSA1, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi, USA5xMilwa and VeselaxKirazlı hybrids might be considered as promising hybrids for seed and forage yield. On the other hand, Sel3- 25, Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Vesela and USA1 parents can be used as a good parent in hybridization studies. Key words: Pisum sativum L., linextester, general and specific ability, heterosis, heterobeltiosis, frequency distribution 2020, xix + 205 pages. ii TEŞEKKÜR “Bazı yem bezelyesi (Pisum sativum L.) melezlerinin tarımsal özelliklerinin ve uyum yeteneklerinin belirlenmesi” konulu tez çalıĢmamda tüm aĢamalarında bilgi ve tecrübeleri ile bana destek olan danıĢmanım Sayın Prof. Dr. AyĢen UZUN‟a teĢekkürlerimi sunarım. Tez izleme toplantılarında, bilgi ve birikimlerini benimle paylaĢan sayın Prof. Dr. Esvet AÇIKGÖZ‟e ve Prof. Dr. Ali KOÇ‟a, istatistiki analizlerde bana yardımcı olan Sayın Prof. Dr. Abdurrahim Tanju GÖKSOY ve Dr. Gamze BAYRAM‟a teĢekkür ederim. Tez çalıĢmamın her aĢamasında beni yalnız bırakmayan sevgili arkadaĢlarım Seda ÖZER ve Hamza ARTIK‟a teĢekkürü bir borç bilirim. Maddi ve manevi her zaman yanımda olan ve bana sonsuz güvenen aileme teĢekkürlerimi sunarım. Daha burada ismini yazamadığım küçük veya büyük her türlü katkı ve desteği olan herkese teĢekkür ederim. Dilyaver Sinay HALĠL 31/08/2020 iii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET........................................................................................................... i ABSTRACT................................................................................................ ii TEġEKKÜR................................................................................................ iii SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ…………………...................... vii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ……………………………………………………….. viii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ……………………………………………...…….. xiv 1. GĠRĠġ…………………………………………………………………… 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI………………………………………….…. 6 2.1. Tarımsal özellikler ile ilgili kaynaklar.................................................... 7 2.2. Uyum yetenekleri ve melez performansları ile ilgili kaynaklar.............. 13 3. MATERYAL ve YÖNTEM....................................................................... 22 3.1.Materyal................................................................................................... 22 3.1.1. Deneme yeri......................................................................................... 22 3.1.2. Deneme yerinin iklim özellikleri.......................................................... 22 3.1.3. Deneme yerinin toprak özellikleri........................................................ 25 3.1.4. Denemede kullanılan genotipler........................................................... 26 3.2. Yöntem.................................................................................................... 28 3.2.1. Melezlerin (F1 Populasyonunun) elde edilmesi................................... 28 3.2.2. Birinci ve ikinci yıl denemelerin kurulması......................................... 31 3.2.3. Kültürel uygulamalar............................................................................ 32 3.2.4. Gözlemler ve verilerin elde edilmesi.................................................... 33 3.2.5. Ġstatistik ve genetik değerlendirmeler................................................... 36 4. BULGULAR ve TARTIġMA..................................................................... 37 4.1. Birinci yıl verileri..................................................................................... 37 4.1.1. KardeĢ sayısı (adet)............................................................................... 39 4.1.2. Dal sayısı (adet/bitki)............................................................................ 40 4.1.3. Çiçeklenme gün sayısı (gün)................................................................. 42 4.1.4. Bitki boyu (cm)..................................................................................... 44 4.1.5. Bitkide bakla sayısı (adet)..................................................................... 48 4.1.6. Baklada tohum sayısı (adet).................................................................. 50 4.1.7. Bitkide tohum sayısı (adet)................................................................... 52 4.1.8. Sapta boğum sayısı (adet)..................................................................... 55 4.1.9. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı........................................................... 56 4.1.10. Kulakçık eni (cm)................................................................................ 58 4.1.11. Kulakçık boyu (cm)............................................................................. 59 4.1.12. Bakla uzunluğu (cm)............................................................................ 61 4.1.13. Bakla geniĢliği (cm)............................................................................. 62 4.1.14. Biyolojik verim (g/bitki)...................................................................... 64 4.1.15. Kes verimi (g/bitki)............................................................................... 66 4.1.16. Hasat indeksi (%).................................................................................. 68 4.1.17. Tane verimi (g/bitki)............................................................................. 70 4.1.18. 1000 tane ağırlığı (g)............................................................................ 73 4.2. Ġkinci yıl verileri........................................................................................ 75 4.2.1. KardeĢ sayısı........................................................................................... 75 4.2.2. Bitki boyu................................................................................................ 77 iv 4.2.3. Bitkide bakla sayısı................................................................................. 80 4.2.4. Baklada tohum sayısı............................................................................. 82 4.2.5. Bitkide tohum sayısı.............................................................................. 84 4.2.6. Sapta boğum sayısı................................................................................ 86 4.2.7. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı........................................................... 88 4.2.8. Kulakçık eni.......................................................................................... 90 4.2.9. Kulakçık boyu....................................................................................... 91 4.2.10. Bakla uzunluğu.................................................................................... 92 4.2.11. Bakla geniĢliği..................................................................................... 94 4.2.12. Biyolojik verim.................................................................................... 95 4.2.13. Kes verimi............................................................................................ 97 4.2.14. Hasat indeksi........................................................................................ 99 4.2.15. Tane verimi.......................................................................................... 101 4.2.16. 1000 tane ağırlığı................................................................................. 104 4.3. Elde edilen melezlere ait frekans dağılım tabloları................................... 106 4.4. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonu................................................... 106 4.4.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler.............................................. 106 4.4.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler................... 108 4.4.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler..................... 109 4.4.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler............ 110 4.4.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler.................................... 112 4.4.6. Bakla geniĢiği ve biyolojik verime ait değerler....................................... 114 4.4.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler.............................................. 115 4.4.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler..................................... 117 4.5.Sel 3-25xGap pembesi melez kombinasyonu.............................................. 118 4.5.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler............................................... 118 4.5.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler.................... 120 4.5.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler...................... 121 4.5.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler............. 122 4.5.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler..................................... 123 4.5.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler....................................... 125 4.5.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler............................................... 126 4.5.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler...................................... 127 4.6. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonu........................................................ 129 4.6.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler................................................ 129 4.6.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler..................... 130 4.6.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler....................... 132 4.6.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler.............. 133 4.6.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler...................................... 135 4.6.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler........................................ 137 4.6.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler................................................ 138 4.6.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler....................................... 139 4.7. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonu.......................................................... 141 4.7.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler................................................. 141 4.7.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler..................... 142 4.7.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler....................... 144 4.7.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler.............. 145 4.7.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler...................................... 146 v 4.7.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler........................................ 148 4.7.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler.............................................. 149 4.7.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler..................................... 150 4.8. USA5xArdahan melez kombinasyonu....................................................... 152 4.8.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler............................................... 152 4.8.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler................... 153 4.8.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler..................... 155 4.8.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler............. 156 4.8.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler..................................... 157 4.8.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler....................................... 159 4.8.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler................................................ 160 4.8.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler....................................... 161 4.9. USA5xGap pembesi melez kombinasyonu.................................................. 163 4.9.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler................................................. 163 4.9.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler..................... 164 4.9.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler....................... 165 4.9.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler.............. 167 4.9.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler...................................... 168 4.9.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler........................................ 169 4.9.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler................................................ 171 4.9.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler....................................... 172 4.10. USA5xMilwa melez kombinasyonu........................................................... 174 4.10.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler............................................... 174 4.10.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler................... 175 4.10.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler..................... 176 4.10.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler............ 178 4.10.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler.................................... 179 4.10.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler...................................... 180 4.10.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler.............................................. 182 4.10.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler..................................... 183 4.11. VeselaxKirazlı melez kombinasyonu......................................................... 185 4.11.1. KardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait değerler............................................... 185 4.11.2. Bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait değerler................... 186 4.11.3. Bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait değerler..................... 188 4.11.4. Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait değerler............ 189 4.11.5. Kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait değerler.................................... 191 4.11.6. Bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait değerler...................................... 192 4.11.7. Kes verimi ve hasat indeksine ait değerler.............................................. 193 4.11.8. Tane verimi ve 1000 tane ağırlığına ait değerler..................................... 195 5. SONUÇ............................................................................................................ 197 KAYNAKLAR.................................................................................................... 199 ÖZGEÇMĠġ......................................................................................................... 206 vi SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ Simgeler Açıklama 0 C Santigrad Derece % Yüzde Kısaltmalar Açıklama ADF Asit Deterjan Çözünmeyen Lif cm Santimetre da Dekar g Gram GUY Genel Uyum Yeteneği kg Kilogram m Metre mm Milimetre 2 m Metrekare N2 Azot NDF Nötr Deterjan Çözünmeyen Lif ÖUY Özel Uyum Yeteneği P Fosfor t Ton UYO Uzun Yıllar Ortalaması vii ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa ġekil 3.1. A,B. LinexTester melezleme yöntemine göre arazide gerçekleĢtirilen melezleme çalıĢmaları............................................................................ 28 ġekil 3.2. A,B. LinexTester melezleme yöntemine göre serada gerçekleĢtirilen melezleme çalıĢmaları............................................................................. 29 ġekil 3.3. Ana olarak kullanılan genotiplerde kastrasyon iĢlemi............................ 30 ġekil 3.4. A,B. Baba olarak kullanılan çiçeklerden toz alma ve melezleme iĢlemi. 30 ġekil 3.5. A,B,C. Gece donlarından olumsuz etkilenen bitkiler............................ 31 ġekil 3.6. A,B. Ekim hazırlıkları; A – Parselizasyon ve sıra açma; B – Elle ekim. 32 ġekil 3.7. A – Yabancı otlarla mücadele; B – Bruchus zararlısına karĢı ilaçlama.. 33 ġekil 3.8. Bitkilerde ölçüm: A – KardeĢ sayısı; B – Bitki boyu; C – Bakla uzunluğu; D – Kulakçık eni; E – Bakla geniĢliği.................................... 36 ġekil 4.1. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği....................................................... 107 ġekil 4.2. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği..................................................................... 107 ġekil 4.3. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısın ait frekans dağılım grafiği......................................................... 108 ġekil 4.4. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği............................................ 108 ġekil 4.5. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği....................................................... 110 ġekil 4.6. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği....................................................... 110 ġekil 4.7. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği................................ 111 ġekil 4.8. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği..................................................................... 111 ġekil 4.9. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği........................................................ 113 ġekil 4.10. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................... 113 ġekil 4.11. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği................................................. 115 ġekil 4.12. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 115 ġekil 4.13. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 116 ġekil 4.14. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................... 116 ġekil 4.15. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 118 ġekil 4.16. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................... 118 ġekil 4.17. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 119 viii ġekil 4.18. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği...................................................... 119 ġekil 4.19. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği............................................ 120 ġekil 4.20. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği.......................................... 120 ġekil 4.21. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği.......................................... 122 ġekil 4.22. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği......................................... 122 ġekil 4.23. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği................. 123 ġekil 4.24. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği......................................................... 123 ġekil 4.25. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği..................................................... 124 ġekil 4.26. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği.............................................. 124 ġekil 4.27. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği................................................ 125 ġekil 4.28. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................... 125 ġekil 4.29. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 127 ġekil 4.30. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................... 127 ġekil 4.31. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 128 ġekil 4.32. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği........................................... 128 ġekil 4.33. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 130 ġekil 4.34. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği................................................................... 130 ġekil 4.35. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 131 ġekil 4.36. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği.......................................... 131 ġekil 4.37. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 132 ġekil 4.38. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 132 ġekil 4.39. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği.............................. 134 ġekil 4.40. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 134 ġekil 4.41. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği...................................................... 136 ix ġekil 4.42. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................... 136 ġekil 4.43. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği................................................. 137 ġekil 4.44. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 137 ġekil 4.45. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 139 ġekil 4.46. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................... 139 ġekil 4.47. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 140 ġekil 4.48. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................... 140 ġekil 4.49. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................................... 142 ġekil 4.50. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği................................................................... 142 ġekil 4.51. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 143 ġekil 4.52. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği.................................................... 143 ġekil 4.53. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 144 ġekil 4.54. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 144 ġekil 4.55. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği.............................. 146 ġekil 4.56. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 146 ġekil 4.57. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği...................................................... 147 ġekil 4.58. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................... 147 ġekil 4.59. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği................................................. 148 ġekil 4.60. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 148 ġekil 4.61. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 150 ġekil 4.62. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................... 150 ġekil 4.63. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 151 ġekil 4.64. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................... 151 ġekil 4.65. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................................... 153 x ġekil 4.66. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği................................................................... 153 ġekil 4.67. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 154 ġekil 4.68. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 154 ġekil 4.69. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 155 ġekil 4.70. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 155 ġekil 4.71. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği.............................. 157 ġekil 4.72. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 157 ġekil 4.73. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği...................................................... 158 ġekil 4.74. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................... 158 ġekil 4.75. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği................................................. 159 ġekil 4.76. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 159 ġekil 4.77. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 161 ġekil 4.78. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 161 ġekil 4.79. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................... 162 ġekil 4.80. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................... 162 ġekil 4.81. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 163 ġekil 4.82. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği...................................................... 163 ġekil 4.83. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği............................................ 165 ġekil 4.84. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği.......................................... 165 ġekil 4.85. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği.......................................... 166 ġekil 4.86. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği......................................... 166 ġekil 4.87. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği............... 167 ġekil 4.88. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği......................................................... 167 ġekil 4.89. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği...................................................... 169 xi ġekil 4.90. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................... 169 ġekil 4.91. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği................................................. 170 ġekil 4.92. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 170 ġekil 4.93. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 172 ġekil 4.94. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................... 172 ġekil 4.95. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................... 173 ġekil 4.96. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................... 173 ġekil 4.97. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................................... 175 ġekil 4.98. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği........................................................................ 175 ġekil 4.99. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği..................................................... 176 ġekil 4.100. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................... 176 ġekil 4.101. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................... 177 ġekil 4.102. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................... 177 ġekil 4.103. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği............................ 178 ġekil 4.104. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği................................................................. 178 ġekil 4.105. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği.................................................... 180 ġekil 4.106. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................. 180 ġekil 4.107. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği............................................... 181 ġekil 4.108. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................. 181 ġekil 4.109. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği...................................................................... 183 ġekil 4.110. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................................. 183 ġekil 4.111. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................ 184 ġekil 4.112. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................. 184 ġekil 4.113. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................................. 186 xii ġekil 4.114. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna ait frekans dağılım grafiği................................................................. 186 ġekil 4.115. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................... 187 ġekil 4.116. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına frekans dağılım ait grafiği................................................... 187 ġekil 4.117. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................... 188 ġekil 4.118. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği................................................... 188 ġekil 4.119. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait frekans dağılım grafiği............................ 190 ġekil 4.120. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine ait frekans dağılım grafiği................................................................. 190 ġekil 4.121. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyuna ait frekans dağılım grafiği.................................................... 191 ġekil 4.122. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna ait frekans dağılım grafiği............................................. 191 ġekil 4.123. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine ait frekans dağılım grafiği............................................... 193 ġekil 4.124. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine ait frekans dağılım grafiği.................................................. 193 ġekil 4.125. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................. 194 ġekil 4.126. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine ait frekans dağılım grafiği................................................................. 194 ġekil 4.127. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane verimine ait frekans dağılım grafiği................................................................. 195 ġekil 4.128. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına ait frekans dağılım grafiği................................................. 195 xiii ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1. Uzun yıllar ortalaması (1929-2014) (UYO) ile denemenin yürütüldüğü yıllarda bitki geliĢim döneminde kaydedilen yağıĢ 23 değerleri (mm).................................................................................... Çizelge 3.2. Uzun yıllar ortalaması (1929-2014) (UYO) ile denemenin yürütüldüğü yıllarda bitki geliĢim döneminde kaydedilen ortalama 0 24 sıcaklık değerleri ( C)........................................................................ Çizelge 3.3. Uzun yıllar ortalaması (1929-2014) (UYO) ile denemenin yürütüldüğü yıllarda bitki geliĢim döneminde kaydedilen ortalama 25 oransal nem değerleri (%).................................................................. Çizelge 3.4. Deneme yeri toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri............ 26 Çizelge 3.5. Denemede kullanılan bezelye genotiplerinin yaprak özellikleri ve 26 çiçek renkle ve temin edildikleri yerleri............................................ Çizelge 3.6. LinexTester yöntemine göre elde edilen melez döller....................... 27 Çizelge 4.1. Melez bezelye populasyonunda tarımsal özelliklere ait Line x 38 tester (çoklu dizi) analiz sonuçları (kareler ortalaması).................... Çizelge 4.2. OluĢturulan melez populasyonda kardeĢ sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis 39 ve heterobeltiosis değerleri............................................................. Çizelge 4.3. OluĢturulan melez populasyonda dal sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis 42 ve heterobeltiosis değerleri............................................................. Çizelge 4.4. OluĢturulan melez populasyonda çiçeklenme gün sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 43 heterosis ve heterobeltiosis değerleri.............................................. Çizelge 4.5. OluĢturulan melez populasyonda bitki boyuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis 46 ve heterobeltiosis değerleri............................................................. Çizelge 4.6. OluĢturulan melez populasyonda bitkide bakla sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 49 heterosis ve heterobeltiosis değerleri.............................................. Çizelge 4.7. OluĢturulan melez populasyonda baklada tohum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 52 heterosis ve heterobeltiosis değerleri.............................................. Çizelge 4.8. OluĢturulan melez populasyonda bitkide tohum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 54 heterosis ve heterobeltiosis değerleri.............................................. Çizelge 4.9. OluĢturulan melez populasyonda sapta boğum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 56 heterosis ve heterobeltiosis değerleri.............................................. Çizelge 4.10. OluĢturulan melez populasyonda ilk baklanın çıktığı boğum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve 57 melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri...................... Çizelge 4.11. OluĢturulan melez populasyonda kulakçık enine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin xiv heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................................ 59 Çizelge 4.12. OluĢturulan melez populasyonda kulakçık boyuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez 60 döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................... Çizelge 4.13. OluĢturulan melez populasyonda bakla uzunluğuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 62 heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................................ Çizelge 4.14. OluĢturulan melez populasyonda bakla geniĢliğine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 63 heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................................ Çizelge 4.15. OluĢturulan melez populasyonda biyolojik verime iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 65 heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................................ Çizelge 4.16. OluĢturulan melez populasyonda kes verimine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis 67 ve heterobeltiosis değerleri........................................................... Çizelge 4.17. OluĢturulan melez populasyonda hasat indeksine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 69 heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................................ Çizelge 4.18. OluĢturulan melez populasyonda tane verimine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis 71 ve heterobeltiosis değerleri........................................................... Çizelge 4.19. OluĢturulan melez populasyonda 1000 tane ağırlığına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin 74 heterosis ve heterobeltiosis değerleri............................................ Çizelge 4.20. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 76 kardeĢ sayılarına iliĢkin temel istatistiksel değerler........................ Çizelge 4.21. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 78 bitki boyuna iliĢkin temel istatistiksel değerler............................... Çizelge 4.22. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 82 bitkide bakla sayılarına iliĢkin temel istatistiksel değerler............... Çizelge 4.23. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 83 baklada tohum sayısına iliĢkin temel istatistiksel değerler............... Çizelge 4.24. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 85 bitkide tohum sayısına iliĢkin temel istatistiksel değerler................ Çizelge 4.25. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 87 sapta boğum sayılarına iliĢkin temel istatistiksel değerler................ Çizelge 4.26. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin ilk baklanın çıktığı boğum sayısına iliĢkin temel istatistiksel 89 değerler.................................................................................... Çizelge 4.27. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 90 kulakçık enine iliĢkin temel istatistiksel değerler........................... Çizelge 4.28. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 92 kulakçık boylarına iliĢkin temel istatistiksel değerler..................... Çizelge 4.29. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 93 bakla uzunluğuna iliĢkin temel istatistiksel değerler....................... Çizelge 4.30. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 94 bakla geniĢliğine iliĢkin temel istatistiksel değerler........................ xv Çizelge 4.31. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 96 biyolojik verime iliĢkin temel istatistiksel değerler........................ Çizelge 4.32. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 98 kes verimine iliĢkin temel istatistiksel değerler.............................. Çizelge 4.33. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 100 hasat indeksine iliĢkin temel istatistiksel değerler........................... Çizelge 4.34. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 102 tane verimine iliĢkin temel istatistiksel değerler............................. Çizelge 4.35. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 105 1000 tane ağırlığına iliĢkin temel istatistiksel değerler.................... Çizelge 4.36. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 107 sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu.......... Çizelge 4.37. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans 108 dağılımı tablosu............................................................................... Çizelge 4.38. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı 110 ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu....... Çizelge 4.39. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı 111 tablosu............................................................................................. Çizelge 4.40. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve 113 bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu............... Çizelge 4.41. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve 115 biyolojik verim özelliklereine ait frekans dağılımı tablosu.............. Çizelge 4.42. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat 116 indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu........................... Çizelge 4.43. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 118 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu.................... Çizelge 4.44. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 119 kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı........... Çizelge 4.45. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait 120 frekans dağılımı............................................................................. Çizelge 4.46. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait 122 frekans dağılımı............................................................................. Çizelge 4.47. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait 123 frekans dağılımı........................................................................ Çizelge 4.48. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans 124 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.49. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans 125 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.50. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes 127 verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı................ Çizelge 4.51. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane xvi verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı........ 128 Çizelge 4.52. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 130 sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı..................... Çizelge 4.53. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans 131 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.54. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans 132 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.55. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait 134 frekans dağılımı........................................................................ Çizelge 4.56. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 136 boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı............... Çizelge 4.57. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla 137 geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı......... Çizelge 4.58. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes verimi 139 ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı.......................... Çizelge 4.59. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane verimi 140 ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı................... Çizelge 4.60. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 142 sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı..................... Çizelge 4.61. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans 143 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.62. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans 144 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.63. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans 146 dağılımı................................................................................... Çizelge 4.64. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 147 boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı.............. Çizelge 4.65. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla 148 geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı......... Çizelge 4.66. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kes verimi 150 ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı......................... Çizelge 4.67. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen tane verimi 151 ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı................... Çizelge 4.68. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 153 sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı..................... Çizelge 4.69. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans 154 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.70. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans 155 dağılımı.......................................................................................... xvii Çizelge 4.71. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait 157 frekans dağılımı........................................................................ Çizelge 4.72. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 158 boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı............... Çizelge 4.73. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bakla 159 geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı......... Çizelge 4.74. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kes verimi 161 ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı......................... Çizelge 4.75. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen tane verimi 162 ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı.................. Çizelge 4.76. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 163 sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı..................... Çizelge 4.77. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans 165 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.78. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans 166 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.79. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait 167 frekans dağılımı........................................................................ Çizelge 4.80. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans 169 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.81. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla 170 geniĢiği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı.......... Çizelge 4.82. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes 172 verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı................ Çizelge 4.83. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane 173 verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı......... Çizelge 4.84. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı 175 ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı............................ Çizelge 4.85. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla 176 sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı. Çizelge 4.86. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans 177 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.87. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans 178 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.88. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 180 boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı.............. Çizelge 4.89. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans 181 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.90. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve 183 hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı............................. xviii Çizelge 4.91. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen tane verimi 184 ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı................... Çizelge 4.92. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı 186 ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı............................. Çizelge 4.93. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans 187 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.94. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans 188 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.95. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans 190 dağılımı......................................................................................... Çizelge 4.96. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 191 boyu ve bakla uzunluğuna özelliklerine ait frekans dağılımı........... Çizelge 4.97. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla 193 geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı......... Çizelge 4.98. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes verimi 194 ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı.......................... Çizelge 4.99. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane verimi 195 ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı................... xix 1. GİRİŞ Dünyanın ve dünya nüfusunun en önemli problemlerinden biri yeterli ve dengeli beslenmedir. Sağlıklı ve yetiĢkin bir insanı günlük 2500-3000 kalori ve 75-80 g protein tüketmelidir (Uzun 1997). Ġnsanoğlunun dengeli beslenmede kullanacağı kaynakların baĢında hayvansal ürünler ve baklagiller gelmektedir. Baklagil bitkileri protein, özellikle lisin bakımından zengindir ve vejetaryen diyetlerinde oldukça besleyici ve ucuz bir protein kaynağıdır. Protein içeriğinin fazla olması, özellikle tanelerinin kolay sindirilebilmesi, insan beslenmesinde yüksek protein kaynağı olarak kullanılmasının yanısıra hayvan beslenmesi için de baklagiller önemli bir hammaddedir (Santalla ve ark. 2001). Ġnsanların yeterli ve dengeli beslenmesi için et, süt, yumurta gibi hayvansal ürünlere ihtiyaç vardır ve bunların sağlanması için de bir ülkede hayvancılığın geliĢmiĢ olması gerekmektedir. Hayvancılığın geliĢebilmesi için ise varolan hayvanların yeteri kadar ve dengeli bir Ģekilde beslenmesi gerekmektedir. Hayvanların beslenmesinde kullanılan kaynakların baĢında gelen kaliteli kaba yemler çayır meralar ve yem bitkileri yetiĢtiriciliğinden sağlanmaktadır. Kaliteli kaba yem kaynaklarının baĢında da yonca, korunga, fiğ, mürdümük, bezelye gibi baklagil yem bitkileri gelmektedir. Baklagil yem bitkilerinin, diğer yem bitkilerine kıyasla otu daha lezzetli ve daha besleyicidir. Daha fazla sindiririrler. Ayrıca protein, enerji, mineral ve vitaminler bakımından oldukça zengindirler. Türkiye de baklagil yem bitkilerinin tarımı ve özellikle kültürü eskiye dayanmaktadır. Yem bitkileri yetiĢtiriciliğinde özellikle toprağı uzun süre iĢgal etmeyen, toprak yapısını iyileĢtiren ve kaba yem ihtiyacını karĢılayan bezelye gibi tek yıllık baklagil yem bitkileri ülkemiz için avantajlı bir konuma sahiptir (Kadıoğlu 2011). YetiĢme mevsiminin uzun olduğu yerlerde çok yıllık yem bitkileri ekonomik açıdan endüstriyel amaçlı bitkiler ile rekabet edememektedir (AğırbaĢ ve ark. 2017). Bu nedenle bu tür yerlerde yem bitkisi yetiĢtiriciliğinde ana veya ara ürün olarak tek yıllık baklagil yem bitkileri ön plana çıkmaktadır (Ġleri ve ark. 2020). 1 Güneybatı Asya‟da bulunan bezelyeler (Pisum sativum L.), insan tarafından yetiĢtirilen ilk ürünler arasındadır (Zohary ve Hopf 2002). Bezelye türleri Eski Dünya kökenlidir. Avrupa içlerinde, Akdeniz çevresi, Ön Asya ve Orta Asya‟ya kadar uzanan çok geniĢ alanda bezelye türleri doğal olarak bulunmaktadır (Açıkgöz 2001). Tek yıllık bir baklagil bitkisi olan yem bezelyesi otu ve tanesi için yetiĢtirilmektedir. Tanedeki protein oranı % 30-35 civarındadır ve kırıldıktan sonra kaba yemlere karıĢtırılarak tüm çiftlik hayvanlarının beslenmesinde baĢarı ile kullanılır. Özellikle bazı Avrupa ülkelerinde soyanın yerine yem rasyonlarında kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra bezelye-tahıl karıĢımları da otlatmak için uygundur. Otu ve tanesi hayvanlara verilen bezelye silaj bitkisi olarak değerlendirilebilmekte; tanesi elde edildikten sonra geriye kalan samanından da faydalanılabilmektedir. Yem bezelyesi, kendi azotunu bağlayabilme yeteneğine sahip olması nedeniyle diğer birçok ürüne göre daha çok fayda sağlar. Bu da bezelye bitkisini ekim nöbetinede alternatif bir bitki olarak faydalı kılar. Protein ve pek çok mineral madde bakımından zengin olan bezelye, kolay ve ucuz üretilebilen bir bitkidir. Türkiye‟de tüm kıyı bölgelerinde ve Güneydoğu Anadolu'da kıĢlık olarak rahatlıkla ekilebilir. KıĢlık olarak ekilen bu bitki çok masraf ve iĢgücü gerektirmeden, erken ilkbaharda yeĢil ota biçilerek ara ürün olarak da değerlendirilebilir. Bir baklagil olması nedeniyle, toprak yapısını iyileĢtirir, hastalık ve zararlıların kontrölünde etkilidir. Tüm bu üstün özelliklerine rağmen, yem bezelyesi yetiĢtiriciliğine Türkiye‟de geç baĢlanmıĢ ve önemi çok geç anlaĢılmıĢtır. Nitekim, yem bezelyesi devlet tarafından da ilk kez 2014 yılında farkedilmiĢ ve istatistiklere girebilmiĢtir. 2018 yılı TÜĠK verilerine göre bezelye ekim alanı 104 377 da, yeĢil ot üretimi 210 706 t, tane üretimi 2 919 t, yeĢil ot verimi ortalama 2 019 kg/da ve tane verimi 268 kg/da olarak kaydedilmiĢtir (Anonim 2018a). 2 Günümüzde artık yem bezelyesine daha fazla önem verilmekte ve bu bitki ile yapılan özellikle yetiĢtiricilik çalıĢmaları artmaktadır. Ancak; yem bezelyesi ile ilgili olarak sadece yetiĢtirme tekniği ile ilgili çalıĢmalar yapılmamalı, yeni çeĢitlerin geliĢtirilmesine yönelik araĢtırmalara da yer verilmelidir. Türkiye‟de çeĢit tesciline yönelik çalıĢmaların geçmiĢi henüz çok yeni olup, 2007 yılından itibaren yem bezelyesi çeĢitleri tescil edilmeye baĢlanmıĢ ve resmi verilere göre günümüze kadar 22 adet çeĢit tescil edilmiĢtir (Anonim 2019). Yapılacak ıslah çalıĢmaları ile yeni çeĢitlerin geliĢtirilmesi için çevre Ģartlarına uygun, verimli ve kaliteli genotipleri bulup ortaya çıkarmak veya eldeki çeĢitlerin yetersiz olan yönlerini geliĢtirmek gerekmektedir (Ceyhan 2003). Yeni çeĢit geliĢtirirken varyasyon ne kadar fazlaysa ve bunların içinden ne kadar doğru seçim yapılırsa baĢarı da o kadar artmaktadır. Bunun için, varyasyon sağlamada ıslahçıların baĢvurdukları en önemli yöntemlerden biri melezlemedir. Ancak ıslahçı zaman, iĢgücü ve maliyet gibi faktörlerden dolayı sınırlı sayıda melezleme yapabilmektedir. Hele, bezelye gibi melezlemesi kolay, ama elde edilen tohum sayısının az olduğu bitkilerde süre daha da uzamaktadır. Bu nedenlerden dolayı, özellikle çalıĢma süresinin kısalması ve melezlemenin baĢarısı ancak doğru ebeveynleri seçmek ile mümkündür. Bitkilerin çeĢitli genetik özelliklerinin bilinmesi, ebeveynlerin ve bitkilerdeki bazı özelliklerin iyileĢtirilmesinde izlenecek ıslah yönteminin seçiminde önemlidir (Ceyhan 2003, Bist ve Singh 2011). Bir bitki ıslahçısının, yeni bir çeĢit geliĢtirme aĢamasında melezlemede kullanacağı ebeveynlerin genel ve özel uyum yetenekleri ve kalıtımı ile ilgili bilgilerine sahip olması önemlidir (Ceyhan 2003). Bir hattın, melez dölüne arzulanan performansı aktarabilme yeteneği o hattın uyum yeteneği olarak belirtilir (Poehlman 1979). Genel ve özel uyum yetenekleri melez kombinasyonlarında en uygun ebeveynlerin seçilmesinde ve bunların potansiyel 3 değerinin belirlenmesinde çok güçlü bir göstergedir (Dalkılıç 2008, Bist ve Singh 2011). Özel uyum yeteneği genlerin eklemeli olmayan (dominantlık etkisi) etkilerine; genel uyum yeteneği de eklemeli gen etkilerine dayanmaktadır (Poehlman 1979, Falconer 1989, Nevado ve Cross 1990). Ġncelenen bir özelliğin fenotipteki etkileri, eklemeli genlerin etkisiyle oluĢmaktaysa genel uyum yeteneği; fenotipte gözlemlenen sonuçlar ebeveyn genlerinin dominant veya resesif etkileri sonucu oluĢmaktaysa özel uyum yetenekleri olarak tanımlanmaktadır (Dalkılıç 2008). Genel ve özel uyum yeteneklerinin belirlenmesi veya ebeveynlerin seçimi için en çok diallel analiz yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntemde; ebeveyn olarak kullanılan anaçların kendi aralarında, tüm kombinasyonları içerecek Ģekilde melezleme yapılması gerekmektedir. Bu ise fazla emek ve zaman gerektirmektedir. Bunun yerine kendine ve yabancı döllenen bitkilerde en çok kullanılan yöntemlerden biri olan LinexTester (Çoklu Dizi) analiz yöntemi tercih edilmektedir. LinexTester analiz yöntemi hem yeterince bilgi vermekte hem de daha az emek gerektirmektedir (Ceyhan 2003). LinexTester analiz yöntemi; önemli verim özelliklerinin kalıtımı, uygun ebeveyn ve melezlerin belirlenmesi, elde edilecek bilgilerin ıslah programlarında kullanılması amacıyla top cross (yoklama melezlemesi) yönteminin geliĢtirilmiĢ Ģeklidir. Ġlk defa Kempthorme (1957) tarafından önerilen bu yöntem ile fazla tester kullanılarak ebeveynlerin uyum yetenekleri hakkında bilgi edinilmekte, gen etkileri ve kalıtım dereceleri tahmin edilmeye çalıĢılmaktadır (Ceyhan 2003). LinexTester analiz yönteminde; baba olarak kullanılan bir grup tester ebeveyn, ana olarak kullanılan ve hat adı verilen ebeveynle mümkün olan bütün kombinasyonlarda melezlenir. Elde edilen F1 melez dölleri tekerrürlü olarak denemeye alınır. Dalkılıç (2008)‟in bildirdiğine göre; Singh ve Chaudhary (1977), bu yöntemin ebeveynsiz veya ebeveynleri de içine alan bir deneme deseninde uygulanabileceğini belirtmiĢlerdir. Yapılan bu araĢtırma ile kıyı bölgelerine uygun, ot ve tohum verimi yüksek yeni yem bezelyesi çeĢitleri geliĢtirmek için uygun baĢlangıç popülasyonunu oluĢturacak ebeveyn 4 ve melezleri seçmek; ayrıca melez kombinasyonların F2 açılma generasyonlarında genetik yapıyı araĢtırarak yeni bir çeĢit geliĢtirmenin ilk adımını atmak heteflenmiĢtir. Bu amaçla; Bursa Ġli‟nde üç yıl Line x Tester analiz yöntemine göre 4 adet ana (line) ve 5 adet baba (tester) ebeveyn kullanılarak melezlemeler yapılmıĢtır. Denemenin ilk yılında; elde edilen F1 melez kombinasyonları ile ebeveynlerin ot ve tohum verimi ile ilgili özellikleri incelenmiĢ, bu özellikler açısından genotiplerin genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerleri belirlenmiĢtir. Ayrıca denemenin ikinci yılında da oluĢturulan melez kombinasyonlar ve ebeveynlerde incelenen özelliklere ait temel istatistiki değerler ve frekans dağılımları tespit edilmiĢtir. 5 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Yem bezelyesinin çok eski yıllardan beri kültürü yapılan bir yem bitkisi olduğu ve bütün ılıman ve serin bölgelerde yetiĢtirildiği bilinmektedir (Vavilov ve Chester 1951). Yem bezelyesinin hem otundan hem de tanesinden faydalanılır ve iyi kurutulduğunda yonca otu kadar besleyicidir (Tosun 1974). Özkaynak (1980); uygun dönemde biçilen yem bezelyesi kuru otunun % 20,00, tanelerinin ise % 20,00-30,00 dolaylarında ham protein içerdiğini bildirmiĢtir. KıĢları sert geçen veya don tehlikesi bulunan Kuzeybatı Avrupa ve Kuzey Amerika‟da bezelye çoğunlukla yazlık olarak ekilmektedir (Silim ve ark. 1985). Bezelye cinsine bağlı birkaç tür bulunmaktadır. Bu türlerin morfolojik olarak birbirlerine çok benzemeleri ve aralarında melezlenebilmeleri nedeni ile taksonomileri güçlükle yapılabilmektedir. Ancak son yıllarda tarımı yapılan bezelyeler Pisum sativum adı altında toplanmıĢtır. Bu türün alt türü olan Pisum sativum ssp.sativum yemeklik bezelye veya bahçe bezelyesi adı altında yeĢil veya kuru taneleri için yetiĢtirilmektedir. Tarla bezelyesi veya yem bezelyesi olarak tanınan Pisum sativum ssp. arvense ise daha kısıtlı ölçülerde ot ve tane üretimi amacı ile kullanılmaktadır (Açıkgöz 2001). Yem bezelyesi ot, tohum ve silaj üretmek amacıyla yalın veya tahıllarla birlikte karıĢım olarak yetiĢtirilir; yeĢil gübre bitkisi olarak kullanılır; tanesi elde edildikten sonra geriye kalan samanından da faydalınabilmektedir. Hayvan beslenmesinde protein kaynağı olarak kullanılan bezelye protein, fosfor, kalsiyum ve özellikle A ve D vitaminleri bakımından zengin bir üründür. KıĢlık olarak ekilen bu bitki çok masraf ve iĢgücü gerektirmeden, erken ilkbaharda yeĢil ota biçilerek ara ürün olarak da değerlendirilebilir. Bir baklagil olması nedeniyle, ekim nöbetine girerek toprak yapısını iyileĢtirir, hastalık ve zararlıların kontrolünde etkilidir (Uzun ve Açıkgöz 1998, Uzun ve ark. 2017, Halil ve Uzun 2019). 6 Yem bezelyesi ve tez konusu ile ilgili olarak yapılan araĢtırmalar aĢağıda özetlenmiĢtir. 2.1. Tarımsal Özellikler ile İlgili Kaynaklar Deniz (1976); yem bezelyesinin her cins hayvan tarafından sevilerek tüketilen bir yem olduğunu, kıraç Ģartlarda 900,00-1000,00 kg/da, taban arazilerde ve ilkbahar yağıĢı bol olan yerlerde 2000,00-4000,00 kg/da yeĢil ot alınabileceğini ifade etmiĢtir. Harvey ve Goodwin (1978); Norveç‟te 1977 yılında yaptıkları denemede yapraklı bezelye de bakla sayısını 14 adet, yapraksız bezelyede ise 12 adet olarak bulmuĢlar, baklada tohum sayısının ise sırasıyla 6 ve 5 adet, bitkide tohum sayısını da 91 ve 52 adet olarak belirlemiĢlerdir. Silim ve ark. (1992); 1979-1980 yıllarında Ġngiltere‟de yaptıkları bir denemede Filby yapraksız bezelye çeĢidinde kuraklığın etkisinin fazla olduğunu belirtmiĢlerdir. Yapılan araĢtırmada; verimin, çiçeklenme dönemindeki kuraklıktan meyve doldurma dönemindeki kuraklığa göre daha çok etkilendiğini belirlemiĢlerdir. Ney ve ark. (1994)‟nın; bildirdiğine göre, kuraklık stresi bezelyede tohum sayısını ve 1000 tane ağırlığını etkilemektedir. Çiçeklenmeden hemen sonra meydana gelen kuraklık tohum sayısını önemli derecede azaltmaktadır. Tohum doldurma zamanından önce kuraklık meydana geldiğinde, kuraklığın da Ģiddetine bağlı olarak bezelyede meyve ve tohum bağlama kesintiye uğramaktadır. Kuraklık, tohum olgunlaĢma zamanında meydana geldiğinde sadece bitkinin üstteki boğumlarında bulunan tohumlar etkilenmektedir. Okuyucu ve ark. (1994); Bornova‟da 5 farklı yem bezelyesi çeĢidinin verim ve bazı verim özelliklerini incelemiĢlerdir. Genel olarak ot üretimi çok yüksek olan çeĢitlerin tohum üretimlerinin düĢük olduğuna dikkat çekmiĢlerdir. 7 Srivastava ve Asthana (1994); yaptıkları çalıĢmada uzun boylu bezelye bitkilerinin, bitki baĢına verimin bodur bitkilere kıyasla daha yüksek olduğunu, kısa boyluların ise uzun olanlara göre daha yüksek hasat indeksi değerleri gösterdiğini bildirmiĢlerdir. Uzun ve Açıkgöz (1998); 1992-1995 yıllarında Bursa‟da, farklı yaprak tiplerine sahip bezelye çeĢitlerinin bazı verim ve kalite özellikleri üzerine ekim zamanları (ilkbahar ve -2 sonbahar) ve ekim sıklıklarının (25, 50 ve 100 tohum m ) etkisini belirlemek amacı ile deneme yapmıĢlardır. AraĢtırma sonucunda sonbahar ekimlerinde daha uzun boylu bitkiler, bitki baĢına daha fazla bakla ve tohum elde edilmiĢtir. Genel olarak, sonbahar ekimlerinde ve en yüksek tohum oranlarında, tüm bezelye çeĢitlerinde en yüksek kuru madde, tane ve protein verimi elde edilmiĢtir. Ġlkbahar ekimlerinin verimi, öncelikle ilkbahar yağmuru miktarına ve dağılımına bağlı olarak büyük ölçüde değiĢmiĢtir. Açıkgöz ve ark. (2001); Bursa‟da melezleme ile geliĢtirilmiĢ bezelye hatlarının arasında ot ve tohum verimi ile ilgili özelliklerin değiĢim gösterdiğini tespit etmiĢlerdir. 1998- 2000 yıllarında yaptıkları bu çalıĢmada bazı melez hatların ebeveynlerinden daha yüksek ot ve tohum verimine sahip oldukları belirlenmiĢtir. Önder ve Ceyhan (2001); Konya‟da farklı zamanlarda ekilen bezelye çeĢitlerinin verim ve verim özelliklerini belirlemek amacı ile yaptıkları çalıĢmada tane verimi, bitki boyu, bakla uzunluğu ve bakladaki tohum sayısı arasında istatistiki olarak olumlu önemli iliĢkiler tespit etmiĢlerdir. Sümerli ve ark. (2002); 1998-2002 yılları arasında Diyarbakır‟da ICARDA‟dan temin edilen 25 bezelye hattını kullanarak bir çalıĢma yapmıĢlardır. Deneme sonuçlarına göre bitki boyu 43,00-70,00 cm, 1000 tane ağırlığı 153,00-248,00 g ve hasat indeksi % 33,00-41,00 arasında bulunmuĢtur. Ceyhan ve ark. (2005); 2001-2003 yılları arasında Konya‟da yaptıkları çalıĢmada 6 yerli ve 20 yabancı kökenli bezelye genotipinde bitki boylarının 34,00-72,30 cm, bitkide bakla sayısının 8,30-18,30 adet, 1000 tane ağırlığının 101,20-236,30 g arasında değiĢtiğini belirlemiĢlerdir. 8 Uzun ve ark. (2005); 1997-2001 yılları arasında Bursa‟da iki yarı-yapraklı ve beĢ normal yapraklı bezelye genotipini kullanarak bazı verim ve kalite özelliklerini belirlemiĢlerdir. Yapılan bu çalıĢmada; erken ilkbaharda, nemli ve serin havalarda tüm genotiplerde yüksek yem üretimi gözlenmiĢtir. Bezelyelerin ortalama bitki boyu 1,5 m‟ye ulaĢırken, kuru madde verimi 840,00 kg/da olmuĢtur. Yaprak tipinin yem verimi üzerine bir etkisi kaydedilmemiĢtir. Toplam tane verimi ortalama 140,00 kg/da olarak belirlenmiĢtir. Tamkoç (2007); Konya‟da bezelye hatları ile yaptığı çalıĢmada bitki boyunu 54,80- 70,80 cm, bitkide bakla sayısını 6,80-9,40 adet, baklada tohum sayısını 5,20-6,20 adet olarak belirlemiĢtir. Karayel ve Bozoğlu (2008); 2004-2005 yılları arasında Samsun Ģartlarında bezelyede bazı agronomik özellikleri belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Deneme materyali olarak toplanan 40 adet bezelye çeĢit ve hatları kullanılmıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre tane veriminin 5,30-30,00 g/bitki, 100 tane ağırlığının 10,26-36,36 g ve bitkide bakla sayısının 7,00-87,00 adet arasında değiĢtiğini belirlemiĢlerdir. Sayar ve ark. (2009); Diyarbakır‟da 2006-2007 ve 2007-2008 yıllarında 18 adet yem bezelyesi genotipinin verim ve verim komponentlerini tespit etmek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. AraĢtırma sonucuna göre bitki boyu 39,22-79,33 cm, bitkide bakla sayısı 6,57-10,00 adet, baklada tohum sayısı 4,07-5,27 adet ve 1000 tane ağırlığı 96,75-248,58 g arasında değiĢmiĢtir. Ayrıca genotiplerin hasat indeksinin % 33,02-43,22 arasında değiĢtiğini ve hasat indeksi dıĢındaki tüm özelliklerde genotipler arasında istatistiki anlamda önemli farklılıklar bulunduğunu bildirmiĢlerdir. Tan ve ark. (2009); Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinin farklı yerlerinden topladıkları 61 adet yerel yem bezelyesi populasyonlarını kullanarak sürdürdükleri çalıĢmada bitkide bakla sayısının 7,00-28,00 adet, baklada tohum sayısının 3,50-8,60 adet, 1000 tane ağırlının 51,00-219,00 g arasında değiĢtiğini belirlemiĢlerdir. 9 Uzun ve Açıkgöz (2009); tarafından 2006-2007 yıllarında Bursa‟da üç farklı tohum kabuğu rengine sahip (beyaz, açık yeĢil, koyu yeĢil-kahverengi) bezelye genotiplerinin su göllenmesine dayanıklılığı araĢtırılmıĢtır. Dokuz bezelye genotipi iki sıcaklıkta (1 ve 0 8 C), iki çimlenme aĢamasında (tohumun su alıp ĢiĢtiği ve çim çıkardığı devre) ve beĢ su göllenmesi periyodunda (3, 7, 10, 14 ve 17 gün) değerlendirilmiĢtir. ġiĢmiĢ tohumlar, su göllenmesine karĢı daha dayanıklı olmuĢlardır. Su göllenmesi dönemlerinin uzamasıyla tohumların hayatta kalma süresi önemli ölçüde azalmıĢtır. Hem ĢiĢmiĢ 0 0 tohumlarda hem de fidelerde 1 C‟de, 8 C‟ye nazaran daha fazla sayıda tohum canlı kalmıĢtır. Bilgili ve ark. (2010); 2001-2002 ve 2002-2003 geliĢme periodunda sekiz farklı lokasyonda iki yarı-yapraklı ve dört normal yapraklı bezelye genotiplerini değerlendirmiĢlerdir. Bezelye genotiplerinin yeĢil ot verimi ortalama 2660,5 kg/da olmuĢ ve en yüksek verim normal yapraklı Ürünlü çeĢidinden elde edilmiĢtir. Öz ve Karasu (2010); 2004-2005 yılları arasında bazı bezelye çeĢitlerinin Bursa MustafakemalpaĢa ekolojik koĢullarında, erken ilkbaharda tane verimi ve verim komponetlerini belirlemek amacı ile yaptıkları bir çalıĢmada materyal olarak 6 bezelye çeĢidini kullanmıĢlardır. AraĢtırma sonuçlarına göre bitki boyu 42,50-53,48 cm, bitkide bakla sayısı 2,95-4,68 adet, bakla uzunluğu 63,00-70,83 mm, bakla eni 10,51-12,68 mm, baklada tohum sayısı 4,76-7,08 adet, 1000 tane ağırlığı 153,33-189,67 g, biyolojik verim 236,99-358,32 kg/da ve tane verimi 96,83-149,00 kg/da arasında değiĢmiĢtir. Tan ve ark. (2011); Doğu Anadolu Bölgesinden toplanan yem bezelyesi populasyonları üzerinde yapmıĢ oldukları çalıĢmada bitki boylarının 50,00-114,00 cm arasında değiĢtiğini tespit etmiĢlerdir. Türk ve ark. (2011); 2009-2010 yıllarında Isparta‟da farklı yaprak formlarına sahip -2 bezelye çeĢitlerinde, dört farklı tohum oranının (75, 100, 125 ve 150 bitki m ) yem verimi ve kalitesi üzerindeki etkilerini belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Denemede iki yarı-yapraklı (Ulubatlı ve Kirazlı) ve iki normal yapraklı (Gölyazı ve Ürünlü) bezelye çeĢidi kullanmıĢlardır. ÇalıĢmada bitki boyu, baklada tohum sayısı, 10 1000 tane ağırlığı, kuru madde verimi, tane verimi, yem ve tohumların ham protein verimi belirlenmiĢtir. AraĢtırma sonuçlarına göre Gölyazı çeĢidi en yüksek 1000 tane ağırlığı, kuru madde verimi, tane verimi, yem ve tohumda ham protein verimi değerlerine sahip olmuĢtur. Ġki yıllık ortalamaların sonucunda artan tohum oranının, baklada tohum sayısı ve tohumda ham protein veriminde azalmaya neden olduğu tespit edilmiĢtir. Tan ve ark. (2012); Erzurum‟da 2009-2010 yılları arasında Doğu Anadolu‟nun kuzey kesiminden 61 farklı yerden toplanan bezelye genotiplerinin bazı özelliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalıĢmada bitki boyunun 83,50-126,50 cm, bitkide bakla sayısının 3,50-5,60 adet, 1000 tane ağırlığının 67,30-227,40 g, hasat indeksinin % 27,50-35,90 arasında değiĢtiğini tespit etmiĢlerdir. Türk ve Albayrak (2012); 2010-2011 yıllarında Isparta‟da farklı yaprak formlarına sahip bezelye çeĢitlerinin üç farklı hasat zamanının (çiçeklenme baĢlangıcı, tam çiçeklenme ve tohum dolumu) yem verimi ve kalitesi üzerine etkisini belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Denemede iki yarı-yapraklı (Ulubatlı ve Kirazlı) ve iki normal yapraklı (Gölyazı ve Ürünlü) bezelye çeĢitleri kullanmıĢlardır. AraĢtırmada kuru madde verimi, ham protein oranı ve verimi, ADF ve NDF oranları, toplam sindirilebilir besin maddelerini belirlemiĢlerdir. ÇalıĢma sonuçlarına göre Gölyazı çeĢidi en yüksek kuru madde (241,50 kg/da) ve ham protein verimine (44,20 kg/da) sahip olmuĢtur. Ayrıca geç aĢamalarda yapılan hasadın, yem kalitesinde bir azalmaya neden olduğu tespit edilmiĢtir. Avcı ve Ceyhan (2013); 2011-2012 yıllarında Konya‟da 9 yem bezelyesi hattının ve 2 çeĢidin agronomik özelliklerini belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Elde edilen sonuçlara göre bitki boyu 31,83-94,67 cm; bitkide bakla sayısı 9,83- 20,17 adet; baklada tohum sayısı 3,25- 5,00 adet; bitkide tohum sayısı 35,50- 83,83 adet; 1000 tane ağırlığı 117,83- 303,33 g arasında bulunmuĢtur. Tan ve ark. (2013);‟nın 2008-2010 yılları arasında Erzurum‟da yaptıkları bu çalıĢma; Erzurum, Bayburt, Kars ve Ardahan‟dan toplanmıĢ 18 yem bezelyesi ekotipinin kuru 11 madde verimi ve bazı özelliklerini belirlemek amacı ile yürütülmüĢtür. AraĢtırma sonuçlarına göre kuru madde verimi, bitki boyu, yatma derecesi ve otun kalite özellikleri ekotipler arasında büyük farklılıklar göstermiĢtir. Ekotiplerin kuru madde verimleri 486,2 - 685,4 kg/da ve bitki boyları 68,80-102,00 cm arasında değiĢmiĢtir. Ceyhan ve Avcı (2015); 2015 yılında Konya‟da bezelyenin 20 hat ve 3 çeĢidi arasındaki tarımsal özellikleri belirlemiĢlerdir. Denemede bitki boyu, bitkide bakla sayısı, 100 tane ağırlığı, tane verimi gibi özellikler belirlenmiĢtir. Bir adet hattan en yüksek tane verimi elde edilirken (272,7 kg/da), bir ticari çeĢitten ise en düĢük değer elde edilmiĢtir (123,8 kg/da). Ömeroğlu (2016); bu çalıĢmayı 2012 yılında Isparta‟da bazı yem bezelyesi genotiplerinin verim ve kalite özelliklerini belirlemek amacı ile yapmıĢtır. Denemede bitki boyu 74,40-92,60 cm, bitkide bakla sayısı 7,50-8,80 adet, baklada tohum sayısı 3,50-4,30 adet, 1000 tane ağırlığı 113,70-187,00 g, hasat indeksi % 32,93-47,27 arasında bulunmuĢtur. AraĢtırmada ayrıca tane verimi 113,70-205,00 kg/da, biyolojik verim 362,00-434,00 kg/da, yeĢil ot verimi 907,00-1109,00 kg/da ve kuru ot verimi 221,00-281,00 kg/da arasında bildirilmiĢtir. 2 Uzun ve ark. (2017); 2009-2011 yılları arasında Bursa‟da m ‟deki bitki sayısının bazı yem bezelyesi çeĢitlerinin verim ve kalite özellikleri üzerindeki etkilerini belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Bu çalıĢmada dört bezelye çeĢidi (Ulubatlı, Kirazlı, -2 Gölyazı ve Ürünlü) ve beĢ bitki sıklığı (75, 100, 125, 150 ve 175 adet tohum m ) kullanılmıĢtır. Denemede kuru madde verimi, ham protein oranı, ADF, NDF ve toplam sindirilebilir besin maddeleri değerleri belirlenmiĢtir. En yüksek kuru madde verimi 2 Kirazlı çeĢidinden 125 tohum/m ekim sıklığında elde edilmiĢtir. Gölyazı çeĢidinin sindirilebilirliğinin tüm çeĢitlerden daha yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Diğer yandan, tohum oranı arttıkça yemlerin sindirilebilirliğinin azaldığı bildirilmiĢtir. Kadıoğlu ve Tan (2018); 2012-2014 yılları arasında Erzurum‟da 8 hat ve 5 bezelye çeĢidi kullanarak bir çalıĢma yapmıĢlardır. Deneme yem bezelyesi hat ve çeĢitlerinin kıĢı geçirme oranını, tane verimini ve verim ile ilgili özelliklerini belirlemek amacıyla 12 yürütülmüĢtür. AraĢtırma sonuçlarına göre Erzurum Ģartlarında bezelye genotiplerinin performanslarında önemli farklılıklar belirlenmiĢtir. 2.2. Uyum Yetenekleri ve Melez Performansları ile İlgili Kaynaklar Falconer (1980)‟in; açıklamasına göre, bitki ıslahında kalıtım derecesi, araĢtırılacak özelliklerde seleksiyonun erken ya da ileri generasyonlarda yapılıp yapılmayacağını ortaya koyan bir kriter olarak kabul edilmektedir. Kalıtım derecesi genel olarak dar ve geniĢ anlamda tanımlanmaktadır. GeniĢ anlamda kalıtım derecesi genotipik varyansın fenotipik varyansa oranı; dar anlamda kalıtım derecesi eklemeli varyansın fenotipik varyansa oranı Ģeklinde tanımlanır. Genel uyum yeteneği (GUY) bir genotipin melezlemedeki performansını; özel uyum yeteneği (ÖUY) ise iki genotip arasındaki melezin performansını ifade eder. GUY yüksek olan özellikler eklemeli gen etkisini; ÖUY ise eklemeli olmayan gen etkisini göstermektedir. Bu nedenle, erken generasyonlarda yapılan seçimler eklemeli olmayan gen etkilerinden dolayı ıslahçıyı yanıltabilir. Islahta baĢarı bu melez generasyonlarında geniĢ bir eklemeli genetik varyansın bulunmasına bağlıdır. Yıldırım (1985); heterosisi, iki kendilenmiĢ hattın ya da ebeveynin F1 melezi ortalamasının ebeveyn ortalamasını geçmesi; heterobeltiosisi ise üstün ebeveyn ortalamasını aĢması olarak belirtmiĢtir. Yakın genetik kökene sahip ebeveynlerden elde edilen F1 populasyonlarının çok az heterosis gösterdiği, değiĢik kökenli ve yüksek verimli ebeveynlerden elde edilen F1‟lerin yüksek verim verdiğini ancak çevre gibi faktörlerin etkisiyle heterosisin yıldan yıla değiĢebileceğini bildirmiĢtir. Sing ve Sing (1990); Hindistan‟da 12 bezelye genotipinde diallel analiz yöntemini kullanarak bir çalıĢma yapmıĢlardır. Bu çalıĢmada ebeveyn, F1 ve F2 generasyonlarında GUY ve ÖUY‟lerini belirlemiĢlerdir. GUY ve ÖUY‟nin, F1 ve F2 populasyonlarında incelenen tüm karakterlerde önemli olduğunu tespit etmiĢlerdir. AraĢtırma sonuçlarına göre tane verimi ve bitkide bakla sayısı gibi özellikleri üzerine eklemeli ve eklemesiz gen etkilerinin her ikisinin de önemli olduğunu bildirmiĢlerdir. 13 Mishra ve ark. (1993); bezelye ile yaptıkları bir çalıĢmada 4 hat ve 4 testerin melezlenmesinden elde ettikleri 16 melezde tane verimi ve verim komponentlerini incelemiĢlerdir. Sonuç olarak bazı melezlerin tüm özelliklerde yüksek heterobeltiosis değeri gösterdiğini belirlemiĢlerdir. Sarawat ve ark. (1994); 1989 ve 1991 yıllarında F1 melezlerinde heterosis seviyelerini belirlemek için Güney Avustralya‟da dört farklı lokasyonda dört bezelye çeĢidini ana olarak kullanmıĢ ve 18 yerli genotip ile melezleme yapmıĢlardır. ÇalıĢmada tohum verimi, toplam kuru madde verimi, hasat indeksi, bitki baĢına dal sayısı, bitki baĢına bakla sayısı, bitkide tohum sayısı, 100 tane ağırlığı, bitki boyu değerlendirilmiĢ, F1 ve F2 populasyonlarında heterosis değerleri belirlenmiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda çoğu melezin ebeveyn ortamalarından daha yüksek değer gösterdiği tespit edilmiĢtir. Sing ve ark. (1994); Hindistan‟da 5 yabancı ve 7 yerli bezelye çeĢidini ebeveyn olarak kullanmıĢlar ve minimum, maksimum değerleri ile heterosis seviyelerini belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. ÇalıĢmanın sonucunda en yüksek pozitif heterosis değerini biyolojik verim, bakla uzunluğu ve baklada tohum sayısında bulmuĢlardır. Kumar ve ark. (1996); bezelyede 12 ana ve 4 baba ebeveyn kullanarak LinexTester metoduyla melezleme yapmıĢlardır. AraĢtırma sonuçlarına göre eklemeli gen etkisinin bakla uzunluğu ve bitki boyunda baskın olduğunu belirlemiĢlerdir. Ceyhan (2003); 4 ticari bezelye çeĢidi ile 3 bezelye hattı arasında 2000 yılında çoklu dizi analiz yöntemine göre melezlemeler yapmıĢtır. F1 generasyonu ve ebeveynler 2000-2001, F2 generasyonu ve ebeveynler ise 2001-2002 yılında Konya‟da kıĢlık olarak yetiĢtirilmiĢtir. ÇalıĢmada bitki boyu, bitkide bakla sayısı, bakla eni ve boyu, baklada tohum sayısı, biyolojik verim, tane verimi, 100 tane ağırlığı, hasat indeksi ölçümleri yapılmıĢtır. Ġncelenen özellikler için ebeveyn ile F1 ve F2 generasyonlarında LinexTester analiz yöntemine göre GUY ve ÖUY, heterosis ve heterobeltiosis değerleri belirlenmiĢtir. Her iki generasyonda heterosis ve heterobeltiosis değerleri tane verimi için pozitif olmuĢtur. 14 Ceyhan ve Avcı (2005); 2002 yılında Konya‟da yaptıkları çalıĢmada 4 bezelye çeĢidini ve 3 kıĢlık bezelye hattını LinexTester yöntemine göre melezlemiĢler ve bezelyede tane verimi ve bazı verim komponentlerinde genel ve özel uyum yeteneklerini, heterosis ve heterobeltiosis seviyelerini belirlemiĢlerdir. Heterosis seviyeleri ebeveynlere ve üstün ebeveyne göre üstünlük göstermiĢtir. Melezler genellikle ebeveynlere göre daha iyi verim vermiĢtir. Tohum veriminde heterosisler önemli derecede yüksek olmuĢ, genel ve özel uyum etkileri önemli bulunmuĢtur. Zaman ve Hazarika (2005); 1999-2000 yıllarında Hindistan‟da bezelyede uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile çalıĢma yapmıĢlardır. Ġncelenen bütün karakterlerde (bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, 100 tane ağırlığı) hem eklemeli hem eklemeli olmayan gen etkileri görülürken, baklada tohum sayısında sadece eklemeli gen etkisi önemli bulunmuĢtur. Ceyhan (2006); 2000 yılında Konya‟da 4 bezelye çeĢidi ile 3 bezelye hattı arasında çoklu dizi analiz yöntemine göre melezlemeler yapmıĢtır. AraĢtırmada tane verimi ile ilgili ölçüm, sayım ve tartımlar yapılmıĢtır. Ebeveyn ve F1 generasyonlarında LinexTester analiz yöntemine göre genel ve özel uyum yetenekleri tespit edilmiĢtir. Bezelyede genel ve özel uyum oranları eklemeli olmayan gen etkisinin baskın olduğunu göstermiĢtir. Genotipler arasında geniĢ genetik çeĢitlilik gözlenmiĢtir. Singh ve ark. (2007); 2005-2006 yıllarında Hindistan‟da genetik çeĢitliliği ve verim ile bileĢenlerinin arasındaki iliĢkiyi incelemek için; 120 adet bezelye genotipini 10 özellik üzerinden değerlendirmiĢlerdir. ÇalıĢma sonuçlarına göre bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısının, tane verimi ile olumlu etkiye sahip olduğu görülmüĢtür. Bitkide bakla sayısı, 100 tane ağırlığı ve baklada tohum sayısı, tane verimi üzerine doğrudan etki yaparken; bitki boyu ve bakla uzunluğu olumsuz etkiye sahip olmuĢtur. Ceyhan ve ark. (2008); 2003-2004 yıllarında Konya‟da 8 yabancı ana ve 3 yerli kıĢlık babadan elde edilen 24 adet F1 bezelye melezinin genetik yapısını araĢtırmak amacı ile çalıĢma yapmıĢlardır. Ayrıca GUY, ÖUY ve heterosis seviyelerini de belirlemiĢlerdir. Genotipler arasında geniĢ genetik değiĢkenlik gözlemlenmiĢtir. Melezler genellikle 15 ebeveynlerden daha fazla verim özellikleri sergilemiĢlerdir. Bazı melezlerde ölçülen özellikler için heterosis değerlerinin yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Borah (2009); 2002-2003 yıllarında, Hindistan‟da bezelyede uyum yeteneğini belirlemek amacı ile yaptığı çalıĢmada 6 ebeveyn kullanarak bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bakla uzunluğu, 100 tane ağırlığı ve tane verimi özelliklerini incelemiĢtir. AraĢtırma sonucunda bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, 100 tane ağırlığı ve bitkide tane verimi bakımından eklemeli ve eklemesiz gen etkilerinin önemini gösteren genel ve özel uyum yetenekleri varyasyon göstermiĢtir. 100 tane ağırlığı bakımından heterosis seviyesi yüksek değer verirken; baklada tohum sayısı ve bitki boyu bakımından heterosis seviyesi orta derecede olmuĢtur. AraĢtırıcının bildirdiğine göre bitki baĢına tane verimindeki yüksek heterosis seviyesi bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı ve 100 tane ağırlığı nedeni ile olmuĢtur. Sarode ve ark. (2009); Hindistan‟da bezelye ile yaptıkları çalıĢmada 8 adet ana ve 4 adet babayı LinexTester yöntemine göre melezlemiĢlerdir. Yapılan bu araĢtırmada 19 melezin bitki baĢına tohum verimi için pozitif yönde heterosis bildirilmiĢtir. Bist ve Sing (2011); 2005-2007 yılları arasında Hindistan‟da 42 F1 melez ve 17 ebeveyn bezelyede uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile çalıĢma yapmıĢlardır. AraĢtırmada bakla uzunluğu, baklada tohum sayısı, bitki boyu, tane verimi özellikleri belirlenmiĢtir. Melezlerin çoğu maksimum ÖUY etkileri göstermiĢlerdir. Kosev ve ark. (2012); 2008-2010 yılları arasında Bulgaristan‟da yaptıkları çalıĢmada 2 yazlık ile 1 kıĢlık bezelye çeĢidini geri melezleme yöntemi ile melezlemiĢlerdir. F1 ve F2 generasyonlarında bitki boyu, bitkide bakla sayısı, bitkide tohum sayısı, baklada tohum sayısı özellikleri belirlenmiĢtir. Bir çok özellik açısından F1 melezlerinin heterosis oranlarının yüksek olduğu açıklanmıĢtır. Esposito ve ark. (2013); 2010-2011 yıllarında Arjantin‟de, bazı bezelye genotiplerinin GUY,ÖUY ve heterotik grupları belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. 19 ana, 4 baba ve 76 F1 melezini bu yıllar arasında değerlendirmiĢlerdir. Tüm özellikler için 16 varyansın ortaya çıkması GUY ve ÖUY ile bunların eklemeli etkilerinden dolayı olduğunu açıklamıĢlardır. Bir adet melezin tane verimi bakımından en iyi ebeveynden daha üstün heterosis değerine sahip olduğunu belirlemiĢlerdir. Kosev (2013); 2009 – 2011 yılları arasında Bulgaristan‟da bezelyede bitki boyu, bitkide bakla sayısı, bitkide tohum sayısı, baklada tohum sayısı ve 1000 tane ağırlığı özelliklerinde genel ve özel uyum etkilerini belirlemek amacı ile çalıĢma yapmıĢtır. Bu çalıĢmada 4 ebeveyn tam diallel melezleme yöntemine göre melezlenmiĢtir. F1 generasyonunda 1000 tane ağırlığı ve F2 generasyonunda da baklada tohum sayısı özellikleri hariç incelenen diğer tüm özellikler için özel uyum yeteneğinin yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Eklemeli genlerin etkisi F1‟de 1000 tane ağırlığı, tane verimi, bakladaki tohum sayısının üzerinde önemli olmuĢtur. Rebika ve ark. (2013); 2009 yılında Hindistan‟da yarım diallel metodunu kullanarak 11 adet bezelye ile diallel metodunu kullanarak bir çalıĢma yapmıĢlar ve çalıĢmada verim ve verim komponentlerinde gen etkisi ile uyum yeteneklerini incelemiĢlerdir. AraĢtırma sonuçlarına göre bitkide bakla sayısı, bakla uzunluğu, baklada tohum sayısı ve tane verimi özelliklerinde eklemesiz gen etkileri önemli bulunurken; bitki boyu ve 100 tane ağırlığı özelliklerinde ise eklemeli gen etkileri önemli olmuĢtur. Mishra ve ark. (2014); 2011-2012 yıllarında Hindistan‟da bezelyede 21 adet melez, 10 adet ebeveyn ve 1 adet kontrol çeĢidinde verim ve kalite ile ilgili özelliklerde heterosis ve uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile bir deneme yapmıĢlardır. Bitki baĢına tohum verimi bakımından en yüksek genel uyum yeteneği etkisi 1 ebeveynde belirlenmiĢtir. Sadece bir adet melez bitkide tohum verimi bakımından pozitif yönde özel uyum yeteneği etkisi tespit edilmiĢtir. Kosev (2014a); 2007-2009 yılları arasında Bulgaristan‟da 2 adet yazlık ve 2 adet kıĢlık bezelye çeĢidini melezlemiĢ ve F1 ile F2 generasyonlarında heterosis seviyelerini belirlemiĢtir. AraĢtırmanın sonucunda; incelenen bazı özellikler (bitkide tohum sayısı, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tane verimi) bakımından F1 generasyonlarının daha yüksek değerler verdiğini bulmuĢtur. 17 Kosev (2014b); 2011-2013 yılları arasında Bulgaristan‟da yaptığı çalıĢmada 4 adet ebeveyn ve 4 adet melez bezelye genotipi kullanmıĢ ve melezlerin heterosis değerlerini incelemiĢtir. AraĢtırıcı çalıĢmasında bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, 1000 tane ağırlığı, bakla eni ve boyu özelliklerini incelemiĢ ve bitki boyu ve bakla uzunluğu bakımından pozitif yönde heterosis belirlemiĢtir. Joshi ve ark. (2015); 2012 yılında Hindistan‟da yaptıkları çalıĢmada 10 adet bezelye genotipi kullanmıĢlar ve yarım diallel melezleme ile elde ettikleri 45 adet F1 melezi deney materyali olarak almıĢlardır. Deneme yılında, arazide rastgele seçilen beĢ bitki üzerinden bitki baĢına bakla sayısı, bakla baĢına tohum sayısı, biyolojik verim ve hasat indeksi belirlenmiĢtir. Bu gözlemler sonucu heterosis ve heterobeltiosis değerlerini tespit eden araĢtırıcılar bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı ve hasat indeksi özelliklerinde pozitif yönde heterosis olduğunu açıklamıĢlardır. Kosev (2015); 2011-2013 yılları arasında Bulgaristan‟da 8 adet bezelye genotipi arasında verim komponentlerini belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢtır. AraĢtırmada bitkide bakla sayısını, bitkide tohum sayısını, tane verimini ve biyolojik verimi belirlemiĢtir. F1 populasyonunda incelenen tüm özellikler için heterosisi saptanmıĢ ve bitkide bakla sayısı, bitkide tohum sayısı ile tane veriminde negatif yönde heterosis belirlenmiĢtir. Kushwah ve Sharma (2015); 2002-2004 yılları arasında Hindistan‟da 6 adet bezelye ebeveyninden elde edilen 15 adet melezde verim ve verim komponentlerini incelemiĢler ve incelenen bitki boyu, bakla uzunluğu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı ile tane verimi özelliklerinde pozitif yönde heterosis saptamıĢlardır. Sharma ve ark. (2015); Hindistan‟da bazı bezelye genotiplerinin uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile 2009-2010 yıllarında 8x8 diallel yöntemini kullanarak bir çalıĢma yapmıĢlardır. Bazı melezlerin bakla uzunluğu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı özelliklerinin özel uyum yeteneklerinin yüksek olduğunu belirlemiĢlerdir. Bakla verimini arttırmak için F1 generasyonlarında yüksek ÖUY etkisine sahip bir melez ile 18 yüksek GUY etkisine sahip bir ebeveynin diallel yöntemine dahil edilmesinin faydalı olabileceğini saptamıĢlardır. Yadav ve ark. (2015); 6 adet bezelye ebeveyni kullanarak yarım diallel melezleme yöntemi ile 15 adet melez elde etmiĢlerdir. 2012-2013 yıllarında Hindistan‟da yaptıkları bu çalıĢmada araĢtırıcılar, melezlerin çoğunda bazı özelliklerde (bitki boyu, bitkide tohum sayısı, bitkide bakla sayısı, biyolojik verim ve tane verimi) üstün eklemeli ve eklemeli olmayan gen etkileri olduğunu belirlemiĢlerdir. AteĢ ve Ceyhan (2016); Konya‟da 2012 -2013 yıllarında iki ticari yemeklik bezelye çeĢidi ile üç bezelye hattı arasında tam diallel analiz yöntemine göre melezlemeler yapmıĢlardır. F1 generasyonlarında ve ebeveynlerde bitki boyu, bitkide dal sayısı, bitkide bakla sayısı, bakla boyu, bitkide tohum sayısı, baklada tohum sayısı , tek bitki tane verimi ve 100 tane ağırlığı ile ilgili ölçümler gerçekleĢtirmiĢlerdir. Ġncelenen özellikler için ebeveyn ve F1 generasyonlarında genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerlerini belirlenmiĢ, F1 generasyonunda tek bitki tane verimi için eklemeli olmayan gen etkilerini düĢük olarak, heterosis ve heterobeltiosis değerlerini de pozitif olarak bulmuĢlardır. Joshi ve ark. (2016); 2012-2013 yıllarında Hindistan‟da 10x10 diallel melezleme yöntemi ile elde ettikleri 45 adet F1 melezi ve 10 adet ebeveyn olmak üzere toplam 55 genotip ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Denemede uyum yetenekleri ile heterosis seviyelerini belirlemiĢlerdir. AraĢtırıcılar; 45 adet melezde ebeveynlere kıyasla bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, tane verimi ve hasat indeksinde pozitif yönde heterosis seviyeleri belirlemiĢler ve 17 adet melezde pozitif yönde ÖUY etkileri saptanmıĢlar. Dar ve ark. (2017); 2014-2015 yıllarında Hindistan‟da bezelyede verim ve verim komponentlerin uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile yaptıkları çalıĢmada 6 ebeveyn ve 15 adet melez kullanmıĢlardır. AraĢtırma sonucunda ebeveynler ve melezler arasında birçok özellikte (bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı ve tane verimi) önemli farklılıklar bulunmuĢtur. 19 Kumar ve ark. (2017); Hindistan‟da, 2013-2014 yıllarında, 7 adet bezelye genotipinde diallel melezleme metodu uygulamıĢlar ve elde ettikleri melezlerin uyum yeteneklerini belirlemeyi amaçlamıĢlardır. AraĢtırma sonuçlarına göre incelenen tüm karakterler bakımından, melezlerin uyum yeteneklerinin istatistiki olarak önemli olduğunu bulmuĢlardır. Tane verimi bakımından bazı melezlerin yüksek ÖUY etkisi gösterdiği ve ayrıca heterosis seviyelerinin de % 42,28-192,48 arasında değiĢtiğini belirlemiĢlerdir. Rebika (2017); 2009 yılında Hindistan‟da yaptığı çalıĢmada, 11x11 diallel melezleme yönteminden elde ettiği 55 adet bezelye melezinde tane verimi ve verim komponentleri açısından üstün ebeveyne göre heterosis seviyelerini belirlemiĢtir. Üstün ebeveyne göre 34 adet melezde heterosis % 3,41-50,09 arasında değiĢmiĢtir. Suman ve ark. (2017); 2016-2017 yıllarında Hindistan‟da bezelyede verim ve kalite özelliklerinde uyum yeteneklerini ve heterosis seviyelerini belirlemiĢlerdir. ÇalıĢmada 10 ebeveyn ve yarım diallel metodu ile elde edilen 45 melez kullanılmıĢtır. Bitki boyu, baklada tohum sayısı, biyolojik verim ve 100 tane ağırlığı özelliklerinde eklemeli gen etkisi baskın olduğundan genel ve özel uyum varyans değerleri düĢük olmuĢtur. Fakat bitki boyu bakımından 1 adet melezde hem özel uyum hem de heterosis bakımından üstünlük gözlenmiĢtir. Halil ve Uzun (2019); 2016-2017 yılında Bursa‟da melezleme ile elde edilen bazı yem bezelyesi hatlarının LinexTester analiz yöntemi ile uyum yeteneklerini ve melez performanslarını belirlemek amacı ile bir çalıĢma yapmıĢlardır. Denemede biyolojik verim, tane verimi, kes verimi, hasat indeksi ve 1000 tane ağırlığı belirlenmiĢtir. AraĢtırma sonuçlarına göre melezlerin biyolojik verim değerleri 95,32-339,59 g/bitki, tane verimi 25,53-121,28 g/bitki, kes verimi 69,78-240,49 g/bitki, hasat indeksi % 22,83-37,45, 1000 tane ağırlığı 130,00-171,93 g arasında değiĢmiĢtir. 20 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal 3.1.1. Deneme Yeri Bazı yem bezelyesi (Pisum sativum L.) melezlerinin tarımsal özelliklerinin ve uyum yeteneklerinin belirlenmesi amacıyla kurulan denemeler, 2016-2017 ve 2017-2018 yıllarında, Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi‟nin Görükle Kampüsü‟ndeki “Tarımsal Uygulama ve AraĢtırma Merkezi” deneme tarlalarında yürütülmüĢtür. 3.1.2. Deneme Yerinin İklim Özellikleri AraĢtırmanın yapıldığı Bursa Ġli‟nin iklimi ılımandır. Genellikle yazlar sıcak ve kurak, kıĢlar ılık ve yağıĢlı geçmektedir. Ġlin uzun yıllar ortalaması olarak yıllık yağıĢ toplamı 0 708,8 mm olup, sıcaklık 13,0 C ve oransal nem % 68,7‟dir. bu yağıĢın % 38,5‟i kıĢ, % 25,4‟ü ilkbahar, % 10,1‟i yaz ve % 26,0‟sı sonbahar aylarında düĢer. AraĢtırmanın yapıldığı 2016-2018 yıllarında bitki geliĢme periyodu içinde yer alan ayların yağıĢ, sıcaklık ve oransal nem değerleri ile aynı ayların uzun yılları kapsayan ortalama değerleri Çizelge 3.1., Çizelge 3.2. ve Çizelge 3.3.‟te verilmiĢtir (Anonim 2018b). 21 Çizelge 3.1. Uzun yıllar ortalaması (1929-2014) (UYO) ile denemenin yürütüldüğü yıllarda bitki geliĢim döneminde kaydedilen yağıĢ değerleri (mm). Aylar UYO 2016 2017 2018 Ocak 92,5 - 96,4 50,6 Şubat 78,4 - 19,9 108,9 Mart 70,3 - 17,7 76,0 Nisan 59,2 - 38,1 15,0 Mayıs 50,4 - 33,3 72,7 Haziran 31,3 - 56,4 29,2 Temmuz 23,4 - - - Ağustos 16,9 - - - Eylül 41,7 - - - Ekim 68,5 - - - Kasım 74,4 66,0 34,1 - Aralık 101,8 114,3 102,6 - Toplam 708,8 180,3 398,5 352,4 Çizelge 3.1‟de görüldüğü gibi bitki geliĢim periyodundaki uzun yıllar toplam yağıĢ miktarı denemelerin yapıldığı yıllardaki yağıĢ toplamlarından farklıdır. 2016-2017 yılındaki bitki geliĢim periyodu olan Kasım-Haziran aylarına denk gelen yağıĢ toplamı 442,1 mm olup bu değer, aynı döneme ait olan uzun yıllar yağıĢ toplamından (558,3 mm) daha düĢüktür. Yine 2017-2018 yılında Kasım-Haziran aylarına ait olan yağıĢ toplamı (489,1 mm) da uzun yıllar ortalamasının aynı dönemine denk gelen yağıĢ toplamından daha azdır. 22 Çizelge 3.2. Uzun yıllar ortalaması (1929-2014) (UYO) ile denemenin yürütüldüğü 0 yıllarda bitki geliĢim döneminde kaydedilen ortalama sıcaklık değerleri ( C). Aylar UYO 2016 2017 2018 Ocak 5,3 - 3,2 6,3 Şubat 6,3 - 7,4 8,8 Mart 8,3 - 9,7 12,2 Nisan 12,8 - 12,2 14,8 Mayıs 17,5 - 17,2 18,8 Haziran 22,2 - 22,1 22,6 Temmuz 24,6 - - - Ağustos 24,3 - - - Eylül 20,2 - - - Ekim 15,4 - - - Kasım 12,2 10,9 10,7 - Aralık 7,6 2,8 9,7 - Ortalama 13,0 6,9 11,5 13,9 0 Denemenin birinci yılında, bitki geliĢim periyodundaki sıcaklık ortalamasının (10,7 C) 0 aynı dönemdeki uzun yıllar ortalaması (11,5 C) yakın bir değerdir (Çizelge 3.2). Denemenin ikinci yılında, Kasım-Haziran dönemindeki ortalama sıcaklık olan 13,0 0 0 C‟nin, aynı dönemdeki uzun yıllar ortalamasından (11,5 C) daha yüksek olduğu görülmektedir. 2016-2017 ekim yılında, bitki geliĢim periyodundaki oransal nem % 72,8 olup bu değer, Çizelge 3.3‟te de görüldüğü gibi uzun yıllar ortalamasının aynı dönemdeki oransal nem değerinden (% 71,0) daha yüksektir. 2017-2018 ekim periyodundaki oransal nem değeri (% 81,9), uzun yıllar ortalaması değerinden (% 71,0) belirgin bir Ģekilde fazla olduğu belirlenmiĢtir. 23 Çizelge 3.3. Uzun yıllar ortalaması (1929-2014) (UYO) ile denemenin yürütüldüğü yıllarda bitki geliĢim döneminde kaydedilen ortalama oransal nem değerleri (%). Aylar UYO 2016 2017 2018 Ocak 75,0 - 75,8 83,2 Şubat 73,1 - 69,3 83,4 Mart 72,2 - 75,9 75,4 Nisan 69,5 - 68,8 73,6 Mayıs 68,8 - 71,5 83,0 Haziran 61,3 - 70,0 98,0 Temmuz 58,8 - - - Ağustos 59,4 - - - Eylül 66,1 - - - Ekim 71,9 - - - Kasım 74,3 70,1 80,0 - Aralık 73,6 81,1 78,6 - Ortalama 68,7 75,6 73,7 82,8 3.1.3. Deneme Yerinin Toprak Özellikleri Uludağ Üniversitesi Görükle Kampüsü‟ndeki Tarımsal Uygulama ve AraĢtırma Merkezi‟nin toprakları Bursa Ġli‟ne yaklaĢık 20 km uzaklıktadır. Bu topraklar kil ve marn katmanlı olup, neojen formasyon üzerinde oluĢmuĢ, eğime bağlı olarak 50-200 cm kalınlıkta, ağır bünyeli, ana maddeleri açık gri veya beyaza yakın renkte olup, kil ve kireççe zengin materyallerdir (Katkat ve ark. 1985). Deneme alanlarının toprak özellikleri Çizelge 3.4‟te verilmiĢtir. Çizelgede de görüldüğü gibi deneme alanları killi, tuzsuz, nötr reaksiyonda, kireççe fakir, organik maddece fakir, alınabilir potasyum ve fosfor bakımından yeterli düzeydedir. 24 Çizelge 3.4. Deneme yeri toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Bünye 2016-2017 2017-2018 Derinlik (cm) 0-20 0,20 Bünye Killi Killi-tınlı Kum (%) 33,51 36,60 Kil (%) 50,73 46,60 Silt (%) 15,76 16,80 Total Tuz (%) 0,05 0,07 pH 6,71 7,20 CaCO3 (%) 0,57 1,20 Fosfor (kg/da) 6,90 11,70 Potasyum (kg/da) 82,87 110,00 Organik madde (%) 1,63 1,80 3.1.4. Denemede Kullanılan Genotipler 2016-2017 ve 2017-2018 yıllarında gerçekleĢtirilen denemede ABD, Macaristan, Bulgaristan, Polonya ve Türkiye‟den sağlanan 4 ana ve 5 baba genotip kullanılmıĢtır. Denemede kullanılan ebeveynlere ait bilgiler Çizelge 3.5‟te verilmiĢtir. Çizelge 3.5. Denemede kullanılan bezelye genotiplerinin yaprak özellikleri ve çiçek renkleri ve temin edildikleri yerleri Yaprak Çiçek Temin edildikleri Kaynak özellikleri renkleri yerler ANA Debrecen 3 Normal Beyaz Macaristan Prof.Dr.Esvet Açıkgöz Sel 3-25 Normal Beyaz Türkiye Prof.Dr.Esvet Açıkgöz USA 5 Normal Beyaz ABD Prof.Dr.Esvet Açıkgöz Vesela Normal Beyaz Bulgaristan Prof.Dr.Esvet Açıkgöz BABA Ardahan Normal Mor Türkiye Prof.Dr.Mustafa Tan Populasyonu Gap Pembesi Normal Mor Türkiye Prof.Dr.Esvet Açıkgöz Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Kirazlı Yarı yapraklı Mor Türkiye Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Milwa Yarı yapraklı Pembe Polonya Prof.Dr.Esvet Açıkgöz USA1 Normal Pembe ABD Prof.Dr.Esvet Açıkgöz 25 Ana olarak kullanılan genotiplerin hepsi normal yapraklı ve beyaz çiçeklidir. Baba genotiplerden Ardahan, Gap Pembesi ve USA1 normal yapraklı olup, Kirazlı ve Milwa genotipleri yarı yapraklıdır. Bunlardan Ardahan, Gap Pembesi ve Kirazlı genotipleri mor çiçekli iken, Milwa ve USA1 pembe çiçeklidir. Kirazlı çeĢidi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü‟nden alınmıĢken diğer genotipler Prof. Dr. Esvet Açıkgöz‟den temin edilmiĢtir (Çizelge 3.5). Ebeveynlerin LinexTester yöntemine göre melezlenmesi ile aĢağıdaki çizelgede (Çizelge 3.6) listelenmiĢ olan melez döller elde edilmiĢtir. Çizelge 3.6. LinexTester yöntemine göre elde edilen melez döller Ana Baba Melezler Ardahan Debrecen3xArdahan Gap Pembesi Debrecen3xGap Pembesi Debrecen3 Kirazlı Debrecen3xKirazlı Milwa Debrecen3xMilwa USA 1 Debrecen3xUSA1 Ardahan Sel 3-25x Ardahan Gap Pembesi Sel 3-25x Gap Pembesi Sel 3-25 Kirazlı Sel 3-25x Kirazlı Milwa Sel 3-25x Milwa USA 1 Sel 3-25x USA 1 Ardahan USA 5x Ardahan Gap Pembesi USA 5x Gap Pembesi USA 5 Kirazlı USA 5x Kirazlı Milwa USA 5x Milwa USA 1 USA 5x USA 1 Ardahan Veselax Ardahan Gap Pembesi Veselax Gap Pembesi Vesela Kirazlı Veselax Kirazlı Milwa Veselax Milwa USA 1 Veselax USA 1 Çizelge 3.6‟dan da görüldüğü gibi her bir ana ebeveyn tüm babalar ile melezlenmiĢ ve 20 adet melez döl elde edilmiĢtir. 26 3.2. Yöntem 3.2.1. F1 Melezlerinin Elde Edilmesi Melez kombinasyonlarının genel ve özel uyum yetenekleri ile tarımsal özelliklerinin belirlenmesi amacı ile planlanan bu çalıĢmaya 2013-2014 döneminde melezleme yapılarak baĢlanmıĢtır. Bunun için ilk yıl ebeveyn olarak beyaz çiçekli 5 ana ve renkli çiçekli 10 baba genotip kullanılmıĢ ve bu ebeveynler LinexTester analiz yöntemine uygun olarak tarla (ġekil 3.1 A,B) ve sera (ġekil 3.2 A,B) koĢullarında melezlenmiĢtir. Ancak bu dönemde yeteri kadar melez tohum elde edilemeyince melezleme çalıĢmalarına, 2014-2015 yılında yine sera ve tarla koĢullarında devam edilmiĢtir. Ġki yılın sonucunda, F1 hatları ile tekerrürlü deneme kurabilmek için yeteri kadar tohum elde edilememiĢtir. Tohum sayısının az olması nedeni ile 2015 Eylül'ünden itibaren tekrar melezleme çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Hem sera hem de arazi koĢullarında mümkün olduğunca çok ekim yapılarak tohum sayısı arttırılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu melezlemeler için elimizdeki ebeveyn tohum sayısına bağlı olarak Debrecen 3, Sel 3-25, USA5 ve Vesela genotipleri ile Ardahan,Gap Pembesi, Kirazlı, Milwa ve USA1 genotipleri kullanılmıĢtır. A B Şekil 3.1. A,B. LinexTester melezleme yöntemine göre arazide gerçekleĢtirilen melezleme çalıĢmaları 27 A B Şekil 3.2. A,B. LinexTester melezleme yöntemine göre serada gerçekleĢtirilen melezleme çalıĢmaları Denemede kullanılan hatlar aynı anda çiçeklenmediği için 10 gün ara ile 4 farklı zamanda serada ekim yapılmıĢtır. Her ekimde, bir genotip için 15 adet tohum petrilere çimlenmeye konulmuĢ ve bir saksıda 3 adet bitki olacak Ģekilde 4 adet saksıya dikim gerçekleĢtirilmiĢtir. Saksılara ĢaĢırtılan bitkiler uzamaya baĢlayınca, yatmaya engel olmak için 10-12 cm‟den itibaren çıta bağlanmaya baĢlanmıĢtır. Melezleme iĢlemi aĢağıdaki gibi yapılmıĢtır. Melezleme için öncelikle, tomurcuk halinde olan ve ana olarak kullanılan genotiplerde kastrasyon iĢlemi yapılmıĢ ve 10 adet olan erkek organ ince uçlu bir pens yardımıyla uzaklaĢtırılmıĢtır (ġekil 3.3). Baba olarak kullanılacak ve bayrak yaprağı iyice açılmıĢ olan çiçeklerden alınan turuncu renkteki polenler ana olarak kullanılan çiçeğe bırakılarak melezleme gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil 3.4 A,B). Toz verme iĢlemi biten ana çiçeklerin dibine, çanak yaprağın sonuna baba genotiplerin yazıldığı bir adet etiket bağlanmıĢtır. Tüm melezleme çalıĢmaları, sabah 08:00 – 09:00 saatleri arasında yapılmıĢtır. 28 Şekil 3.3. Ana olarak kullanılan genotiplerde kastrasyon iĢlemi A B Şekil 3.4. A,B. Baba olarak kullanılan çiçeklerden toz alma ve melezleme iĢlemi Son yıl yapılan melezlemelerde; Ocak 2016 yılında meydana gelen gece donlarından (- 0 0 6 C/ -10 C) bitkilerin olumsuz etkilenmeleri yüzünden, melezlenmiĢ ve tutmuĢ olan çiçeklerde dökülmeler meydana gelmiĢtir (ġekil 3.5A,B,C). Bu beklenmedik olay nedeni ile ġubat ayının baĢında serada tekrar tohum ekimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Ayrıca sera haricinde 6 Kasım 2015 tarihinde tarlaya her bir genotipten, 5 m uzunluğunda olmak üzere toplam üç sıra ekim yapılmıĢ ve melezleme iĢlemlerine tarlada da devam 29 edilmiĢtir. Haziran 2016 tarihinde hem melez hem de ebeveynlerde tohumlar alınmıĢ ve fumigasyondan geçirilerek depolanmıĢtır. A B C Şekil 3.5. A,B,C. Gece donlarından olumsuz etkilenen bitkiler 3 yıl devam eden melezlemeler sonucunda elde edilen tohum sayısına bağlı olarak 4x5 kombinasyonunda Line x Tester analiz yöntemi yapılması planlanmıĢtır. 3.2.2. Birinci ve İkinci Yıl Denemelerin Kurulması Birinci yıl; ebeveynler (4 ana ve 5 baba) ve F1 melezleri (20 adet), 4x5 kombinasyonunda Line x Tester analiz yöntemine göre 8 Kasım 2016 tarihinde tarlaya ekilmiĢtir. Ekim, Tesadüf Blokları Deneme Deseni‟ne göre 3 tekerrürlü olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Bitkilerin birbirine karıĢmasına engel olmak ve tek bitkilerde gözlem ile ölçümleri rahat yapabilmek için her parselde sıra arası 70 cm, sıra üzeri 50 cm, parsel araları da 1 m olarak bırakılmıĢtır. Blok araları 2 m olmuĢtur. Denemede 1 parselde 4 sıra ve her sırada 5 tohum olmak üzere 1 parselde 10 ve 3 tekerrürde 30 tohum kullanılmıĢtır. Dolayısıyla her parselde ortadaki iki sırada melez tohumlar (toplam 10 tohum) yer almıĢtır. Melezlerin olduğu parsellerde orta sıralarda melez tohumlar, kenar sıralarda da Ürünlü çeĢidi yer almıĢtır. 30 İkinci yıl için; ilk yılın sonundaki değerler üzerinde yapılan LinexTester analiz yöntemi sonucunda, tane verimi ile kes verimi özelliklerine dayanarak Özel Uyum Yetenekleri önemli bulunan Sel 3-25xGap Pembesi, Sel 3-25xKirazlı, Debrecen3xUSA1, USA5xArdahan, USA5xMilwa, VeselaxKirazlı, Sel 3-25xUSA1 ve USA5xGap Pembesi genotipleri seçilmiĢtir. Seçilen bu 8 adet melez döllerin (F2 populasyonu) ekimi 7 Kasım 2017 tarihinde yapılmıĢtır (ġekil 3.6 A, B). Denemede sıra arası mesafesi 1 m ve sıra üzeri mesafesi 50 cm olmuĢtur. Bir 2 kombinasyon için alan 10 m x 10 m=100 m olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu seçilen kombinasyonların ebeveynleri de 10 m uzunluğundaki sıralara 1 sıra olarak ekilmiĢtir. A B Şekil 3.6. A,B. Ekim hazırlıkları; A – Parselizasyon ve sıra açma; B – Elle ekim 3.2.3. Kültürel Uygulamalar Denemenin kurulduğu tarlalarda, ön bitki buğday olup ekimden önce toprak 18-20 cm derinlikte pullukla iĢlenmiĢ, daha sonra diskaro geçirilmiĢtir. Deneme planına göre parselizasyon iĢlemleri yapılmıĢ ve ekimler kıĢlık olarak, ilk yıl 8 Kasım 2016 ve ikinci yıl 7 Kasım 2017 tarihlerinde el ile yapılmıĢtır. Ekimlerden hemen sonra dekara 3 kg saf azot hesabı ile 15-15-15 gübresi verilmiĢtir ve tohum yatağına merdane geçirilmiĢtir. Deneme alanlarındaki yabancı otlar, her yıl 4-5 kez elle temizlenmiĢtir (ġekil 3.7 A). Ayrıca ikinci yıl da 13 Aralık 2017 tarihinde ince yapraklı yabancı otlar için Helga 31 Süper ile 18 Mart 2018 tarihinde de geniĢ yapraklı yabancı otlar için Baytore ile herbisit uygulaması yapılmıĢtır. Tam çiçeklenme döneminde 10 gün ara ile iki kez Bruchus zararlısı ile mücadele etmek için tüm deneme parsellerine Ningbo isimli böcek ilacı atılmıĢtır (ġekil 3.7 B). Denemeler kurak koĢullarda gerçekleĢtirildiği için sulama yapılmamıĢtır. Denemeler boyunca önemli hastalık sorunları ile karĢılaĢılmamıĢtır. A B Şekil 3.7. A – Yabancı otlarla mücadele; B – Bruchus zararlısına karĢı ilaçlama 3.2.4. Gözlemler ve Verilerin Elde Edilmesi Çiçeklenme döneminin sonunda, bitkilerin sararmaya baĢladığı dönemde tüm parsellerde, tek tek bütün bitkilerde UPOV kriterlerine uygun olarak kardeĢ sayısı, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tohum sayısı, sapta boğum sayısı, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık eni ve boyu, bakla uzunluğu ve geniĢliği ölçümleri yapılmıĢtır (Anonim, 2019). Hasat yapıldıktan sonra biyolojik verim, tane verimi, kes verimi, hasat indeksi ve 1000 tane ağırlıkları da bitki baĢına belirlenmiĢtir. Belirtilen özelliklere ait verilerin elde ediliĢinde kullanılan yöntemler alt baĢlıklar halinde aĢağıda özetlenmiĢtir. a) Bitkide Kardeş Sayısı (adet): Her bir bitkide toprak seviyesinde taç kısmından çıkan ve ana gövde haricindeki sapların sayılmasıyla bulunmuĢtur (ġekil 3.8 A). 32 b) Bitki Boyu (cm): Toprak yüzeyi ile ana saptaki en son yaprağın çıktığı boğum arasındaki mesafe ölçülmüĢtür (ġekil 3.8 B). c) Bitkide Bakla Sayısı (adet): Ana sap ve kardeĢte bulunan tüm baklaların sayılmasıyla bulunmuĢtur. d) Baklada Tohum Sayısı (adet): Ana sapta, ilk baklanın çıktığı boğumdan bir sonraki boğumda bulunan bakladaki tohumlar sayılmıĢtır. e) Bitkide Tohum Sayısı (adet): KardeĢlerle birlikte ana saptaki baklalarda bulunan tohumlar sayılmıĢtır. f) Sapta Boğum Sayısı (adet): Ana sapta bulunan tüm boğumlar sayılmıĢtır. g) İlk Baklanın Çıktığı Boğum (adet): Ana sapta ilk baklanın çıktığı boğum sayılmıĢtır. h) Kulakçık Eni (cm): Ana sapta ortadaki boğumda bulunan kulakçığın eni ölçülmüĢtür (ġekil 3.8 D). i) Kulakçık Boyu (cm): Ana sapta ortadaki boğumda bulunan kulakçığın boyu ölçülmüĢtür. j) Bakla Uzunluğu (cm): Ana sapta ilk baklanın çıktığı boğumun hemen üstünde bulunan baklanın sapı ile ucu arasındaki mesafe ölçülmüĢtür (ġekil 3.8 C). k) Bakla Genişliği (cm): Ana sapta ilk baklanın çıktığı boğumun hemen üstünde bulunan baklanın eni ölçülmüĢtür (ġekil 3.8 E). l) Biyolojik Verim (g/bitki): Her bitki kuruduktan sonra tümü ile hasat edilmiĢ, tartılarak biyolojik verim tespit edilmiĢtir. 33 m) Kes Verimi (g/bitki): Biyolojik verimden tane verimi çıkartılarak bitki baĢına g olarak belirlenmiĢtir. n) Hasat İndeksi (%): Tane veriminin biyolojik verime bölünmesi ile hesaplanmıĢtır. o) Tane Verimi (g/bitki.): Her bitki hasat edildikten sonra harman edilmiĢ ve tohumlar tartılarak bitki baĢına tane verimi belirlenmiĢtir. p) 1000 Tane Ağırlığı (g) : Her bitkiden elde edilen tohumlardan 4x100 adet sayılmıĢ, 0,01 duyarlı hassas terazide tartılmıĢ ve orantı ile 1000 tane ağırlıkları saptanmıĢtır. q) Heterosis Oranı (%): Melezlerin heterosis oranları aĢağıdaki formül kullanılarak hesaplanmıĢtır: %Heterosis = ((F1 – EO) / (EO) x 100 F1 = F1 melez ortalaması EO = Ebeveyn ortalaması r) Heterobeltiosis Oranı (%): Heterobeltiosis oranları aĢağıdaki formülden faydalanılarak hesap edilmiĢtir (Budak ve Yıldırım 1996): %Heterobeltiosis = ((F1 – ÜE) / (ÜE) x 100 F1 = F1 melez ortalaması ÜE = Üstün ebeveyn 34 A B C D E Şekil 3.8. Bitkilerde ölçüm: A – KardeĢ sayısı; B – Bitki boyu; C - Bakla uzunluğu; D - Kulakçık eni; E – Bakla geniĢliği 3.2.5. İstatistik ve Genetik Değerlendirmeler Denemede ilk yıl elde edilen verilerde; Tesadüf Blokları Deneme Deseni‟ne göre ön varyans analizi yapılmıĢ (Turan, 1995) ve analiz için JUMP 7 paket programı kullanılmıĢtır. Önemlilik testlerinde % 1, farklı grupların belirlemesinde ise % 5 olasılık düzeyi kullanılmıĢtır. Ġstatistiki olarak farklı gruplar LSD testi ile belirlenmiĢtir. Uyum yetenekleri LinexTester analiz yöntemine göre belirlenmiĢtir. Bu analiz yöntemi Singh ve Chaudhary (1977) tarafından top cross yönteminden geliĢtirilmiĢtir. Bu test ile ebeveyn ve melezlerin genel ve özel uyum yetenekleri belirlenmiĢtir. Bunun için veriler Özcan ve Açıkgöz (1999) tarafından geliĢtirilen TARPOPGEN (Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi) paket programında analiz edilmiĢtir. Melezlere ait heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin önemli olup olmadıklarının kontrolü için t testi kullanılmıĢtır. Ġkinci yıl, F2 generasyonunda tüm bitkiler tek tek ölçüldükten sonra elde edilen verilerin minimum, maksimum, ortalama değerleri, varyansı, standart sapması ve varyasyon katsayısı belirlenmiĢtir. Bu değerler MINITAB 17 paket programı kullanılarak istatistiki olarak değerlendirilmiĢtir. Ayrıca yine MINITAB 17 paket programından yararlanarak tüm özelliklerin frekans dağılım tabloları ve grafikleri oluĢturulmuĢtur. 35 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. Birinci Yıl Verileri AraĢtırmanın birinci yılında Line x Tester analiz yöntemine göre 4 adet ana (line) ve 5 adet baba (tester) ebeveyn kullanılarak oluĢturulan melez populasyonunda incelenen tüm özelliklere ait varyans analiz sonuçları (kareler ortalaması) Çizelge 4.1‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.1‟den görüldüğü gibi bitki boyu bakımından tekerrürler %1; sapta boğum sayısı ve ilk baklanın çıktığı boğum bakımından %5 olasılık düzeyinde önemli olmuĢtur. Genotiplerin kardeĢ sayısı, dal sayısı, çiçeklenme gün sayısı, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tohum sayısı, sapta boğum sayısı, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık eni ve boyu ile bakla uzunluğu, bakla geniĢliği, biyolojik verim, kes verimi, hasat indeksi, tane verimi ve 1000 tane ağırlığı değerleri %1 olasılık düzeyinde önemli olarak belirlenmiĢtir. Ebeveynlerin kardeĢ sayısı hariç ölçülen tüm özellikler bakımından %1 olasılık düzeyinde önemli olduğu bulunmuĢtur. Ebeveynlere karĢı melezlerin kardeĢ sayısı ile 1000 tane ağırlığı %5 olasılık düzeyinde önemli bulunurken; bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tohum sayısı, sapta boğum sayısı, kulakçık eni ve boyu, biyolojik verim, kes verimi ve tane verimi bakımından %1 olasılık düzeyinde önemli olarak belirlenmiĢtir. Melezler tüm özellikler bakımından %1 olasılık düzeyinde önemli olmuĢtur. Hatların genel uyum yeteneği varyansı çiçeklenme gün sayısı, kulakçık eni, bakla uzunluğu ve geniĢliği %1, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık boyu ve 1000 tane ağırlığı değerleri bakımından %5 olasılık düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Testerlere ait Genel Uyum Yeteneği varyansı çiçeklenme gün sayısı, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, bitkide tohum sayısı, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık eni, bakla uzunluğu, bakla geniĢliği ve 1000 tane ağırlığı değerleri bakımından %1, kardeĢ sayısı, dal sayısı ve kes verimi bakımından da %5 olasılık düzeyinde önemli olmuĢtur. Hat x testerlere ait Özel Uyum Yeteneği varyansının kardeĢ sayısı, dal sayısı, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tohum sayısı, sapta boğum sayısı, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık boyu, biyolojik verim, kes verimi, hasat indeksi, tane verimi ve 1000 tane ağırlığı 36 bakımından %1, kulakçık eni ve bakla uzunluğu bakımından da %5 olasılık düzeyinde önemli olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1. Melez bezelye populasyonunda incelenen bazı tarımsal özelliklere ait Line x tester (çoklu dizi) analiz sonuçları (kareler ortalaması) Baklada Varyasyon Kardeş Dal Çiçeklenme Bitki Bitkide SD Tohum Kaynağı Sayısı sayısı Gün Sayısı Boyu Bakla Sayısı Sayısı Tekerrür 2 0,0187 0,2702 11,1839 148,2767** 25,3134 0,4445 Genotipler 28 0,5663** 2,7569** 127,2619** 4875,9222** 7336,9817** 1,7530** Ebeveynler 8 0,3128 2,2103** 118,3148** 4164,1053** 2039,0312** 2,7224** Ebeveynlere 1 0,7936* 0,0051 0,2148 22951,2618** 21273,1139** 8,1791** KarĢı Melezler Melezler 19 0,6611** 3,1318** 137,7158** 4224,3010** 8834,2171** 1,0066** Hatlar 3 0,5084 3,0938 287,0444** 3045,2586 5365,2798 1,4961 Testerler 4 1,4918* 7,0220* 357,1917** 12133,1972** 30027,9021** 0,7317 Hat x 12 0,4224** 1,8446** 27,2250 1882,7628** 2636,8898** 0,9758** Testerler Hata 56 0,1671 0,2038 15,9934 28,4234 35,1313 0,3021 Sapta İlk Baklanın Varyasyon Bitkide Kulakçık Kulakçık Bakla SD Boğum Çıktığı Kaynağı Tohum Sayısı Eni Boyu Uzunluğu Sayısı Boğum Tekerrür 2 1401,1351 11,0082* 4,4289* 0,1688 0,7205 0,1214 Genotipler 28 99742,3378** 31,4457** 9,5049** 1,0681** 1,5998** 1,7993** Ebeveynler 8 16546,3490** 26,6448** 5,8137** 0,8567** 1,8749** 2,2616** Ebeveynlere 1 473890,3562** 42,6249** 3,9646 4,4560** 6,9124** 0,1505 KarĢı Melezler Melezler 19 115080,2269** 32,8788** 11,3507** 0,9769** 1,2043** 1,6914** Hatlar 3 61172,6218 39,4113 19,8178* 2,1569** 2,9001* 2,0281** Testerler 4 344914,7057** 62,8180 28,1506** 1,9599** 1,2410 5,7267** Hat x 12 51945,6532** 21,2660** 3,6339** 0,3574* 0,7682** 0,2621* Testerler Hata 56 533,4480 3,2342 1,0879 0,1537 0,2376 0,1279 Varyasyon Bakla Biyolojik Kes Hasat Tane 1000 SD Kaynağı Genişliği Verim Verimi İndeksi Verimi Tane Ağırlığı Tekerrür 2 0,0003 112,0156 77,9855 51,2550 16,9657 23,0445 Genotipler 28 0,0258** 5636,3424** 2742,5332** 646,5117** 1394,4133** 10289,0805** Ebeveynler 8 0,0285** 8300,9637** 2656,3907** 423,6790** 1624,0960** 11184,4031** Ebeveynlere 1 0,0004 2515,7943** 576,0698** 27,0701 1117,1174** 295,1376* KarĢı Melezler Melezler 19 0,0260** 4678,6359** 2892,8281** 772,9382** 1312,2994** 10438,0995** Hatlar 3 0,0593** 8158,1492 2422,6805 517,0393 2220,5307 9543,7372* Testerler 4 0,0643** 6514,2363 6342,9368* 1520,7192 952,5595 34696,5091** Hat x 12 0,0049 3196,8908** 1860,3288** 587,6526** 1205,1548** 2575,5535** Testerler Hata 56 0,0056 148,5603 75,1776 17,8043 54,1769 57,5032 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir SD: Serbestlik Derecesi 37 4.1.1. Kardeş Sayısı (adet) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde kardeĢ sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.2‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.2. OluĢturulan melez populasyonda kardeĢ sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 0,46 e-h -0,249* - - - Sel 3-25 0,51 d-h -0,027 - - - USA5 0,50 d-h 0,154 - - - Vesela 0,18 gh 0,123 - - - Baba (Tester) Ardahan 0,33 f-h -0,489** - - - Gap Pembesi 0,82 b-g 0,028 - - - Kirazlı 0,50 d-h -0,035 - - - Milwa 0,67 c-h 0,506** - - - USA1 1,30 a-c -0,011 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 0,49 e-h - 0,443 22,50 6,52 Debrecen3xGap Pembesi 0,19 gh - -0,377 -70,31 -76,83 Debrecen3xKirazlı 0,37 f-h - -0,142 -22,92 -26,00 Debrecen3xMilwa 0,58 d-h - -0,472 1,75 -13,43 Debrecen3xUSA1 1,08 a-e - 0,549* 22,73 -16,92 Sel 3-25xArdahan 0,28 f-h - 0,001 -69,57 -45,10 Sel3-25xGap Pembesi 1,13 a-e - 0,334 68,66 37,80 Sel 3-25xKirazlı 0,62 d-h - -0,11 21,57 21,57 Sel 3-25xMilwa 1,30 a-c - 0,029 120,34 94,03 Sel 3-25xUSA1 0,50 d-h - -0,254 -45,05 -61,54 USA5xArdahan 0,33 f-h - -0,127 -21,43 -34,00 USA5xGap Pembesi 0,63 d-h - -0,347 -4,55 -23,17 USA5xKirazlı 1,16 a-d - 0,255 132,00 132,00 USA5xMilwa 1,73 a - 0,278 193,22 158,21 USA5xUSA1 0,88 b-f - -0,058 -2,22 -32,31 VeselaxArdahan 0,11 h - -0,316 -57,69 -66,67 VeselaxGap Pembesi 1,33 ab - 0,391 166,00 62,20 VeselaxKirazlı 0,88 b-f - -0,004 158,82 76,00 VeselaxMilwa 1,59 a - 0,166 269,77 137,31 VeselaxUSA1 0,67 b-h - -0,237 -9,46 -48,46 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Ebeveynlerin kardeĢ sayıları arasında istatistiksel olarak önemli farklılıklar bulunmamasına karĢın, ebeveynler içerisinde en yüksek kardeĢ sayısı USA1 genotipinden (1,30 adet) elde edilirken, diğer hat ve testerlerin kardeĢ sayıları (0,18- 0,82 adet) daha düĢük düzeyde kalmıĢtır. Hatların Genel Uyum Yeteneği etkileri 38 istatistiksel olarak önemsiz olmakla birlikte -0,027 ile -0,249 değerleri arasında değiĢmiĢtir. Testerlerden Ardahan genotipinin negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olduğu belirlenmiĢtir. Buna göre Ardahan genotipinin girdiği melez kombinasyonlarında kardeĢ sayısını azaltıcı yönde rol oynadığı söylenebilir. Öte yandan Milwa genotipi pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi (0,506**) göstermiĢtir. Buna göre Milwa genotipin girdiği melez kombinasyonlarında kardeĢ sayısını arttırıcı yönde rol oynadığı belirlenmiĢtir. (Çizelge 4.2). OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek kardeĢ sayısı USA5xMilwa, VeselaxMilwa melez döllerinden elde edilirken, onları aynı gruba giren VeselaxGap Pembesi, Sel 3-25xMilwa, USA5xKirazlı, Sel 3-25xGap Pembesi ve Debrecen3xUSA1 melezleri izlemiĢtir. Bu melez dölleri içerisinde sadece Debrecen3xUSA1 melez dölü pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. KardeĢ sayısı bakımından pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren Debrecen3xUSA1 melez döllerinin açılma generasyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olması beklenmektedir (Çizelge 4.2). KardeĢ sayısı bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerleri istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.2). Bu sonuç; kardeĢ sayısı bakımından hibritlerin yüksek düzeyde bir melez güçü oluĢturmadığını ortaya koymaktadır. AraĢtırmada, kardeĢ sayısı bakımından %-70,31 - %269,77 arasında heterosis ve %-76,83 - %158,21 arasında heterobeltiosis değerleri elde edilmiĢtir. 4.1.2. Dal Sayısı (adet/bitki) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde dal sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ile melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.3‟te gösterilmiĢtir. Çizelge 4.3‟te görüldüğü gibi bitkide dal sayısı değerleri ebeveynler için 1,33-4,23 adet/bitki, melezler için 1,25-4,70 adet/bitki arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu sonuçlar 39 benzer bir çalıĢma yapan Ceyhan (2003)‟ın sonuçları ile (ebeveynlerde 1,8-6,5 adet/bitki; melezlerde 3,0-7,3 adet/bitki) karĢılaĢtırıldığında büyük farklılıklar olduğu tespit edilmiĢtir. AraĢtırmaların sonuçları arasındaki farklılıkların çevresel ve genotipik farklılıklardan kaynaklandığı söylenebilir. Ebeveynler içerisinde en yüksek dal sayısı USA1 genotipinden elde edilmiĢtir. USA1 genotipi aynı zamanda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Testerlerden Ardahan genotipi de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir. Bu yüzden bu iki genotipin girdikleri melez kombinasyonlarında dal sayısını arttırıcı yönde etkide bulunduğu anlaĢılmaktadır. Öte yandan, testerler içerisinde Gap Pembesi ve Kirazlı genotipleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır. Bu genotipler de girdikleri melez kombinasyonlarında dal sayısını azaltıcı yönde rol oynamaktadır. Hatlar içerisinde USA5 hattı negatif yönde ve %5 olasılık düzeyinde, Debrecen3 hattı da negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi gösterirken, Sel 3-25 hattı pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek yan dal sayısı VeselaxArdahan melez dölünden (4,70 adet/bitki) elde edilmiĢtir. Ayrıca yan dal sayısı bakımından aynı grupta bulunan Sel 3-25xUSA1 ve USA5xArdahan melez dölleri pozitif ve önemli Özel Uyum Yeteneği etkileri göstermiĢtir. Melez döllerinden Debrecen3xArdahan %5; Sel 3- 25 x Ardahan, USA5xUSA1 ile VeselaxMilwa melezleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Dal sayısı bakımından pozitif ve negatif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren melez döllerin açılma generesyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olması beklenmektedir (Çizelge 4.3). Bitkide dal sayısı özelliği üzerine çalıĢmalar yapan Lejeune-Henaut ve ark. (1992) ile Sarawat ve ark. (1994) yaptıkları araĢtırmalarda, değiĢik sayıdaki ebeveyn ve melezlerin GUY ve ÖUY değerlerini önemli bulmuĢlardır (Ceyhan 2003). AraĢtırmacıların bulgularının bizim sonuçlarımızla uyumlu olduğu görülmektedir. 40 Dal sayısı bakımından ebeveynlere karĢı melezlere ait kareleri ortalaması önemsiz olmakla birlikte (Çizelge 4.1) heterosis ve heterobeltiosis değerleri istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.3). Bu sonuç hibritlerin dal sayısı bakımından yüksek düzeyde bir melez gücü oluĢturmadığını ortaya koymaktadır. Bu özellik için heterosis %-59,42 - %57,35 ve heterobeltiosis %-70,45 - %34,29 arasında değiĢmiĢtir. Çizelge 4.3. OluĢturulan melez populasyonda dal sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 2,38 e-j -0,441** - - - Sel 3-25 2,38 e-j 0,578** - - - USA5 1,93 h-n -0,27* - - - Vesela 2,67 e-g 0,134 - - - Baba (Tester) Ardahan 3,50 cd 1,127** - - - Gap Pembesi 3,05 de -0,534** - - - Kirazlı 1,33 n -0,747** - - - Milwa 2,30 f-l -0,252 - - - USA1 4,23 a-c 0,406** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 2,66 e-h - -0,686* -9,52 -24,00 Debrecen3xGap Pembesi 1,39 mn - -0,295 -48,89 -54,43 Debrecen3xKirazlı 1,63 k-n - 0,165 -12,37 -31,51 Debrecen3xMilwa 2,40 e-i - 0,437 2,56 0,84 Debrecen3xUSA1 3,00 d-f - 0,379 -9,37 -29,10 Sel 3-25xArdahan 3,50 cd - -0,861** 19,04 0 Sel 3-25xGap Pembesi 2,68 e-g - -0,017 -1,47 -12,13 Sel 3-25xKirazlı 2,68 e-g - 0,196 44,09 12,61 Sel 3-25xMilwa 2,97 d-f - -0,012 26,92 24,79 Sel 3-25xUSA1 4,33 ab - 0,693* 30,82 2,36 USA5xArdahan 4,28 ab - 0,763** 57,35 22,29 USA5xGap Pembesi 2,08 g-m - 0,231 -16,47 31,80 USA5xKirazlı 1,66 j-n - 0,017 1,84 -13,99 USA5xMilwa 2,67 e-g - 0,532 25,94 16,09 USA5xUSA1 1,25 n - -1,543** -59,42 -70,45 VeselaxArdahan 4,70 a - 0,783 52,10 34,29 VeselaxGap Pembesi 2,34 e-k - 0,081 -18,18 -23,28 VeselaxKirazlı 1,67 i-n - -0,377 -16,05 -37,45 VeselaxMilwa 1,58 l-n - -0,958** -36,55 -40,82 VeselaxUSA1 3,67 b-d - 0,471 6,38 -13,24 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir 4.1.3. Çiçeklenme Gün Sayısı (gün) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde çiçeklenme gün sayısına ait ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ile melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.4‟te gösterilmiĢtir. 41 Çizelge 4.4. OluĢturulan melez populasyonda çiçeklenme gün sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (gün) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 156 d -3,50** - - - Sel 3-25 169 ab 4,833** - - - USA5 156 d -3,90** - - - Vesela 160,33 cd 2,567* - - - Baba (Tester) Ardahan 172 a 9,467** - - - Gap Pembesi 164,67 bc -3,45** - - - Kirazlı 169 ab -0,20 - - - Milwa 156 d -3,45** - - - USA1 160,33 cd -2,367* - - - Melezler Debrecen3xArdahan 172 a - 3,333 4,88 0 Debrecen3xGap Pembesi 156 d - 0,25 -2,71 -5,27 Debrecen3xKirazlı 156 d - -3,00 -4,00 -7,69 Debrecen3xMilwa 156 d - 0,25 0 0 Debrecen3xUSA1 156 d - -0,833 -1,37 -2,70 Sel 3-25xArdahan 174,67 a - -2,333 2,45 1,55 Sel 3-25xGap Pembesi 160,33 cd - -3,75 -3,90 -2,64 Sel 3-25xKirazlı 169 ab - 1,667 0 0 Sel 3-25xMilwa 164,67 bc - 0,583 1,34 -2,56 Sel 3-25xUSA1 169 ab - 3,833 2,63 5,41 USA5xArdahan 170 ab - 1,733 3,66 -1,16 USA5xGap Pembesi 156 d - 0,65 -2,71 -5,27 USA5xKirazlı 156 d - -2,60 -4,00 -7,69 USA5xMilwa 156 d - 0,65 0 0 USA5xUSA1 156 d - -0,433 -1,37 -2,70 VeselaxArdahan 172 a - -2,733 3,51 0 VeselaxGap Pembesi 164,67 bc - 2,85 1,34 0 VeselaxKirazlı 169 ab - 3,933 2,63 0 VeselaxMilwa 160,33 cd - -1,483 1,37 0 VeselaxUSA1 160,33 cd - -2,567 0 0 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Çiçeklenmeye kadar gün sayısı değerleri ebeveynler için 156-172 gün, melezler için 156-174,67 gün arasında değiĢmiĢtir. Çizelge 4.4‟te çiçeklenme gün sayısı bakımından ebeveynler değerlendirilecek olursa Ardahan, Kirazlı ile Sel 3-25 genotiplerinin çiçeklenme gün sayılarının en uzun olduğu ve Ardahan ile Sel 3-25‟in Genel Uyum Yeteneklerinin pozitif yönde %1 olasılık düzeyinde olduğu görülmüĢtür. Ayrıca, Vesela çeĢidinin de pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olduğu belirlenmiĢtir. Debrecen3, USA5 ve Milwa genotiplerinin çiçeklenme gün sayısı daha az olmuĢ ve Genel Uyum Yetenekleri üç ebeveynde de negatif yönde %1 olasılık düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Çiçeklenme gün sayısı negatif yönde önemli bulunan ebeveynlerin girdikleri melez kombinasyonlarında 42 çiçeklenme gün sayısını kısaltarak erkenciliği teĢvik ettiği söylenebilir. Borah (2009), Joshi ve ark. (2016) ve Kumar ve ark. (2017) yaptıkları çalıĢmalarda çiçeklenme gün sayısı için pozitif yönde ve önemli GUY etkileri bildirmiĢlerdir. AraĢtırmacıların bulguları kısmen bizim sonuçlarımızı destekler niteliktedir. Melez döller incelendiğinde Debrecen3xArdahan, Sel 3-25xArdahan ve VeselaxArdahan genotiplerinin en uzun sürede çiçeklendiği, bunları aynı gruba giren Sel 3-25xKirazlı, Sel 3-25xUSA1, USA5xArdahan ve VeselaxKirazlı melezlerinin izlediği görülmektedir. Özel Uyum Yeteneği etkileri melez döllere göre -2.737 ile +3.933 değerleri arasında değiĢmiĢ olup, istatistiksel olarak önemli bulunmamıĢtır (Çizelge 4.4). Çiçeklenme gün sayısı özelliği üzerine çalıĢmalar yapan Borah (2009) ile Joshi ve ark. (2016) bu özellik için pozitif yönde ve istatistiki anlamda önemli ÖUY etkileri saptamıĢlardır. Çiçeklenme gün sayısı bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerleri de istatistiksel olarak önemli bulunmamıĢtır (Çizelge 4.4). Çiçeklenme gün sayısı için heterosis %-4,00 - %4,88 ve heterobeltiosis %-7,69 - %5,41 arasında değiĢmiĢtir. Bu özellik bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerlerini inçeleyen Sarawat ve ark. (1994) ortalama heterosis ve heterobeltiosis değerlerini düĢük düzeyde bulmuĢlardır. AraĢtırmacıların bulguları bizim sonuçlarımızı destekler niteliktedir. 4.1.4. Bitki Boyu (cm) Çizelge 4.5‟te bitki boyuna ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri ile genel ve özel uyum yetenekleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. Bitki boyuna ait değerlere bakıldığında; ebeveynlerde bu değerin 41,83-139,00 cm arasında değiĢtiği görülmektedir. Bezelye ile yapılan değiĢik çalıĢmalarda da bitki boyu değerlerinin 31,83-180,00 cm arasında değiĢtiği görülmektedir (Ceyhan ve ark. 2005, Karayel ve Bozoğlu 2008, Avcı ve Ceyhan 2013, Tan ve ark. 2013, Ömeroğlu 2016). Bezelye ile yapılan çalıĢmalarda bitki boyu açısından farklılıklar olmasının nedeni olarak hem denemelerin yapıldığı lokasyonların hem de kullanılan genotiplerin farklı 43 olması düĢünülebilir. Ebeveynler içerisinde en uzun bitki boyu ana olarak kullanılan Vesela (139,00 cm) hattından elde edilmiĢtir. Vesela hattı aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir (Çizelge 4.5). Bu durum Vesela çeĢidinin girdiği melez kombinasyonlarında bitki boyunu arttırıcı yönde etkide bulunduğunu göstermektedir. AraĢtırmada Debrecen3 hattı negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Baba olarak kullanılan Ardahan, Gap Pembesi ve Kirazlı genotipleri pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi gösterirken, Milwa ile USA1 genotipleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır. Pozitif yönde ve önemli GUY etkileri gösteren Vesela, Ardahan, Gap Pembesi ve Kirazlı genotiplerinin uzun boylu bitkilerin geliĢtirilmesinde kullanılabileceği anlaĢılmaktadır. GUY etkilerinin önemli olması, söz konusu ebeveynlerde incelenen özellikler bakımından eklemeli gen etkilerinin daha etkili olduğunu göstermektedir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en uzun bitki boyu VeselaxUSA1 (168,00 cm) ve Sel 3-25xArdahan (166,67 cm) melez döllerinden elde edilmiĢtir. Bu melez dölleri aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Ayrıca bitki boyu sıralamasında aynı gruba giren USA5xGap pembesi melez dölü de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Bunun yanısıra pozitif yönde %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneğine sahip olan Debrecen3xArdahan, USA5xKirazlı ve VeselaxMilwa genotipleridir. Öte yandan USA5xUSA1, VeselaxArdahan, VeselaxGap Pembesi ile VeselaxKirazlı melez döllerinin negatif yönde ve önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi gösterdiği belirlenmiĢtir. Debrecen3xUSA1, Sel 3-25xMilwa, Sel 3-25xUSA1 ile USA5xMilwa melezlerinin Özel Uyum Yeteneği etkileri de %5 olasılık düzeyinde negatif yönde önemli olmuĢtur (Çizelge 4.5). Bitki boyu üzerine çalıĢmalar yapan Zaman ve Hazarika (2005), Borah (2009), Kosev (2013), Joshi ve ark. (2016), Dar ve ark. (2017) ile Kumar ve ark. (2017) ve çok sayıda ebeveyn ve melezlerin GUY ve ÖUY etkilerini istatistiki olarak önemli bulmuĢlardır. Bitki boyu bakımından pozitif ya da negatif yönde önemli Özel Uyum 44 Yeteneği gösteren melez döllerinin açılma generasyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olması beklenmektedir Çizelge 4.5. OluĢturulan melez populasyonda bitki boyuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (cm) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 41,83 r -15,593** - - - Sel 3-25 50,32 qr -1,811 - - - USA5 46,13 r -1,574 - - - Vesela 139,00 ef 18,978** - - - Baba (Tester) Ardahan 91,25 l 36,113** - - - Gap Pembesi 117,79 ij 21,154** - - - Kirazlı 129,00 gh 6,781** - - - Milwa 62,33 op -41,916** - - - USA1 77,35 m -22,132** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 149,50 cd - 9,98** 124,68** 63,84** Debrecen3xGap Pembesi 123,22 hi - -1,338 54,39* 4,61 Debrecen3xKirazlı 108,15 k - -2,035 26,61 -16,16 Debrecen3xMilwa 61,15 op - -0,335 17,42 -1,89 Debrecen3xUSA1 75,00 mn - -6,272* 25,86 -3,04 Sel 3-25xArdahan 166,67 a - 13,368** 135,44** 82,65** Sel 3-25xGap Pembesi 140,88 d-f - 2,543 67,51** 19,60 Sel 3-25xKirazlı 122,17 hi - -1,797 36,26 -5,30 Sel 3-25xMilwa 67,38 no - -7,893* 19,62 8,10 Sel 3-25xUSA1 88,83 l - -6,221* 39,14 14,84 USA5xArdahan 154,61 bc - 1,074 125,08** 69,44** USA5xGap Pembesi 161,50 ab - 22,923** 97,05** 37,11* USA5xKirazlı 146,46 c-e - 22,257** 67,25** 13,53 USA5xMilwa 68,92 m-o - -6,59* 27,09 10,57 USA5xUSA1 55,63 pq - -39,664** -9,90 -28,10 VeselaxArdahan 149,67 c - -24,421** 30,00 7,68 VeselaxGap Pembesi 135,00 fg - -24,129** 5,14 -2,88 VeselaxKirazlı 126,33 g-i - -18,425** -5,72 -9,12 VeselaxMilwa 110,88 jk - 14,818** 10,14 -20,23 VeselaxUSA1 168,00 a - 52,157** 55,30** 20,86 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Bitki boyu bakımından Debrecen3xArdahan, Sel 3-25xArdahan, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi melez döllerinin heterosis ve heterobeltiosis oranlarının pozitif yönde ve istatistiksel olarak önemli olduğu görülmüĢtür. Bununla birlikte Debrecen3xGap Pembesi, Sel 3-25xGap pembesi, USA5xKirazlı ve VeselaxUSA1 melez döllerinin sadece heterosis yönünden istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4.5). Bitki boyuna ait heterosis değerleri incelendiğinde genel olarak Ardahan çeĢidinin girdiği melez kombinasyonlarının pozitif yönde önemli 45 heterosis ve heterobeltiosis değerler vermesi bu ebeveynin girdiği melezlerde bitki boyunu arttırıcı etkide bulunduğu izlenimini vermektedir. Gerçekten de bitki boyuna iliĢkin Ardahan ebeveyninin pozitif yönde ve önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olduğu (36,113**) görülmektedir. Bu araĢtırma sonuçları ile bitki boyunda heterosis ve heterobeltiosis seviyelerini inceleyen Borah (2009), Kushwah ve Sharma (2015), Yadav ve ark. (2015) ile AteĢ ve Ceyhan (2016)‟nın yaptığı çalıĢmalar arasında büyük oranda farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıkların nedeni kullanılan genotiplerin farklı olmasıdır. Öte yandan Kirazlı ebeveyninin kullanıldığı melez kombinasyonlarda genellikle bitki boyuna ait heterosis ve heterobeltiosis değerleri önemsiz olmasına rağmen, sadece USA5xKirazlı melez kombinasyonunda heterosis değeri istatistiksel olarak önemli bulunmuĢtur. Esasen Kirazlı ebeveyninin bitki boyuna iliĢkin Genel Uyum Yeteneği etkisi önemli çıktığı için bu ebeveynin girdiği melez kombinasyonlarında bitki boyunu arttırıcı etki olduğunu gözlenmesi beklenmektedir. Ancak bu arttırıcı etki sadece USA5xKirazlı melez kombinasyonunda istatistiksel olarak önemli bulunmuĢtur. Bu durum; Kirazlı genotipinin pozitif yönde önemli genel uyum yeteneği etkisine sahip olduğu gerçeğini yansıtmadığı Ģeklinde yorumlanmamalıdır. Bu çeliĢkili gibi görünen durumun tesadüfi olarak seçilen sınırlı sayıdaki ebeveynin melez kombinasyonlarda kullanılmasından kaynaklandığı düĢünülmelidir. KuĢkusuz, daha geniĢ melez populasyonların oluĢturulduğu çalıĢmalarda böyle çeliĢkili durumlarla karĢılaĢılmayacaktır. Yine USA1 ebeveyninin katıldığı melez kombinasyonlarında sadece VeselaxUSA1 melez dölünün pozitif yönde önemli heterosis etkisine sahip olduğu bulunmuĢtur. Esasen USA1 ebeveyninin Genel Uyum Yeteneği etkisi negatif yönde ve önemli olarak bulunmuĢtur. Bu durum USA1 ebeveyninin girdiği melezlerde bitki boyunu azaltıcı bir etkiye sahip olduğu izlenimi vermektedir. Ancak VeselaxUSA1 melez kombinasyonunun Özel Uyum Yeteneği etkisinin pozitif yönde önemli (52,157**) çıkması bu melez kombinasyonunun bitki boyu yönünden pozitif yönde ve önemli heterosis etkisi oluĢturmasına da yansımıĢtır (Çizelge 4.5). Pozitif ya da negatif yönde önemli uyum yeteneği etkisi ve melez gücü (heterosis ve heterobeltiosis) gösteren melez döllerinin, ilerleyen açılma generasyonlarında bitki boyu bakımından geniĢ bir varyabilite göstereceği söylenebilir. Ġleride yapılacak seleksiyon 46 çalıĢmalarında geniĢ genetik varyabiliteye sahip olan melez populasyonlarının kullanılmasıyla daha hızlı bir genetik ilerleme sağlanabilecek ve baĢarılı sonuçlar elde edilecektir. 4.1.5. Bitkide Bakla Sayısı (adet) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde bitkide bakla sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum yetenekleri ile melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.6‟da verilmiĢtir. Bitkide bakla sayısı değerlerine bakıldığında, ebeveynler için 13,50 (Debrecen3) – 87,50 (Ardahan) adet/bitki, melezler için de 21,70 (Debrecen3xKirazlı) – 175,25 (Sel 3- 25xUSA1) adet/bitki arasında değiĢtiği görülmektedir. Bezelye ile yapılan değiĢik çalıĢmalarda bitkide bakla sayısı 3,50-87,00 adet arasında belirlenmiĢtir (Tamkoç 2007, Karayel ve Bozoğlu 2008, Tan ve ark. 2012). DeğiĢik ekolojilerde bezelye genotipleri ile yapılan çalıĢmalarda kardeĢ sayısını, dal sayısını, birim alandaki bitki sayısını, bitki boyunun değiĢik olması çalıĢmalarda elde edilen bitki baĢına bakla sayısını da değiĢtirmektedir. Ebeveynler içerisinde en yüksek bitkide bakla sayısı Ardahan genotipinden elde edilmiĢtir. Bu genotip aynı zamanda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Denemede Ardahan genotipi ile birlikte USA1 genotipi de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir. Ayrıca Vesela ile Sel 3-25 hattının da Genel Uyum Yetenekleri %1 olasılık düzeyinde ve pozitif yönde önemli bulunmuĢtur (Çizelge 4.6). Pozitif yönde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi gösteren bu genotiplerin girdikleri melez kombinasyonlarında bakla sayısını arttırıcı etkide bulundukları söylenebilir. Baba olarak kullanılan Gap Pembesi, Kirazlı ve Milwa genotipleri ile ana olarak kullanılan Debrecen3 ve USA5 hatları negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır (Çizelge 4.6). Bu genotiplerin girdikleri melez kombinasyonlarında bakla sayısını azaltıcı etkide bulundukları belirlenmiĢtir. Uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile yapılan bezelye çalıĢmalarında Sofi ve ark. (2006), Borah (2009), Joshi ve ark. (2016) ile Kumar ve ark. (2017)‟nın bitkide bakla sayısında GUY etkisini pozitif yönde ve önemli olarak belirlemiĢlerdir. 47 Çizelge 4.6. OluĢturulan melez populasyonda bitkide bakla sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 13,50 q -12,781** - - - Sel 3-25 17,32 pq 23,417** - - - USA5 15,88 q -17,663** - - - Vesela 62,11 gh 7,027** - - - Baba (Tester) Ardahan 87,50 d 78,447** - - - Gap Pembesi 61,67 gh -24,379** - - - Kirazlı 49,17 i-k -35,104** - - - Milwa 37,50 lm -39,888** - - - USA1 64,00 fg 20,924** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 173,83 a - 28,932** 244,22** 98,66** Debrecen3xGap Pembesi 35,17 l-n - -6,905* -6,44 -42,97 Debrecen3xKirazlı 21,70 o-q - -9,648** -30,76 -55,87 Debrecen3xMilwa 29,31 m-o - 2,746 14,94 -21,84 Debrecen3xUSA1 72,25 ef - -15,125** 86,45 12,89 Sel 3-25xArdahan 158,67 b - -22,429** 202,75** 81,34** Sel 3-25xGap Pembesi 81,75 de - 3,48 106,96* 32,56 Sel 3-25xKirazlı 56,73 g-j - -10,816** 70,62 15,38 Sel 3-25xMilwa 40,85 kl - -21,912** 49,03 8,93 Sel 3-25xUSA1 175,25 a - 51,677** 331,01** 173,83** USA5xArdahan 134,17 c - -5,85 159,57** 53,34* USA5xGap Pembesi 48,50 jk - 11,309** 25,06 -21,36 USA5xKirazlı 40,09 kl - 13,62** 23,24 -18,47 USA5xMilwa 58,22 g-i - 36,538** 118,13 55,25 USA5xUSA1 26,88 n-p - -55,617** -32,70 -58,00 VeselaxArdahan 164,05 b - -0,653 119,29** 87,49** VeselaxGap Pembesi 53,60 h-j - -7,884* -13,39 -13,70 VeselaxKirazlı 58,00 g-j - 6,844 4,24 -6,62 VeselaxMilwa 29,00 m-o - -17,372** -41,78 -53,31 VeselaxUSA1 126,25 c - 19,066 100,21** 97,27** *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Yine Çizelge 4.6‟dan görüldüğü gibi oluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek bitkide bakla sayısı Sel 3-25xUSA1 ve Debrecen3xArdahan melez döllerinden elde edilmiĢtir. Bu melez döller aynı anda pozitif yönde ve % 1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır. Ayrıca bitkide bakla sayısı sıralamasında daha geride bulunan USA5xGap Pembesi, USA5xKirazlı ve USA5xMilwa melez dölleri de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Buna göre bitkide bakla sayısı bakımından pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren melez döllerin açılma generasyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olacağı söylenebilir. Benzer konularda çalıĢmalar yapan Zaman ve Hazarika (2005), Sofi ve ark. (2006), Borah 48 (2009), Kosev (2013), Joshi ve ark. (2016), Dar ve ark. (2017) ile Kumar ve ark. (2017) bitkide bakla sayısı bakımından ÖUY etkilerini pozitif ve önemli olarak bildirmiĢlerdir. Yaptığımız bu çalıĢmada bezelyedeki bitkide bakla sayısında heterosis değerleri %-6,44 – %331,01 arasında değiĢirken, bu konuda yapılan çalıĢmalarda heterosis değerleri %- 35,81 - %77,55 (Joshi ve ark. 2015, Kushwah ve Sharma 2015, Yadav ve ark. 2015, AteĢ ve Ceyhan 2016, Rebika 2017) arasında değiĢmiĢtir. Belirlediğimiz heterobeltiosis değerleri %-58,00-%173,83 arasında değiĢirken, benzer çalıĢmalarda ise %-48,96 - %132,38 (Joshi ve ark. 2015, Yadav ve ark. 2015, AteĢ ve Ceyhan 2016, Rebika 2017) arasında belirlenmiĢtir. Bitkide bakla sayısı bakımından Debrecen3xArdahan, Sel 3- 25xArdahan, Sel 3-25xUSA1, USA5xArdahan, VeselaxArdahan ve VeselaxUSA1 melez döllerinin heterosis ve heterobeltiosis oranları pozitif yönde ve istatistiksel olarak önemli bulunmuĢtur. Bununla birlikte Sel 3-25xGap Pembesi melez dölünün de sadece heterosis yönünden pozitif yönde ve istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4.6). Bitkide bakla sayısına ait heterosis ve heterobeltiosis değerleri incelendiğinde Ardahan ve USA1 genotiplerinin melez kombinasyonlarının pozitif yönde önemli, heterosis ve heterobeltiosis değerleri vermesi bu ebeveynlerin girdiği melezlerde bitkide bakla sayısını arttıracağı gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Nitekim bu iki genotipin Genel Uyum Yeteneği etkilerinin de pozitif yönde ve önemli olduğu görülmektedir (Çizelge 4.6). 4.1.6. Baklada Tohum Sayısı (adet) Çizelge 4.7‟de baklada tohum sayısına ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum yeteneği etkileri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. Ortalama olarak bakladaki tohum sayıları ebeveynlerde 4,72-7,88 adet, melezlerde 5,17- 7,55 adet arasında olmuĢtur. Yapılan benzer çalıĢmalarda baklada tohum sayısı 2,00- 11,00 adet arasında tespit edilmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008, Sayar ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010). Çizelge 4.7‟den görüldüğü gibi, ebeveynler içerisinde baklada tohum 49 sayısı bakımından en yüksek değer ana olarak kullanılan Debrecen3 hattından elde edilmiĢtir. Debrecen3 hattı aynı zamanda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Buna karĢılık Vesela hattı negatif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir. Zaman ve Hazarika (2005), Sofi ve ark. (2006), Borah (2009), Joshi ve ark. (2016) ile Kumar ve ark. (2017)‟nın yaptıkları çalıĢmalarda baklada tohum sayısında GUY değerini istatistiki anlamda önemli olarak belirlemiĢlerdir. Melez kombinasyonları içerisinde en yüksek baklada tohum sayısı Debrecen3xGap Pembesi melez dölünden elde edilmiĢ olup bunu aynı gruba giren Debrecen3xUSA1, Sel 3-25xMilwa, VeselaxArdahan, Debrecen3xKirazlı, Debrecen3xMilwa, USA5xMilwa, Sel 3-25xUSA1 ve VeselaxGap Pembesi melez dölleri izlemiĢtir. Bunlar içerisinde sadece VeselaxArdahan melez dölü pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Debrecen3xArdahan ile VeselaxUSA1 melez dölleri baklada tohum sayısı bakımından negatif yönde %5 olasılık düzeyinde önemli bir etkide bulunmuĢtur. Baklada tohum sayısı bakımından pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren VeselaxArdahan melez döllerinin ilerleyen generasyonlarda geniĢ bir varyasyon göstermesi beklenmektedir. Böylece geniĢ bir varyasyon içerisinde baklada tohum sayısı yüksek olan genotiplerin seçilme Ģansı da artacaktır. Uyum yeteneklerini belirlemek amacı ile yapılan çalıĢmalarda Sofi ve ark. (2006), Borah (2009), Bist ve Sing (2011), Kosev (2013), Rebika ve ark. (2013), Joshi ve ark. (2016) ile Dar ve ark. (2017) baklada tohum sayısı bakımından ÖUY etkilerini önemli olarak bildirmiĢlerdir. Baklada tohum sayısı bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerleri istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur. Bu sonuç baklada tohum sayısı bakımından hibritlerin yüksek düzeyde bir melez gücü oluĢturmadığını ortaya koymuĢtur (Çizelge 4.7). Buna karĢılık Ceyhan (2003), Kosev ve ark. (2012), Joshi ve ark. (2015), Kushwah ve Sharma (2015), Yadav ve ark. (2015) ile Rebika (2017)‟nın yaptıkları bezelye çalıĢmalarında baklada tohum sayısı özelliğinde heterosis ve heterobeltiısis değerleri önemli olarak tespit edilmiĢtir. 50 Çizelge 4.7. OluĢturulan melez populasyonda baklada tohum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 7,88 a 0,389** - - - Sel 3-25 5,49 i-k 0,077 - - - USA5 6,75 b-h -0,102 - - - Vesela 5,00 k -0,364* - - - Baba (Tester) Ardahan 6,00 h-j 0,062 - - - Gap Pembesi 6,27 f-i 0,237 - - - Kirazlı 6,50 c-h -0,269 - - - Milwa 4,72 k 0,221 - - - USA1 6,00 h-j -0,251 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 6,33 e-i - -0,85** -8,79 -19,67 Debrecen3xGap Pembesi 7,55 ab - 0,197 6,64 -4,19 Debrecen3xKirazlı 7,20 a-e - 0,35 0,14 -8,63 Debrecen3xMilwa 7,18 a-e - -0,163 13,97 -8,88 Debrecen3xUSA1 7,33 a-c - 0,466 5,62 -6,98 Sel 3-25xArdahan 6,83 b-h - -0,035 10,96 13,83 Sel 3-25xGap Pembesi 6,48 c-h - -0,561 10,20 3,35 Sel 3-25xKirazlı 6,38 d-i - -0,158 6,33 -1,85 Sel 3-25xMilwa 7,34 a-c - 0,309 43,64 33,70 Sel 3-25xUSA1 7,00 a-g - 0,444 21,74 16,67 USA5xArdahan 6,75 b-h - 0,06 5,80 0 USA5xGap Pembesi 6,83 b-h - -0,033 4,92 1,19 USA5xKirazlı 6,02 h-j - -0,344 -9,20 -10,81 USA5xMilwa 7,13 a-f - 0,277 24,22 5,63 USA5xUSA1 6,42 d-h - 0,039 0,63 -4,89 VeselaxArdahan 7,25 a-d - 0,825* 31,82 20,83 VeselaxGap Pembesi 7,00 a-g - 0,396 24,11 11,64 VeselaxKirazlı 6,25 f-i - 0,152 8,70 -3,85 VeselaxMilwa 6,13 g-i - -0,424 26,13 22,60 VeselaxUSA1 5,17 jk - -0,949** -6,00 -13,83 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir 4.1.7. Bitkide Tohum Sayısı (adet) Çizelge 4.8‟de bitkide tohum sayısına ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum, heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. Ebeveynler içerisinde ortalama olarak en yüksek bitkide tohum sayısı (306,50 adet) Ardahan genotipinden elde edilmiĢtir. Debrecen3 genotipinde ise bitkideki tohum sayısı en az (75,25 adet) olmuĢtur (Çizelge 4.8). Yapılan benzer çalıĢmalarda bitkide tohum sayısı 67,00-113,00 adet arasında belirlenmiĢtir (AteĢ ve Ceyhan 2016). Bitkideki bakla sayısında, bakladaki tohum sayısında, birim alandaki bitki sayısında, bitki boyunda olan 51 farklılıklar bezelye ile yapılan çalıĢmalarda kullanılan genotiplerin farklılığından meydana gelirken tüm bu özellikler bitkideki tohum sayısının da farklı olmasına neden olmaktadır. Ardahan genotipinin Genel Uyum Yeteneği %1 olasılık düzeyinde pozitif yönde önemli etkiye sahip olmuĢtur. USA1 ve Sel 3-25 genotiplerinde de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi belirlenmiĢtir (Çizelge 4.8). Bu durum Ardahan, USA1 ve Sel 3-25 genotiplerinin girdikleri melez kombinasyonlarda bitkideki tohum sayısını arttırıcı yönde etkiye sahip olduklarını göstermektedir. Ayrıca hatlardan Debrecen3 ile USA5; testerlerden Gap Pembesi, Kirazlı ve Milwa genotipleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkilerine sahip olmuĢlardır. Buna göre oluĢturulan melez kombinasyonlarda bu genotiplerin bitkide tohum sayısını azaltıcı etkide bulunduğu anlaĢılmaktadır. Melez kombinasyonları içerisinde en yüksek bitkide tohum sayısı 739,50 adet ile Sel 3- 25xUSA1 melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez dölü pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Ayrıca bitkide tohum sayısı sıralamasında daha geride bulunan Debrecen3xArdahan, USA5xArdahan, USA5xMilwa, VeselaxKirazlı ve VeselaxUSA1 melez dölleri pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi gösterirken, USA5xGap Pembesi de yine pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli bir etkiye sahip olmuĢtur (Çizelge 4.8). Debrecen3xUSA1, Sel 3-25xArdahan, Sel 3-25xMilwa, USA5xUSA1, VeselaxArdahan ile VeselaxMilwa melez dölleri %1, Debrecen3xKirazlı melez dölü ise negatif yönde %5 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir (Çizelge 4.8). Bitkide tohum sayısı bakımından pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren Debrecen3xArdahan, Sel 3-25xUSA1 ve USA5xArdahan melez döllerinin, ilerleyen açılma generasyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olacağı ve daha yüksek tohum sayısına sahip genotiplerin seçilmesinde önemli rol oynayacakları düĢünülmektedir. 52 Çizelge 4.8. OluĢturulan melez populasyonda bitkide tohum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 75,25 o -42,599** - - - Sel 3-25 141,50 mn 88,058** - - - USA5 80,23 o -51,299** - - - Vesela 242,09 h-j 5,84 - - - Baba (Tester) Ardahan 306,50 g 256,271** - - - Gap Pembesi 192,63 kl -41,92** - - - Kirazlı 158,33 l-n -138,915** - - - Milwa 153,33 mn -150,405** - - - USA1 210,25 jk 74,97** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 694,92 b - 148,371** 664,66** 126,73** Debrecen3xGap Pembesi 237,11 ij - -11,245 77,03 23,09 Debrecen3xKirazlı 123,35 n - -28,01* 5,62 -22,09 Debrecen3xMilwa 151,00 mn - 11,13 32,12 -1,52 Debrecen3xUSA1 245,00 h-j - -120,245** 71,63 16,53 Sel 3-25xArdahan 560,50 cd - -116,703** 352,01** 82,87** Sel 3-25xGap Pembesi 362,63 f - -16,385 117,01* 88,25* Sel 3-25xKirazlı 269,66 g-i - -12,36 79,87 70,32 Sel 3-25xMilwa 172,38 lm - -98,15** 16,93 12,42 Sel 3-25xUSA1 739,50 a - 243,598** 320,46** 251,72** USA5xArdahan 576,25 c - 38,404** 198,00** 88,01** USA5xGap Pembesi 274,25 g-i - 34,595* 101,02 42,37 USA5xKirazlı 139,50 mn - -3,16 16,95 -11,89 USA5xMilwa 275,00 gh - 143,83** 135,49 79,35 USA5xUSA1 142,88 mn - -213,669** -1,62 -32,04 VeselaxArdahan 524,91 de - -70,072** 91,36** 71,26** VeselaxGap Pembesi 289,83 g - -6,964 33,34 0,20 VeselaxKirazlı 243,33 h-l - 43,531** 21,54 0,51 VeselaxMilwa 131,50 n - -56,81** -33,49 -45,68 VeselaxUSA1 504,00 e - 90,316** 120,84** 108,19** *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Bitkide tohum sayısı bakımından Debrecen3xArdahan, Sel 3-25xArdahan, Sel 3- 25xGap Pembesi, Sel 3-25xUSA1, USA5xArdahan, VeselaxArdahan ve VeselaxUSA1 melez döllerinin heterosis ve heterobeltiosis oranlarının pozitif yönde ve istatistiksel olarak önemli olduğu Çizelge 4.1.8‟de görülmektedir. Heterosis ve heterobeltiosis değerleri incelendiğinde baba olarak kullanılan Ardahan genotipinin girdiği melezlerde bitkide tohum sayısını arttırıcı etkide bulunduğu düĢünülmektedir. Yaptığımız çalıĢmada, bu özellik için heterosis değerleri %-33,49 - %664,66 arasında değiĢirken, farklı araĢtırmacılar tarafından bezelye ile yapılan çalıĢmalarda bitkide tohum sayısı özelliği bakımından belirlenen heterosis değerleri %-30,19 - %67,00 arasında değiĢmiĢtir (Kushwah ve Sharma 2015,Yadav ve ark. 2015, AteĢ ve Ceyhan 2016). 53 AraĢtırmada heterobeltiosis değerleri %-45,68 - %251,72 arasında değiĢim gösterirken, diğer çalıĢmalarda %-12,41 - %66,18 (Yadav ve ark. 2015, AteĢ ve Ceyhan 2016) arasında belirlenmiĢtir (Çizelge 4.8). 4.1.8. Sapta Boğum Sayısı (adet) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde sapta boğum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum yetenekleri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.9‟da verilmiĢtir. Ebeveynler içerisinde en yüksek sapta boğum sayısı Çizelge 4.9‟da da görüldüğü gibi baba olarak kullanılan Ardahan genotipinden elde edilmiĢtir. Ardahan genotipi aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Milwa ile USA5 genotipleri ise negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek sapta boğum sayısı VeselaxUSA1 melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez dölü aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. USA5xUSA1 melez dölü %1 ve VeselaxGap Pembesi de %5 olasılık düzeyinde negatif yönde bir etki göstermiĢlerdir (Çizelge 4.9). Sapta boğum sayısı bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerleri ise istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.9). 54 Çizelge 4.9. OluĢturulan melez populasyonda sapta boğum sayısına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 18,46 k-m -0,009 - - - Sel 3-25 17,76 lm -0,264 - - - USA5 19,62 j-l -1,835** - - - Vesela 24,58 d-g 2,109 - - - Baba (Tester) Ardahan 26,33 b-e 3,625** - - - Gap Pembesi 24,55 d-g 0,119 - - - Kirazlı 23,33 f-h -0,997 - - - Milwa 22,05 g-j -2,601** - - - USA1 23,25 f-h -0,145 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 26,83 b-d - -0,514 20,10 3,80 Debrecen3xGap Pembesi 24,62 d-g - 0,8 14,46 0,29 Debrecen3xKirazlı 23,03 f-i - 0,312 10,19 -1,29 Debrecen3xMilwa 21,18 h-k - 0,059 4,80 -3,95 Debrecen3xUSA1 22,92 g-i - -0,657 9,88 -1,42 Sel 3-25xArdahan 27,61 bc - 0,521 37,70 4,86 Sel 3-25xGap Pembesi 23,10 f-i - -0,483 9,17 -5,91 Sel 3-25xKirazlı 22,04 g-j - -0,423 7,25 -5,53 Sel 3-25xMilwa 21,32 h-k - 0,454 7,08 -3,31 Sel 3-25xUSA1 23,25 f-h - -0,069 13,36 0 USA5xArdahan 25,89 c-f - 0,368 12,66 -1,67 USA5xGap Pembesi 23,82 e-h - 1,805 7,83 -2,97 USA5xKirazlı 22,97 f-i - 2,074 6,94 -1,54 USA5xMilwa 20,29 i-l - 1,002 -2,64 -7,98 USA5xUSA1 16,50 m - -5,249** -23,04 -29,03 VeselaxArdahan 29,09 ab - -0,375 14,26 10,48 VeselaxGap Pembesi 23,83 e-h - -2,122* -3,01 -3,05 VeselaxKirazlı 22,88 g-i - -1,963 -4,51 -6,92 VeselaxMilwa 21,72 g-j - -1,515 -6,86 -11,64 VeselaxUSA1 31,67 a - 5,975** 32,40 28,84 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir 4.1.9. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı Çizelge 4.10‟da ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum yeteneği, heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. Ġlk baklanın çıktığı en yüksek boğum sayısı Kirazlı genotipinden elde edilmiĢ olup bu genotipin Genel Uyum Yeteneği etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur. Bu özellik bakımından sıralamada daha geride bulunan Ardahan genotipi ise pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. 55 Testerlerden Milwa ve USA1 genotipleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkilerine sahip olmuĢlardır. Hatlar içerisinde Vesela, pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi gösterirken, Debrecen3 hattı ise negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur (Çizelge 4.10). Çizelge 4.10. OluĢturulan melez populasyonda ilk baklanın çıktığı boğuma iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (adet) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 9,38 lm -0,898** - - - Sel 3-25 9,98 j-m 0,499 - - - USA5 11,30 f-k -0,99** - - - Vesela 12,08 c-i 1,389** - - - Baba (Tester) Ardahan 13,17 c-e 2,585** - - - Gap Pembesi 10,78 h-l -0,308 - - - Kirazlı 13,57 b-d 0,222 - - - Milwa 12,30 c-h -1,011** - - - USA1 11,83 d-i -0,992 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 12,99 c-f - -0,756 15,16 -1,37 Debrecen3xGap Pembesi 9,75 j-m - -0,615 -3,27 -9,55 Debrecen3xKirazlı 11,13 g-k - -0,256 -3,05 -17,98 Debrecen3xMilwa 11,38 f-j - 1,22* 4,98 -7,48 Debrecen3xUSA1 10,58 i-l - 0,408 -0,28 -10,57 Sel 3-25xArdahan 15,28 b - 0,127 31,95 16,02 Sel 3-25xGap Pembesi 11,72 e-i - -0,045 12,91 8,72 Sel 3-25xKirazlı 12,93 c-f - 0,144 9,76 -4,72 Sel 3-25xMilwa 11,73 e-i - 0,18 5,30 -4,63 Sel 3-25xUSA1 11,17 g-k - -0,405 2,38 -5,58 USA5xArdahan 12,83 c-g - -0,828 4,82 -2,58 USA5xGap Pembesi 11,33 f-k - 1,061 2,63 0,27 USA5xKirazlı 12,67 c-g - 1,372* 1,85 -6,63 USA5xMilwa 9,67 k-m - -0,399 -18,05 -21,38 USA5xUSA1 8,88 m - -1,207* -23,25 -24,94 VeselaxArdahan 17,50 a - 1,457* 38,56 32,88 VeselaxGap Pembesi 12,25 c-i - -0,451 7,17 1,41 VeselaxKirazlı 12,42 c-h - -1,26* -3,20 -8,47 VeselaxMilwa 11,43 f-j - -1,001 -6,23 -7,07 VeselaxUSA1 13,67 bc - 1,205 14,30 13,16 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde ilk baklanın çıktığı boğum sayısı sıralamasında VeselaxArdahan melez dölünde ilk baklanın çıktığı boğum sayısı en yüksek değer almıĢ ve bu melez döl aynı zamanda pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Ayrıca 56 Debrecen3xMilwa ile USA5xKirazlı dölleri %5 olasılık düzeyinde, pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir (Çizelge 4.10). Çizelge 4.10‟da ilk baklanın çıktığı boğum bakımından heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin istatistiksel açıdan önemsiz olduğu görülmektedir. 4.1.10. Kulakçık Eni (cm) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde kulakçık enine ait ortalama değerler, genel ve özle uyum yetenekleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.11‟de veriĢlmiĢtir. Ebeveynler içerisinde 3,77 cm ile en yüksek kulakçık eni Gap Pembesi genotipinden elde edilmiĢtir. Vesela hattı ile birlikte Sel 3-25 hattı ve Kirazlı çeĢidi de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde Sel 3-25xKirazlı melez dölünde en geniĢ kulakçık eni belirlenmiĢtir. Kulakçık eni bakımından VeselaxUSA1 melezi 3. sırada yer alırken bu melezin Özel Uyum Yeteneği etkisi pozitif yönde %5 olasılık düzeyinde önemli olmuĢtur (Çizelge 4.11). Heterosis ve heterobeltiosis değerleri, kulakçık eninde istatistiksel olarak önemli bir etkiye sahip olmamıĢtır (Çizelge 4.11). Kulakçık eni için heterosis değerleri %-17,97 - %30,26 ve heterobeltiosis değerleri de %-25,99 - %34,87 arasında değiĢmiĢtir. 57 Çizelge 4.11. OluĢturulan melez populasyonda kulakçık enine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (cm) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 1,95 m -0,433** - - - Sel 3-25 3,03 g-l 0,351** - - - USA5 2,62 j-l -0,201 - - - Vesela 3,33 e-i 0,283** - - - Baba (Tester) Ardahan 2,88 i-l -0,358** - - - Gap Pembesi 3,77 b-f 0,189 - - - Kirazlı 3,47 c-i 0,621** - - - Milwa 2,83 i-l -0,252* - - - USA1 3,27 f-i -0,201 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 2,99 g-l - 0,274 23,55 3,82 Debrecen3xGap Pembesi 3,32 e-i - 0,06 16,08 -11,94 Debrecen3xKirazlı 3,53 c-h - -0,158 30,26 1,73 Debrecen3xMilwa 2,59 k-m - -0,233 8,37 -8,48 Debrecen3xUSA1 2,93 h-l - 0,057 12,26 -10,40 Sel 3-25xArdahan 3,42 d-i - -0,081 15,54 12,87 Sel 3-25xGap Pembesi 3,99 b-d - -0,051 17,35 5,84 Sel 3-25xKirazlı 4,68 a - 0,2 44,00 34,87 Sel 3-25xMilwa 3,41 d-i - -0,197 16,38 12,54 Sel 3-25xUSA1 3,78 b-f - 0,224 20,00 15,60 USA5xArdahan 3,07 g-k - 0,122 11,64 6,60 USA5xGap Pembesi 3,83 b-f - 0,341 19,69 1,59 USA5xKirazlı 3,95 b-e - 0,026 29,51 13,83 USA5xMilwa 3,25 f-j - 0,195 19,05 14,84 USA5xUSA1 2,42 lm - -0,683** -17,97 -25,99 VeselaxArdahan 3,11 g-k - -0,315 0 -6,61 VeselaxGap Pembesi 3,63 c-g - -0,349 2,25 -3,71 VeselaxKirazlı 4,34 ab - -0,068 27,65 25,07 VeselaxMilwa 3,77 b-f - 0,235 22,40 13,21 VeselaxUSA1 4,08 a-c - 0,497* 23,64 22,52 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir 4.1.11. Kulakçık Boyu (cm) OluĢturulan melez populsyon ve ebeveynlerin kulakçık boyuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum yetenekleri ile melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.12‟de verilmiĢtir. Kulakçık boyu bakımından en yüksek değer Vesela hattından elde edilmiĢtir. Testerlerden Kirazlı genotipi ile hatlardan Sel 3-25 genotipi pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢken Milwa ile Debrecen3 genotipleri sırasıyla negatif yönde %5 ve %1 olasılık düzeyinde önemli 58 Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek kulakçık boyu Sel 3-25xKirazlı melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez dölü Özel Uyum Yeteneği etkisi bakımından istatistiksel olarak önemli bulunmamıĢtır. Kulakçık boyu sıralamasında daha geride bulunan VeselaxUSA1 melez dölünün pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi gösterdiği belirlenmiĢtir (Çizelge 4.12). Çizelge 4.12. OluĢturulan melez populasyonda kulakçık boyuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (cm) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 3,13 n -0,617** - - - Sel 3-25 4,07 k-m 0,396** - - - USA5 3,74 mn 0,015 - - - Vesela 5,64 a-f 0,206 - - - Baba (Tester) Ardahan 4,83 g-k -0,192 - - - Gap Pembesi 5,35 b-h 0,074 - - - Kirazlı 4,83 g-k 0,524** - - - Milwa 4,78 h-k -0,289* - - - USA1 4,75 h-l -0,117 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 4,75 h-l - 0,378 19,35 -1,66 Debrecen3xGap Pembesi 4,74 h-l - 0,101 11,79 -11,40 Debrecen3xKirazlı 4,92 f-j - -0,168 23,62 11,86 Debrecen3xMilwa 3,97 lm - -0,302 -51,00 -16,95 Debrecen3xUSA1 4,44 i-m - -0,008 12,69 -6,53 Sel 3-25xArdahan 5,03 d-i - -0,355 13,03 4,14 Sel 3-25xGap Pembesi 5,79 a-d - 0,148 25,27 8,22 Sel 3-25xKirazlı 6,37 a - 0,276 43,15 31,84 Sel 3-25xMilwa 5,16 c-i - -0,128 16,74 7,95 Sel 3-25xUSA1 5,52 b-h - 0,059 25,17 16,21 USA5xArdahan 5,24 c-h - 0,24 22,43 8,49 USA5xGap Pembesi 5,73 a-e - 0,46 26,21 7,10 USA5xKirazlı 5,89 a-c - 0,174 37,62 21,95 USA5xMilwa 4,89 f-j - -0,007 14,79 2,30 USA5xUSA1 4,21 j-m - -0,866 -0,70 -11,36 VeselaxArdahan 4,93 e-j - -0,262 -5,74 -12,59 VeselaxGap Pembesi 4,75 h-l - -0,709 -13,48 -15,78 VeselaxKirazlı 5,63 a-g - -0,281 7,65 -0,18 VeselaxMilwa 5,53 b-h - 0,438 6,14 -1,95 VeselaxUSA1 6,08 ab - 0,815** 17,15 7,80 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Çizelge 4.12‟de kulakçık boyu bakımından melez döllerinin heterosis ve heterobeltiosis değerleri istatistiksel olarak önemsiz olduğu bulunmuĢtur. Bu özellik için heterosis 59 değerleri %-51,00 - %43,15 ve heterobeltiosis değeri de %-16,95 - %31,84 arasında değiĢmiĢtir. 4.1.12. Bakla Uzunluğu (cm) Çizelge 4.13‟te bakla uzunluğuna ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum yetenekleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. Ebeveynler içerisinde en yüksek bakla uzunluğu Debrecen3, Sel 3-25 ve USA1 hatlarından elde edilmiĢtir. Sel 3-25 hattı %1, USA1 de %5 olasılık düzeyinde pozitif yönde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır. Bakla uzunluğu ortalaması olarak alt sıralarda yer almasına rağmen Kirazlı ve Milwa ebeveynleri %1 olasılık düzeyinde pozitif yönde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Ebeveynlerden Ardahan %1 ve Vesela %5 olasılık düzeyinde ve negatif yönde önemli bir Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Sofi ve ark. (2006) ile Kumar ve ark. (2017) yaptıkları çalıĢmada bezelyede bakla uzunluğu için eklemeli gen etkilerinin baskın olduğunu bildirmiĢlerdir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek bakla uzunluğu Sel 3- 25xMilwa melez dölünden elde edilmiĢtir. Vesela x Ardahan melezinin ortalama bakla uzunluğu alt sıralarda yer almasına karĢılık Özel Uyum Yeteneği etkisi pozitif yönde %1 olasılık düzeyinde önemli bulunmuĢtur (Çizelge 4.13). Benzer çalıĢmalarda Sofi ve ark. (2006), Bist ve Sing (2011) ile Rebika ve ark. (2013) bakla uzunluğu için pozitif yönde önemli ÖUY etkileri tespit ettiklerini bildirmiĢlerdir. Bakla uzunluğu bakımından heterosis değerleri çalıĢmamızda %-16,34 - %21,63 arasında değiĢirken (Çizelge 4.13), bezelye ile bu konuda yapılan çalıĢmalarda heterosis değerleri %-11,68 - %82,35 arasında değiĢmiĢtir (Kushwah ve Sharma 2015, Yadav ve ark. 2015, Rebika 2017). Yaptığımız bu çalıĢmada bakla uzunluğu ile ilgili olarak elde ettiğimiz heterobeltiosis değerleri de %-32,46 - %15,26 arasında değiĢirken istatistiksel olarak önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.13). 60 Çizelge 4.13. OluĢturulan melez populasyonda bakla uzunluğuna iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (cm) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 6,90 bc 0,033 - - - Sel 3-25 6,88 bc 0,38** - - - USA5 6,56 b-d 0,09 - - - Vesela 5,46 g-i -0,502* - - - Baba (Tester) Ardahan 4,23 k -1,19** - - - Gap Pembesi 6,20 d-f 0,075 - - - Kirazlı 5,81 fg 0,299** - - - Milwa 6,16 d-f 0,587** - - - USA1 6,82 bc 0,229* - - - Melezler Debrecen3xArdahan 4,66 jk - -0,384 -16,34 -32,46 Debrecen3xGap Pembesi 6,48 b-e - 0,168 -1,07 -6,09 Debrecen3xKirazlı 6,59 b-d - 0,054 3,94 -4,49 Debrecen3xMilwa 6,74 b-d - -0,078 3,22 -2,32 Debrecen3xUSA1 6,70 b-d - 0,24 -2,33 -2,90 Sel 3-25xArdahan 5,19 h-j - -0,197 -6,65 -24,56 Sel 3-25xGap Pembesi 6,40 c-e - -0,256 -2,14 -6,98 Sel 3-25xKirazlı 6,82 bc - -0,063 7,40 -0,87 Sel 3-25xMilwa 7,93 a - 0,325 21,63 15,26 Sel 3-25xUSA1 7,00 ab - 0,19 2,19 1,74 USA5xArdahan 5,11 ij - 0,01 -5,37 -22,10 USA5xGap Pembesi 6,46 b-e - 0,091 1,25 -1,52 USA5xKirazlı 6,65 b-d - 0,057 7,43 1,37 USA5xMilwa 6,72 b-d - -0,155 5,66 2,44 USA5xUSA1 6,52 b-e - -0,003 -2,54 -4,40 VeselaxArdahan 5,08 ij - 0,572** 4,74 -6,96 VeselaxGap Pembesi 5,77 f-h - -0,004 -1,03 -6,94 VeselaxKirazlı 5,95 e-g - -0,048 5,50 2,41 VeselaxMilwa 6,19 d-f - -0,093 6,54 0,49 VeselaxUSA1 5,50 g-i - -0,428* -10,42 -19,35 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir 4.1.13. Bakla Genişliği (cm) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde bakla geniĢliğine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.14‟te verilmiĢtir. Bakla geniĢliği en yüksek Sel 3-25 hattından elde edilmiĢ olup bunu USA5, USA1 ve Milwa genotipleri takip etmiĢtir. Bu genotiplerden USA5 ile USA1 %1, Sel 3-25 ile Milwa da %5 olasılık düzeyinde ve pozitif yönde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Hatlar içerisinde Debrecen3, testerler içinde de Ardahan genotipi 61 negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır (Çizelge 4.14). Çizelge 4.14. OluĢturulan melez populasyonda bakla geniĢliğine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (cm) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 1,03 j-k -0,069** - - - Sel 3-25 1,26 a-c 0,048* - - - USA5 1,23 a-d 0,058** - - - Vesela 1,02 k -0,037 - - - Baba (Tester) Ardahan 1,00 k -0,114** - - - Gap Pembesi 1,15 b-j 0,001 - - - Kirazlı 1,06 g-k -0,014 - - - Milwa 1,18 a-g 0,058* - - - USA1 1,19 a-e 0,069** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 1,00 k - 0,064 -1,96 -2,91 Debrecen3xGap Pembesi 1,05 h-k - -0,001 -3,67 -8,70 Debrecen3xKirazlı 1,04 i-k - 0,001 -0,95 -1,89 Debrecen3xMilwa 1,07 f-k - -0,038 -3,60 -9,32 Debrecen3xUSA1 1,09 e-k - -0,026 -1,80 -8,40 Sel 3-25xArdahan 1,01 k - -0,043 -10,62 -19,84 Sel 3-25xGap Pembesi 1,14 c-j - -0,025 -5,79 -9,52 Sel 3-25xKirazlı 1,16 a-i - 0,003 0 -7,94 Sel 3-25xMilwa 1,26 a-c - 0,034 3,28 0 Sel 3-25xUSA1 1,27 ab - 0,03 3,25 0,79 USA5xArdahan 1,01 k - -0,053 -9,82 -17,89 USA5xGap Pembesi 1,19 a-e - 0,018 0 -3,25 USA5xKirazlı 1,18 a-f - 0,023 2,61 -4,07 USA5xMilwa 1,22 a-d - -0,019 0,83 -0,81 USA5xUSA1 1,28 a - 0,03 5,79 4,07 VeselaxArdahan 1,00 k - 0,032 -0,99 -1,96 VeselaxGap Pembesi 1,09 e-k - 0,007 0 -5,22 VeselaxKirazlı 1,04 i-k - -0,028 0 -1,89 VeselaxMilwa 1,16 a-h - 0,023 5,45 -1,69 VeselaxUSA1 1,12 d-k - -0,135** 0,90 -5,88 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek bakla geniĢliği USA5xUSA1 melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez dölün Özel Uyum Yeteneği etkisi önemsiz bulunurken VeselaxUSA1 melez dölünün Özel Uyum Yeteneği negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde bir etkiye sahip olmuĢtur (Çizelge 4.14). Bu araĢtırma sonuçları ile Ceyhan (2003)‟nın yaptığı çalıĢma arasında büyük oranda benzerlikler bulunmaktadır. 62 Çizelge 4.14‟te bakla geniĢliği bakımından melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerlerinin istatistiksel olarak önemsiz olduğu görülmektedir. 4.1.14. Biyolojik Verim (g/bitki) Çizelge 4.15‟te biyolojik verime ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. Çizelge 4.15‟te ebeveynlerin ve melez kombinasyonlarının ortalama biyolojik verim değerlerinin 29,59-194,63 g/bitki arasında değiĢtiği görülmektedir. Bezelye ile yapılan çalıĢmalarda 95,32-339,59 g/bitki arasında biyolojik verim değerleri elde edildiği bildirilmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Ebeveynler içerisinde en yüksek biyolojik verim değeri 194,63 g/bitki ile Vesela hattından elde edilmiĢtir, ama Genel Uyum Yeteneği etkisi bakımından istatistiksel olarak önemli olmamıĢtır. Baba olarak kullanılan Ardahan genotipi ikinci en yüksek biyolojik verim değerine sahip olurken Genel Uyum Yeteneği etkisi de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli bulunmuĢtur. Sel 3-25 genotipinin de Genel Uyum Yeteneğinin pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4.15). Genel Uyum Yeteneklerinin pozitif yönde önemli olması nedeni ile Ardahan ve Sel 3-25 genotiplerinin melezlemelerde biyolojik verimi arttıracağı söylenebilir. Gap Pembesi, Milwa, Debrecen3 ve USA5 genotipleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Bu genotipler ise melez kombinasyonlarında biyolojik verimi azaltıcı yönde rol oynayacaklardır. Zaman ve Hazarika (2005) ile Kumar ve ark. (2017)‟nın bezelye ile yaptıkları çalıĢmalarda biyolojik verim bakımından pozitif GUY etkileri bildirmiĢlerdir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek biyolojik verim 173,63 g/bitki ile Sel 3-25xUSA1 melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez dölü aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Biyolojik verim sıralamasında daha geride bulunan Sel 3-25xKirazlı, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi, USA5xMilwa melez dölleri de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir (Çizelge 4.15). Pozitif 63 yönde ve önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren bu melez kombinasyonlarının ilerleyen generasyonlarda geniĢ bir varyabilite gösterebileceği söylenebilir. Sarawat ve ark. (1994)‟nın yaptığı bir çalıĢmada; çoğu melez ebeveyn ortamalarından daha yüksek verim değerleri vermiĢtir. Zaman ve Hazarika (2005) ile Kumar ve ark. (2017)‟nın biyolojik verim ile ilgili yaptıkları çalıĢmalarda bezelye melezlerinde pozitif yönde önemli ÖUY etkileri belirlemiĢlerdir. Çizelge 4.15. OluĢturulan melez populasyonda biyolojik verime iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (g/bitki) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 29,59 l -21,141** - - - Sel 3-25 43,56 kl 32,163** - - - USA5 72,68 ij -12,202** - - - Vesela 194,63 a 1,18 - - - Baba (Tester) Ardahan 157,55 bc 39,449** - - - Gap Pembesi 91,29 e-i -12,452** - - - Kirazlı 78,69 g-j -5,187 - - - Milwa 71,10 j -20,79** - - - USA1 101,78 ef -1,02 - - - Melezler Debrecen3xArdahan 134,84 d - 11,476 44,11 -14,41 Debrecen3xGap Pembesi 50,50 k - -20,96** -16,44 -44,68 Debrecen3xKirazlı 76,13 h-j - -2,598 40,61 -3,25 Debrecen3xMilwa 50,53 k - -12,593 0,36 -28,93 Debrecen3xUSA1 107,57 e - 24,675** 63,75 5,69 Sel 3-25xArdahan 150,67 cd - -25,998** 49,83 -4,37 Sel 3-25xGap Pembesi 104,63 ef - -20,137** 55,17 14,61 Sel 3-25xKirazlı 162,23 bc - 30,202** 165,39* 106,16 Sel 3-25xMilwa 94,93 e-h - -21,499** 65,59 33,52 Sel 3-25xUSA1 173,63 b - 37,432** 138,93* 70,59 USA5xArdahan 161,59 bc - 29,287** 40,37 2,56 USA5xGap Pembesi 109,00 e - 28,601** 32,94 19,40 USA5xKirazlı 50,69 k - -36,974** -33,03 -35,58 USA5xMilwa 105,17 ef - 33,108** 46,29 44,70 USA5xUSA1 37,81 kl - -54,021** -56,65 -62,85 VeselaxArdahan 130,92 d - -14,765* -22,13 -32,73 VeselaxGap Pembesi 106,28 ef - 12,496 -25,66 -45,39* VeselaxKirazlı 110,42 e - 9,371 -19,20 -43,27 VeselaxMilwa 86,43 f-j - 0,984 -34,95 -55,59* VeselaxUSA1 97,13 e-g - -8,086 -34,47 -50,10* *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Çizelge 4.15‟teki heterosis değerlerine bakıldığında biyolojik verim bakımından Sel 3- 25xKirazlı (%165,39) ve Sel 3-25xUSA1 (%138,93) melez döllerinin pozitif yönde istatistiksel olarak önemli; heterobeltiosis değerleri bakımından da VeselaxGap Pembesi 64 (%-45,39) ile VeselaxMilwa (%-55,59) ve VeselaxUSA1 (%-50,10) melez döllerinin negatif yönde istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiĢtir. Sing ve ark. (1994) bezelye ile yaptıkları bir çalıĢmada; verim komponentleri arasında en yüksek pozitif heterosis değerini biyolojik verimde saptamıĢlardır. Yadav ve ark. (2015)‟nın yaptıkları çalıĢmada ise heterosis değerleri %-34,99 - %53,46 arasında ve heterobeltiosis de %- 35,77 - %51,86 arasında değiĢmiĢtir. 4.1.15. Kes Verimi (g/bitki) OluĢturulan melez populasyonda ve ebeveynlerde kes verimine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum yetenekleri ile melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.16‟da verilmiĢtir. Yapılan bu çalıĢmada; ortalama olarak elde edilen kes verimi ebeveynlerde 10,86-98,10 g/bitki, melezlerde de 10,57-123,75 g/bitki arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 4.16). Bezelye ile yapılan benzer çalıĢmalarda kes verimi 69,78-240,49 g/bitki arasında belirlenmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Çizelge 4.16‟da bitki baĢına en yüksek kes veriminin 98,10 g ile Ardahan genotipinden elde edildiği ve pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olduğu görülmektedir. Hatlar içerisinde Sel 3-25 ile Vesela, testerler içinde de USA1 genotiplerinin pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi gösterdikleri belirlenmiĢtir. Pozitif yönde bir Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olan bu genotipler girdikleri melez kombinasyonlarda kes verimini arttıracaklardır. Buna karĢılık Debrecen3, USA5, Gap Pembesi, Kirazlı ve Milwa genotipleri de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip oldukları için melez kombinasyonlarında kes verimini azaltacaklardır. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek kes verimi 123,75 g/bitki ile Sel 3-25xUSA1 melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez döl, aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Pozitif yönde ve önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren bu melez kombinasyonu ilerleyen generasyonlarda geniĢ bir varyabilite oluĢturabilir. Kes verimi sıralamasında daha 65 geride bulunan USA5xGap Pembesi ve USA5xMilwa dölleri pozitif yönde ve %1, Debrecen3xKirazlı, Sel 3-25xKirazlı ile USA5xArdahan dölleri de %5 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢlardır (Çizelge 4.16). Çizelge 4.16. OluĢturulan melez populasyonda kes verimine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (g/bitki) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 10,86 l -10,973** - - - Sel 3-25 13,05 l 14,627** - - - USA5 28,81 i-k -10,298** - - - Vesela 80,11 cd 6,644** - - - Baba (Tester) Ardahan 98,10 b 33,705** - - - Gap Pembesi 42,11 f-i -19,168** - - - Kirazlı 44,45 f-h -9,859** - - - Milwa 33,21 hi -18,194** - - - USA1 66,25 de 13,516** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 78,92 cd - 4,297 44,86 -19,55 Debrecen3xGap Pembesi 18,64 j-l - -3,107 -29,63 -55,73 Debrecen3xKirazlı 43,75 f-h - 12,691* 58,17 -1,57 Debrecen3xMilwa 18,59 j-l - -4,137 -15,63 -44,02 Debrecen3xUSA1 44,69 f-h - -9,744 15,90 -32,54 Sel 3-25xArdahan 98,67 b - -1,556 77,53 0,58 Sel 3-25xGap Pembesi 10,57 l - -36,784** -61,68 -74,90 Sel 3-25xKirazlı 66,94 de - 10,281* 132,83 50,60 Sel 3-25xMilwa 32,67 h-j - -15,657** 41,25 -1,63 Sel 3-25xUSA1 123,75 a - 43,716** 212,11** 86,79 USA5xArdahan 86,29 bc - 10,999* 35,98 -12,04 USA5xGap Pembesi 53,43 ef - 31,008** 50,68 31,63 USA5xKirazlı 13,23 l - -18,502** -63,88 -70,24 USA5xMilwa 38,94 g-i - 15,544** 25,57 17,25 USA5xUSA1 16,06 kl - -39,049** -66,21 -75,76 VeselaxArdahan 78,50 cd - -13,74** -11,91 -19,98 VeselaxGap Pembesi 48,25 fg - 8,883 -21,04 -39,77 VeselaxKirazlı 44,21 f-h - -4,47 -29,01 -44,81 VeselaxMilwa 44,59 f-h - 4,25 -21,30 -44,34 VeselaxUSA1 77,13 cd - 5,076 5,40 -3,72 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Kes verimi bakımından sadece Sel 3-25xUSA1 (%212,11) melez dölünün heterosis yönünden, pozitif yönde istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiĢtir. Bu melez dölün Özel Uyum Yeteneği etkisinin de poizitif yönde ve önemli olduğu görülmektedir (Çizelge 4.16). 66 4.1.16. Hasat İndeksi (%) Çizelge 4.17‟de hasat indeksine ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum yyetenekleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. En yüksek hasat indeksi değeri %70,06 ile ebeveynler içerisinde Sel 3-25 hattından elde edilirken en düĢük hasat indeksi değeri de %34,87 ile USA1 ebeveyninde belirlenmiĢtir. Bezelyede yapılan benzer çalıĢmalarda hasat indeksi değerleri %22,83 - %47,27 arasında değiĢmiĢtir (Ömeroğlu 2016, Halil ve Uzun 2019). Sel 3-25 hattı aynı anda pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. USA5, Gap Pembesi, Kirazlı ve Milwa genotipleri de pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir (Çizelge 4.17). Burdan da anlaĢılacağı gibi pozitif yönde Genel Uyum Yeteneği etkisi gösteren bu ebeveynler girdiğikleri melezlerde hasat indeksini arttırıcı yönde rol oynayacaktır. Vesela, Ardahan ve USA1 genotipleri ise negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olup, bu genotiplerde yapılacak melez çalıĢmalarında hasat indeksini azaltıcı yönde bir etkiye sahip olacaklardır. Joshi ve ark. (2016) ile Kumar ve ark. (2017) bezelye ile yaptıkları çalıĢmalarda hasat indeksi değerinde pozitif yönde önemli GUY etkileri belirlemiĢlerdir. Melez kombinasyonları içerisinde en yüksek hasat indeksi değeri %89,86 ile Sel 3- 25xGap pembesi melez dölünden elde edilmiĢ olup bu melez dölü aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Bu melez dölünden baĢka Debrecen3xUSA1, USA5xKirazlı, USA5xUSA1, VeselaxArdahan ve VeselaxKirazlı melezlerin de Özel Uyum Yetenekleri %1 olasılık düzeyinde ve pozitif yönde etkili olmuĢtur. Oysa Debrecen3xKirazlı, Sel 3- 25xArdahan, Sel 3-25xUSA1, USA5xGap Pembesi ve VeselaxUSA1 melezlerinin Özel Uyum Yetenekleri %1 olasılık düzeyinde ve negatif yönde etki göstermiĢlerdir (Çizelge 4.17). Hasat indeksi bakımından pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği gösteren Sel 3-25xGap Pembesi ve USA5xKirazlı melez döllerinin açılma generasyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olması beklenmektedir. Sarawat ve ark. (1994), Sofi ve ark. (2006), Joshi ve ark. (2016) ile Kumar ve ark. (2017) yaptıkları çalıĢmalarda 67 hasat indeksi için çok sayıda ebeveyn ve melezin GUY ve ÖUY değerlerini önemli bulmuĢlardır. Çizelge 4.17. OluĢturulan melez populasyonda hasat indeksine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (%) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 63,59 c-e 0,602 - - - Sel 3-25 70,06 bc 2,253* - - - USA5 60,04 d-f 5,424** - - - Vesela 51,06 g-i -8,28** - - - Baba (Tester) Ardahan 36,76 l-n -12,466** - - - Gap Pembesi 54,01 f-h 11,31** - - - Kirazlı 43,53 j-l 5,901** - - - Milwa 53,75 f-i 7,049** - - - USA1 34,87 m-o -11,794** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 41,46 k-m - 0,19 -17,38 -34,80 Debrecen3xGap Pembesi 62,78 de - -2,259 6,77 -1,27 Debrecen3xKirazlı 42,63 j-l - -17** -20,41 -32,96 Debrecen3xMilwa 63,25 c-e - 2,468 7,81 -0,53 Debrecen3xUSA1 58,54 ef - 16,61** 18,91 -7,94 Sel 3-25xArdahan 34,51 no - -8,404** -35,39 -50,74* Sel 3-25xGap Pembesi 89,86 a - 23,164** 44,84 28,26 Sel 3-25xKirazlı 58,75 d-f - -2,531 3,43 -16,14 Sel 3-25xMilwa 65,58 cd - 3,148 5,93 -6,39 Sel 3-25xUSA1 28,21 o - -15,377** -46,24 -59,73** USA5xArdahan 46,67 i-k - 0,585 -3,57 -22,27 USA5xGap Pembesi 50,48 hi - -19,384** -11,49 -15,92 USA5xKirazlı 74,50 b - 10,045** 43,85 6,34 USA5xMilwa 63,34 c-e - -2,26 11,32 5,50 USA5xUSA1 57,77 e-g - 11,013** 21,27 -3,78 VeselaxArdahan 40,01 k-n - 7,629** -8,88 -21,64 VeselaxGap Pembesi 54,64 f-h - -1,52 4,00 1,17 VeselaxKirazlı 60,24 d-f - 9,485** 27,36 17,98 VeselaxMilwa 48,54 h-j - -3,356 -7,38 -9,69 VeselaxUSA1 20,82 p - -12,237** -51,55 -59,22* *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Hasat indeksi bakımından Sel 3-25xArdahan (%-50,74), Sel 3-25xMilwa (%-59,73) ve VeselaxUSA1 (%-59,22) melez dölleri heterobeltiosis yönünden negatif yönde istatistiksel olarak önemli bulunmuĢtur (Çizelge 4.17). Benzer çalıĢmalarda bezelyede heterosis değerleri %-71,03 - %78,22 arasında değiĢirken; heterobeltiosis değerleri ise %-60,37 - %113,05 arasında değiĢmiĢtir (Ceyhan 2003, Joshi ve ark. 2015, Yadav ve ark. 2015, Rebika 2017). Sarawat ve ark. (1994) ise bezelyede yaptıkları çalıĢmada hasat indeksi için heterosis ve heterobeltiosis değerlerini düĢük bulmuĢlardır. 68 4.1.17. Tane Verimi (g/bitki) Çizelge 4.18‟de tane verimine ait melez ve ebeveynlerin ortalama değerleri, genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerleri verilmiĢtir. AraĢtırmada, tane verimi ebeveynlere göre 18,82 - 99,34 g arasında değiĢmiĢtir. Yapılan benzer çalıĢmalarda bezelyede tane verimi 25,53-121,28 g/bitki arasında belirlenmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). En yüksek tane verimi Vesela hattından elde edilirken, diğer ana ve babaların verimleri daha düĢük düzeyde kalmıĢtır. Ebeveynlerin Genel Uyum Yeteneği etkileri -14,553 (USA1) ile +17,519 (Sel 3-25) arasında değiĢmiĢtir. Denemede yüksek verim potansiyeline sahip Vesela hattı ile birlikte Debrecen3 hattı negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir. Bu hatların girdiği melez kombinasyonlarında tane verimini azaltıcı yönde rol oynadığı söylenebilir. Sel 3-25 hattı pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir. Bu ebeveynin girdiği melez kombinasyonlarında tane verimini arttırıcı yönde rol oynadığı anlaĢılmaktadır (Çizelge 4.18). Çizelge 4.18‟den görüldüğü gibi babalar içerisinde sadece USA1 negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde, Kirazlı ise pozitif yönde ve %5 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkilerine sahip olmuĢlardır. Tane verimi ortalamaları alt sıralarda olmasına rağmen Ardahan ile Gap Pembesi genotipleri %1 olasılık düzeyinde pozitif yönde ve önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Genel Uyum Yeteneği etkilerinin önemli olması, söz konusu ebeveynlerde tane verimi bakımından eklemeli gen etkilerinin daha etkili olduğunu göstermektedir. Sofi ve ark. (2006), Borah (2009), Joshi ve ark. (2016), Dar ve ark. (2017) ile Kumar ve ark. (2017) tane verimi bakımından yaptıkları çalıĢmalarda bir çok ebeveynde pozitif yönde GUY etkileri belirlemiĢlerdir. 69 Çizelge 4.18. OluĢturulan melez populasyonda tane verimine iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (g/bitki) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 18,82 n -10,185** - - - Sel 3-25 30,51 k-n 17,519** - - - USA5 43,87 f-j -1,854 - - - Vesela 99,34 a -5,481** - - - Baba (Tester) Ardahan 59,45 c-e 5,727** - - - Gap Pembesi 49,27 e-i 6,699** - - - Kirazlı 34,24 jk 4,655* - - - Milwa 37,89 h-k -2,529 - - - USA1 35,53 jk -14,553** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 55,92 c-e - 7,195 42,87 -5,94 Debrecen3xGap Pembesi 31,86 j-m - -17,836** -6,43 -35,34 Debrecen3xKirazlı 32,38 j-l - -15,272** 22,05 -5,43 Debrecen3xMilwa 31,94 j-m - -8,522* 12,62 -15,70 Debrecen3xUSA1 62,88 cd - 34,435** 131,35 76,98 Sel 3-25xArdahan 52,00 d-g - -24,425** 15,61 -12,53 Sel 3-25xGap Pembesi 94,06 a - 16,664** 135,80* 90,91 Sel 3-25xKirazlı 95,29 a - 19,938** 194,29* 178,30* Sel 3-25xMilwa 62,26 cd - -5,909 82,05 64,32 Sel 3-25xUSA1 49,88 e-h - -6,268 51,06 40,39 USA5xArdahan 75,29 b - 18,238** 45,74 26,64 USA5xGap Pembesi 55,57 c-f - -2,457 19,33 12,79 USA5xKirazlı 37,46 i-k - -18,523** -4,10 -14,61 USA5xMilwa 66,56 bc - 17,764** 62,78 51,72 USA5xUSA1 21,75 l-n - -15,022** -45,21 -50,42 VeselaxArdahan 52,42 d-g - -1,009 -33,98 -47,23 VeselaxGap Pembesi 58,02 c-e - 3,63 -21,92 -41,59 VeselaxKirazlı 66,21 bc - 13,857** -0,87 -33,35 VeselaxMilwa 41,84 g-k - -3,333 -39,03 -57,88* VeselaxUSA1 20,00 mn - -13,145** -70,34 -79,87** *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir Melez kombinasyonların tane verimi değerleri 20,00 - 95,29 g arasında değiĢmiĢtir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek verimler Sel 3-25xGap Pembesi ve Sel 3-25xKirazlı melez döllerinden elde edilmiĢtir. Melez döllerin Özel Uyum Yeteneği -24,425 (Sel 3-25xArdahan) ve +34,435 (Debrecen3xUSA1) arasında değiĢmiĢ olup Sel 3-25xGap Pembesi ile Sel 3-25xKirazlı melez dölleri aynı zamanda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢlerdir. Bu melezleri oluĢturan ebeveynlerin de Genel Uyum Yeteneği etkilerinin pozitif yönde, önemli olduğu görülmüĢtür. Ayrıca tane verimi sıralamasında daha geride bulunan USA5xArdahan, USA5xMilwa, VeselaxKirazlı, Debrecen3xUSA1 melez dölleri de pozitif yönde ve istatistiksel olarak %1 olasılık düzeyinde önemli Özel 70 Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi gösteren bu melez kombinasyonlarının ilerleyen açılma generasyonlarında geniĢ bir varyabilite gösterebileceği düĢünülmektedir. Bu nedenle söz konusu bu melez kombinasyonların ilerleyen açılma generasyonları için kaynak populasyon olarak kullanılmasında yarar vardır (Çizelge 4.18). Sofi ve ark. (2006), Borah (2009), Bist ve Sing (2011), Kosev (2013), Rebika ve ark. (2013), Joshi ve ark. (2016), Dar ve ark. (2017) ile Kumar ve ark. (2017) bezelye kullanarak yaptıkları araĢtırmalarda tane verimi özelliğinde bir çok melezin pozitif yönde ÖUY etkileri gösterdiğini belirlemiĢlerdir. Heterosis değerleri %-70,34 - %194,29 arasında değiĢirken, bezelye ile yapılan benzer çalıĢmalarda %-72,61 - %57,20 arasında değiĢmiĢtir (Borah 2009, Joshi ve ark. 2015, Kushwah ve Sharma 2015, Yadav ve ark. 2015, AteĢ ve Ceyhan 2016, Rebika 2017). Heterobeltiosis değerleri de tane verimi bakımından %-79,87 - %178,30 arasında değiĢim gösterirken; bezelyede tane verimi özelliği için heterobeltiosis değerlerinin %- 58,82 – 130,82 arasında değiĢtiğini gösteren pek çok araĢtırma mevcuttur (Joshi ve ark. 2015, Yadav ve ark. 2015, AteĢ ve Ceyhan 2016, Rebika 2017). Tane verimi bakımından Sel 3-25xKirazlı melez dölünün heterosis (%194,29) ve heterobeltiosis (%178,30) oranları pozitif yönde istatistiksel olarak önemli bulunmuĢtur. Bununla birlikte Sel 3-25xGap Pembesi heterosis (%135,80) yönünden pozitif yönde istatistiksel olarak önemli bulunurken; VeselaxMilwa (% -57,88) ve VeselaxUSA1 (% -79,87) melez döllerinin ise heterobeltiosis değerleri negatif yönde istatistiksel olarak önemli çıkmıĢtır (Çizelge 4.18). Genelde pozitif yönde Özel Uyum Yeteneği etkisi gösteren melez döllerin yine pozitif yönde heterosis ve heterobeltiosis değerleri verdiği, negatif yönde Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip melez döllerin de negatif yönde heterosis ve heterobeltiosis değerlerine sahip olduğu görülmektedir. Pozitif ya da negatif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi ve melez gücü (heterosis ve heterobeltiosis) gösteren melez döllerin ilerleyen açılma generasyonlarında tane verimi bakımından geniĢ bir varyabilite göstereceği söylenebilir. Ġleride yapılacak seleksiyon çalıĢmalarında geniĢ genetik varyabiliteye sahip olan melez populasyonlarının kullanılmasıyla daha hızlı bir genetik ilerleme sağlanabileceği ve baĢarılı sonuçlar elde edileceği düĢünülmektedir. 71 4.1.18. 1000 Tane Ağırlığı (g) OluĢturulan melez populasyon ve ebeveynlerde 1000 tane ağırlığına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum yetenekleri ile melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Çizelge 4.19‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.19‟da ebeveynler içerisinde en yüksek 1000 tane ağırlığı 255,03 g ile USA5, en düĢük 1000 tane ağırlığı da 68,15 g ile Ardahan hattında belirlenmiĢtir. Yapılan benzer çalıĢmalarda bezelyede 1000 tane ağırlığı 51,00-303,00 g arasında değiĢmiĢtir (Tan ve ark. 2009, Avcı ve Ceyhan 2013, Halil ve Uzun 2019). 1000 tane ağırlığı en yüksek olan USA5 hattı aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. USA5 hattı ile birlikte Sel 3-25 hattı da pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisi göstermiĢtir. Ayrıca Debrecen3 ve Vesela hatları da negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkilerine sahip olmuĢlardır. Testerler içerisinde Milwa, Gap Pembesi ve USA1 genotipleri pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkileri göstermiĢlerdir. Aynı anda Ardahan genotipi de negatif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Genel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Kosev (2013) yaptığı bir çalıĢmada bezelyenin 1000 tane ağırlığı özelliğinin pozitif GUY etkisi gösterdiğini bildirmiĢtir. OluĢturulan melez kombinasyonları içerisinde en yüksek 1000 tane ağırlığı verimi USA5xUSA1 melez dölünden elde edilmiĢtir. Bu melez dölü aynı anda pozitif yönde ve %1 olasılık düzeyinde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olmuĢtur. Ayrıca Sel 3-25xGap Pembesi, Sel 3-25xMilwa, Sel 3-25xKirazlı, VeselaxArdahan ile VeselaxKirazlı melez döllerinin Özel Uyum Yetenekleri de %1 olasılık düzeyinde ve pozitif yönde bir etkiye sahip olmuĢlardır. Sel 3-25xArdahan, Sel 3-25xUSA1, USA5xGap Pembesi, USA5xKirazlı, VeselaxMilwa ve VeselaxUSA1 melezleri de %1 olasılık düzeyinde negatif yönde bir Özel Uyum Yeteneği göstermiĢlerdir. 1000 tane ağırlığı bakımından pozitif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi gösteren melez döllerinin açılma generasyonlarında daha geniĢ bir varyabiliteye sahip olması beklenmektedir (Çizelge 4.19). 72 Çizelge 4.19. OluĢturulan melez populasyonda 1000 tane ağırlığına iliĢkin ortalama değerler, genel ve özel uyum etkileri ve melez döllerin heterosis ve heterobeltiosis değerleri Ortalama Genel Uyum Özel Uyum Heterosis Heterobeltiosis Ebeveynler (g) Yeteneği Yeteneği (%) (%) Ana (Hat) Debrecen3 138,87 m -15,348** - - - Sel 3-25 231,25 e 14,023** - - - USA5 255,03 cd 27,826** - - - Vesela 155,47 l -26,521** - - - Baba (Tester) Ardahan 68,15 p -92,269** - - - Gap Pembesi 221,27 ef 17,956** - - - Kirazlı 180,03 k 3,723 - - - Milwa 252,10 d 45,881** - - - USA1 207,50 gh 24,71** - - - Melezler Debrecen3xArdahan 88,15 o - 1,823 -14,84 -36,52 Debrecen3xGap Pembesi 204,17 hi - 7,614 13,38 -7,73 Debrecen3xKirazlı 176,87 k - -5,452 10,93 -1,76 Debrecen3xMilwa 218,80 fg - -5,677 11,92 -13,21 Debrecen3xUSA1 205,00 hi - 1,693 18,37 -1,20 Sel 3-25xArdahan 95,05 o - -20,648** -36,51* -58,90 Sel 3-25xGap Pembesi 243,98 d - 18,061** 7,83 5,50 Sel 3-25xKirazlı 228,75 ef - 17,061** 11,24 -1,08 Sel 3-25xMilwa 266,70 bc - 12,853** 10,35 5,79 Sel 3-25xUSA1 205,35 hi - -27,327** -6,39 -11,20 USA5xArdahan 123,03 n - -6,467 -23,86 -51,76 USA5xGap Pembesi 206,30 h - -33,426** -13,37 -19,11 USA5xKirazlı 196,90 h-j - -28,592** -9,48 -22,79* USA5xMilwa 275,05 b - 7,399 8,47 7,85 USA5xUSA1 307,57 a - 61,087** 32,99** 20,60 VeselaxArdahan 100,47 o - 25,293** -10,14 -35,38* VeselaxGap Pembesi 193,15 ij - 7,751 2,54 -12,71 VeselaxKirazlı 188,15 jk - 16,984** 12,16 4,51 VeselaxMilwa 198,78 h-j - -14,574** -2,47 -21,16 VeselaxUSA1 156,70 l - -35,453** -13,66 -24,48 *= %5 olasılık düzeyinde, **= %1 olasılık düzeyinde önemlidir 1000 tane ağırlığı bakımından heterosis yönünden Sel 3-25xArdahan (%-36,51) melez dölü negatif yönde; USA5xUSA1 (%32,99) melez dölü de pozitif yönde istatistiksel olarak önemli bulunurken heterobeltiosis yönünden USA5xKirazlı (%-22,60) ve VeselaxArdahan (%-35,38) melez dölleri negatif yönde istatistiksel olarak önemli bulunmuĢlardır (Çizelge 4.19). 73 4.2. İkinci Yıl Verileri Line x Tester analiz yöntemine göre 4 adet ana (line) ve 5 adet baba (tester) ebeveyn ile melez kombinasyonlarda incelenen kardeĢ sayısı, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tohum sayısı, sapta boğum sayısı, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık eni, kulakçık boyu, bakla uzunluğu, bakla geniĢliği, biyolojik verim, kes verimi, hasat indeksi, tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait minimum, maksimum, ortalama değerleri ile standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı gibi bazı istatistikler hesaplanmıĢ olup, incelenen özelliklere göre aĢağıda alt baĢlıklar halinde verilmiĢtir. 4.2.1. Kardeş Sayısı Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin kardeĢ sayılarına iliĢkin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.20‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.20‟den kardeĢ sayısına iliĢkin istatistiksel değerlere bakıldığında, F2 generasyonları ile ana ve baba ebeveynlerde minimum kardeĢ sayısı değerleri 0,00 olarak bulunmuĢtur. Maksimum kardeĢ sayısı değerlerine bakıldığında melezlerin değerleri 3,00-7,00 adet arasında iken, ana ebeveynlerde bu değer 1,00-3,00 adet ve baba ebeveynlerde ise 2,00-4,00 adet arasında değiĢmiĢtir. Minimum ve maksimum değerler incelendiğinde melez kombinasyonlarında en az fark USA5xMilwa, en büyük fark ise Sel 3-25xUSA1 melez döllerinde görülmüĢtür. Ana ebeveynlerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark 1,00 adet ile Debrecen3 genotipinden elde edilirken, en yüksek fark da 3,00 adet ile USA5 ve Vesela genotiplerinde belirlenmiĢtir. Baba ebeveynlerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük farka Ardahan ve Gap Pembesi (2,00 adet) genotipleri sahip olurken, en yüksek farka ise USA1 (4,00 adet) genotipi sahip olmuĢtur. 74 Çizelge 4.20. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların F2 populasyonunda ve ebeveynlerde kardeĢ sayılarına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (adet) (adet) (adet) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 0,00 4,00 0,87 0,06 0,59 88,76 Sel3-25xGap Pembesi 0,00 4,00 1,00 0,07 0,85 92,40 Sel3-25xKirazlı 0,00 4,00 1,22 0,07 0,90 77,84 Sel3-25xUSA1 0,00 7,00 2,60 0,12 1,96 53,93 USA5xArdahan 0,00 5,00 1,06 0,09 1,11 99,38 USA5xGap Pembesi 0,00 4,00 1,18 0,23 1,20 92,83 USA5xMilwa 0,00 3,00 1,02 0,06 0,56 73,09 VeselaxKirazlı 0,00 5,00 1,27 0,08 0,97 77,95 Ana Debrecen3 0,00 1,00 0,56 0,13 0,26 91,08 Sel 3-25 0,00 2,00 0,81 0,10 0,33 71,59 USA5 0,00 3,00 0,58 0,15 0,57 131,30 Vesela 0,00 3,00 1,09 0,32 1,09 95,74 Baba Ardahan 0,00 2,00 0,80 0,37 0,70 104,58 Gap Pembesi 0,00 2,00 0,68 0,15 0,45 98,07 Kirazlı 0,00 3,00 0,85 0,12 0,49 82,31 Milwa 0,00 3,00 1,40 0,21 0,69 59,15 USA1 0,00 4,00 1,58 0,18 0,78 55,61 Çizelge 4.20‟den görüldüğü gibi melez kombinasyonlara iliĢkin ortalama kardeĢ sayısı değerleri 0,87-2,60 adet arasında değiĢirken, bu değerler ana ebeveynlerde 0,56-1,09 adet, baba ebeveynlerde ise 0,68-1,58 adet arasında değiĢmiĢtir. Ortalamanın standart hatası melez kombinasyonlarda 0,06-0,23 arasında, ana ebeveynlerde 0,10-0,32, baba ebeveynlerde 0,12-0,37 adet değerleri arasında değiĢmiĢtir. Melezlerde ve ebeveynlerde gözlenen ortalamanın standart hatası genel olarak düĢük düzeyde bulunmuĢtur; bu durum bitkide kardeĢ sayısı bakımından ortalamanın tahminlenmesinde doğruluk derecesinin yüksek olduğunu göstermektedir. Aynı çizelgeden görüldüğü gibi genotipik varyabilitenin göstergesi olan varyans değerleri melezlerde 0,56- 1,96, ana ebeveynlerde 0,26-1,09 ve baba ebeveynlerde 0,45-0,78 arasında değiĢmiĢtir. Melez populasyonlarda USA5xMilwa 0,56 ile en düĢük varyansa sahip olurken, ana ebeveynlerde Debrecen3 (0,26) ve baba ebeveynlerde Gap Pembesi (0,45)‟nde en düĢük varyans elde edilmiĢtir. Varyans, gözlenen karakterde varyasyonun büyüklüğünü ölçen değer olduğuna göre, kardeĢ sayısı bakımından düĢük düzeyde tahminlenen varyans değerleri, bu özellik bakımından varyasyonun dar olduğu 75 izlenimini vermektedir. Her ne kadar, varyans değerleri küçük olsa da, teksel bitkilerin ölçüm değerleri arasndaki farklılıklardan kaynaklanan oransal hatayı gösteren varyasyon katsayıları nispeten yüksek bulunmuĢtur. Bu çalıĢmada varyasyon katsayıları teksel bitkilerin ölçüm değerleri üzerinden hesaplandığı için tekerrürlü tarla denemelerinde hesaplanan varyasyon katsayılarına göre daha yüksek değerlerde bulunmuĢtur. Bununla birlikte, ana ve baba ebeveynlerde varyasyon katsayısının yüksek düzeylerde çıkma nedeni olarak bu hatların ölçüm değerlerinin alınması sırasındaki hatalardan kaynaklanabileceği düĢünülmektedir. Varyasyons katsayıları melezlerde %53,93-99,38 değerleri arasında değiĢirken, bu oran analarda %71,59-131,30 ve babalarda %55,61-104,58 arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 4.20). 4.2.2. Bitki Boyu Yapılan bu çalıĢmada melezlerde ve ebeveynlerde bitki boyu özelliğinde belirlenen minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.21‟de verilmiĢtir. Çizelge‟de melezlerin minimum bitki boyu değerlerinin 5,00-90,00 cm, maksimum değerlerinin ise 115,00-190,00 cm arasında değiĢtiği görülmektedir. Minimum ve maksimum değerlere bakıldığında melez kombinasyonlarında en az fark USA5xGap Pembesi melez dölünde, en büyük fark da Sel 3-25xGap Pembesi ve Sel 3-25xKirazlı melez döllerinde görülmektedir. Bu sonuçtan da anlaĢıldığı gibi minimum ve maksimum değerler arasındaki farkı en düĢük bulunan USA5xGap Pembesi en düĢük varyans değerine sahip olmuĢ; buna karĢılık minimum ve maksimum değerleri arasındaki farkı en yüksek bulunan melezlerin (Sel 3-25xGap Pembesi ve Sel 3- 25xKirazlı) varyanslarının da en yüksek olduğu belirlenmiĢtir. Ana ebeveynlerde minimum bitki boyları 25,00-110,00 cm, maksimum bitki boyları da 55,00-150,00 cm değerleri arasında olmuĢtur. Ana ebeveynlerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark Sel 3-25 genotipinde görülürken, en 76 yüksek fark da Vesela genotipinde belirlenmiĢtir. Baba ebeveynlerde ise minimum değerler 40,00-103,00 cm, maksimum değerler ise 85,00-145,00 cm arasında değiĢim göstermiĢtir. Baba olarak kullanılan genotiplerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük farka USA1, en yüksek farka da Kirazlı çeĢidi sahip olmuĢtur (Çizelge 4.21). Çizelge 4.21. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin bitki boyuna iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (cm) (cm) (cm) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 15,00 115,00 50,57 1,19 274,05 32,73 Sel3-25xGap Pembesi 30,00 190,00 108,20 3,13 1684,87 37,94 Sel3-25xKirazlı 30,00 190,00 104,37 2,99 1612,79 38,48 Sel3-25xUSA1 5,00 115,00 87,03 1,74 390,34 22,70 USA5xArdahan 15,00 130,00 70,82 2,42 787,14 39,62 USA5xGap Pembesi 90,00 150,00 114,23 3,52 273,14 14,47 USA5xMilwa 10,00 115,00 59,32 1,49 367,73 32,33 VeselaxKirazlı 60,00 170,00 116,11 1,47 342,87 15,95 Ana Debrecen3 25,00 70,00 42,63 3,91 244,12 36,66 Sel 3-25 45,00 57,00 51,20 0,73 10,70 6,39 USA5 25,00 55,00 39,17 2,19 86,03 23,68 Vesela 110,00 150,00 126,67 5,58 186,67 10,79 Baba Ardahan 50,00 90,00 71,70 11,70 408,30 28,20 Gap Pembesi 103,00 135,00 116,92 2,51 81,58 7,72 Kirazlı 100,00 145,00 117,38 2,65 202,89 12,13 Milwa 40,00 90,00 65,33 4,27 273,10 25,29 USA1 48,00 85,00 69,43 1,92 77,26 12,66 Çizelge 4.21‟de görüldüğü gibi melez kombinasyonlarına iliĢkin ortalama bitki boyu değerleri 50,57-116,11 cm arasında değiĢirken, bu değerler ana ebeveynlerde 39,17- 126,67 cm, baba ebeveynlerde ise 65,33-117,38 cm arasında değiĢmiĢtir. Yapılan çalıĢmalarda bezelyede bitki boyu 31,83-126,50 cm arasında belirlenmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan ve ark. 2005, Tamkoç 2007, Sayar ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Tan ve ark. 2011, Tan ve ark. 2012, Avcı ve Ceyhan 2013). Bitki boyu arasındaki farklılıklar denemelerin değiĢik ekolojik koĢullarda ve değiĢik bezelye genotipleri ile yapılmasından kaynaklanmaktadır. 77 Ortalamanın standart hatası melezlere göre 1,19-3,52 cm değerleri arasında değiĢmiĢ olup, ana ebeveynlerde 0,73-5,58 cm ve baba ebeveynlerde 1,92-11,70 cm arasında değerler almıĢtır. Melezlerde gözlenen ortalamanın standart hatası genel olarak düĢük düzeyde bulunmuĢtur. Bu durum bitki boyu bakımından melezlerde hatanın düĢük düzeyde olduğunu ve ortalama bitki boyu değerlerinin tahminlenmesinde doğruluk derecesinin yüksek olduğunu göstermektedir. Ana ebeveynlerde Vesela ve baba ebeveynlerde Ardahan genotiplerinin standart hatasının yüksek düzeyde bulunmasının nedeni; her iki ebeveynde de, gözlenen karakter bakımından hatanın fazla olması ve dolayısıyla diğer ebeveynlere göre bu iki ebeveynin bitki boyu bakımından daha yüksek varyasyon göstermesidir (Çizelge 4.21). Çizelge 4.21‟de görüldüğü gibi melezlerde varyans 273,14-1684,87, ana ebeveynlerde 10,70-244,12 ve baba ebeveynlerde 77,26-408,30 arasında değiĢmiĢtir. Melez kombinasyonlarında en düĢük varyans USA5xGap Pembesi ile Debrecen3xUSA1‟de; ebeveynlerde ise Sel 3-25 (ana) ve USA1 (baba) genotiplerinden elde edilmiĢtir. Bu melez populasyonlarda varyansın küçük değerde bulunması, diğer melez populasyonlara göre varyasyonun daha az olduğunu göstermektedir. Melez populasyonun F2 generasyonlarında gözlenen özelliğe ait varyasyonun büyük olması, ıslah çalıĢmalarının baĢarısı için önemlidir. Bu açıdan bakıldığında Sel 3-25xGap Pembesi ile Sel 3-25xKirazlı melez populasyonlarında bitki boyu bakımından daha büyük bir varyasyon elde edilmesi bu popülasyonlarda, anılan özellik bakımından ıslahta baĢarıya ulaĢma Ģansının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Sel 3-25 ebeveyninin düĢük varyasyon göstermesine rağmen girdiği her kombinasyonda yüksek varyans değeri oluĢturmasına bu ebeveynin söz konusu melez kombinasyonlarında üstün bir Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Varyasayon katsayıları melez kombinayonlar için %14,47-39,62, analar için %6,39- 36,66 ve babalar için %7,72-28,20 değerleri arasında belirlenmiĢtir. Varyasyon katsayısı melez populasyondaki teksel bitkilerin ölçüm değerleri arasındaki farklılıklardan kaynaklanan oransal hatayı ifade etmektedir. F2 generasyonundaki bitkiler henüz durulmamıĢ olduğundan melez populasyonlarda gözlenen varyasyon katsayılarının bu oranlarda yüksek çıkması beklenen bir durumdur (Çizelge 4.21). 78 4.2.3. Bitkide Bakla Sayısı Melez ve ebeveynlerde bitkide bakla sayısı özelliğine ait minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.22‟de verilmiĢtir. Bitkide bakla sayısına iliĢkin minimum değerleri melez kombinasyonlarında 2,00-6,00 adet, maksimum değerlerinin ise 66,00-299,00 adet arasında değiĢmiĢtir. Bitkide bakla sayısına ait minimum ve maksimum değerler arasındaki farklılıklara bakıldığında gerek melez kombinasyonlarda ve gerekse ebeveynlerde büyük farklılıkların olduğu görülmektedir. Özellikle, ebeveynlerde bu özellik bakımından büyük farklılıkların ortaya çıkması bunların uniformitesi konusunda kuĢku uyandırmaktadır. Öte yandan melez kombinasyonlarda; bu tip farklılıkların büyüklüğü varyasyonun geniĢ olduğunun bir göstergesidir. Zira, melez populasyonların açılma generasyonlarında varyabilitenin mümkün olduğunca geniĢ olması gözlenen özellik yönünden seleksiyon etkinliğini arttıracağı gibi ıslah çalıĢmasının baĢarısı üzerine de olumlu etkide bulunacaktır. KuĢkusuz, bu tip farlılıklar melez populasyonlara göre de değiĢiklik gösterebilmektedir (Çizelge 4.22). Buna göre Çizelge 4.2.3‟te minimum ve maksimum değerlere bakıldığında melez populasyonlarında en az fark USA5xGap Pembesi dölünden, en büyük fark da Sel 3-25xUSA1 melez dölünde görülmektedir. Ana ebeveynlerde minimum bitkide bakla sayısı 7,00-42,00 adet, maksimum değerler ise 22,00-65,00 adet arasında değiĢmiĢtir. Analarda minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark USA5 genotipinden elde edilirken, en büyük fark da Vesela genotipinden elde edilmiĢtir. Baba genotiplerde ise minimum değerler 20,00-32,00 adet, maksimum değerler ise 43,00-76,00 adet arasında değiĢim göstermiĢtir. Baba olarak kullanılan genotiplerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az farka Milwa, en büyük farka da USA1 genotipi sahip olmuĢtur (Çizelge 4.22). Çizelge 4.22‟den görüldüğü gibi melez kombinasyonlarına iliĢkin ortalama değerler 22,77-55,98 adet, ana ebeveynlerde 13,93-51,80 adet, baba ebeveynlerde ise 28,18- 51,40 adet arasında değiĢmiĢtir. Bu konuda bezelye ile yapılan çalıĢmalarda bitkide bakla sayısı 8,30-18,30 adet (Ceyhan ve ark. 2005), 6,80-9,40 adet (Tamkoç 2007), 79 7,00-87,00 adet (Karayel ve Bozoğlu 2008), 6,57-10,00 adet (Sayar ve ark. 2009), 7,00- 28,00 adet (Tan ve ark. 2009), 2,95-4,68 adet (Öz ve Karasu 2010), 3,50-5,60 adet (Tan ve ark. 2012) ve 9,83-20,17 adet (Avcı ve Ceyhan 2013) arasında değiĢmiĢtir. Ortalamanın standart hatası melezlerde 1,16-4,35 değerleri arasında değiĢmiĢ olup, analarda 1,09-4,60, babalarda ise 2,54-5,30 arasında değerler almıĢtır. Ebeveynlerden Vesela (ana), Ardahan ve USA1 (baba) genotiplerinin standart hatası nispeten yüksek bulunmuĢtur. Bu ebeveynlerdeki standart hatanın yüksekliği, bu ebeveynlerde bitkide bakla sayısı bakımından hata varyansının yüksek varyasyon olduğunu ortaya koymaktadır (Çizelge 4.22). Gözlenen özellik bakımından varyans değerleri melezlerde 161,23-2436,94, ana ebeveynlerde 17,92-105,70 ve baba ebeveynlerde 71,16-281,38 arasında değiĢiklik göstermiĢtir. Melez kombinasyonlar içinde bitkide bakla sayısı bakımından minimum ve maksimum değerleri arasında en büyük farklılıkların gözlendiği Debrecen3xUSA1, Sel 3-25xUSA1 ve VeselaxKirazlı populasyonlarında en yüksek varyans değerleri ölçülmüĢtür (Çizelge 4.22). Bu melez populasyonlarında geniĢ varyasyonun olduğu anlaĢılabilmektedir. Buna göre melez populasyonlarının erken generasyonlarında, gözlenen özelliğe ait varyasyonun büyük olduğu VeselaxKirazlı, Debrecen3xUSA1 ve Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonlarında bitkide bakla sayısı bakımından yapılacak ıslah çalıĢmalarında baĢarıya ulaĢma Ģansının daha yüksek olduğu söylenebilir. Öte yandan, baba ebeveynlerden USA1‟de gözlenen yüksek varyans değeri anılan özellik bakımından söz konusu ebeveynde uniformitenin yetersizliği hususunda kuĢku uyandırmaktadır. 80 Çizelge 4.22. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin bitkide bakla sayılarına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (adet) (adet) (adet) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 3,00 252,00 29,60 2,41 1118,95 112,99 Sel3-25xGap Pembesi 6,00 114,00 37,42 1,79 550,00 62,67 Sel3-25xKirazlı 5,00 159,00 49,22 2,17 845,39 59,08 Sel3-25xUSA1 4,00 299,00 55,98 4,35 2436,94 88,19 USA5xArdahan 3,00 122,00 25,72 1,91 486,38 85,73 USA5xGap Pembesi 6,00 66,00 22,77 2,71 161,23 55,76 USA5xMilwa 2,00 78,00 25,55 1,16 221,96 58,32 VeselaxKirazlı 6,00 169,00 53,75 2,86 1288,89 66,80 Ana Debrecen3 10,00 27,00 18,20 1,99 39,73 34,63 Sel 3-25 10,00 28,00 19,29 1,17 23,35 25,04 USA5 7,00 22,00 13,93 1,09 17,92 30,39 Vesela 42,00 65,00 51,80 4,60 105,70 19,85 Baba Ardahan 27,00 49,00 37,75 4,61 84,92 24,41 Gap Pembesi 28,00 63,00 41,80 3,43 117,73 25,96 Kirazlı 20,00 62,00 39,50 2,78 186,09 34,54 Milwa 20,00 43,00 28,18 2,54 71,16 29,93 USA1 32,00 76,00 51,40 5,30 281,38 32,63 Varyasyon katsayıları melez kombinasyonları için %55,76-112,99, ana ebeveynler için %25,04-34,63 ve baba ebeveynler için %24,41-34,54 değerleri arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 4.22). Melez kombinasyonlarda saptanan yüksek düzeyde varyasyon katsayıları beklenen bir sonuçtur. Ebeveynlerde gözlenen yüksek varyasyon katsayıları değerleri ise bunlarda bitki baĢına oransal hatanın yüksek olduğunu göstermektedir. 4.2.4. Baklada Tohum Sayısı Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin baklada tohum sayısına iliĢkin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.23‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.23‟te görüldüğü gibi melez kombinasyonlarının baklada tohum sayısına iliĢkin minimum değerleri 1,00-4,00 adet, maksimum değerleri ise 8,00 ve 9,00 adet olarak belirlenmiĢtir. Minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az fark VeselaxKirazlı melez dölünden elde edilirken, en büyük fark da Sel 3-25xKirazlı melez 81 dölünde belirlenmiĢtir. Ana ebeveynlerde minımum baklada tohum sayısı 2,00-5,00 adet ve maksimum değerleri ise 8,00-10,00 adet arasında değiĢmiĢtir. Bu ebeveynlerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark Debrecen3, USA5 ve Vesela genotiplerinden elde edilirken, en büyük fark da Sel 3-25 genotipinden elde edilmiĢtir. Baba ebeveynlerin minimum değerleri 2,00-4,00 adet olarak belirlenirken, maksimum değerler ise 6,00-8,00 adet arasında değiĢim göstermiĢtir. Babalarda minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az farka Ardahan genotipi sahip olurken, en büyük farka ise Kirazlı genotipi sahip olmuĢtur. Çizelge 4.23. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin baklada tohum sayısına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (adet) (adet) (adet) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 3,00 9,00 6,52 0,08 1,26 17,20 Sel3-25xGap Pembesi 2,00 8,00 5,79 0,10 1,77 22,97 Sel3-25xKirazlı 1,00 9,00 5,59 0,11 2,20 26,53 Sel3-25xUSA1 2,00 8,00 5,71 0,11 1,57 21,90 USA5xArdahan 3,00 8,00 5,84 0,12 1,83 23,17 USA5xGap Pembesi 2,00 8,00 5,96 0,35 2,71 27,66 USA5xMilwa 2,00 9,00 6,01 0,10 1,69 21,64 VeselaxKirazlı 4,00 8,00 6,29 0,08 1,04 16,18 Ana Debrecen3 5,00 10,00 7,56 0,35 1,99 18,68 Sel 3-25 2,00 9,00 6,42 0,24 2,14 22,78 USA5 3,00 8,00 6,19 0,23 1,36 18,84 Vesela 3,00 8,00 5,27 0,47 2,42 29,49 Baba Ardahan 4,00 6,00 5,00 0,45 1,00 20,00 Gap Pembesi 4,00 7,00 5,90 0,20 0,77 14,85 Kirazlı 2,00 8,00 6,21 0,23 1,87 22,01 Milwa 4,00 7,00 5,33 0,25 0,95 18,30 Usa1 4,00 7,00 5,54 0,19 0,87 16,81 Çizelge 4.23‟te görüldüğü gibi baklada tohum sayısında, melez kombinasyonlarına iliĢkin ortalama değerler 5,59-6,52 adet arasında değiĢirken, ana ebeveynlerde 5,27-7,56 adet, baba ebeveynlerde 5,00-6,21 adet arasında değiĢim göstermiĢitr. Yapılan bazı çalıĢmalarda baklada tohum sayısını Tamkoç (2007) 5,20-6,20 adet, Sayar ve ark. (2009) 4,07-5,27 adet, Tan ve ark. (2009) 3,50-8,60 adet, Öz ve Karasu (2010) 4,76- 7,08 adet ile Avcı ve Ceyhan (2013) 3,25-5,00 adet olarak belirtmiĢlerdir. Ortalamanın standar hatası melezlerde 0,08-0,35 arasında değiĢmiĢ olup, analarda 0,23-0,47, 82 babalarda ise 0,19-0,45 arasında değerler almıĢtır. Standart hata, genel ortalamadan sapma veya hata miktarını gösteren bir istatistik olup, melez kombinasyonlarda ve ebeveynlerinde bu özellik bakımından hatanın düĢük düzeyde olduğu saptanmıĢtır. Çizelge 4.23‟ten görüldüğü gibi baklada tohum sayısı bakımından tahminlenen varyans değeri melezlerde 1,04-2,71, ana abeveynlerde 1,36-2,42, baba ebeveynlerde ise 0,77- 1,87 arasında değiĢmiĢtir. Genel olarak, tahminlenen varyans değerlerinin düĢük düzeyde olduğu söylenebilir. Melez populasyonlarının F2 generasyonlarında, gözlenen özelliğe ait varyasyonun büyük olması, ıslah çalıĢmalarının baĢarısı için önemlidir. Ancak, baklada tohum sayısı bakımından varyans değeri belirgin bir Ģekilde yüksek olarak öne çıkan bir melez kombinasyonu bulunmamaktadır. Bu nedenle, bu özellik için melez populasyonlarda geniĢ bir varyabilite ortaya çıkmamıĢtır. Öte yandan, varyasyon katsayısı melezlerde %16,18-27,66, ana ebeveynlerde %18,68- 29,49, baba ebeveynlerde ise %14,85-22,01 arasında değiĢim göstermiĢtir. Genel olarak, varyasyon katsayısı değerleri de düĢük bulunmuĢtur. KuĢkusuz, teksel bitkilerde gözlenen değerleri arasındaki varyasyonun düĢük olması varyasyon katsayılarının da düĢük çıkmasına neden olmuĢtur (Çizelge 4.23). 4.2.5. Bitkide Tohum Sayısı Yapılan çalıĢmada melez ve ebeveynlerde bitkide tohum sayısı özelliğinde belirlenen minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.24‟te verilmiĢtir. Bitkide tohum sayısı bakımınan gerek melez kombinasyonlar, gerekse bunların ebeveynlerinde önemli derecede büyük varyasyonlar bulunmuĢtur. Bitkide tohum sayısı bakımından melezlerin minimum değerleri 4,00-18,00 adet, maksimum değerleri 441,00-1196,00 adet arasında değiĢmiĢtir. Minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az fark USA5xMilwa ve USA5xGap Pembesi döllerinden, en büyük fark da Sel 3- 25xUSA1 ve VeselaxKirazlı melez döllerinde görülmektedir. Bitkide tohum sayıları ana ebeveynlerde minimum 37,00-147,00 adet, maksimum 105,00-210,00 adet arasında 83 değiĢmiĢtir. Ana ebeveynlerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark USA5 genotipinden elde edilirken, en büyük fark da Vesela genotipinde belirlenmiĢtir. Baba ebeveynlerde minimum değerler 70,00-125,00 adet, maksimum değerler ise 132,00-255,00 adet arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu genotiplerde Ardahan minimum ve maksimum değerleri arasında en düĢük farka sahip olurken, en büyük farkın da USA1 genotipine ait olduğu belirlenmiĢtir (Çizelge 4.24). Çizelge 4.24. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin bitkide tohum sayısına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (adet) (adet) (adet) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 9,00 978,00 140,89 8,89 15169,33 87,42 Sel3-25xGap Pembesi 8,00 618,00 123,21 8,88 13565,91 94,53 Sel3-25xKirazlı 4,00 682,00 186,06 9,16 15105,09 66,06 Sel3-25xUSA1 5,00 1196,00 261,40 21,30 58274,70 92,36 USA5xArdahan 8,00 721,00 116,80 10,60 15021,30 104,95 USA5xGap Pembesi 6,00 480,00 80,10 22,20 10862,20 130,13 USA5xMilwa 7,00 441,00 115,48 5,81 5577,41 64,67 VeselaxKirazlı 18,00 1068,00 285,40 16,70 44249,50 73,70 Ana Debrecen3 37,00 116,00 73,54 8,07 846,10 39,55 Sel 3-25 106,00 194,00 141,38 7,12 659,76 18,17 USA5 60,00 105,00 72,22 5,21 244,69 20,80 Vesela 147,00 210,00 169,30 14,80 871,60 17,44 Baba Ardahan 70,00 132,00 95,70 18,70 1046,30 33,81 Gap Pembesi 86,00 193,00 150,20 12,40 1388,70 24,81 Kirazlı 96,00 186,00 143,79 8,10 918,80 21,08 Milwa 100,00 212,00 150,00 27,40 3002,70 36,53 USA1 125,00 255,00 189,20 16,40 2687,50 27,40 Melez kombinasyonlarına iliĢkin ortalama bitkide tohum sayısı değerleri 80,10-285,40 adet arasında değiĢirken, bu değerler ana ebeveynlerde 72,22-169,30 adet, baba ebeveynlerde ise 95,70-189,20 adet arasında değiĢmiĢtir. Benzer çalıĢmalarda bitkide tohum sayısı 35,50-83,83 adet (Avcı ve Ceyhan 2013) ve 14,84-35,62 adet (Kosev 2014a) arasında belirlenmiĢtir. Bitki baĢına ortalama tohum sayısı bakımından melez populasyonlar arasında büyük farklılıkların bulunması ümit verici bir sonuçtur. Minimum ve maksimum değerleri arasında en büyük farklılıkların bulunduğu Sel 3- 25xUSA1 ve VeselaxKirazlı melez kombinasyonlarının en yüksek ortalama değerlere sahip olması, bu populasyonların içinde anılan özellik bakımından üstün bitkilerin 84 seçilme Ģansının yüksek olduğu izlenimini vermektedir. Bu melez kombinasyonların ebeveynlerine ait ortalama değerlerinin daha düĢük olması, yüksek heterosis olduğunu göstermektedir (Çizelge 4.24). Çizelge 4.24‟ten görüldüğü gibi ortalamanın standart hatası melezlerde 5,81-22,20, analarda 5,21-14,80 ve babalarda 8,10-27,40 arasında değerler almıĢtır. Analardan Vesela ve babalardan Milwa genotiplerinin standart hatalarının yüksek düzeyde bulunmasının nedeni, bu ebeveynlerde genel ortalamadan sapmaların oransal olarak daha fazla olmasından hatanın fazla ve dolayısıyla diğer ebeveynlere göre bitkide tohum sayısı bakımından daha yüksek bir varyasyonun olduğu ortaya çıkmaktadır. Melezlerde tahminlenen varyans değerleri 5577,41-58274,70, ana ebeveynlerde 244,69-871,60 ve baba ebeveynlerde 918,80-3002,70 arasında değiĢmiĢtir. Melez polulasyonlarının açılma generasyonlarında incelenen özelliğe ait varyasyonun büyük olması, ıslah çalıĢmalarının baĢarılı olması için önem taĢımaktadır. Bu açıdan bakıldığında özellikle Sel 3-25xUSA1 ve VeselaxKirazlı melez kombinasyonları bitkide tohum sayısı bakımından daha büyük bir varyans değerleri elde edilmiĢ olup bu durum incelenen özellik bakımından bu iki genotipin üzerinde önemle durulması gerektiğini iĢaret etmektedir. Hesaplanan varyasyon katsayıları; melezlerde %64,67-130,13, analarda %17,44-39,55, babalarda ise %21,08-36,53 değerleri arasında değiĢmiĢtir. Melez populasyonlarında varyasyon katsayısının yüksek çıkması beklenen bir durumdur. Ancak, ebeveynlerde bu kadar yüksek varyasyon katsayıları, bu ebeveynlerin uniformiteleri üzerinde kuĢku uyandırmaktadır (Çizelge 4.24). 4.2.6. Sapta Boğum Sayısı Çizelge 4.25‟te sapta boğum sayısına ait melez ve ebeveynlerin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri verilmiĢtir. 85 Çizelge 4.25. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin sapta boğum sayılarına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (adet) (adet) (adet) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 9,00 37,00 19,61 0,33 20,87 23,30 Sel3-25xGap Pembesi 14,00 37,00 24,80 0,38 24,40 19,92 Sel3-25xKirazlı 15,00 36,00 25,32 0,33 19,88 17,61 Sel3-25xUSA1 13,00 35,00 24,38 0,39 19,11 17,95 USA5xArdahan 8,00 32,00 19,98 0,40 21,14 23,01 USA5xGap Pembesi 11,00 33,00 22,73 1,40 43,16 28,91 USA5xMilwa 10,00 32,00 20,41 0,34 18,47 21,06 VeselaxKirazlı 13,00 33,00 23,34 0,33 17,67 17,99 Ana Debrecen3 15,00 27,00 20,31 0,89 12,76 17,59 Sel 3-25 16,00 29,00 21,00 0,61 13,49 17,49 USA5 12,00 22,00 16,73 0,56 8,29 17,20 Vesela 22,00 36,00 27,36 1,28 18,05 15,53 Baba Ardahan 17,00 26,00 22,20 1,96 19,20 19,74 Gap Pembesi 20,00 32,00 25,74 0,82 12,76 13,88 Kirazlı 17,00 32,00 24,47 0,62 13,05 14,76 Milwa 16,00 25,00 21,13 0,71 7,55 13,00 USA1 15,00 28,00 23,96 0,62 9,35 12,76 Çizelge 4.25‟te sapta boğum sayısı değerlerine bakıldığında melezlerin minimum değerlerinin 8,00-15,00 adet, maksimum değerlerinin 32,00-37,00 adet arasında değiĢtiği görülmektedir. Melez kombinasyonlarının minimum ve maksimum değerleri arasında en az fark VeselaxKirazlı dölünde belirlenirken, en büyük fark da Debrecen3xUSA1 dölünde görülmektedir. Ana ebeveynlerde sapta boğum sayıları minimum 12,00-22,00 adet, maksimum sayıları da 22,00-36,00 adet değerleri arasında olmuĢtur. Analarda minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark USA5 genotipinde görülürken, en yüksek fark Vesela genotipinde belirlenmiĢtir. Baba ebeveynlerin minimum değerleri 15,00-20,00 adet, maksimum değerler ise 25,00-32,00 adet arasında değiĢim göstermiĢtir. Babalarda minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az farka Ardahan ve Milwa genotipleri sahip olurken, en büyük fark da Kirazlı genotipinde belirlenmiĢtir. Tablodan görüldüğü gibi ortalama olarak sapta boğum sayısı değerleri melez kombinasyonlarında 19,61-25,32 adet arasında değiĢirken, bu değerler ana ebeveynlerde 16,73-27,36 adet, baba ebeveynlerde ise 21,13-25,74 adet arasında değiĢmiĢtir. Ortalamanın standart hatası melezlerde 0,33-1,40, analarda 0,56- 1,28 ve babalarda 0,62-1,96 arasında değerler almıĢtır. 86 Çizelge 4.25‟te görüldüğü gibi melezlerde varyans 17,67-43,16, ana ebeveynlerde 8,29- 18,05 ve baba ebeveynlerde ise 7,55-19,20 arasında değiĢmiĢtir. Melez kombinasyonlarında en düĢük varyans VeselaxKirazlı; ebeveynlerde ise USA5 (ana) ve Milwa (baba) genotiplerinden elde edilmiĢtir. Genel olarak, ebeveynlerde ve melez kombinasyonlarda tahminlenen varyans ve standart hata değerleri düĢük düzeydedir. Bu durum, anılan özellik bakımından gerek ebeveynlerde ve gerekse melez kombinasyonlarda varyasyonun dar olduğunu ortaya koymaktadır. Buna bağlı olarak, hesaplanan varyasyon katsayıları nispeten düĢük düzeydedir. Söz konusu değerler melezler için %17,61-28,91, ana ebeveynler için %15,53-17,59 ve baba ebeveynler için %12,76-19,74 değerleri arasında belirlenmiĢtir. Sapta boğum sayısı genotipik bir özellik olup, daha dar sınırlar arasında değiĢtiğinden varyasyon katsayısı düĢük düzeyde bulunması beklenen bir sonuçtur. 4.2.7. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı OluĢturulan melez populasyonların ve ebeveynelrin ilk baklanın çıktığı boğum sayısına ait minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.26‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.26‟da ilk baklanın çıktığı boğum sayısı değerlerine bakıldığında melezlerin minimum değerlerinin 3,00-8,00, maksimum değerlerinin de 16,00-32,00 arasında değiĢtiği görülmektedir. Minimum ve maksimum değerler arasındaki en az fark USA5xGap Pembesi dölünden, en büyük fark da Sel 3-25xUSA1 melez dölünde görülmüĢtür. Ana ebeveynlerin minimum değerleri 4,00-8,00, maksimum değerleri ise 15,00-22,00 arasında yer almıĢtır. Minimum ve maksimum değerleri arasında en az fark Debrecen3, en büyük fark da Vesela genotipinde belirlenmiĢtir. Baba ebeveynlerde minimum değerler 6,00-12,00, maksimum değerler ise 16,00-29,00 arasında değiĢim göstermiĢtir. Baba olarak kullanılan genotiplerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük farka Ardahan, en büyük farka da Gap Pembesi genotipi sahip olmuĢtur. 87 Çizelge 4.26. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin ilk baklanın çıktığı boğum sayısına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (adet) (adet) (adet) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 5,00 24,00 9,94 0,22 9,25 30,61 Sel3-25xGap Pembesi 7,00 23,00 12,79 0,25 10,38 25,20 Sel3-25xKirazlı 8,00 28,00 15,69 0,34 20,58 28,92 Sel3-25xUSA1 6,00 32,00 14,55 0,32 13,31 25,08 USA5xArdahan 3,00 22,00 11,28 0,31 12,87 31,79 USA5xGap Pembesi 5,00 16,00 10,86 0,68 10,22 29,43 USA5xMilwa 5,00 19,00 10,63 0,22 7,72 26,14 VeselaxKirazlı 4,00 24,00 12,72 0,33 16,79 32,25 Ana Debrecen3 8,00 15,00 11,50 0,57 5,20 19,83 Sel 3-25 6,00 19,00 11,83 0,45 7,23 22,72 USA5 4,00 15,00 9,04 0,66 11,32 37,22 Vesela 7,00 22,00 14,36 1,22 16,25 28,07 Baba Ardahan 10,00 17,00 13,80 1,39 9,70 22,57 Gap Pembesi 9,00 29,00 14,95 1,10 22,83 31,97 Kirazlı 12,00 21,00 15,77 0,38 4,85 13,97 Milwa 7,00 16,00 10,73 0,69 7,21 25,02 USA1 6,00 16,00 10,25 0,48 5,50 22,88 Çizelge 4.26‟da görüldüğü gibi ilk baklanın çıktığı boğum sayısı değerleri ortalama olarak melezlerde 9,94-15,69, ana ebeveynlerde 9,04-14,36, baba ebeveynlerde ise 10,25-15,77 arasında değiĢmiĢtir. Ortalamanın standart hatası melezlerde 0,22-0,68 arasında değiĢmiĢ olup, ana ebeveynlerde 0,45-1,22 ve baba ebeveynlerde 0,38-1,39 arasında değerler almıĢtır. Çizelgeden görüldüğü gibi melez kombinasyonlarında varyans 7,72-20,58, ana ebeveynlerde 5,20-16,25 ve baba ebeveynlerde 4,85-22,83 arasında değiĢmiĢtir. Melez populasyonları içerisinde en düĢük varyans USA5xMilwa melez dölünden elde edilirken, ebeveynlerde Debrecen3 (ana) ve Kirazlı ile USA1 (baba) genotiplerinden elde edilmiĢtir. Varyasyon katsayıları melez kombinasyonları için %25,08-32,25, ana ebeveynler için %19,83-37,22 ve baba ebeveynler için %13,97- 31,97 değerleri arasında belirlenmiĢtir. 88 4.2.8. Kulakçık Eni Yapılan çalıĢmada melez ve ebeveynlerde kulakçık eni özelliğinde belirlenen minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.27‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.27. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin kulakçık enine iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (cm) (cm) (cm) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 1,20 4,00 2,01 0,04 0,24 24,46 Sel3-25xGap Pembesi 2,00 3,40 2,38 0,03 0,11 13,96 Sel3-25xKirazlı 2,00 5,50 2,97 0,06 0,60 26,17 Sel3-25xUSA1 1,50 3,00 1,99 0,03 0,10 15,88 USA5xArdahan 1,00 3,00 1,70 0,03 0,09 17,77 USA5xGap Pembesi 1,50 2,50 1,85 0,07 0,10 17,07 USA5xMilwa 1,00 3,00 1,94 0,02 0,09 15,59 VeselaxKirazlı 1,00 3,00 1,95 0,03 0,13 18,85 Ana Debrecen3 1,50 2,00 1,79 0,06 0,06 13,73 Sel 3-25 2,00 3,30 2,30 0,06 0,11 14,74 USA5 1,50 2,00 1,67 0,05 0,06 14,50 Vesela 1,50 4,00 2,27 0,23 0,57 33,17 Baba Ardahan 1,50 1,50 1,50 0,00 0,00 0,00 Gap Pembesi 2,00 2,70 2,25 0,06 0,07 11,81 Kirazlı 1,50 4,00 2,42 0,13 0,59 31,78 Milwa 1,50 2,50 1,87 0,08 0,09 15,90 USA1 1,50 4,00 2,70 0,15 0,55 27,51 Tablo 4.27‟de kulakçık eni değerlerine bakıldığında melez kombinasyonların minimum değerlerinin 1,00- 2,00 cm, maksimum değerlerinin 2,50-5,50 cm arasında olduğu görülmektedir. Melez kombinasyonlarının minimum ve maksimum değereleri arasındaki fark en az USA5xGap Pembesi, en büyük fark da Sel 3-25xKirazlı melez dölünde görülmektedir. Ana ebeveynlerde minimum kulakçık eni 1,50-2,00 cm olarak belirlenirken, maksimum değerleri ise 2,00-4,00 cm olarak belirlenmiĢtir. Analarda minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark Debrecen3 ve USA5 genotiplerinden elde edilirken, en büyük farka da Vesela genotipinden elde edilmiĢtir. Baba ebeveynlerde minimum değerler 1,50-2,00 cm, maksimum değerleri ise 1,50-4,00 89 cm olarak belirlenmiĢtir. Baba olarak kullanılan genotiplerde minimum ve maksimum değerleri arasındaki en büyük fark Kirazlı ve USA1 genotiplerinde görülmüĢtür. Çizelge 4.27‟de görüldüğü gibi ortalama kulakçık eni değerleri melez kombinasyonlar için 1,70-2,97 cm, ana ebeveynlerde 1,67-2,30 cm ve baba ebeveynlerde de 1,50-2,70 cm arasında değiĢmiĢtir. Melezlerde ortalamanın standart hatası 0,02-0,07 arasında iken, analarda 0,05-0,23 ve babalarda 0,00-0,15 olarak belirlenmiĢtir. Çizelgedeki varyans değerleri incelendiğinde melezlerde bu değer 0,09-0,24, ana ebeveynlerde 0,06-0,57 ve baba ebeveynlerde 0,00-0,59 arasında değiĢmiĢtir. Varyasyon katsayılarıda melez kombinasyonlar için %13,96-26,17, ana ebeveynler için %13,73-33,17 ve baba ebeveynler için %0,00-31,78 değerleri arasında belirlenmiĢtir. 4.2.9. Kulakçık Boyu OluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin kulakçık boylarına iliĢkin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.28‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.28‟deki kulakçık boyu değerlerine bakıldığında melez kombinasyonların minimum değerlerinin 1,50-3,00 cm, maksimum değerlerinin 4,50-7,00 cm arasında olduğu görülmektedir. Minimum ve maksimum değerleri arasındaki farklılıkta, melez kombinasyonlarındaki en az farkın USA5xArdahan, en büyük farkın da Debrecen3xUSA1 ve Sel 3-25xKirazlı melez döllerinde olduğu görülmektedir. Ana ebeveynlerde minimum kulakçık boyu 2,00-3,50 cm olarak belirlenirken, maksimum değerleri de 4,00-6,00 cm arasında değiĢmiĢtir. Analarda minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark Sel 3-25 genotipinde, en büyük fark da Vesela genotipinde görülmektedir. Baba ebeveynlerde minimum kulakçık boyu değerleri 2,00- 4,00 cm, maksimum kulakçık boyu değerler de 2,00-6,00 cm arasında değiĢmiĢtir. Baba olarak kullanılan genotiplerde minimum ve maksimum değerleri arasında en yüksek farka Kirazlı genotipi sahip olmuĢtur. 90 Çizelge 4.28. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin kulakçık boylarına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (cm) (cm) (cm) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 2,00 6,00 3,37 0,07 0,87 27,76 Sel3-25xGap Pembesi 2,80 6,00 4,25 0,45 0,35 13,86 Sel3-25xKirazlı 3,00 7,00 4,32 0,06 0,62 18,28 Sel3-25xUSA1 2,00 5,00 3,49 0,09 1,00 28,75 USA5xArdahan 1,80 4,50 2,69 0,07 0,71 31,33 USA5xGap Pembesi 2,00 5,00 2,86 0,18 0,72 29,60 USA5xMilwa 1,50 5,00 3,45 0,07 0,80 25,89 VeselaxKirazlı 1,50 5,00 3,45 0,08 1,08 30,22 Ana Debrecen3 2,00 4,00 2,89 0,13 0,28 18,14 Sel 3-25 3,50 5,00 4,08 0,07 0,18 10,33 USA5 2,00 4,00 2,69 0,19 0,94 36,04 Vesela 2,00 6,00 3,96 0,33 1,22 27,96 Baba Ardahan 2,00 2,00 2,00 0,00 0,00 0,00 Gap Pembesi 4,00 5,00 4,21 0,07 0,08 6,79 Kirazlı 2,00 6,00 3,62 0,18 1,08 28,68 Milwa 2,00 5,00 3,27 0,25 0,92 29,42 USA1 2,00 5,50 4,42 0,18 0,78 19,94 Ortalama kulakçık boyu melez kombinasyonlarında 2,69-4,32 cm arasında değiĢirken, ana ebeveynlerde 2,69-4,08 cm, baba ebeveynlerde de 2,00-4,42 cm arasında değiĢmiĢtir. Ortalamının standart hatası melezlerde 0,06-0,45, analarda 0,07-0,33 ve babalarda 0,00-0,25 arasında değerler almıĢtır. Varyans değerleri melezlerde 0,35-1,08, ana ebeveynlerde 0,18-1,22 ve baba ebeveynlerde de 0,00-1,08 arasında belirlenmiĢtir. Varyasyon katsayıları da melez kombinasyonlar için %13,86-31,33, ana ebeveynler için %10,33-36,04 ve baba ebeveynler için %0,00-29,42 değerleri arasında olmuĢtur (Çizelge 4.28). 4.2.10. Bakla Uzunluğu Bakla uzunluğuna ait melez ve ebeveynlerin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.29‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.29‟da F2 populasyonundaki minimum bakla uzunluğunun 3,00-5,00 cm, maksimum bakla uzunluğu da 7,00-9,00 cm arasında olduğu görülmektedir. Minimum 91 ve maksimum değerler arasındaki en düĢük fark USA5xGap pembesi, en büyük fark da Sel 3-25xKirazlı döllerinde belirlenmiĢtir. Ana ebeveynlerde minimum bakla uzunluğu 4,50-5,50 cm, maksimum bakla uzunluğu da 7,50-8,00 cm arasında değiĢmiĢtir. Debrecen3 genotipi bakla uzunluğu bakımından minimum ve maksimum değerleri arasında en az farka sahip olurken, Vesela genotipi de en yüksek farka sahip olmuĢtur. Baba ebeveynlerde minimum bakla uzunluğu değerleri 3,00-5,50 cm, maksimum değerler ise 4,50-7,50 cm arasında değiĢmiĢtir. Ardahan genotipi, minimum ve maksimum değer arasındaki en düĢük farka sahip olurken, en yüksek farka da Kirazlı genotipi sahip olmuĢtur. Çizelge 4.29. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin bakla uzunluğuna iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (cm) (cm) (cm) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 5,00 8,50 6,62 0,05 0,53 11,00 Sel3-25xGap Pembesi 4,00 8,80 6,47 0,06 0,55 11,49 Sel3-25xKirazlı 3,00 8,00 6,50 0,07 0,79 13,65 Sel3-25xUSA1 4,00 8,00 6,24 0,07 0,66 13,06 USA5xArdahan 3,00 7,00 4,87 0,07 0,64 16,44 USA5xGap Pembesi 4,50 7,50 5,98 0,17 0,65 13,53 USA5xMilwa 4,50 9,00 6,50 0,06 0,57 11,63 VeselaxKirazlı 4,00 7,50 5,72 0,05 0,40 11,00 Ana Debrecen3 5,50 7,50 6,59 0,15 0,37 9,27 Sel 3-25 5,50 8,00 7,04 0,11 0,43 9,35 USA5 5,00 7,50 6,10 0,14 0,50 11,60 Vesela 4,50 7,50 5,91 0,29 0,89 15,97 Baba Ardahan 3,00 4,50 3,70 0,26 0,33 15,41 Gap Pembesi 4,50 7,00 6,05 0,15 0,44 10,98 Kirazlı 4,00 7,50 5,84 0,15 0,74 14,72 Milwa 5,50 7,50 6,70 0,17 0,42 9,69 USA1 5,00 7,50 6,31 0,16 0,61 12,32 Çizelge 4.29‟da görüldüğü gibi ortalama bakla uzunluğu değerleri melez kombinasyonlarda 4,87-6,62 cm, ana ebeveynlerde 5,91-7,04 cm, baba ebeveynlerde de 3,70-6,70 cm arasında değiĢiklik göstermiĢtir. Bazı çalıĢmalarda bakla uzunluğu değerleri 5,10-7,90 cm (Ceyhan 2003) ve 6,30-7,10 cm (Öz ve Karasu 2010) arasında bildirilmiĢtir. Ortalama standart hatası melez kombinasyonlarında 0,05-0,17, analarda 0,11-0,29, babalarda 0,15-0,26 arasında değerler almıĢtır. Tablodaki varyans değerleri 92 incelendiğinde melez kombinasyonlarında bu değerin 0,53-0,79, ana ebeveynlerde 0,37- 0,89 ve baba ebeveynlerde de 0,33-0,74 arasında değiĢtiği görülmektedir. Varyasyon katsayıları melez kombinasyonlarında %11,00-16,44, ana ebeveynlerde %9,27-15,97 ve baba ebeveynlerde %9,69-15,41 arasında belirlenmiĢtir. 4.2.11. Bakla Genişliği Yapılan çalıĢmada melezlerde ve ebeveynlerde bakla geniĢliği özelliğine ait minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.30‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.30. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin bakla geniĢliğine iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (cm) (cm) (cm) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 1,00 1,70 1,12 0,01 0,02 11,73 Sel3-25xGap Pembesi 1,00 1,50 1,23 0,01 0,01 10,56 Sel3-25xKirazlı 1,00 1,20 1,22 0,06 0,68 67,59 Sel3-25xUSA1 1,00 1,50 1,07 0,01 0,01 9,16 USA5xArdahan 1,00 1,20 1,01 0,01 0,01 4,33 USA5xGap Pembesi 1,00 1,30 1,11 0,02 0,01 10,00 USA5xMilwa 1,00 1,50 1,19 0,01 0,01 9,74 VeselaxKirazlı 1,00 1,20 1,01 0,01 0,01 3,11 Ana Debrecen3 1,00 1,20 1,02 0,01 0,01 5,34 Sel 3-25 1,00 1,50 1,22 0,03 0,03 14,91 USA5 1,00 1,50 1,13 0,03 0,02 11,94 Vesela 1,00 1,20 1,02 0,02 0,01 5,92 Baba Ardahan 0,70 1,00 0,84 0,07 0,02 18,05 Gap Pembesi 1,00 1,30 1,18 0,02 0,01 8,09 Kirazlı 1,00 1,30 1,05 0,02 0,01 8,85 Milwa 1,10 1,40 1,23 0,02 0,01 5,74 USA1 1,00 1,50 1,16 0,03 0,02 11,07 Melez kombinasyonlarının erken generasyonlarında bakla geniĢliği değerlerine iliĢkin minimum değer 1,00 cm olurken, maksimum değerler 1,20-1,70 cm arasında olmuĢtur. Ana ebeveynlerde minimum bakla geniĢliği 1,00 cm olurken, maksimum bakla geniĢliği değerleri 1,20-1,50 cm arasında değiĢmiĢtit. Baba ebeveynlerde ise minimum bakla geniĢiği değerleri 0,70-1,10 cm, maksimum değerler 1,00-1,50 cm arasında değiĢim 93 göstermiĢtir. Çizelgede görüldüğü gibi bakla geniĢliği bakımından melez kombinasyonlarında bulunan ortalama değerleri 1,01-1,23 cm, ana ebeveynlerde 1,02- 1,22 cm ve baba ebeveynelrde de 0,84-1,23 cm arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 4.30). Bu konuda yapılan çalıĢmalarda bakla geniĢliği 0,80-1,20 cm (Ceyhan 2003) ve 1,10-1,30 cm (Öz ve Karasu 2010) arasında belirlenmiĢtir. Ortalamanın standart hatası melezlerde 0,01-0,06 cm, analarda 0,01-0,03, babalarda ise 0,02-0,07 arasında değerler almıĢtır. Tablodaki varyans değerleri incelendiğinde melez kombinasyonlarda bu değerler 0,01-0,68, ana ebeveynlerde 0,01-0,03 ve baba ebeveynlerde 0,01-0,02 aralığında değiĢiklik göstermiĢtir. Varyasyon katsayıları melez kombinasyonlarında %3,11-67,59, ana ebeveynlerde %5,34-14,91 ve baba ebeveynlerde de %5,74-18,05 arasında belirlenmiĢtir (Çizelge 4.30). 4.2.12. Biyolojik Verim Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin biyolojik verimine iliĢkin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.31‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.31‟de biyolojik verime iliĢkin değerlere bakıldığında, melezlerin minimum değerlerinin 3,00-14,50 g/bitki, maksimum değerlerinin ise 78,00-317,50 g/bitki arasında değiĢtiği görülmektedir. Melez kombinasyonlarında minimum ve maksimum değerler arasındaki en az fark USA5xGap Pembesi dölünde, en büyük fark ise Sel 3- 25xUSA1 dölünde görülmektedir. Bu sonuçtan anlaĢıldığı gibi minimum ve maksimum değerleri arasındaki farkı en düĢük bulunan USA5xGap Pembesi aynı zamanda en düĢük varyans değerine sahip olmuĢtur. Ana ebeveynlerde minimum biyolojik verim değerleri 18,50-83,00 g/bitki arasında olurken, maksimum biyolojik verim ise 42,00-181,50 g/bitki arasında değiĢmiĢtir. Analarda USA5 genotipi minimum ve maksimum değerler arasındaki en düĢük farka, Vesela genotipi de en yüksek farka sahip olmuĢtur. Baba ebeveynlerde minimum biyolojik verim değerleri 13,50-48,50 g/bitki, maksimum biyolojik verim değerler de 94 26,00-77,00 g/bitki arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu genotiplerde minimum ve maksimum değerler arasındaki en düĢük fark Ardahan, en yüksek fark da Gap Pembesi ve Milwa genotipinde olmuĢtur (Çizelge 4.31). Çizelge 4.31. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin biyolojik verime iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (g/bitki) (g/bitki) (g/bitki) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 4,50 204,50 33,46 1,91 595,18 72,91 Sel3-25xGap Pembesi 7,50 165,00 46,90 2,23 806,09 60,54 Sel3-25xKirazlı 7,50 188,50 56,17 2,90 1351,89 65,45 Sel3-25xUSA1 14,50 317,50 76,86 4,73 2757,59 68,32 USA5xArdahan 4,00 126,50 26,41 2,00 486,73 83,52 USA5xGap Pembesi 13,50 78,00 36,39 3,50 269,00 45,08 USA5xMilwa 3,00 121,50 40,87 2,00 644,93 62,13 VeselaxKirazlı 9,00 263,50 78,23 4,20 2783,81 67,44 Ana Debrecen3 18,50 56,50 29,38 4,70 176,63 45,24 Sel 3-25 19,00 49,50 34,08 2,25 101,22 29,53 USA5 19,50 42,00 28,69 1,84 43,86 23,08 Vesela 83,00 181,50 117,70 18,00 1615,80 34,15 Baba Ardahan 13,50 26,00 19,67 3,61 39,08 31,79 Gap Pembesi 40,50 77,00 56,17 3,78 128,63 20,19 Kirazlı 48,50 70,00 58,42 2,33 64,95 13,80 Milwa 42,00 72,50 55,58 5,15 158,84 22,67 USA1 45,00 70,00 59,33 3,77 85,37 15,57 Melez kombinasyonlarına iliĢkin ortalama biyolojik verim değerlerine bakıldığında bu değerler 26,41-78,23 g/bitki arasında değiĢirken, ana ebeveynlerde 28,69-117,70 g/bitki ve baba ebeveynlerde 19,67-59,33 g/bitki arasında değiĢmiĢtir. Bu konuda yapılan çalıĢmalarda biyolojik verim değerlerini Halil ve Uzun (2019) 95,32-339,59 g/bitki, Ceyhan (2003) melezlerde 73,70-162,80 g/bitki, ebeveynlerde de 45,40-97,80 g/bitki arasında belirlemiĢtir. Ortalamanın standart hatası değerleri melez kombinasyonlarda 1,91-4,73, analarda 1,84-18,00, babalarda ise 2,33-5,15 olarak belirlenmiĢtir. Ortalamanın standart hatası melez kombinasyonlarda düĢük düzeyde bulunduğundan, biyolojik verim bakımından melezlerde genel ortalamadan sapmaların nispeten düĢük düzeyde olduğu ve dolayısıyla deneysel hatanın da düĢük olduğu söylenebilir (Çizelge 4.31). Ana ebeveynlerden Vesela genotipinin standart hatasının yüksek düzeyde bulunması, bu ebeveynde hatanın fazla olduğunu göstermektedir. Öte yandan, bu 95 ebeveynin minimum ve maksimum değerleri arasında büyük farklılıkların bulunması diğer ebeveynlere kıyasla biyolojik verim bakımından daha yüksek varyasyon göstermesine neden olmuĢtur. Çizelgedeki varyans değerlerine bakıldığında F2 generasyonlarında bu değer 269,00- 2783,81, analarda 43,86-1615,80 ve babalarda ise 39,08-158,84 arasında değiĢmiĢtir. Melez kombinasyonlarda USA5xGap pembesi en düĢük varyans değerine sahip olurken, ebeveynlerde ise USA5 (ana) ve Kirazlı (baba) en düĢük varyans değerlerine sahip olmuĢlardır. Melez kombinasyonlarda gözlenen özelliğe ait en yüksek varyans değeri VeselaxKirazlı ile Sel 3-25xUSA1 melez populasyonlarından elde edilmiĢtir. Bu melezlerin minimum ve maksimum değerleri arasında da büyük farlılıkların olduğu dikkati çekmektedir. Buna göre; biyolojik verimi arttırmaya yönelik yapılacak olan ıslah çalıĢmalarında adı geçen populasyonların kullanılmasının baĢarı Ģansını arttırabileceği söylenebilir. Hesaplanan varyasyon katsayıları melez kombinasyonları için %45,08- 83,52, ana ebeveynlerde %23,08-45,24, baba ebeveynlerde de %13,80-31,79 arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 4.31). 4.2.13. Kes Verimi Yapılan bu çalıĢmada melezlerde ve ebeveynlerde kes verimi özelliğinde belirlenen minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.32‟de verilmiĢtir. Çizelgeden de görüldüğü gibi melezlerin minimum kes verimi değerleri 1,50-13,00 g/bitki, maksimum değerleri ise 73,50-166,00 g/bitki arasında bulunmuĢtur. Bu veriler ele alındığında minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az fark USA5xGap Pembesi melez populasyonundan elde edilirken, en büyük fark da Sel 3-25xUSA1 melez populasyonunda görülmektedir. Melez populasyonların kes verimi bakımından minimum ve maksimum değerleri arasında büyük farklılıkların ortaya çıkması beklenen ve aynı zamanda arzu edilen bir sonuçtur. Ana ebeveynlerde minimum kes verimi değerleri 10,50-31,50 g/bitki, maksimum değerler ise 24,00-70,50 g/bitki arasında değiĢmiĢtir. Ebeveynler içinde Sel 3-25 genotipi minimum ve maksimum değerleri 96 arasındaki en düĢük farka sahip olurken, Vesela genotipi de en büyük farka sahip olmuĢtur. Baba genotiplere bakıldığında minimum değerler 10,00-36,00 g/bitki, maksimum değerler ise 23,50-60,50 g/bitki arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu genotiplerde Ardahan minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az farka sahip olurken, en büyük farkın USA1 genotipine ait olduğu belirlenmiĢtir. Ebeveynlerin minimum ve maksimum değerleri arasında ortaya çıkan büyük farklılıklar bu ebeveynlerin uniformitelerinin düĢük olduğu izlenimini vermektedir (Çizelge 4.32). Çizelge 4.32. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin kes verimine iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (g/bitki) (g/bitki) (g/bitki) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 1,50 126,00 16,77 1,13 209,38 86,29 Sel3-25xGap Pembesi 6,50 86,50 27,20 1,09 193,30 51,11 Sel3-25xKirazlı 4,50 142,50 33,23 1,57 394,43 59,77 Sel3-25xUSA1 8,00 166,00 52,03 2,65 861,22 56,40 USA5xArdahan 1,50 101,50 18,29 1,41 242,86 85,22 USA5xGap Pembesi 13,00 73,50 33,71 3,08 161,60 37,71 USA5xMilwa 1,50 93,50 19,24 1,05 175,96 68,96 VeselaxKirazlı 2,00 146,00 43,37 2,12 713,17 61,58 Ana Debrecen3 10,50 24,00 15,50 2,28 31,30 36,09 Sel 3-25 15,50 27,00 20,42 0,97 12,20 17,10 USA5 11,50 30,50 16,05 2,27 56,92 47,02 Vesela 31,50 70,50 51,42 5,57 186,44 26,56 Baba Ardahan 10,00 23,50 15,50 4,09 50,25 45,73 Gap Pembesi 12,50 38,50 26,34 1,99 63,42 30,23 Kirazlı 18,50 53,00 33,82 1,64 80,23 26,49 Milwa 20,50 44,00 30,75 3,79 86,08 30,17 USA1 36,00 60,50 36,90 11,30 898,90 81,35 Ortalama kes verimi değerleri incelendiğinde, melez kombinasyonlarında bu değer 16,77-52,03 g/bitki, ana ebeveynlerde 15,50-51,42 g/bitki, baba ebeveynlerde ise 15,50- 36,90 g/bitki arasında belirlenmiĢtir. Kes verimi ile ilgili çalıĢma yapan Halil ve Uzun (2019) bu değeri 69,78-240,49 g/bitki olarak belirlemiĢlerdir. Ortalama kes verimi bakımından özellikle Sel 3-25xUSA1 ve VeselaxKirazlı melez kombinasyonlarının pek çok ebeveyne göre ve diğer melez kombinasyonlarına göre daha üstün olduğu belirlenmiĢtir. Melezlerde gözlenen ortalamanın standart hatası 1,05-3,08, anaların 0,97- 5,57 ve babaların da 1,64-11,30 arasında değiĢmiĢtir (Çizelge 4.32). Melezlerde 97 gözlenen ortalamanın standart hatası ana ve baba ebeveynlere göre genel olarak düĢük düzeyde bulunmuĢtur. Bu durum kes verimi bakımından melezlerde genel ortalamadan sapmanın ebeveynlerdeki sapmaya göre daha düĢük düzeyde olduğunu göstermektedir. Ana genotip Vesela ve baba genotip USA1 de standart hata değerlerinin yüksek olması kes verimi bakımından bu ebeveynlerde genel ortalamadan sapmaların büyük oranda olduğunu göstermektedir. Söz konusu sapmaların büyük olması bu ebeveynlerin ortalama değerlerinin tahminlenmesinde hatanın payını arttırmaktadır. Varyans değerleri incelendiğinde melezlerde bu değer 161,60-861,22, ana ebeveynlerde 12,20-186,44 ve baba eebeveynlerde 50,25-898,90 arasında değiĢmiĢtir. Bu sonuçlar, melez populasyonlara göre ebeveynlerde varyasyonun daha geniĢ olduğunu göstermektedir. Esasen melez kombinasyonların açılma generasyonlarında geniĢ bir varyasyonun olması istenen bir durumdur. AraĢtırmada USA5xGap Pembesi melezinin F2 populasyonu en düĢük varyans değerine sahip olurken, Sel 3-25xUSA1 melez populasyonu ise en yüksek varyans değerine sahip olmuĢtur. Varyans, populasyondaki varyasyonun ölçüm değeri olduğuna göre melez populasyonlarının F2 generasyonlarında gözlenen yüksek varyans değerleri kes verimi bakımından yapılacak ıslah çalıĢmaları için umut verici olarak yorumlanabilir. Bu açıdan bakıldığında ıslahın ileriki yıllarında Sel 3-25xUSA1 melezinin kullanılması durumunda kes verimi bakımından geniĢ bir varyabiliteye sahip olan açılma generasyonu içerisinde seleksiyonla kes verimi yüksek genotiplerin seçilebileceği söylenebilir. Melez kombinasyonlarda varyasyon katsayıları %37,71-86,29, ana ebeveynlerde %17,10- 47,02 ve baba ebeveynlerde %26,49-81,35 oranları arasında belirlenmiĢtir (Çizelge 4.32). Kes verimi bakımından melez populasyonlarda ve ebeveynlerde hesaplanan varyasyon katsayıları da beklenildiği gibi yüksek bulunmuĢtur. 4.2.14. Hasat İndeksi Hasat indeksine ait melez ve ebeveynlerin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.33‟te verilmiĢtir. 98 Çizelge 4.33‟te görüldüğü gibi melezlerin minimum hasat indeksi değerleri %1,45 - 4,55, maksimum değerleri ise %48,55-75,00 arasında bulunmuĢtur. Bu veriler ele alındığında minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az fark USA5xGap Pembesi dölünde görülürken, en büyük fark da Sel 3-25xUSA1 melez dölünde belirlenmiĢtir. Ana ebeveynlerin minimum değerleri %20,00-32,43, maksimum değerleri ise %44,51 - 60,00 arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu ebeveynlerde Vesela genotipi minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az farka sahip olurken, en büyük farka da Sel 3-25 genotipi sahip olmuĢtur. Baba genotiplere bakıldığında minimum değerler %20,00-42,86, maksimum değerler ise %33,33-53,84 arasında değiĢmiĢtir. Bu genotiplerde Milwa, minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük farka sahip olurken, en yüksek fark da Gap Pembesi genotipine ait olduğu belirlenmiĢtir. Çizelge 4.33. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin hasat indeksine iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (%) (%) (%) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 1,87 69,09 47,73 1,25 245,18 32,81 Sel3-25xGap Pembesi 2,70 66,50 37,28 1,20 235,58 40,90 Sel3-25xKirazlı 2,33 75,00 35,41 1,35 291,53 48,22 Sel3-25xUSA1 1,98 65,54 26,65 1,32 209,76 56,47 USA5xArdahan 2,44 65,52 30,61 1,30 206,41 46,93 USA5xGap Pembesi 1,45 48,55 11,32 2,69 123,12 98,01 USA5xMilwa 4,55 70,00 49,04 1,26 248,17 32,12 VeselaxKirazlı 2,94 71,35 39,65 1,14 202,17 35,86 Ana Debrecen3 32,43 57,52 48,48 2,82 71,62 17,46 Sel 3-25 26,08 60,00 40,50 3,28 193,20 34,32 USA5 29,26 50,00 39,55 1,69 31,46 14,18 Vesela 20,00 44,51 30,28 3,16 79,76 29,50 Baba Ardahan 23,93 33,33 29,56 2,14 13,73 12,54 Gap Pembesi 25,00 53,84 40,58 2,83 96,11 24,16 Kirazlı 20,00 49,28 31,14 2,35 82,72 29,21 Milwa 42,86 50,00 45,41 2,30 15,85 8,77 USA1 31,39 40,00 34,83 1,96 15,43 11,28 Çizelge 4.33‟ten görüldüğü gibi ortalama hasat indeksi değerlerine bakıldığında melez populasyonlarında bu değer %11,32-49,04, ana ebeveynlerde %30,28-48,48 ve baba ebeveynlerde de %29,56-45,41 arasında belirlenmiĢtir. Bu konuda yapılan çalıĢmalarda 99 hasat indeksi değerleri Sümerli ve ark. (2002) tarafından %33,00-41,00, Ceyhan (2003) tarafından %38,10-48,10, Sayar ve ark. (2009) tarafından %33,02-43,22, Tan ve ark. (2012) tarafından %27,50-35,90 ile Halil ve Uzun (2019) tarafından %22,83-37,45 olarak bildirilmiĢtir. Melezlerde ortalamanın standart hatası %1,14-2,69 arasında değiĢmiĢ olup, analarda %1,69-3,28 ve babalarda %1,96-2,83 olmuĢtur. Melezlerde gözlenen ortalamanın standart hatası değeri ebeveynlere göre genel olarak düĢük düzeyde bulunmuĢtur. Bu durum hasat indeksi bakımından, melezlerde hatanın düĢük düzeyde olduğunu ve buna bağlı olarak melez populasyonlarda ortalama hasat indeksi değerlerinin tahminlenmesinde hata payının düĢük olduğunu yani tahminlenen doğruluk derecesinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Çizelgedeki varyans değerleri incelendiğinde melezlerde bu değer 123,12-291,53, ana ebeveynlerde 31,46-193,20 ve baba ebeveynlerde 13,73-96,11 arasında değiĢmiĢtir. Melez populasyonlarının F2 generasyonlarında, yüksek varyans gözlenmiĢ olup bu durum hasat indeksi bakımından yapılacak ıslah çalıĢmaları için umut vadedici olarak yorumlanabilir. Varyasyon katsayıları melez kombinasyonlarda %32,12-98,01, ana ebeveynlerde %14,18-34,32 ve baba ebeveynlerde de %8,77-29,21 arasında belirlenmiĢtir (Çizelge 4.33). 4.2.15. Tane Verimi Yapılan çalıĢmada melezlerde ve ebeveynlerde tane verimi özelliğinde belirlenen minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.34‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.34‟te tane verimine iliĢkin verilere bakıldığında melez kombinasyonların minimum değerinin 0,50 g/bitki, maksimum değerlerinin ise 33,50-151,50 g/bitki arasında olduğu görülmektedir. Melez kombinasyonlardaki minimum ve maksimum değerler arasındaki fark en az USA5xGap Pembesi dölünde, en büyük fark ise Sel 3- 25xUSA1 dölünde görülmüĢtür. Ana ebeveynlerde minimum tane verimi 12,50-22,50 g/bitki, maksimum tane verimi de 27,50-61,00 g/bitki arasında olmuĢtur. Analarda görülen minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük fark USA5 genotipinde 100 görülürken, en yüksek fark Vesela genotipinde belirlenmiĢtir. Baba ebeveynlerde ise minimum değerler 2,00-22,00 g/bitki, maksimum değerler de 6,50-39,50 g/bitki arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu genotiplere ait minimum ve maksimum değerler arasındaki en düĢük farka Ardahan, en yüksek farka da Gap pembesi genotipi sahip olmuĢtur. Çizelge 4.34. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin tane verimine iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (g/bitki) (g/bitki) (g/bitki) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 0,50 78,50 16,69 0,97 153,17 74,14 Sel3-25xGap Pembesi 0,50 95,50 19,69 1,36 299,34 87,85 Sel3-25xKirazlı 0,50 99,00 22,94 1,66 444,34 91,87 Sel3-25xUSA1 0,50 151,50 24,83 2,60 831,46 116,15 USA5xArdahan 0,50 50,00 8,13 0,73 64,55 98,86 USA5xGap Pembesi 0,50 33,50 5,29 1,89 60,91 147,42 USA5xMilwa 0,50 73,00 21,64 1,23 244,96 72,34 VeselaxKirazlı 0,50 135,50 34,87 2,31 843,58 83,30 Ana Debrecen3 12,50 32,50 20,00 3,67 67,38 41,04 Sel 3-25 19,00 49,00 25,83 3,24 94,67 37,67 USA5 14,00 27,50 17,50 1,43 18,38 24,49 Vesela 22,50 61,00 36,42 5,67 193,14 38,16 Baba Ardahan 2,00 6,50 3,40 0,81 3,30 53,43 Gap Pembesi 22,00 39,50 29,08 2,97 52,94 25,02 Kirazlı 17,00 34,00 23,28 2,13 36,14 25,25 Milwa 16,00 39,00 26,50 3,24 83,79 34,54 Usa1 20,00 28,50 24,50 2,19 19,17 17,87 Çizelgeye bakıldığında melez kombinasyonlarda ortalama tane verimi değerlerinin 5,29-34,87 g/bitki, ana ebeveynlerde 17,50-36,42 g/bitki ve baba ebeveynlerde ise 3,40- 29,08 g/bitki arasında değiĢtiği görülmektedir. Tane verimi bakımından VeselaxKirazlı melez kombinasyonu tüm ebeveynlerden ve diğer melez kombinasyonlardan daha yüksek ortalama değerlere sahip olmuĢtur. Ġkinci olarak Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonu da yüksek ortalama tane verimi değeri vermiĢtir. Bu iki melez kombinasyon tane verimi bakımından ümitvar populasyonlar olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 4.34). Bu konuda yapılan çalıĢmalarda bitki baĢına tane verimi Ceyhan (2003) 26,60-68,90 g/bitki, Karayel ve Bozoğlu (2008) 5,30-30,00 g/bitki ile Halil ve Uzun (2019) 25,53-121,28 g/bitki olarak tespit etmiĢlerdir. Kullanılan genotiplerin farklı 101 olması, değiĢik ekolojilerde araĢtırmaların yürütülmesi elde edilen verimlerin de farklı olması ile sonuçlanmaktadır. Melezlerde gözlemlenen ortalamanın standart hatası değerleri 0,73-2,60 arasında belirlenirken, analarda 1,43-5,67 ve babalarda 0,81-3,24 arasında değerler almıĢtır. Ortalamanın standart hatası F2 generasyonlarında genel olarak düĢük düzeyde bulunmuĢtur. Bu durum, melez populasyonların ortalama tane verimlerinin tahminlenmesinde hatanın payının düĢük düzeyde olduğunu ve tahminlemede doğruluk derecesinin yüksek olduğunu göstermektedir. Genel olarak ana ve baba ebeveynlerde de ortalamanın standart hatası düĢük bulunmuĢtur. F2 generasyonlarında varyans değeri 60,91-843,58 arasında değiĢirken, bu değerler ana ebeveynlerde 18,38-193,14 ve baba ebeveynlerde 3,30-83,79 arasında değiĢmiĢtir. Melez kombinasyonları arasında USA5xGap Pembesi ve USA5xArdahan; ana ebeveynlerde USA5 ve baba ebeveynlerde de Ardahan genotipleri en düĢük varyans değerlerine sahip olmuĢlardır. Bu durumda tane verimi bakımından yüksek varyans değerlerine sahip olan VeselaxKirazlı ve Sel 3- 25xUSA1 kombinasyonlarının geniĢ varyabilite gösterdiği söylenebilir. Buna göre, tane verimi bakımından yapılacak olan ıslah çalıĢmalarında VeselaxKirazlı ve Sel 3- 25xUSA1 melez populasyonları ile baĢarıya ulaĢma Ģansının daha yüksek olduğu söylenebilir. Ebeveynlerin saf hat olduğu düĢünüldüğünde yüksek varyans değerlerinin beklenen bir sonuç olmadığı söylenebilir. Çünkü, varyansın yüksek olması bu genotiplerin uniformitelerinin düĢük olduğunu gösterir. Bu sonuçlara göre tane verimi bakımından en yüksek uniformiteye Ardahan genotipinin sahip olduğu anlaĢılmaktadır (Çizelge 4.34). Varyasyon katsayıları melez kombinasyonları için %72,34-147,42, ana ebeveynlerde %24,49-41,04 ve baba ebeveynlerde %17,78-53,43 değerleri arasında belirlenmiĢtir. F2 populasyonlarından beklenilidiği üzere varyasyon katsayısı değerleri yüksek çıkmıĢtır. Söz konusu yüksek varyasyon katsayısı melez populasyonlardaki teksel bitkilerin gözlem değerleri arasındaki büyük farklılıklardan kaynaklanmıĢtır (Çizelge 4.34). 102 4.2.16. 1000 Tane Ağırlığı Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 1000 tane ağırlığına iliĢkin minimum, maksimum, ortalama, standart sapma, varyans ve varyasyon katsayısı değerleri Çizelge 4.35‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.35‟te görüldüğü gibi melezlerin minimum 1000 tane ağırlığı değerleri 27,78- 100,00 g, maksimum değerleri ise 166,67-307,69 g arasında bulunmuĢtur. Bu veriler ele alındığında melez kombinasyonlarında minimum ve maksimum değerleri arasındaki en az fark ile USA5xGap Pembesi genotipine ait olurken, en büyük farka da Sel 3- 25xKirazlı genotipine ait olmuĢtur. Ana ebeveynlerde minimum 1000 tane ağırlığı 127,19-207,32 g arasında değiĢirken, maksimum değerler 147,34-280,30 g arasında olmuĢtur. Bu ebeveynlerde Debrecen3 ve Vesela minimum ve maksimum değerler arasındaki en düĢük, Sel 3-25 de en yüksek farka sahip olmuĢtur. Baba genotiplere bakıldığında minimum değerler 21,74-200,00 g, maksimum değerler ise 58,82-274,51 g arasında değiĢim göstermiĢtir. Bu genotiplerde Ardahan minimum ve maksimum değerleri arasındaki en düĢük farka sahip olurken, en yüksek farkın da Milwa genotipine ait olduğu belirlenmiĢtir. Çizelge 4.35‟te görüldüğü gibi ortalama 1000 tane ağırlığı değerleri melez populasyonlarda 92,76-220,35 g arasında değiĢirken, ana ebeveynlerde 133,69-231,57 g, baba ebeveynlerde ise 41,29-236,05 g arasında değiĢmiĢtir. Yapılan birçok çalıĢmada 1000 tane ağırlığı değerleri 51,00-363,60 g arasında belirlenmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan 2003, Ceyhan ve ark. 2005, Karayel ve Bozoğlu 2008, Sayar ve ark. 2009, Tan ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Halil ve Uzun 2019). Ortalamanın standart hatası melez kombinasyonlarında 2,26-8,34, analarda 2,88 -5,26 ve babalarda 4,33-6,59 arasındaki değerlere sahip olmuĢtur. Melezlerde gözlenen ortalamanın standart hatası değerleri ana ve babalara göre genel olarak düĢük düzeyde bulunmuĢtur. Bu durum 1000 tane ağırlığı bakımından melezlerde hatanın düĢük düzeyde olduğunu ve buna bağlı olarak varyasyonun da dar olduğunu göstermektedir. Ana genotip Sel 3-25 ve baba genotip Milwa ile Ardahanda standart hata değerinin yüksek olması, bu 103 ebeveynlerde de 1000 tane ağırlığı bakımından yüksek varyasyon olduğunu ortaya koymaktadır. Çizelge 4.35. Bezelyede oluĢturulan melez kombinasyonların ve ebeveynlerin 1000 tane ağırlığına iliĢkin temel istatistiksel değerler Ortalamanın Varyasyon Minimum Maksimum Ortalama Standart Varyans katsayısı (g) (g) (g) hatası (%) Melezler Debrecen3xUSA1 100,00 259,62 180,46 2,42 959,71 17,17 Sel3-25xGap Pembesi 80,00 296,30 200,03 3,38 1852,00 21,51 Sel3-25xKirazlı 62,50 307,69 187,57 3,70 2198,59 25,00 Sel3-25xUSA1 50,00 268,29 149,84 3,16 1226,55 23,37 USA5xArdahan 27,78 166,67 92,76 2,80 959,88 33,40 USA5xGap Pembesi 90,91 200,00 150,23 8,34 1183,01 22,89 USA5xMilwa 100,00 298,25 220,35 2,80 1261,19 16,12 VeselaxKirazlı 71,43 214,71 147,93 2,26 807,57 19,21 Ana Debrecen3 127,19 147,34 133,69 2,92 51,26 5,36 Sel 3-25 190,48 280,30 228,80 4,43 432,68 9,09 USA5 207,32 274,19 231,57 5,26 360,19 8,20 Vesela 132,50 152,78 140,75 2,88 58,15 5,42 Baba Ardahan 21,74 58,82 41,29 6,18 190,94 33,46 Gap Pembesi 192,31 227,56 207,55 4,33 168,58 6,26 Kirazlı 126,13 175,53 151,29 4,89 286,63 11,19 Milwa 200,00 274,51 236,05 6,59 564,64 10,07 USA1 160,71 189,66 172,22 4,63 128,75 6,59 Çizelgedeki varyans değerleri incelendiğinde melezlerde bu değer 807,57-2198,59, ana ebeveynlerde 51,26-432,68 ve baba ebeveynlerde 128,75-564,64 arasında değiĢmiĢtir. VeselaxKirazlı en düĢük varyans değerine sahip olurken, Sel 3-25xKirazlı en yüksek varyans değerine sahip olmuĢtur. Ana ebeveynlerde en düĢük varyans değerini Debrecen3 ve Vesela genotipleri gösterirken, Sel 3-25 en yüksek varyans değerine sahip olmuĢtur. Baba genotiplerine bakıldığında USA1 en düĢük, Milwa genotipi de en yüksek varyans değerini göstermiĢtir. Melez populasyonlarının erken generasyonlarında gözlenen yüksek varyans değerleri 1000 tane ağırlığı bakımından yapılacak olan ıslah çalıĢmaları için umut vadedici olarak yorumlanabilir. Bu açıdan bakıldığında; Sel 3- 25xKirazlı ile Sel 3-25xGap Pembesi melezlerinin kullanılması durumunda ıslahta baĢarılı olma Ģansının oldukça artabileceği söylenebilir. Varyasyon katsayıları melez 104 kombinasyonlarında %16,12-33,40, ana ebeveynlerde %5,36-9,09 ve baba ebeveynlerde %6,26-33,46 oranları arasında belirlenmiĢtir (Çizelge 4.35). 4.3. Elde Edilen Melezlere Ait Frekans Dağılım Tabloları Line x Tester analiz yöntemi ile elde edilmiĢ olan melezlerde kardeĢ sayısı, bitki boyu, bitkide bakla sayısı, baklada tohum sayısı, bitkide tohum sayısı, sapta boğum sayısı, ilk baklanın çıktığı boğum, kulakçık eni, kulakçık boyu, bakla uzunluğu, bakla geniĢliği, biyolojik verim, kes verimi, hasat indeksi, tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans değerleri aĢağıda verilmiĢtir. 4.4. Debrecen3xUSA1 Melez Kombinasyonu 4.4.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ile bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı çizelgeleri ve grafikleri Çizelge 4.36 ve ġekil 4.1 ile ġekil 4.2‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.36 ve ġekil 4.1‟de görüldüğü gibi Debrecen3xUSA1 melezinin kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede populasyondaki bitkilerin %48,4‟ü (93 adet bitki) 0,5-1,4 adetlik aralıkta yer alırken, bitkilerin %33,9‟u (65 adet bitki) 0,0-0,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Bitki boyu bakımından melez populasyonundaki bitkilerin % 17,2‟si (33 adet bitki) 47,5-52,4 cm aralığında olup ilk sırada yer alırken, bitkilerin % 14,6‟sı (28 adet bitki) 37,5-42,4 cm‟lik aralıkta olup ikinci sırada yer almıĢtır. En uzun bitki boyu olan 112,5- 117,5 cm aralığında sadece 1 adet bitki ölçülmüĢtür. En kısa boy olan 12,5-17,4 cm‟de ise belirlenen bitki sayısı 3 adet olmuĢtur (Çizelge 4.36); (ġekil 4.2). ġehirali (1988), bezelyede 75 cm‟den kısa boya sahip olan bitkileri bodur, 75-125 cm arasında olanları yarı-sırık ve 125 cm‟den uzun olanları sırık olarak gruplandırmıĢtır (Karayel ve 105 Bozoğlu 2008). Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonuna ait bitkilerin çoğu 47,5-52,4 cm‟lik aralıkta olduğu için bodur olarak tanımlanabilir. Bezelye ile yapılan çalıĢmalarda bitki boyları 31,83-126,50 cm arasında değiĢmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan ve ark. 2005, Tamkoç 2007, Sayar ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Tan ve ark. 2011, Tan ve ark. 2012, Avcı ve Ceyhan 2013, Tan ve ark. 2013, Ömeroğlu 2016). Çizelge 4.36. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % Ortalama 0,8646 KardeĢ sayısı (adet) 100 St. sapma 0,7674 N 192 1 0,0-0,4 65 33,9 2 0,5-1,4 93 48,4 80 3 1,5-2,4 30 15,6 60 4 2,5-3,4 3 1,6 5 3,5-4,5 1 0,5 40 Bitki boyu (cm) 1 12,5-17,4 3 1,6 20 2 17,5-22,4 2 1,0 3 22,5-27,4 3 1,6 0 4 27,5-32,4 16 8,3 -1 0 1 2 3 4 Kardeş sayısı 5 32,5-37,4 14 7,3 6 37,5-42,4 28 14,6 Şekil 4.1. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 7 42,5-47,4 17 8,9 8 47,5-52,4 33 17,2 9 52,5-57,4 20 10,4 35 Ortalama 50,57 St.sapma 16,55 10 57,5-62,4 21 10,9 N 192 30 11 62,5-67,4 11 5,7 12 67,5-72,4 4 2,1 25 13 72,5-77,4 8 4,2 20 14 77,5-82,4 4 2,1 15 82,5-87,4 2 1,0 15 16 87,5-92,4 1 0,5 10 17 92,5-97,4 2 1,0 18 97,5-102,4 1 0,5 5 19 102,5-107,4 1 0,5 20 107,5-112,4 0 0,0 0 15 30 45 60 75 90 105 21 112,5-117,5 1 0,5 Bitki boyu Şekil 4.2. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 106 Frekans Frekans 4.4.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılım çizelge ve grafikleri Çizelge 4.37 ile ġekil 4.3 ve ġekil 4.4‟te gösterilmiĢtir. Çizelge 4.37. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu 120 Ortalama 29,60 St.sapma 33,45 N 192 100 Grup Aralık Frekans % Bakla/Bitki (adet) 80 1 0,0-9,0 20 10,4 2 10,0-29,0 118 61,5 60 3 30,0-49,0 34 17,7 4 50,0-69,0 9 4,7 40 5 70,0-89,0 4 2,1 6 90,0-109,0 1 0,5 20 7 110,0-129,0 1 0,5 0 8 130,0-149,0 1 0,5 -40 0 40 80 120 160 200 240 Bitkide bakla sayısı 9 150,0-169,0 0 0,0 10 170,0-189,0 1 0,5 Şekil 4.3. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 11 190,0-209,0 1 0,5 bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 12 210,0-229,0 0 0,0 13 230,0-249,0 1 0,5 80 Ortalama 6,516 St.sapma 1,121 14 250,0-270,0 1 0,5 70 N 192 Tohum/Bakla (adet) 1 2,5-3,4 2 1,0 60 2 3,5-4,4 5 2,6 50 3 4,5-5,4 28 14,6 40 4 5,5-6,4 50 26,0 5 6,5-7,4 76 39,6 30 6 7,5-8,4 26 13,5 20 7 8,5-9,5 5 2,6 10 0 3 4 5 6 7 8 9 Baklada tohum sayısı Şekil 4.4. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.37 ve ġekil 4.3‟te görüldüğü gibi Debrecen3xUSA1 melezinin bitkide bakla sayısı açısından yapılan değerlendirmede 118 adet bitki, 10,0-29,0 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 34 adet bitki 30,0-49,0 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. 107 Frekans Frekans Karayel ve Bozoğlu‟nun (2008) Samsun ekolojik Ģartlarında yaptıkları çalıĢmada bitkide bakla sayısını 7,00-87,00 adet arasında belirlemiĢlerdir. Baklada tohum sayısı bakımından 76 adet bitki, 6,5-7,4 adetlik aralıkta % 39,6 ile ilk sırada yer alırken, % 26,0 ile 50‟si 5,5-6,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.37); (ġekil 4.4). Bezelyede yapılan çalıĢmalarda baklada tohum sayısı 3,25- 8,60 adet arasında bildirilmiĢtir (Tamkoç 2007, Sayar ve ark. 2009, Tan ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Avcı ve Ceyhan 2013, Ömeroğlu 2016). 4.4.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait frekans dağılım çizelge ve grafikleri Çizelge 4.38 ile ġekil 4.5 ve ġekil 4.6‟da gösterilmiĢtir. Debrecen3xUSA1 melezinin 192 bitkisinde bitkide tohum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 50 adet 75,0-124,0 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 49 bitki 125,0-174,0 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelgre 4.38); (ġekil 4.5). Sadece bir adet bitkinin tohum sayısı 975,0-1025,0 aralığında yer almıĢtır. Tohum sayısını arrtırmaya yönelik yapılan ıslah çalıĢmalarında bu bitki kullanılabilir. Avcı ve Ceyhan (2013)‟nın Konya‟da bezelye ile yaptıkları çalıĢmada bitkide tohum sayısını 35,50-83,83 adet arasında belirlemiĢlerdir. Sapta boğum sayısı bakımından 50 bitki % 26,0 ile ilk sırada, 38 bitki 15,0-16,0. aralığında % 19,8 ile ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.38); (ġekil 4.6). 108 Çizelge 4.38. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % Tohum/Bitki (adet) Ortalama 140,950 St.sapma 123,2 1 0,0-24,0 7 3,6 N 192 2 25,0-74,0 45 23,4 40 3 75,0-124,0 50 26,0 4 125,0-174,0 49 25,5 30 5 175,0-224,0 16 8,3 6 225,0-274,0 15 7,8 20 7 275,0-324,0 2 1,0 8 325,0-374,0 1 0,5 10 9 375,0-424,0 1 0,5 10 425,0-474,0 0 0,0 0 11 475,0-524,0 2 1,0 -150 0 150 300 450 600 750 900 Bitkide tohum sayısı 12 525,0-574,0 1 0,5 13 575,0-624,0 0 0,0 Şekil 4.5. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 14 625,0-674,0 1 0,5 bitkide tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 675,0-724,0 0 0,0 16 725,0-774,0 0 0,0 17 775,0-824,0 0 0,0 18 825,0-874,0 0 0,0 19 875,0-924,0 1 0,5 Ortalama 19,6150 St.sapma 4,568 20 925,0-974,0 0 0,0 N 192 21 975,0-1025,0 1 0,5 40 Sapta boğum sayısı (adet) 1 9,0-10,0 2 1,0 30 2 11,0-12,0 0 0,0 3 13,0-14,0 9 4,7 20 4 15,0-16,0 32 16,7 5 17,0-18,0 50 26,0 10 6 19,0-20,0 38 19,8 7 21,0-22,0 22 11,5 0 8 23,0-24,0 16 8,3 12 16 20 24 28 32 36 9 25,0-25,0 6 3,1 Sapta boğum sayısı 10 27,0-28,0 5 2,6 Şekil 4.6. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen sapta 11 29,0-30,0 3 1,6 boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 12 31,0-32,0 5 2,6 13 33,0-34,0 3 1,6 14 35,0-36,0 0 0,0 15 37,0-39,0 1 0,5 4.4.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılım çizelge ve grafikleri Çizelge 4.39 ile ġekil 4.7 ve ġekil 4.8‟de verilmiĢtir. 109 Frekans Frekans Çizelge 4.39. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) 40 Ortalama 9,938St.sapma 3,042 1 4,5-5,4 3 1,6 N 192 2 5,5-6,4 7 3,6 30 3 6,5-7,4 23 12,0 4 7,5-8,4 39 20,3 5 8,5-9,4 30 15,6 20 6 9,5-10,4 26 13,5 7 10,5-11,4 23 12,0 8 11,5-12,4 11 5,7 10 9 12,5-13,4 9 4,7 10 13,5-14,4 7 3,6 0 11 14,5-15,4 2 1,0 3 6 9 12 15 18 21 24 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 15,5-16,4 5 2,6 13 16,5-17,4 2 1,0 Şekil 4.7. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen ilk 14 17,5-18,4 0 0,0 baklanın çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 18,5-19,4 2 1,0 16 19,5-20,4 0 0,0 17 20,5-21,4 2 1,0 18 21,5-22,4 0 0,0 19 22,5-23,4 0 0,0 20 23,5-24,5 1 0,5 Kulakçık eni (cm) 80 Ortalama 2,009 1 1,1-1,2 2 1,0 St.sapma 0,4915 N 192 2 1,3-1,4 0 0,0 70 3 1,5-1,6 43 22,4 60 4 1,7-1,8 26 13,5 50 5 1,9-2,0 78 40,6 6 2,1-2,2 1 0,5 40 7 2,3-2,4 4 2,1 30 8 2,5-2,6 25 13,0 20 9 2,7-2,8 0 0,0 10 2,9-3,0 7 3,6 10 11 3,1-3,2 0 0,0 0 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 3,2 3,6 4,0 12 3,3-3,4 0 0,0 Kulakçık eni 13 3,5-3,6 3 1,6 14 3,7-3,8 0 0,0 Şekil 4.8. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 3,9-4,1 3 1,6 Çizelge 4.39‟da görüldüğü gibi Debrecen3xUSA1 melezinde ilk baklanın çıktığı boğum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 39 bitki 7,5-8,4. adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 30 bitki 8,5-9,4. aralığında ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.7). 110 Frekans Frekans Kulakçık eni bakımından yapılan değerlendirmede 78 bitkide kulakçık eni 1,9-2,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 43 bitkide 1,5-1,6 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.39); (ġekil 4.8). 4.4.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melezinde kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.40 ile ġekil 4.9 ve ġekil 4.10‟da verilmiĢtir. Debrecen3xUSA1 melezinin kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede Çizelge 4.40‟ta görüldüğü gibi 43 bitkisi 3,9-4,0 cm‟lik aralıkta, 27 bitki de 1,9-2,0 ve 2,5-2,6 cm‟lik aralıkta yer almıĢlardır (ġekil 4.9). Bakla uzunluğu bakımından 52 bitki %27,1 ile ilk sırada belirlenirken, 47 bitki 5,9-6,0 cm‟lik aralıkta %24,5 ile ikinci sırada tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.40); (ġekil 4.10). Öz ve Karasu (2010) yaptıkları çalıĢmada bakla uzunluğunu 6,30-7,83 cm arasında bildirmiĢlerdir. 111 Çizelge 4.40. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % Kulakçık boyu (cm) Ortalama 3,367St.sapma 0,9347 1 1,9-2,0 27 14,1 40 N 192 2 2,1-2,2 0 0,0 3 2,3-2,4 6 3,1 30 4 2,5-2,6 27 14,1 5 2,7-2,8 5 2,6 20 6 2,9-3,0 17 8,6 7 3,1-3,2 1 0,5 8 3,3-3,4 4 2,1 10 9 3,5-3,6 24 12,5 10 3,7-3,8 8 4,2 0 11 3,9-4,0 43 22,4 1,6 2,4 3,2 4,0 4,8 5,6 Kulakçık boyu 12 4,1-4,2 0 0,0 13 4,3-4,4 3 1,6 Şekil 4.9. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 14 4,5-4,6 14 7,3 kulakçık boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 4,7-4,8 1 0,5 16 4,9-5,0 7 3,6 17 5,1-5,2 0 0,0 18 5,3-5,4 0 0,0 19 5,5-5,6 4 2,1 20 5,7-5,8 0 0,0 21 5,9-6,1 1 0,5 Bakla uzunluğu (cm) 1 4,9-5,0 6 3,1 2 5,1-5,2 0 0,0 3 5,3-5,4 0 0,0 4 5,5-5,6 12 6,2 Ortalama 6,622 50 St.sapma 0,7285 5 5,7-5,8 0 0,0 N 192 6 5,9-6,0 47 24,5 40 7 6,1-6,2 0 0,0 8 6,3-6,4 0 0,0 30 9 6,5-6,6 40 20,8 10 6,7-6,8 0 0,0 20 11 6,9-7,0 52 27,1 12 7,1-7,2 0 0,0 10 13 7,3-7,4 0 0,0 14 7,5-7,6 24 12,5 0 15 7,7-7,8 0 0,0 5,4 6,0 6,6 7,2 7,8 8,4 Bakla uzunluğu 16 7,9-8,0 8 4,2 17 8,1-8,2 0 0,0 Şekil 4.10. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 18 8,3-8,4 0 0,0 bakla uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 19 8,5-8,7 3 1,6 112 Frekans Frekans 4.4.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılım çizelge ve grafikleri Çizelge 4.41 ile ġekil 4.11 ve ġekil 4.12‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.41‟den görüldüğü gibi Debrecen3xUSA1 melezinin bakla geniĢliği bakımından yapılan değerlendirmede 81 bitki 0,95-1,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 46 bitki 1,15-1,24 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.11). Bursa‟da Öz ve Karasu (2010)‟nun yaptıkları çalıĢmada bakla geniĢliğini 1,10-1,30 cm arasında belirlemiĢlerdir. Biyolojik verim açısından yapılan değerlendirmede 49 bitki 15,0-24,0 g‟lık aralıkta % 29,9 ile ilk sırada yer alırken, 44 bitki 25,0-34,0 g‟lık aralıkta % 26,8 ile ikinci sırada yer almıĢtır. En yüksek biyolojik verim değeri olan 195,0-205,0 g aralığında sadece 1 bitkide ölçülmüĢ ve biyolojik verimi arttırmaya yönelik yapılacak islah çalıĢmalarında kullanılabilir (Çizelge 4.41); (ġekil 4.12). Halil ve Uzun (2019)‟nun yaptıkları çalıĢmada bezelyede biyolıjik verim değerleri 95,32-339,59 g/bitki arasında belirlenmiĢtir. 113 Çizelge 4.41. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklereine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % 90 Bakla geniĢliği (cm) Ortalama 1,122St.sapma 0,1316 1 0,95-1,04 81 42,2 80 N 192 2 1,05-1,14 33 17,2 70 3 1,15-1,24 46 24,0 60 4 1,25-1,34 26 13,5 50 5 1,35-1,44 1 0,5 40 6 1,45-1,54 4 2,1 7 1,55-1,64 0 0,0 30 8 1,65-1,75 1 0,5 20 Biyolojik verim (g/bitki) 10 1 0,0-4,0 1 0,6 0 2 5,0-14,0 16 9,8 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 Bakla genişliği 3 15,0-24,0 49 29,9 4 25,0-34,0 44 26,8 Şekil 4.11. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 5 35,0-44,0 21 12,8 bakla geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 6 45,0-54,0 17 10,4 7 55,0-64,0 5 3,0 50 Ortalama 33,46 St.sapma 24,40 8 65,0-74,0 5 3,0 N 164 9 75,0-84,0 1 0,6 40 10 85,0-94,0 1 0,6 11 95,0-104,0 1 0,6 30 12 105,0-114,0 0 0,0 13 115,0-124,0 0 0,0 20 14 125,0-134,0 1 0,6 15 135,0-144,0 0 0,0 16 145,0-154,0 1 0,6 10 17 155,0-164,0 0 0,0 18 165,0-174,0 0 0,0 0 0 30 60 90 120 150 180 19 175,0-184,0 0 0,0 Biyolojik verim 0 185,0-194,0 0 0,0 21 195,0-205,0 1 0,6 Şekil 4.12. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 4.4.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melezinde kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.42 ile ġekil 4.13 ve ġekil 4.14‟te verilmiĢtir. Debrecen3xUSA1 melezinin 92 bitkinin kes verimi % 56,1‟lik bir oran ile 5,0-14,0 g‟lık aralıkta birinci sırada yer alırken, 36 bitki 15,0-24,0 g‟lık aralıkta % 22,0 ile ikinci sırada yer almıĢtır. 125,0-135,0 g olan en yüksek kes veriminde ise sadece 1 adet bitki 114 Frekans Frekans ölçülmüĢtür (Çizelge 4.42); (ġekil 4.13). Bezelyede yapılan çalıĢmalarda kes verimi değerleri 69,78-240,49 g/bitki arasında bildirilmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Çizelge 4.42. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % Kes verimi (g/bitki) Ortalama 16,7790 St.sapma 14,47 1 0,0-4,0 8 4,9 N 164 80 2 5,0-14,0 92 56,1 70 3 15,0-24,0 36 22,0 60 4 25,0-34,0 19 11,6 5 35,0-44,0 3 1,8 50 6 45,0-54,0 3 1,8 40 7 55,0-64,0 0 0,0 30 8 65,0-74,0 0 0,0 20 9 75,0-84,0 1 0,6 10 10 85,0-94,0 1 0,6 0 11 95,0-104,0 0 0,0 0 20 40 60 80 100 120 Kes verimi 12 105,0-114,0 0 0,0 13 115,0-124,0 0 0,0 Şekil 4.13. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kes 14 125,0-135,0 1 0,6 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği Hasat indeksi (%) 1 0,0-2,4 2 1,2 2 2,5-7,4 3 1,8 35 3 7,5-12,4 4 2,4 Ortalama 47,99St.sapma 15,64 N 156 4 12,5-17,4 3 1,8 30 5 17,5-22,4 3 1,8 25 6 22,5-27,4 2 1,2 7 27,5-32,4 4 2,4 20 8 32,5-37,4 8 4,9 9 37,5-42,4 10 6,1 15 10 42,5-47,4 20 12,2 10 11 47,5-52,4 24 14,6 12 52,5-57,4 20 12,2 5 13 57,5-62,4 32 19,5 0 14 62,5-67,4 17 11,0 0 15 30 45 60 75 Hasat indeksi 15 67,5-72,4 3 1,8 16 72,5-77,4 0 0,0 Şekil 4.14. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 17 77,5-82,5 1 0,6 hasat indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği Hasat indeksi bakımından yapılan değerlendirmede 32 bitki % 57,5-62,4‟lük aralıkta yer almıĢ olup, 24 bitki % 47,5-52,4‟lük aralıkta yer almıĢtır (Çizelge 4.42); (ġekil 4.14). Yapılan diğer çalıĢmalarda bezelyede hasat indeksi değerleri %22,83-47,27 arasında kaydedilmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Sayar ve ark. 2009, Tan ve ark. 2012, Ömeroğlu 2016, Halil ve Uzun 2019). 115 Frekans Frekans 4.4.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.43 ile ġekil 4.15 ve ġekil 4.16‟da gösterilmiĢtir. Bitki baĢına tane verimi değerlendirildiğinde 12,5-17,4 g‟lık aralıkta 31 bitki % 18,9 ile ilk sırada yer almıĢtır, 29 bitki ise 17,5-22,4 g‟lık aralıkta % 17,7 ile ikinci sırada yer almıĢtır. En yüksek tane verimi olan 77,5-82,5 g‟lık aralıkta sadece 1 adet bitki ölçülürken, en düĢük olan 0,0-2,4 g‟lık aralıkta ise 10 bitki tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.43); (ġekil 4.15). Halil ve Uzun (2019)‟nun yaptıkları çalıĢmada bezelyede tane verimi 25,53-121,28 g/bitki arasında belirlenmiĢtir. Çizelge 4.43‟e bakıldığında; 1000 tane ağırlığı bakımından 37 bitkinin 175,0-184,0 g ile ilk sırada yer aldığı (% 22,6) ve 19 bitkinin ise 195,0-204,0 g ikinci sırada olduğu (% 11,6) görülmüĢtür. En yüksek 1000 tane ağırlığı değeri olan 255,0-265,0 g‟lık aralıkta ise sadece 1 adet bitki ölçülmüĢtür (ġekil 4.16). Bu aralığa giren materyal, tane ağırlığını arttırmaya yönelik yapılacak islah çalıĢmalarında kullanılabilir. Bazı çalıĢmalarda bezelyede 1000 tane ağırlığı değerleri 51,00-303,33 g arasında belirlenmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan ve ark. 2005, Sayar ve ark. 2009, Tan ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Tan ve ark. 2012, Avcı ve Ceyhan 2013, Ömeroğlu 2016, Halil ve Uzun 2019). 116 Çizelge 4.43. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı tablosu Grup Aralık Frekans % 35 Tane verimi (g/bitki) Ortalama 16,69 St.sapma 12,38 1 0,0-2,4 10 6,1 N 16430 2 2,5-7,4 27 16,5 25 3 7,5-12,4 27 16,5 4 12,5-17,4 31 18,9 20 5 17,5-22,4 29 17,7 6 22,5-27,4 15 9,1 15 7 27,5-32,4 12 7,3 10 8 32,5-37,4 3 1,8 9 37,5-42,4 4 2,4 5 10 42,5-47,4 0 0,0 0 11 47,5-52,4 3 1,8 0 15 30 45 60 75 Tane verimi 12 52,5-57,4 0 0,0 13 57,5-62,4 2 1,2 Şekil 4.15. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen tane 14 62,5-67,4 0 0,0 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 67,5-72,4 0 0,0 16 72,5-77,4 0 0,0 17 77,5-82,5 1 0,6 1000 Tane ağırlığı (g) 1 95,0-104,0 2 1,2 2 105,0-114,0 4 2,4 40 Ortalama 180,5 St.sapma 30,98 3 115,0-124,0 0 0,0 N 164 4 125,0-134,0 7 4,3 30 5 135,0-144,0 8 4,9 6 145,0-154,0 11 6,7 7 155,0-164,0 13 7,9 20 8 165,0-174,0 13 7,9 9 175,0-184,0 37 22,6 10 185,0-194,0 18 11,0 10 11 195,0-204,0 19 11,6 12 205,0-214,0 12 7,3 13 215,0-224,0 11 6,7 0 120 150 180 210 240 14 225,0-234,0 2 1,2 1000 Tane ağırlığı 15 235,0-244,0 2 1,2 Şekil 4.16. Debrecen3xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 16 245,0-254,0 4 2,4 1000 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği 17 255,0-265,0 1 0,6 4.5. Sel 3-25xGap Pembesi Melez Kombinasyonu 4.5.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.44 ile ġekil 4.17 ve ġekil 4.18‟de gösterilmiĢtir. 117 Frekans Frekans Çizelge 4.44. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı 80 Ortalama 1 St.sapma 0,9240 70 N 172 Grup Aralık Frekans % 60 KardeĢ sayısı (adet) 50 1 0,0-0,4 56 32,6 2 0,5-1,4 74 43,0 40 3 1,5-2,4 31 18,0 30 4 2,5-3,4 8 4,7 20 5 3,5-4,5 3 1,7 Bitki boyu (cm) 10 1 25,0-34,0 4 2,3 0 2 35,0-44,0 9 5,2 -1 0 1 2 3 4 Kardeş sayısı 3 45,0-54,0 19 11,0 4 55,0-64,0 7 4,1 Şekil 4.17. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 5 65,0-74,0 1 0,6 6 75,0-84,0 6 3,5 7 85,0-94,0 8 4,7 25 Ortalama 108,2 St.sapma 41,05 8 95,0-104,0 11 6,4 N 172 9 105,0-114,0 17 9,9 20 10 115,0-124,0 17 9,9 11 125,0-134,0 24 14,0 15 12 135,0-144,0 13 7,6 13 145,0-154,0 15 8,7 10 14 155,0-164,0 11 6,4 15 165,0-174,0 4 2,3 5 16 175,0-184,0 4 2,3 17 185,0-195,0 2 1,2 0 30 60 90 120 150 180 Bitki boyu Şekil 4.18. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.44‟ta görüldüğü gibi Sel 3-25xGap Pembesi melezinde, kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 74 adet bitki 0,5-1,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 56 adet bitki 0,0-0,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.17). Bitki boyu bakımından 24 bitki %14,0 ile 125,0-134,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 19 bitki de 45,0-54,0 cm‟lik aralıkta (%11,0) ikinci sırada yer almıĢtır. Bu denemede bitkilerin %14‟ü 125,0-134,0 cm arasında yer aldığı için ġehirali(1988)‟nin bildirdiği Ģekilde sırık olarak tanımlanabilir. En uzun boy olan 185,0-195,0 cm‟lik aralıkta 2 bitki ölçülürken, en kısa boy olan 25,0-34,0 cm‟lik aralıkta 4 bitki ölçülmüĢtür (Çizelge 4.44); (ġekil 4.18). Yapılan bu çalıĢmada bitki boyları 25,0-195,0 cm arasında belirlenmiĢtir. Bezelye ile yapılan benzer çalıĢmalarda bitki boyları 31,83-180,00 cm arasında değiĢmiĢtir 118 Frekans Frekans (Ceyhan ve ark. 2005, Karayel ve Bozoğlu 2008, Avcı ve Ceyhan 2013, Tan ve ark. 2013, Ömeroğlu 2016). 4.5.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.45 ile ġekil 4.19 ve ġekil 4.20‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.45. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı 40 Ortalama 37,42 St.sapma 23,45 N 172 30 20 Grup Aralık Frekans % Bakla/Bitki (adet) 1 5,0-14,0 25 14,5 10 2 15,0-24,0 37 21,5 3 25,0-34,0 30 17,4 0 4 35,0-44,0 26 15,1 0 20 40 60 80 100 5 45,0-54,0 18 10,5 Bitkide bakla sayısı 6 55,0-64,0 11 6,4 Şekil 4.19. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 7 65,0-74,0 11 6,4 bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 8 75,0-84,0 6 3,5 9 85,0-94,0 2 1,2 60 Ortalama 5,791 10 95,0-104,0 4 2,3 St.sapma 1,330 N 172 11 105,0-115,0 2 1,2 50 Tohum/Bakla (adet) 1 1,5-2,4 1 0,6 40 2 2,5-3,4 8 4,7 30 3 3,5-4,4 22 12,8 4 4,5-5,4 33 19,2 20 5 5,5-6,4 55 32,0 6 6,5-7,4 37 15,7 10 7 7,5-8,5 16 9,3 0 2 3 4 5 6 7 8 9 Baklada tohum sayısı Şekil 4.20. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda, 37 bitkide, bakla sayıları 15,0-24,0 arasında bulunurken, 30 adet bitkide bitki baĢına 25,0-34,0 adet bakla tespit edilmiĢtir 119 Frekans Frekans (Çizelge 4.45); (ġekil 4.19). Karayel ve Bozoğlu (2008)‟nun Samsun ekolojik Ģartlarında yaptıkları çalıĢmada bitkide bakla sayısını 7,00-87,00 adet arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir. Baklada tohum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 172 adet bitkinin (% 32), 55 tanesi 5,5-6,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 37 tanesi de 6,5-7,4 adetlik aralıkta yer alarak ikinci sırada belirlenmiĢtir (Çizelge 4.45); (ġekil 4.20). Bezelye ile yapılan çalıĢmalarda baklada tohum sayısı 2,00-11,00 adet arasında belirlenmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008, Tan ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Avcı ve Ceyhan 2013). 4.5.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans daığılımı Çizelge 4.46 ile ġekil 4.21 ve ġekil 4.22‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.46‟da görüldüğü 172 bitkinin % 43‟ünde bitki baĢına tohum sayısı 25,0-74,0 arasında belirlenirken, % 27,9‟unda bitki baĢına tohum sayısı 75,0-124,0 arasında tespit edilmiĢtir. Bir bitkideki tohum sayısı bakımından en yüksek aralık 575,0-625,0 olarak bulunurken, bu aralıkta sadece 1 bitki yer almıĢtır. Bu aralıkta yer alan bitki, bitkide tohum sayısını arttırmaya yönelik yapılan ıslah çalıĢmalarında kullanılabilir. Bu arada sadece 4 bitki, bitki baĢına tohum sayısı bakımından 0,0-24,0 aralığında görülmüĢtür (ġekil 4.21). Avcı ve Ceyhan (2013) Konya‟da yaptıkları çalıĢmada bitkide tohum sayısını 35,50-83,83 adet arasında bildirmiĢlerdir. Sapta boğum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 23,0-24,0. aralıkta 27 bitki ilk sıralarda yer alıken, 23 bitki 21,0-22,0. aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.46); (ġekil 4.22). 120 Çizelge 4.46. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 80 Tohum/Bitki (adet) Ortalama 123,2St.sapma 116,5 1 0,0-24,0 4 2,3 70 N 172 2 25,0-74,0 74 43,0 60 3 75,0-124,0 48 27,9 50 4 125,0-174,0 10 5,8 5 175,0-224,0 14 8,1 40 6 225,0-274,0 6 3,5 30 7 275,0-324,0 3 1,7 8 325,0-374,0 2 1,2 20 9 375,0-424,0 3 1,7 10 10 425,0-474,0 1 0,6 0 11 475,0-524,0 4 2,3 -100 0 100 200 300 400 500 600 Bitkide tohum sayısı 12 525,0-574,0 2 1,2 13 575,0-625,0 1 0,6 Şekil 4.21. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen Sapta boğum sayısı (adet) bitkide tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 1 13,0-14,0 1 0,6 2 15,0-16,0 2 1,2 30 Ortalama 24,80 St.sapma 4,939 3 17,0-18,0 13 7,6 N 172 4 19,0-20,0 21 12,2 25 5 21,0-22,0 23 13,4 20 6 23,0-24,0 27 15,7 7 25,0-26,0 27 15,7 15 8 27,0-28,0 20 11,6 9 29,0-30,0 14 8,1 10 10 31,0-32,0 8 4,7 11 33,0-34,0 10 5,8 5 12 35,0-36,0 5 2,9 13 37,0-39,0 1 0,6 0 16 20 24 28 32 36 Sapta boğum sayısı Şekil 4.22. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 4.5.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait frekans dağılımı Çizelge 4.47 ile ġekil 4.23 ve ġekil 4.24‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.47‟de görüldüğü gibi Sel 3-25xGap Pembesi melezinin ilk baklanın çıktığı boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 20 adet bitki 8,5-9,4 adetlik aralıkta; 9,5-10,4, 10,5-11,4 ve 14,5-15,4 aralıkta 19‟ar bitki yer almıĢtır (ġekil 4.23). 121 Frekans Frekans Çizelge 4.47. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) Ortalama 12,78St.sapma 3,222 20 1 6,5-7,4 3 1,7 N 172 2 7,5-8,4 8 4,7 3 8,5-9,4 20 11,6 15 4 9,5-10,4 19 11,0 5 10,5-11,4 19 11,0 10 6 11,5-12,4 14 8,1 7 12,5-13,4 18 10,5 8 13,5-14,4 17 9,9 5 9 14,5-15,4 19 11,0 10 15,5-16,4 11 6,4 0 11 16,5-17,4 15 8,7 6 9 12 15 18 21 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 17,5-18,4 4 2,3 13 18,5-19,4 0 0,0 Şekil 4.23. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda 14 19,5-20,4 2 1,2 incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 20,5-21,4 1 0,6 16 21,5-22,4 0 0,0 17 22,5-23,5 2 1,2 Kulakçık eni (cm) Ortalama 2,380 1 1,95-2,04 58 33,7 60 St.sapma 0,3323 N 172 2 2,05-2,14 0 0,0 50 3 2,15-2,24 3 1,7 4 2,25-2,34 17 9,9 40 5 2,35-2,44 1 0,6 6 2,45-2,54 60 34,9 30 7 2,55-2,64 2 1,2 8 2,65-2,74 10 5,8 20 9 2,75-2,84 2 1,2 10 10 2,85-2,94 0 0,0 11 2,95-3,04 18 10,5 0 1,8 2,1 2,4 2,7 3,0 3,3 12 3,05-3,14 0 0,0 Kulakçık eni 13 3,15-3,24 0 0,0 14 3,25-3,34 0 0,0 Şekil 4.24. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 3,35-3,45 1 0,6 Kulakçık eni bakımından yapılan değerlendirmede 60 bitki 2,45-2,54 cm‟lik aralıkta %34,9‟luk oran ile ilk sırada yer alırken, 58 bitki 1,95-2,04 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.47); (ġekil 4.24). 4.5.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.48 ile ġekil 4.25 ve ġekil 4.26‟da verilmiĢtir. 122 Frekans Frekans Kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede 54 bitki 3,875-4,124 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 35 bitki 4,375-4,624 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.48); (ġekil 4.25). Çizelge 4.48. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 60 Kulakçık boyu (cm) Ortalama 4,251Stsapma 0,5892 1 2,625-2,874 2 1,2 N 172 50 2 2,875-3,124 2 1,2 3 3,125-3,374 3 1,7 40 4 3,375-3,624 23 13,4 5 3,625-3,874 6 3,5 30 6 3,875-4,124 54 31,4 7 4,125-4,374 4 2,3 20 8 4,375-4,624 35 20,3 10 9 4,625-4,874 9 5,2 10 4,875-5,124 27 15,7 0 11 5,125-5,374 1 0,6 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 Kulakçık boyu 12 5,375-5,624 5 2,9 13 5,625-5,874 0 0,0 Şekil 4.25. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda 14 5,875-6,125 1 0,6 incelenen kulakçık boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği Bakla uzunluğu (cm) 1 3,875-4,124 2 1,2 2 4,125-4,374 0 0,0 3 4,375-4,624 0 0,0 4 4,625-4,874 0 0,0 5 4,875-5,124 7 4,1 Ortalama 6,47450 St.sapma 0,7437 6 5,125-5,374 0 0,0 N 172 7 5,375-5,624 12 7,0 40 8 5,625-5,874 0 0,0 9 5,875-6,124 47 27,3 30 10 6,125-6,374 0 0,0 11 6,375-6,624 37 21,5 20 12 6,625-6,874 0 0,0 13 6,875-7,124 50 29,1 10 14 7,125-7,374 1 0,6 15 7,375-7,624 9 5,2 16 7,625-7,874 0 0,0 0 4,50 5,25 6,00 6,75 7,50 8,25 17 7,875-8,124 5 2,9 Bakla uzunluğu 18 8,125-8,374 0 0,0 Şekil 4.26. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda 19 8,375-8,624 1 0,6 incelenen bakla uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 20 8,625-8,875 1 0,6 Çizelge 4.48 ve ġekil 4.26‟da görüldüğü gibi bakla uzunluğu açısından yapılan değerlendirmede 50 adet bitki 6,875-7,124 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 47 bitki 123 Frekans Frekans ise 5,875-6,124 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Öz ve Karasu (2010)‟nun yaptıkları çalıĢmada bakla uzunluğu 6,30-7,10 cm arasında değiĢmiĢtir. 4.5.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.49 ile ġekil 4.27 ve ġekil 4.28‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.49. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 1,225 70 St.sapma 0,1294 N 172 60 Grup Aralık Frekans % Bakla geniĢliği (cm) 50 1 0,95-1,04 25 14,5 40 2 1,05-1,14 16 9,3 3 1,15-1,24 47 27,3 30 4 1,25-1,34 70 40,7 20 5 1,35-1,44 3 1,7 6 1,45-1,55 11 6,4 10 Biyolojik verim (g/bitki) 0 1 5,0-14,0 5 3,1 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 2 15,0-24,0 33 20,4 Bakla genişliği 3 25,0-34,0 33 20,4 Şekil 4.27. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda 4 35,0-44,0 19 11,7 incelenen bakla geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 5 45,0-54,0 26 16,0 6 55,0-64,0 12 7,4 7 65,0-74,0 10 6,2 35 Ortalama 46,90 St.sapma 28,39 8 75,0-84,0 6 3,7 N 162 30 9 85,0-94,0 6 3,7 10 95,0-104,0 5 3,1 25 11 105,0-114,0 2 1,2 20 12 115,0-124,0 2 1,2 13 125,0-134,0 1 0,6 15 14 135,0-144,0 0 0,0 10 15 145,0-154,0 1 0,6 16 155,0-164,0 0 0,0 5 17 165,0-175,0 1 0,6 0 0 30 60 90 120 150 Biyolojik verim Şekil 4.28. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 124 Frekans Frekans Çizelge 4.49‟da ve ġekil 4.27‟de görüldüğü gibi bakla geniĢliği bakımından yapılan değerlendirmede bitkilerin % 40,7‟si 1,25-1,34 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, % 27,3‟ü 1,15-1,24 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Yapılan benzer çalıĢmalarda bakla geniĢliği 1,10-1,30 cm arasında belirlenmiĢtir (Öz ve Karasu 2010). Biyolojik verim değerlerine bakıldığında 15,0-24,0 g/bitki ile 25,0-34,0 g/bitki aralıklarında, 33‟er bitki yer almıĢ ve toplam 66 adet bitki en fazla bu iki aralıkta belirlenmiĢtir. En düĢük biyolojik verim aralığı olan 5,0-14,0 g/bitki ise 5 bitki yer almıĢtır. 165,0-175,0 g/bitki aralığı en yüksek biyolojik verim değeri olurken bu aralıkta sadece 1 bitki tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.49); (ġekil 4.28). Bu aralıkta yer alan bitki, biyolojik verimi arttırmaya yönelik yapılan çalıĢmalarda kullanılabilir. Bezelyede, bu konu ile ilgili yapılan çalıĢmalarda biyolojik verim 95,32-339,59 g/bitki arasında değiĢmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). 4.5.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.50 ile ġekil 4.29 ve ġekil 4.30‟da gösterilmiĢtir. Kes verimi açısından Sel 3-25xGap Pembesi melezi incelendiğinde toplam bitkilerin % 18,5‟nin 17,5-22,4 g/bitki değerlerinde olduğu ve en fazla bitkinin bu aralıkta belirlendiği Çizelge 4.50‟de görülmektedir. 2,5-7,4 g/bitki, en düĢük kes verimi değerleri olurken, bu aralıkta 2 adet bitki yer almıĢtır. En yüksek kes verimi aralığında (82,5-87,5 g/bitki) ise sadece 1 bitkiye rastlanmıĢtır (ġekil 4.29). Halil ve Uzun (2019)‟nun Bursa‟da yaptıkları çalıĢmada kes verimi 69,78-240,49 g/bitki arasında belirlenmiĢtir. Bu çalıĢmada kullanılan melezlerde kardeĢ sayısının ve dallanmanın fazla olması kes veriminin de fazla olmasına sebep olmuĢtur. Hasat indeksi açısından yapılan değerlendirmede 22 bitki %42,5-47,4‟lük aralıkta ilk sırada yer alırken, 19 bitki %27,5-32,4 ve 19 bitki %32,5-37,4‟lük aralıkta ikinci sırada yer almıĢlardır (Çizelge 4.50); (ġekil 4.30). Bezelye ile ilgili yapılan çalıĢmalarda hasat 125 indeksi değerleri %22,83-47,27 arasında belirlenmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Sayar ve ark. 2009, Tan ve ark. 2012, Ömeroğlu 2016, Halil ve Uzun 2019). Çizelge 4.50. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Kes verimi (g/bitki) Ortalama 27,2030 St.sapma 13,90 1 2,5-7,4 2 1,2 N 162 2 7,5-12,4 12 7,4 25 3 12,5-17,4 25 15,4 20 4 17,5-22,4 30 18,5 5 22,5-27,4 25 15,4 15 6 27,5-32,4 17 10,5 7 32,5-37,4 23 14,2 10 8 37,5-42,4 9 5,6 9 42,5-47,4 4 2,5 5 10 47,5-52,4 4 2,5 0 11 52,5-57,4 3 1,9 0 15 30 45 60 75 Kes verimi 12 57,5-62,4 4 2,5 13 62,5-67,4 1 0,6 Şekil 4.29. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 14 67,5-72,4 1 0,6 kes verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 72,5-77,4 1 0,6 16 77,5-82,4 0 0,0 25 Ortalama 37,28 St.sapma 15,25 17 82,5-87,5 1 0,6 N 162 Hasat indeksi (%) 20 1 2,5-7,4 5 3,1 2 7,5-12,4 6 3,7 15 3 12,5-17,4 8 4,9 4 17,5-22,4 11 6,8 10 5 22,5-27,4 11 6,8 6 27,5-32,4 19 11,7 7 32,5-37,4 19 11,7 5 8 37,5-42,4 18 11,1 9 42,5-47,4 22 13,6 0 10 20 30 40 50 60 70 10 47,5-52,4 17 10,5 Hasat indeksi 11 52,5-57,4 6 3,7 Şekil 4.30. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 12 57,5-62,4 15 9,3 hasat indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 13 62,5-67,5 5 3,1 4.5.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.51 ile ġekil 4.31 ve 4.32‟de gösterilmiĢtir. 126 Frekans Frekans Gözlem yapılan Sel 3-25xGap Pembesi melezinde bitkilerin % 24,7‟sinin bitki baĢına tane verimi 7,5-12,4 g arasında olmuĢtur. % 14,8 2,5-7,4 g aralığında iken sadece % 0,6‟sının (1 adet bitki) bitki baĢına tane verimi en yüksek (92,5-97,5 g) aralıkta yer almıĢtır (Çizelge 4.51); (ġekil 4.31). Karayel ve Bozoğlu (2008)‟nun yaptıkları çalıĢmada tane verimi 5,30-30,00 g/bitki arasında değiĢirken, Halil ve Uzun (2019)‟nun yaptıkları çalıĢmada 25,53-121,28 g/bitki arasında bildirilmiĢtir. Çizelge 4.51. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Tane verimi (g/bitki) Ortalama 19,6940 St.sapma 17,30 1 0,0-2,4 11 6,8 N 162 2 2,5-7,4 24 14,8 30 3 7,5-12,4 40 24,7 4 12,5-17,4 17 10,5 5 17,5-22,4 18 11,1 20 6 22,5-27,4 10 6,2 7 27,5-32,4 10 6,2 8 32,5-37,4 8 4,6 10 9 37,5-42,4 8 4,9 10 42,5-47,4 1 0,6 0 11 47,5-52,4 5 3,1 -15 0 15 30 45 60 75 90 Tane verimi 12 52,5-57,4 4 2,5 13 57,5-62,4 1 0,6 Şekil 4.31. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 14 62,5-67,4 1 0,6 tane verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 67,5-72,4 2 1,2 16 72,5-77,4 0 0,0 17 77,5-82,4 0 0,0 35 18 82,5-87,4 0 0,0 Ortalama 200,0St.sapma 43,03 N 162 19 87,5-92,4 1 0,6 30 20 92,5-97,5 1 0,6 25 1000 Tane ağırlığı (g) 1 70,0-89,0 3 1,9 20 2 90,0-109,0 1 0,6 3 110,0-129,0 6 3,7 15 4 130,0-149,0 9 5,6 10 5 150,0-169,0 22 13,6 6 170,0-189,0 22 13,6 5 7 190,0-209,0 32 19,8 0 8 210,0-229,0 27 16,7 80 120 160 200 240 280 1000 Tane ağırlığı 9 230,0-249,0 19 11,7 10 250,0-269,0 14 8,6 Şekil 4.32. Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 11 270,0-289,0 6 3,7 1000 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği 12 290,0-310,0 1 0,6 127 Frekans Frekans Sel 3-25xGap Pembesi melez kombinasyonundaki bitkilerin 1000 tane ağırlığı en fazla 290,0-310,0 g aralığında belirlenmiĢ ve sadece 1 bitkinin 1000 tane ağırlığı en fazla olmuĢtur. Ayrıca bu aralıkta yer alan bitki, ıslah çalıĢmalarında 1000 tane ağırlığını arttırıcı yönde kullanılabilir. 32 bitki (% 19,8) 190,0-209,0 g aralığında yer almıĢtır (Çizelge 4.51); (ġekil 4.32). Bu çalıĢmada 1000 tane ağırlığı 70,00-310,00 g arasında değiĢirken, benzer çalıĢmalarda 51,00-303,33 g arasında değiĢmiĢtir (Tan ve ark. 2009, Avcı ve Ceyhan 2013, Halil ve Uzun 2019). 4.6. Sel 3-25xKirazlı Melez Kombinasyonu 4.6.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.52 ile ġekil 4.33 ve ġekil 4.34‟te gösterilmiĢtir. Çizelge 4.52‟de görüldüğü gibi Sel 3-25xKirazlı melezinin kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 80 bitki 0,5-1,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 41‟er bitki 0,0-0,4 ve 1,5-2,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢlardır (ġekil 4.33). Bitki boyu açısından yapılan değerlendirmede 20 bitki 145,0-154,0 cm‟lik aralıkta %11,1‟lik bir oran ile ilk sırada yer almıĢ, 19‟ar bitki 115,0-124,0 ve 135,0-144,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. En uzun boy olan 185,0-195,0 cm‟lik aralıkta sadece 1 bitki ölçülürken, en kısa boy olan 25,0-34,0 cm‟lik aralıkta 2 bitki ölçülmüĢtür (Çizelge 4.52); (ġekil 4.34). Bezelyede yapılan diğer çalıĢmalara (31,83-126,50 cm) kıyasla (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan ve ark. 2005, Tamkoç 2007, Karayel ve Bozoğlu 2008, Sayar ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Tan ve ark. 2011, Tan ve ark. 2012, Avcı ve Ceyhan 2013, Tan ve ark. 2013, Ömeroğlu 2016) bu melezlerin boyları daha uzun olduğu ifade edilebilir. 128 Çizelge 4.52. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı 90 Ortalama 1,217 St.sapma 0,9471 80 N 180 70 60 Grup Aralık Frekans % 50 KardeĢ sayısı (adet) 40 1 0,0-0,4 41 22,8 2 0,5-1,4 80 44,4 30 3 1,5-2,4 41 22,8 20 4 2,5-3,4 15 8,3 10 5 3,5-4,5 3 1,7 0 Bitki boyu (cm) -1 0 1 2 3 4 Kardeş sayısı 1 25,0-34,0 2 1,1 2 35,0-44,0 12 6,7 Şekil 4.33. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 3 45,0-54,0 17 9,4 4 55,0-64,0 12 6,7 5 65,0-74,0 9 5,0 Ortalama 104,4 20 St.sapma 40,16 6 75,0-84,0 8 4,4 N 180 7 85,0-94,0 4 2,2 8 95,0-104,0 11 6,1 15 9 105,0-114,0 15 8,3 10 115,0-124,0 19 10,6 10 11 125,0-134,0 17 9,4 12 135,0-144,0 19 10,6 13 145,0-154,0 20 11,1 5 14 155,0-164,0 8 4,4 15 165,0-174,0 4 2,2 16 175,0-184,0 2 1,1 0 30 60 90 120 150 180 17 185,0-195,0 1 0,6 Bitki boyu Şekil 4.34. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 4.6.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.53 ile ġekil 4.35 ve ġekil 4.36‟da gösterilmiĢtir. Sel 3-25xKirazlı melezinde 180 bitkinin 28‟i % 15,6‟lık bir oranla bitkide bakla sayısı bakımından 15,0-24,0 adetlik aralıkta ilk sırada yer almıĢ, bunu 26 bitki 35,0-44,0 adetlik aralıkta ikinci sırada takip etmiĢtir (Çizelge 4.53); (ġekil 4.35). Yapılan çalıĢmalarda bitkide bakla sayısı 3,50-87,00 adet arasında belirlenmiĢtir (Ceyhan ve ark. 2005, Karayel ve Bozoğlu 2008, Tan ve ark. 2012). 129 Frekans Frekans Çizelge 4.53. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı 30 Ortalama 49,22 St.sapma 29,08 N 180 Grup Aralık Frekans % 25 Bakla/Bitki (adet) 1 5,0-14,0 12 6,7 20 2 15,0-24,0 28 15,6 15 3 25,0-34,0 24 13,3 4 35,0-44,0 26 14,4 10 5 45,0-54,0 24 13,3 6 55,0-64,0 15 8,3 5 7 65,0-74,0 14 7,8 8 75,0-84,0 13 7,2 0 0 30 60 90 120 150 9 85,0-94,0 10 5,6 Bitkide bakla sayısı 10 95,0-104,0 7 3,9 Şekil 4.35. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 11 105,0-114,0 3 1,7 bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 12 115,0-124,0 1 0,6 13 125,0-134,0 0 0,0 14 135,0-144,0 2 1,1 50 Ortalama 5,589 St.sapma 1,483 15 145,0-154,0 0 0,0 N 180 16 155,0-165,0 1 0,6 40 Tohum/Bakla (adet) 1 0,5-1,4 3 1,7 30 2 1,5-2,4 3 1,7 3 2,5-3,4 6 3,3 20 4 3,5-4,4 28 15,6 5 4,5-5,4 39 21,7 10 6 5,5-6,4 49 27,2 7 6,5-7,4 39 21,7 0 8 7,5-8,4 12 6,7 2 4 6 8 9 8,5-9,5 1 0,6 Baklada tohum sayısı Şekil 4.36. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.53 ve ġekil 4.36‟da, baklada tohum sayısı özelliği açısından 49 bitkinin 5,5- 6,4 adetlik aralıkta bulunduğu belirlenmiĢtir. En yüksek değer olan 8,5-9,5 adetlik aralıkta ise sadece 1 bitkiye rastlanmıĢtır. Karayel ve Bozoğlu (2008)‟nun yaptıkları çalıĢmada baklada tohum sayısı 2,00-11,00 adet arasında değiĢirken, Öz ve Karasu (2010)‟nun yaptıkları denemede 4,76-7,08 adet olarak tespit edilmiĢtir. 130 Frekans Frekans 4.6.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.54 ile ġekil 4.37 ve ġekil 4.38‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.54. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 35 Tohum/Bitki (adet) Ortalama 186,1St.sapma 122,9 1 0,0-24,0 6 3,3 N 18030 2 25,0-74,0 26 14,4 3 75,0-124,0 33 18,3 25 4 125,0-174,0 34 18,9 20 5 175,0-224,0 26 14,4 6 225,0-274,0 18 10,0 15 7 275,0-324,0 12 6,7 10 8 325,0-374,0 11 6,1 9 375,0-424,0 5 2,8 5 10 425,0-474,0 3 1,7 0 11 475,0-524,0 4 2,2 0 150 300 450 600 Bitkide tohum sayısı 12 525,0-574,0 1 0,6 13 575,0-624,0 0 0,0 Şekil 4.37. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 14 625,0-674,0 0 0,0 bitkide tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 675,0-725,0 1 0,6 Sapta boğum sayısı (adet) 1 14,5-15,4 1 0,6 2 15,5-16,4 4 2,2 3 16,5-17,4 5 2,8 4 17,5-18,4 4 2,2 5 18,5-19,4 1 0,6 6 19,5-20,4 10 5,6 20 Ortalama 25,32 7 20,5-21,4 6 3,3 St.sapma 4,459 N 180 8 21,5-22,4 17 9,4 9 22,5-23,4 16 8,9 15 10 23,5-24,4 17 9,4 11 24,5-25,4 14 7,8 10 12 25,5-26,4 19 10,6 13 26,5-27,4 11 6,1 14 27,5-28,4 8 4,4 5 15 28,5-29,4 10 5,6 16 29,5-30,4 9 5,0 17 30,5-31,4 12 6,7 0 15 18 21 24 27 30 33 36 18 31,5-32,4 7 3,9 Sapta boğum sayısı 19 32,5-33,4 6 3,3 Şekil 4.38. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 20 33,5-34,4 0 0,0 sapta boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 21 34,5-35,4 1 0,6 22 35,5-36,5 2 1,1 131 Frekans Frekans Sel 3-25xKirazlı melezinde, 34 bitkideki, bitki baĢına tohum sayısı 125,0-174,0 adetlik aralıkta yer almıĢtır. Bitki baĢına tohum sayısı olarak 675,0-725,0 adet en yüksek aralığı gösterirken burada sadece 1 bitki bulunmuĢtur (Çizelge 4.54); (ġekil 4.37). Avcı ve Ceyhan (2013)‟nın yaptıkları çalıĢmada bitkide tohum sayısı 35,50-83,83 adet olarak belirlenmiĢtir. Sapta boğum sayısı açısından Sel 3-25xKirazlı melezinde yapılan değerlendirmede 19 bitki 25,5-26,4 aralığında ilk sırada yer alırken, 17 bitki 21,5-22,4 ve 17 bitki 23,5-24,4 aralığında ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.54); (ġekil 4.38). 4.6.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait frekans dağılımı Çizelge 4.55 ile ġekil 4.39 ve ġekil 4.40‟ta verilmiĢtir. Görüldüğü gibi ilk baklanın çıktığı boğum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 18 bitki 11,5-12,4 aralıkta ilk sırada yer alırken, 17 bitki 14,5-15,4 aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.55); (ġekil 4.39). Çizelge 4.55 ve ġekil 4.40‟ta kulakçık eni bakımından yapılan değerlendirmede 41 bitkinin 2,9-3,0 cm‟lik aralıkta %22,8 oran ile ilk sırada, 39 bitkinin 2,5-2,6 cm‟lik aralıkta %21,7 oran ile ikinci sırada yer aldığı görülmüĢtür. 132 Çizelge 4.55. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 20 Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) Ortalama 15,69St.sapma 4,537 1 7,5-8,4 2 1,1 N 180 2 8,5-9,4 8 4,4 15 3 9,5-10,4 12 6,7 4 10,5-11,4 12 6,7 5 11,5-12,4 18 10,0 10 6 12,5-13,4 13 7,2 7 13,5-14,4 16 8,9 8 14,5-15,4 17 9,4 5 9 15,5-16,4 12 6,7 10 16,5-17,4 11 6,1 0 11 17,5-18,4 15 8,3 6 9 12 15 18 21 24 27 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 18,5-19,4 10 5,6 13 19,5-20,4 4 2,2 Şekil 4.39. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın 14 20,5-21,4 5 2,8 çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 21,5-22,4 8 4,4 16 22,5-23,4 5 2,8 17 23,5-24,4 3 1,7 18 24,5-25,4 4 2,2 19 25,5-26,4 3 1,7 20 26,5-27,4 1 0,6 21 27,5-28,5 1 0,6 Kulakçık eni (cm) 1 1,9-2,0 34 18,9 2 2,1-2,2 2 1,1 Ortalama 2,971 3 2,3-2,4 3 1,7 40 St.sapma 0,7777 N 180 4 2,5-2,6 39 21,7 5 2,7-2,8 3 1,7 30 6 2,9-3,0 41 22,8 7 3,1-3,2 0 0,0 8 3,3-3,4 2 1,1 20 9 3,5-3,6 22 12,2 10 3,7-3,8 3 1,4 11 3,9-4,0 21 11,7 10 12 4,1-4,2 0 0,0 13 4,3-4,4 0 0,0 0 14 4,5-4,6 5 2,8 1,2 1,8 2,4 3,0 3,6 4,2 4,8 5,4 Kulakçık eni 15 4,7-4,8 0 0,0 16 4,9-5,0 4 2,2 Şekil 4.40. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 17 5,1-5,2 0 0,0 18 5,3-5,4 0 0,0 19 5,5-5,7 1 0,6 133 Frekans Frekans 4.6.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.56 ile ġekil 4.41 ve ġekil 4.42‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.56 ve ġekil 4.41‟de görüldüğü gibi kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede 81 bitki 3,9-4,0 cm‟lik aralıkta yer alırken, 27 bitki 4,5-4,6 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Bakla uzunluğu açısından yapılan değerlendirmede 43 bitki 6,875-7,124 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 42 bitki 5,875-6,124 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.56); (ġekil 4.42). Bezelyede yapılan çalıĢmalarda bakla uzunluğu 6,30-7,10 cm arasında bildirilmiĢtir (Öz ve Karasu 2010). 134 Çizelge 4.56. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 90 Kulakçık boyu (cm) Ortalama 4,32St.sapma 0,7898 1 2,9-3,0 14 7,8 80 N 180 2 3,1-3,2 0 0,0 70 3 3,3-3,4 0 0,0 60 4 3,5-3,6 12 6,7 50 5 3,7-3,8 1 0,6 40 6 3,9-4,0 81 45,0 7 4,1-4,2 0 0,0 30 8 4,3-4,4 0 0,0 20 9 4,5-4,6 27 15,0 10 10 4,7-4,8 0 0,0 0 11 4,9-5,0 24 13,3 2,4 3,0 3,6 4,2 4,8 5,4 6,0 6,6 Kulakçık boyu 12 5,1-5,2 0 0,0 13 5,3-5,4 0 0,0 Şekil 4.41. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 14 5,5-5,6 10 5,6 boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 5,7-5,8 0 0,0 16 5,9-6,0 6 3,3 17 6,1-6,2 0 0,0 18 6,3-6,4 1 0,6 19 6,5-6,6 2 1,1 20 6,7-6,8 0 0,0 21 6,9-7,1 2 1,1 Bakla uzunluğu (cm) 1 2,875-3,124 1 0,6 2 3,125-3,374 0 0,0 3 3,375-3,624 0 0,0 4 3,625-3,874 0 0,0 Ortalama 6,5St.sapma 0,8875 5 3,875-4,124 3 1,7 40 N 180 6 4,125-4,374 0 0,0 7 4,375-4,624 4 2,2 30 8 4,625-4,874 0 0,0 9 4,875-5,124 8 4,4 20 10 5,125-5,374 0 0,0 11 5,375-5,624 8 4,4 12 5,625-5,874 0 0,0 10 13 5,875-6,124 42 23,3 14 6,125-6,374 0 0,0 0 15 6,375-6,624 38 21,1 3,00 3,75 4,50 5,25 6,00 6,75 7,50 8,25 Bakla uzunluğu 16 6,625-6,874 0 0,0 17 6,875-7,124 43 23,9 Şekil 4.42. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla 18 7,125-7,374 0 0,0 uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 19 7,375-7,624 22 12,2 20 7,625-7,874 0 0,0 21 7,875-8,125 11 6,1 135 Frekans Frekans 4.6.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verime ait frekans dağılımı Çizelge 4.57 ile ġekil 4.43 ve 4.44‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.57. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı 80 Ortalama 1,156 St.sapma 0,1495 70 N 180 Grup Aralık Frekans % 60 Bakla geniĢliği (cm) 1 0,95-1,04 71 39,4 50 2 1,05-1,14 8 4,4 40 3 1,15-1,24 54 30,0 30 4 1,25-1,34 35 19,4 5 1,35-1,44 0 0,0 20 6 1,45-1,55 12 6,7 10 Biyolojik verim (g/bitki) 1 5,0-14,0 16 9,9 00,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 2 15,0-24,0 21 13,0 Bakla genişliği 3 25,0-34,0 20 12,4 Şekil 4.43. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla 4 35,0-44,0 18 11,2 geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 5 45,0-54,0 17 10,6 6 55,0-64,0 11 6,8 Ortalama 56,17 7 65,0-74,0 14 8,7 St.sapma 36,7720 N 161 8 75,0-84,0 11 6,8 9 85,0-94,0 8 5,0 15 10 95,0-104,0 8 5,0 11 105,0-114,0 4 2,5 12 115,0-124,0 5 3,1 10 13 125,0-134,0 1 0,6 14 135,0-144,0 2 1,2 15 145,0-154,0 3 1,9 5 16 155,0-164,0 0 0,0 17 165,0-174,0 1 0,6 0 -30 0 30 60 90 120 150 180 18 175,0-184,0 0 0,0 Biyolojik verim 19 185,0-195,0 1 0,6 Şekil 4.44. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği Sel 3-25xKirazlı melezinde bakla geniĢliği bakımından % 39,4‟lük bir oran ile 71 adet bitki 0,95-1,0 cm‟lik aralıkta yer almıĢtır (Çizelge 4.57); (ġekil 4.43). Öz ve Karasu (2010)‟nun Bursa‟da yaptıkları çalıĢmada bakla geniĢliği değerleri 1,10-1,30 cm arasında değiĢmiĢtir. 136 Frekans Frekans Çizelge 4.57 ve ġekil 4.44„te biyolojik verim açısından Sel 3-25xKirazlı melezinde en fazla (21 adet) bitkinin 15,0-24,0 g/bitki‟lik bulunduğu belirlenirken, en büyük biyolojik verim olan 185,0-195,0 g/bitki‟lik aralıkta sadece 1 adet bitki saptanmıĢtır. Bu aralıkta yer alan bitki ilerleyen zamanlarda biyolojik verimi arttırmaya yönelik yapılacak ıslah çalıĢmalarında materyal olarak kullanılabilir. Bu çalıĢmada biyolojik verim değerleri 5,00-195,00 g/bitki arasında değiĢim gösterirken, Halil ve Uzun (2019)‟nun yaptıkları araĢtırmada melezlerin biyolojik verim değerleri 95,32-339,59 g/bitki arasında değiĢmiĢtir. 4.6.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.58 ile ġekil 4.45 ve ġekil 4.46‟da gösterilmiĢtir. Sel 3-25xKirazlı melezinin en yüksek kes verimi değerleri 135,0-145,0 g/bitki olarak belirlenmiĢ ve bu aralıkta sadece 1 bitki tespit edilmiĢtir. 15,0-24,0 g/bitki aralığında belirlenen bitki sayısı 36 olmuĢ ve % 22,4‟lük bir pay ile en fazla bitkinin bulunduğu aralık olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 4.58); (ġekil 4.45). Halil ve Uzun (2019)‟nun bezelye ile ilgili yaptıkları çalıĢmada kes verimi melezlerde 69,78-240,49 g/bitki arasında bildirilmiĢtir. Çizelge 4.58 ve ġekil 4.46‟da aynı melezin hasat indeksi değerlerine bakıldığında % 72,5-77,4‟lük aralığın en yüksek hasat indeksi aralığı olduğu ve burada 2 bitkinin bulunduğu görülmektedir. 24 bitkinin ise % 42,5-47,4‟lük aralıkta olduğu ve en fazla bitkinin bu aralıkta yer aldığı belirlenmiĢtir. Yapılan benzer çalıĢmalarda hasat indeksi değerleri %22,83-%47,27 arasında kaydedilmiĢtir (Ömeroğlu 2016, Halil ve Uzun 2019). 137 Çizelge 4.58. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 40 Kes verimi (g/bitki) Ortalama 33,23St.sapma 19,86 1 0,0-4,0 1 0,6 N 161 2 5,0-14,0 24 14,9 30 3 15,0-24,0 36 22,4 4 25,0-34,0 33 20,5 5 34,0-44,0 28 17,4 20 6 45,0-54,0 23 14,3 7 55,0-64,0 7 4,3 8 65,0-74,0 4 2,5 10 9 75,0-84,0 2 1,2 10 85,0-94,0 1 0,6 0 11 95,0-104,0 1 0,6 0 20 40 60 80 100 120 140 Kes verimi 12 105,0-114,0 0 0,0 13 115,0-124,0 0 0,0 Şekil 4.45. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes 14 125,0-134,0 0 0,0 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 135,0-145,0 1 0,6 Hasat indeksi (%) 1 0,0-2,4 1 0,6 25 Ortalama 35,41 St.sapma 17,07 2 2,5-7,4 9 5,6 N 161 3 7,5-12,4 8 5,0 20 4 12,5-17,4 13 8,1 5 17,5-22,4 13 8,1 15 6 22,5-27,4 12 7,4 7 27,5-32,4 7 4,3 10 8 32,5-37,4 17 10,6 9 37,5-42,4 21 13,0 5 10 42,5-47,4 24 14,9 11 47,5-52,4 10 6,2 0 12 52,5-57,4 13 8,1 0 15 30 45 60 75 13 57,5-62,4 6 3,7 Hasat indeksi 14 62,5-67,4 1 0,6 Şekil 4.46. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen hasat 15 67,5-72,4 4 2,5 indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 16 72,5-77,5 2 1,2 4.6.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.59 ile ġekil 4.47 ve ġekil 4.25‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.59 ve ġekil 4.47‟de, Sel 3-25xKirazlı melezinin tane verimi açısından yapılan değerlendirmesinde 31 bitkinin % 19,2‟lik bir oranla 2,5-7,4 g‟lık aralıkta ilk sırada yer aldığı, 18 bitkinin ise 7,5-12,4 g‟lık aralıkta %11,2 ile ikinci sırada bulunduğu görülmektedir. Bitki baĢına tane verimi değeri bakımından en yüksek aralık 97,5-102,5 138 Frekans Frekans g olmuĢ ve burada sadece 1 bitki belirlenmiĢ ve bu bitki tane verimini arttırıcı yönde yapılacak ıslah çalıĢmalarında kullanılabilir. Bezelye ile ilgili yapılan çalıĢmalarda tane verimi 5,30-121,28 g/bitki olarak belirlenmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008, Halil ve Uzun 2019). Çizelge 4.59. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 35 Tane verimi (g/bitki) Ortalama 22,94 St.sapma 21,08 1 0,0-2,4 15 9,3 N 16130 2 2,5-7,4 31 19,2 25 3 7,5-12,4 18 11,2 4 12,5-17,4 16 9,9 20 5 17,5-22,4 16 9,9 6 22,5-27,4 11 6,8 15 7 27,5-32,4 13 8,1 10 8 32,5-37,4 7 4,3 9 37,5-42,4 5 3,1 5 10 42,5-47,4 8 5,0 0 11 47,5-52,4 4 2,5 -20 0 20 40 60 80 100 Tane verimi 12 52,5-57,4 3 1,9 13 57,5-62,4 4 2,5 Şekil 4.47. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane 14 62,5-67,4 1 0,6 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 67,5-72,4 3 1,9 16 72,5-77,4 0 0,0 17 77,5-82,4 4 2,5 18 82,5-87,4 0 0,0 19 87,5-92,4 1 0,6 20 92,5-97,4 0 0,0 35 Ortalama 187,6 St.sapma 46,89 21 97,5-102,5 1 0,6 N 161 30 1000 Tane ağırlığı (g) 1 50,0-69,0 1 0,6 25 2 70,0-89,0 4 2,5 20 3 90,0-109,0 1 0,6 4 110,0-129,0 8 5,0 15 5 130,0-149,0 20 12,4 10 6 150,0-169,0 18 11,2 7 170,0-189,0 34 21,1 5 8 190,0-209,0 30 18,6 9 210,0-229,0 20 12,4 0 80 120 160 200 240 280 10 230,0-249,0 8 5,0 1000 Tane ağırlığı 11 250,0-269,0 8 5,0 Şekil 4.48. Sel 3-25xKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 1000 12 270,0-289,0 4 2,5 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği 13 290,0-310,0 5 3,1 1000 tane ağırlığı bakımından yapılan değerlendirmede ise 5 adet bitkinin 1000 tane ağırlığı en yüksek aralıkta (290,0-310,0 g) belirlenmiĢtir. Bitkilerin çoğunda (34 adet) 139 Frekans Frekans ise 1000 tane ağırlığı 170,0-189,0 g aralığında yer almıĢtır (Çizelge 4.59); (ġekil 4.48). Yapılan benzer çalıĢmalarda 1000 tane ağırlığı 51,00-303,33 g arasında kaydedilmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan ve ark. 2005, Avcı ve Ceyhan 2013, Halil ve Uzun 2019). 4.7. Sel 3-25xUSA1 Melez Kombinasyonu 4.7.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.60 ile ġekil 4.49 ve ġekil 4.50‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.60‟tan görüldüğü gibi Sel 3-25xUSA1 melezinin 42 adetinde kardeĢ sayısı 1,5-2,4 adet olurken, 30 adetinde ise 2,5-3,4 adet olmuĢtur (ġekil 4.49). Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda 45 bitkide bitki boyu 95,0-104,0 cm yer almıĢ, 20 bitki ise 85,0-94,0 cm arasında belirlenmiĢtir. Bu melez dölün çoğu bitkilerinde bitki boyunun 95,0-104,0 cm arasında bulunması, bu melezin yarı sırık olarak değerlendirilebileceğini gösterebilir (ġehirali 1988). Sadece 1 bitkinin boyu en uzun aralık olan 115,0-125,0 cm‟lik aralıkta yer almıĢtır (Çizelge 4.60); (ġekil 4.50). Bezelye ile yapılan bir çok çalıĢmada bitki boyu 40,00-180,00 cm arasında belirlenmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Karayel ve Bozoğlu 2008). 140 Çizelge 4.60. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 2,597 St.sapma 1,400 40 N 129 30 Grup Aralık Frekans % KardeĢ sayısı (adet) 20 1 0,0-0,4 3 2,3 2 0,5-1,4 25 19,3 10 3 1,5-2,4 42 32,6 4 2,5-3,4 30 23,3 5 3,5-4,4 15 11,6 0 0 1 2 3 4 5 6 7 6 4,5-5,4 9 7,0 Kardeş sayısı 7 5,5-6,4 4 3,1 Şekil 4.49. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 8 6,5-7,5 1 0,8 sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Bitki boyu (cm) 1 5,0-14,0 2 1,6 50 2 15,0-24,0 0 0,0 Ortalama 87,03 St.sapma 19,76 3 25,0-34,0 0 0,0 N 129 4 35,0-44,0 0 0,0 40 5 45,0-54,0 4 3,1 6 55,0-64,0 12 9,3 30 7 65,0-74,0 18 14,0 8 75,0-84,0 8 6,2 20 9 85,0-94,0 20 15,5 10 95,0-104,0 45 34,9 10 11 105,0-114,0 19 14,7 12 115,0-125,0 1 0,8 0 20 40 60 80 100 120 Bitki boyu Şekil 4.50. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 4.7.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.61 ile ġekil 4.51 ve ġekil 4.52‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.61‟den görüldüğü gibi bitkide bakla sayısı bakımından yapılan değerlendirmede; 41 bitkide bakla sayısı 10,0-29,0 adet, 27 bitkide bakla sayısı 30,0- 49,0 adet olarak belirlenmiĢtir. Sel 3-25xUSA1 melezinin bitkide en çok bakla sayısı olan 290,0-310,0 adetlik aralığında sadece 1 bitki belirlenmiĢtir ve bitkide bakla sayısını arttırmaya yönelik yapılacak ıslah çalıĢmalarında materyal olarak kullanılabilir 141 Frekans Frekans sonucuna varılmıĢtır (ġekil 4.51). Yapılan bu çalıĢmada bakla sayısı 0,00-310,00 adet aralığında belirlenirken, diğer çalıĢmalardada 2,95-87,00 adet arasında belirlenmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008, Öz ve Karasu 2010). Çizelge 4.61. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 55,98 40 St.sapma 49,37 N 129 Grup Aralık Frekans % 30 Bakla/Bitki (adet) 1 0,0-9,0 8 6,2 2 10,0-29,0 41 31,8 20 3 30,0-49,0 27 20,9 4 50,0-69,0 17 13,2 10 5 70,0-89,0 12 9,3 6 90,0-109,0 7 5,4 7 110,0-129,0 3 2,3 0 -60 0 60 120 180 240 300 8 130,0-149,0 5 3,9 Bitkide bakla sayısı 9 150,0-169,0 5 3,9 Şekil 4.51. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 10 170,0-189,0 1 0,8 bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 11 190,0-209,0 2 1,6 12 210,0-229,0 0 0,0 50 Ortalama 5,713 13 230,0-249,0 0 0,0 St.sapma 1,251 N 129 14 250,0-269,0 0 0,0 40 15 270,0-289,0 0 0,0 16 290,0-310,0 1 0,8 30 Tohum/Bakla (adet) 1 1,5-2,4 2 1,6 2 2,5-3,4 3 2,3 20 3 3,5-4,4 18 14,0 4 4,5-5,4 26 20,2 10 5 5,5-6,4 44 34,1 6 6,5-7,4 30 23,3 0 2 3 4 5 6 7 8 7 7,5-8,5 6 4,7 Baklada tohum sayısı Şekil 4.52. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Baklada tohum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 44 bitki 5,5-6,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 30 bitki ise 6,5-7,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.61); (ġekil 4.52). Bezelye ile ilgili yapılan çalıĢmalarda baklada tohum sayısı 2,00-11,00 adet olarak belirlenmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008). 142 Frekans Frekans 4.7.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.62 ile ġekil 4.53 ve ġekil 4.54‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.62. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı 40 Ortalama 261,4 St.sapma 241,4 Grup Aralık Frekans % N 129 Tohum/Bitki (adet) 30 1 0,0-49,0 14 10,9 2 50,0-149,0 36 27,9 3 150,0-249,0 33 25,6 20 4 250,0-349,0 14 10,9 5 350,0-449,0 9 7,0 6 450,0-549,0 4 3,1 10 7 550,0-649,0 8 6,2 8 650,0-749,0 2 1,6 9 750,0-849,0 6 4,7 0 -200 0 200 400 600 800 1000 1200 10 850,0-949,0 0 0,0 Bitkide tohum sayısı 11 950,0-1049,0 1 0,8 Şekil 4.53. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 12 1050,0-1149,0 1 0,8 bitkide tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 13 1150,0-1250,0 1 0,8 Sapta boğum sayısı (adet) Ortalama 24,36 1 13,0-14,0 4 3,1 30 St.sapma 4,371 N 129 2 15,0-16,0 5 3,9 25 3 17,0-18,0 5 3,9 4 19,0-20,0 10 7,8 20 5 21,0-22,0 13 10,1 6 23,0-24,0 22 17,1 15 7 25,0-26,0 30 23,3 8 27,0-28,0 21 16,3 10 9 29,0-30,0 10 7,8 5 10 31,0-32,0 8 6,2 11 33,0-34,0 0 0,0 0 16 20 24 28 32 36 12 35,0-37,0 1 0,8 Sapta boğum sayısı Şekil 4.54. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda 36 bitkide bitki baĢına tohum sayısı 50,0- 149,0 adet olurken, 33 bitkide de 150,0-249,0 adet olarak belirlenmiĢtir. Sadece 1 bitkide, tohum sayısı 1150,0-1250,0 adet arasında bulunmuĢtur (Çizelge 4.62); (ġekil 4.53). Bu aralıkta yer alan bitki gelecekte yapılacak ıslah çalıĢmalarında tohum sayısını 143 Frekans Frekans arttırıcı yönde olarak kullanılabilir. Avcı ve Ceyhan (2013)‟nın yapmıĢ oldukları çalıĢmada bitkide tohum sayısı 35,50-83,83 adet olarak belirlenmiĢtir. Sapta boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 30 bitki 25,0-26,0. aralıkta ilk sırada yer alırken, 22 bitki 23,0-24,0. aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.62) (ġekil 4.54). 4.7.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.63 ile ġekil 4.55 ve ġekil 4.56‟da gösterilmiĢtir. Çizelge 4.63 ve ġekil 4.55‟te ilk baklanın çıktığı boğum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 15 bitkinin 14,5-15,4 aralıkta ilk sırada, 14 bitkinin ise 15,5-16,4 aralıkta ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Sel 3-25xUSA1 melezinin kulakçık eni bakımından yapılan değerlendirmede 83 bitki 1,95-2,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 24 bitki 1,45-1,54 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.63); (ġekil 4.56). 144 Çizelge 4.63. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 16 Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) Ortalama 14,55St.sapma 3,649 1 5,5-6,4 1 0,8 14 N 129 2 6,5-7,4 3 2,3 12 3 7,5-8,4 2 1,6 10 4 8,5-9,4 4 3,1 5 9,5-10,4 10 7,8 8 6 10,5-11,4 8 6,2 6 7 11,5-12,4 12 9,3 8 12,5-13,4 11 8,5 4 9 13,5-14,4 10 7,8 2 10 14,5-15,4 15 11,6 0 11 15,5-16,4 14 10,9 6 9 12 15 18 21 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 16,5-17,4 9 7,0 13 17,5-18,4 12 9,3 Şekil 4.55. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen ilk 14 18,5-19,4 4 3,1 baklanın çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 19,5-20,4 7 5,4 16 20,5-21,4 5 3,9 17 21,5-22,5 2 1,6 Kulakçık eni (cm) 1 1,45-1,54 24 18,6 90 Ortalama 1,994 2 1,55-1,64 0 0,0 St.sapma 0,3167 80 N 129 3 1,65-1,74 1 0,8 70 4 1,75-1,84 0 0,0 5 1,85-1,94 0 0,0 60 6 1,95-2,04 83 64,3 50 7 2,04-2,14 0 0,0 40 8 2,15-2,24 0 0,0 30 9 2,25-2,34 0 0,0 20 10 2,35-2,44 0 0,0 11 2,45-2,54 19 14,7 10 12 2,55-2,64 0 0,0 0 1,5 1,8 2,1 2,4 2,7 3,0 13 2,65-2,74 0 0,0 Kulakçık eni 14 2,75-2,84 0 0,0 Şekil 4.56. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 15 2,85-2,94 0 0,0 kulakçık enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 16 2,95-3,05 2 1,6 4.7.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.64 ile ġekil 4.57 ve ġekil 4.58‟de verilmiĢtir. 145 Frekans Frekans Çizelge 4.64. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Kulakçık boyu (cm) Ortalama 3,492St.sapma 1,004 1 1,9-2,0 25 19,4 40 N 129 2 2,1-2,2 0 0,0 3 2,3-2,4 0 0,0 30 4 2,5-2,6 1 0,8 5 2,7-2,8 0 0,0 20 6 2,9-3,0 37 28,7 7 3,1-3,2 0 0,0 8 3,3-3,4 0 0,0 10 9 3,5-3,6 0 0,0 10 3,7-3,8 0 0,0 0 11 3,9-4,0 43 33,3 1,2 1,8 2,4 3,0 3,6 4,2 4,8 5,4 Kulakçık boyu 12 4,1-4,2 0 0,0 13 4,3-4,4 0 0,0 Şekil 4.57. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 14 4,5-4,6 0 0,0 kulakçık boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 4,7-4,8 0 0,0 16 4,9-5,1 23 17,8 Bakla uzunluğu (cm) 1 3,875-4,124 1 0,8 2 4,125-4,374 0 0,0 35 Ortalama 6,244 3 4,375-4,624 7 5,4 St.sapma 0,8152N 129 30 4 4,625-4,874 0 0,0 5 4,875-5,124 10 7,8 25 6 5,125-5,374 0 0,0 7 5,375-5,624 10 7,8 20 8 5,625-5,874 0 0,0 15 9 5,875-6,124 33 25,6 10 6,125-6,374 0 0,0 10 11 6,375-6,624 29 22,5 5 12 6,625-6,874 0 0,0 13 6,875-7,124 29 22,5 0 4,50 5,25 6,00 6,75 7,50 14 7,125-7,374 0 0,0 Bakla uzunluğu 15 7,375-7,624 9 7,0 Şekil 4.58. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla 16 7,625-7,874 0 0,0 uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 17 7,875-8,125 1 0,8 Çizelge 4.64‟ten görüldüğü gibi kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede 43 bitki 3,9-4,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 37 bitki 2,9-3,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.57). Bakla uzunluğu açısından yapılan değerlendirmede 33 bitki 5,875-6,124 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 29‟ar bitki 6,375-6,624 ve 6,875-7,124 cm‟lik aralıkta ikinci sıralarda yer almıĢtır (Çizelge 4.64); (ġekil 4.58). Bakla uzunluğunu Öz ve Karasu (2010) 6,30-7,10 cm arasında bildirmiĢtir. 146 Frekans Frekans 4.7.6. Bakla Genilşiği ve Biyolojik Verime Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.65 ile ġekil 4.59 ve ġekil 4.60‟ta gösterilmiĢtir. Çizelge 4.65. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı 90 Ortalama 1,067 St.sapma 0,09776 80 N 129 Grup Aralık Frekans % 70 Bakla geniĢliği (cm) 60 1 0,95-1,04 80 62,0 50 2 1,05-1,14 17 13,2 40 3 1,15-1,24 28 21,7 4 1,25-1,34 3 2,3 30 5 1,35-1,44 0 0,0 20 6 1,45-1,55 1 0,8 10 Biyolojik verim (g/bitki) 0 1 10,0-29,0 16 13,0 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bakla genişliği 2 30,0-49,0 30 24,4 3 50,0-69,0 26 21,1 Şekil 4.59. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 4 70,0-89,0 12 9,8 5 90,0-109,0 12 9,8 6 110,0-129,0 10 8,1 Ortalama 76,86 30 St.sapma 52,51 7 130,0-149,0 5 4,1 N 123 8 150,0-169,0 5 4,1 25 9 170,0-189,0 1 0,8 10 190,0-209,0 2 1,6 20 11 210,0-229,0 3 2,4 15 12 230,0-249,0 0 0,0 13 250,0-269,0 0 0,0 10 14 270,0-289,0 0 0,0 15 290,0-309,0 0 0,0 5 16 310,0-330,0 1 0,8 0 0 60 120 180 240 300 Biyolojik verim Şekil 4.60. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda, bakla geniĢliği bakımından yapılan değerlendirmede 80 bitki 0,95-1,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 28 bitki ise 1,15-1,24 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.65); (ġekil 4.59). Öz ve Karasu 147 Frekans Frekans (2010) yapmıĢ oldukları çalıĢmada bakla geniĢliğini 1,10-1,30 cm arasında belirlemiĢlerdir. Sel 3-25xUSA1 melezinin biyolojik verim açısından yapılan değerlendirmesinde 30 bitkide biyolojik verim 30,0-49,0 g/bitki‟lik aralıkta (% 24,4), 26 bitkide 50,0-69,0 g/bitki‟lik aralıkta (% 21,1) yer almıĢtır. En yüksek biyolojik verim olan 310,0-330,0 g/bitki‟lik aralıkta sadece 1 adet bitki belirlenmiĢtir. En düĢük verim ise 10,0-29,0 g/bitki‟lik olarak bulunmuĢ ve bu aralıkta % 13‟lük bir oran ile 16 adet biti belirlenmiĢtir (Çizelge 4.65); (ġekil 4.60). Halil ve Uzun (2019)‟nun Bursa koĢullarında yapmıĢ oldukları çalıĢmada biyolojik verim 95,32-339,59 g/bitki olarak kaydedilmiĢtir. 4.7.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksine ait frekans dağılımı Çizelge 4.66 ile ġekil 4.61 ve ġekil 4.62‟de verilmiĢtir. Sel 3-25xUSA1 melezinde kes verimi bakımından, 6 bitki en düĢük (5,0-14,0 g/bitki), 1 bitki en yüksek (165,0-175,0 g/bitki) aralıklarda yer almıĢtır. Toplam 123 bitkinin 23‟ü (% 18,7‟si) 25,0-34,0 g/bitki aralığında tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.66); (ġekil 4.61). Yapılan benzer çalıĢmalarda kes verimi 69,78-240,49 g/bitki arasında belirlenmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Hasat indeksi bakımından yapılan değerlendirmede 19 bitki %12,5-%17,4‟lük aralıkta ilk sırada yer alırken, 15 bitki ise %32,5-%37,4‟lük aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.66); (ġekil 4.62). Sümerli ve ark. (2002) bezelyede yaptıkları çalıĢmada hasat indeksini %33,00-%41,00 arasında belirlemiĢlerdir. 148 Çizelge 4.66. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 25 Kes verimi (g/bitki) Ortalama 52,03St.sapma 29,35 1 5,0-14,0 6 4,9 N 123 2 15,0-24,0 13 10,6 20 3 25,0-34,0 23 18,7 4 35,0-44,0 17 13,8 15 5 45,0-54,0 14 11,4 6 55,0-64,0 16 13,0 10 7 65,0-74,0 11 8,9 8 75,0-84,0 8 6,5 5 9 85,0-94,0 3 2,4 10 95,0-104,0 6 4,9 0 11 105,0-114,0 2 1,6 0 30 60 90 120 150 Kes verimi 12 115,0-124,0 2 1,6 13 125,0-134,0 0 0,0 Şekil 4.61. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen kes 14 135,0-144,0 0 0,0 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 145,0-154,0 1 0,8 16 155,0-164,0 0 0,0 17 165,0-175,0 1 0,8 20 Hasat indeksi (%) Ortalama 25,65St.sapma 14,48 1 0,0-2,4 3 2,4 N 121 2 2,5-7,4 10 8,1 15 3 7,5-12,4 14 11,4 4 12,5-17,4 19 15,4 5 17,5-22,4 8 6,5 10 6 22,5-27,4 11 8,9 7 27,5-32,4 14 11,4 8 32,5-37,4 15 12,2 5 9 37,5-42,4 12 9,8 10 42,5-47,4 5 4,1 0 11 47,5-52,4 5 4,1 0 10 20 30 40 50 60 Hasat indeksi 12 52,5-57,4 3 2,4 13 57,5-62,4 1 0,8 Şekil 4.62. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen hasat 14 62,5-67,5 1 0,8 indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 4.7.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.67 ile ġekil 4.63 ve ġekil 4.64‟te gösterilmiĢtir. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda ölçülen bitkilerin 37 adedi tane verimi bakımından 5,0-14,0 g/bitki‟lik aralıkta ilk sırada yer almıĢtır. Bitki baĢına tane verimi değeri olarak 145,0-155,0 g aralık en yüksek değerler olup bu aralıkta sadece 1 bitki 149 Frekans Frekans ölçülmüĢ ve bu bitki tane verimini arttırıcı yönde yapılacak ıslah çalıĢmalarında kullanılabilir (Çizelge 4.67); (ġekil 4.63). Karayel ve Bozoğlu (2008) yapmıĢ oldukları çalıĢmada tane verimini 5,30-30,00 g/bitki arasında belirlerken, Halil ve Uzun (2019) 25,53-121,28 g/bitki arasında tespit etmiĢtir. Çizelge 4.67. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 40 Tane verimi (g/bitki) Ortalama 24,83St.sapma 28,84 1 0,0-4,0 25 20,3 N 123 2 5,0-14,0 37 30,1 30 3 15,0-24,0 20 16,3 4 25,0-34,0 12 9,8 5 35,0-44,0 9 7,3 20 6 45,0-54,0 5 4,1 7 55,0-64,0 5 4,1 8 65,0-74,0 2 1,6 10 9 75,0-84,0 1 0,8 10 85,0-94,0 0 0,0 0 11 95,0-104,0 1 0,8 -30 0 30 60 90 120 150 Tane verimi 12 105,0-114,0 4 3,3 13 115,0-124,0 1 0,8 Şekil 4.63. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen tane 14 125,0-134,0 0 0,0 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 135,0-144,0 0 0,0 30 Ortalama 149,8 16 145,0-155,0 1 0,8 St.sapma 35,02 N 123 1000 Tane ağırlığı (g) 25 1 50,0-69,0 1 0,8 2 70,0-89,0 3 2,4 20 3 90,0-109,0 11 8,9 4 110,0-129,0 20 16,3 15 5 130,0-149,0 29 23,6 10 6 150,0-169,0 27 22,0 7 170,0-189,0 17 13,8 5 8 190,0-209,0 10 8,1 9 210,0-229,0 2 1,6 0 80 120 160 200 240 10 230,0-249,0 1 0,8 1000 Tane ağırlığı 11 250,0-270,0 2 1,6 Şekil 4.64. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.67 ve ġekil 4.64‟te, Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonundaki 29 bitkiden elde edilen tohumların 1000 tane ağırlıkları % 23,6‟lık bir oranla 130,0-149,0 g aralığında yer almıĢtır. 1000 tane ağırlığı bakımından en yüksek değerler 250,0-270,0 g aralıklarında olmuĢ ve bu aralıkta sadece 2 bitki yer almıĢtır. Sel 3-25xUSA1 melez kombinasyonunda, 1 bitkide ise 1000 tane ağırlıkları 50,0-69,0 g arasında olmuĢtur. Bu konuda yapılan çalıĢmalarda 1000 tane ağırlığı değerleri 96,75-303,00 g arasında 150 Frekans Frekans değiĢtiği kaydedilmiĢtir (Sayar ve ark. 2009, Avcı ve Ceyhan 2013, Halil ve Uzun 2019). 4.8. USA5xArdahan Melez Kombinasyonu 4.8.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.68 ile ġekil 4.65 ve ġekil 4.66‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.68 ve ġekil 4.65‟te görüldüğü gibi USA5xArdahan melezinin kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 51 bitki 0,5-1,4 adetlik aralıkta ilk sırada, 46 bitki ise 0,0-0,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Bitki boyu açısından yapılan değerlendirmede 25 bitki 65,0-74,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 20 bitki 95,0-104,0 cm‟lik aralıkta %14,9 oranı ile ikinci sırada yer almıĢtır. En uzun boy olan 125,0-135,0 cm aralığında 3 adet bitki ölçülmüĢtür. En kısa boy olan 15,0-24,0 cm aralığında belirlenen bitki sayısı ise 6 adet olmuĢtur (Çizelge 4.68); (ġekil 4.66). En çok bitkinin 65,0-74,0 cm aralığında olması, bu melez dölünü bodur olarak tanımlayabiliriz (ġehirali 1988). Yapılan çalıĢmalarda bezelyede bitki boyu 34,00-126,50 cm arasında tespit edilmiĢtir (Ceyhan ve ark. 2005, Tan ve ark. 2013). 151 Çizelge 4.68. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 1,060 50 St.sapma 1,053 N 134 40 Grup Aralık Frekans % 30 KardeĢ sayısı (adet) 1 0,0-0,4 46 34,3 20 2 0,5-1,4 51 38,1 3 1,5-2,4 26 19,4 10 4 2,5-3,4 6 4,5 5 3,5-4,4 4 3,0 0 -1 0 1 2 3 4 5 6 4,5-5,5 1 0,7 Kardeş sayısı Bitki boyu (cm) Şekil 4.65. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 1 15,0-24,0 6 4,5 sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 2 25,0-34,0 12 9,0 3 35,0-44,0 5 3,7 Ortalama 70,82 4 45,0-54,0 12 9,0 25 St.sapma 28,06 N 134 5 55,0-64,0 18 13,4 6 65,0-74,0 25 18,7 20 7 75,0-84,0 8 6,0 8 85,0-94,0 12 9,0 15 9 95,0-104,0 20 14,9 10 105,0-114,0 7 5,2 10 11 115,0-124,0 6 4,5 12 125,0-135,0 3 2,2 5 0 20 40 60 80 100 120 Bitki boyu Şekil 4.66. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm)ait frekans dağılım grafiği 4.8.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.69 ile ġekil 4.67 ve ġekil 4.68‟de gösterilmiĢtir. USA5xArdahan melez kombinasyonunda bitki baĢına bakla sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 42 bitki 5,0-14,0 adetlik aralıkta ilk sırada, 38 bitki 15,0-24,0 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.69); (ġekil 4.67). Tan ve ark. (2009) 152 Frekans Frekans yaptıkları çalıĢmada bakla sayısının 7,00-28,00 adet arasında, Avcı ve Ceyhan (2013)‟da 9,83-20,17 adet arasında olduğu belirlemiĢlerdir. Baklada tohum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 47 bitki 5,5-6,4 adetlik aralıkta, 26 bitki 4,5-5,4 adetlik aralıkta yer almıĢtır (Çizelge 4.69); (ġekil 4.68). Sayar ve ark. (2009) bezelyede yaptıkları çalıĢmada baklada tohum sayısını 4,07-5,27 adet olarak tespit etmiĢlerdir. Çizelge 4.69. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 25,72 St.sapma 22,05 40 N 134 30 Grup Aralık Frekans % Bakla/Bitki (adet) 20 1 0,0-4,0 5 3,7 2 5,0-14,0 42 31,3 3 15,0-24,0 38 28,4 10 4 25,0-34,0 16 11,9 5 35,0-44,0 13 9,7 0 6 45,0-54,0 7 5,2 -20 0 20 40 60 80 100 120 Bitkide bakla sayısı 7 55,0-64,0 5 3,7 8 65,0-74,0 2 1,5 Şekil 4.67. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 9 75,0-84,0 1 0,7 10 85,0-94,0 1 0,7 50 Ortalama 5,843 11 95,0-104,0 3 2,2 St.sapma 1,354N 134 12 105,0-114,0 0 0,0 40 13 115,0-125,0 1 0,7 Tohum/Bakla (adet) 30 1 2,5-3,4 8 6,0 2 3,5-4,4 14 10,4 20 3 4,5-5,4 26 19,4 4 5,5-6,4 47 35,1 5 6,5-7,4 21 15,7 10 6 7,5-8,5 18 13,4 0 3 4 5 6 7 8 9 Baklada tohum sayısı Şekil 4.68. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 153 Frekans Frekans 4.8.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.70 ile ġekil 4.69 ve ġekil 4.70‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.70. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 50 Tohum/Bitki (adet) Ortalama 116,8St.sapma 122,6 1 0,0-24,0 17 12,7 N 134 2 25,0-74,0 45 33,6 40 3 75,0-124,0 33 24,6 4 125,0-174,0 15 11,2 30 5 175,0-224,0 5 3,7 6 225,0-274,0 7 5,2 20 7 275,0-324,0 3 2,2 8 325,0-374,0 1 0,7 10 9 375,0-424,0 3 2,2 10 425,0-474,0 1 0,7 0 11 475,0-524,0 2 1,5 -150 0 150 300 450 600 Bitkide tohum sayısı 12 525,0-574,0 0 0,0 13 575,0-624,0 1 0,7 Şekil 4.69. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bitkide 14 625,0-674,0 0 0,0 tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 675,0-725,0 1 0,7 30 Ortalama 19,98 Sapta boğum sayısı (adet) St.sapma 4,597 N 134 1 6,25-8,74 1 0,7 25 2 8,75-11,24 2 1,5 3 11,25-13,74 6 4,5 20 4 13,75-16,24 19 14,2 5 16,25-18,74 27 20,1 15 6 18,75-21,24 26 19,4 10 7 21,25-23,74 23 17,2 8 23,75-26,24 19 14,2 5 9 26,25-28,74 7 5,2 10 28,75-31,24 3 2,2 0 10 15 20 25 30 11 31,25-33,75 1 0,7 Sapta boğum sayısı Şekil 4.70. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Bitki baĢına tohum sayısı açısından yapılan değerlendirmede USA5xArdahan melezinin 134 bitkisinin 45‟i 25,0-74,0 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 33‟ü 75,0-124,0 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.70); (ġekil 4.69). En yüksek bitkide tohum sayısı olan 675,0-725,0 adetlik aralıkta sadece 1 bitki yer almıĢtır. Bu bitki bitkide tohum sayısını arttırıcı yönde yapılacak ıslah çalıĢmalarında materyal olarak 154 Frekans Frekans kullanılması isabetli olacaktır. Avcı ve Ceyhan (2013) Konya‟da bezelyede yaptıkları çalıĢmada bitkide tohum sayısını 35,50-83,83 adet olarak bildirmiĢlerdir. Sapta boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 27 bitki 16,25-18,74 aralıkta ilk sırada, 26 bitki ise 18,75-21,24 aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.70); (ġekil 4.70). 4.8.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.71 ile ġekil 4.71 ve ġekil 4.72‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.71‟den görüldüğü gibi ilk baklanın çıktığı boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 20 bitki 9,5-10,4 aralıkta ilk sırada yer alırken, 18 bitki ise 10,5-11,4 aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.71). Kulakçık eni açısından yapılan değerlendirmede 78 bitkide kulakçık eni 1,5-1,6 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 45 bitki de 1,9-2,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.71); (ġekil 4.72). 155 Çizelge 4.71. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) Ortalama 11,2820 St.sapma 3,587 1 2,5-3,4 1 0,7 N 134 2 3,5-4,4 2 1,5 15 3 4,5-5,4 4 3,0 4 5,5-6,4 7 5,4 5 6,5-7,4 4 3,0 10 6 7,5-8,4 7 5,2 7 8,5-9,4 15 11,2 8 9,5-10,4 20 14,9 5 9 10,5-11,4 18 13,4 10 11,5-12,4 9 6,7 0 11 12,5-13,4 13 9,7 3 6 9 12 15 18 21 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 13,5-14,4 6 4,5 13 14,5-15,4 11 8,2 Şekil 4.71. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen ilk 14 15,5-16,4 7 5,2 baklanın çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 16,5-17,4 3 2,2 16 17,5-18,4 3 2,2 17 18,5-19,4 3 2,2 80 18 19,5-20,4 0 0,0 Ortalama 1,696St.sapma 0,3013 19 20,5-21,4 0 0,0 N 13470 20 21,5-22,5 1 0,7 60 Kulakçık eni (cm) 1 0,9-1,0 2 1,5 50 2 1,1-1,2 0 0,0 40 3 1,3-1,4 2 1,5 30 4 1,5-1,6 78 58,2 5 1,7-1,8 3 2,2 20 6 1,9-2,0 45 33,6 10 7 2,1-2,2 0 0,0 0 8 2,3-2,4 0 0,0 1,2 1,6 2,0 2,4 2,8 Kulakçık eni 9 2,5-2,6 3 2,2 10 2,7-2,8 0 0,0 Şekil 4.72. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen 11 2,9-3,1 1 0,7 kulakçık enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 4.8.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.72 ile ġekil 4.73 ve ġekil 4.74‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.72 ve ġekil 4.73‟ten görüldüğü gibi kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede 69 bitki 1,875-2,124 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 25 bitki 3,875-4,124 cm‟lik aralıkta ikinci sırada belirlenmiĢtir. 156 Frekans Frekans USA5xArdahan melezinin bakla uzunluğu açısından yapılan değerlendirmesinde 38 bitki 4,875-5,124 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 27 bitki 5,375-5,624 cm‟lik aralıkta ikinci sırada tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.72); (ġekil 4.74). Yapılan çalıĢmalarda bakla uzunluğu 6,30-7,10 cm olarak belirlenmiĢtir (Öz ve Karasu 2010). Çizelge 4.72. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Kulakçık boyu (cm) 70 Ortalama 2,693St.sapma 0,8435 1 1,625-1,874 1 0,7 N 134 60 2 1,875-2,124 69 51,5 3 2,125-2,374 3 2,2 50 4 2,375-2,624 8 6,0 40 5 2,625-2,874 0 0,0 6 2,875-3,124 12 8,9 30 7 3,125-3,374 0 0,0 20 8 3,375-3,624 13 9,7 9 3,625-3,874 1 0,7 10 10 3,875-4,124 25 18,7 0 11 4,125-4,374 0 0,0 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 Kulakçık boyu 12 4,375-4,625 2 1,5 Bakla uzunluğu (cm) Şekil 4.73. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen 1 2,875-3,124 5 3,7 kulakçık boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 2 3,125-3,374 0 0,0 3 3,375-3,624 6 4,5 40 Ortalama 4,866 St.sapma 0,7998 4 3,625-3,874 0 0,0 N 134 5 3,875-4,124 21 15,7 6 4,125-4,374 0 0,0 30 7 4,375-4,624 20 14,9 8 4,625-4,874 0 0,0 20 9 4,875-5,124 38 28,4 10 5,125-5,374 0 0,0 11 5,375-5,624 27 20,1 10 12 5,625-5,874 0 0,0 13 5,875-6,124 15 11,2 14 6,125-6,374 0 0,0 0 3,00 3,75 4,50 5,25 6,00 6,75 15 6,375-6,624 1 0,7 Bakla uzunluğu 16 6,625-6,874 0 0,0 Şekil 4.74. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen 17 6,875-7,125 1 0,7 bakla uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 157 Frekans Frekans 4.8.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.73 ile ġekil 4.75 ve ġekil 4.76‟da gösterilmiĢtir. Çizelge 4.73. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 1,013 120 St.sapma 0,04386 N 134 100 Grup Aralık Frekans % 80 Bakla geniĢliği (cm) 60 1 0,95-1,04 121 90,3 2 1,05-1,14 8 5,8 40 3 1,15-1,25 5 3,7 Biyolojik verim (g/bitki) 20 1 0,0-4,0 2 1,6 2 5,0-14,0 40 32,8 0 1,0 1,1 1,2 3 15,0-24,0 33 27,0 Bakla genişliği 4 25,0-34,0 20 16,4 Şekil 4.75. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen bakla 5 35,0-44,0 10 8,2 geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 6 45,0-54,0 6 4,9 7 55,0-64,0 3 2,5 Ortalama 26,41 8 65,0-74,0 3 2,5 40 St.sapma 22,06 N 122 9 75,0-84,0 1 0,8 10 85,0-94,0 1 0,8 30 11 95,0-104,0 0 0,0 12 105,0-114,0 1 0,8 13 115,0-124,0 1 0,8 20 14 125,0-135,0 1 0,8 10 0 -20 0 20 40 60 80 100 120 Biyolojik verim Şekil 4.76. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.73‟ten görüldüğü gibi bakla geniĢliği bakımından 121 bitki 0,95-1,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 8 bitki ise 1,05-1,14 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 158 Frekans Frekans 4.75). Öz ve Karasu (2010)‟nun Bursa‟da yapmıĢ oldukları çalıĢmada bakla geniĢliği 1,10-1,30 cm arasında belirlenmiĢtir. Biyolojik verim açısından yapılan değerlendirmede USA5xArdahan melezinde 40 bitki 5,0-14,0 g/bitki‟lik aralıkta ilk sırada, 33 bitki ise 15,0-24,0 g/bitki‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. En yüksek biyolojik verim değeri olan 125,0-135,0 g/bitki‟lik aralıkta sadece 1 bitki belirlenmiĢtir (Çizelge 4.73); (ġekil 4.76). Halil ve Uzun (2019)‟nun Bursa‟da yem bezelyesi ile yaptıkları çalıĢmada biyolojik verim değerleri 95,32-339,59 g/bitki arasında değiĢmiĢtir. 4.8.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksine ait frekans dağılımı Çizelge 4.74 ile ġekil 4.77 ve ġekil 4.78‟de verilmiĢtir. USA5xArdahan melezinin 55 bitkisinin kes verimi 5,0-14,0 g/bitki‟lik aralıkta birinci sırada yer alırken, 29 adet bitkisi 15,0-24,0 g/bitki‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. 95,0-105,0 g/bitki olan en yüksek kes veriminde ise sadece 1 adet bitki ölçülmüĢtür (Çizelge 4.74); (ġekil 4.77). Farklı bezelye genotipleri ile yapılan çalıĢmalarda kes verimi 69,78-240,49 g/ bitki olarak tespit edilmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Hasat indeksi açısından yapılan değerlendirmede 19 adet bitki % 22,5-27,4‟lük aralıkta ilk sırada yer almıĢ olup, % 12,5-17,4, % 27,5-32,4 ve % 32,5-37,4‟lük aralıkta 14‟er adet bitki yer almıĢtır (Çizelge 4.74); (ġekil 4.78). Benzer çalıĢmalarda hasat indeksi %33,00-%41,00 arasında bildirilmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002). 159 Çizelge 4.74. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı 60 Ortalama 18,29 St.sapma 15,58 N 122 50 Grup Aralık Frekans % Kes verimi (g/bitki) 40 1 0,0-4,0 11 9,0 2 5,0-14,0 55 45,1 30 3 15,0-24,0 29 23,8 4 25,0-34,0 13 10,7 20 5 35,0-44,0 7 5,7 6 45,0-54,0 2 1,6 10 7 55,0-64,0 3 2,5 0 8 65,0-74,0 0 0,0 -20 0 20 40 60 80 100 9 75,0-84,0 1 0,8 Kes verimi 10 85,0-94,0 0 0,0 Şekil 4.77. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen kes 11 95,0-105,0 1 0,8 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği Hasat indeksi (%) 1 0,0-2,4 1 0,8 20 Otalama 30,61 2 2,5-7,4 3 2,5 St.sapma 14,37 N 122 3 7,5-12,4 7 5,7 4 12,5-17,4 14 11,5 15 5 17,5-22,4 12 9,8 6 22,5-27,4 19 15,6 10 7 27,5-32,4 14 11,5 8 32,5-37,4 14 11,5 9 37,5-42,4 12 9,8 5 10 42,5-47,4 9 7,8 11 47,5-52,4 5 4,1 12 52,5-57,4 7 5,7 0 0 10 20 30 40 50 60 13 57,5-62,4 2 1,6 Hasat indeksi 14 62,5-67,5 3 2,5 Şekil 4.78. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 4.8.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler USA5xArdahan melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.75 ile ġekil 4.79 ve ġekil 4.80‟de gösterilmiĢtir. Bitki baĢına tane verimi değerleri incelendiğinde 2,5-7,4 g/bitki‟lik aralıkta 50 bitki yer almıĢ ve 26 bitki ise 7,5-12,4 g/bitki‟lik aralıkta belirlenmiĢtir. En yüksek tane verimi olan 47,5-52,5 g/bitki‟lik aralıkta sadece 1 bitki ölçülürken, en düĢük olan 0,0-2,4 g/bitki‟lik aralıkta ise 22 bitki tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.75); (ġekil 4.79). Yapılan çalıĢmalarda bitki baĢına tane verimi 5,30-121,28 g/bitki olarak belirlenmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008, Halil ve Uzun 2019). 160 Frekans Frekans Çizelge 4.75. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 8,127 Grup Aralık Frekans % 50 St.sapma 8,034 N 122 Tane verimi (g/bitki) 1 0,0-2,4 22 18,0 40 2 2,5-7,4 50 41,0 3 7,5-12,4 26 21,3 30 4 12,5-17,4 12 9,8 5 17,5-22,4 5 4,1 20 6 22,5-27,4 2 1,6 7 27,5-32,4 2 1,6 10 8 32,5-37,4 1 0,8 9 37,5-42,4 1 0,8 0 -10 0 10 20 30 40 50 10 42,5-47,4 0 0,0 Tane verimi 11 47,5-52,5 1 0,8 1000 Tane ağırlığı (g) Şekil 4.79. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen tane verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 1 25,0-34,0 1 0,8 2 35,0-44,0 2 1,6 3 45,0-54,0 6 4,9 30 Ortalama 92,76 St.sapma 30,98 4 55,0-64,0 10 8,2 N 122 25 5 65,0-74,0 17 13,9 6 75,0-84,0 28 23,0 20 7 85,0-94,0 10 8,2 8 95,0-104,0 14 11,5 15 9 105,0-114,0 5 4,1 10 115,0-124,0 10 8,2 10 11 125,0-134,0 4 3,3 12 135,0-144,0 4 3,3 5 13 145,0-154,0 4 3,3 14 155,0-164,0 2 1,6 0 20 40 60 80 100 120 140 160 15 165,0-175,0 5 4,1 1000 Tane ağırlığı Şekil 4.80. USA5xArdahan melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.75‟e bakıldığında 1000 tane ağırlığı bakımından 28 adet bitkinin 75,0-84,0 g‟lık aralıkta ilk sırada yer aldığı ve % 23,0‟lık bir oran aldığı, 17 adet bitkinin ise 65,0- 74,0 g ile ikinci sırada olduğu görülmüĢtür (ġekil 4.80). 161 Frekans Frekans 4.9. USA5xGap Pembesi Melez Kombinasyonu 4.9.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.76 ile ġekil 4.81 ve ġekil 4.82‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.76. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı 9 Ortalama 1,182 St.sapma 1,097 8 N 22 7 6 Grup Aralık Frekans % 5 KardeĢ sayısı (adet) 4 1 0,0-0,4 7 31,8 3 2 0,5-1,4 7 31,8 2 3 1,5-2,4 6 27,3 4 2,5-3,4 1 4,5 1 5 3,5-4,5 1 4,5 0 -1 0 1 2 3 4 Bitki boyu (cm) Kardeş sayısı 1 87,0-92,0 1 4,5 Şekil 4.81. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 2 93,0-98,0 0 0,0 kardeĢ sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 3 99,0-104,0 8 36,4 4 105,0-110,0 2 9,1 9 5 111,0-116,0 1 4,5 Ortalama 114,2 St.sapma 16,53 6 117,0-122,0 5 22,7 8 N 22 7 123,0-128,0 0 0,0 7 8 129,0-134,0 3 13,6 6 9 135,0-140,0 0 0,0 5 10 141,0-146,0 0 0,0 4 11 147,0-153,0 2 9,1 3 2 1 0 84 96 108 120 132 144 Bitki boyu Şekil 4.82. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.76‟dan görüldüğü gibi USA5xGap Pembesi melezinde kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 0,0-0,4 ve 0,5-1,4 adetlik aralıkta 7‟Ģer bitki ilk sırada yer alırken, 6 bitki ise 1,5-2,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.81). 162 Frekans Frekans Bitki boyu açısından yapılan değerlendirmede 8 bitki 99,0-104,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 5 bitki 117,0-122,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. En uzun boy olan 147,0-153,0 cm‟lik aralıkta 2 bitki ölçülürken, en kısa boy olan 87,0-92,0 cm‟lik aralıkta belirlenen bitki sayısı 1 olmuĢtur (Çizelge 4.76); (ġekil 4.82). Çoğu bitkinin 99,0-104,0 cm‟lik aralıkta olması nedeni ile, bu mezel döle ait bitkileri yarı sırık olarak tanımlayabiliriz (ġehirali 1988). Yapılan birçok çalıĢmada bezelyede bitki boyu 54,80- 126,50 cm arasında belirlenmiĢtir (Tamkoç 2007, Tan ve ark. 2012). 4.9.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.77 ile ġekil 4.83 ve ġekil 4.84‟te verilmiĢtir. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda, 10 bitkide, bakla sayıları 15,0-24,0 adet arasında bulunurken, 5 bitkide ise bitki baĢına 5,0-14,0 adet bakla tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.77); (ġekil 4.83). Avcı ve Ceyhan (2013) yaptıkları çalıĢmada bakla sayısını 9,83-20,17 adet arasında belirlemiĢlerdir. Baklada tohum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 22 bitkinin 8 tanesi 6,5-7,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 4 tanesi ise 4,5-5,4 adetlik aralıkta yer alarak ikinci sıraya sahip olmuĢtur (Çizelge 4.77); (ġekil 4.84). Yapılan benzer çalıĢmalarda baklada tohum sayısı 2,00-11,00 adet olarak tespit edilmiĢtir (Tamkoç 2007, Karayel ve Bozoğlu 2008, Sayar ve ark. 2009, Tan ve ark. 2009, Öz ve Karasu 2010, Avcı ve Ceyhan 2013, Ömeroğlu 2016). 163 Çizelge 4.77. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 22,77 10 St.sapma 12,70 N 22 8 6 Grup Aralık Frekans % 4 Bakla/Bitki (adet) 1 5,0-14,0 5 22,7 2 2 15,0-24,0 10 45,4 3 25,0-34,0 4 18,1 0 0 10 20 30 40 50 60 70 4 35,0-44,0 2 9,1 Bitkide bakla sayısı 5 45,0-54,0 0 0,0 Şekil 4.83. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 6 55,0-64,0 0 0,0 bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 7 65,0-75,0 1 4,5 Tohum/Bakla (adet) 9 1 1,5-2,4 1 4,5 Ortalama 5,955St.sapma 1,647 2 2,5-3,4 1 4,5 8 N 22 3 3,5-4,4 2 9,1 7 4 4,5-5,4 4 18,1 6 5 5,5-6,4 3 13,6 5 6 6,5-7,4 8 36,4 4 7 7,5-8,5 3 13,6 3 2 1 0 2 3 4 5 6 7 8 9 Baklada tohum sayısı Şekil 4.84. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 4.9.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.78 ile ġekil 4.85 ve ġekil 4.86‟da gösterilmiĢtir. Çizelge 4.78‟de görüldüğü gibi bitkide tohum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 0,0-29,0 ve 30,0-89,0 adetlik aralıkta 8‟er bitki, 90,0-149,0 ve 150,0- 209,0 adetlik aralıkta 2‟Ģer bitki tespit edilmiĢtir (ġekil 4.85). Avcı ve Ceyhan (2013), yaptıkları çalıĢmada bitkideki tohum sayısını 35,50-83,83 adet olarak bildirmiĢlerdir. 164 Frekans Frekans USA5xGap Pembesi melezinin sapta boğum sayısı açısından yapılan değerlendirmede 5 bitki 18,75-21,24. aralıkta ile ilk sırada, 23,75-26,24. ve 31,25-33,75. aralıkta 4‟er bitki ikinci sırada yer almıĢlardır (Çizelge 4.78); (ġekil 4.86). Çizelge 4.78. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı 9 Ortalama 80,09 St.sapma 104,2 8 N 22 7 6 Grup Aralık Frekans % 5 Tohum/Bitki (adet) 1 0,0-29,0 8 36,4 4 2 30,0-89,0 8 36,4 3 3 90,0-149,0 2 9,1 2 4 150,0-209,0 2 9,1 1 5 210,0-269,0 1 4,5 6 270,0-329,0 0 0,0 0 -120 0 120 240 360 480 7 330,0-389,0 0 0,0 Bitkide tohum sayısı 8 390,0-459,0 0 0,0 Şekil 4.85. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 9 450,0-510,0 1 4,5 bitkide tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Sapta boğum sayısı (adet) 1 8,75-11,24 1 4,5 Ortalama 22,73 5 2 11,25-13,74 1 4,5 St.sapma 6,570 N 22 3 13,75-16,24 2 9,1 4 16,25-18,74 1 4,5 4 5 18,75-21,24 5 22,7 6 21,25-23,74 3 13,6 3 7 23,75-26,24 4 18,1 8 26,25-28,74 0 0,0 2 9 28,75-31,24 1 4,5 10 31,25-33,75 4 18,1 1 0 10 15 20 25 30 35 Sapta boğum sayısı Şekil 4.86. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 165 Frekans Frekans 4.9.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait frekans dağılımı Çizelge 4.79 ile ġekil 4.87 ve ġekil 4.88‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.79. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 10,86 6 St.sapma 3,197 N 22 5 Grup Aralık Frekans % Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) 4 1 4,5-5,4 1 4,5 3 2 5,5-6,4 1 4,5 3 6,5-7,4 1 4,5 2 4 7,5-8,4 0 0,0 5 8,5-9,4 6 27,3 1 6 9,5-10,4 4 18,1 7 10,5-11,4 1 4,5 0 4 6 8 10 12 14 16 18 8 11,5-12,4 1 4,5 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 9 12,5-13,4 1 4,5 Şekil 4.87. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen ilk 10 13,5-14,4 0 0,0 baklanın çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 11 14,5-15,4 5 22,7 12 15,5-16,5 1 4,5 12 Ortalama 1,85 Kulakçık eni (cm) St.sapma 0,3159 N 22 1 1,45-1,54 8 36,4 10 2 1,55-1,64 0 0,0 3 1,65-1,74 1 4,5 8 4 1,75-1,84 0 0,0 5 1,85-1,94 0 0,0 6 6 1,95-2,04 11 50,0 4 7 2,05-2,14 0 0,0 8 2,15-2,24 0 0,0 2 9 2,25-2,34 0 0,0 10 2,35-2,44 0 0,0 0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0 2,2 2,4 2,6 11 2,45-2,55 2 9,1 Kulakçık eni Şekil 4.88. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık enine (cm) ait frekans dağılım grafiği Çizelge 4.79‟dan anlaĢıldığı gibi USA5xGap Pembesi melezinin ilk baklanın çıktığı boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmesinde 6 bitki 8,5-9,4 aralıkta ilk sırada yer alırken, 5 bitki 14,5-15,4 aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.87). 166 Frekans Frekans Kulakçık eni açısından yapılan değerlendirmede 11 bitki 1,95-2,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 8 bitki 1,45-1,54 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.79); (ġekil 4.88). 4.9.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.80 ile ġekil 4.89 ve ġekil 4.90‟da gösterilmiĢtir. Kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede 1,8-2,1 ve 3,0-3,3 cm‟lik aralıkta 8‟er bitki ilk sırada, 3 bitki 3,8-4,1 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.80); (ġekil 4.89). Çizelge 4.80 ve ġekil 4.90‟dan görüldüğü gibi bakla uzunluğu açısından yapılan değerlendirmede 5 bitki 6,2-6,5 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 5,0-5,3 cm, 5,4-5,7 cm ve 5,8- 6,1 cm‟lik aralıkta 4‟er bitki ikinci sırada yer almıĢlardır. Öz ve Karasu (2010) yaptıkları çalıĢmada bakla uzunluğunu 6,30-7,10 cm arasında bildirmiĢlerdir. 167 Çizelge 4.80. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı 9 Ortalama 2,864 St.sapma 0,8477 8 N 22 7 Grup Aralık Frekans % 6 Kulakçık boyu (cm) 5 1 1,8-2,1 8 36,4 4 2 2,2-2,5 1 4,5 3 3 2,6-2,9 0 0,0 2 4 3,0-3,3 8 36,4 5 3,4-3,7 1 4,5 1 6 3,8-4,1 3 13,6 0 1,6 2,4 3,2 4,0 4,8 7 4,2-4,5 0 0,0 Kulakçık boyu 8 4,6-4,9 0 0,0 Şekil 4.89. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 9 5,0-5,4 1 4,5 boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği Bakla uzunluğu (cm) 1 4,2-4,5 1 4,5 2 4,6-4,9 0 0,0 Ortalama 5,9775 St.sapma 0,8088 3 5,0-5,3 4 18,1 N 22 4 5,4-5,7 4 18,1 4 5 5,8-6,1 4 18,1 6 6,2-6,5 5 22,7 3 7 6,6-6,9 0 0,0 8 7,0-7,3 3 13,6 2 9 7,4-7,8 1 4,5 1 0 4,8 5,6 6,4 7,2 Bakla uzunluğu Şekil 4.90. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 4.9.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.81 ile ġekil 4.91 ve ġekil 4.92‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.81 ve ġekil 4.91‟den görüldüğü gibi bakla geniĢliği bakımından yapılan değerlendirmede bitkilerin % 45,5‟i 0,95-1,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, % 36,4‟ü 1,15-1,24 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Benzer çalıĢmalarda bakla geniĢliği 1,10-1,30 cm arasında tespit edilmiĢtir (Öz ve Karasu 2010). 168 Frekans Frekans Çizelge 4.81. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢiği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 1,109 10 St.sapma 0,1109 N 22 8 6 4 Grup Aralık Frekans % 2 Bakla geniĢiği (cm) 1 0,95-1,04 10 45,5 0 2 1,05-1,14 2 9,1 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 3 1,15-1,24 8 36,4 Bakla genişliği 4 1,25-1,35 2 9,1 Şekil 4.91. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen bakla Biyolojik verim (g/bitki) geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 1 5,0-14,0 2 9,1 2 15,0-24,0 3 13,6 9 3 25,0-34,0 8 36,4 Ortalama 36,39St.sapma 16,40 4 35,0-44,0 4 18,1 8 N 22 5 45,0-54,0 2 9,1 7 6 55,0-64,0 1 4,5 6 7 65,0-74,0 1 4,5 5 8 75,0-85,0 1 4,5 4 3 2 1 0 0 20 40 60 80 Biyolojik verim Şekil 4.92. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği Biyolojik verim değerlerine bakıldığında 25,0-34,0 g/bitki‟lik aralıkta 8 bitki yer almıĢtır. En düĢük biyolojik verim aralığı olan 5,0-14,0 g/bitki‟de ise 2 bitki yer almıĢtır. 75,0-85,0 g/bitki aralığı en yüksek biyolojik verim değeri olurken bu aralıkta sadece 1 bitki tespit edilmiĢ ve biyolojik verimi arttırmaya yönelik yapılacak ıslah çalıĢmalarında kullanılabilir (Çizelge 4.81); (ġekil 4.92). Halil ve Uzun (2019)‟nun yapmıĢ oldukları çalıĢmada biyolojik verim 95,32-339,59 g/bitki arasında tespit edilmiĢtir. 169 Frekans Frekans 4.9.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksine ait frekans dağılımı Çizelge 4.82 ile ġekil 4.93 ve ġekil 4.94‟te gösterilmiĢtir. Kes verimi açısından USA5xGap Pembesi melezi incelendiğinde toplam bitkilerin % 52,9‟unun 25,0-34,0 g/bitki değerlerinde olduğu ve en fazla bitkinin bu aralıkta belirlendiği Çizelge 4.82‟de görülmektedir. 5,0-14,0 g/bitki, en düĢük kes verimi değerleri olurken, bu aralıkta 1 bitki yer almıĢtır. En yüksek kes veriminde de (65,0- 75,0 g/bitki) yine 1 bitkiye rastlanmıĢtır (ġekil 4.93). Yapılan benzer çalıĢmalarda kes verimi 69,78-240,49 g/bitki arasında belirlenmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Hasat indeksi bakımından yapılan değerlendirmede %4,0-11,0 ve %12,0-19,0‟luk aralıkta 6‟Ģar adet bitki ilk sırada, 4 bitki %0,0-3,0‟lük aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.82); (ġekil 4.94). Ömeroğlu (2016) bezelyede yaptığı çalıĢmada hasat indeksini %32,93-47,27 arasında tespit etmiĢtir. 170 Çizelge 4.82. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 33,71 9 St.sapma 12,71 N 17 8 7 6 5 4 3 Grup Aralık Frekans % 2 Kes verimi (g/bitki) 1 1 5,0-14,0 1 5,9 2 15,0-24,0 2 11,8 0 10 20 30 40 50 60 70 3 25,0-34,0 9 52,9 Kes verimi 4 35,0-44,0 3 17,4 Şekil 4.93. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen kes 5 45,0-54,0 1 5,9 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 6 55,0-64,0 0 0,0 7 65,0-75,0 1 5,9 Ortalama 11,32 Hasat indeksi (%) 6 St.sapma 11,10 N 17 1 0,0-3,0 4 23,5 5 2 4,0-11,0 6 35,3 3 12,0-19,0 6 35,3 4 4 20,0-27,0 0 0,0 5 28,0-35,0 0 0,0 3 6 36,0-43,0 0 0,0 7 44,0-52,0 1 5,9 2 1 0 -8 0 8 16 24 32 40 48 Hasat indeksi Şekil 4.94. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 4.9.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.83 ile ġekil 4.95 ve ġekil 4.96‟da gösterilmiĢtir. Çizelge 4.83 ve ġekil 4.95‟ten görüldüğü gibi USA5xGap pembesi melezinde tane verimi açısından yapılan değerlendirmede 8 bitki 0,0-2,4 g/bitki‟lik aralıkta ve % 47,1‟lik oran ile ilk sırada, 7 bitki ise 2,5-7,4 g/bitki‟lik aralıkta % 41,2‟lik oran ile 171 Frekans Frekans ikinci sırada yer almıĢtır. Bitki baĢına tane veriminin en yüksek (32,5-37,5 g/bitki) olduğu aralıkta 1 bitki tespit edilmiĢtir. Karayel ve Bozoğlu (2008)‟nun yapmıĢ oldukları çalıĢmada tane verimi 5,30-30,00 g/bitki arasında, Halil ve Uzun (2019)‟nun yaptıkları çalıĢmada ise 25,53-121,28 g/bitki arasında belirlenmiĢtir. Çizelge 4.83. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı 9 Ortalama 5,294 St.sapma 7,804 8 N 17 7 6 5 4 3 2 Grup Aralık Frekans % Tane verimi (g/bitki) 1 1 0,0-2,4 8 47,1 0 -10 0 10 20 30 2 2,5-7,4 7 41,2 Tane verimi 3 7,5-12,4 1 5,9 Şekil 4.95. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen tane 4 12,5-17,4 0 0,0 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 5 17,5-22,4 0 0,0 6 22,5-27,4 0 0,0 Ortalama 150,2 7 27,5-32,4 0 0,0 7 St.sapma 34,39 N 17 8 32,5-37,5 1 5,9 6 1000 Tane ağırlığı (g) 1 90,0-109,0 3 17,4 5 2 110,0-129,0 2 11,8 4 3 130,0-149,0 1 5,9 4 150,0-169,0 7 41,2 3 5 170,0-189,0 1 5,9 2 6 190,0-210,0 3 17,4 1 0 80 100 120 140 160 180 200 220 1000 Tane ağırlığı Şekil 4.96. USA5xGap Pembesi melez kombinasyonunda incelenen 1000 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği USA5xGap Pembesi melezinin kombinasyonundaki bitkilerde en yüksek 1000 tane ağırlığı 190,0-210,0 g aralığı olarak belirlenmiĢ ve 3 bitki bu aralıkta yer almıĢtır. 7 bitki % 41,2 oran ile 150,0-169,0 g aralığında olmuĢtur (Çizelge 4.83); (ġekil 4.96). 172 Frekans Frekans 4.10. USA5xMilwa Melez Kombinasyonu 4.10.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.84 ile ġekil 4.97 ve ġekil 4.98‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.84‟ten görüldüğü gibi kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 82 bitki 0,5-1,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer alırken, 41 bitki 0,0-0,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.97). USA5xMilwa melezinin bitki boyu açısından yapılan değerlendirmede 42 bitki 55,0- 64,0 cm‟lik aralıkta % 25,5‟lik bir oran ilk sırada, 36 bitki de 65,0-74,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. En uzun boy olan 115,0-125,0 cm‟lik aralıkta sadece 1 bitki ölçülürken, en kısa boy olan 5,0-14,0 cm‟lik aralıkta belirlenen bitki sayısı 2 olmuĢtur (Çizelge 4.84); (ġekil 4.98). Bu melez döle ait bitkilerin çoğu 55,0-64,0 cm aralığında yer aldığı için, bu melez dölü bodur olarak tanımlayabiliriz (ġehirali 1988). Bezelyede yapılan çalıĢmalarda bitki boyu değerleri 31,83-180,00 cm arasında kaydedilmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Ceyhan ve ark. 2005, Karayel ve Bozoğlu 2008, Sayar ve ark. 2009). 173 Çizelge 4.84. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı 90 Ortalama 1,024 St.sapma 0,7486 80 N 165 70 60 50 40 Grup Aralık Frekans % 30 KardeĢ sayısı (adet) 20 1 0,0-0,4 41 24,8 10 2 0,5-1,4 82 49,7 3 1,5-2,4 39 23,6 0 0 1 2 3 4 2,5-3,5 3 1,8 Kardeş sayısı Bitki boyu (cm) Şekil 4.97. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 1 5,0-14,0 2 1,2 sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 2 15,0-24,0 4 2,4 3 25,0-34,0 12 7,3 Ortalama 59,32 4 35,0-44,0 10 6,1 St.sapma 19,18 40 N 165 5 45,0-54,0 28 17,0 6 55,0-64,0 42 25,5 7 65,0-74,0 36 21,8 30 8 75,0-84,0 12 7,3 9 85,0-94,0 13 7,9 20 10 95,0-104,0 3 1,8 11 105,0-114,0 2 1,2 12 115,0-125,0 1 0,6 10 0 20 40 60 80 100 120 Bitki boyu Şekil 4.98. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 4.10.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.85 ile ġekil 4.99 ve ġekil 4.100‟de verilmiĢtir. USA5xMilwa melezinde 165 bitkinin 29 adeti % 17,6‟lık bir oranla bitkide bakla sayısı bakımından 17,5-22,4 adetlik aralıkta ilk sırada yer almıĢ, bunu 22,5-27,4 adet ve 27,5- 32,4 adetlik aralıkta 24‟er bitki (toplan 48 bitki) takip etmiĢtir (Çizelge 4.85); (ġekil 4.99). Karayel ve Bozoğlu (2008) yapmıĢ oldukları çalıĢmada bakla sayısını 7,00-87,00 adet arasında bildirmiĢlerdir. 174 Frekans Frekans Çizelge 4.85 ve ġekil 4.100‟de, baklada tohum sayısı özelliği açısından 46 bitkinin 5,5- 6,4 adetlik aralıkta bulunduğu belirlenmiĢtir. En yüksek değer olan 8,5-9,5 adetlik aralıkta ise 3 bitki yer almıĢtır. Tan ve ark. (2009) yaptıkları çalıĢmada baklada tohum sayısını 3,50-8,60 arasında tespit etmiĢlerdir. Çizelge 4.85. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı 30 Ortalama 25,55 St.sapma 14,90 N 165 25 Grup Aralık Frekans % Bakla/Bitki (adet) 20 1 0,0-2,4 1 0,6 2 2,5-7,4 12 7,3 15 3 7,5-12,4 19 11,5 4 12,5-17,4 17 10,3 10 5 17,5-22,4 29 17,6 6 22,5-27,4 24 14,5 5 7 27,5-32,4 24 14,5 0 8 32,5-37,4 9 5,5 0 15 30 45 60 75 9 37,5-42,4 9 5,5 Bitkide bakla sayısı 10 42,5-47,4 8 4,8 Şekil 4.99. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla 11 47,5-52,4 4 2,4 sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 12 52,5-57,4 1 0,6 13 57,5-62,4 3 1,8 Ortalama 6,006 50 14 62,5-67,4 1 0,6 St.sapma 1,300 N 165 15 67,5-72,4 3 1,8 16 72,5-77,4 0 0,0 40 17 77,5-82,5 1 0,6 Tohum/Bakla (adet) 30 1 1,5-2,4 1 0,6 2 2,5-3,4 1 0,6 20 3 3,5-4,4 18 10,9 4 4,5-5,4 40 24,2 10 5 5,5-6,4 46 27,9 6 6,5-7,4 37 22,4 0 2 3 4 5 6 7 8 9 7 7,5-8,4 19 11,5 Baklada tohum sayısı 8 8,5-9,5 3 1,8 Şekil 4.100. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 4.10.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.86 ile ġekil 4.101 ve ġekil 4.102‟de gösterilmiĢtir. 175 Frekans Frekans USA5xMilwa melezinde 27 bitkide bitki baĢına tohum sayısı 62,5-87,4 adetlik aralıkta yer almıĢtır. Bitki baĢına tohum sayısında 437,5-462,5 adet en yüksek aralığı gösterirken, burada sadece 1 bitki bulunmuĢtur (Çizelge 4.86); (ġekil 4.101). Avcı ve Ceyhan (2013)‟nın Konya ekolojik Ģartlarında yapmıĢ oldukları çalıĢmada bitkideki tohum sayısını 35,50-83,83 adet arasında bildirmiĢlerdir. Çizelge 4.86. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 30 Tohum/Bitki (adet) Ortalama 115,5St.sapma 74,68 1 0,0-12,4 5 3,0 N 165 25 2 12,5-37,4 17 10,3 3 37,5-62,4 20 12,1 20 4 62,5-87,4 27 16,4 5 87,5-112,4 21 12,7 15 6 112,5-137,4 26 15,8 7 137,5-162,4 14 8,5 10 8 162,5-187,4 7 4,2 5 9 187,5-212,4 10 6,1 10 212,5-237,4 8 4,8 0 11 237,5-262,4 4 2,4 0 75 150 225 300 375 450 Bitkide tohum sayısı 12 262,5-287,4 2 1,2 13 287,5-312,4 1 0,6 Şekil 4.101. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bitkide 14 312,5-337,4 0 0,0 tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 337,5-362,4 1 0,6 16 362,5-387,4 1 0,6 17 387,5-412,4 0 0,0 35 18 412,5-437,4 0 0,0 Ortalama 20,41St.sapma 4,298 19 437,5-462,5 1 0,6 N 16530 Sapta boğum sayısı (adet) 25 1 9,0-10,0 1 0,6 2 11,0-12,0 2 1,2 20 3 13,0-14,0 8 4,8 4 15,0-16,0 19 11,5 15 5 17,0-18,0 29 17,6 10 6 19,0-20,0 28 17,0 7 21,0-22,0 33 20,0 5 8 23,0-24,0 17 10,3 0 9 25,0-26,0 9 5,5 12 16 20 24 28 32 Sapta boğum sayısı 10 27,0-28,0 15 9,1 11 29,0-30,0 2 1,2 Şekil 4.102. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen sapta 12 31,0-33,0 2 1,2 boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği Sapta boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 33 bitki 21,0-22,0 aralıkta ilk sırada, 29 bitki ise 17,0-18,0 aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.86); (ġekil 4.102). 176 Frekans Frekans 4.10.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.87 ile ġekil 4.103 ve ġekil 4.104‟te verilmiĢtir. Çizelge 4.87. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) 30 Ortalama 10,63 1 4,5-5,4 1 0,6 St.sapma 2,779 N 165 2 5,5-6,4 5 3,0 25 3 6,5-7,4 14 8,5 20 4 7,5-8,4 16 9,7 5 8,5-9,4 30 18,2 15 6 9,5-10,4 25 15,2 7 10,5-11,4 19 11,5 10 8 11,5-12,4 12 7,3 5 9 12,5-13,4 16 9,7 10 13,5-14,4 11 6,7 0 4 6 8 10 12 14 16 18 11 14,5-15,4 6 3,6 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 15,5-16,4 4 2,4 13 16,5-17,4 5 3,0 Şekil 4.103. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın 14 17,5-18,4 0 0,0 çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 18,5-19,5 1 0,6 Kulakçık eni (cm) 1 0,95-1,04 2 1,2 2 1,05-1,14 0 0,0 3 1,15-1,24 0 0,0 4 1,25-1,34 0 0,0 5 1,35-1,44 0 0,0 6 1,45-1,54 33 20,0 120 Ortalama 1,942 7 1,55-1,64 0 0,0 St.sapma 0,3026 N 165 8 1,65-1,74 1 0,6 100 9 1,75-1,84 0 0,0 10 1,85-1,94 0 0,0 80 11 1,95-2,04 112 67,9 60 12 2,05-2,14 0 0,0 13 2,15-2,24 0 0,0 40 14 2,25-2,34 0 0,0 15 2,35-2,44 0 0,0 20 16 2,45-2,54 15 9,1 17 2,55-2,64 0 0,0 0 1,2 1,5 1,8 2,1 2,4 2,7 3,0 18 2,65-2,74 1 0,6 Kulakçık eni 19 2,75-2,84 0 0,0 Şekil 4.104. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 20 2,85-2,94 0 0,0 enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 21 2,95-3,05 1 0,6 177 Frekans Frekans USA5xMilwa melezinin ilk baklanın çıktığı boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 30 bitki 8,5-9,4 aralıkta ilk sırada yer alırken, 25 bitki 9,5-10,4 aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.87); (ġekil 4.103). Çizelge 4.87 ve ġekil 4.104‟te kulakçık eni bakımından yapılan değerlendirmede 112 bitkinin 1,95-2,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 33 bitkinin de 1,45-1,54 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. 4.10.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.88 ile ġekil 4.105 ve ġekil 4.106‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.88 ve ġekil 4.105‟te görüldüğü gibi kulakçık boyu açısından yapılan değerlendirmede 77 bitki 3,9-4,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 39 bitki ise 2,9-3,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır. Bakla uzunluğu bakımından yapılan değerlendirmede 46 bitki 6,375-6,624 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 39 bitki 5,875-6,124 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.88); (ġekil 4.106). Yapılan çalıĢmalarda bakla uzunluğu 6,30-7,10 cm arasında belirlenmiĢtir (Öz ve Karasu 2010). 178 Çizelge 4.88. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğu özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 80 Kulakçık boyu (cm) Ortalama 3,445St.sapma 0,8921 1 1,5-1,6 1 0,6 N 16570 2 1,7-1,8 0 0,0 60 3 1,9-2,0 30 18,2 50 4 2,1-2,2 0 0,0 5 2,3-2,4 0 0,0 40 6 2,5-2,6 2 1,2 30 7 2,7-2,8 0 0,0 8 2,9-3,0 39 23,6 20 9 3,1-3,2 0 0,0 10 10 3,3-3,4 0 0,0 0 11 3,5-3,6 0 0,0 1,8 2,4 3,0 3,6 4,2 4,8 5,4 Kulakçık boyu 12 3,7-3,8 0 0,0 13 3,9-4,0 77 46,7 Şekil 4.105. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 14 4,1-4,2 0 0,0 boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 4,3-4,4 0 0,0 16 4,5-4,6 6 3,6 17 4,7-4,8 0 0,0 18 4,9-5,1 10 6,1 Bakla uzunluğu (cm) 1 4,375-4,624 2 1,2 2 4,625-4,874 0 0,0 3 4,875-5,124 5 3,0 4 5,125-5,374 0 0,0 50 Ortalama 6,503 5 5,375-5,624 15 9,1 St.sapma 0,7561 N 165 6 5,625-5,874 0 0,0 40 7 5,875-6,124 39 23,6 8 6,125-6,374 0 0,0 30 9 6,375-6,624 46 27,9 10 6,625-6,874 0 0,0 11 6,875-7,124 36 21,8 20 12 7,125-7,374 0 0,0 13 7,375-7,624 13 7,9 10 14 7,625-7,874 0 0,0 15 7,875-8,124 6 3,6 0 4,50 5,25 6,00 6,75 7,50 8,25 9,00 16 8,125-8,374 0 0,0 Bakla uzunluğu 17 8,375-8,624 2 1,2 18 8,625-8,874 0 0,0 Şekil 4.106. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bakla uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 19 8,875-9,125 1 0,6 4.10.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.89 ile ġekil 4.107 ve ġekil 4.108‟de gösterilmiĢtir. 179 Frekans Frekans Çizelge 4.89. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı 80 Ortalama 1,187 St.sapma 0,1156 N 165 70 60 50 Grup Aralık Frekans % Bakla geniĢliği (cm) 40 1 0,95-1,04 26 15,8 30 2 1,05-1,14 23 13,9 20 3 1,15-1,24 78 47,3 4 1,25-1,34 29 17,6 10 5 1,34-1,44 3 1,8 0 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 6 1,45-1,55 6 3,6 Bakla genişliği Biyolojik verim (g/bitki) Şekil 4.107. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen bakla 1 0,0-4,0 1 0,6 geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 2 5,0-14,0 19 11,8 3 15,0-24,0 22 13,7 35 4 25,0-34,0 33 20,5 Ortalama 40,87 St.sapma 25,40 5 35,0-44,0 32 19,9 N 16130 6 45,0-54,0 17 10,6 7 55,0-64,0 9 5,6 25 8 65,0-74,0 10 6,2 20 9 75,0-84,0 6 3,7 10 85,0-94,0 4 2,5 15 11 95,0-104,0 4 2,5 10 12 105,0-114,0 1 0,6 13 115,0-125,0 3 1,9 5 0 -20 0 20 40 60 80 100 120 Biyolojik verim Şekil 4.108. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği USA5xMilwa melezinde bakla geniĢliği bakımından % 47,3‟lük bir oran ile 78 adet bitki 1,15-1,24 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.89); (ġekil 4.107). Öz ve Karasu (2010)‟nun yapmıĢ oldukları çalıĢmada bakla geniĢliği 1,10-1,30 cm arasında kaydedilmiĢtir. Çizelge 4.89 ve ġekil 4.108‟de biyolojik verim açısından USA5xMilwa melezinde en fazla (33 adet) bitkinin 25,0-34,0 g/bitki‟lik aralıkta bulunduğu belirlenirken, en büyük biyolojik verim olan 115,0-125,0 g/bitki‟lik aralıkta 3 bitki saptanmıĢtır ve bu bitkilerin biyolojik verimi arttırmaya yönelik yapılacak olan ıslah çalıĢmalarında materyal olarak kullanılabilr. Halil ve Uzun (2019) bezelye ile yaptıkları çalıĢmada biyolojik verimi 95,32-339,59 g/bitki arasında belirlemiĢlerdir. 180 Frekans Frekans 4.10.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksine ait frekans dağılımı Çizelge 4.90 ile ġekil 4.109 ve ġekil 4.110‟da verilmiĢtir. USA5xMilwa melezinin en yüksek kes verimi değerleri 92,5-97,5 g/bitki olarak belirlenmiĢ ve bu aralıkta sadece 1 bitki tespit adilmiĢtir. 12,5-17,4 g/bitki aralığında belirlenen bitki sayısı 41 olmuĢ ve % 25,5‟lik bir pay ile en fazla bitkinin bulunduğu aralık olarak belirlenmiĢtir (Çizelge 4.90); (ġekil 4.109). Yapılan çalıĢmalarda kes verimi 69,78-240,49 g/bitki arasında tespit edilmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). Çizelge 4.90 ve ġekil 4.110‟da hasat indeksi değerlerine bakıldığında 30 bitkinin % 57,5-62,4‟lük aralıkta olduğu ve en fazla bitkinin bu aralıkta yer aldığı belirlenmiĢtir. Yapılan çalıĢmada hasat indeksi değerleri %2,5-92,5 arasında değiĢirken, Halil ve Uzun (2019) yaptıkları çalıĢmada bu değeri %22,83-37,45 arasında belirlenmiĢtir. 181 Çizelge 4.90. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Kes verimi (g/bitki) Ortalama 19,24 40 St.sapma 13,27 1 0,0-2,4 1 0,6 N 161 2 2,5-7,4 13 8,1 3 7,5-12,4 37 23,0 30 4 12,5-17,4 41 25,5 5 17,5-22,4 25 15,5 20 6 22,5-27,4 13 8,1 7 27,5-32,4 11 6,8 8 32,5-37,4 5 3,1 10 9 37,5-42,4 5 3,1 10 42,5-47,4 3 1,9 0 11 47,5-52,4 1 0,6 0 15 30 45 60 75 90 Kes verimi 12 52,5-57,4 3 1,9 13 57,5-62,4 1 0,6 Şekil 4.109. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen kes 14 62,5-67,4 1 0,6 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 67,5-72,4 0 0,0 16 72,5-77,4 0 0,0 17 77,5-82,4 0 0,0 18 82,5-87,4 0 0,0 19 87,5-92,4 0 0,0 20 92,5-97,5 1 0,6 Ortalama 49,04 30 St.sapma 15,75 Hasat indeksi (%) N 156 1 2,5-7,4 2 1,2 25 2 7,5-12,4 4 2,5 3 12,5-17,4 7 4,3 20 4 17,5-22,4 1 0,6 15 5 22,5-27,4 3 1,9 6 27,5-32,4 6 3,7 10 7 32,5-37,4 9 5,6 8 37,5-42,4 9 5,6 5 9 42,5-47,4 18 11,2 10 47,5-52,4 16 9,9 0 15 30 45 60 75 11 52,5-57,4 22 13,7 Hasat indeksi 12 57,5-62,4 30 18,6 Şekil 4.110. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen hasat 13 62,5-67,4 22 13,7 indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 14 67,5-72,5 7 4,3 4.10.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler USA5xMilwa melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.91 ile ġekil 4.111 ve ġekil 4.112‟de gösterilmiĢtir. 182 Frekans Frekans Çizelge 4.91. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Tane verimi (g/bitki) Ortalama 21,64 25 St.sapma 15,65 1 0,0-2,4 9 5,6 N 161 2 2,5-7,4 18 11,2 20 3 7,5-12,4 21 13,0 4 12,5-17,4 26 16,1 15 5 17,5-22,4 26 16,1 6 22,5-27,4 13 8,1 10 7 27,5-32,4 12 7,5 8 32,5-37,4 12 7,5 5 9 37,5-42,4 9 5,6 10 42,5-47,4 3 1,9 0 12 47,5-52,4 2 1,2 -15 0 15 30 45 60 75 Tane verimi 12 52,5-57,4 4 2,5 13 57,5-62,4 1 0,6 Şekil 4.111. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen tane 14 62,5-67,4 2 1,2 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 67,5-72,4 2 1,2 16 72,5-77,5 1 0,6 1000 Tane ağırlığı (g) 1 95,0-104,0 1 0,6 2 105,0-114,0 0 0,0 3 115,0-124,0 0 0,0 4 125,0-134,0 3 1,9 Ortalama 220,4 St.sapma 35,51 5 135,0-144,0 2 1,2 20 N 161 6 145,0-154,0 2 1,2 7 155,0-164,0 3 1,9 15 8 165,0-174,0 9 5,6 9 175,0-184,0 6 3,7 10 185,0-194,0 9 5,6 10 11 195,0-204,0 11 6,8 12 205,0-214,0 15 9,3 5 13 215,0-224,0 21 13,0 14 225,0-234,0 19 11,8 15 235,0-244,0 20 12,4 0 120 150 180 210 240 270 300 16 245,0-254,0 17 10,6 1000 Tane ağırlığı 17 255,0-264,0 10 6,2 Şekil 4.112. USA5xMilwa melez kombinasyonunda incelenen 1000 18 265,0-274,0 7 4,3 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği 19 275,0-284,0 4 2,5 20 285,0-294,0 1 0,6 21 295,0-305,0 1 0,6 Çizelge 4.91 ve ġekil 4.111‟de USA5xMilwa melezinin tane verimi bakımından yapıldığı değerlendirmesinde 12,5-17,4 g/bitki ve 17,5-22,4 g/bitki‟lik aralıkta 26 bitki % 16,1‟lık oran ile ilk sırada, 21 bitki ise 7,5-12,4 g/bitki‟lik aralıkta % 13,0‟lük bir oran ile ikinci sırada yer almıĢtır. Bitki baĢına tane verimi değeri bakımından en yüksek aralık 72,5-77,5 g/bitki olmuĢ ve burada 1 bitki belirlenmiĢtir. Bu aralıkta yer alan bitki 183 Frekans Frekans ilerleyen zamanlarda tane verimini arttırmaya yönelik yapılacak ıslah çalıĢmalarında materyal olarak kullanılabilir. Karayel ve Bozoğlu (2008)‟nun yapmıĢ oldukları çalıĢmada tane verimi 5,30-30,00 g/bitki arasında, Halil ve Uzun (2019)‟un yaptıkları çalıĢmada ise 25,53-121,28 g/bitki arasında belirlenmiĢtir. 1000 tane ağırlığı açısından yapılan değerlendirmede ise 1 bitkinin 1000 tane ağırlığı en yüksek aralıkta (295,0-305,0 g) belirlenmiĢtir. Bitkilerin çoğunda (21 adet) ise 1000 tane ağırlığı 215,0-224,0 g aralığında yer almıĢtır (Çizelge 4.91); (ġekil 4.112). Yapılan bu çalıĢmada 1000 tane ağırlığı değerleri 95,0-305,0 g arasında belirlenirken, benzer çalıĢmalarda ise 67,30-303,33 g arasında kaydedilmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Tan ve ark. 2012, Avcı ve Ceyhan 2013, Halil ve Uzun 2019). 4.11. VeselaxKirazlı Melez Kombinasyonu 4.11.1. Kardeş Sayısı ve Bitki Boyuna Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.92 ile ġekil 4.113 ve ġekil 4.114‟te gösterilmiĢtir. Çizelge 4.92‟den görüldüğü gibi VeselaxKirazlı melezinde kardeĢ sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 74 bitki 0,5-1,4 adetlik aralıkta ilk sırada, 36 bitki ise 1,5-2,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.113). VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda 48 bitki, bitki boyu bakımından 115,0-124,0 cm‟de yer almıĢ, 29‟er bitkide ise bitki boyu 95,0-104,0 cm ve 105,0-114,0 cm aralığında belirlenmiĢtir. Sadece 2 bitkinin boyu en uzun aralık olan 165,0-175,0 cm‟lik aralıkta belirlenmiĢtir (Çizelge 4.92); (ġekil 4.114). Bitkilerin büyük bir kısmının 115,0- 124,5 cm aralığında yer almasından dolayı, bu melez döl yarı sırık olarak tanımlanabilir (ġehirali 1988). Karayel ve Bozoğlu (2008) yaptıkları çalıĢmada bitki boyunu 40,00- 180,00 cm arasında belirlerken; Tan ve ark. (2012) 83,50-126,50 cm arasında tespit etmiĢlerdir. 184 Çizelge 4.92. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ sayısı ve bitki boyu özelliklerine ait frekans dağılımı 80 Ortalama 1,266 St.sapma 0,9866 70 N 158 60 50 Grup Aralık Frekans % 40 KardeĢ sayısı (adet) 30 1 0,0-0,4 32 20,3 2 0,5-1,4 74 46,8 20 3 1,5-2,4 36 22,8 10 4 2,5-3,4 11 7,0 0 5 3,5-4,4 4 2,5 -1 0 1 2 3 4 5 Kardeş sayısı 6 4,5-5,5 1 0,6 Bitki boyu (cm) Şekil 4.113. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kardeĢ 1 55,0-64,0 1 0,6 sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 2 65,0-74,0 2 1,3 3 75,0-84,0 1 0,6 50 Ortalama 116,1 St.sapma 18,52 4 85,0-94,0 7 4,4 N 158 5 95,0-104,0 29 18,4 40 6 105,0-114,0 29 18,4 7 115,0-124,0 48 30,4 30 8 125,0-134,0 19 12,0 9 135,0-144,0 6 3,8 20 10 145,0-154,0 12 7,6 11 155,0-164,0 2 1,3 10 12 165,0-175,0 2 1,3 0 60 80 100 120 140 160 Bitki boyu Şekil 4.114. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitki boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 4.11.2. Bitkide Bakla Sayısı ve Baklada Tohum Sayısına Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.93 ile ġekil 4.115 ve ġekil 4.116‟da verilmiĢtir. Çizelge 4.93‟ten görüldüğü gibi VeselaxKirazlı melezinin bitkide bakla sayısı bakımından yapılan değerlendirmede; 26 bitkide bakla sayısı 35,0-44,0 adet olurken, 21 bitkide bakla sayısı 25,0-34,0 adet olarak belirlenmiĢtir. VeselaxKirazlı melezinin bitkide en çok bakla sayısı olan 165,0-175,0 adetlik aralıkta sadece 1 bitki belirlenmiĢtir 185 Frekans Frekans (ġekil 4.115). Yapılan benzer çalıĢmalarda bakla sayısı 2,95-87,00 adet arasında bildirilmiĢtir (Ceyhan ve ark. 2005, Karayel ve Bozoğlu 2008, Öz ve Karasu 2010). Çizelge 4.93. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide bakla sayısı ve baklada tohum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Bakla/Bitki (adet) Ortalama 53,75 25 St.sapma 35,90 1 5,0-14,0 12 7,6 N 158 2 15,0-24,0 19 12,0 20 3 25,0-34,0 21 13,3 4 35,0-44,0 26 16,5 15 5 45,0-54,0 20 12,7 6 55,0-64,0 19 12,0 10 7 65,0-74,0 8 5,1 8 75,0-84,0 4 2,5 5 9 85,0-94,0 12 7,6 10 95,0-104,0 2 1,3 0 11 105,0-114,0 0 0,0 -30 0 30 60 90 120 150 Bitkide bakla sayısı 12 115,0-124,0 4 2,5 13 125,0-134,0 2 1,3 Şekil 4.115. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 14 135,0-144,0 3 1,9 bitkide bakla sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 145,0-154,0 4 2,5 16 155,0-164,0 1 0,6 70 Ortalama 6,291 St.sapma 1,018 17 165,0-175,0 1 0,6 N 158 60 Tohum/Bakla (adet) 1 3,5-4,4 9 5,7 50 2 4,5-5,4 23 14,6 40 3 5,5-6,4 54 34,2 4 6,5-7,4 57 36,1 30 5 7,5-8,5 15 9,5 20 10 0 4 5 6 7 8 Baklada tohum sayısı Şekil 4.116. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen baklada tohum sayısına (adet) frekans dağılım ait grafiği Baklada tohum açısından yapılan değerlendirmede 57 bitki 6,5-7,4 adetlik aralıkta ilk sırada, 54 bitki 5,5-6,4 adetlik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.93); (ġekil 4.116). Karayel ve Bozoğlu (2008) yapmıĢ oldukları çalıĢmada bakladaki tohum sayısını 2,00-11,00 adet, Tan ve ark. (2009) ise 3,50-8,60 adet arasında belirlemiĢlerdir. 186 Frekans Frekans 4.11.3. Bitkide Tohum Sayısı ve Sapta Boğum Sayısına Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısına ait frekans dağılımı Çizelge 4.94 ile ġekil 4.117 ve ġekil 4.118‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.94. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısı ve sapta boğum sayısı özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 285,4 40 St.sapma 210,4 N 158 30 Grup Aralık Frekans % Tohum/Bitki (adet) 20 1 0,0-49,0 6 3,8 2 50,0-149,0 40 25,3 10 3 150,0-249,0 36 22,8 4 250,0-349,0 31 19,6 5 350,0-449,0 17 17,8 0 -200 0 200 400 600 800 1000 6 450,0-549,0 13 8,2 Bitkide tohum sayısı 7 550,0-649,0 4 2,5 8 650,0-749,0 4 2,5 Şekil 4.117. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bitkide tohum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 9 750,0-849,0 3 1,9 10 850,0-949,0 1 0,6 11 950,0-1049,0 1 0,6 Ortalama 23,3730 St.sapma 4,204 12 1050,0-1150,0 2 1,3 N 158 Sapta boğum sayısı (adet) 25 1 13,0-14,0 5 3,2 2 15,0-16,0 6 3,8 20 3 17,0-18,0 13 8,2 15 4 19,0-20,0 14 8,9 5 21,0-22,0 26 16,5 10 6 23,0-24,0 27 17,1 7 25,0-26,0 29 18,4 5 8 27,0-28,0 22 13,9 9 29,0-30,0 11 7,0 0 16 20 24 28 32 10 31,0-32,0 4 2,5 Sapta boğum sayısı 11 33,0-35,0 1 0,6 Şekil 4.118. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen sapta boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda 40 bitkide bitki baĢına tohum sayısı 50,0-149,0 adet olurken, 36 bitkide ise 150,0-249,0 olarak belirlenmiĢtir. Sadece 2 bitkide tohum sayısı 1050,0-1150,0 adet arasında bulunmuĢtur (Çizelge 4.94); (ġekil 4.117). Avcı ve Ceyhan (2013)‟nın yapmıĢ oldukları çalıĢmada bitkideki tohum sayısı 35,50-83,83 adet arasında değiĢmiĢtir. 187 Frekans Frekans Sapta boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 29 bitki 25,0-26,0. aralıkta ilk sırada, 27 bitki 23,0-24,0. aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.94); (ġekil 4.118). 4.11.4. İlk Baklanın Çıktığı Boğum Sayısı ve Kulakçık Enine Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık enine ait frekans dağılımı Çizelge 4.95 ile ġekil 4.119 ve ġekil 4.120‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.95 ve ġekil 4.119‟da ilk baklanın çıktığı boğum sayısı bakımından yapılan değerlendirmede 20 bitkinin 10,5-11,4 aralıkta ilk sırada, 17 bitki ise 8,5-9,4 aralıkta ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Kulakçık eni açısından yapılan değerlendirmede 92 bitki 1,95-2,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 42 bitki 1,45-1,54 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.95); (ġekil 4.120). 188 Çizelge 4.95. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk baklanın çıktığı boğum sayısı ve kulakçık eni özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Ġlk baklanın çıktığı boğum sayısı (adet) Ortalama 12,7120 St.sapma 4,098 1 3,5-4,4 1 0,6 N 158 2 4,5-5,4 3 1,9 15 3 5,5-6,4 3 1,9 4 6,5-7,4 6 3,8 5 7,5-8,4 6 3,8 10 6 8,5-9,4 17 10,8 7 9,5-10,4 17 10,8 8 10,5-11,4 20 12,7 5 9 11,5-12,4 12 7,6 10 12,5-13,4 9 5,7 0 11 13,5-14,4 13 8,2 3 6 9 12 15 18 21 24 İlk baklanın çıktığı boğum sayısı 12 14,5-15,4 12 7,6 13 15,5-16,4 12 7,6 Şekil 4.119. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen ilk 14 16,5-17,4 3 1,9 baklanın çıktığı boğum sayısına (adet) ait frekans dağılım grafiği 15 17,5-18,4 8 5,1 16 18,5-19,4 4 2,5 17 19,5-20,4 6 3,8 18 20,5-21,4 2 1,3 19 21,5-22,4 3 1,9 20 22,5-23,4 0 0,0 21 23,5-24,5 1 0,6 Kulakçık eni (cm) 1 0,95-1,04 1 0,6 2 1,05-1,14 0 0,0 3 1,15-1,24 0 0,0 4 1,25-1,34 0 0,0 Ortalama 1,94790 St.sapma 0,3671 5 1,35-1,44 0 0,0 N 158 80 6 1,45-1,54 42 26,6 70 7 1,55-1,64 0 0,0 60 8 1,65-1,74 1 0,6 9 1,75-1,84 0 0,0 50 10 1,85-1,94 0 0,0 40 11 1,95-2,04 92 58,2 30 12 2,05-2,14 0 0,0 20 13 2,15-2,24 0 0,0 10 14 2,25-2,34 0 0,0 0 15 2,35-2,44 0 0,0 1,2 1,5 1,8 2,1 2,4 2,7 3,0 Kulakçık eni 16 2,45-2,54 16 10,1 17 2,55-2,64 0 0,0 Şekil 4.120. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 18 2,65-2,74 0 0,0 enine (cm) ait frekans dağılım grafiği 19 2,75-2,84 0 0,0 20 2,85-2,94 0 0,0 21 2,95-3,05 6 3,8 189 Frekans Frekans 4.11.5. Kulakçık Boyu ve Bakla Uzunluğuna Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna ait frekans dağılımı Çizelge 4.96 ile ġekil 4.121 ve ġekil 4.122‟de verilmiĢtir. Çizelge 4.96. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık boyu ve bakla uzunluğuna özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 60 Kulakçık boyu (cm) Ortalama 3,446 St.sapma 1,041 1 1,5-1,6 1 0,6 N 158 50 2 1,7-1,8 0 0,0 3 1,9-2,0 36 22,8 40 4 2,1-2,2 0 0,0 5 2,3-2,4 0 0,0 30 6 2,5-2,6 1 0,6 7 2,7-2,8 0 0,0 20 8 2,9-3,0 39 24,7 10 9 3,1-3,2 0 0,0 10 3,3-3,4 0 0,0 0 11 3,5-3,6 0 0,0 1,6 2,4 3,2 4,0 4,8 5,6 Kulakçık boyu 12 3,7-3,8 0 0,0 13 3,9-4,0 53 33,5 Şekil 4.121. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kulakçık 14 4,1-4,2 0 0,0 boyuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 15 4,3-4,4 0 0,0 16 4,5-4,6 1 0,6 17 4,7-4,8 0 0,0 18 4,9-5,1 27 17,1 Bakla uzunluğu (cm) 1 3,9-4,0 2 1,3 2 4,1-4,2 0 0,0 3 4,3-4,4 0 0,0 60 Ortalama 5,725 4 4,5-4,6 3 1,9 St.sapma 0,6298 N 158 5 4,7-4,8 0 0,0 50 6 4,9-5,0 34 21,5 7 5,1-5,2 0 0,0 40 8 5,3-5,4 0 0,0 30 9 5,5-5,6 39 24,7 10 5,7-5,8 0 0,0 20 11 5,9-6,0 54 34,2 12 6,1-6,2 0 0,0 10 13 6,3-6,4 0 0,0 14 6,5-6,6 17 10,8 0 4,2 4,8 5,4 6,0 6,6 7,2 15 6,7-6,8 0 0,0 Bakla uzunluğu 16 6,9-7,0 7 4,4 Şekil 4.122. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla 17 7,1-7,2 0 0,0 uzunluğuna (cm) ait frekans dağılım grafiği 18 7,3-7,4 0 0,0 19 7,5-7,7 2 1,3 190 Frekans Frekans Çizelge 4.96‟dan görüldüğü gibi kulakçık boyu bakımından yapılan değerlendirmede 53 bitki 3,9-4,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada yer alırken, 39 bitki 2,9-3,0 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (ġekil 4.121). VeselaxKirazlı melezinin bakla uzunluğu açısından yapılan değerlendirmesinde 54 bitki 5,9-6,0 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 39 bitki 5,5-5,6 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.96); (ġekil 4.122). Öz ve Karasu (2010)‟nun yaptıkları çalıĢmada bakla uzunluğu 6,30-7,10 cm arasında belirlenmiĢtir. 4.11.6. Bakla Genişliği ve Biyolojik Verime Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.97 ile ġekil 4.126 ve ġekil 4.124‟te gösterilmiĢtir. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda, bakla geniĢliği bakımından yapılan değerlendirmede 151 adet bitki 0,95-1,04 cm‟lik aralıkta ilk sırada, 4 bitki 1,05-1,14 cm‟lik aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.97); (ġekil 4.123). Yapılan benzer çalıĢmalarda bakla geniĢliği 1,10-1,30 cm arasında kaydedilmiĢtir (Öz ve Karasu 2010). VeselaxKirazlı melezinin biyolojik verim bakımından yapılan değerlendirmesinde 29 bitkide biyolojik verim 30,0-49,0 g/bitki‟lik aralıkta (% 18,4), 27 bitki ise 10,0-29,0 g/bitki‟lik aralıkta (% 17,1) yer almıĢtır. En yüksek biyolojik verim olan 250,0-270,0 g/bitki‟lik aralıkta 2 bitki ölçülürken, en düĢük verim ise 0,0-9,0 g/bitki olarak bulunmuĢ ve bu aralıkta % 0,6‟lık bir oran ile 1 bitki belirlenmiĢtir (Çizelge 4.97); (ġekil 4.124). Halil ve Uzun (2019) Bursa‟da yapmıĢ oldukları çalıĢmada biyolojik verimi 95,32-339,59 g/bitki olarak belirlemiĢlerdir. 191 Çizelge 4.97. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla geniĢliği ve biyolojik verim özelliklerine ait frekans dağılımı Ortalama 1,006 200 St.sapma 0,03129 N 158 150 100 Grup Aralık Frekans % Bakla geniĢliği (cm) 1 0,95-1,04 151 95,6 50 2 1,05-1,14 4 2,5 3 1,15-1,25 3 1,9 0 Biyolojik verim (g/bitki) 1,0 1,1 1,2 1 0,0-9,0 1 0,6 Bakla genişliği 2 10,0-29,0 27 17,1 Şekil 4.123. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen bakla 3 30,0-49,0 29 18,4 geniĢliğine (cm) ait frekans dağılım grafiği 4 50,0-69,0 25 15,8 5 70,0-89,0 24 15,2 30 Ortalama 78,23 6 90,0-109,0 21 13,3 St.sapma 52,76 N 158 7 110,0-129,0 9 5,7 25 8 130,0-149,0 7 4,4 9 150,0-169,0 2 1,3 20 10 170,0-189,0 5 3,2 15 11 190,0-209,0 2 1,3 12 210,0-229,0 3 1,9 10 13 230,0-249,0 1 0,6 14 250,0-270,0 2 1,3 5 0 -40 0 40 80 120 160 200 240 Biyolojik verim Şekil 4.124. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen biyolojik verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 4.11.7. Kes Verimi ve Hasat İndeksine Ait Değerleri VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda kes verimi ve hasat indeksine ait frekans dağılımı Çizelge 4.98 ile ġekil 4.125 ve ġekil 4.126‟da verilmiĢtir. VeselaxKirazlı melezinde kes verimi bakımından, 1 bitki en düĢük (0,0-4,0 g/bitki), 1 bitki de en yüksek (145,0-155,0 g/bitki) aralıkda yer almıĢtır. Toplam 158 bitkinin 28‟i adeti (% 17,7) 25,0-34,0 g/bitki aralığında tespit edilmiĢtir (Çizelge 4.98); (ġekil 4.125). Yapılan benzer çalıĢmalarda kes verimi 69,78-240,49 g/bitki olarak bildirilmiĢtir (Halil ve Uzun 2019). 192 Frekans Frekans Çizelge 4.98. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes verimi ve hasat indeksi özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % 35 Kes verimi (g/bitki) Ortalama 43,37 St.sapma 26,71 1 0,0-4,0 1 0,6 N 15830 2 5,0-14,0 11 7,0 25 3 15,0-24,0 31 19,6 4 25,0-34,0 28 17,7 20 5 35,0-44,0 24 15,2 6 45,0-54,0 23 14,6 15 7 55,0-64,0 11 7,0 10 8 65,0-74,0 11 7,0 9 75,0-84,0 5 3,2 5 10 85,0-94,0 4 2,5 0 11 95,0-104,0 3 1,9 0 30 60 90 120 150 Kes verimi 12 105,0-114,0 2 1,3 13 115,0-124,0 2 1,3 Şekil 4.125. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen kes 14 125,0-134,0 1 0,6 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 135,0-144,0 0 0,0 16 145,0-155,0 1 0,6 Ortalama 39,45 Hasat indeksi (%) 25 St.sapma 14,03 N 155 1 2,5-7,4 3 1,9 2 7,5-12,4 3 1,9 20 3 12,5-17,4 7 4,4 4 17,5-22,4 8 5,1 15 5 22,5-27,4 12 7,6 6 27,5-32,4 15 9,5 10 7 32,5-37,4 14 8,9 8 37,5-42,4 16 10,1 5 9 42,5-47,4 26 16,5 10 47,5-52,4 24 15,2 0 11 52,5-57,4 17 10,8 10 20 30 40 50 60 70 Hasat indeksi 12 57,5-62,4 7 4,4 13 62,5-67,4 2 1,3 Şekil 4.126. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen hasat indeksine (%) ait frekans dağılım grafiği 14 67,5-72,5 1 0,6 Hasat indeksi açısından yapılan değerlendirmede 26 bitki %42,5-47,4‟lük aralıkta ilk sırada yer alırken, 24 bitki %47,5-52,4‟lük aralıkta ikinci sırada yer almıĢtır (Çizelge 4.98); (ġekil 4.126). Sayar ve ark. (2009) bezelyede yaptıkları çalıĢmada hasat indeksini %33,02-%43,22 arasında tespit ederken, Halil ve Uzun (2019) %22,83-37,45 arasında belirlemiĢlerdir. 193 Frekans Frekans 4.11.8. Tane Verimi ve 1000 Tane Ağırlığına Ait Değerler VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Çizelge 4.99 ile ġekil 4.127 ve ġekil 4.128‟de gösterilmiĢtir. Çizelge 4.99. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane verimi ve 1000 tane ağırlığı özelliklerine ait frekans dağılımı Grup Aralık Frekans % Tane verimi (g/bitki) Ortalama 34,8730 St.sapma 29,04 1 0,0-4,0 15 9,5 N 158 2 5,0-14,0 30 19,0 25 3 15,0-24,0 29 18,4 20 4 25,0-34,0 19 12,0 5 35,0-44,0 19 12,0 15 6 45,0-54,0 15 9,5 7 55,0-64,0 8 5,1 10 8 65,0-74,0 6 3,8 9 75,0-84,0 5 3,2 5 10 85,0-94,0 2 1,3 0 11 95,0-104,0 5 3,2 -30 0 30 60 90 120 Tane verimi 12 105,0-114,0 2 1,3 13 115,0-124,0 1 0,6 Şekil 4.127. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen tane 14 125,0-134,0 1 0,6 verimine (g/bitki) ait frekans dağılım grafiği 15 135,0-145,0 1 0,6 1000 Tane ağırlığı (g) 25 Ortalama 147,9 St.sapma 28,42 1 65,0-74,0 2 1,3 N 158 2 75,0-84,0 3 1,9 20 3 85,0-94,0 1 0,6 4 95,0-104,0 6 3,8 15 5 105,0-114,0 7 4,4 6 115,0-124,0 9 5,7 10 7 125,0-134,0 20 12,7 8 135,0-144,0 22 13,9 9 145,0-154,0 23 14,6 5 10 155,0-164,0 18 11,4 11 165,0-174,0 16 10,1 0 80 100 120 140 160 180 200 12 175,0-184,0 18 11,4 1000 Tane ağırlığı 13 185,0-194,0 8 5,1 Şekil 4.128. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda incelenen 1000 14 195,0-204,0 2 1,3 tane ağırlığına (g) ait frekans dağılım grafiği 15 205,0-215,0 3 1,9 VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda ölçülen bitkilerin 30‟u tane verimi bakımından 5,0-14,0 g/bitki‟lik aralıkta ilk sırada yer almıĢtır. Bitki baĢına tane verimi değeri olan 135,0-145,0 g/bitki‟lik aralık en yüksek değer olup bu aralıkta sadece 1 adet bitki ölçülmüĢtür (Çizelge 4.99); (ġekil 4.127). Ġlerleyen zamanlarda yapılacak olan ıslah çalıĢmalarında bu bitki materyal olarak kullanılabilir. Benzer çalıĢmalarda tane verimi 194 Frekans Frekans 5,30-121,28 g/bitki arasında tespit edilmiĢtir (Karayel ve Bozoğlu 2008, Halil ve Uzun 2019). Çizelge 4.99 ve ġekil 4.128‟de, VeselaxKirazlı melez kombinasyonundaki 23 bitkiden elde edilen tohumların 1000 tane ağırlıkları 145,0-154,0 g olarak belirlenmiĢtir. 1000 tane ağırlığı bakımından en yüksek değerler 205,0-215,0 g aralıklarında olmuĢ ve bu aralıkta 3 bitki yer almıĢtır. VeselaxKirazlı melez kombinasyonunda, 2 bitki ise 1000 tane ağırlıkları 65,0-74,0 g arasında olmuĢtur. Bezelye ile yapılan çalıĢmalarda 1000 tane ağırlığı değerleri 96,75-303,33 g olarak tespit edilmiĢtir (Sümerli ve ark. 2002, Sayar ve ark. 2009, Avcı ve Ceyhan 2013, Halil ve Uzun 2019). 195 5. SONUÇ Tane ve ot verimi yüksek yeni yem bezelyesi (Pisum sativum L.) çeĢitlerini geliĢtirmek için uygun baĢlangıç populasyonunu oluĢturacak ebeveyn ve melezleri belirlemek ve oluĢturulan melez populasyonların açılma generasyonunda genetik yapıyı araĢtırmak amacı ile bu araĢtırma Bursa Ġli‟nde yapılmıĢtır. Denemede 4x5 LinexTester analiz yöntemi kullanılarak melezlemeler gerçekleĢtirilmiĢtir. Melezlemelerde 4 adet ana (line) (Debrecen3, Sel 3-25, USA5 ve Vesela) ve 5 adet baba (tester) (Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Milva ve USA1) ebeveyn kullanılmıĢtır. Denemenin ilk yılında ebeveyn ve F1 generasyonlarının ortalamaları, genel ve özel uyum yetenekleri ile heterosis ve heterobeltiosis değerleri belirlenmiĢtir. Genellikle incelenen tüm özelliklerde melezlerin ortalama değerleri ebeveynlerden daha yüksek olmuĢtur. Tane verimi ve kes verimi açısından Sel3-25, Ardahan, Gap Pembesi, Kirazlı, Vesela ve USA1 ebeveynlerinin genel uyum yetenekleri önemli bulunmuĢtur. Genel uyum yeteneklerinin önemli olması bu ebeveynlerde, incelenen özellikler bakımından eklemeli gen etkilerinin daha etkili olduğunu göstermektedir. Bu yüzden; genel uyum yeteneği yüksek olan bu ebeveyler yem bezelyesi ıslah çalıĢmalarında kullanılabilecek değerli genotipler olarak belirlenmiĢtir. Debrecen3xUSA1, Sel3-25xGap Pembesi, Sel3-25xKirazlı, Sel3-25xUSA1, USA5xArdahan, USA5xGap Pembesi, USA5xMilwa, ve VeselaxKirazlı melezlerinin de özel uyum yetenekleri ve melez güçleri önemli bulunmuĢtur. Özel Uyum Yeteneği etkisi önemli olan bu melez kombinasyonlarının ilerleyen açılma generasyonlarında geniĢ bir varyabilite gösterebileceği düĢünülmektedir. Bu nedenle söz konusu bu melez kombinasyonların ilerleyen açılma generasyonları için kaynak populasyon olarak kullanılmasında yarar vardır. Genelde pozitif yönde Özel Uyum Yeteneği etkisi gösteren melez döllerin yine pozitif yönde heterosis ve heterobeltiosis değerleri verdiği, negatif yönde Özel Uyum Yeteneği etkisine sahip melez döllerin de negatif yönde heterosis ve heterobeltiosis değerlerine sahip olduğu görülmektedir. Pozitif ya da negatif yönde önemli Özel Uyum Yeteneği etkisi ve melez gücü (heterosis ve heterobeltiosis) gösteren melez döllerin ilerleyen açılma generasyonlarında incelenen 196 özellikler bakımından geniĢ bir varyabilite göstereceği söylenebilir. Ġleride yapılacak seleksiyon çalıĢmalarında geniĢ genetik varyabiliteye sahip olan melez populasyonlarının kullanılmasıyla daha hızlı bir genetik ilerleme sağlanabileceği ve baĢarılı sonuçlar elde edileceği aĢikardır. Nitekim ikinci yılda; seçilen bu melezler, denemeye alınmıĢ ve ilerleyen yıllarda da bu melezler ile çalıĢmaya devam edilerek yeni bir çeĢit geliĢtirmeye karar verilmiĢtir. 197 KAYNAKLAR Açıkgöz, E. 2001. Yem bitkileri. YenilenmiĢ 3. Baskı. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü. Uludağ Üniversitesi Vakfı Yayın No: 182, Bursa, 584 s. Açıkgöz, E., Uzun, A., Bilgili, U., Sincik, M. 2001. Bezelye (Pisum sativum L.) çeĢitleri arasında yapılan melezlemelerle geliĢtirilen hatların verim ve bazı kalite özellikleri. Türkiye IV. Tarla Bitkileri Kongresi, Çayır Mera Yem Bitkileri Bildirileri, 17-21 Eylül 2001, Tekirdağ, 73-76 s. Ağırbaş, N.C., Sapmaz, K., Koç, A. 2017. EskiĢehir ilinde yem bitkileri ekiliĢ alanı ve üretim miktarı üzerine tarımsal desteklemelerin etkisi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dregisi, 48: 65-72. Anonim, 2018a. TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu Verileri. Tarım Ġstatistikleri. http://www.tuik.gov.tr Anonim, 2018b. Bursa Bölgesi Ġklim Verileri. Bursa Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (YayınlanmamıĢ Kayıtlar). Bursa. Anonim, 2019. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Özellik Belgeleri Çayır Mera Yem Bitkileri ve YeĢil Alan Çim Bitkileri, Bezelye, Ankara https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/TTSM/Syfalar/Deta.aspx?Sayfald=51. Ateş, M.K., Ceyhan, E. 2016. Yüksek verimli konservelik ve kuru tanelik bezelye hatlarının geliĢtirilmesi. Selçuk Tar. Bit. Der., 3 (2): 157-170. Avcı, M.A., Ceyhan, E. 2013. Determination of some agricultural characters of pea (Pisum sativum L.) genotypes. Journal of Animal and Veterinary Advances, 12 (7): 798- 802. Bilgili, U., Uzun, A., Sincik, M., Yavuz, M., Aydınoğlu, B., Çakmakçı, S., Geren, H., Avcıoğlu, R., Nizam, İ., Tekeli, A.S., Gül, İ., Anlarsal, E., Yücel, C., Avcı, M., Acar, Z., Ayan, İ., Üstün, A., Açıkgöz, E. 2010. Forage yield and lodding traits in peas (Pisum sativum L.) with different leaf types. Turk. J. Fields Crops, 15: 50-53. Bist, B., Singh,Y.V. 2011. Combining ability for yield and yield contributing characters in pea (Pisum sativum L.). Vegetable science, 38 (1): 17-21. Borah, H.K. 2009. Studies on combining ability and heterosis in field pea (Pisum sativum L.). Legume Res., 32 (4): 255-259. Budak, N., Yıldırım, M.B. 1996. Heterosis in bread wheat. Turkish J. Agric. For., 20: 345-347. 198 Ceyhan, E. 2003. Bezelye ebeveyn ve melezlerinde bazı tarımsal özelliklerin ve kalıtımlarının çoklu dizi analiz metoduyla belirlenmesi. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Konya. Ceyhan, E. 2006. Combining abilities for grain yield and leaf characters in pea parents and crosses. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (40): 83-89. Ceyhan, E., Avcı, M.A. 2005. Combining ability and heterosis for grain yield and some yield components in pea (Pisum sativum L.). Pakistan Journal of Biological Sciences, 8 (10): 1447-1452. Ceyhan, E., Avci, M.A. 2015. Determination of some agricultural characters of developed pea (Pisum sativum L.) lines. International Journal of Biological, Biomolecular, Agricultural, Food and Biotechnological Engineering, 9 (12). Ceyhan, E., Avci, M.A., Karadaş, S. 2008. Line x tester analysis in pea (Pisum sativum L.): Identification of superior parents for seed yield and its components. African Journal of Biotechnology, 7 (16): 2810-2817. Ceyhan, E., Avcı, M.A., Mcphee, K.E. 2005. Konya ekolojik Ģartlarında kıĢlık olarak yetiĢtirilen bezelye genotiplerinin verim ve bazı tarımsal özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(37): 6-12. Dalkılıç, O. 2008. Ayçiçeğinde üstün verimli ve kaliteli hibrit kombinasyonlarının geliĢtirilmesi ve orobanĢa (Orobanche cumana Wallr.) dayanıklıkları ile melez performanslarının test edilmesi. Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Bursa. Dar, S.A., Khan, M.H., Makhdoomi, M.I., Sultan, S.M. 2017. Combining ability of yield and yield attributing traits in fieldpea (Pisum sativum L.). Electronic Journal of Plant Breeding, 8 (3): 927-932. Deniz, O. 1976. KıĢlık Yembezelyesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Besin Maddeleri ve Hayvan Besleme Kürsüsü Sayı: 659, Ayyıldız Matbaası, Ankara. Esposito, M.A., Gatti, I., Cravero, V.P., Lopez Anido, F.S., Cointry, E.L. 2013. Combining abilities and heterotic groups in Pisum sativum L. Australian Journal of Crop Science, 7 (11): 1634-1641. Falconer, D.S. 1980. Introduction to quantitative genetics. Oliver and Boyd Ltd. London. Falconer, D.S. 1989. Ġntroduction to quantitative genetics. Longman, London, 433 pp. Halil, D.S., Uzun, A. 2019. Determination of combining ability and hybrid performance of some pea (Pisum sativum L.) lines obtained by crossing with Line x Tester analysis method. Fresenius Enviromental Bulletin, 28 (10): 7119-7123. 199 Harvey, D.M., Goodwin, J. 1978. The photosyntetic net carbon dioxcide exchange in conventional and leafles phenotypes of Pisum sativum L. in relation to foliage area, dry matter production and seed yield. Ann. Bot. 42: 1091-1098. İleri, O., Erkovan, Ş., Erkovan, H.İ., Koç, A. 2020. Ġç Anadolo‟da ikinci ürün döneminde yem bezelyesi ve bazı tahıl karıĢımlarının farklı ekim sıklığında yaĢ ot verimi ve bazı özellikleri. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi, Basımda. Joshi, D.J., Ravindrababu, Y., Patel, A.M., Chauhan, S.S. 2015. Heterosis studies for grain yield and it‟s contributing traits in field pea (Pisum sativum L. var. arvense). Asian Journal of Bio Science, 10 (2): 158-161. Joshi, D.J., Ravindrababu, Y., Patel, A.M. 2016. Diallel analysis in fieldpea (Pisum sativum L. var. arvense). Electronic Journal of Plant Breeding, 7 (3): 611-619. Kadıoğlu, S. 2011. Fosforlu gübre ve bakteri uygulamalarının farklı yem bezelyesi çeĢitlerinin tarımsal ve morfolojiközelliklerine etkisi. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Erzurum. Kadıoğlu, S., Tan, M. 2018. Erzurum Ģartlarında bazı yem bezelyesi hat ve çeĢitlerinin tohum verimleri ile bazı özelliklerinin belirlenmesi. Atatürk Üniveritesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 49 (2): 143-149. Karayel, R., Bozoğlu, H. 2008. Türkiye‟nin farklı bölgelerinden toplanan yerel bezelye popülasyonunun bazı agronomik özellikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(1): 32-38. Katkat, A.V., Ayla, F., Güzel, İ. 1985. Uludağ Üniversitesi uygulama ve araĢtırma çiftliği arazisinin toprak etüdü ve verimlilik durumu. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 3: 71-78. Kempthorme, O. 1957. An itroduction to genetic statistics. John Wiley and sons. Ġnc. New York. Chapman And Hall, Ltd., London. Kosev, V. 2013. A brief study on the combining abilities of quantitative traits in field pea (Pisum sativum L.). Pinnacle Biological Sciences, 2013: 5. Kosev, V. 2014a. Heterosis and degrees of dominance of quantitative traits in hybrids (Pisum sativum L.). Banat’s Journal of Biotechnology, 9 (23). Kosev, V. 2014b. Breeding and genetic assessment of some quantitative traits in crosses forage pea (Pisum sativum L.). Open Journal of Genetics, 4: 22-29. Kosev, V. 2015. Genetic analysis on some yield traits of pea (Pisum sativum L.) crosses. J. BioSci. Biotechnol., 4 (2): 149-156. 200 Kosev, V., Pachev, I., Angelova, S., Mikic, A. 2012. Inheritance of quantitative traits in crosses between two Pisum sativum subspecies with particular reference to their breeding value. Russian Journal of Genetics, 48 (1): 41-46. Kumar, M., Jeberson, M.S., Singh, N.B., Sharma, R. 2017. Genetic analysis of seed yield and its contributing traits and pattern of their inheritance in fieldpea (Pisum sativum L.). International Journal of Current Microbiology and Apliend Sciences, 6 (6): 172-181. Kumar, S., Sing, K.P., Panda, P.K. 1996. Combining ability analysis for green pod yield and its components in garden pea (Pisum sativum L.). Orissa Journal of Horticulture, 24: 21-25. Kushwah, S., Sharma, R.N. 2015. Study of hybrid vigor (F1) analysis in vegetable pea (Pisum sativum L.). International Journal in Physical and Applied Sciences, 2 (4). Lejeune-Henaut, I., Fouilloux, G., Ambrose, M.J., Dumoulin, V., Eteve, G. 1992. Analysis of A 5 parent half diallel in dried pea (Pisum sativum L.). I. seed yield heterosis. Agronomie, 12 (7): 545-550. Mishra, S.P., Asthana, A.N., Chahal, G.S. 1993. Heterosis for yield and yield components in field pea. Heterosis Breeding in Crop Plants-Theory and Application: Short Communications: Symposium Ludhiana, 23-24 February 1993, 42-43pp. Mishra, V.D., Singh, H., Singh, P.K., Lal, G.M., Prasad, R.D., Singh, S.K. 2014. Study on combining ability effects for seed yield and its component characters in field pea (Pisum sativum L.). Annals of Agri-Bio Research, 19 (4): 728-732. Nevado, M.E., Cross, H.Z. 1990. Diallel analysis of relative growth rates in maize synthetics. Crop Sci., 30:549-552. Ney, B., Duthion, C., Turc, O. 1994. Phenelogical response of pea to water stress during reproductive development. Crop Sci. 34: 141-146. Okuyucu, F., Okuyucu, B.R., Baltacıöz, T. 1994. Bornova Ģartlarında beĢ farklı yem bezelyesinin verim ve diğer özellikleri üzerine bir araĢtırma. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-29 Nisan 1994, Ġzmir, Cilt 111 36-38. Ömeroğlu, E. 2016. Isparta koĢullarında bazı yem bezelyesi (Pisum sativum L.) çeĢitlerinin ot ve tohum verimleri ile bazı verim öğelerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Isparta. Önder, M., Ceyhan, E. 2001. Farklı zamanlarda ekilen bezelye (Pisum sativum L.) çeĢitlerinde tane, sap ve bakla verimi ile hasat indeksinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 15(26): 129-138. 201 Öz, M., Karasu, A. 2010. Bazı bezelye (Pisum sativum L.) çeĢitlerinin tohum verimi ve verim komponentlerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5 (1): 44-49. Özcan, K., Açıkgöz, N. 1999. Populasyon genetiği için bir istatistik paket programı. III. Tarımda Bilgisayar Uygulamarı Sempozyumu, 3-6 Ekim 1999, Adana. Özkaynak, İ. 1980. Yem bezelyesi (Pisum arvense L.) yerel çeĢitleri üzerinde seleksiyon ıslah çalıĢmaları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yem Bitkileri, Çayır ve Mera Kürsüsü, Ankara. Poehlman, J.M. 1979. Breeding field crops. Avi Publishing Company. Ġnc. Westport, Connecticut. 277-320 pp. Rebika, T. 2017. Heterosis study for yield and yield components in pea (Pisum sativum L.). Intarnational Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 6 (8): 45-50. Rebika, T., Kumar, M., Ranjit Sharm, P., Noren, K.S., Datt, S. 2013. Combining ability analysis for seed yield and component traits in pea under foot hills of Northeast India. SABRAO Journal of Breeding and Genetics, 45 (2): 276-282. Santalla, M., Amurrio, J.M., De Ron, A.M. 2001. Food and feed potential breeding of green, dry and vegetable pea germplasm. Can. J. Plant Sci., 81: 601-610. Sarawat, P., Stoddard, F.L., Marshal, D.R., Ali, S.M. 1994. Heterosis for yield and related characters in pea. Euphytica, 80: 39-48. Sarode, S.B., Gupta, K., Srivastava, C.P. 2009. Line x tester analysis in pea (Pisum sativum L.). International Journal of Plant Sciences, 4 (1): 233-236. Sayar, M.S., Anlarsal, A.E., Açıkgöz, E., Başbağ, M., Gül, İ. 2009. Diyarbakır koĢullarında bazı yem bezelyesi (Pisum arvense L.) hatlarının verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 19-22 Ekim 2009, Hatay, s. 646-650. Sharma, B.B., Sharma, V.K., Dhar, S. 2015. Combining ability studies for yield and other horticultural traits in garden pea (Pisum sativum var. hortense L.). Indian J. Hort., 72 (4): 500-505. Silim, S.N., Hebblethwaite, P.D., Heath, M.C. 1985. Comparison of the effects of autum and spring sowing date on growth and yield of combining peas (Pisum sativum L.). Agricultural Sci. Cambridge, 104: 35-46. Silim, S.N., Hebblethwaite,P.D., Jones, C. 1992. Irrigation and water use in leafles peas (Pisum sativum L.). Agricultural Sci. Cambridge, 119: 211-222. Singh, R.B., Chaudhary, B.D. 1977. Biometrical methods in quantitative genetics analysis. V.10, Linextester Analysis, Kalyani Publishers, New Delhi, 191-200 pp. 202 Sing, M.N., Rai, B., Sing, R.M. 1994. Potentialities of heterosis breeding in Pisum. Indıan Journal of Genetics and Plant Breeding, 54(4): 398-401. Sing, M.N., Sing, R.B. 1990. Genetics analysis of some quantitative characters in pea. Indian Journal of Pulses Research, 3(2): 127-131. Singh, I., Singh, P., Sandhu, J.S. 2007. Genetic divergence and association studies in field pea (Pisum sativum L.). Crop Improvement, 34 (2): 179-182. Sofi, P., Rather, A.G., Wani, S.A. 2006. Combining ability and gene action studies over environments in field pea (Pisum sativum L.). Pakistan Journal of Biological Sciences, 9 (14): 2689-2692. Srivastava, D.P., Asthana, A.N. 1994. Harvest index in segregating population in fieldpea (Pisum sativum L.). Indian Journal of Pulses Research, 7: 187-188. Suman, H., Kumar, B., Nageshwar, Rathi, M., Tamatam, D. 2017. Heterosis and combining ability for grain yield and yield associated traits in 10x10 diallel analysis in pea (Pisum sativum L.). International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences, 6 (12): 1574-1585. Sümerli, M., Gül, İ., Yılmaz, Y. 2002. Diyarbakır ekolojik Ģartlarında yem bezelyesi hatlarının verim ve verim öğelerinin belirlenmesi. Güneydoğu Anadolu Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü, GeliĢme Raporları, Diyarbakır. Şehirali, S. 1988. Yemeklik dane baklagiller. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 108, Ders Kitabı: 314, Ankara. Tamkoç, A. 2007. KıĢlık olarak ekilen yem bezelyesi hatlarının verim ve bazı bitkisel özellikleri. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi. Çayır Mera, Yem Bitkileri ve Endüstri Bitkileri, 25-27 Haziran 2007, Erzurum, s. 95-97. Tan, M., Dumlu, Z., Gül, İ. 2009. Yerel yem bezelyesi çeĢitlerinde tohum verimi ve bazı özelliklerin belirlenmesi. Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Kongresi, 19-22 Ekim, Hatay, s. 857-860. Tan, M., Koç, A., Dumlu Gül, Z. 2012. Morphological characteristics and seed yield of East Anatolian local forage pea (Pisum sativum ssp. arvense L.) ecotypes. Turkish Journal of Field Crops, 17(1): 24-30. Tan, M., Koç, A., Dumlu Gül, Z., Elkoca, E., Gül, İ. 2013. Determination of dry matter yield and yield components of local forage pea (Pisum sativum ssp. arvense L.) ecotypes. Journal of Agricultural Sciences, 19: 289-296. Tan, M., Koç, A., Çomaklı, B., Elkoca, E. 2011. Doğu Anadolu bölgesinden toplanan yem bezelyesi populasyonlarının bazı özellikleri. I. Ali Numan Kıraç Tarım Kongre ve Fuarı, 27-30 Nisan 2011, EskiĢehir, s. 161-167. 203 Tosun, F. 1974. Baklagil ve buğdaygil yem bitkileri kültürü. Atatürk Üniversitesi Yayınları No:242, Ziraat Fakültesi Yayınları No:123, Ders Kitapları Seri No:8, Erzurum, 300 s. Turan, Z.M. 1995. AraĢtırma ve deneme metodları. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ders Notları, No:62, Bursa, 121 s. Türk, M., Albayrak, S. 2012. Effect of harvesting stages on forage yield and quality of different leaf types pea cultivar. Turkish Journal of Field Crops, 17 (2): 111-114. Türk, M., Albayrak, S., Yüksel, O. 2011. Effect of seeding rate on the forage yields and quality in pea cultivars of differing leaf types. Turkish Journal of Field Crops, 16 (2): 137-141. Uzun, A. 1997. DeğiĢik yaprak formlarına sahip yem bezelyesi çeĢitlerinde ekim zamanı ve ekim sıklığının verim ve verim öğelerine etkisi. Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Bursa. Uzun, A., Acikgoz, E. 2009. The response of pea genotypes different in testa color to waterloggin during early germination stages. Journal of Food, Agriculture and Environmental, 7 (2): 347-351. Uzun, A., Açıkgöz, E. 1998. Effect of sowing season and seeding rate on the morphological traits and yields in pea cultivars of different leaf types. J. Agronomy and Crop Science, 181: 215-222. Uzun, A., Asik, B.B., Acikgoz, E. 2017. Effects of different seeding rates an forage yield and quality components in pea. Turkish Journal of Field Crops, 22 (1): 126-133. Uzun, A., Bilgili, U., Sincik, M., Filya, I., Acikgoz, E. 2005. Yield and quality of forage type pea lines of contrasting leaf types. European Journal of Agronomy, 22: 85- 94. Vavilov, N.I., Chester, K.S. 1951. The origin variation immunity and breeding of cultivated plants. Chronica Botanica Comp., 13: 33-76. Yadav, S.K., Nanda, H.C., Nair, S.K., Gandley, T., Sao, M. 2015. Heterosis studies for yield and quality attributes in field pea (Pisum sativum L.). Progressive Research- An International Journal, 10: 3845-3848. Yıldırım, M.B. 1985. Populasyon genetiği 2. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. Zaman, S., Hazarika, G.N. 2005. Combining ability in pea (Pisum sativum L.). Legume Res., 28 (4): 300-302. Zohary, D., Hopf, M. 2002. Domestication of plants in the Old World: The origin and spread of cultivated plants in West Asia, Europe and the Nile Valley. Third Edition. Oxford University Press Inc. New York. 204 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Dilyaver Sinay Halil Doğum Yeri ve Tarihi : Haskovo/Bulgaristan 10.02.1986 Yabancı Dil : Bulgarca, Ġngilizce Eğitim Durumu Lise : 2000-2004 Restoranlarda üretim ve servis teknolojisi ve yönetimi Lisans : 2005-2009 Agronomi-tarım 2009-2011 DıĢ ve iç mekan peyzaj ve tasarım Yüksek Lisans : 2009-2010 Bitkisel üretim ÇalıĢtığı Kurum/Kurumlar : ĠletiĢim (e-posta) : di_l1986@abv.bg Yayınları : Halil, D.S., Uzun, A.2017. Bursa koĢullarında yetiĢtirilen farklı yulaf genotiplerinin ot verimi ve kalitesi ile ilgili özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye 12. Tarla Bitkileri Kongresi, 12-15 Eylül 2017, KahramanmaraĢ (Poster) Umut, O., Turgut, İ., Halil, D.S., Bayram, G., Ata, S. 2018. Effects of sowing methods and plant densities on grain yield and yield components in dent corn (Zea mays Sturt.). International Conference on Agricultural Science and Business-2018, 10-12 May 2018, Stara Zagora, Bulgaria (Sunulu bildiri) Halil, D.S., Uzun, A. 2019. Bursa ekolojik koĢullarında yetiĢtirilen yulaf (Avena sativa L.) genotiplerinin tane verimi ve bazı kalite özellikleri. Bursa Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 33 (2): 293-305 Halil, D.S., Uzun, A. 2019. Determination of combining ability and hybrid performance of some pea (Pisum sativum L.) lines obtained by crossing with Line x Tester analysis method. Fresenius Enviromental Bulletin, 28 (10): 7119-7123 Halil, D.S., Uzun, A. 20020. Combining abilities and heterotic groups for seed yield and yield components in pea (Pisım sativum L.). Journal of Agricultural Sciences (Basımda) Şenbek, G., Halil, D.S., Uzun, A., Açıkgöz, E. 2020. Ġleri generasyon bazı yem bezelyesi (Pisum sativum L.) hatlarının tohum verimi ve kalitesi ile ilgili özelliklerinin belirlenmesi. 1. Uluslararası Çayır-Mera ve Yem Bitkileri Kongresi, 22-23 ġubat 2020, Adana, Türkiye (Sunulu bildiri) 205