T AHVIUN KAZANlLMASlNIN HUKUKI NITELIG l 
HAKKlNDAKlGöRüŞLER 
Mehmet Nuri KARAAHMETOCLU* 
Tahvil ihraç edenin tahvil senedini hazırlayıp imza etmesi onu tahvil senedin-
de belirtilen borç altına sokmaya yetmemektedir. Tahvil senedini iradesi ile başka 
bir şahsa devir etmesi, vermesi gerekir. 
Burada karşımıza çıkan ilk soru acaba bu teslim (devir) hukuki bakımdan na-
sıl olur, mahiyeti nedir? Emisyon (Emission) teorisi taraftarlan teslimi tek taraflı bir 
hukuki işlem olarak görmektedirler ı . Fakat bugün sözleşme teorisi (Vertrasgsthero-
rie) taraftarimnın fikri a~ır basmaktadır 2 • Bu teorinin taraftarlan teslimi tahvili 
ihraç edenle, alan arasında iki tara_flı bir hukuki muamele olarak görmektedirler. 
Türk hukukunda da zilliyetli~in devrinde karşılıklı irade aranmaktadır. Bu irade 
açık olabilece~i gibi, kapalı (zimni) de olabilir 3 • Fakat bunun iki taraflı bir hukuki 
muamele oldu~u fikri hakimdir 4 • 
Halledilmesi gereken ikinci sorun ise, iki taraflı bir hukuki muamele olan tah-
vilin devir işlemi bir ödünç sözleşmesi mi yoksa satım sözleşmesi midir veya iki söz-
leşmenin şekli bir arada birleşmekte midir? 
İtalyan hukukunda müdafa edilen fikir bu sözleşmenin bir ödünç sözleşmesi 
oldu~udur 5 • Alman hukukunda ödünç sözleşmesinin satış sözleşmesine dönmesi 
olarak tanımlanıyor 6 • Bu nedenle tahvil senedinin kazanılınasının hukuki mahiye-
ti ni ortaya koymak, tatbik edilecek hükümler bakımından önem arzetmektedir. Bu 
nedenle bu konudaki görüşlere de~ineceğiz. 
1. Satım Sözleşmesi 
Tahvil ihraç edenle tahvil alıcısı arasındaki hukuki münasebet, hukuki bakırn­
dan iki ayrı münasebet şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan biri temel hukuki 
münasebet ki bu ödünç sözleşmesi karakterindedir. İkinci münasebet de (Begebungs-
vertrag) tahvil senedinin teslimidir 7 . Tahvil alımının iktisadi bakımından bir ödün-
* Doç. Dr., Uludağ üniversitesi iktisadi ue idari Bilimler Fakültesi 
1 Larenz, 344. 
2 Larenz, 343. 
3 Velidedeoğlu, 637, 638, 640 ; Reisoğlu, 27. 
4 Reisoğlu, 27. 
5 Arslanlı, AŞ, II, 275. 
6 Larenz, 345. 
7 Becler, 232. 
- 275 -
cün yerini tuttu~u daktirinde kabul edilmektedir 11 • Fakat buna karşın bu huku,ki 
münasebetin tavsifi bakımından iki ayrı görüş ortaya atılmıştır. Bir görüş bu hukuki 
münasebeti bir satım sözleşmesi olarak görmektedir. Çünkü, tahvil borçlusu tahvili 
tahvil alıcısına tahvilin mülkiyetini nakletmeyi yüklenmekte, buna karşın tahvil alı­
cısıda tahvil bedelini ödemeyi yükleniyor 9 • 
2. Ödünç Sözleşmesi 
Satım sözleşmesine karşı ödünç sözleşmesi (Darlehenstheorie) taraftarları ı 0 
tahvil alımının yapı bakımından ödünç sözleşmesi oldu~unu ve tarafların iradelerin-
de bu yolda olduğunu ileri sürerler ı ı. 
Tahvilin devrini bir borç münasebeti olarak görenler ı 2 tahvili devralan kişi 
bir miktar paranın mülkiyetini tahvili ihraç edene nakletmeyi, buna karşı tahvil 
ihraç edende ayriı şeyi (parayı) geri verme taahüdünde bulunmuştur demektedirler 
(Bk. m. 306). Bu ifade borç aktinin tanırnma uyrnaktadır. Ancak tahvilin kıymetli 
evrak vasfında olması, hakkın ileri sürülebilmesi için başkasına devir edilmiş olması 
ve bundaki hakkın devri için hamiline yazılı ise teslimi nama yazılı ise temlik beyanı 
ve teslimi gerekir. İşte bu işlemi yalnız bir borç sözleşmesi olarak görmemek gere-
kir ı 3 • 
3. Karma Görüş 
Karma görüş her iki görüşü birleştirmekte ve satım sözleşmesi ile ödünç söz-
leşmesinin içiçe oldu~unu ileri sürmektedir. Tahvil senedinin devri, (karşı tarafa veril-
mesi) ile tahvili tanzim edenin borç altına girdiğini ve bunun hukuki nedeninin ise 
tahvil senedinin kıymetli evrak vasfından ileri geldi~ine de~inmiştik. İşte tahvil 
senedinin karşı tarafa verilmesi anında hamili, tahvil senedindeki borcun alacaklısı 
durumuna geçmekte ve aynı zamanda senedin maliki olmaktadır. Böylece alacaklı 
olmakla malik olmak birbirinden ayrılmadan birleşiyor. Başka bir deyişle borç akti 
ile satım akti içiçe girmektedir ı 4 • 
4. Görüşlere Göre Tahvilin Devrinde Uygulanaçak Hükümler 
Tahvil alımı bir satış sözleşmesi olarak kabul edilirse bu zaman hukuki müna-
sebetin kuruluşuna gidip neticelerini incelemek gerekir. Tahvil borçlusunun ödünç 
almada tahvili devretmesinden sonra aciz hale düşmesi veya tahvil alıcısının {borç 
veren) tahvil bedelini ödemed e acze düşmesi halinde konu önem arzeder. 
Tahvil münasebetini bir ödünç sözleşmesi olarak nitelersek bu durumda özel 
olarak tanzim edilmiş olan BK m. 310 gereğince ödünç veren (tahvili ihraç eden 
kimse) tahvili devretmekten aciz hale gelirse, tahvil alıcısı taahüt ettiği tahvil bede-
lini ödemeden imtina edebilir ı 5 • Satış sözleşmesi olarak kabul edilirse genel BK 
8 Beck, 48; Dubach, 4. 
9 Beck, 48; Oser/Schönenberger, Komm. Anm. 21, zu Art 312 OR; Kern, 45. 
10 Weber, 80;Tuhr/Sıegwart; OR, Bd. 1, 8; Zeltner, 12. 
ll Hüppi, 3. 
12 Gierke, 112. 
13 Arslanlı, AŞ, Il , 275. 
14 Larenz, 346 ; Arslanlı, AŞ, Il, 275; Tunçomağ, II , 392. 
15 Hüppi, 3. 
- 276 -
m. 82'deki kuralın tatbiki gerekir. Böylece taraflardan birinin edimini ifaden aciz 
hale düşmesi halinde, karşı edimin yerine getirilmesinin teminat altına alınmasına 
kadar borçlu edimini ifadan imtina edebilir. Sözleşmeden dönmek içinde verilen 
münasip müddet içinde karşı taraf edimi ifa edeceği ne dair bir teminat vermemişse 
borçlu sözleşmeden dönme hakkını elde eder. Aksi halde alıcı kıymeti olmayan tah-
vilin bedelini tahvil satıcısından talep eder. 
Görüldüğü üzere tahvilin devri satış sözleşmesi olarak nitelendiği zaman tahvil 
alıcısının haklannın ödunç sözleşmesindeki ödünç verenin sözleşmeyi fesetmesinde-
ki durum ile büyük bir fark bulunmamaktadır. Ancak ödünç aktindeki zaman aşıını 
temerrütten itibaren işler ve 6 aydır (BK m. 308). Satış sözleşmesinde BK m. 207'-
dek:i zaman aşıını süresi ise tahvilin tesliminden itibaren başlayan bir yıllık müddete 
tabidir. 
Burada ortaya çıkan sorun, acaba tahvil alıcısının tahvil senedini alma ve tah-
vil bedelini ödeme zorunluluğu tahvil ihraç edenin (satıcının) durumunun kötüleş­
ınesi halinde varmıdır. Çünkü satıcı durumunun kötü olmasına rağmen tahyil 
senedini teslim borcunu yerine getirebilir ı 6 • Satıcının borcunu ödemekten aciz 
hale düşmesi ancak, itfası gelen tahvilin tahvil bedelinin alıcısına ödenemernesi ha-
linde ortaya çıkmaktadır. İşte bu anda tahvil sahibi alıcı olarak ortaya çıkmaktadır 
ve BK m. 202 (İsv. BK m. 205) dilerse satılanı redle satım sözleşmesinin feshini 
dava eder (BK m. 205 ). Dilerse satıla nı alıkoyup kıymetinin noksanı mukabilinde 
se me nin tenzilini dava eder. 
Türk hukukunda, devir işleminin, ödünç (karz) sözleşmesi ile satım sözleşme­
sinin içiçe girdiği söylenebilir ı 7 • Tahvil alıcısı, izahname hüb.iimlerini ihtiva eden 
(TTK m. 426) taahütnameyi imzalayarak taahütnamedeki şartlar içinde, tahvil ihraç 
edene bir miktar paranın mülkiyetini devretmeyi, ihraç edende izahnarnede belirti-
len şartlar dahilinde tahvili devretmeyi taahüt eder (TTK m. 424, 420). Bu hukuki 
muamele ilk nazarda bir borçlanma sözleşmesi olarak-görülür. Gerçektende öyledir, 
. ancak tahvil sahibinin hakkını kullanabilmesi ve borçlunun borç altına girmesi için 
ikinci bir işleme, yani tahvilin devri işleminin yapılması gerekir. Yukanda da belirt-
tiğimiz nedenlerle bu hukuki muamelede satım sözleşmesine dönüşmektedir. 
Kıymetli evrak vasfı dolayısıyla tahviller taahütname imzalanmadan da, devre-
dilebilir. Bu birinci hamillerden sonraki devir işlemlerinde görülür (TTK m. 420). 
Bu halde de taraflar arasında alacağı temsil eden senedin hamilinin bir bedel karşı­
lığında senedi satmasından bahsetmek gerekir. Her iki halde de hamilin alacağını do-
ğuran sözleşmenin hukuki mahiyeti ödünç aktiyle başlayıp satış aktiyle sonuçlan-
maktadır. Bu netice bizi Ticaret Kanununda tahvilin devri ile ilgili boşluklarm BK'-
nundaki ödünç (karz) sözleşmesinin hükümleriyle mi yoksa satım sözleşmesinin 
hükümleriyle mi tamamlamak gerektiği sorusuna getirmektedir. 
· Bizce tahvilin hazırlanması ile ilgili boşlukların BK'nun ödünç (karz) sözleş­
mesindeki hükümlerle, tahvilin devri ile ilgili boşluklan ise BK'nun satım sözleşme­
siyle ilgili hükümleriyle doldurulmalıdır. 
Tahvilin devir işlemini ödünç (karz) sözleşmesiyle başlayıp satım sözleşmesi 
ile sona erdiğini belirttiğimize göre burada şıi soru çıkmaktadır. Tahvil senedini tan-
16 Freund,11vd. 
17 Arslan lı, AŞ, II, 276; Tunçomağ, II, 392. 
-277-
1 . 
zim edenin iradesi harcinde tahvilin tedavüle çıkması halinde kendisini nasıl sorumlu 
tutuyoruz?. Bu soruya hukuki görünüm teorisi (Rechtscheintheorie) taraftarları 1 8 
şu yanıtı veriyorlar. "Senedi tanzim eden, öyle bir senet tanzim etmiş ki , hukuki 
görünümü bakımından herkes buna güvenmektedir". Fakat her harnil korunma-
makta yalnız kendisinden önceki hamilin hukuken muteber bir hak sahibi olduğuna 
inanan iyi niyetli harnil korunmaktadır. 
Böylece tahvil ihraç edenin devir iradesindeki eksiklik, iyi niyetli kişi lehine 
hukuken tamamlanmaktadır (MK m. 903). Kanun korucunun iyi niyetli hamili 
korumasının nedeni ise, ı) Kıymetli evrağa güveni sağlamak ve dolayısı ile tedavü-
lünü artırmak, 2) Böyle bir senet tanzim edenin, senedin iradesi dışında dahi elinden 
çıkabileceğini düşünmüş başka bir deyişle tahvil ihraç edeni, rizikoyu göze almış 
olarak görmektedir 1 9 . 
KAYNAKLAR 
Arslanlı, H., Anonim Şirketler, II-III Anonim Şirketin Organizasyonu ve Tahviller, 
İstanbul ı960 (AŞ Il-III). 
Beck, E., Die Glaubigergemeinschaft bei Anleihensoblıgationen, Systematische 
Darstellung und Kommentar, Bern ı9ı8. 
Beler, G., Die Wertpapier im Schweizerischen Recht, Arau ı937. 
Dubach, W., Beitrage zum Recht der Anleihensobligationen, Diss. Zürich ı931. 
Freund, G.S., Die Rechtsverhiıltnısse der Offentlichen Anleihen, Berlin ı907. 
Gierke, J .V.: Das Recht der Wertpapiere ı954. 
Hueck, E., Gliıubigergemeinschaft bei Anleihensobligationen ZBJ ı9ı3, s. 550 vd. 
Hüppi, J ., Die Beschlüsse der Anleihensgliiubiger versammlung Diss. Gallen ı953. 
Jakop, E., Die Vertpapiere in Gesamten Handelsrecht Bd. IV. ı Abt. Leipzig ı9ı7. 
Kern, H., Vertreter und Treuhiidler bei Anleihenobligationen Diss. Basel ı932. 
Larenz, K., Lehrbuch des Schuldrechts II. Bd. Besonderer Teil München ı968. 
Oser/Schönenberger, Koromentar zum Obligationen Recht, Spezial Teil 2. Aufl . 
Zürich ı936. 
Reisoğlu, S., Türk Eşya Hukuku, Ankara ı977. 
Tuhr/Siegwart, Allgemeiner Teil des OR. ı Bd. Zürich ı942. 
Tunçomağ, K., Borçlar Hukuku, C. II., İstanbul ı974. 
Velidedeoğlu, H.V., Türk Medeni Hukuku, İstanbul ı969. 
Weber, Die Revision des Rechtes der Glaubigergemeinschaft und der gerichtlichen 
Nachlassvertrag ausser Konkurs. Dıss. Zürich ı929. 
18 Gierke, Bd. Il, lll; Hueck, 46. 
19 Gierke, 112, Jakobı, 287. 
-278 -