Uluda!l üniversitesi 
Iktisat ve Idari Billmler Dergisi 
CIIt VII, Sayı 2, Kasım 1986 
TOPLUMSAL REFAH VE ÇEVRE ~IRLENMESI 
Hasan ER TüRK* 
ÖZET 
Bir piyasa ekonomisinde toplumsal refahın optimizasyonu malların fiyatlarını, 
marjinal maliyetlerine eşitleyen koşulların gerçekleşmesine bağlıdır. Fiyatların mar-
jinal maliyetlere eşitlenmesinin temel koşullarından birisi de, piyasada dışsallıkların 
mevcut olmamasıdır. Ancak günümüzde birçok faaliyette dışsallık/ara rastlama~ız 
olasıdır. Çevre kirlenmesi de topluma önemli maliyetler yükleyen olumsuz dışsallık­
ların tipik bir örneğidir. Bu nedenle' çevre kir/enmesi olgusu, toplumsal refah ta kay-
ba yol açan önemli bir etkendir. Bu makalede, çevre kirlenmesinin toplumsal refah-
ta yarattığı olumsuz etkiyi bir örnek yardımıyla açıklamaya çalışacağız. 
SUMMARY 
Social Welfare and Environmental PoUution 
In a market economy, the optimization of social welfare depends on realiza-
tion of equalizer conditions to the prices and marginal costs of goods. One of the 
main conditions of equality of prices and marginal costs of goods is not to be exter-
nalities in the market. But, in our century, we can meet externatilies in a lot of 
activities. Environmental pollution is also a typical example of externalities charge 
community with important' costs. For this reason, environmental pollution fact is 
an important factor causes loss in the social welfare. In this article, we wi/1 try to 
explain·e negative action of environmenta/ pollutiorı on the social welfare with an 
example. 
Sanayileşme ve hızlı kentleşmenJn do~al bir sonucu olarak son yıllarda ortaya 
çıkarı çevre kirlenmesi olgusu giderek önemli toplumsal sorunlar yaratmaktadır. 
Çe'vre kirlenmesi sorununa gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler açısından bakıldığın­
da kaynaklarının farklı olduğu görülmektedir. Sorun gelişmiş ülkelerde ekonomik 
gelişme ve hızlı sanayileşmeden kaynaklanırken, gelişmekte olan ülkelerde ise, hızlı 
nüfus artışı, plansız ve çarpık kentleşme ile toplumsal ve ekonomik yapının özellik-
lerinden kaynaklanmaktadır1 • 
• Y. Doç. Dr.; U. U. Iktisadi ve Idari Bilimler Fak. Kamu Yönetimi Bölümü. 
1 Ruşen Keleş, Kentleşme ve Konut Politikası, Ankara: AüSBF Yayınları, No : 
540; Çevre Sorunları Konusunda bkz; Fehmi Yavuz, Çevre Sorun/an, Ankara: 
AüSBF Yayınları, No: 385, 1975. 
-21 -
Gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye'de ise hızlı nüfus artışı2 , 
plansız ve çarpık kentleşme3 , sanayinin yanlış yer seçimi, kirletici teknolojileriii 
ve tarımda kimyevi maddelerin · kullanımı ile orman alanlarının bilinçli veya bilinç-
siz tahribinden kaynaklanan birçok çevre sorunu vardır4 • Bunlar arasında Ankara 
ve Murgul'daki hava kirliliği, sanayinin kıyılarda yoğunlaşması . nedeniyle oluşan 
kıyı ve su kirlenmesi, hızla büyüyen kentlerimizdeki kanalizasyon alt yapı sistemleri-
nin yetersizliklerinden kaynaklanan su kirlenmesi5 gibi kirlenme sorunlan yanında, 
İstanbul başta olmak üzere büyük kentlerimizde görülen trafik sorunları6 ve gürültü 
gibi insanımızın zaman kaybına yol açan, beden ve ruh sağlığını etkileyen sorunlar 
sayılabilir. Açıktır ki bu· sorunlar toplumsal refahı olumsuz yönde etkilemekte ve 
toplumsal refah ta kayıplara yol açmaktadır. 
Kuşkusuz toplumsal refah ve çevre kirlenmesi arasındaki ilişkinin, gelişmiş ve 
gelişmekte olan ülkelerdeki etkileri farklı farklı olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde so-
runun önemi yıllar önce anlaşılmıştır ve çözümü için bu ülkelerde kaynak ayırma 
olanakları daha fazladır. Gelişmekte olan ülkelerde ise, çevre kirlenmesinin azaltıl­
ması için ayrılabilecek kaynaklar sınırlıdır 7 • Bu olgu gelişen ülkelerde uzun dönemli 
olarak, sorunun ekonomik ve toplumsal maliyetlerini daha da arttıncı olmaktadır. 
Bu makalede, çevre kirliliği olgusunun bilindiği varsayımından hareketle, çev-
re kirlenmesinin toplumsal ekonomik refah üzerindeki etkileri ortaya konmaya çalı­
şılacaktır. Bu amaçla öncelikle, bir piyasa ekonomisinde toplumsal ekonomik refa-
hın optimuma ulaşabilmesi.için gerekli koşullar incelenecektir. Daha sonra ise çevre 
kirlenmesinin bu koşulları bozucu etkisinden hareketle, sorunun toplumsal refah 
üzerindeki etkisi basit bir örnek yardımıyla açıklanmaya çalışılacaktır. 
2 Nüfus artışı ve çevre sorunıarı konusunda de~erli makafelerin yer aldı~ı şu 
esere bakılabilir; Türkiye Çevre Sorunlan Vakfı, Nüfus ve Çevre Konferansı, 
T.Ç.S.V. yayını, Eylül, 1982; Ayrıca bkz;H. Mahir Fisuno~lu, "Çevre Sorun-
ları ve Ekonomi", Çevre ve Bkonomi, T.Ç.S.V. yayını, A~ustos 1985, ss. 82-
87; 
3 Türkiye'de Kentleşme ve Kentleşmenin Çevreye Etkileri Konusunda bkz; Ru-
şen Keleş, "Kentleşme, Nüfus ve Çevre", Nüfus ve Çevre Konferansı, T.Ç.S.V. 
yayını , Eylül 1982, s. 212-245; Erol Manisalı, "Kalkınma, Nüfus ve Çevre", 
Nüfus ve Çevre Konferansı, s. 48-66. 
4 Türkiye'de çevre sorunları konusunda ayrıntılı bilgi için bkz; Türkiye Çevre 
Sorunları Vakfı, Türkiye'nin Çevre Sorunları, Ankara: T.Ç.S.V. yayını, 1981 ; 
Yavuz, a.g.e., s. 65·190. 
5 Ahmet Samsunlu, "Türkiye'de Su Kirlenmesi ve Kanalizasyon Sistemlerinin 
Finansman Sorunu" , Yönetim, Sayı : 8 , (1978), ss: 12-20. 
o Bkz; Hasan Ertürk, Trafik. Tıkanıklığının Ekonomik Analizi ve-Tikanık Kent-
içi Yolların Fiyatlandırılması, Bursa: a·asılmamış Doktora Tezi, U.ü.U.B.F~ 
1985. 
7 Fehmi Yavuz, Ruşen Keleş. Çevre Sorunları, Ankara: A.ü.S.B.F. yayını, no: 
5 34 , ss: 223-226 ve 254. 
8 A.C. Pigou, The Economics of Welfare, 4. ed., London: MacMillan, 1932, 
. s. ll; IMD Little, A Critique of Welfare Economics, 2. ed. , London: Oxford 
University Press, 1973, ss: 78-79 . 
-22-
TOPLUMSAL REFAH VE DlŞSALLIKLAR 
Refah kelimesinin anlamı rahatlık veya mutluluktur. İnsanın mutlulu~unu 
etkileyen birçok değişken vardır. Ancak bu de~işkenlerin tümüyle ilgitenrnek konu-
yu karmaşık hale getirir. Bu nedenle ekonC?mik açıdan refah " ... paranın ölçüm gü-
cüyle ilişkisi dolaylı veya dolaysız bir şekilde kurulabilen ... " de~işkenlerle sınırlana­
bilir8 . Yeni refah teorisinde toplumsal refah bireysel faydaların artan bir fonksiyo-
nu olarak kabul edilmektedir9 • Bu görüşü kabul edenlere göre; bir bireyin fayda dü- · 
zeyi (Ui) bireyin tüketti~i mal ve hizmetler (Xi) ile bu mal ve hizmetleri elde etmek 
amacıyla katlandığı zahmete (Ai) bağlıdır. Yani 
Ul = f(Xi; Ai) (i =l ........ n) dir. 
Pareto değer yargıianna dayalı toplumsal refah fonksiyonu (W), fayda fonksiyonlar; 
U1 , U2 , •• •, Un olan (n) bireyli bir toplum için aşa~ıdaki şekilde yazılabilir: 
W= W (Uı, U2 , U3, .... Un) 
Pareto değer yargıianna göre toplumsal refah fonksiyonu dW /dUi >O özelli~ini ta-
şıdı~ından, toplumsal refahtaki artışın, di~er bireylerin fayda düzeyleri aynı kalır­
ken, en az bir bireyin faydasinın artırılınasına ba~lı olacağı söylenebilir. Bu saptarna-
dan hareketle 'toplumsal refahın optimuma ulaşahilmesi için gerekli koşulu: Bazı ki-
şileri daha kötü (worse-off) duruma getirmeksizin, herhangi bir kişiyi daha iyi (bet-
ter-off) duruma getirmenin mümkün olmadı~ı bir dunim olarak tanımlayabiliriz1 0 • 
Bir ekonomide yukanda tanımlanan biçimde bir optimuma ulaşabilmek için, 
üretim kesiminde üretim faktörlerinin, tüketim kesiminde maliann etkin dağılımının 
yanısıra, bu iki kesim arasında ortak etkinliğin sağlanması zorunlu koşullar olarak 
karşımıza çıkmaktadır 1 1 • Daha teknik bir deyişle toplumsal refahın optimizasyonu 
için o mallar arasındaki marjinal ikame oranının (ki bu oran maliann fiyatları oranı­
dır) aynı mallar arasındaki marjinal dönüşüm oranına (bu oran malların marjinal ma-
liyetleri oranıdır) eşit olması gerekir. öz bir anlatım ile optimum koşulu, malların 
9 Refah ekonomisi çerçevesinde toplumsal refah ile ilgili olarak neo-klasik oku· 
lun faydacı kanadı (Pigou-Lerner) ve Liberal kanadı (Pareto, Kaldor, Hicks) 
tarafından geliştirilmiş iki ayn yaklaşım bulunmaktadır. Bu yaklaşımlardan 
birincisine "eski refah teorisi", ikincisine ise "yeni refah teorisi" denmektedir. 
Yaklaşımlar temelde gelir dağılımı noktasında birbirinden ayrılmakla birlikte, 
toplumsal refahın üre'timle birlikte artacağı noktasında birleşmektedirler. Ay· 
nntılı bilgi için bkz; Maurice Dobb, Welfare Economics and The Economics 
of Socialism, London: Cambridge University Press, 1969; Nejat Bengül, lktisa· 
di Refah Teorisinin Başlıca Meseleleri, Ankara: A.ü.S.B.F. yayınları, 1968. 
10 D .M. Winch, Analytical We lfare Economics, Middlesex: Penguin Modern Eco· 
nomics, 1971, ss: 17, 27, 77; Millward, Public Experditure Economics, Lon· 
don: MacGraw Hill, 1972, ss: 9·11.. 
ll Pareto optimumunun zorunlu koşullarının gerek matematiksel , gerekse geo-
metrik açıklamaları için şu eseriere bakılabilir; A. Koutsoyiannis, Modern 
Microeconomics, 2. ed., London : MacMillan Press Ltd., 1979, ss: 526·529; 
Millward, o.g.e., ss: 13·19; Winch, a.g.e. , ss: 77-80; Bengül, a,g.e., ss: 84·128 . 
- 23 -
fiyatları He bu malların marjinal maliyetlerinin birbirine eşit olması ile gerçekleşe­
cektir1 l . 
Bir piyasa ekonomisinde, arzulanan bu durumun gerçekleşebilmesi ise, tam 
rekabeti gerçekleştiren koşullarm yanısıra, ekonomide sadece özel malların üretil-
mesi, üretimde azalan veya sabit verimlerin olması ve dışsallıkların olmaması koşul­
Jannın gerçekleşmesine ba~lı olmaktadır 1 3 • 
Buraya kadar yapılan açıklamalardan da anlaşılaca~ı gibi, bir piyasa ekono-
misinde toplumsal refahta optimumun sağlanmasında dışsallıklar bir etkinsizlik 
kaynağı olarak önemli bir yer tutmaktadır. Dışsallıkları amacımıza uygun bir şekil­
de, bir üretim veya tüketim faaliyeti sonucu , diğer şahısların fayda ve üretim fonksi-
yonlarındaki etkiler olarak tanımlayabiliriz 1 4 • Bir piyasa ekonomisinde dışsallıkla­
rın varlığı halinde, bir faaliyetin topluma olan tüm maliyetlerinin veya faydalarının 
piyasada oluşan fiyatlar yoluyla yansıtılması olanaksıztaşmaktadır. Çünkü faaliyet-
te bulunan kişi veya firmalar kararlarını kendi özel maliyet ve raydalarına göre ver-
mekte ve faaliyetin düzeyini buna göre ayarlamaktadır. Bir faaliyetin topluma 
olumsuz dışsallık yayması durumunda, marjinal sosyal maliyet, marjinal özel mali-
yetten büyük olmakta ve faaliyetin düzeyi toplumsal opt imum düzeyden fazla ol-
maktadır. Olumlu dışsallık durumunda ise aksine faaliyetin düzeyi toplumsal opti-
mumdan az olmaktadır. Bu nedenle olumsuz dışsal ekonomiye neden olan bir faa-
liyet için optimum koşulunu; marjinal özel maliyet + olumsuz dışsal ekonomi = 
Marjinal özel fayda şeklinde yazabilirken, olumlu dışsal ekonomiye neden olan bir 
faaliyet için optimum koşulunu; 
Marjinal özel maliyet = Marjinal özel fayda + Olumlu dışsal ekonomi 
şeklinde yazabiliriz1 5 • 
Sonuç olarak, bir ekonomide tam rekabet koşullan gerçekleştirilse bile, faa-
liyetlerin topluma olumlu veya olumsuz dışsallıklar yüklernesi nedeniyle, piyasada 
oiuşan fiyatlar tüm sosyal faydaları ve maliyetleri yansıtmayaca~ından toplumsal 
refahta optimum sa~lanamıyabilecektir. 
ÇEVRE KİRLENMESİ : BİR DIŞSAL MALİYET 
Ekolojik açıdan çevre, insanın yaşadığı, canlı ve cansız varlıklardan oluşan fi-
ziki ortam olarak tanımlanabilir. İnsan açısından ise çevre, özel ve sosyal çevre ola-
12 David Collard , Prices Marhets and \Velfare, London: Faber and l''aber, 1972, 
s. 72. . 
13 Winch, a.g. e., s. 89; Collard , a.g.e., s. 38. 
14 J.M . Buchanan ve W.M. Graig Stubblebine, "External ity " , Readirıgs in We lfa-
re Economics, ss: 199·212. Dışsallıklar konusu ekonomi edebiyatında Pigou'-
dan bu yana en çok tartışılan konulardan birisi olmaktadır , bu tartışmalar ile 
ilgili bilgi için bkz; Mishan, "The Postwar Literature on Externalities: An In· . 
t erpretat ive Essay" Journal of Economic Literature, Cilt : IX (March 1971), 
ss: 2·3, W.J . Baumol; W.E. Oates, The Theory o f Enviro nmental Po licy, New 
Jersey: Prent ice-Hall, Ine., 1975. 
15 Neil , Singer ; Public Microeconomics, Boston : Little, Brown and Company, 
197 2, ss: 90·91. 
-24-
rak ikiye aynlabilir. özel çt . e taşınır ya da taşınmaz, kişilere ait fiziki yapılardan 
oluşurken, sosyal çevre ortaklaşa paylaşılan hava, su, açık·alan, do~al güzellikler gi-
bi kamu malı niteliğinde olan malların toplamı olarak görülebilir. Ancak sosyal çev-
re ile özel çevrenin bir çok durumda birbirinden ayrılması olası değildir. örne~in 
hava hem ev hem de sokak iç in ortak nitelikteki bir maldır. Çevre kirlenmesi de bir-
biriyle ilişkili iki tür piyasa bozuklu~undan kaynaklanmaktadır. Bunlardan birincisi, 
çevre ortaklaşa tüketilen bir kamu malıdır ve kamu malı olarak bilinen bazı malların 
piyasada satışı olası görülmemektedir. İkinci bozukluk ise, kişilerin faaliyetleri sonu-
cu çevrede yarattı~ı olumlu ya da olumsuz yan etkilerin hiç bir ödeme yapılmadan 
gerçekleştirilmesidir. Böylece kendi özel çıkarlannı düşünen kişiler çevrenin bozul-
masına neden olmaktadır1 6 • 
Yukarıdaki kısa açıklamalara göre çevre kirlenmesi, özel ya da sosyal çevrede 
başkalannın faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan ve istenmeyen de~işmeler olarak 
tanımlanabilir. Dolayısıyla çevre kirlenmesinin temel özelli~i zarardır ve bu zarar 
bir dışsal maliyet olarak nitelenebilir. Diğer bir anlatım ile kirlenme ortaya çıktı~ın­
da özel ve sosyal maliyetler arasında bir farklılık ortaya çıkar. Bu sorun basit bir 
örnek yardımıyla analiz edilebiljr1 7 • 
üretim süreci içerisinde zararlı artıklannı hiç bir maliyete katıanmadan ya-
kınındaki bir nehre bırakan bir firmanın maliyetlerinin, sadece özel üretim maliye-
tini de~il aynı zamanda nehire bırakılan zararlı artıkların topluma olan maliyetlerini 
de kapsaması gerekir. Ancak firma, kendi özel çıkarları açısından bu maliyetleri dik-
kate almadan üretim kararını kendi özel maliyetine göre verir. Şekilde, firmanın 
marjinal özel maliyeti (MöM) ile talep eğrisinin (D) kesişti~i noktaya göre oluşan 
O ı üretim miktarında marjinal özel fayda (MöF) ve MöM eşitliği gerçekleşmekte­
dir. Ancak daha önce de belirtti~imiz gibi toplumsal açıdan optimuma ulaşabilmek 
iç\n olumsuz dışsallık durumunda marjinal sosyal maliyetin marjinal sosyal faydaya 
eşit .oıması gerekecektir. Şimdi toplumsal refahtaki kaybı gösterebilmek için, üreti-
min herbirimi için sabit bir dışsal kirlenme maliyetini varsayarak, bu maliyeti özel 
maliyete ilave edelim. Bu dı,ırumda firmanın topluma maliyeti Marjinal Sosyal Mali-
yet (MSM) ile gösterilebilir. Optimum için MSM =MF olmalıdır. Bu ise daha a.z bir 
üretim miktarı olı\n 0 2 'de gerçekleşmektedir. 
(,) 1 üretim miktarının etkinsiz bir miktar oldu~u şekilden açıkça görülmekte-
dir. Toplumun bu üretim miktarında son birimden elde etti~i fayda OıEı kadar 
iken, katlandı~ı maliyet KO ı kadardır. Diğer bir anlatım ile, 0 1 -02 arasındaki tüm 
üretim birimlerinde MSM > MF oldu~undan, toplumsal kayıp E2 E1 K taralı alanı 
kadardır. Bu toplumsal kaybın elemine edilebilmesi ve optimumun sa~lanabilmesi 
için firmanın üretim miktarını O ı 'den 0 2 'ye azaltınası gerekecektir. Kısaca toplum-
sal refah çevre kirlenmesine yol açan bir malı üreten firmanın üretiminin azaltılması 
ve aynı kaynaklann başka bir malın üretiminde kullanılmasıyla arttınlabilmektedir. 
16 P.A. Victor, Ik tisadi Açıdan Çevre Kirlenmesi, (Çev: ömer Faruk Batırel) 
İstanbul: Akbank MacMillan İktisat Serisi, 1978, ss: 14-15; Richard Lecom-
ber, Ik tisadi Büyüme ue Çevre Sorunları, (Çev.: Hülya Şaner), İstanbul: Ak 
Yayınla'rı, Ltd. Şirketi, 1983, ss: 16-17. 
17 P. Wonacott, R. Wonacott, Economics, 2: ed. Tokyo: McGraw Hill, 1982, 
ss: 586-598. 
- 25 -
Maliyetter 
Q Uretim Miktarı 
Serbest piyasa koşullannda kirletici firmanın, öz çıkartanna te.rs düş~egih­
den, üretimini toplumsal açıdan etkin bir düzeye düşürmesi beklenemez. Bu nedenle 
ekonomi edebiyatında kirliligi azaltmak için bazı politikalar önerilmektedir: Bunlar 
aras~nda en iyi bilinen ve en çok tartışılanı Pigou tarafından önerilen vergi politika-
sıdır. Di~er bir öneri kirletici firmalarm üretimine sınırlama getirrnektir18 . Kuşku­
suz bu politikaların toplumsal refah üzerindeki etkileri, gerek kaynak da~ılımı ge-
rekse gelir da~ılımı açısından farklı farklı olacaktır1 9 • 
Sonuç olarak, bir piyasa ekonomisinde rekabet koşulları gerçekleştirlise bile, 
çevre kirlenmesinde oldu~u gibi, birçok faaliyetin topluma olumsuz dışsallıklar 
yüklernesi nedeniyle, piyasada oluşan fiyatıann tüm sosyal maliyetleri yansıtması 
gerçekleşememektedir. Böylece toplumsal refahın optimum düzeyinin sa~lanabil­
mesi için gerekti olan fiyatların marjinal maliyetlere eşit olması koşulu gerçekleşe­
ınernekte ve toplumsal refahta kayıp\ar meydana gelmektedir. Bu nedenle çevre 
kirlenmesi olgusunda oldu~u gibi topluma maliyet yükleyen faaliyetlerin düzeyini 
marjinal sosyal maliyet ile marjinal sosyal faydayı eşitteyecek bir uygulamanın ya-
pılması gerekmektedir. 
18 Çevre kirlenmesinin azaltılmasına yönelik politikalar konusunda bkz; W.E. 
Oates; W .J. Baumol, "The Instruments .for Environmental Policy" , Economic 
Aruılysis of Environmentol Problems, (ed : Edwin S. Mills), New York: Na-
tional Bureau of Economic Research , 1975, ss: 95-128; Victor, a.g.e. , ss: 33-
57; K.D. George, John Shorey, The Allocotion of Resources (Theory and 
Policy), London: George Alien and Unwin Ltd., 1978, ss: 205-215. 
19 G .S. Tol l ey, "The Resource Allocation Effects of Environmental Policies", · 
Economic Analysis of Environmentol Problems, (ed: Ed w in S. M ilis) New 
York: National Bureau of Economic Research,1975, ss: 133-167. 
- 26-
KAYNAKLAR 
Baumol, W.j., Oates, W.E.; The Theory of Environmental Policy; New Jersey: Pren-
tice Hall, Ine., 1975. 
Bengül, Nejat; lktiMzdi Refah Teorisinin Batlıca Me.eleleri, Ankara: AUSBF Yayın­
lan, no: 166/148, 1968. 
Buchanah, J.M.;Stubblebine W.M.G. "Extemality", Readingsin Welfare Economics 
(ed: K.J . Atrow, T.B. Scltousky) AEA, Richard.D. Irwin Ine., 1969. 
Bilge, Reha; "Ekonomi, Teknoloji ve Çevre Sorunları" , Çevre ve Ekonomi, T.Ç.S.V 
yayıhı, AIUstos 1985, ss. 9-37. 
Collard, Da\'id;Prices Markets and Welfare, London: Faber and Faber, 1972. 
Dobb, Maurice; Welfare Economics and The Economics of Socialism, London: Cam-
bridge University Press, 1969. 
Ertürk, Hasan ; Trafik TıkanıklıRının Ekonomik Analizi ve Tıkanık Kentiçi Yolların 
Fiyatlandırılma.ı, Bursa: Basılmamış Doktora Tezi, U.U.ltBF, 1985. 
Fisunoğlu, H. Mahir; "Çevre Sorunları ve Ekonomi", Çevre ve Ekonomi, T.Ç.S.V. 
yayını, A~stos 1985, ss. 61-93. . · 
George, K.D., Shorey, John; The Allocation of Recources (Theory and Policy) 
London1 George ADen and Unwin Ltd., 1978. 
Keleş, Ruşen ; "Kentletme, NüfU3 ue Çevre", l!üfus ve Çevre Konferansı, T.Ç.S.V. 
yayını, Eylül 1982, ss. 212-245. · 
Keleş , Ruşen ; Kentietme ve Konut Politika11, Ankara: AUSBF yayınları, no : 540, 
1984. 
Koutsoyiannis, A.; Modem Microeconomics, 2 ed., London: MacMillan Press Ltd., 
1979. 
Lecomber, Richard; lktitKJdi Büyüme ve Çevre Sorunları, (Çev.: Hülya Şaner), İs­
tanbul, Ak Yayınları Limited Şirketi, 1983. 
Little, I.M.o: A Critique of Welfare Economics, 2.ed., London: Oxford University 
Press, 1973. · 
Manisalı, Erol; "Kalkınma, Nüfus ve Çevre", Nüfus ve Çevre Konferansı, T.Ç.S.V. 
yayını, Eylül1982, ss. 48-66. 
Millward, Robert;Public Expendutire Economics, London: MacGraw Hill, 1971. 
Mishan, E.j.; "The Postwar Literature on Extemalities: An lnterpretative Essay", 
Journal of Economics Literature, Vol. 9, no: 1 (March), 1971. 
Oates, W.E., Baumol, W.j .; "The Instruments for Environmental Policy", Economic 
Analysis of Environmental Problems (Ed: Edwin S. Mills) New York: National 
Bureau of Economic Research, 1975, ss: 205-215. 
Pigou, A.C.; The Economics of Welfare, 4. ed., London: MacMillan, 1952. 
Samsunlu, Ahmet; "Türkiye'de Su Kirlenmesi ve Kanallzasyon Sistemlerinin Finans-
man Sorunu", Yönetim, Sayı : 8 (1978), ss: 12-20. 
Singer, Neii;Public Microeconomics, Boston: Little, Brown and Company, 1972. 
Tolley, G.S.; "The Resource Allocatlon Effects of Environmental Policies", Econo-
mic A naly sis of Enuironmental Problems (Ed: Edwin S. Mills) New York: Na-
tional Bureau of Economic Reserach, 1975, ss: 133-167. 
- 27-
Tüfkiye Çevre Sorunları Vakfı, Türkiye'nin Çevre Sorunları, Ankara, 1981. 
Türkiye Çevre Sorunları Vakfı, Nüfus ve Çevre Konferansı, Eylül, 1982. 
Victor, P.A.; Iktisadi Açıdan Çevre Kirlenmesi (Çev.: ömer F. Batırel) İstanbul: 
Akbank MacMillan İktisat Serisi, 1978. 
Winch, D.M.; Analytical Welfare Economics, Mlddlesex: Penguin Modern Econo· 
mics, 1971. 
Wonacott, P., Wonacott, R.; Economics, 2 ed., Tokyo: MacGraw Hill, 1982. 
Yavuz, Fehmi; Çevre Sorunları (Genellikle ve ülkemiz Açısından) Ankara: A.tJ. 
S.B.F. yayınları, No: 385, 1975. 
Yavuz, Fehmi, Keleş, Ruşen; Çevre Sorunları, Ankara: A.ü.S.B.F. yayınları, no: 
534. 
-28-