ĠKĠNCĠ ÜRÜN SĠLAJLIK MISIRDA (ZEA MAYS L.) ALTERNATĠF SIRA ARALIKLARININ VERĠM VE VERĠM UNSU RLARI ÜZERĠNE ETKĠSĠ Çağrı ġAVK T.C. BURSA ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ĠKĠNCĠ ÜRÜN SĠLAJLIK MISIRDA (ZEA MAYS L.) ALTERNATĠF SIRA ARALIKLARININ VERĠM VE VERĠM UNSURLARI ÜZERĠNE ETKĠSĠ Çağrı ġAVK Prof. Dr. Uğur BĠLGĠLĠ 0000-0003-0801-7678. (DanıĢman) YÜKSEK LĠSANS TEZĠ TARLA BĠTKĠLERĠ ANABĠLĠM DALI BURSA – 2019 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ĠKĠNCĠ ÜRÜN SĠLAJLIK MISIRDA (ZEA MAYS L.) ALTERNATĠF SIRA ARALIKLARININ VERĠM VE VERĠM UNSURLARI ÜZERĠNE ETKĠSĠ Çağrı ġAVK Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Uğur BĠLGĠLĠ Bu çalıĢmada, ikinci ürün silajlık mısır çeĢitlerinde (Colonia ve DKC-7211) farklı sıra arası mesafelerin (70:70, 70:30, 85:35 ve 65:40) verim ve verim unsurları üzerine etkisi 2018 yılında, Bursa ekolojik koĢullarında araĢtırılmıĢtır. AraĢtırmada; çeĢitler arasında ilk koçan yüksekliği, yaprak/sap oranı, koçan/bitki oranı, yeĢil ot verimi ve kuru madde verimi bakımından farklılıklar önemli bulunmuĢtur. ÇeĢitler arasındaki yeĢil ot verimleri 5761-5994 kg/da arasında yer almıĢtır. Genel olarak Bursa ekolojik koĢullarında DKC-7211 çeĢidi Colonia çeĢidine göre daha iyi sonuçlar vermiĢtir. Bitki sıklıkları arasında yeĢil ve kuru ot verimleri bakımından yapılan istatistiksel analizlerde bir farklılık bulunamamıĢtır. Ancak sıra arası mesafesi x çeĢit interaksiyonu kuru ot verimi bakımından istatistiksel anlamda önemli bulunmuĢ, DKC-7211 çeĢidi x 70:30 interaksiyonu ön plana çıkmıĢtır. Fakat daha net sonuçlardan bahsedebilmek için bu araĢtırmanın en az 2 yıl süre ile Bursa ekolojik koĢullarında yürütülmesi gerekmektedir. Anahtar Kelimeler: mısır, alternatif sıra aralıkları, verim, verim unsurları. 2019, vii + 38 sayfa. i ABSTRACT MSc Thesis EFFECT OF ALTERNATE ROW SPACING ON YIELD AND YIELD COMPONENTS OF SECOND CROP FOR SILAGE OF MAĠZE (ZEA MAYS L.) Çağrı ġAVK Bursa Uludag University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor: Prof. Dr. Uğur BĠLGĠLĠ In this study conducted in 2018 in Bursa ecological conditions, the effects of different row distances (70:70, 70:30, 85:35 and 65:40) on yield and yield components of second crop silage maize varieties (Colonia and DKC-7211) were investigated. According to the results of the research; statistical differences were found among varieties for cob height, leaf / stalk ratio, cob / plant ratio, cob ratio, green grass yield and dry matter yield. Colonia variety in terms of cob height, DKC-7211 variety in other parameters gave better results. Forage yields among varieties were 5761-5994 kg/da and DKC-7211 variety gave higher yields. Row distances did not have a significant effect on forage and dry matter yield. However, row spacing x cultivar interaction was found to be statistically significant in terms of dry matter yield, DKC-7211 variety x 70:30 interaction came to the fore. However, in order to make clearer results, this research should be carried out in Bursa ecological conditions for at least 2 years. Key Words: zea mays, alternative row spacing, yield, yield components. 2019, vii + 38 pages. ii TEġEKKÜR Yüksek lisans çalıĢmamda her daim yanımda olan, beni cesaretlendiren, tecrübeleriyle bana yol gösteren, ilgi ve bilgisini hiçbir zaman esirgemeyen danıĢmanım Sayın Prof. Dr. Uğur BĠLGĠLĠ’ye en içten teĢekkürlerimi sunarım. Her hangi bir sorunla karĢılaĢtığımda yardımlarını esirgemeyen Doç. Dr. Emine BUDAKLI ÇARPICI’ya, AraĢ. Gör. Gamze BAYRAM’a ve tüm bölüm hocalarıma bana kattıklarından dolayı ayrıca teĢekkür ederim. Bu uzun ve zorlu süreçte maddi ve manevi yanımda olan; bana sonsuz güvenen babam Mustafa ġAVK’a, annem Asiye ġAVK’a kıymetli kardeĢlerim Kübra ve Sinan’a teĢekkürü bir borç bilirim. Aklım karıĢtığında arayıp sormaktan çekinmediğim ve bana destek olan değerli arkadaĢlarım Yasin ÖZTÜRK’e ve Nigar TATAR YÖRÜK’e teĢekkür ederim. Arazi çalıĢmalarımda benimle birlikte çalıĢan, yorulan değerli arkadaĢlarım Ebru ALPAY’a ve Nazife ALÇIN’a teĢekkürlerimi sunarım. Uludağ Üniversitesi Tarımsal AraĢtırma ve Uygulama Merkezi çalıĢanlarına destek ve katkılarından dolayı teĢekkür ederim. Çağrı ġAVK 22/10/2019 iii ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET……………………………………………………………………….. i ABSTRACT………………………………………………………………… ii TEġEKKÜR……………………………………………………………….... iii ĠÇĠNDEKĠLER…………………………………....……………………....... iv SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ…………………………………. v ġEKĠLLER DĠZĠNĠ………………………….………................................... vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ…………………………….…………...................... vii 1. GĠRĠġ…………………………………………..………………………… 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI…………………………………………....... 3 3. MATERYAL ve YÖNTEM……………………………………………... 11 3.1. Materyal……………………………………………............................... 11 3.1.1. Deneme Yeri Ġklim Özellikleri………………………………............. 11 3.1.2. Deneme Yeri Toprak Özellikleri………………………….................. 12 3.2. Yöntem…………………………………………………………………. 13 3. 2. 1. Parselizasyon ve Ekim…...………………………………………..... 13 3.2.2. Bakım ĠĢlemleri………………………………………………………. 14 3.2.3. Hasat…………………………………………………………………. 16 3.3. Yapılan Gözlem ve Ölçümler………………………………………...... 16 3.4. Verilerin Değerlendirilmesi……………………………………………. 18 4. BULGULAR ve TARTIġMA…………………………………………... 19 4.1. Bitki Boyu (cm)………………………………………………............. 19 4.2. Ġlk Koçan Yüksekliği (cm)…………………………………………….. 20 4.3. Koçan/Bitki Oranı (%)………………………………………………… 22 4.4. Yaprak/Sap Oranı (%)…………………………………………………. 23 4.5. Sap Çapı (cm)………………………………………………………….. 25 4.7. YeĢil Ot Verimi (kg/da)……………………………………………....... 27 4.9. Kuru Madde Verimi (kg/da)…………………………………………… 28 5. SONUÇ…………………………………………………………………... 31 KAYNAKLAR………….………………………………………………….. 32 ÖZGEÇMĠġ………………………………………………………………… 37 TEZ ÇOĞALTMA VE ELEKTRONĠK YAYIMLAMA ĠZĠN FORMU...... 38 iv SĠMGELER ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ Simgeler Açıklama o C Santigrad Derece % Yüzde Kısaltmalar Açıklama CH4 N2O Üre cm Santimetre da Dekar FAO Food and Agriculture Organization gr Gram ha Hektar K2O Potasyum Oksit kg Kilogram LSD En Küçük Anlamlı Fark m Metre mg Miligram mm Milimetre N Azot P2O5 Fosfor pH Potansiyel Hidrojen SD Serbestlik Derecesi UYO Uzun Yıllar Ortalaması v ġEKĠLLER DĠZĠNĠ Sayfa ġekil 3.1. Denemede uygulanan sıra arası mesafelerin parselizasyonu…………. 13 ġekil 3.2. Ekim sonrası sulama iĢlemi………………………………………........ 14 ġekil 3.3. Danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa L.) zararlısına karĢı yapılan zirai 15 mücadele…………………………………………………………………………. ġekil 3.4. Deneme alanında yabancı otlarla mücadele öncesi ve sonrasına ait 15 görüntüler……………………………………………………………………… ġekil 3.5. Hasat iĢlemine ait görüntüler…………………………………………. 16 ġekil 3.6. Denemede bazı ölçümlere ait iĢlemler………………………………... 18 vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Sayfa Çizelge 3.1. Silajlık mısır çeĢitlerinin temin edildiği firmalar ve özellikleri…… 11 Çizelge 3.2. Bursa ilinin, denemenin yürütüldüğü 2018 yılına ve uzun yıllara ait 11 iklim verileri……………………………………………………………………... Çizelge 3.3. Deneme alanının toprak analiz sonuçları ve özellikleri……………. 12 Çizelge 4.1. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin bitki 19 boylarına ait varyans analiz sonuçları…………………………………………… Çizelge 4.2. Mısır çeĢitlerine ait ortalama bitki boyu değerleri (cm) ………… 19 Çizelge 4.3. Sıra arası mesafelerine ait ortalama bitki boyu değerleri (cm) ……. 19 Çizelge 4.4. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin ilk 20 koçan yüksekliği ait varyans analiz sonuçları…………………………………… Çizelge 4.5. Mısır çeĢitlerine ait ortalama ilk koçan yüksekliği değerleri 21 (cm)……………………………………………………………………………… Çizelge 4.6. Sıra arası mesafelerine ait ortalama ilk koçan yüksekliği değerleri 21 (cm)……………………………………………………………………………… Çizelge 4.7. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin 22 koçan/bitki oranlarına ait varyans analiz sonuçları…………………………….... Çizelge 4.8. Mısır çeĢitlerine ait ortalama koçan/bitki oranları (%)…………….. 22 Çizelge 4.9. Sıra arası mesafelerine ait ortalama koçan/bitki oranları (%)……... 22 Çizelge 4.10. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin 23 yaprak/sap oranlarına ait varyans analiz sonuçları……………………………… Çizelge 4.11. Mısır çeĢitlerine ait ortalama yaprak/sap oranları (%)…………… 24 Çizelge 4.12. Sıra arası mesafelerine ait ortalama yaprak/sap oranları (%)…….. 24 Çizelge 4.13. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin sap 25 çaplarına ait varyans analiz sonuçları…………………………………………… Çizelge 4.14. Mısır çeĢitlerine ait ortalama sap çapı değerleri (cm)……………. 25 Çizelge 4.15. Sıra arası mesafelerine ait ortalama sap çapı değerleri (cm)……... 25 Çizelge 4.16. Silajlık mısır çeĢitlerinin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen 26 sap çapı (cm) değerlerine ait interaksiyon tablosu………………………………. Çizelge 4.17. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin 27 yeĢil ot verimlerine ait varyans analiz sonuçları………………………………… Çizelge 4.18. Mısır çeĢitlerine ait ortalama yeĢil ot verimleri (kg/da)………… 27 Çizelge 4.19. Sıra arası mesafelerine ait ortalama yeĢil ot verimi (kg/da)……… 27 Çizelge 4.20. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin 28 kuru madde verimlerine ait varyans analiz sonuçları……………………………. Çizelge 4.21. Mısır çeĢitlerine ait ortalama kuru madde verimleri (kg/da)……... 29 Çizelge 4.22. Sıra arası mesafelerine ait ortalama kuru madde verimleri (kg/da). 29 Çizelge 4.23. Silajlık mısır çeĢitlerinin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen 29 kuru madde verimlerine ait interaksiyon tablosu………………………………... vii 1. GĠRĠġ Buğdaygiller (Poaceae) familyasından olan mısır; tahıllar içinde en yüksek verim elde edilen, güneĢ enerjisini çok iyi kullanan (C4 bitkisi) ve birim alandan yüksek miktarda kuru madde üreten bitkidir (Tezel 2018 ve Kırtok 1998). Mısırın anavatanı Amerika kıtası olduğu ve buradan Dünya’nın her yerine yayıldığı bilinmektedir (Anonim 2019). Mısır bitkisi Amerika kıtasının keĢfinden sonra gemilerle ilk olarak Ġspanya’ya oradan da Afrika ve Asya kıtasına yayılmıĢtır. Mısırın ülkemize giriĢi ise, 1600 yıllarında Kuzey Afrika üzerinden olmuĢtur. Bu bitkiye ülkemizde mısır adının verilmiĢ olması, Mısır ve Suriye üzerinden getirildiğinin bir göstergesidir (Kün 1985 ve Kırtok 1998). Mısır, tanesi ile insan beslenmesinde ve tarıma dayalı endüstride önemli bir yere sahipken, son 30 yıl içerisinde mısır üretiminin önemli bir kısmı, hayvan beslenmesinde silajlık olarak kullanılan değerli bir kaba yem haline gelmiĢtir (Allen ve Kilkeny 1986, Yaylak ve Kaya 2001). Kaliteli kaba yem kullanan iĢletmelerde günlük canlı ağırlık artıĢları diğer iĢletmelere göre; daha az yem maliyetleriyle sağlanabilmektedir. Mısır kaba yemler içinde silaj yapımı kolay, ikinci ürün yetiĢtirilmeye elveriĢli ve ekonomik olması nedeniyle Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgelerinde silaj için tercih edilen bir bitkidir. Yem değeri bakımından bir dekardan elde edilen 8-9 ton mısır silajı, yaklaĢık 2,5 ton arpaya eĢdeğerdir. Bu sebeple mısır silajı, hiçbir ilave yem vermeden günlük 600-700 g canlı ağırlık artıĢı sağlayabilir. Mısır silajına dayalı beside hayvanların et verim yeteneğinden daha iyi yararlanılmaktadır. Sığır besiciliğinin silaja dayalı yapılması, hem yetiĢtirici hem de ülke ekonomisi açısından yarar sağlayacaktır (Yaylak ve Alçiçek 2003). Ülkemizde 2018 yılında yaklaĢık 2 milyon ha’lık alanda yapılan yem bitkileri üretimiyle 50 402 699 ton kaba yem üretilmiĢtir (Anonim 2018a). Ülkemiz hayvan varlığı dikkate alındığında, halen kaba yem açığının 28 milyon ton dolayında olduğu hesaplanmaktadır (KarakuĢ 2000). Ülkemizin yem bitkileri üretimine ait 2018 Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) verilerine bakıldığında; 635 105 ha’lık yonca ekim alanından 17 544 946 ton üretim sağlanmıĢtır. Silajlık mısır ise; yem bitkileri üretimi içerisinde ekim alanı (461 043 ha) bakımından ikinci sırada olmasına rağmen, üretim miktarınca 1 (23 197 536 ton) birinci sıradadır. Buna göre silajlık mısır toplam yem bitkileri üretiminde %46’lık paya sahiptir (Anonim 2018b). Bursa Ġli’nde ise 2018 yılında 450 da alanda ikinci ürün silajlık mısır ekimi yapılmıĢ ve 1 400 ton verim elde edilmiĢtir (Anonim 2018c). Hayvancılığı geliĢmiĢ olan ülkelerde en fazla yetiĢtirilen yem bitkilerinden biri silajlık mısırdır. Son yıllardaki silajlık mısır üretimimize baktığımızda ekim alanı, üretim ve verimde sürekli bir artıĢ görülmektedir. Çiftçilerin silajlık mısır yetiĢtiriciliğinde bilinçlenmesi, bekledikleri verimi alabilmeleri ve devletin çeĢitli desteklemeler yapması bu artıĢa sebep gösterilebilir. Tohumluğunun kolay temin edilebilmesi, fazla miktarda yeĢil aksam üretmesi, herhangi bir katkı maddesine gerek duymadan silolanabilmesi, tarlayı uzun süre iĢgal etmemesi gibi nedenlerle mısır diğer bitkilere nazaran tercih edilmektedir (Açıkgöz ve ark. 2002). Silajlık mısır üretiminde verimi arttırmak için sulama, bakım, gübreleme, tohumluk seçimi ve bitki sıklığı önemlidir. Bazı araĢtırmalarda bitki sıklığı arttıkça bitki boyu, sap kalınlığı ve koçan veriminin azaldığı, hasıl ve kuru ot veriminin ise arttığı tespit edilmiĢtir (Sencar ve ark. 1993). Mısır türlerinde bitki genetik materyalleri arasında morfolojik ve fenolojik açıdan değiĢkenlikler olduğu için; farklı bitki sıklıklarında düĢük ya da yüksek verim gösterebilirler (Duvick ve ark. 2004). Bu nedenle her ekolojik bölgede çeĢitler için belirli bir ekim yoğunluğu oluĢturularak maksimum verim elde edilebilir (Quevedo ve ark. 2015). Sıklık arttıkça bitkiler arasında ıĢık, su ve besin maddeleri açısından rekabet artmakta; bunun sonucu olarak uzun boylu ve ince saplı bitkiler meydana gelmektedir (Dostalek ve Hruska 1985, Wang ve ark. 1987). Bu araĢtırma ikinci ürün olarak yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinde alternatif sıra aralıklarının verim ve verim unsurları üzerine etkilerini belirlemek amacıyla 2018 yılında Bursa koĢullarında yürütülmüĢtür. 2 2. KAYNAK ARAġTIRMASI Silajlık mısırda daha önce yapılmıĢ çalıĢmalar dikkate alınmıĢ ve sonuçları literatür olarak aĢağıda verilmiĢtir. Özgürel (1980), Ġzmir ekolojik koĢullarında yetiĢtirdiği bir mısır çeĢidini dört sıra arası (55, 70, 85 ve 100 cm) ve dört sıra üzeri (15, 30, 45 ve 60 cm) ekim sıklında denemeye almıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre; en yüksek tane verimini 55x15 cm, en düĢük tane verimini 100x60 cm ekim sıklığından elde etmiĢtir. Birim alanda koçan, sömek, kavuz, sap ve yaprak gibi verim komponentleri en yüksek bitki sıklığında elde edilirken, en düĢük değerlerin en az bitki sıklığından elde edildiğini belirtmiĢtir. Podalak (1984), Çekoslovakya’da iki mısır çeĢidine (LSP ve TO-500) dört azot dozu ve iki farklı ekim sıklığı uygulamıĢtır. Bitki kök ve toprak üstü kuru madde miktarının 70x20 ekim sıklığında yükseldiğini belirtmiĢtir. White (1986), ABD’nin Florida bölgesinde iki melez mısır çeĢidinde dört farklı ekim sıklığının (70x12,5, 70x17,5, 70x22,5 ve 70x27,5) verim üzerine etkisini araĢtırmıĢtır. Sonuç olarak ekim sıklığının tane verimi, koçan sayısı, koçan ağırlığı ve koçan uzunluğu üzerine önemli etkisi olduğunu bildirmiĢtir. En yüksek koçan sayısının 70x12,5 ekim sıklığında elde edildiğini, bitki sıklığı azaldıkça koçan ağırlığı ve koçan uzunluğunun arttığını, olgunlaĢma süresinin ise ekim sıklığı üzerine etkisi olmadığını belirtmiĢtir. Sağlamtimur ve Okant (1987), ġanlıurfa’da ikinci ürün olarak yetiĢtirdiği üç mısır çeĢidinde 5 bitki sıklığının (70x10, 70x15, 70x20, 70x25 ve 70x30 cm) verim üzerine etkisini incelemiĢlerdir. Sonuç olarak; koçan uzunluğu, koçan kalınlığı, tek koçan ağırlığı, bin tane ağırlığı ve tane verimi yönünden bitki sıklığı ve çeĢitler arasında farklılıklar olduğunu rapor etmiĢledir. Roth (1994), bazı mısır çeĢitlerinde yeĢil ot veriminin yıllara ve ekolojik koĢullara göre farklılık gösterdiğini ve önemli derecede etkilendiğini bildirmiĢtir. 3 Aydın ve Uzun (1995) tarafından farklı bitki sıklıklarında (9000, 15000, 21000 ve 27000 bitki/da) ikinci ürün olarak yetiĢtirdikleri silajlık mısır çalıĢmasında; bitki sıklığının en az 15000 bitki/da olması gerektiğini, hamur olum dönemine kadar kuru ot veriminin arttığını, ancak bitkilerin bu evreye Kasım ayında geçtiğinden dolayı ikinci ürün hasatlarının süt olum dönemindeyken yapılmasını belirtmiĢtir. BaĢer ve Gençtan (1996) tarafından en erkenci ve en geççi çeĢitlerin Trakya bölgesinde birinci ürün olarak yetiĢtirilmeye uygun olmadığını bildirmiĢlerdir. En erkenci çeĢitlerin; kısa yetiĢme dönemine sahip olmasından ve en geççi çeĢitlerin ise; yetersiz sıcaklığa maruz kalmasından dolayı düĢük verimlere neden olduğunu, orta erkenci ve orta geççi çeĢitlerin tercih edilmesi gerektiğini belirtmiĢlerdir. ÇalıĢmalarında kullandıkları çeĢitlerin ortalama tane veriminin dekara 498,5 kg ile 1023,4 kg arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir. Turgut ve ark. (1997) Bursa ekolojik koĢullarında dört at diĢi mısır çeĢidine beĢ farklı ekim sıklığı (15x65, 20x65, 25x65, 30x65 ve 35x65 cm) uygulamıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre; ekim sıklığı arttıkça ilk koçan yüksekliğinin arttığını, koçan sayısının ve koçanda tane sayısının düĢtüğünü, bitki boyu ve bin tane ağırlığının etkilenmediğini belirlemiĢtir. Ayrıca çalıĢmanın sonucunda yüksek verim için en uygun bitki sıklığının 65x15 ile 65x20 cm olduğunu bildirmiĢtir. Kırtok (1998), mısır bitkisinin 4,5 m’ye kadar boylanabileceğini, genelde geççi çeĢitlerin, erkenci çeĢitlere göre daha fazla sayıda ve daha geniĢ yaprak oluĢturduğunu bildirmiĢtir. Bu durumun da; çeĢidin genetik yapısına, birim alandaki bitki sayısına ve yetiĢtirme Ģartlarına bağlı olduğunu belirtmiĢtir. Bazı çeĢitlerin genetik yapılarından dolayı veya seyrek ekimlerde koçan sayısının artabileceğini vurgulamıĢtır. Bazı hibrit çeĢitlerin dekara 5000 adet bitkiden daha yoğun ekildiğinde, bazı bitkilerde koçan oluĢumunun olmadığını, koçan oluĢturamama oranının artacağını, oluĢan koçanların büyük bir bölümünün de çok cılız ve küçük olabileceğini belirtmiĢtir. Bunun nedeninin de, erkenci çeĢitlerin yaz aylarındaki sıcak ve kuru havaya daha duyarlı olmalarından kaynaklandığını; ayrıca mısır bitkisinin, bol güneĢli ve sıcaklığın çok aĢırı derecede 4 olmadığı günlerde ve serin geçen gecelerde daha iyi performans gösterip geliĢtiğini bildirmektedir. Konak ve ark. (1998), Aydın ekolojik koĢullarında birinci ve ikinci ürün mısır verimlerinin karĢılaĢtırılması üzerine yürüttükleri çalıĢmada; çeĢitler arasında verim farklılıkları olduğunu bildirmiĢlerdir. Bu çalıĢmadan elde edilen ortalama sonuçlara göre; bitki boyları 264,5 ile 308,5 cm arasında, sap çapı 2,35 ile 3,13 cm arasında, koçan yüksekliği 103,5 ile 127,0 cm arasında, koçan verimi 6789 adet/da ile 7698 adet/da arasında değiĢiklik gösterdiğini bildirmiĢtir. KonuĢkan (2000), Hatay ekolojik koĢullarında ikinci ürün mısır çeĢitlerine altı farklı ekim sıklığı (70x28,6, 70x23,8, 70x20,4, 70x17,9, 70x15,9, 70x14,3 cm) uygulamıĢtır. AraĢtırma sonucuna göre; ekim sıklığı arttıkça verim belli bir yere kadar artmıĢ fakat yüksek bitki sıklıklarında düĢüĢ görülmüĢtür. Bavec ve Bavec (2002), mısır bitkisinde bitki sıklığı arttıkça, bin tane ağırlığı, koçan uzunluğu ve koçandaki sıra sayısının artıĢ gösterdiğini fakat tane veriminin çok az etkilendiğini bildirmiĢlerdir. Geren ve ark. (2003), Ġzmir Bornova koĢullarında 1997 ve 1998 yılları arasında yürüttüğü çalıĢmada; en yüksek hasıl verimi (9342 kg/da) ve kuru madde veriminin (2264 kg/da) 30 Haziran ekimlerinden sağlandığını bildirmiĢtir. Ayrıca Ege Bölgesi sahil kuĢağı için ekim zamanının önemli etkisi olduğu ve silajlık ikinci ürün mısır ekimlerinin mümkün olduğu kadar erken yapılması gerektiği vurgulanmıĢtır. Akdeniz ve ark. (2004), Van ekolojik koĢullarında 2001 ve 2002 yıllarında ana ürün olarak yetiĢtirdikleri bazı mısır çeĢitlerinin verim ve yem değerleri üzerine yaptıkları bir araĢtırmada; çeĢitlerin yeĢil ot verimlerinin 2850,1 ile 7608,5 kg/da, kuru ot verimlerinin ise 745,9 ile 1465,9 kg/da arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir. 5 KonuĢkan ve Gözübenli (2004), Hatay ekolojik koĢullarında 1998 yılında ikinci ürün olarak yürütmüĢ oldukları bir çalıĢmada farklı sıklıklarda bitki sap kalınlığının 22,10 mm ile 25,06 mm arasında değiĢtiği bildirilmiĢ ve ekim sıklığı arttıkça bitki sap kalınlığının azaldığı vurgulanmıĢtır. Ekim sıklığı arttıkça bitki boyu, tepe püskülü çiçeklenme süresi artmıĢ, sap çapı, tane verimi azalmıĢ ve en yüksek tane veriminin 7 2 bitki/m sıklıkta elde edildiğini bildirmiĢlerdir. Saruhan ve ġireli (2005) ikinci ürün olarak farklı bitki sıklıklarında (70x5, 70x10 ve 70x15 cm) yetiĢtirilen bazı mısır çeĢitlerinin koçan, sap ve yaprak verimlerine etkisi üzerine bir çalıĢma yürütmüĢlerdir. Bitki sıklığı arttıkça dekara koçan sayısında artıĢ gözlenirken; koçan boyu, koçan çapı, koçan ağırlığı, sap kalınlığı, sap ağırlığı, yaprak ağırlığı ve yaprak sayısında azalma görüldüğünü bildirmiĢlerdir. GüneĢ ve Acar (2006), Karaman ekolojik koĢullarında bazı silajlık mısır çeĢitlerinin ikinci ürün olarak yetiĢtirilme olanaklarını inceledikleri çalıĢmada; yeĢil ot veriminin 6892,8-8488,0 kg/da ve kuru madde veriminin 2193,4-2657,5 kg/da arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir. Karaağaç ve Barut (2007), Adana ekolojik koĢullarında 2006 yılında yapmıĢ oldukları araĢtırmada; ikinci ürün silajlık mısır çeĢidinin ortalama bitki boylarının 2,30 ile 2,49 m arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir. Öztürk ve ark. (2008), Erzurum ekolojik koĢullarında bitki sıklığının silajlık mısırda verim ve bazı agronomik karakterlere etkisi üzerine 2006 ve 2007 yıllarında yürüttükleri bir çalıĢmada; yeĢil ot veriminin 5316,4 ile 5405,6 kg/da, koçan oranının %32,5 ile %41,6, kuru madde veriminin 1395,6 ile 1583,9 kg/da ve kuru madde oranı %27,3 ile %28,3 değerleri arasında değiĢtiğini bildirilmiĢtir. Elde edilen sonuçlardan yola çıkılarak, bitki sıklığı arttıkça yeĢil ot veriminin de arttığı veya yüksek bitki sıklıklarında daha fazla yeĢil ot verimi elde edildiği Ģeklinde vurgu yapılmıĢtır. 6 Dehdashti ve Riahinia (2008), mısırda farklı sıra arası (60, 75 ve 90 cm) ve sıra üzeri (12, 14, 16 ve 18 cm) mesafelerde yürüttükleri çalıĢmada; uygun miktarda bitki yoğunluğun arttırılmasının, yetiĢtirilen bitkide fotosentez alanını arttırmaya neden olduğunu ve yaprak alan dizininin arttığını bildirmiĢlerdir. Ayrıca araĢtırmacılar sonuç olarak çalıĢtıkları ekolojik koĢullarda 60x12 kombinasyonunu tavsiye etmiĢlerdir. Erdal ve ark. (2009), Antalya Batı Akdeniz Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü’nde 2006 ve 2007 yıllarında ikinci ürün olarak yetiĢtirilen bazı silajlık mısır çeĢit adaylarının verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine bir çalıĢma yürütmüĢtür. ÇalıĢmada 2006 ve 2007 yıllarında sonuçların sırasıyla ortalama bitki boyu; 234 cm ile 273 cm, yaprak/sap oranları % 46,8 ile %47, koçan/bitki oranları %35 ile % 34,4 ve yeĢil ot verimi 6345 kg/da ile 6504 kg/da arasında sonuçlar elde edildiğini bildirmiĢtir. Farhadi ve ark. (2009), Ġran’da Hormozgen ve Hajıabad ekolojik koĢullarında iki Ģeker mısır çeĢidine (Ksc403 ve Shimmer3) üç farklı ekim sıklığı (53 000, 67 000 ve 89 000 bitki/ha) uygulamıĢtır. AraĢtırma sonuçlarına göre ekim sıklığının koçanda sıra sayısına, sırada tane sayısına etkisinin önemli olduğuna ve en yüksek koçan veriminin en yüksek bitki sıklığından (89 000 bitki/ha) elde edildiğini bildirmiĢtir. Gözübenli (2010) tarafından yapılan çalıĢmada tane veriminin ve ekim deseninin ekolojik koĢullara ve bitkinin genetik yapısına göre değiĢkenlik gösterdiğini, ikiz ve dar sıralı ekim desenlerinden geleneksel olana göre daha iyi bir tane verimi elde edildiğini bildirmiĢtir. TaĢ (2010) Harran Ovası’nda ikinci ürün olarak farklı ekim sıklıklarında yetiĢtirdiği silajlık mısır çeĢitlerinde bitki sıklığı arttıkça; silaj verimi, kuru ot verimi, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu ve yaprak sayısı değerlerinin arttığını ve sap kalınlığı, yaprak alanı, kök kuru madde ağırlığı, koçan boyu, koçan kalınlığı, koçan sayısı, koçanda tane ağırlığı, bin tane ağırlığı, sömek oranı değerlerinin azaldığını bildirmiĢtir. 7 TaĢ ve ark. (2017) tarafından Harran Ovası’nda ikinci ürün koĢullarında farklı bitki sıklıklarının silaj verimi ve kalitesi üzerine yürüttükleri bir çalıĢmada; bitki sıklığı arttıkça yeĢil ot verimi, NDF, ADF, ADL, ham selüloz ve kül miktarları değerleri artmıĢ, ancak kalitede azalma görüldüğünü bildirmiĢlerdir. Mohammadi ve ark. (2012) tarafından bitki sıklığından verimin ve yabancı ot büyümesinin önemli ölçüde etkilendiğini; sıklık arttıkça verimin arttığını, yabancı ot miktarının ise azaldığını bildirmiĢlerdir. Ayaz ve ark. (2013), ġanlıurfa ekolojik koĢullarında 2005 ve 2006 yıllarında yapmıĢ oldukları bir çalıĢmada, üç farklı ikinci ürün silajlık mısır çeĢidinin (TTM-813, Akdeniz ve Side) yeĢil ot verimlerinin ortalama 4831,75 ile 6463,49 kg/da arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir. Farnia ve Mansouri (2014) tarafından 70 cm sıra arası ve dört farklı sıra üzeri mesafede (10, 15, 20 ve 25 cm) yetiĢtirilen mısır çeĢitlerinin; koçan ağırlığı, koçan uzunluğu, koçan baĢına sıra sayısı, biokütle verimi, tane verimi ve hasat indeksi arasındaki etkileĢimler önemli bulunmuĢtur. AraĢtırmacılar ayrıca maksimum tane veriminin 70x25 bitki yoğunluğundan elde edildiğini belirtmiĢlerdir. Karaalp (2015), Kayseri koĢullarında ikinci ürün silajlık mısır çeĢitlerinin (KWS 6565, Tarex 596 ve Maro SNH 8606) sıra arası 70 cm ve sıra üzeri 12, 14, 16, 18, 20, 22 ve 24 cm mesafelerde yürüttüğü çalıĢmada; bitki boylarının 2,13 ile 2,46 m, yeĢil ot verimlerinin 2055,9 ile 4524,8 kg/da, kuru madde verimlerinin 421,8 ile 1443,7 kg/da arasında değiĢtiğini bildirmiĢtir. KuĢvuran ve ark. (2015), Orta Kızılırmak Havzası ekolojik koĢullarında elde ettikleri 2012 ve 2013 yıllarına ait sonuçlara göre; ortalama bitki boyunun 246 cm, sap kalınlığının 21,92 mm, yaprak oranının %14,1, koçan oranının %42,9, sap oranının %43,2, hasıl veriminin 10955 kg/da, kuru madde veriminin 3552 kg/da olduğunu bildirmiĢlerdir. 8 Turhal (2015), EskiĢehir koĢullarında değiĢik bitki sıklıklarının bazı melez mısır çeĢitlerinin tarımsal özelliklerine etkileri üzerine 2002 yılında yaptığı bir araĢtırmada; 70×20 cm, 70×15 cm, 60×20 cm, 60×25 cm ve 50×30 cm bitki sıklıkları uygulamıĢtır. En yüksek verimin 60×25 cm ve 50×30 cm sıra arası ve sıra üzeri mesafelerden alındığını bildirmiĢtir. Bozkurt (2016), Antalya ili örtü altı koĢullarında yetiĢtirdiği üç Ģeker mısır çeĢidinde (Vega F1, Merit F1 ve Challenger F1) dört farklı bitki sıklığı (40x20, 50x20, 60x20 ve 70x20 cm) üzerine bir çalıĢma yürütmüĢtür. Budaklı Çarpıcı (2016), Bursa ekolojik koĢullarında ikinci ürün olarak yetiĢtirilebilecek bazı silajlık mısır çeĢitlerinin ot verimi ve kalitesi üzerine 2011 ve 2012 yıllarında yaptığı bir araĢtırmada; ortalama kuru ot veriminin 1175,0 ile 2053,1 kg/da arasında olduğunu bildirmiĢtir. Bulut (2016), Kayseri koĢullarında, 2011 ve 2012 yıllarında yetiĢtirdiği 24 adet silajlık mısır çeĢidinde ortalama; çıkıĢ süresini 12,3 gün, tepe püskülü çıkarma süresini 84,3 gün, koçan püskülü çıkarma süresini 87,3 gün, silaj için olum süresini 119,8 gün, bitki boyunu 192,7 cm, bitki baĢına koçan sayısını 1,6 adet, bitki baĢına yaprak sayısını 11,2 adet, bitki çapını 24,6 mm, hasıl verimini 6382,6 kg/da ve kuru madde oranını %28,7 olarak bildirmiĢtir. Canbolat ve ark. (2016), Bursa koĢullarında silajlık mısırda ekim yoğunluğunun etkisini incelemiĢler; hem silaj kalitesi, hem de dekara kuru madde verimi açısından 8000 ile 9500 bitki/dekar ekim yoğunluklarının daha uygun olduğu sonucuna varılmıĢtır. Qian ve ark. (2016) yaptıkları çalıĢma sonucunda çeĢitlerin yüksek bitki yoğunluğuna toleransını arttırmak yerine, daha yüksek verimlilik için morfolojik özelliklerinin geliĢtirilmesi gerektiğini savunmuĢlardır. 9 Yıldız ve ark. (2017), Ġzmir koĢullarında ana ürün olarak yetiĢtirdikleri bazı silajlık mısır çeĢit ve çeĢit adaylarının verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi üzerine 2015 yılında bir çalıĢma yürütmüĢlerdir. ÇalıĢmada; ortalama bitki boyu 3,27 ile 3,77 m, koçan yüksekliği 1,37 ile 2,08 m, koçan ağırlığı 0,16 ile 0,32 kg, yaprak ağırlığı 0,31 ile 0,45 kg, sap ağırlığı 0,57 ile 0,96 kg ve yeĢil ot verimi 10632 ile 13477 kg/da arasında değiĢtiğini bildirmiĢtir. 10 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal AraĢtırmada özel bir kuruluĢtan temin edilen 2 adet mısır çeĢidi (Colonia ve DKC- 7211) bitki materyali olarak kullanılmıĢtır. AraĢtırmada kullanılan silajlık mısır çeĢitlerinin özellikleri Çizelge 3.1’de gösterilmiĢtir. Çizelge 3.1. Silajlık Mısır ÇeĢitlerinin Temin Edildiği Firmalar ve Özellikleri ÇeĢit Firma FAO OlgunlaĢma Süresi Agromar Marmara Tarım Ürünleri Colonia 650 105-110 Gün Tic. Ltd. ġti. Monsanto Gıda ve Tarım Tic. Ltd. DKC-7211 750 120 Gün ġti. 3.1.1. Deneme Yeri Ġklim Özellikleri Bu çalıĢma Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü Uygulama ve AraĢtırma arazi koĢullarında 2018 yılında yürütülmüĢtür. Deneme alanı kuzeyde 40°13'(35,1)" enlemleri ve doğuda 28°51'(48,8)" boylamları arasında yer almaktadır. Çizelge 3.2. Bursa Ġli’nde, denemenin yürütüldüğü 2018 yılına ve uzun yıllara (UYO) (1950-2015) ait iklim verileri (Anonim 2018d) o Ortalama Sıcaklık ( C) Toplam YağıĢ (mm) Oransal Nem (%) Aylar 2018 UYO 2018 UYO 2018 UYO Ocak 6,3 5,4 44,4 87,6 83,2 70,0 ġubat 8,8 6,3 69,3 74,6 83,4 68,7 Mart 12,2 8,4 118,2 69,7 75,4 67,7 Nisan 14,8 12,8 16,0 63,4 73,6 66,1 Mayıs 18,8 17,6 73,8 44,3 83,0 62,0 Haziran 22,6 22,1 28,8 34,3 98,0 57,8 Temmuz 25,2 24,6 14,9 15,3 62,6 56,2 Ağustos 25,7 24,3 5,4 15,7 62,7 57,3 Eylül 21,3 20,1 43,0 39,5 70,0 63,8 Ekim 16,7 15,2 62,2 68,8 74,3 68,7 Kasım 12,0 10,7 49,5 78,5 76,2 69,3 Aralık 5,7 7,4 129,5 103,4 78,3 68,7 Toplam - - 655,0 695,1 - - Ortalama 15,8 14,5 - - 76,7 64,7 11 Deneme alanının bulunduğu Bursa Ġli’nin 2018 yılı ve uzun yıllara ait iklim verileri Çizelge 3.2’de verilmiĢtir. Bursa Ġli’nin genel olarak kuzeyi daha ılıman, güneyi ise biraz daha soğuk bir iklime sahiptir. Yılın en sıcak ayı ağustos, en soğuk ayı Ģubat ayıdır. AraĢtırmanın yapıldığı 2018 yılının Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında toplam o yağıĢ 63,3 mm, ortalama sıcaklık 24 C olarak ölçülmüĢtür. Bu durumun etkilediği nem miktarına bakılacak olursa bu aylarda ortalama %65,1 oranında nem bulunmaktadır. 3.1.2. Deneme Yeri Toprak Özellikleri Denemenin yapıldığı arazinin toprak analiz sonuçlarına göre; ağır ve orta bünyeli, pH’sı 7,89 ve tuzsuzdur. Organik maddece fakir, kireçsiz, alınabilir fosfor bakımından zengin, alınabilir potasyum bakımından çok zengin ve toplam azot miktarı da yeterli seviyededir (Çizelge 3.3). Çizelge 3.3. Deneme alanının toprak analiz sonuçları ve özellikleri Özellikler Miktar % Kum 48,16 % Silt 21,52 % Kil 30,32 Tekstür Kil pH 7,89 -1 EC, µS cm 779,0 Kireç, % 0,88 Org. mad., % 2,016 Toplam N, % 0,113 -1 Alınabilir P, mg kg 12,18 -1 Alınabilir K, g kg 0,504 12 3.2. Yöntem 3.2.1. Parselizasyon ve Ekim AraĢtırma Tesadüf Blokları Deneme Deseni’ne göre 3 tekerrürlü olarak kurulmuĢtur. Ġki faktörün yer aldığı araĢtırmada; ilk faktörü silajlık mısır çeĢitleri (Colonia ve DKC- 7211), ikinci faktörü ise sıra arası mesafeleri (70:70, 70:30, 85:35 ve 65:40) oluĢturmaktadır. Her parselde 5’er metre uzunluğunda 5 sıra bulunmaktadır. Parseller arasında 1’er m aralık bırakılmıĢtır. Bloklar arasında 2 m mesafe bırakılmıĢtır. Her blokta 8 ayrı parsel olup muameleler parsellere tesadüfen dağıtılmıĢtır. Sıra arası mesafeler parsellere ġekil 3.1.’deki gibi uygulanmıĢtır. 70 70 70 70 70 30 70 30 2.8 m 2.0 m 85 35 85 35 65 40 65 40 2.4 m 2.1 m ġekil 3.1. Denemede uygulanan sıra arası mesafeleri 13 Ekim 11.07.2018 tarihinde yapılmıĢtır. Her parselde yer alan sıralara 20 cm aralıklarla 4-5 cm derinliğe 3’er adet tohum olacak Ģekilde elle ocak usulü ekim yapılmıĢtır. Daha sonra üzerinden merdane geçirilmiĢtir. Ekimden sonra damla sulama sistemi ile sağlıklı bir çıkıĢ yakalamak için sulama yapılmıĢtır. ġekil 3.2. Ekim sonrası sulama iĢlemi 3.2.2. Bakım ĠĢlemleri Ekimden önce deneme alanına saf madde üzerinden dekara 7,5 kg azot (N), 7,5 kg fosfor (P2O5) ve 7,5 kg potasyum (K2O) gübresi kompoze formda verilmiĢtir. ÇıkıĢlardan sonra deneme alanında danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa L.) zararlısı görülmüĢtür. Kepek, Ģeker, su ve %25 Chlorpyrifos – Ethyl etken maddeli ruhsatlı ilaç karıĢımından yem hazırlanıp deneme alanına ve çevresine 2 m’de bir konularak 16.07.2018 tarihinde baĢarılı bir zirai mücadele yapılmıĢtır. Bitkiler 2-4 yapraklı olduğu dönemde tekleme iĢlemi yapılmıĢtır. Ekimden yaklaĢık 2 hafta sonra (01.08.2018) sıralar elle çapalanarak bitki boğazları doldurulmuĢ ve yabancı otlar temizlenmiĢtir. Ayrıca çapalamayla birlikte dekara 15 kg saf azot (N) gelecek Ģekilde, üre (CH4 N2O) formunda gübre verilmiĢtir. Denemedeki blok araları ve çevresi yabancı ot kontrolünü sağlamak amacıyla birkaç defa sürülmüĢtür. Bitkiler ihtiyaç duydukça, özellikle çiçeklenme öncesi ve süt olum dönemlerinde sulamalar yapılmıĢtır. 14 ġekil 3.3. Danaburnu (Gryllotalpa gryllotalpa L.) zararlısına karĢı yapılan zirai mücadele ġekil 3.4. Deneme alanında yabancı otlarla mücadele öncesi ve sonrasına ait görüntüler 15 3.3.3. Hasat Hasat bitkiler hamur olum döneminde koçanda %50 süt çizgisi oluĢtuğunda, 19.10.2018 tarihinde yapılmıĢtır. Parsellerin baĢtaki ve sondaki 1’er sırası, her sıranın baĢından ve sonundan 40 cm’lik kısımlar kenar tesiri kabul edilmiĢtir. Ortadaki 3 sıradaki bitkiler toprak hizasının 5-6 cm üstünden kesilerek elle hasat edilmiĢtir. Hasat iĢlemine ait görüntüler ġekil 3.5.’de verilmiĢtir. ġekil 3.5. Hasat iĢlemine ait görüntüler 3.4. Yapılan Gözlem ve Ölçümler Hasat döneminde kenar tesirler atıldıktan sonra ortadaki 3 sıra kesilmiĢ ve bu bitkiler içerisinden rastgele seçilen 5 bitki gözlem ve ölçümler için alınmıĢtır. AraĢtırmanın her aĢamasında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ‘’Mısırda Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatına’’ göre uygulamalar yapılmıĢtır (Anonim 2018e). 1. Bitki Boyu (cm): Her parselin ortadaki 3 sırasından rastgele seçilen 5’er bitkinin toprak yüzeyinden tepe püskülü ucuna kadar olan mesafe cm olarak ölçülmüĢ ve ortalaması alınarak bulunmuĢtur. 16 2. Ġlk Koçan Yüksekliği (cm): Her parselin ortadaki 3 sırasından rastgele seçilen 5’er bitkinin toprak yüzeyinden ilk koçanın çıktığı boğuma kadar olan mesafe cm olarak ölçülmüĢ ve ortalaması alınarak bulunmuĢtur. 3. Koçan/Bitki Oranı (%): Her parselden rastgele seçilen en az 5’er bitkinin koçan ağırlıkları ve bitki ağırlıkları ölçülmüĢ ve değerler oranlanmıĢtır. 4. Yaprak/Sap Oranı (%): Her parselden rastgele seçilen en az 5’er bitkinin yaprak ve koçan yapraklarına ait ağırlık ve sap ağırlıkları ölçülmüĢ ve değerler oranlanmıĢtır. 5. Sap Çapı (cm): Her parselin ortadaki 3 sırasından rastgele seçilen 5’er bitkiden her birinin sap kalınlığı bitkinin kesildiği yerden (toprak yüzeyinin 5-6 cm üstü) kumpas ile cm olarak ölçülmüĢtür. 6. YeĢil Ot Verimi (kg/da): Parsellerin ortadaki 3 sırasından bitkiler 5-6 cm yükseklikten biçilmiĢ ve tartılmıĢtır. Elde edilen değerler birim alan verime çevrilmiĢtir (kg/da). 7. Kuru Madde Verimi (kg/da): Hasattan sonra parsellerden yeĢil ot için hasat edilen, parseli temsil eden 1’er bitki rastgele alınıp, parçalanmıĢ (1-2 cm) ve kurutma dolabında 48 saat 75°C’de kurutulmuĢtur. Kurutulan materyal tartılmıĢ ve kuru madde oranı belirlenmiĢtir. Elde edilen kuru madde değeri yeĢil ot verimi ile çarpılarak birim alan kuru madde verimine çevrilmiĢtir. 17 ġekil 3.6. Denemede bazı ölçümlere ait iĢlemler 3.5. Verilerin Değerlendirilmesi Denemeden elde edilen verilerin JMP5.01 istatistik paket programı kullanılarak, 2 faktörlü (çeĢit–sıra arası) Tesadüf Blokları Deneme Deseni’ne göre varyans analizi yapılmıĢtır. Önemli bulunan ortalamalar arasındaki farklılıkların karĢılaĢtırılmasında LSD çoklu karĢılaĢtırma testi kullanılmıĢtır. 18 4. BULGULAR ve TARTIġMA 4.1. Bitki Boyu (cm) AraĢtırmada farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin bitki boylarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.1’de verilmiĢtir. Çizelge 4.1. Farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin bitki boylarına ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı SD Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür 2 0,0644 0,0001* ÇeĢit 1 0,0054 0,2322 Sıra Arası 3 0,0064 0,1831 ÇeĢit x Sıra Arası 3 0,0017 0,6942 Hata 14 0,0034 *: p≤0.05, olasılık düzeyinde önemli AraĢtırmada elde edilen bitki boyu bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde; çeĢit, sıra arası ve çeĢit x sıra arası interaksiyonu değerleri arasındaki farklılık istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. Çizelge 4.2. Mısır çeĢitlerine ait ortalama bitki boyu değerleri (cm) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 275 DKC-7211 278 LSD (0.05) öd ÇeĢitlerin bitki boyu değerleri; 275 ile 278 cm arasında değiĢmiĢtir. Ortalamalar arasındaki bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.2). Çizelge 4.3. Sıra arası mesafelerine ait ortalama bitki boyu değerleri (cm) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 277 70:30 281 85:35 273 65:40 276 LSD (0.05) öd 19 Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen bitki boyu değerleri 273 ile 281 cm arasında değiĢmiĢtir. Ortalamalar arasındaki bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.3). Farklı ekolojik koĢullarda yürütülmüĢ çalıĢmalarda elde edilen ortalama bitki boyları; Sade ve ark. (2002) tarafından 235-284 cm, Akdeniz ve ark. (2004) tarafından 143,7- 242,6 cm, GüneĢ ve Acar (2006) tarafından 286 cm olarak tespit edilmiĢtir. Bu sonuçlar ile çalıĢmamız arasındaki değiĢkenliğin; ekolojik koĢulların ve kullanılan çeĢitlerin genetik farklılığından kaynaklı olduğu düĢünülmektedir. AraĢtırmamızdan elde edilen sonuçlarla benzer olarak; farklı araĢtırıcılar tarafından da, bitki sıklığının bitki boyunu önemli derecede etkilemediği bildirilmiĢtir (Doğan ve ark. 1997, Turgut ve ark. 2005). 4.2. Ġlk Koçan Yüksekliği (cm) AraĢtırmada farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin ilk koçan yüksekliğine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.4’de verilmiĢtir. Çizelge 4.4. Farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin ilk koçan yüksekliği ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı SD Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür 2 0,0045 0,7847 ÇeĢit 1 0,2281 39,5269* Sıra Arası 3 0,0195 3,3928* ÇeĢit x Sıra Arası 3 0,0020 0,7916 Hata 14 0,0057 AraĢtırmada elde edilen ilk koçan yüksekliği bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde; çeĢitler ve sıra arası değerlerindeki farklılıklar önemli bulunurken, çeĢit x sıra arası interaksiyonu istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. 20 Çizelge 4.5. Mısır çeĢitlerine ait ortalama koçan yüksekliği değerleri (cm) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 120 a DKC-7211 100 b LSD(0.05) 0,13 ÇeĢitlerin ilk koçan yüksekliği değerleri; 100 ile 120 cm arasında değiĢmiĢtir. Denemede Colonia çeĢidinden, DKC-7211 çeĢidine göre daha uzun ilk koçan yüksekliği elde edilmiĢtir (Çizelge 4.5). Çizelge 4.6. Sıra arası mesafelerine ait ortalama ilk koçan yüksekliği değerleri (cm) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 110 ab 70:30 118 a 85:35 106 b 65:40 105 b LSD(0.05) 0,13 Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen ilk koçan yüksekliği değerleri; 105 ile 118 cm arasında değiĢmiĢtir. En uzun ilk koçan yüksekliği 70:30 sıra arasından, en kısa ilk koçan yüksekliği ise 65:40 sıra arasından elde edilmiĢtir (Çizelge 4.6). Özata ve ark. (2016) tarafından bildirilen çalıĢmada ilk koçan yükseklikleri 91,5-79,4 cm arasında değiĢiklik göstermiĢtir. AraĢtırmacılar çalıĢmamızın sonuçlarıyla benzer olarak; ilk koçan yüksekliğinin bitki sıklıklarından önemli derecede etkilendiğine ve sıklık arttıkça ilk koçan yüksekliğinin arttığına vurgu yapmıĢlardır. Fakat çalıĢmamızın sonuçlarından farklı olarak; TaĢ, (2010) tarafından bitki yoğunlukları arttıkça ilk koçan yüksekliğinin azaldığı bildirilmiĢtir. 21 4.3. Koçan/Bitki Oranı (%) AraĢtırmada farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin koçan/bitki oranına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.7’de verilmiĢtir. Çizelge 4.7. Farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin koçan/bitki oranlarına ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı SD Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür 2 4,1306 0,0757 ÇeĢit 1 15,353601 0,0043* Sıra Arası 3 8,911993 0,0048* ÇeĢit x Sıra Arası 3 3,341798667 0,0997 Hata 14 1323212,714 AraĢtırmada elde edilen koçan/bitki oranı bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde; çeĢit ve sıra arası değerlerindeki farklılıklar önemli bulunurken, çeĢit x sıra arası interaksiyonu istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. Çizelge 4.8. Mısır çeĢitlerine ait ortalama koçan/bitki oranları (%) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 28,4 b DKC-7211 30,0 a LSD(0.05) 2,0 ÇeĢitlerin koçan/bitki oranı değerleri; %28,42 ile %30,02 arasında değiĢmiĢtir. Denemede DKC-7211 çeĢidinden, Colonia çeĢidine göre daha yüksek koçan/bitki oranı elde edilmiĢtir (Çizelge 4.8). Çizelge 4.9. Sıra arası mesafelerine ait ortalama koçan/bitki oranları (%) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 30,4 a 70:30 29,9 a 85:35 29,0 ab 65:40 27,6 b LSD(0.05) 2,0 22 Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen koçan/bitki oranları; %27,6 ile %30,4 arasında değiĢmiĢtir. En yüksek koçan/bitki oranı 70:70 ve 70:30 sıra aralarından, en düĢük koçan/bitki oranı ise 65:40 sıra arasından elde edilmiĢtir (Çizelge 4.9). Yılmaz ve ark. (2017) yaptıkları çalıĢmada; koçan/bitki oranlarının çeĢitler arasında önemli olduğunu ve %33,18-44,17 arasında değiĢtiğini belirtmiĢlerdir. Orak ve ĠptaĢ (1999) tarafından silajlık mısırda besleme değerinin %70’inin koçanlardan yani tanelerden sağlandığı ve kaliteli bir silaj için mısır bitkisinin koçan/bitki oranının yüksek olması istendiği bildirilmiĢtir. Saruhan ve ġireli (2005) tarafından bitki sıklığının artmasıyla verimde artıĢ olduğunu ancak koçan/bitki oranının azaldığını ve bu nedenle silaj kalitesinin düĢtüğünü bildirmiĢtir. ÇalıĢmamızda ise hem geniĢ sıra aralığında hem de dar sıra aralığında yüksek koçan/bitki oranı elde edilmiĢtir. 4.4. Yaprak/Sap Oranı (%) AraĢtırmada farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin yaprak/sap oranlarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.10’da verilmiĢtir. Çizelge 4.10. Farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin yaprak/sap oranlarına ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı SD Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür 2 17,084015 0,0007* ÇeĢit 1 157,42979 0,0001* Sıra Arası 3 3,285646667 0,1087 ÇeĢit x Sıra Arası 3 3,97331 0,0700 Hata 14 135327,5714 AraĢtırmada elde edilen yaprak/sap oranı bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde; çeĢitler arasındaki farklılıklar önemli bulunurken, sıra arası mesafeleri ve çeĢit x sıra arası interaksiyonu istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. 23 Çizelge 4.11. Mısır çeĢitlerine ait ortalama yaprak/sap oranları (%) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 39,2 b DKC-7211 44,3 a LSD(0.05) 2,0 ÇeĢitlerin yaprak/sap oranı değerleri; %39,2 ile %44,3 arasında değiĢmiĢtir. Denemede DKC-7211 çeĢidinden, Colonia çeĢidine göre daha yüksek yaprak/sap oranı elde edilmiĢtir (Çizelge 4.11). Çizelge 4.12. Sıra arası mesafelerine ait ortalama yaprak/sap oranları (%) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 42,2 70:30 42,5 85:35 41,1 65:40 41,0 LSD(0.05) öd Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen yaprak/bitki oranları; %41,0 ile %42,5 arasında değiĢmiĢtir. Ortalamalar arasındaki bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.12). ġen (2017) tarafından %33-53 ve Erdal ve ark. (2009) tarafından %41,3-52,2 yaprak sap oranları bildirilmiĢler ayrıca çeĢitler ve yıllar arasında yaprak sap oranı bakımından farklılıklar olduğunu belirtmiĢlerdir. 24 4.5. Sap Çapı (cm) AraĢtırmada farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin sap çaplarına ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.13’de verilmiĢtir. Çizelge 4.13. Farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin sap çaplarına ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı SD Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür 2 0,001429165 0,6035 ÇeĢit 1 0,00150417 0,4701 Sıra Arası 3 0,05204861 0,0001* ÇeĢit x Sıra Arası 3 0,021859723 0,0024* Hata 14 0,002729166 AraĢtırmada incelenen sap çapı bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde; sıra arası ve çeĢit x sıra arası interaksiyonu önemli bulunurken, çeĢitler arasındaki farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. Çizelge 4.14. Mısır çeĢitlerine ait ortalama sap çapı değerleri (cm) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 1,96 DKC-7211 1,97 LSD(0.05) öd ÇeĢitlerin sap çapları; 1,96 ile 1,97 arasında değiĢmiĢtir. Ortalamalar arasındaki bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.14). Çizelge 4.15. Sıra arası mesafelerine ait ortalama sap çapı değerleri (cm) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 2,04 a 70:30 1,89 b 85:35 2,05 a 65:40 1,88 b LSD(0.05) 0,09 Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerde ki sap çapı değerleri; 1,88 ile 2,05 cm arasında değiĢmiĢtir. En yüksek sap çapı 85:35 ve 70:70 sıra aralarından, en düĢük sap çapı ise 65:40 ve 70:30 sıra aralarından elde edilmiĢtir (Çizelge 4.15). 25 Çizelge 4.16. Silajlık mısır çeĢitlerinin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen sap çapı değerlerine ait interaksiyon tablosu ÇeĢit Colonia DKC-7211 Sıra Arası 70:70 1,96 bc 2,11 a 70:30 1,94 bc 1,83 d 85:35 2,08 a 2,02 ab 65:40 1,83 d 1,92 cd LSD (%5) 0,09 Silajlık mısır çeĢitlerinin farklı sıra arası mesafelerde ki sap çapı değerleri; 1,83 ile 2,11 cm arasında değiĢmiĢtir. En yüksek sap çapı değerleri; Colonia çeĢidinin 85:35 ve DKC-7211 çeĢidinin 70:70 sıra aralıklarından elde edilmiĢtir. En düĢük sap çapı ise Colonia çeĢidinin 65:40 ve DKC-7211 çeĢidinin 70:30 sıra aralığından elde edilmiĢtir (Çizelge 4.16). Bazı araĢtırmacıların farklı ekolojik koĢullarda yürüttükleri çalıĢmalara göre sap çapları; Bayram ve ark. (2017) tarafından 18,9-24,1 mm, Gözübenli ve ark. (2004) tarafından 16,9-20,4 mm, Turgut ve ark. (2005) tarafından 16,6-17,2 mm olarak bildirilmiĢtir. AraĢtırmacılar alternatif dar sıra aralıklarında sap çapının azaldığına dikkat çekmiĢlerdir. 26 4.6. YeĢil Ot Verimi (kg/da) AraĢtırmada farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin yeĢil ot verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.17’de verilmiĢtir. Çizelge 4.17. Farklı sıra aralarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin yeĢil ot verimlerine ait varyans analiz sonuçları Varyasyon SD Kareler Ortalaması F Değeri Kaynağı Tekerrür 2 54833,91 0,3448 ÇeĢit 1 326970,07 0,0202* Sıra Arası 3 145834,79 0,0632 ÇeĢit x Sıra Arası 3 60026,506 0,3263 Hata 14 47673,728 AraĢtırmada elde edilen yeĢil ot verimleri bakımından varyans analiz sonuçları incelendiğinde; çeĢitler arasındaki farklılıklar önemli bulunurken, sıra arası mesafeleri ve çeĢit x sıra arası interaksiyonu istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. ÇeĢitlere ait bitki sayıları Çizelge 4.18’de verilmiĢtir. Çizelge 4.18. Mısır çeĢitlerine ait ortalama yeĢil ot verimleri (kg/da) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 5760,6 b DKC-7211 5994,0 a LSD(0.05) 381,1 ÇeĢitlerin yeĢil ot verimleri; 5760,6 ile 5994,0 kg/da arasında değiĢmiĢtir. Denemede DKC-7211 çeĢidinden, Colonia çeĢidine göre daha yüksek yeĢil ot verimi elde edilmiĢtir. Çizelge 4.19. Sıra arası mesafelerine ait ortalama yeĢil ot verimi (kg/da) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 5752,2 70:30 6098,1 85:35 5785,2 65:40 5873,6 LSD(0.05) öd 27 Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerde ki yeĢil ot verimleri; 5752,2 ile 6098,1 kg/da arasında değiĢmiĢtir. Ortalamalar arasındaki bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.19). Farklı ekolojik koĢullarda yürütülen çalıĢmalardan elde edilmiĢ yeĢil ot verimleri;, KuĢaksız (2011), tarafından 3774–8495 kg/da, Han (2016) tarafından 7270-8441 kg/da, GüneĢ (2017) tarafından 6736-9477 kg/da, ġen (2017) tarafından 6096-7759 kg/da arasında bulunmuĢtur. AraĢtırmamızdaki bulgularla benzer, Erzurum koĢullarında yürütülen bir çalıĢmada; çeĢitlerin, yeĢil ot verimi yönünden 6 farklı bitki sıklığına (8300, 9100, 10000, 11100, 12500 ve 14300 bitki/da) tepkileri sınırlı olmuĢ bitki sıklıkları arasındaki farklar önemsiz bulunmuĢtur (Öztürk ve ark. 2008). 4.7. Kuru Madde Verimi (kg/da) AraĢtırmada farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin kuru madde verimine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.20’de verilmiĢtir. Çizelge 4.20. Farklı sıra araları ile muamele edilen silajlık mısır çeĢitlerinin kuru madde verimlerine ait varyans analiz sonuçları Varyasyon Kaynağı SD Kareler Ortalaması F Değeri Tekerrür 2 5948,695 0,3185 ÇeĢit 1 195463,45 0,0001* Sıra Arası 3 2659,563333 0,6528 ÇeĢit x Sıra Arası 3 26545,75667 0,0101* Hata 14 4786,08928 *:p≤0.05, olasılık düzeyinde önemli AraĢtırmada elde edilen kuru madde verimi bakımından varyans analiz tablosu incelendiğinde çeĢitler arasındaki farklılıklar ve çeĢit x sıra arası interaksiyonu önemli bulunurken, sıra arası değerlerindeki farklılık istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur. 28 Çizelge 4.21. Mısır çeĢitlerine ait ortalama kuru madde verimleri (kg/da) ÇeĢitler Ortalamalar Colonia 1479,0 b DKC-7211 1659,5 a LSD(0.05) 120,7 Bu değerler 1479,0 kg/da ile 1659,5 kg/da arasında değiĢmiĢtir. Denemede DKC-7211 çeĢidinden, Colonia çeĢidine göre daha yüksek koçan verimi elde edilmiĢtir (Çizelge 4.21). Çizelge 4.22. Sıra arası mesafelerine ait ortalama kuru madde verimleri (kg/da) Sıra Arası Ortalamalar 70:70 1583,4 70:30 1538,1 85:35 1575,0 65:40 1580,5 LSD(0.05) öd Denemeye alınan çeĢitlerin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen kuru madde verimleri 1538,1 kg/da ile 1583,4 kg/da arasında değiĢmiĢtir. Ortalamalar arasındaki bu farklılıklar istatistiksel anlamda önemsiz bulunmuĢtur (Çizelge 4.22). Çizelge 4.23. Silajlık mısır çeĢitlerinin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen kuru madde verimlerine ait interaksiyon tablosu ÇeĢit Colonia DKC-7211 Sıra Arası 70:70 1550,7 bc 1616,1 abc 70:30 1351,9 d 1724,3 a 85:35 1507,2 c 1642,7 ab 65:40 1506,2 c 1654,9 ab LSD (%5) 120,7 Bursa koĢullarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin farklı sıra arası mesafelerden elde edilen kuru madde verimine bakıldığında değerler 1351,9 kg/da ile 1724,3 kg/da arasında değiĢmiĢtir En yüksek kuru madde verimi DKC-7211 çeĢidinin 70:30 sıra aralığından elde edilmiĢtir. En düĢük kuru madde verimi ise Colonia çeĢidine ait 70:30 sıra aralığından elde edilmiĢtir (Çizelge 4.23). 29 Cox ve Cherney (2001) tarafından dar sıra aralığında kuru madde veriminin seyrek bitki sıklığına göre %7.5 daha fazla olduğu ve Turgut ve ark. (2005) tarafından 40+25 cm ekim Ģeklinin 65 cm ekim Ģekline göre daha yüksek kuru madde elde edildiği bildirilmiĢtir. Bayram ve ark. (2017) tarafından yapılan çalıĢmada en iyi kuru madde verimi (2221.2 kg/da) az bitki sıklığındaki parsellerden elde edilmiĢtir. ÇalıĢmamızda sıra arası mesafeler arasındaki farklılık önemli bulunmamıĢtır. Fakat interaksiyon tablosunda da görüldüğü üzere; DKC-7211 çeĢidi dar sıra aralığında (70:30) iyi bir sonuç verirken, Colonia çeĢidi aynı sıra arası mesafede kötü sonuç vermiĢtir. 30 5. SONUÇ AraĢtırmada; çeĢitler arasında ilk koçan yüksekliği, yaprak/sap oranı, koçan/bitki oranı, yeĢil ot verimi ve kuru madde verimi bakımından farklılıklar önemli bulunmuĢtur. ÇeĢitler arasındaki yeĢil ot verimleri 5761-5994 kg/da arasında yer almıĢtır. Genel olarak Bursa ekolojik koĢullarında DKC-7211 çeĢidi Colonia çeĢidine göre daha iyi sonuçlar vermiĢtir. Bitki sıklıkları arasında yeĢil ve kuru ot verimleri bakımından yapılan istatistiksel analizlerde bir farklılık bulunamamıĢtır. Ancak sıra arası mesafesi x çeĢit interaksiyonu kuru ot verimi bakımından istatistiksel anlamda önemli bulunmuĢ, DKC-7211 çeĢidi x 70:30 interaksiyonu ön plana çıkmıĢtır. Fakat daha net sonuçlardan bahsedebilmek için bu araĢtırmanın en az 2 yıl süre ile Bursa ekolojik koĢullarında yürütülmesi gerekmektedir. 31 KAYNAKLAR Açıkgöz, E., Turgut, Ġ., Filya, Ġ. 2002. Silaj bitkileri yetiĢtirme ve silaj yapımı. Hasad Yayıncılık Ltd. ġti., Ġstanbul, 86 ss. Akdeniz, H., Yılmaz, Ġ., Andiç, N., Zorer, ġ. 2004. Bazı mısır çeĢitlerinde verim ve yem değerleri üzerine bir araĢtırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 14(1): 47-51. Allen, D., Kilkeny, B. 1986. Planned beef production. Collins Professional and Technical Books, William Collins Sons & Co. Ltd., London, 248 p. Anonim 2018a. TÜĠK, Bitkisel Üretim Ġstatistikleri, 2018. Türkiye Ġstatistik Kurumu, https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul. Anonim 2018b. TÜĠK, Bitkisel Üretim Ġstatistikleri, 2018. Türkiye Ġstatistik Kurumu, https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul. Anonim 2018c. TÜĠK, Bitkisel Üretim Ġstatistikleri, 2018. Türkiye Ġstatistik Kurumu, https://biruni.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul. Anonim 2018d. Bursa Bölgesi Ġklim Verileri. Bursa Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, Bursa, (BasılmamıĢ veriler), Ankara. Anonim 2018e. Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü, Anonim 2019. Tarım ve Orman Bakanlığı Trakya Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü, 2019. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/ttae/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=89 Ayaz, M., Özpınar, H., Yaman, S., Acar, A.A., Aksu, Y., Yavrutürk, Y., Niksarlı Ġnal, F., Aksu, S., Aygün, Y. 2013. Ana ürün tarımında yaygın olarak kullanılan ve kullanılabilecek olan silajlık mısır çeĢitlerinde verim ve kalite özelliklerinin incelenmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(2): 23-35. Aydın, Ġ., Uzun, F. 1995. Samsun ekolojik Ģartlarında ikinci ürün olarak yetiĢtirilen silajlık mısırın kuru ot ve ham protein verimi üzerine sıklık ve biçim zamanının etkisi. J.Agric.Fac.O.M.Ü., (1): 15-22. Aydoğan, V. 2010. Ordu ilinde yetiĢtirilen bazı yerel ve melez mısır çeĢitlerinin silaj kalitelerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, O.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Ordu. BaĢer, Ġ., Gençtan, T. 1996. Determination of adaptation ability of some corn varieties (Zea mays indendata Sturt) having different maturing time by various stability methods. Cereal Res. Comm., 24(4): 491-497. Bavec, F., Bavec, M. 2002. Effects of plant population on leaf area index, cob characteristics and grain yield of early maturing maize cultivars. European J. of Agronomy, 16(2): 151-159. Bayram, G., Turgut, Ġ., ġenyiğit, E. 2017. Ġkinci ürün olarak yetiĢtirilen silajlık mısırda ekim Ģekilleri ile farklı bitki sıklıklarının verim ve kalite özellikleri üzerine etkisi. KSU J. Nat. Sci., 20(Özel Sayı): 97-101. Bozkurt, M. 2016. Örtü altı koĢullarında yetiĢtirilen Ģeker mısırı (Zea mays saccharata sturt.) çeĢitlerinde en uygun ekim sıklığının belirlenmesi. Yüksek lisans Tezi, S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Isparta. Budaklı Çarpıcı, E. 2016. Bursa koĢullarında ikinci ürün olarak yetiĢtirilebilecek bazı silajlık mısır çeĢitlerinin ot verimi ve kalitesi üzerine bir araĢtırma. Derim, 33(2): 299- 308. 32 Bulut, S. 2016. Bazı silajlık mısır çeĢitlerinin kayseri koĢullarına adaptasyonu. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(1): 117-126. Canbolat, Ö., Karasu, A., Bayram, G., Filya, Ġ., Kamalak, A. 2016. Farklı ekim yoğunluğunun koçansız Ģeker mısırı silajlarının besleme değeri, silaj kalite özellikleri ve besin madde verimi üzerine etkisi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 30(1): 101-112. Cox, W.J., Cherney, D.J.R. 2001. Row spacing, plant density and nitrogen effects on corn forage. Agron. J., 93: 597-602. Desdashti, M.S., Riahinia, S. (2008). Effect of plant density on some growth ındexes, radiation interception and grain yield in maize (Zea mays L.). Journal of Biological Sciences, 8: 908-913. Doğan, R., Turgut, Ġ., Yürür, N., 1997. Bursa koĢullarında yetiĢtirilen atdiĢi mısır çeĢitlerinin silajlık verim ve kalitesine bitki sıklığının etkisi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül 1997, Samsun, 467-471 s. Dostalek, R., Hruska, L. (1985). Effect of crop density on the prodution in maize seed. Rastlinna Vyroba, Czechoslovakia. 31(10): 1103-1110. Duvick, D.N., Smith, J.S.C., Cooper, M. 2004. Long-term selection in a commercial hybrid maize breeding program. pp. 109-151. In: Janick, J. (ed.). Plant breeding reviews, part 2: long-term selection: Crops, animals, and bacteria. Wiley, USA. Doi: 10.1002/9780470650288.ch4 Erdal, ġ., Pamukçu, M., Ekiz, H., Soysal, M., Savur, O., Toros, A. (2009). Bazı silajlık mısır çeĢit adaylarının silajlık verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 22(1): 75-81. Farhadı, A.H.R., Madanı, H., Shırzadı, M.H., Najafı I. 2009. Study o effects of cultıvar, weeds and plant densıty on yıeld and yıeld components of sweet corn. Under Iranıan Warm Envıronment Plant Ecophysıology (Jıroft Branch), 1(3): 103-108. Farnia, A., Mansouri M. 2014. Effect of plant density to yield and yield components of maize (Zea mays L.) cultivars. Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences, 3(Special Issue 5): 123-127. Geren, H., Avcıoğlu, R., Kır, B., Demiroğlu, G., Yılmaz, M., Cevheri, A.C. 2003. Ġkinci ürün silajlık olarak yetiĢtirilen bazı mısır çeĢitlerinde farklı ekim zamanlarının verim ve kalite özelliklerine etkisi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 40(3): 57- 64. Gözübenli, H. 2010. Influence of planting patterns and plant density on the performance of maize hybrids in the eastern mediterranean conditions. International Journal of Agriculture and Biology, 12(4): 556–560. Gözübenli, H., Kılıç M., ġener O., KonuĢkan, Ö. 2004. Effects of single and twin row planting on yield and yield components in maize. Asian Journal of Plant Sciences, 3(2): 203-206. GüneĢ, A. 2017. Bazı silajlık mısır (Zea mays L.) çeĢitlerinin silajlık verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu. GüneĢ, A., Acar, R. 2006. Karaman ekolojik koĢullarında silajlık hibrit mısır çeĢitlerinin ikinci ürün olarak yetiĢtirme imkanlarının belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(39): 84-92. Han, E. 2016. Bazı mısır çeĢitlerinin dane verimleri ile silaj ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu. 33 Karaağaç, A.H., Bereket Barut, Z. 2007. Ġkinci ürün silajlık mısır tarımında farklı toprak iĢleme ve ekim sistemlerinin teknik ve ekonomik yönden karĢılaĢtırılması. Tarım Makineleri Bilimi Dergisi, 3(1): 33-40. KarakuĢ, Ü. 2000. Hayvancılıkta çayır-mera ile kaba yem gereksinimi ve yem sanayi. Hayvancılık Kongresi, 31 Mart-2 Nisan 2000, Ankara. Karaalp, S. 2015. Ġkinci ürün Ģartlarında yetiĢtirilen silajlık mısır çeĢitlerinin sıra üzeri mesafeye tepkilerinin Boğazlıyan Ģartlarında belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Kayseri. Kırtok, Y. 1998. Mısır üretimi ve kullanımı. Kocaoluk Basım ve Yayınevi, Ġstanbul, 448 ss. Konak, C., Turgut, I., Serter, E., 1998. Büyük menderes vadisi ikinci ürün koĢullarında yetiĢtirilen melez mısır çeĢitlerinin verim ve bazı agronomik özellikleri. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11(1). KonuĢkan, Ö., 2000. Hatay koĢullarında ikinci ürün olarak yetiĢtirilen melez mısır çeĢitlerinde bitki sıklığının verim ve verimle iliĢkili özelliklere etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Hatay. KonuĢkan, Ö., Gözübenli, H. 2004. Ġkinci ürün olarak yetiĢtirilen bazı melez mısır çeĢitlerinde bitki sıklığının verim ve verimle iliĢkili özelliklere etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 50-57. KuĢaksız, T. 2011. Manisa ekolojik koĢullarında ana ürün silajlık olarak uygun mısır çeĢitlerinin belirlenmesi. Türkiye 9. Tarla Bitkileri Kongresi, 12-15 Eylül 2011, Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa, 527-533 s. KuĢvuran, A., Kaplan, M., Nazlı, R.Ġ., Saruhan, V., Karadağ, Y. 2015. Orta Kızılırmak Havzası ekolojik koĢullarında bazı mısır (Zea mays L.) çeĢitlerinin silajlık olarak yetiĢtirilme olanaklarının belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32(1): 57-67. Kün, E. 1985. Sıcak iklim tahılları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 953, Ders Kitabı No: 275, Ankara, 317 s. Mohammadi, G.R., Ghobadi, M.E., Poor, S.S. 2012. Phosphate biofertilizer, row spacing and plant density effects on corn (Zea mays L.) yield and weed growth. American Journal of Plant Sciences, 3: 425-429. Orak, A., ĠptaĢ, S. 1999. Silo yem bitkileri ve silaj. Çayır Mera Amenajmanı ve Islahı, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü, Ankara, 49-69 s. Özata, E., Geçit, H.H., Ünver Ġkincikarakaya, S. 2016. Orta Karadeniz ekolojik koĢullarında Ģeker mısırda (Zea mays saccharata sturt.) değiĢik ekim sıklıkları ve azot dozlarının verim öğelerine etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25(Özel sayı-1): 74-80. Özgürel, M. 1980. Bitki sıklığının mısır bitkisinin su tüketimi ile verim etkileri üzerine araĢtırmalar. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ġzmir, No: 380. Öztürk, A., Bulut, S., Boran, E. 2008. Bitki sıklığının silajlık mısırda verim ve bazı agronomik karakterlere etkisi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 39(2): 217- 224. Podalak, M., 1984. Effect of nitrogen fertilization rates on some factors of quality of silag maize in the production region. 9: 107-118. 34 Qiana, C., Yua, Y., Gonga, X., Jianga, Y., Zhaoa, Y., Yanga, Z., Haoa, Y., Lia, L., Songb, Z., Zhangb, W. 2016. Response of grain yield to plant density and nitrogen rate in spring maize hybrids released from 1970 to 2010 in Northeast China. The Crop Journal, 4(2016): 459-467. Quevedo, Y., Barragan, E., Beltran, J. 2015. High density sowing effect on the corn hybrid (Zea mays L.) impacto. Sci. Agroalim. 2: 18-24. Roth, G.W. 1994. Hybrid quality and yield differences for corn silage in Pennsylvania. J. Prod. Agric., 7: 50-54. Sade, B., Akbudak, N.A., Acar, R., Arat E. 2002. Konya ekolojik Ģartlarında silajlık olarak uygun mısır hibritlerinin belirlenmesi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 12(1): 17- 22. Sağlamtimur, T., Okant, M., 1987. Güneydoğu Anadolu Bölgesi sulanabilir koĢullarında II. ürün mısırda çeĢit ve bitki sıklığının verim ve bazı tarımsal karakterlere etkisi üzerine bir araĢtırma. Türkiye’de Mısır Üretiminin GeliĢtirilmesi, Problemler ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 23- 26 Mart, Ankara, 317-329 s. Saruhan, V., ġireli, D. 2005. Mısır (Zea mays L.)bitkisinde farklı azot dozları ve bitki sıklığının koçan,sap ve yaprak verimlerine etkisi üzerine bir araĢtırma. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(2): 45-55. Sencar, Ö., Yıldırım, A., Gökmen, S. 1993. Silaj amacıyla II. ürün olarak yetiĢtirilen bazı mısır çeĢitlerinin hasıl ve kuru ot verimi üzerine ekim sıklığının etkileri. Tr. J. of Agricultural and Forestry, 17: 763-773. ġen, H. 2017. Küçük Menderes Havzası’nda bazı silajlık mısır (Zea mays L.) çeĢitlerinin adaptasyon, verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, ADÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Aydın. TaĢ. T., 2010. Harran ovası koĢullarında farklı ekim sıklıklarında yetiĢtirilen mısırda (Zea mays L. indentata) değiĢik büyüme dönemlerinde yapılan hasadın silaj ve tane verimine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana. TaĢ, T., Öktem, A.G., Öktem, A., Sürücü, A. 2017. Harran Ovası koĢullarında yetiĢtirilen mısır bitkisinde (Zea mays L. indentata) farklı ekim sıklıklarının silaj verimi ve kalitesi üzerine etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26 (Özel Sayı): 125−130. Tezel, M. 2018. Türkiye’de silajlık mısır üretimi ve hayvan beslemede yeri. TÜRKTOB (Türkiye Tohumcular Birliği) Dergisi, 25:17-19. Turgut, Ġ., Doğan, R., Yürür, N., 1997. Bursa ekolojik koĢullarında yetiĢtirilen bazı atdiĢi hibrit mısır (Zea mays ındentata sturt.) çeĢitlerinde bitki sıklığının verim ve verim öğelerine etkisi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül 1997, Samsun, 143- 147 s. Turgut, Ġ., Duman, A., Bilgili, U., Açıkgöz, E. 2005. Alternate row spacing and plant density effects on forage and dry matter yield of corn hybrids (Zea mays L.). J. Agron. and Crop Sci., 191: 146-151. Turhal, K. 2015. EskiĢehir koĢullarında değiĢik tohum sıklıklarının bazı melez mısır (Zea mays L.) çeĢitlerinin tarımsal özelliklerine etkileri. Trakya University Journal of Natural Sciences, 16(2): 67-70. Wang, C.S., Tsao, S.H., Liu, D.J. 1987. The effect of population density on theaccumulation of drymatter in maize. Journal of Agricultural Research of China, Taiwan, 36(1): 15-28. 35 White, J.M. 1986. Effect of plant spacing and planting date on sweet corn (Zea mays L.) grown on muck soil in the spring. Maize Abstracts, 002-02022. Yaylak, E., Alçiçek, A. 2003. Sığır besiciliğinde ucuz bir kaba yem kaynağı mısır silajı. Hayvansal Üretim, 44(2): 29-36. Yaylak, E., Kaya, A. 2001. Sığır yetiĢtiriciliğinde tüm yoğun yem besisi. Hayvansal Üretim, 42(2): 15-24. Yıldız, H., Ġlker, E., Yıldırım, A. 2017. Bazı silajlık mısır (Zea mays L.) çeĢit ve çeĢit adaylarının verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12(2): 81-89. Yılmaz, M.F., Acar, N., Kara, R. 2017. KahramanmaraĢ koĢullarına uygun silajlık mısır (Zea mays L.) çeĢitlerinin belirlenmesi. KSU J. Nat. Sci., 20 (Özel Sayı): 68-72. 36 ÖZGEÇMĠġ Adı Soyadı: Çağrı ġAVK Doğum Yeri ve Tarihi: AYDIN / Nazilli – 25.01.1994 Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) Lise: Emel Mustafa UĢaklı Anadolu Lisesi (2008 - 2012) Lisans: Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü (2012 - 2016) Yüksek Lisans: Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı (2016 - 2019) ĠletiĢim (e-posta): cagri.savk.94@gmail.com 37