Modernleşme sürecinde Bursa kentinin mekansal ve sosyal değişimi (1860-1910)
Loading...
Files
Date
2005
Authors
Dörtok Abacı, Zeynep
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Uludağ Üniversitesi
Abstract
19. yüzyılda dünyanın herhangi bir bölgesinin tarihini dünya ekonomisi ve modernleşmenin etkilerini göz ardı ederek değerlendirmek mümkün değildir. Dünya ekonomisi ve modern Avrupa Devletleri'nin merkezi, bürokratik, dini-geleneksel, kendine özgü bir yapı gösteren Osmanlı İmparatorluğu ile etkileşimi, Osmanlı toplumsal örgütlenmesinde hızla, geri dönüşü mümkün olmayan bir sürecin başlamasına neden olmuştur. Ancak bu değişim süreci imparatorluğun her yerinde eş zamanlı olarak gerçekleşmemiştir. Bu bağlamda, 1840'lardan sonra sanayileşmenin başladığı, iç piyasadan çok Avrupa pazarları için ham madde (ipek ipliği ve koza) üreten, İstanbul'a yakınlığı nedeniyle yapılan reformların rahatça uygulanabildiği Bursa incelenmeye değer bir kent olarak görünmektedir. Bu bağlamda “değişim”i gösterebilmek için öncelikle tarihsel arka plan niteliğinde, Bursa'nın kentsel gelişimi ve kentin genel görüntüsü ele alınmıştır. Kentte mekansal ve sosyal değişimin temel dinamiğini sanayileşme ve idari düzenlemeler oluşturmaktadır. Çoğunluğu gayri müslim ve yabancılarından oluşan yatırımcılar Bursa'da ard arda ipek fabrikaları açarak, Avrupa pazarları için (özellikle Lyon ve Marsilya) ham madde üretmeye başlamışlardır. Zaman zaman kozalardaki hastalıklar ve dünya piyasaları ile bağlantılı olarak dalgalanmalar yaşanmakla birlikte, kozacılık ve ipek ipliği üretimi kentin ekonomik olarak gelişiminin motorunu oluşturmuştur. Belirlenen ölçüde gelire sahip müslüman ve gayrı müslim kent sakinleri yeniden yapılandırılan yönetim örgütünde yer alarak kentin yönetimine sınırlı da olsa katılma olanağı bulmuşlardır. Bursa kentinde ekonomik gelişme ve idari düzenlemeler sosyal yapıyı da etkilemiş ve bu yeni durum kent mekanına yansımıştır. İleri görüşlü bir aydın olan Ahmed Vefik Paşa'nın kente yönetici olarak gönderilmesi özellikle mekanın yeniden biçimlenmesine ivme kazandırmıştır. Kentte sanayileşmeyle bağlantılı şekilde ortaya çıkan ve azınlık burjuvazisi olarak nitelendirilebilecek üst gelir grubu, yeni yaşam ve davranış biçimleri benimsemişlerdir. Ayrıca, bu fabrikalarda çalışan Rum ve Ermeni kadın işçiler, kentte bir işçi sınıfı oluşturarak kendileriyle birlikte ailelerin hayatlarının da değişmesine neden olmuşlardır. Kentte yaşayan bürokrat ve memurlar da gerek yaşam tarzları gerekse kılık kıyafetleriyle geleneksel Osmanlı kent toplumu öğeleri dışında yeni bir grup olarak ortaya çıkmışlardır. Bursa 1860-1910 sürecinde Fransa, İngiltere, Almanya gibi Avrupa Devletleri için pazar haline gelmiş ve kentte yeni tüketim alışkanlıkları görülmeye başlanmıştır. Kentte yaşayan insanlar moda, reklam, fiyat indirimi gibi yeni kavram ve uygulamalarla tanışmışlardır. Modernleşme sürecinde Bursa kenti geleneksel Osmanlı kenti niteliklerinden kopmasına karşın hala "doğulu” bir kent olma karakterini korumaktadır.
One can not evaluate the history of any given part of the universe without taking into consideration the effect of world economy and modernization process. The relationships between the European states and the Ottoman empire, being centralized, bureaucratic, religious-traditional, started a fast and irreversible period of change in the Ottoman social fabric. However this change did not take place in every corner of the empire simultaneously. In this connection Bursa can be considered to be a good example in understanding the mentioned process, because she was producing raw material i.e. silk and cocoon, not for the domestic market but for the international one and also she was was so close to istanbul as to directly effected by the reform movements. In order to show the "change" I tried to draw a picture of city's past as a general introduction to the subject. Spatial and social change in the city driven by industrialization and administrative reforms. First of all, the entrepreneurs, mostly non muslims, started to build silk factories to supply raw materials to the European market (Lyon and Marseilles ) one after another. The main pillar of the city's economic growth wast this production in spite of the fluctuations in production either because of the changes in European market or of the illnesses of the cocoons. Combining the rise of income with the administrative reforms, some wealthy citizens were able to have a say in the administration of the city in a limited degree. Economic growth and administrative reforms affected the social fabric and this situation reflected itself in the spatial organization. Reshaping of the spatial organization gained momentum with the appointment of Ahmed Vefik Paşa in Bursa. Crem de la crem of the Bursa adopted new way of living thanks to the income coming from industrialization. Besides, female workers, basically greeks and armenians, constituted a working class in the city and their wages changed not only their personal lives but also their families way of living. Ottoman bureaucrats with their distinctive garments also appeared as a new addition to the traditional urban society. Between 1860-1910 Bursa transformed to be a market for the European states and with the help of domestic factors new consumption habits occurred. Fashion, advertisement and discount were added to glossary of the citizens.
One can not evaluate the history of any given part of the universe without taking into consideration the effect of world economy and modernization process. The relationships between the European states and the Ottoman empire, being centralized, bureaucratic, religious-traditional, started a fast and irreversible period of change in the Ottoman social fabric. However this change did not take place in every corner of the empire simultaneously. In this connection Bursa can be considered to be a good example in understanding the mentioned process, because she was producing raw material i.e. silk and cocoon, not for the domestic market but for the international one and also she was was so close to istanbul as to directly effected by the reform movements. In order to show the "change" I tried to draw a picture of city's past as a general introduction to the subject. Spatial and social change in the city driven by industrialization and administrative reforms. First of all, the entrepreneurs, mostly non muslims, started to build silk factories to supply raw materials to the European market (Lyon and Marseilles ) one after another. The main pillar of the city's economic growth wast this production in spite of the fluctuations in production either because of the changes in European market or of the illnesses of the cocoons. Combining the rise of income with the administrative reforms, some wealthy citizens were able to have a say in the administration of the city in a limited degree. Economic growth and administrative reforms affected the social fabric and this situation reflected itself in the spatial organization. Reshaping of the spatial organization gained momentum with the appointment of Ahmed Vefik Paşa in Bursa. Crem de la crem of the Bursa adopted new way of living thanks to the income coming from industrialization. Besides, female workers, basically greeks and armenians, constituted a working class in the city and their wages changed not only their personal lives but also their families way of living. Ottoman bureaucrats with their distinctive garments also appeared as a new addition to the traditional urban society. Between 1860-1910 Bursa transformed to be a market for the European states and with the help of domestic factors new consumption habits occurred. Fashion, advertisement and discount were added to glossary of the citizens.
Description
Keywords
Bursa, Culture of consumption, Social change, Spatial change, Urban history, Modernization, Modernleşme, Tüketim kültürü, Sosyal değişim, Mekansal değişim, Kent tarihi
Citation
Dörtok, A. Z. (2005). Modernleşme sürecinde Bursa Kenti'nin mekansal ve sosyal değişimi (1860-1910). Yayınlanmamış doktora tezi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.